Kişilerarası İlişkiler Psikoterapisi

Klinisyen El Kitabı

IPT Institute www.iptinstitute.com

Kişilerarası İlişkiler Psikoterapisi Klinisyen El Kitabı

KİPT’in Yapısı 3 Değerlendirme / Başlangıç Seansları 4 Kişilerarası İlişkiler Dökümü 5 Bağlanmayı Değerlendirme 9 Kişilerarası Problem Alanları 11 Kişilerarası Formülasyon 12 KİPT’in Rasyoneli 18 Hasta Seçimi 19 Tedavi Anlaşması 20 Orta Seanslar 21

Rol Değişiklikleri 23 Kişilerarası Çatışmalar 26 Yas ve Kayıplar 29 Kişilerarası İletişim 32 KİPT Teknikleri 34 Tedaviyi Tamamlama 36 İlişkide kalma 37 Kaynakça 38 Ek Kaynaklar 39 İrtibat Bilgisi 40

İçindekiler

IPT Clinician’s Handbook. Stuart S, Schultz J, McCann E. Copyright © IPT Institute, Temmuz 2012

Türkçe çeviri ve uyarlama: Omay O, Hızlı Sayar G, Aydın N, Yüksel G. Copyright © IPT Institute, Kasım 2017

KİPT’in Yapısı

1-3 Seans

4-12 Seans

1-2 Seans

Anlaşmaya Göre

Değerlendirme - Başlangıç Aşaması Kişilerarası İlişkiler Dökümü

Kişilerarası Formülasyon

Orta Aşama Kişilerarası Problem Alanları

İletişim Analizi

Akut Tedavi Döneminin Tamamlanması

İlişkide kalma

3

Değerlendirme & Başlangıç Aşaması

1.  Tam bir psikiyatrik değerlendirme yapınız

2.  Kişilerarası ilişkiler dökümü oluşturunuz

3.  Kişilerarası bir formülasyon geliştiriniz – Güçlü yönleri ve incinebilirlikleri belirleyiniz – Kişilerarası problem alanını (alanlarını) belirleyiniz

4.  KİPT’in rasyonelini açıklayınız

5.  Tedavi anlaşması yapınız – 6-20 seans aralığı

4

Kişilerarası İlişkiler Dökümü: Hedefler 1. Güncel ilişkileri ve genel sosyal destek düzeyini

anlamak

2. Hastanın güncel kişilerarası problemlerini araştırmak

3.  Kişilerarası problemlerle ilişkili olan iletişim tarzlarını belirlemek

4.  Tedavinin odağı olabilecek özgül KİPT problem alanlarını belirlemek

Kişilerarası ilişkiler dökümü, hastayı en iyi biçimde anlamayı sağlayacak yapıyı, işbirliği içinde çalışarak kurma sürecidir.

5

Kişilerarası İlişkiler Dökümü

Uzak ilişkiler 6

Çok yakın ilişkiler

Yakın ilişkiler

Kişilerarası İlişkiler Dökümünü Hastaya Sunuş

«Sosyal destek ağınızı daha ayrıntılı bir şekilde anlayabilmek istiyorum : birlikte zaman geçirdiğiniz aile bireyleri ve arkadaşlarınız kimlerdir ? Belki de bu kişiler şu an yaşadığınız sorunlarla da bir biçimde ilişkili olabilirler. Bu ilişkileri kâğıt üzerinde görebilmek bize çok yardımcı oluyor. Bunu yapmak için şöyle basit bir yol bulduk: Destek ağınızda yer alan 7-8 kişinin adlarını, size ne kadar yakın olduklarına göre, bu çemberlere yazıp yerleştirmenizi rica edebilir miyim? Lütfen yazarken bana kim olduklarını da söyleyin; isimleri yazdıktan sonra, geri dönüp her kişi hakkında daha ayrıntılı konuşacağız.»

7

İsimleri yazması için çemberi hastaya veriniz:

“Bana kimi tanıtarak başlamak istersiniz?”

