KHÔNG DI KHÔNG SINH, - Budsas
Transcript of KHÔNG DI KHÔNG SINH, - Budsas
Mục lục
Lời đầu sách 1. Ta từ đâu tới? Ta đi về đâu? 2. Cái sợ đích thực 3. Thực tập nhìn sâu 4. Chuyển hóa khổ đau và sợ hãi 5. Bắt đầu lại 6. Địa chỉ của hạnh phúc 7. Tiếp tục biểu hiện 8. Sợ hãi, chấp nhận và tha thứ 9. Sống cạnh người hấp hối
5
Lời đầu sách
Một ngày, sau bữa ăn trưa, cha tôi nói chuyện với tôi:
“Lần cuối cha nhìn thấy ông nội, ông ngồi trong một chiếc ghế mây tròn trong phòng khách.” Khi đó, tôi và cha tôi đang ngồi trong khu lộ thiên, tại một tiệm ăn Mễ Tây Cơ, thuộc vùng Key West, tiểu bang Florida. Cha tôi đang ăn một đĩa cơm có món đậu Mễ, ông ngửng lên, tiếp tục nói:
“Ông nội con là một người chịu khó làm việc. Ông làm bánh, trong một xưởng ở dưới phố Leominster, tỉnh Fichburg.”
“Bố kể cho con nghe về cái chết của ông nội đi.” Tôi lên tiếng.
“Bố không biết gì cả.”
“Những người khác nói sao?”
“Không ai nói gì hết, và bố không hỏi bao giờ.” Cha tôi lại im tiếng, như thói quen tôi đã từng biết.
Nhà thờ Thánh Linh (Sacred Heart church) chỉ cách nhà tôi chừng hai đoạn đường, trong khu West Fichburg ở tiểu bang Massachussetts, là nơi cha tôi vĩnh biệt ông nội, người mà tôi chưa bao giờ được gặp mặt. Đó cũng là trung tâm đời sống tinh thần của gia đình tôi khi tôi lớn lên. Đó là nơi nương tựa của những công nhân muốn xả bỏ những tiếng máy chạy rền rĩ trong sở, tiếng cằn nhằn của vợ con, những hóa đơn chưa thanh toán, hay khi người ta uống rượu quá chén. Đó là nơi tôi được rửa tội và được tới học giáo lý. Mỗi chiều thứ hai, sau một ngày dài trong trường, tôi miễn cưỡng lê bước tới nhà thờ để học giáo lý thêm hai giờ đồng hồ nữa.
6
Tôi vẫn còn nhớ ngày đầu tiên, tôi ngồi kế bên người em họ Patty, trong tay là cuốn giáo lý mới tinh. Khi hai bà sơ đứng phía trên bảo chúng tôi mở sách ra để học thuộc ngay trang đầu gồm ba câu hỏi và các câu trả lời:
“Ai tạo ra tôi? – Chúa tạo ra bạn.”
“Vì sao Chúa tạo ra bạn? – Để yêu và phục vụ Ngài.”
“Chuyện gì xảy ra khi tôi chết? – Bạn sẽ vĩnh viễn được ở bên Chúa, trên thiên đàng.”
Đối với các ông cha trong nhà thờ, chắc chắn linh hồn tôi bất tử và tôi sẽ được sống đời vĩnh cửu.
Đọc tờ báo The Boston Globe ngày chủ nhật, tôi giật mình về bài báo nói tới một phụ nữ bị bệnh ung thư thời kỳ chót. Chuyện kể: “Một cuộc đời trẻ trung bị dứt ngang…Adriana Jenkins nghi ngờ về sự hiện hữu của Thượng đế, của định mệnh.” Cô ta nói “Khi chết, chúng ta từ cát bụi lại trở về với cát bụi.” Nhưng cô thường tưởng tượng về cái chết, niềm đau nỗi khổ của cô. Cô tưởng như mình sẽ nổi bồng bềnh lên phía trên, nhìn xuống những người đang khóc thương cô chung quanh giường bệnh, ánh sáng mờ dần rồi tắt hẳn. Đó là một thứ tín điều của những người theo chủ nghĩa nghi ngờ, cho rằng sau khi chúng ta chết thì không còn lại gì cả.
Lần đầu tiên tôi dự một đám ma là năm 1968, khi Sam Rameau, ông ngoại tôi chết. Từ đó tới nay, có tới hơn hai chục lần nữa, tôi đã đứng trước cái huyệt mới đào, cảm thấy bối rối, bất an vì những câu hỏi trong tôi về cái chết. Chỉ có hai trường hợp để tin thôi sao? Hoặc có linh hồn bất diệt? hoặc không còn lại gì sau khi chết?
Nghi ngờ về sự sống bất diệt, và kinh hoảng về ý tưởng sẽ bị quên lãng hoàn toàn, tôi sống suốt đời với cái tâm có nền tảng sâu kín là sự sợ hãi. Thật sự như vậy, tôi sẽ còn sống đời đời hay sẽ trở thành hư vô? Có linh hồn bất diệt thật không? Và nếu có thì tôi sẽ ở thiên
7
đàng hay địa ngục? Tôi sẽ đời đời khốn khổ hay được hưởng phước hoài hoài? Một mình hay bên cạnh Thượng đế?
