7/29/2019 kimliini arayan kent

1/3

D N Y A M M A R L I I N D A N

KMLN ARAYAN KENTBERLN VE YEN SARAYI(Berl in'de Saray zlemi)SNAN SEYREKDou ve Bat Berl in, duvarn kalkmasndan sonra btnln ve kent in gelenek-se l dokusu i le uyumunu ar yor . Y k lan A lman Demokra t ik Cumhur iye t in in Ba-kent Merkezi Marx - Engels Meydannda kurulan Alman Kayseri VVlhelm'in Sara-ynn maket i, u gnlerde Alman imparatorluunun bir simgesi gibi 100 gn iinhalk kendine ekiyor. 1 Temmuz gnndeki a l takip eden i lk pazar gn, Pa-risl i duvar ressam Catherine Feff ' in renklendirdii ve 3 milyon mark'a mal olanSarayn gerek byklktek i maket in i 30 .000 z iyare t i grmeye ge l iyo rdu .Proje gsterisin in amac, eski mekan dzeninin kazandr lmasnda neredeyse birtutku halin i a lan Sarayn kent merkezine tekrar ina edil ip edilmemesi tart mas-na halkn kat lmasn salamak. Eyll ay sonunda toplanacak mimarlk forumun-da ounluun elde edilememesi halinde, Sarayn inaat suya decek. Tarihselbir yapnn yinelenmesine kar o lan kent planc larndan davet edilen 9 bronunalternat if f ikir leri ve 1/500 lekli maket leri ne yazk ki Sarayn 1/1 lekli maket i-n in g lgesinde ka l yo r la r . Byle l ik le bu o lay sa layan i adamn n dncesidoru lan yor : " Saray ne kadar be l i rg in o r taya karsa ha lk n e i l im i de o kadarkuvvet l i o lacaktr".Tar ih i b i r merkezi , b i r t iya t ronun sahne mimar is ine dnt ren Saray dekoru ,znde, demokrat ik kent planc lnda sahneye koyma sanatnn yeni b ir eklid ir.Olayn tutucu zell i i, kent in diyalekt ik oluma srecini geriye kovalayarak, Hit lerAlmanyasn, ikinci Dnya Savan, Dou Almanya deneyimini geip Alman im-paratorluk Sarayfn geleneksel mimarinin dayanak noktas olarak bulup karmaabasdr. Bugn olmayan bir yapy a it o lduu yerde tekrar gereklet ir ip iineyerleecek bir fonksiyonu aramak, geen y l 830 bronun planlamak iin yart gelecein bakent inde neredeyse gerici l ie varan bir tarihsell ik rnei olarak dadn leb i l in i r .Dier yandan, bugnk durumu gemici - tarihi o lmadan ada bir yaklamla

SOLDA ve SOL ALTTA: B er l in 1950 .1442 ' de ina ed i len S aray , k im inegre feodal ge lene in b irs im gesiyd i . S ava yeni lg is in inard ndan 1950 ' de y k t r ld .SA ALTTA: B er l in 1993 .Y k lm S aray ' n yer inde yenihkm et m erkez i ve bo b i rm e y d a n v a r .