Kişilerarası İlişkiler Dökümü: Örnek Sorular

•  Hayatınızdaki önemli insanlar kimlerdir? •  Sosyal destek ağınızı nasıl tanımlarsınız? •  Siz kimlere destek olursunuz, nasıl destek olursunuz? •  Destek almak için kimlere yönelirsiniz? Nasıl destek istersiniz? •  Ne tür desteklere gereksiniminiz olur ? •  Bu kişiyle ilgili bir hikaye anlatır mısınız? •  Bu ilişkide bir çatışma çıktığında neler olur? •  Size sevgisini en güzel kim hissettirdi? Nasıl yaptı bunu? •  Şu anda aklınızda kimler var?

8

Bağlanmayı Değerlendirme

1.  Hastanın kendi bildirimleri – Kişilerarası ilişkiler dökümü yapılırken – Doğrudan kendisine sorulduğunda

2.  Başka kişilerden alınan bilgiler

3.  Hasta-terapist ilişkisi –  Transferans (aktarım ilişkisi)

4.  Öyküleme – Hastanın anlattığı olayları öyküleme biçimi

9

KİPT Bağlanma Modeli

Benlik Modeli

Güvenli Saplantılı

Kayıtsız Korkulu

Başkaları Modeli

Kendine yetebilen Kendine yetemeyen

Güvenilebilir

Güvenilemez

10

Kişilerarası Problem Alanları 1.  Yas ve Kayıplar

–  Ölüm, boşanma, önemli bir dostluğun sona ermesi, engelliliğe bağlı fiziksel işlev kaybı

2.  Kişilerarası Çatışmalar –  Eş, aile, arkadaşlar, patron ya da iş arkadaşları ile çatışmalar

3.  Rol Değişiklikleri –  Sosyal rol geçişleri: yeni okul, evlenme, yeni iş, taşınma, göç –  Yaşam evresi rol geçişleri: Yetişkinlik, çocuk sahibi olma, yaşa

bağlı değişiklikler Problem alanları, birer tanı değildir. Problem alanları, KİPT’de işbirliği içinde kişilerarası ilişkilere odaklanmanın bir yoludur.

11

Kişilerarası Formülasyon: Hedefler 1.  Hastanın yaşadıklarının biyopsikososyal / kültürel / manevi bir

çerçevede ve işbirliği içinde anlaşılması

2.  Hastanın güçlü yönleri ve incinebilir yönlerine ait resmin işbirliği içinde oluşturulması

3.  Hastanın sıkıntısını açıklayan ve onun için kişisel olarak anlamlı olan bir varsayımın işbirliği içinde geliştirilmesi

4.  KİPT problem alanının (alanlarının) işbirliği içinde belirlenmesi

5.  İşbirliği içinde bir tanı belirlenmesi ve tedavi planı geliştirilmesi

Kişilerarası formülasyon, KİPT’te Değerlendirme - Başlangıç aşamasının son bölümüdür.

12

Kişilerarası Formülasyon

13

Biyolojik Faktörler Psikolojik Faktörler Sosyal Faktörler

Kültürel Faktörler

Birey Manevi Faktörler

Akut Kişilerarası Kriz

Kişilerarası Formülasyon

13

Biyolojik Faktörler Yaş Genetik Cinsiyet Madde kullanımı Tıbbi hastalık Tıbbi tedaviler Diyet, Egzersiz

Psikolojik Faktörler Bağlanma Kişilik Mizaç Travma öyküsü Damgalanma

Sosyal Faktörler Yakın ilişkiler Sosyal destek İş durumu Eğitim Sağlık hizmetine ulaşım İletişim stili

Kültürel Faktörler Gelenekler Aile

Birey Manevi Faktörler

Gelenekler Sosyal destek Anlamlandırma sistemi Akut Kişilerarası Kriz

Kişilerarası çatışma Rol geçişi Yas ve kayıplar

Kişilerarası Formülasyon Örneği

13

Biyolojik Faktörler 28 yaşında Ailede depresyon öyküsü Kadın Düşük öyküsü Hipertansiyon

Psikolojik Faktörler Saplantılı bağlanma stili Çökkün duygudurum Anhedoni Travma öyküsü yok Duygusal yemek yeme Baş etmek için yoga yapıyor

Sosyal Faktörler Evli Yakın arkadaş-aile destekleri Hukuk öğrencisi Duygu ifade etme ve yardım istemede zorluk