Trong suốt cuộc đời, đức Bụt cũng bị nhiều nhà thần học và các học giả nhiều lần chất vấn về hai triết thuyết đối nghịch nhau: bất diệt hay hư không. Khi được hỏi là có đời sống vĩnh cửu không thì Bụt trả lời: “Không có cái Ngã bất biến.” Khi trả lời về chuyện chết là không còn gì nữa chăng. Bụt nói không có gì trở thành hư vô cả. Ngài bác bỏ cả hai ý tưởng trên.
Tôi có một người bạn thân là một nhà sinh vật học chuyên về các loài sống dưới biển. Giống như nhiều người, anh ta tin rằng chết là chết vĩnh viễn. Niềm tin này của anh không tới từ thiếu đức tin hay vì tuyệt vọng, mà vì anh tin vào khoa học. Anh có lòng tin vào thế giới thiên nhiên, vào vẻ đẹp của vũ trụ chưa được khai phá quanh anh, vào khả năng hiểu biết của loài người về vũ trụ đó.
Thích Nhất Hạnh cũng có lòng tin vững chắc vào khả năng có thể đạt tới hiểu biết của con người. Nhưng mục tiêu của Thầy cao cả hơn sự thu góp các kiến thức khoa học. Đó là sự giải thoát và trí tuệ bát nhã.
Viết những trang sách này do kinh nghiệm của chính mình, Thầy Nhất Hạnh đưa ra một thay thế đáng ngạc nhiên cho hai triết lý trái ngược nhau về vĩnh cửu và hư không. Thầy nói:
“Tự muôn đời tôi vẫn tự do. Tử sinh chỉ là cửa ngõ ra vào, tử sinh là trò chơi cút bắt. Tôi chưa bao giờ từng sinh cũng chưa bao giờ từng diệt” và “Nỗi khổ lớn nhất của chúng ta là ý niệm về đến-đi, lui-tới.”
Lập đi, lập lại hoài, Thầy khuyên chúng ta thực tập nhìn sâu để chúng ta hiểu được và tự mình nếm được sự tự do của con đường chính giữa, không bị kẹt vào cả hai ý niệm của vĩnh cửu và hư không. Là một thi sĩ nên khi giải thích về các sự trái ngược trong đời sống, Thầy đã nhẹ nhàng vén bức màn vô minh ảo tưởng dùm
8
chúng ta, cho phép chúng ta (có lẽ lần đầu tiên trong đời) được biết rằng sự kinh hoảng về cái chết chỉ có nguyên nhân là các ý niệm và hiểu biết sai lầm của chính mình mà thôi.
Tri kiến về sống, chết của Thầy vô cùng vi tế và đẹp đẽ. Cũng như những điều vi tế, đẹp đẽ khác, cách thưởng thức hay nhất là thiền quán trong thinh lặng. Lòng nhân hậu và từ bi phát xuất từ suối nguồn thâm tuệ của Thích Nhất Hạnh là một loại thuốc chữa lành những vết thương trong trái tim chúng ta.
Pritam Singh
9
-1-
Ta từ đâu tới? Ta đi về đâu?
Trong tu viện của tôi ở nước Pháp, có một bụi cây hoa đào Nhật bổn.
Bụi hoa này thường nở rộ vào mùa Xuân, nhưng một năm, mùa Đông ấm áp hơn nên hoa nở sớm hơn thường lệ. Rồi một đêm trời trở lạnh, nhiệt độ xuống tới điểm băng giá. Sớm hôm sau khi đi thiền hành, tôi nhận thấy những nụ hoa đều bị héo hết. Tôi nghĩ “Vậy là đầu năm nay sẽ không có đủ hoa cúng Bụt.”
Vài tuần sau, trời ấm áp trở lại. Khi tôi đi bộ trong vườn, tôi lại nhìn thấy những nụ hoa đào thuộc thế hệ mới đang biểu hiện ra. Tôi hỏi chúng:
“Các con là những bông hoa đã chết khi trời băng giá hay là những bông hoa khác?”
Hoa trả lời tôi:
“Thầy, chúng con không phải những bông hoa đó, mà cũng không khác những bông đó. Khi nhân duyên đầy đủ chúng con biểu hiện ra, và khi thiếu nhân duyên thì chúng con ẩn tàng. Giản dị vậy thôi!”
Đó là giáo pháp của Bụt. Khi nhân duyên đầy đủ, thì sự vật biểu hiện. Khi nhân duyên không còn đầy đủ, thì chúng rút lui. Chúng đợi tới đúng thời điểm sẽ biểu hiện trở lại.
Trước khi sinh ra tôi, mẹ tôi đã mang thai một em bé khác. Nhưng bà bị xảy thai và em bé đó không ra đời. Khi còn nhỏ, tôi thường hỏi: “Bào thai đó là anh tôi hay chính là tôi? Ai đã muốn biểu hiện ra trong lần mẹ xảy thai đó?” Khi mẹ tôi mất em bé, thì có nghĩa là
10
nhân duyên chưa đủ cho bé ra đời, nên nó quyết định lui lại, chờ điều kiện tốt đẹp hơn: “Con tốt hơn nên rút lui, và sẽ trở lại nay mai nhé mẹ!” Chúng ta phải tôn trọng ý kiến của em bé. Nếu bạn nhìn đời bằng những cái nhìn như thế, bạn sẽ bớt khổ đau nhiều. Mẹ tôi đã mất anh tôi hay chính tôi lúc đó, thấy chưa đúng thời điểm, tôi đã lui lại?