dzeltmek isteyen mimar ve planc lar, b irden sorunun bykl i le kar layor-lar. Sorun u: ikinci Dnya Sava 'nn hava hcumlar i le zaten ar hasar grmolan Berlin ' in yap ve kent dokusu sosyalist teki p lanlamasyla, "yk, yeni batanyap" po l i t ikas i le ze ll ik le merkezde tan nmaz duru ma g e t i rm it i . G erekten deSosyalist Dou Almany a'nn kendi polit ik eko nom i anlayna ters den sn fla-rn yap larn , sanki gemi te yap lan hatalar cezalandrrcasna yk lmaya terk et-mesi - bu rnekte old uu g ibi - yk lan Saray yerine Cu mhuriyet Saray (Palast derRepub l ic) ad n ve rd i i hkmet merkezin i ina e tmesi , n ksmn yaamayanbo b i r t ren a lan na dnt rm o lmas ken t in ge lenekse l dokusunda bugnkapanmas zor b i r ya ra g ib i durmaktad r .Bu noktaya nas l gelindiini anlamak iinse yakn tarihteki gelimeleri zet lemek n e m l i :1942 'de Frst ik inc i Fre id r ich ta ra f ndan kuru lan Saray, A lman impara to r lu -u'nun merkezi ve Prusya'nn en deerli yaps o larak kalmt . Mart 1848 iht i la-l inde Saray meydan nem li b ir bulu ma noktasdr. Hit ler Alma nyas 'nda Sara-yn bahesi tala kaplanarak Katedralin nndeki meydan propaganda konuma-lar iin bytlr. 1945 y lnda Almanya sava kaybederken mttef ikler bakentBerlin ' i b ir harabeye evirmilerdir. Ayn y ln ubat aynda kente giren Sovyet or-dularnn at atele Saray byk bir hasar grr. Glaeserne kette, Frhlicht, Alpdalar mimarisi g ib i topik akmlar b iimlendiren Hans Scharoun, 60' l y l larda,Berlin Filarmoni Binas n ina edecei igal kuvvet lerin in elindeki ykk Berlin 'edner, imar ve mesken blmnn bamsz bakan olmay baarr ve komnistencmen ye le r in in d i ren i ine kar "Ber l in p lan lan yor" se rg is in i Austos 1946da atr r. Bu sergide, Saray ve merkezin tarih i dnemlerdeki fonksiyonu i le onar-l p yen iden ku l lan lab i l i r l i in i gste rmek is ten i r .Oysa kent in planlama polit ikasn mimar planc lar deil, sava kazananlar belir le-yecekt i r .ingil iz, Fransz, Sovyet ve Amerikan kuvvet leri Berl in ' i 4 sektre ayrrken, merkezSovye t sekt rnde ka l r . Dou A lman Demokra t ik Cumhur iye t i 'n in 1949 sonba-harnda kurulmasndan sonra kentte onarmla grevli bakanln bir grubu mays1950 'de " le r ic i eh irc i l ik" yn temler in i renmek i in Moskova 'ya gnder i l i r .Dou Alman Hkmeti 'n in yeni dzenlemeyi ngren tezi Sarayn kltrel miraso lduunu be l i r te rek bala r :"ngiliz ve Amerikan yangn bom balarnn yakp kavurduu enkaz, bakentimizinmerkezini rahata dzenlemek ve hayata getirmek iin bugn nmzde duranesiz olanaa kar kan ve yklmas gereken bir engeldir."Part in in idare ett i i kltrel kurulular Sarayn ve yanndaki nl Katedralin yk l-masna oybir l i i i le karar verir ler. Austos 1950'de Moskova delegasyonu "Yeni

7/29/2019 kimliini arayan kent

2/3

Saray modeli ,kul lan lmayan

meydan nortasnda bir yaz

gecesi ryassanki.

Kimine gre isemakyaj yaplm bir

ceset.Ama znde

demokratik kentplancl n n yeni

bir ekli.