Kültürel Faktörler Beyaz ırk Heteroseksüel

Jane Manevi Faktörler

Kendisini Hıristiyan olarak tanımlıyor Kiliseye gitmiyor Tanrıya en yakın hissettiği yer doğa Akut Kişilerarası Kriz

Yas ve kayıp

Kişilerarası Formülasyonu Hastaya Sunuş

16

«Yaşamakta olduğunuz sorunlara nelerin yol açtığını daha iyi anlayabilmemiz için, şimdiye kadar konuştuklarımızı sizinle birlikte özetlemek istiyorum. Söz ettiklerimizi kâğıda dökebilirsek bunu daha kolay yapabiliriz. Bazı alanlara da özellikle dikkat etmemizin gerekli olduğunu düşünüyorum. Birlikte önemli olabileceğini söylediğimiz şeyleri bu kâğıda yazmaya başlayabilir misiniz acaba? Bunları genellikle biyolojik, psikolojik, sosyal, kültürel ve manevi faktörler olarak sıralayabiliriz. Haydi birlikte yapmaya başlayalım.»

Hastaya faktörleri yazabilmesi için boş formülasyon kağıdını veriniz. Terapist önemli faktörlerin yazılmasına yardımcı olabilir. Bunlar

hastanın güçlü ve incinebilir yönleri olabilirler. Mümkün olduğunca hastanın sözcüklerini ve ifadelerini kullanınız.

Kişilerarası Formülasyon: Örnek Sorular

•  Hangi ailesel ya da kişisel, tıbbi ya da psikiyatrik öykü mevcut sorunlarınızla ilgili olabilir?

•  Sosyal destek ağınızı nasıl tanımlayabilirsiniz?

•  Kişiliğinizi nasıl tanımlayabilirsiniz?

•  Aileniz ve kültürel geçmişiniz mevcut sorunlarınızı nasıl etkiliyor olabilir?

•  Dini veya manevi inançlarınız mevcut sorunlarınızla baş etmenize nasıl yardımcı oluyor olabilir?

17

KİPT’in Rasyoneli

•  Doğrudan kişilerarası problemleri hedefler

•  Deneysel desteği olan bir tedavidir – 9-99 yaş aralığı için geçerlidir

•  Tedavi hedefleri –  Belirtileri azaltma –  Kişilerarası işlevsellikte düzelme –  Sosyal destekte artış

•  Güçlü yönlere dayanan ve işbirliği içinde yürütülen bir tedavi

•  Akut tedavi dönemi kısa süreli –  6-20 seans

18

KİPT Hasta Seçimi

19

Hasta Popülasyonları ‒ 9-12 yaş çocuklar (aile

temelli tedavi) ‒ Ergenler ‒ Yetişkinler ‒ Yaşlı yetişkinler ‒ Farklı etnik gruplar

Yöntemler ‒ Bireysel -- Aile ‒ Grup -- Çift

Bozukluklar ‒ Majör Depresyon ‒ Perinatal Depresyon ‒ Distimi ‒ Bipolar Bozukluk

(depresif dönem ve sürdürüm)

‒ TSSB ‒ Sosyal fobi ‒ Bulimia Nervoza

KİPT Tedavi Anlaşması •  Akut tedavi dönemi kısa süreli

– 6-20 seans •  Sürdürüm tedavisi

– Klinik değerlendirmeye göre

20

“Anlattıklarınız ve birlikte oluşturduğumuz KİPT formülasyonuna dayanarak, yaklaşık 6-8** KİPT seansı yapmamızı öneriyorum. Önce haftada bir seans, görüşmelerimizin sonlarına doğru da iki haftada bir seans olarak buluşabiliriz. İlişkide kalmanın birçok insana yardımcı olduğu gösterildiğinden, daha sonra da iyi olduğunuzdan emin olmak için de ara ara görüşebiliriz.” ** Seans sayısı, olgunun karmaşıklığına göre farklılık göstermelidir.