Trở thành Không
Nỗi sợ hãi lớn lao nhất của chúng ta là khi chết, chúng ta sẽ trở thành không. Nhiều người trong chúng ta tin rằng cuộc đời của ta bắt đầu từ lúc chào đời và chấm dứt khi ta chết. Chúng ta tin rằng chúng ta tới từ cái Không, nên khi chết chúng ta cũng không còn lại gì hết. Và chúng ta lo lắng vì sẽ trở thành hư vô.
Bụt có cái hiểu rất khác về cuộc đời. Ngài hiểu rằng sống và chết chỉ là những ý niệm không có thực. Coi đó là những sự thực, chính là nguyên do gây cho chúng ta khổ não. Bụt dạy không có sinh, không có diệt, không tới cũng không đi, không giống nhau cũng không khác nhau, không có cái ngã thường hằng cũng không có hư vô. Chúng ta thì coi là Có hết mọi thứ. Khi chúng ta hiểu rằng mình không bị hủy diệt thì chúng ta không còn lo sợ. Đó là sự giải thoát. Chúng ta có thể an hưởng và thưởng thức đời sống một cách mới mẻ.
Tìm lại người thân đã mất
Đối với trường hợp mất người thương cũng thế. Khi nhân duyên không còn đầy đủ thì họ biến đi. Khi mẹ chết, tôi rất đau đớn. Khi chúng ta chỉ mới bảy hay tám tuổi đầu, ta không hề nghĩ sẽ có ngày mất mẹ. Nhưng sự thực là khi lớn lên và tất cả chúng ta, ai cũng sẽ mất mẹ. Nếu bạn biết tu tập, thì tới giờ phút chia lìa, bạn sẽ không
11
quá khổ sở. Bạn sẽ sớm nhận thức được rằng mẹ bạn vẫn đang còn sống trong bạn.
Ngày mẹ chết, tôi viết vào nhật ký: “Tai nạn lớn nhất đời tôi đã xảy ra rồi.” Tôi đau khổ hơn một năm sau khi mẹ qua đời. Nhưng rồi một đêm, khi ngủ trong cái cốc ở vùng cao nguyên Việt nam, tôi nằm mơ thấy mẹ tôi. Tôi thấy tôi ngồi chơi bên bà và chúng tôi nói chuyện rất vui. Mẹ tôi trông trẻ đẹp, tóc bà thả dài xuống lưng. Thật là sung sướng được truyện trò với mẹ như thể bà chưa chết vậy. Tôi tỉnh dậy vào lúc hai giờ sáng và tôi có cảm giác thực sự là tôi chưa từng mất mẹ. Cảm tưởng mẹ vẫn ở trong tôi nó rất rõ ràng. Tôi hiểu rằng ý tưởng mất mẹ chỉ là một ý tưởng mà thôi. Rõ ràng lúc đó tôi thấy mẹ luôn luôn còn sống trong tôi.
Tôi mở cửa đi ra ngoài. Tất cả sườn đồi được tắm trong ánh trăng. Đó là một đồi trà và thất của tôi ở lưng chừng đồi, phía sau ngôi chùa. Khi đi bộ thong thả giữa các luống trà, tôi vẫn cảm thấy mẹ ở bên tôi. Bà là ánh trăng vuốt ve tôi như bà thường hay làm, thật dịu dàng âu yếm… thật là kỳ diệu! Mỗi khi chân tôi chạm mặt đất, tôi biết mẹ tôi vẫn đang ở cạnh. Tôi biết cái thân này không phải của riêng tôi mà nó là sự tiếp nối của mẹ, cha, của ông bà, của cụ kỵ, của tổ tiên. Những dấu chân tôi tưởng của tôi, thực ra là của cả hai chúng tôi. Tôi và mẹ cùng để lại những dấu chân trên mặt đất ẩm ướt đó.
Từ lúc ấy, ý nghĩ mất mẹ không còn hiện diện trong tôi nữa. Tôi chỉ cần nhìn vào bàn tay tôi, cảm nhận hơi gió mát trên mặt hay đất dưới bàn chân, là tôi nhớ mẹ tôi luôn luôn có mặt với tôi, trong mọi thời điểm.
Khi mất một người mình thương thì ta đau khổ. Nhưng nếu bạn biết nhìn sâu, bạn có cơ hội để nhận ra rằng bản thể của người đó là vô sinh, bất diệt. Chỉ có sự biểu hiện và sự ngừng lại để biểu hiện dưới hình thức khác mà thôi. Bạn phải rất tinh và tỉnh thức để
12
có thể nhận ra sự biểu hiện mới của người thương đó. Nhưng khi thực tập và cố gắng, bạn có thể làm được chuyện này.
Vậy, hãy nắm tay một người bạn tu, cùng nhau đi thiền hành. Hãy để tâm tới từng cái lá, từng bông hoa, từng con chim và từng giọt sương nhỏ. Nếu bạn có thể ngừng lại và nhìn sâu thì bạn có thể nhận diện được người thương ở những biểu hiện khác nhau, dưới nhiều hình thái. Bạn sẽ lại yêu đời.