Berlin'in Merkezi" adl, Sarayn yer almad yeni bir imar plan ile Berlin'e dner.Bu plan btn alann boaltlmasn, kanala bakan bl mn tre n alan olarak d-zenlenmesini, dier tarafna da -bugn yklmas halinde 700 milyon mark tutacak- hkmet merkezi binasnn (Palast der Republik) kurulmasn ngrr.ok sayda bilim adamnn ve sanat tarihisinin kar koymas fayda etmeyecek-t ir. 30 Aralk 1950'de Alman imparatorluu'nun simgesi dinamit lenerek yk l r.Dev bir elik iskeletin tad cephe resim lerinden oluan Sarayn iinde dzenle-nen sergiyi geziyorum. Kubbenin tozbulutu i inde kn tesbit eden bir fo-torafn nnde duruyorum. Yanmda uzun beyaz sakall , zayf , eski bir DouBerl inl i yaklayor."Tuhaf, dei l mi? diye soruyor. Hereyi yerinde yaam birsanat tarihisi. Sergiyi, savatan sonraki d urum u yanstmad i in elet ir iyor:"Almanya nasyonal sosyalizmin yzbinlerce insan lme gtrd bir sava-tan yenik kmt. Bu Saray bir feodal gelenein simgesi idi."Halka ait olan yaplar, mze ve niversite binalarnn, katedralin yklma dn,onarldn sylyor. Muzip bir gl mse me ile gkyz nde daireler izen ua-n, darda ziyaretileri tayan otobslerin, Nazilerin egemen olduu 30 lu yl-lar anmsattn ilave ediyor.Serginin son blmnde, eskinin olduu gibi tekrar yaat lmasna kar olanplanclarn birka noktada zetlenebilecek nerileri grlyor:- Saray cephesinin eskisinden kopya edilerek ina edilmesi, fakat i mekanlarngelecek fonksiyonlara gre dzenlenip yksek yap teknoloj is i i le kurulm as.- Cephenin eski oranlarna bal kalnarak, sslemeden arnma, ada olanak-lar ile kurulmas.- Gemici tutumu yalnz 1920'lere kadar gtren ve Bauhaus mimarisinin ele-rinin sentezini yaparak kanalda ayaklar zerinde bir kltr saray kurmay a mala-yan, gemici - modern bir yaklam.- Dou Almanya'nn meydana egemen idare binasn ykmadan, onunla birleip,Sarayn ktlesine ulamay isteyen arabulucu bir neri.

EN STTE:B er l in Tem m uz 1993.M arx - E ngels M eydan . S o lda k i l i se ,sa ger i p landa hkm et m erkez i vennde saray m odel i .SA STTE ve ALTTA:M odel cephesi ve konst rks iyonu.SOL STTE:M odel yapn n b i tm i ha l i . ndekiheykel ler M eydan ' nsahne dekorunu tam am lam ak zerekonm u.

- Saray mimarnn yzyllar nce planlad fakat hi gereklemeyen bir kitle -mekan ilikisini, tarihsellikten uzak kalarak ada bir anlatmla gerekletiripkente maledilmesi gibi.Serginin k kaps bugne alyor.Demokrat ik Alman Cum huriyet i 'nin bo duran Cumhu riyet Saray, tren m eyda-n ekip gitm i bir insann brakt kullanlmaz eyalar gibi d uruyor birleen ehirBerlin'de. Sarayn modeli btn bunlar unutturmak isteyen bir yaz gecesi ryassanki. Bir Berlin gazetesine gre makyaj yaplm bir ceset.Eer Saray dem okratik bir seim ile kazanr ve tekrar yerine oturursa , eklektisizmile tarihsel bir srece sahip klmak istenecek. Artk duvarn ayrmad Berlin'deyarm yzyla yakn bir kopukluu gidermek, mekanda geleneksel ve ulusal olanbulmak i in.

7/29/2019 kimliini arayan kent

3/3

MMARLIK Dergisi, uzunca bir aradan sonra ELETR sayfalarn tekrar ayor. Bundan byle srekli liine zen gstereceimiz bu blmaltnda evrem izdeki kentse l, yapsa l gelimeleri, projeleri, mimari s lup ve tavrlar, benzem e v e farkllamalar dzey li, ancak cesare tli bir

biimde eletiriye aacaz. Eletiri kavramnn znde, DEERLENDRME anlamna geldii bil inciyle, bu blmde olumsuzlarn yan sraolumlularn da vurgulanmasn, eletiren kadar eletiri lene de sz vermeyi i lke olarak benimsiyoruz. Bylece kimi zaman, giderek ypratc

tartmalar dzeyine varan baz polemikleri de amay umuyoruz. Birok defalar, meslek evrelerinde zlerek veya glmseyerek izlediimizst kapal atmalara, sz ok edil ip de herkese aklanamayan grlere de -dedikodu tuzana dmeyecek- bir forum oluturmay

umuyoruz. lkemizde mimarlk etkinlik ve rnlerinin farkl perspektiflerden kuatlarak eletirilmesi henz emekleme dnem inde ve umuyoruzbu blmmz rn ve tavrlarnn niteliine de katkda bulunacak. Eletiri geleneini oluturmak gibi bir grev herkesten nce, mesleinkurumsal yaps ve yayn olan bizlere der diye dndk.