•  Kişilerarası problem alanı (alanları), KİPT formülasyonunun doğal bir uzantısıdır

– Yas ve kayıplar – Kişilerarası çatışmalar – Rol değişiklikleri

•  Tanımlanmış problem alanlarına dair hastanın algılarını ve beklentilerini araştırınız ve netleştiriniz

•  Problem çözme & alternatif çözümlerle ilgili beyin fırtınası yapınız •  Önerilen çözümün uygulanmasını sağlayınız •  Gelişmeyi gözleyiniz ve gerekirse stratejinizi gözden geçiriniz •  Yeniden yeniden uygulama yapılmasını sağlayarak çözümü

sağlamlaştırınız 21

KİPT Orta Seanslar: Taktikler

Kişilerarası Problem Alanları 1.  Yas ve Kayıplar

–  Ölüm, boşanma, önemli bir dostluğun sona ermesi, engelliliğe bağlı fiziksel işlev kaybı

2.  Kişilerarası Çatışmalar –  Eş, aile, arkadaşlar, patron ya da iş arkadaşları ile çatışmalar

3.  Rol Değişiklikleri –  Sosyal rol geçişleri: yeni okul, evlenme, yeni iş, taşınma, göç –  Yaşam evresi rol geçişleri: Yetişkinlik, çocuk sahibi olma, yaşa

bağlı değişiklikler

Problem alanları, birer tanı değildir. Problem alanları, KİPT’de işbirliği içinde kişilerarası ilişkilere odaklanmanın bir yoludur. 11

Yaşam Olayları Zaman Çizelgesi

23

Rol Değişiklikleri

“Yaşamakta olduğunuz önemli değişiklileri daha iyi anlamak istiyorum. Bir zaman çizelgesi yaparak görsel bir tablo elde etmek yararlı olabilir. Ortadaki dik çizgi, daha önce tanımladığımız değişimi, geçişi gösteriyor. Bu değişimi daha ayrıntılı olarak nasıl tanımlayabilirsiniz? Değişimin tam olarak ne olduğunu buraya yazabilir misiniz? Sonra da, zaman çizelgesi üzerine bu geçişle ilgili diğer olayları yazmanızı rica ediyorum. Mesela değişimin gerçekleşeceğini ne zaman fark ettiğinizi, ya da geçiş sonrasında olan diğer önemli olayları... Siz bunları yazmayı bitirdikten sonra, geriye dönüp her biri hakkında ayrıntılı olarak konuşacağız.”

24

KİPT Zaman Çizelgesini Hastaya Sunuş

Zaman çizelgesini doldurması için hastaya veriniz. •  Önemli noktaları ekleme konusunda terapist yardımcı olabilir. •  Mümkün olduğunca hastanın sözcük ve ifadelerini kullanınız.

•  Bu önemli değişimden önce nasıl bir insandınız? •  Şimdi kendinizi nasıl tanımlayabilirsiniz? •  Aşağıdaki cümleleri nasıl tamamlarsınız?

–  Değişiklikten önce ben…….. birisiydim. –  Şimdi ben…….. birisiyim. –  Gelecekte ben ….… birisi olmak istiyorum –  İşte beni şu anda tam olarak anlayabilmeniz için bilmeniz

gereken şey: ......

25

Rol Değişiklikleri: Örnek Sorular

Kişilerarası Çatışma Grafiği

Çat

ışm

anın

şid

deti

İlişkinin önemi 26

Kişilerarası Çatışmalar

“Yaşadığınız çatışmayı daha iyi anlamak istiyorum. Görsel bir resim geliştirmenin bunu kolaylaştıracağını düşünüyorum. Söz konusu ilişkinin önemini (yatay eksen) ve yaşadığınız çatışmanın şiddetini (dikey eksen) düşünmenizi istiyorum. Bir süre düşündükten sonra, ilişkinin ne kadar önemli ve çatışmanın ne kadar şiddetli olduğuna göre grafikte bir noktayı işaretlemenizi istiyorum. Daha sonra çatışmayı grafikte neden o noktada gördüğünüze dair daha detaylı konuşabiliriz.”

27

Çatışma Grafiğini Hastaya Sunuş

Boş grafiği, işaretlemesi için hastaya veriniz • Daha sonra, çatışma yaşadığı kişinin söz konusu çatışmayı bu

grafikte nereye işaretleyebileceğini düşündüğünü sorabilirsiniz. • Ardından, iki işaret arasındaki farkı anlamanın ve azaltmanın yolları

üzerinde konuşabilirsiniz.