Không có gì sinh ra, không có gì mất đi
Nhà khoa học người Pháp, ông Lavoisier đã từng tuyên bố: “Không có gì được sinh ra, cũng không có gì mất đi.” Dù ông ta không thực hành đạo Bụt, nhưng nhà khoa học ấy đã tìm ra chân lý giống như Bụt thấy vậy.
Bản chất thực của chúng ta là bản chất không sinh không diệt. Chỉ khi nào ta chạm được vào bản chất chân thực đó, chúng ta mới chuyển đổi được nỗi sợ hãi mình không hiện hữu, đổi được cái lo trở thành hư không.
Bụt dạy khi đầy đủ nhân duyên thì sự việc biểu hiện, và chúng ta nói nó hiện hữu. Khi thiếu một hoặc hai điều kiện, sự việc đó không biểu hiện như trước thì ta nói nó không hiện hữu. Theo Bụt, nói rằng thứ này có hay không có là sai. Trong thực tại, không có thứ gì hoàn toàn có hay hoàn toàn không hiện hữu.
Chúng ta thấy được chuyện này rất dễ dàng khi nhận xét các máy truyền hình và phát thanh. Chúng ta có thể đang ở trong một căn phòng không có máy truyền hình và cũng không có máy phát thanh. Khi ở trong căn phòng đó, chúng ta có thể cho rằng không có chương trình truyền hình hay truyền thanh tại đó. Nhưng tất cả chúng ta đều hiểu là không gian trong phòng chứa đầy các tin hiệu. Tín hiệu của các chương trình đó có mặt khắp mọi nơi. Chúng ta chỉ cần một điều kiện nữa thôi, một chiếc máy thu thanh
13
hay truyền hình, là bao nhiêu hình thái, màu sắc và âm thanh sẽ biểu hiện ra. Vậy khi nói rằng các tín hiệu đó không hiện hữu là sai, vì sự thực chúng ta chỉ thiếu dụng cụ để thâu chúng vô và cho các tín hiệu đó cơ hội biểu hiện ra. Chúng hình như không hiện hữu chỉ vì nhân duyên không đầy đủ để các chương trình xuất hiện. Vậy thì trong căn phòng đó, ở giờ phút đó, nếu chúng ta nói rằng chúng không hiện hữu, thì chỉ vì chúng ta không nhìn hay nghe được chúng, chứ không phải vì chúng không có mặt. Chỉ vì các quan niệm có-không mà chúng ta bị rối trí. Quan niệm hiện hữu và không hiện hữu khiến chúng ta tin là cái này có, cái kia là không. Ý niệm có và không đó không thể áp dụng vào thực tại được.
Không trên không dưới
Ý niệm về trên dưới cũng vậy. Cho rằng có trên có dưới là sai. Cái gì ta nghĩ là phía dưới, có thể ở phía trên của người khác, ở nơi khác. Chúng ta đang ngồi đây và cho rằng, phía trên là hướng bên trên đầu ta, còn đối nghịch với nó là phía dưới.
Những người đang ngồi thiền ở bán cầu kia không đồng ý với ta được, vì phía trên của ta là phía dưới của họ. Họ không ngồi lộn ngược đầu. Ý nghĩ trên dưới có nghĩa là trên dưới cái gì đó mà thôi. Quan niệm trên dưới không thể áp dụng cho thực tại trong vũ trụ được. Đó chỉ là những quan niệm liên hệ tới môi trường ta sinh hoạt. Đó là những ý niệm cho chúng ta một tiêu chuẩn nhưng chúng không có thật. Thực tại không bị ràng buộc vào bất kỳ ý niệm nào.
Bị trói vào một ý niệm
Bụt đã kể cho ta một câu chuyện ngụ ngôn rất hay về tư tưởng và ý niệm. Một thương gia trẻ trở về nhà sau chuyến đi buôn xa, thấy
14
nhà đã bị cướp đốt thành tro. Ngay phía ngoài nền nhà cũ là một cái xác nhỏ bé đã bị cháy thành than. Anh ta nghĩ đó là xác đứa con trai nhỏ của mình. Anh không biết rằng con trai anh vẫn còn sống. Anh không biết rằng sau khi đốt nhà, bọn cướp đã bắt đứa bé theo. Và trong tình trạng rối loạn, anh đã tin rằng cái xác kia chính là xác con anh. Anh vò đầu đấm ngực khóc lóc, rồi làm đám tang cho con.
Người thương gia đó rất yêu con. Nó là lẽ sống của anh. Anh thương xót nó tới độ không thể rời hũ tro của nó. Anh may một cái túi bằng gấm và bỏ tro vô đó, đeo trước ngực ngày đêm, lúc ngủ nghỉ cũng như khi làm việc. Một đêm con anh trốn thoát khỏi tay bọn cướp. Nó trở về căn nhà cha nó đã xây lại và nó gõ cửa một cách háo hức vào lúc hai giờ sáng. Cha nó thức giấc, lòng vẫn còn rất đau khổ và túi tro vẫn mang trên ngực, anh hỏi: “Ai đó?”
“Con đây cha ơi!” Đứa bé trả lời vọng qua cửa.