Sonu olarak, lkemizde mimarln Yaptlar ve Sylemler dzeyinde geliimine katkda bulunacan umduumuz bu zorlu yoldu tmmeslekdalarmzn katklarn bekliyoruz.

M.O. YAYIN KOMTES

Bu al n ardndan, Aksanat Kltr Merkezi 'ni sayfalarmza tayan srecin yksn de ksaca aktaralm:Bugn Beyolu'nu admlarken grmeden geemeyeceiniz Aksanat Kltr Merkezi, aslnda yzyl banda ina edilmi bir Pera binasnn yenilenmesi.Aksanat projesi, gl tantmnn yan sra binann tarihsel deeri nemli konumu, evresiyle kurduu ilevsel / biimsel i l iki ve mimari nitel ii i le farkl kutupta pek ok gr zerine eken bir mknats oldu: Projeyi gnmz izgilerini cesurca yanstt, tarihi bir binaya yeni bir renk katt ve Beyolu'na taze birsoluk getirdii iin alklayanlarn yan sra Aksanat'a eski bir esere 'dekoratif bir mdahale' olarak bakanlar ve ada mimarlk anlayn sadece bir 'vitringc' olarak sergiledii gryle eletirenler de oldu.Yapnn ina sreci henz balamadan fi l izlenen ve zell ikle stanbullu mimarlar arasnda neredeyse 'polemikleen' bu tartmann son k lv lcmn ise OktayEkinci 'nin Haziran sonunda Cumhuriyet Gazetesinin - Kltr - Sanat ekinde yaymlanan yazs ateledi. Yaznn ieriinden ok, belki de birinci sayfaya altstuna manet yapan bal dikkat (ve tepki) ekiyordu: Hemen ardndan, projenin mima ri sorumlusu Can akmakolu'nun bu yazya 'cevaben' di le g etirdiigrleri , yine ayn gazetede ve pek ok mimari yaynda yer ald .Tart ma, Aksanat zerinde toplansa da , znde kl tre l srek l i l i imiz i korurken esk i eserlere deerlendi rme yak la mmz i le mimaride yeni ve gnce leil imleri kendi balammza nasl tayacamz zerine eitlenen farkl bak alarna ayna tutuyor ve bu bakmdan tm sesleri yanstmas her ynden n e m l i .Bu nedenle, konuya MMARLIK'ta da yer aarken yayn komitemiz Oktay Ekinci 'den grlerini ayrnt landrmasn istedi. Bylece buluturduumuz ikideerlend irmede akmakolu, A ksanat'n "ada ifade zgrl' i le zaman ve zamanszl yakalayan arpc l ndan sz ederken, Ekinci yapnn "simgegc"nden yola karak grlerini hem bir mimar, hem bir Oda yneticisi olarak aktard.Tan t m k i taplarnda "Kltr Kenti stanbul Katk" olarak ifadelenen Aksanat'n mimari sylemimizdeki farkl gr alarn ortaya dkmekte de katkgetirmesi ve bunda Dergimizin de tuzu olmas di leiyle. . .

7 0 . U S AY I 2 4 7 3 0 S A N A T K L T R M A G A Z N T E L E V Z Y O NPera binasnn tepesinden yan beline dek metalik bir trbanla rtlmesi tartmalara neden oluyor