•  Anlaşmazlığı grafik üzerinde nereye işaretleyebilirsiniz? •  Anlaşmazlığı daha iyi nasıl tarif edebilirsiniz? •  Genelde problemleri çözme tarzınızı nasıl tanımlarsınız? •  Geçmişte ne gibi yaklaşımlar işinize yaramıştı? •  Çatışma içinde olduğunuz kişi bu sorunu grafik üzerinde nereye

koyacaktır sizce? •  Sizce, diğer kişi sizi ne kadar iyi anlıyor? •  Siz onu ne kadar iyi anlayabiliyorsunuz? •  Çatışmaya nasıl daha gerçekçi bakabiliriz? (Ne olacak sizce? Ne

olmasını isterdiniz?) •  Nasıl daha etkili bir iletişim kurabilirsiniz?

28

Kişilerarası Çatışmalar: Örnek Sorular

İyi dinlemek •  Hastanın konuşabilmesi için güvenli bir ilişki oluşturun. •  Hastanın kaybın hikayesini anlatmasına yardımcı olun. •  Hasta onu iyi anladığınızı tam olarak hissetmedikçe

güven vermekten veya normalleştirmekten kaçının. •  Hastanın yanında olun ve destek olun

29

‒ Terapist öncelikle destek, yakınlık ve anlayış sağlar. ‒ Ardından, mümkün olan en kısa sürede, hastayı kendi sosyal

destek ağından destek aramaya teşvik eder.

Yas ve Kayıplar: Hedefler

“Yaşamakta olduğunuz kaybı daha iyi anlamak istiyorum. Her ne kadar genellikle zor olsa da, bunu detaylıca konuşmanın, sizin tam olarak neler yaşamış olduğunuzu daha iyi anlamakta bana yardımcı olacağını düşünüyorum. Anlatmaya nereden başlamak istersiniz?

30

Yas ve Kayıplar: Tartışmayı Başlatmak

•  Bu kaybın üzerinizdeki etkisi tam olarak ne oldu? •  Böyle bir kayıpla nasıl başa çıkabildiniz? •  Kaybı yaşadığınız dönemdeki önemli olaylardan söz edebilir misiniz? •  Manevi ve dini inançlarınız, kayıp deneyiminizi nasıl etkiledi? •  Kayıp döneminde size kimler destek oldu? •  Kimlerden destek alabilmeyi ve sizi nasıl desteklemelerini isterdiniz? •  Bu kaybın sizin için anlamını tam olarak anlayabilen başka kim var?

31

Yas ve Kayıplar: Örnek Sorular

Bağlanma ve Kişilerarası İletişim

Düşmanca Dostça

Baskın

İtaatkar

Kayıtsız

Saplantılı Korkulu

Güvenli

Kişilerarası iletişim, bağlanma stilini yansıtır. Güvenli bağlanmış kişiler, daha geniş bir kişilerarası iletişim yelpazesine sahiptirler. Diğer bağlanma stillerinin iletişim yelpazesi görece olarak daha katıdır. 32

KİPT Kişilerarası İletişim

Düşmanca Dostça

Baskın

İtaatkar Kişilerarası iletişimin niteliği, alınacak yanıtları da belirler veya tetikler. Dostane iletişim dostça

yanıtlar getirir. Düşmanca iletişim, düşmanlığı tetikler. İletişim tarzı olumsuz yanıtları tetikleme eğilimindeyse, hastanın başkalarından destek alabilme olasılığı da azalır.

33

‒  Terapist iletişim problemlerini saptar §  Kişilerarası Somut Olaylar

‒  Hastanın iletişim problemlerini tanımlamasına yardımcı olur

§  İletişim Analizi

‒  Daha açık iletişim kurması için hastaya yardımcı olur §  Problem Çözme §  Rol Oynama

34

KİPT Orta Seanslar: Terapistin Görevleri

• Kişilerarası Somut Olaylar ‒  Diyaloğun cümle cümle yeniden canlandırılması

•  İletişim Analizi ‒  Hastanın iletişim biçiminin gözden geçirilmesi ‒  “Tam olarak hissettiklerinizi çevrenizdeki önemli

kişilere anlatabildiğinizden emin misiniz?”