“Mày tệ quá, mày đâu phải con tao. Con tao đã chết ba tháng trước rồi, tao còn tro của nó ngay đây.”
Đứa bé tiếp tục đấm vào cửa và khóc lóc. Nó năn nỉ hoài để xin vào trong nhà nhưng người cha nhất định không cho. Người cha giữ chặt lấy ý niệm con đã chết và cho rằng đứa bé vô lương tâm này chỉ đến phá rầy anh ta mà thôi. Cuối cùng đứa bé đành bỏ đi và anh ta mất con vĩnh viễn.
Bụt dạy rằng khi ta bị kẹt vào một ý niệm và coi đó là chân lý thì ta sẽ mất cơ hội để thấy được chân lý. Dù cho chân lý tới tận nhà gõ cửa, bạn cũng sẽ từ chối vì không mở được cái tâm bạn ra. Vậy nên khi bạn vướng vào một ý niệm về sự thật hay có ý niệm về các điều kiện của hạnh phúc thì hãy cẩn thận.
Giới thứ nhất để thực tập Chánh niệm là thực tập để được tự do không bị thiên kiến:
15
“Ý thức được sự khổ đau gây ra do sự quá khích và hẹp hòi, chúng con nhất định sẽ không thờ làm thần tượng bất cứ một chủ nghĩa hay lý thuyết nào, kể cả những chủ nghĩa và lý thuyết Phật giáo. Những hệ thống giáo lý trong đạo Bụt phải được nhận thức như những pháp môn hướng dẫn giúp chúng con biết nhìn sâu và phát triển cái hiểu và thương – mà không phải là những chân lý để bảo vệ và thờ phượng.”
Đây là sự thực tập giúp chúng ta không bị ràng buộc vào một giáo điều nào. Thế giới chúng ta đã chịu nhiều khổ đau quá nhiều vì các chủ thuyết, giáo điều. Điều thứ nhất trong sự thực tập chánh niệm giúp ta được tự do. Sư tự do này ở trên tất cả các ý niệm về tự do mà ta vẫn thường có. Nếu ta bị kẹt vào các ý niệm, ta sẽ đau khổ và làm cho người thân đau khổ theo.
Không đến không đi
Đối với đa số, chúng ta đau khổ nhiều nhất vì ý niệm đến – đi. Chúng ta nghĩ rằng những người thương của ta đã đến từ một nơi nào đó và nay sẽ đi tới một nơi nào đó. Nhưng bản chất của thực tại là không đến cũng không đi. Chúng ta không từ đâu tới mà cũng không đi tới đâu cả. Khi nhân duyên đầy đủ thì ta biểu hiện, khi nhân duyên không còn đầy đủ thì chúng ta không biểu hiện. Điều đó không có nghĩa là chúng ta không hiện hữu. Giống như khi làn sóng phát thanh không phát ra âm thanh, thì chúng chỉ không biểu hiện mà thôi.
Không phải chỉ có các ý niệm đến-đi mới không diễn bày được thực tại, mà các ý niệm hiện hữu hay không hiện hữu cũng vậy. Chúng ta học được câu này trong kinh Bát Nhã:
“Xá lợi tử nghe đây Thể mọi pháp đều không
16
Không sinh cũng không diệt Không thêm cũng không bớt…”
Ý nghĩa chữ Không này rất quan trọng. Nó có nghĩa là mọi sự việc đều trống rỗng, không có tự tánh riêng biệt. Không có cái gì có tự tánh độc lập, không có cái gì tự nó hiện hữu. Khi nhìn sâu vào mọi sự, mọi vật ta sẽ thấy rằng tất cả, kể luôn ta trong đó, đều là những hợp thể. Ta được làm bằng các phần tử không phải ta. Ta được là hợp thể của cha mẹ, ông bà, cơ thể, cảm thọ, nhận thức, đất, mặt trời và vô số các yếu tố không phải ta. Tất cả những thứ đó tùy theo nhân duyên. Ta thấy rằng tất cả những thứ đó đã, đang hay sẽ biểu hiện đều có tương quan và liên hệ mật thiết với nhau. Những gì biểu hiện ra mà ta nhìn thấy, chỉ là một phần của bao thứ khác, của các điều kiện đầy đủ khiến cho nó có mặt. Mọi sự mọi vật đều không được sinh ra hay bị mất đi vì chúng luôn luôn ở trong tiến trình liên tục biểu hiện.
Chúng ta có thể thông minh để hiểu được chuyện này. Nhưng hiểu bằng trí óc thôi không đủ. Thực sự hiểu điều này, ta sẽ hết sợ hãi. Ta sẽ được giác ngộ và sống với cái nhìn tương tức (inter-being).
Chúng ta phải thực tập nhìn thật sâu như thế trong đời sống hàng ngày để nuôi dưỡng sự hiểu biết về không sinh không diệt. Như thế, ta có thể thực chứng được sự mầu nhiệm của sự vô úy, không sợ hãi.