Beyolnda nara atan bir sarhoO K T A Y E K N C F r a n s a ' d a m i m a r i a n n t o p l u m ak ar y k ml l k le r in i b e l i r l ey enmes lek y as as u s ap lamay la b a l -y o r : " M i m a r l k k l t r n b i r i f a d e s i-d i r . " B u i f a d e n i n , y j n e t o p i u m ak ar s o r u mlu lu u i s e ay n y as ad a v ie o ze t l en iy o r : "Y ap l a r n , i in d eb u l u n d u k l a r d o a ! v e k l t r e l e v -r e y e u y u m l u k a t l m l a r , k a m u y a -r a r n a d r . "U y u mlu k a t l m , ev r e d e e r l e r in it k e tmey en b i r g e l i mey i t an mla -y a n " s r d r l e b i l i r k a l k n m a " i l emimar l n a r a s n d ak i i l i k in in g -l e n d i r i lm e s i n e y n e l i k a b a l a r d a o l -d u k a y a y g n o l a r a k b e n i m s e n m e y eb a l an l a n y en i b i r ev r en s e l t u t u m.D a h a d o r u s u , t a r i h s e l d o k u y u v ed o a l ev r ey i b o za r ak , k l t r e l s -r ek l i l i k ' i in g e rek l i o l an u y g a r l k b i -r ik imin i v e y a a m k ay n ak la r n y o ke d e n . g n m z n ' y a m a y a e n -d ek s l i ' y ap l a mas n a k a r , mi -mar l n i n s an b k ad n a b i r t av r

a l ; b i r s o r u mlu lu k b i l i n c i . s t a n b u l ' u n k l t r e l m o z a i i n io lu tu r an t a r ih s e l b i r b lg es in d e ,a y n t a r i h i n r n o l a r a k y k s e l e nb i r "P e a b in as "n n . t ep es in d en y a -r b e l in e d ek me ta l ik b i r " t r b an la" r t l m e s i ; s t e l i k b u " m o d e r n " r -t n m en in i e r i s in d e e s k i b in a y k -s ek l i in i " a an " b i r i l av e k a t n "g z -d en r ak " y e r a lmas ; y ap n n k u l l a -n m a m a c i le m i m a r i s i a r a s n d a k i" u v u m " u n d a t a r t l m a s n a y o i a -t . A c ab a b u k l t r mer k ez i , i in d e -k i e tk in l ik l e r in y an s r a . d n d ak ie tk i s iy l e ' h an g i k l t r k en te k a -z a n d r a c a k t ? V e , y i n e b u k l t rm e r k e z i , F r a n s z y a s a l a r n d a k i v u r -g u l a m a n n k a r l o l a r a k , " h a n g i e v r e y e u y u m l u k a t l m n " m i m a r i -d ek i b i r r n e iy d i? . .B u . s o r u l a r , p r o j e y i o n a y l a y a nK l t r v e T a b i a t V a r l k la r K o r u -m a K u r u l u ' n u n o t a r i ht e k i v e s

P r o f . D r . H a n d e S u h e r ' i n d e " i m d i -k i " k ay g l a r n i e r iy o r . P r o f . S u n e r .p r o j ey i i l k g r d k le r in d e " ces u r v e

D oan Kuban , t a r i h i cepheyi "g i zl e m e y e " k a l k m a n n u y g a r l k lab a d a m a d n d n e n l e r d e n b i r i .g e n b i r t u t u m " o l a r a k d e e r l e n d i r -d ik l e r in i v e i z imle r in " r en k s i z" o l -m a s n e d e n i y l e , b u d e nl i " k o n t r a s t "b i r g r n t y t a h m i n e t m e d i k l e r i n ib e l i r t i y o r . "Tak l i t y ap l aca n a , e s k iy ap y a g n m z n i zg i l e r i d et a n s n i s t ed ik " d iy en S u h e r , "A n -c a k y i n e d e d e n g e t a m k u r u l a -m a m . n k a l d r l a b i l i r v e u y g u n -s u z lu k g id e r i l eb i l i r " d iy o r .M i m a r l n t o p l u m s a l s o r u m l u l u - u n u b i l im ad am k i i l i iy l e b t n -l e t i r e n h o c a l a r d a n P r o f . O r h a n a -h i n l e r i s e B e y o l u ' n d a A k s a n a t ' ab a k a r a k y r r k e n y a y a y o l u n d a k i" b a b a y " g r e m e m i v c a y a t a k -