• Problem Çözme ‒  Beyin fırtınası ile iletişimde değişiklikler

• Rol Oynama ‒  Önce terapist hastayı oynar.

35

KİPT Orta Seanslar: Teknikler

Hedefler: • Hastanın bağımsız

işlevselliğini kolaylaştırmak

• Hastanın kendine yeterlilik duygusunu artırmak

• Hastanın bağlanma ihtiyaçlarını terapi dışında doyurabilmesine yardımcı olmak

• Nüksü önlemek

•  İlişkide kalmayı planlamak

Stratejiler: • Hastanın değişimleri ve iyileşmesi

hakkında olumlu geribildirim verin • Hastanın güçlü yönlerinin ve terapi

sürecinde kaydettiği ilerlemenin altını çizin

• Sosyal destek açısından kazanımlarını vurgulayın

• Hastadan geribildirim alın • Nüks düşündürebilecek belirti ve

bulguları gözden geçirin

36

Tedaviyi Tamamlama

Akut tedavinin tamamlanması aşamasında, MUTLAKA ilişkide kalma şekli tanımlanmalı ve nasıl bir yol izleneceği kararlaştırılmalıdır

37

İlişkide kalma

Hedefler: • Hastanın kendine yeterlilik

duygusunu sağlamlaştırmak • Hastanın bağlanma

ihtiyaçlarını terapi dışında doyurabilmesine yardımcı olmaya devam etmek

• Nüksü önlemeye devam etmek

Stratejiler: • Gelecekte ortaya çıkabilecek

sorunları öngörün • Olası sorunları ele alın • Problem alanlarını yeniden

inceleyin • Hastaya edindiği becerileri ve

öğrendiği stratejileri hatırlatın • Nüks düşündürebilecek belirti ve

bulguları gözden geçirin

Kitaplar: • Stuart S, Robertson M: Interpersonal Psychotherapy: A Clinician’s Guide.

2nd Edition. London, Oxford University Press, 2012. (Türkçe çeviri: Kişilerarası İlişkiler Psikoterapisi: Klinisyen Kılavuzu. Ed: Omay O, Aydın N. Yerküre Yayıncılık, İstanbul, 2014). • Stuart S: Interpersonal Psychotherapy. Washington DC, APA Press, 2013. • Klerman GL, Weissman MM, Rounsaville B, Chevron E: Interpersonal

Psychotherapy for Depression. New York, Basic Books, 1984.

Makaleler: • Stuart S: Interpersonal psychotherapy: A guide to the basics. Psychiatric

Annals, 36(8), 542-550, 2006. • Stuart S: What is IPT; The basic principles and the inevitability of change.

Journal of Contemporary Psychotherapy, 38(1), 1-10, 2008. Tüm bibliyografyaya www.iptinstitute.com adresinden ulaşılabilir.

38

KİPT Kaynakça

• Genel bilgi ‒  IPT Institute: www.iptinstitute.com

•  Uygunluk ve Kalite Değerlendirme Ölçeği ‒  http://iptinstitute.com/public-resources-access/

•  Community-Based KİPT Sertifikasyonu ‒  http://iptinstitute.com/community-training/

•  KİPT Sertifikasyonu ‒  http://iptinstitute.com/ipt-certification-process/

39

Ek KİPT Kaynakları

•  Web sayfası: IPTinstitute.com

•  E-posta: iptinstitute@outlook.com

•  Telefon: +1-319-353-4230

•  Adres: Dr. Scott Stuart IPT Institute PO Box 5925 Coralville, Iowa 52241

40

IPT Institute İrtibat bilgileri

Copyright © IPT Institute, July 2012

IPT Clinician’s Handbook

Stuart S, Schultz J, McCann E. Copyright © IPT Institute, Mayıs 2012

Türkçe çeviri ve uyarlama: Oguz Omay, Gökben Hızlı Sayar

Nazan Aydın, Gökşen Yüksel Copyright © IPT Institute, Kasım 2017