Nếu chúng ta nói tới vấn đề tương tức tương nhập như một lý thuyết thì không ích lợi gì hết. Ta nên đặt câu hỏi: “Tờ giấy này, mi từ đâu tới? Giấy là cái gì? và mi tới đây làm gì? Giấy sẽ đi đâu?” Ta cũng hỏi ngọn lửa (đang dốt tờ giấy): “Lửa ơi, mi từ đâu tới và mi sẽ đi đâu?” Hãy lắng nghe chúng trả lời. Ngọn lửa, tờ giấy đang trả lời bằng sự có mặt của chúng. Chúng ta chỉ cần nhìn sâu thì sẽ nghe được câu trả lời của nó. Ngọn lửa trả lời: “Tôi không tới từ đâu cả.”
17
Đó cũng là câu trả lời của cây hoa đào Nhật bổn. Chúng tôi (hai đợt hoa) không giống mà cũng không khác nhau. Hoa không tới từ đâu và cũng không đi đâu hết. Khi mất một em bé, chúng ta không nên buồn. Đó chỉ là vì lúc ấy chưa đủ nhân duyên cho nên em chưa biểu hiện ra ở thời điểm đó mà thôi, Em sẽ trở lại.
Buồn phiền vì vô minh
Đức Quan Thế Âm là học trò của Bụt. Một bữa Ngài nhập định và đạt được sự hiểu biết sâu xa, Ngài thấy rằng mọi sự vật đều không có tự tánh. Hiểu như vậy, Ngài vượt qua được màn vô minh, nghĩa là Ngài thoát được hết các khổ não.
Nhìn cho sâu, chúng ta cũng thấy được rằng không có gì sinh ra, không có gì chết đi, không có gì tới, cũng không có gì đi, không có cũng không không, không giống cũng không khác.
Nếu ta không học phép tu tập này thì thật là phí phạm quá sức. Chúng ta có thể thực tập theo nhiều phương pháp để bớt khổ, nhưng trí tuệ lớn nhất là sự giác ngộ về không sinh không diệt. Khi chúng ta giác ngộ được chuyện này thì ta không còn sợ hãi nữa. Chúng ta có thể vui hưởng được gia tài khổng lồ mà tổ tiên ta truyền lại cho. Ta nên thu xếp để có thì giờ thực tập giáo pháp huyền diệu này mỗi ngày.
Kính trọng biểu hiện của mình
Khi nhìn một người bạn mình bằng con mắt thiền quán, ta có thể nhìn thấy trong đó tất cả các thế hệ tổ tiên của bạn mình. Ta sẽ rất kính trọng người đó và kính trọng cả con người mình, vì ta thấy đó là ngôi đền thờ của tất cả các thế hệ tổ tiên.
Bạn cũng nhìn thấy thân thể mình là nền tảng của các thế hệ tương lai. Do đó chúng ta sẽ không làm hại thân mình, vì như thế
18
là không tử tế với các thế hệ con cháu. Ta sẽ không sử dụng ma túy và ăn uống những thứ có độc tố làm hại thân thể. Đó là do cái hiểu về sự biểu hiện, nó đã giúp chúng ta sống một cuộc đời lành mạnh, trong sáng và có trách nhiệm.
Ý niệm trong ngoài cũng như vậy. Khi chúng ta nói Bụt và cha mẹ ở trong ta, hay ở ngoài ta, ý niệm trong ngoài đó không có nghĩa chi cả. Chúng ta bị kẹt vào các ý niệm, nhất là ý niệm đến-đi và hiện hữu hay không hiện hữu. Chỉ khi ta buông bỏ được các ý niệm đó thì sự thật mới hiển lộ, sự thật của Niết bàn. Khi tất cả các ý niệm hiện hữu hay không hiện hữu đã tắt ngấm thì Chân như thực tại nó sẽ biểu hiện ra.
Không có gì bằng kinh nghiệm
Chúng ta có thể dùng một thí dụ dễ hiểu về trái quít và trái sầu riêng. Nếu có người nào chưa từng nếm quít hay sầu riêng, thì dù cho bạn mô tả các thứ đó bằng bao nhiêu hình tượng, bạn cũng không thể diễn tả được các thứ trái cây đó thực sự chúng ra sao. Bạn chỉ có thể giúp người kia có kinh nghiệm sống, thực chứng về hai trái cây đó. Bạn không thể nói: “Sầu riêng ư, nó giống như mít hay đu đủ.” Bạn không thể nói gì như khi người ta ăn trái sầu riêng. Sầu riêng nó vượt qua tất cả các ý niệm. Trái quít cũng vậy. Khi bạn chưa từng ăn trái quít, thì dù cho người kia thương bạn cách mấy, cố gắng giúp bạn cách mấy cũng không diễn tả được hương vị trái quít ra sao. Thực tại của trái quít vượt lên trên tất cả mọi ý niệm. Niết Bàn cũng vậy. Đó là một thực tại vượt qua các ý niệm. Chỉ vì ta có ý niệm về Niết bàn mà ta đau khổ. Phải thực chứng, phải tự kinh nghiệm, đó là con đường phải đi.
19
-2-
Cái sợ đích thực
Chúng ta sợ chết, sợ chia lìa và chúng ta sợ trở thành hư vô. Người tây phương rất sợ trở thành hư vô. Khi họ nghe nói về sự trống rỗng họ cũng rất sợ. Nhưng trống rỗng chỉ là sự vắng mặt các ý niệm. Không hay trống rỗng không có nghĩa trái ngược với sự sinh tồn. Nó không có nghĩa là hư vô, không có nghĩa là không còn gì hết. Cần phải loại bỏ ý niệm hiện hữu và không hiện hữu. Trống rỗng là một dụng cụ giúp chúng ta.