l p d i z in i y a r a l am . B u n ed en le ," g l b i r e r i l i i o l d u u i n k r e d i -l e m e z " d i y e n a h in l e r , y o r u m u n u y le y ap y o r : "B en , 1 9 4 3 ' t en b e r iB e y o l u ' n u y a y o r u m . B u c a d d es r e k li i h a n e t e u r a d . H e r d n e m i niz i cad d ey e y an s t l d . B ak t n z za -man . y ak n t a r ih in d e i ik k l t r l e r ii e r en s r ec in i cad d ed c g r eb i l i r s i -n i z . imd i d e b u b in a . y en i b i r k l t -r d ah a B ey o lu 'n a ek l iy o r ; zen g in -l i i n g c n g s t e r m e k l t r n . . . "S o n z a m a n l a r d a " k e n t s e l y a m a -

n n k u r u m s a l l a m a s " z e r i n e g el i -t i r d i i t eo r i l e r l e d ik k a ek en P r o f .D o an K u b an d a . A k s an a t ' b u t eo -

r i s in e k o u t b i r r n ek o l a r ak g r -y o r . K u b a n , " k o r u m a k u r u l l a r n nb u t r d en emele r e i z in v e r mey e h ak -l a n o l m a d n " s a v u n u y o r . E s k ik e n t l e r d e z el l i kl e c e p h e k o r u m a s -n n k e n t k i m l i i n i y a a t m a k b a k -m n d a n o k n e m i i o l d u u n u v u r -g u l a y a n K u b a n , t a r i h i ce p h e y i " g i z -l e m e y e " k a l k m a n n u y g a r l k l ab a d a m a d n d n e n l e r d e n .Y l l a r n "mimar l n t a r ih e s ay -g l o l m a s n a " a d a y a n l a r d a n P r o f .N ez ih E ld em i se k s an a t ' l a "y en ia r a b e s k k l t r ' a r a s n d a y a k n b i ri l i k i o l d u u n u g z l e m l e m i . " B ub i r en t a r i mi : p e t ema l m , b e l l i d e - i l " d iy en E ld em u n la r ek l iy o r :"Ta r ih a l t t a k a lm v e k en d i s in i an -l a t a m y o r ; s t n d e k i i s e B e y o l u ' -n d a n a r a a t a r ak k i i l i in i g s t e r me-y e a l an mar k s a r h o l a r a b en z i -y o r . . . "T a n m a y a k a t l a n l a r a r a s n d a .

A k s a n a t ' n t r b a n n " t a v r o l a r a kd o r u , a m a u y g u l a m a e k l i v e y n -t emin i y an l " b u lan la r d a v a r .

r n e i n , g e n m i m a r l a r d a n N e v -z a t S a y n , y a p d a h a t a s a r m a a m a -s n d ay k en p r o j ey i mimar l k d e r g i l e -r i n d e k y a s y a e l e t i r m i . S a u n na l t n i zd i i a s l s o r u n , b u lu r a r a -y l a r n o lmas g e r ek t i i , an ca ! , b e l l ib i r " t a r t m a v e d e e r l e n d i r m e s re -c i n i n " k a r a r v e r i l m e d e n n c e v a > a n-m a s n n z o r u n l u o l d u u y n n d e .Y o k s a , h e r i s t ey en in "d i l ed i i ek i l-d e " d e n e m e l e r e k a l k m a s , k e n t i ns a y g n l n a d u y a r s z l k t a n b a k abir ey d eil .N i t ek im, b en ze r g r t ek i b i rb a k a g e n m i m a r . R a t i p K a n s u d a"A k s an a t b in as n d a g en c in y a l y y en d i i v e ezd i in i " s ap t y o r . O y s au y g a r t u t u m u n , " g e n c i n , y a l n ne i in d en tu tmas : v e o n u n zen g in b i r i -k i m i n i a d a y o r u m u y l a y a a t m a -s " o l d u u n u s y l y o r . .. y l e g r n y o r k i . A k s a n a t K l -t r M e r k e z i ' n i n " h a n g i k l t r

y a n s t t " t a r t m a s , l r b a n n a p . g e r ek y z n o r t ay a v e r in ce -y e d ek s r ecek .

9 3 / 2 5 4 M M A R L I K 2 4 . B * i f a v . .yfy.