Thực tại không liên quan gì tới chuyện có hay không, hiện hữu hay không hiện hữu. Khi Shakespeare nói “To be or not to be – that is the question (vấn đề là hiện hữu hay không hiện hữu), Bụt trả lời: “Hiện hữu hay không hiện hữu, đó không phải là vấn đề.” Có hiện hữu hay không hiện hữu chỉ là hai ý niệm trái ngược nhau, chúng không phải là chân lý và chúng cũng không diễn tả được chân lý.
Sự giác ngộ tỉnh thức không những loại được ý niệm về thường hằng mà nó cũng loại được cả ý niệm về vô thường. Ý niệm về trống rỗng cũng thế. Trống rỗng cũng chỉ là một khí cụ, và nếu bạn bị kẹt vào ý niệm đó, bạn cũng đi lạc đường. Bụt nói trong kinh Người bắt rắn (Ratnakuta): “Nếu bạn bị kẹt vào ý niệm hiện hữu hay không hiện hữu (Có hay Không) thì ý niệm về trống rỗng giúp cho bạn được tự do. Nhưng khi bạn kẹt vào ý niệm trống rỗng thì không còn hy vọng. Giáo lý về sự trống rỗng là một dụng cụ giúp cho bạn có cái hiểu thật sự về Không, nhưng nếu bạn coi dụng cụ đó là sự giác ngộ thì bạn đã bị kẹt vào ý niệm đó rồi.
Nếu bạn có một ý niệm về Niết bàn, thì nên loại bỏ nó đi. Niết bàn không chứa đựng một ý niệm nào hết, kể cả ý niệm về Niết
20
bàn. Nếu bạn kẹt vào ý niệm về Niết bàn là bạn chưa chạm được tới Niết bàn. Sự khám phá và hiểu biết sâu xa đó khiến cho Bụt vượt thoát được mọi sợ hãi, lo âu, mọi đau khổ và vượt được cả vấn đề sinh tử.
Đốt cháy các ý niệm
Khi bạn có một que diêm, bạn có nhân duyên để tạo ra lửa. Nếu ngọn lửa bạn đốt lên bằng que diêm đó có đủ thời gian, nó sẽ đốt cháy luôn que diêm. Que diêm tạo ra lửa, và lửa đốt cháy diêm, giáo pháp vô thường cũng vậy. Nó giúp ta có tỉnh thức về sự vô thường, và sự giác ngộ đó lại đốt cháy ý niệm của ta về vô thường.
Chúng ta phải vượt qua ý niệm về thường, nhưng ta cũng phải vượt qua ý niệm về vô thường. Như thế chúng ta có thể chạm tới Niết bàn. Vô ngã cũng vậy. Vô ngã giống như que diêm, nó giúp gây ra lửa trí tuệ để hiểu về vô ngã và cũng chính ngọn lửa vô ngã sẽ đốt que diêm vô ngã.
Tu tập không phải là thu thập một lô các ý niệm về vô ngã, vô thường, Niết bàn hay ý niệm nào khác. Đó là công việc của một cái máy thu băng. Thuyết giảng và chia sẻ về các ý niệm đó không phải là cách học và hành trì Phật pháp. Ta có thể tới đại học để học Phật pháp, nhưng chúng ta sẽ chỉ học được lý thuyết và các khái niệm. Chúng ta muốn vượt lên trên các ý niệm để có được tánh giác, và nhờ đó sẽ đốt cháy được hết các ý niệm trong ta, để cho ta được tự do.
Niết bàn ở đâu?
Hãy nhìn một đồng xu. Một bên là mặt phải, một bên mặt trái. Hai mặt không thể hiện hữu nếu thiếu mất một bên. Kim loại làm ra đồng xu gồm có hai mặt, không có kim loại thì không có đồng tiền. Ba yếu tố kim loại, mặt phải và mặt trái liên quan với nhau.
21
Ta có thể mô tả kim loại giống như Niết bàn, mặt phải và mặt trái có thể coi như biểu hiện của vô ngã và vô thường. Qua mặt phải hay mặt trái, bạn có thể chạm được và cảm được sự hiện hữu của kim loại. Tương tự như vậy, nếu nhìn sâu vào bản chất của vô thường và vô ngã, bạn có thể tiếp xúc được với bản chất của Niết bàn.
Niết bàn trong bình diện tuyệt đối (bản môn) không thể tách rời ra khỏi Niết bàn trong bình diện tương đối (tích môn). Khi bạn thật sự chạm được tới Niết bàn tương đối thì bạn cũng tiếp xúc được với Niết bàn tuyệt đối. Bản thể luôn luôn có sẵn trong bạn. Đối với người có tu học, điều quan trọng là bạn phải tiếp xúc được với tự tánh vô thường vô ngã của bạn. Nếu thành công bạn có thể tiếp xúc được với Niết bàn và không còn sợ hãi nữa. Bây giờ bạn có thể cưỡi trên sóng sinh tử và mỉm cười thanh thoát.
Tích môn và bản môn
Ngày thường ta nhìn vào thực tại qua bình diện tương đối hay tích môn, nhưng ta cũng có thể nhìn các thực tại đó qua bình diện tuyệt đối hay bản môn. Thực tại có thể biểu hiện ra ở cả hai bình diện tương đối và tuyệt đối. Chúng ta cũng vậy. Chúng ta đều có những điều cần làm trong bình diện tương đối, nhưng mỗi chúng ta cũng có những quan tâm trong bình diện tuyệt đối.
Khi chúng ta tìm Thượng đế hay Niết bàn ở tình trạng an bình sâu xa nhất, là chúng ta đi tìm tuyệt đối. Chúng ta không chỉ quan tâm tới những chuyện bình thường trong đời sống như danh vọng, lợi nhuận, địa vị xã hội, các dự án mà chúng ta cũng quan tâm tới bản chất chân thật trong ta. Thiền quán sâu xa là bắt đầu thực hiện sự quan tâm tới bình diện tuyệt đối của mình.
22
Sóng là nước
Khi bạn nhìn trên mặt biển, bạn thấy các đợt sóng lên xuống nhấp nhô. Bạn có thể mô tả sóng này cao, sóng kia thấp, sóng lớn hay nhỏ, sóng mạnh hay yếu và sóng đẹp hay không đẹp. Bạn có thể mô tả sóng lúc bắt đầu, lúc chấm dứt, sóng được sinh ra và sóng bị hoại diệt. Giống như trong tích môn hay trong bình diện tương đối, chúng ta quan tâm tới sinh-diệt, mạnh-yếu, đẹp-xấu, bắt đầu và chấm dứt… của mọi sự vật.
Nhìn sâu, chúng ta thấy sóng đồng thời cũng là nước. Một lọn sóng hình như muốn đi tìm bản thể của nó. Nó có thể đau khổ vì rối ren. Ngọn sóng có thể nói: “tôi không lớn bằng các ngọn sóng kia,” “tôi bị đàn áp,” “tôi không đẹp bằng các sóng khác,” ”tôi sinh ra đời và tôi sẽ chết đi.” Ngọn sóng có thể đau khổ vì các ý nghĩ đó. Nhưng nếu sóng uốn mình xuống để tiếp xúc với bản chất của nó thì nó sẽ thấy nó cũng là nước. Sự sợ hãi và rối ren của sóng sẽ biến mất.
Nước không bị ràng buộc bởi sự sinh diệt của sóng. Nước được tự do không sợ cao hay thấp, đẹp hay xấu. Khi nói về các tiếng cao-thấp, đẹp-xấu, đó chỉ là những từ ngữ nói về sóng. Đối với nước, những từ ngữ đó vô giá trị.
Bản chất thật sự của chúng ta có tính cách vô sinh bất diệt. Chúng ta không cần phải đi đâu mới tiếp xúc được bản chất chân thực của mình. Sóng không cần đi tìm nước vì chính nó là nước. Chúng ta không cần đi tìm Thượng đế hay Niết bàn, hay bản chất tuyệt đối, vì chúng ta là Niết bàn, là Thượng đế.
Bạn chính là điều bạn đi tìm. Bạn chính là thứ bạn đang muốn trở thành. Bạn có thể nói với sóng: “Sóng ơi, con chính là nước rồi, con không cần đi đâu để tìm nước nữa. Bản chất của con chính là bản chất không phân biệt, không sống chết, không có cũng không không.”
23
Hãy thực tập như sóng. Hãy kiên trì nhìn sâu vào chính mình và nhận biết rằng bản thể của bạn là vô sinh bất diệt. Bạn sẽ đạt tới tự do và vô úy bằng cách này. Phương pháp thực tập này giúp chúng ta sống không sợ hãi và chết một cách bình an, không hối tiếc.
Nếu bạn đang mang trong mình một nỗi đau lớn, nếu bạn mới mất người thân thương, nếu bạn đang sống trong sự lo sợ cái chết, trong lãng quên và hủy diệt, xin hãy học phương pháp này và bắt đầu thực tập. Nếu bạn thực tập giỏi, bạn sẽ có thể nhìn đám mây, bông hồng, hòn sỏi và em bé bằng con mắt mà Bụt đã mở ra cho bạn. Bạn sẽ hết sợ hãi, lo âu và phiền não. Bạn sẽ có sự an bình thật sự, sẽ trở nên mạnh mẽ và vững vàng, có thể mỉm cười với mọi chuyện xảy tới. Sống như thế, bạn có thể giúp được nhiều người chung quanh bạn.
Bạn ở đâu trước khi ra đời?
Nhiều người được hỏi: “Bạn sinh ngày nào?” Nhưng bạn có thể trả lời bằng một câu hỏi hay hơn: “Trước ngày gọi là sinh nhật của tôi thì tôi ở đâu?”
Nếu bạn hỏi một đám mây: “Mây sinh ngày nào, trước khi sinh ra, mây ở đâu?” Nếu bạn hỏi nó: “Mây lên mấy tuổi rồi? Mây sinh ngày nào vậy?” rồi bạn lắng nghe, bạn có thể nghe được câu trả lời.
Bạn có thể tưởng tượng mây sinh ra đời cách nào. Trước khi sinh ra, nó là nước trên mặt đại dương, hay trên mặt sông, rồi nước bốc thành hơi. Mây cũng là mặt trời vì chính mặt trời làm cho nước bốc thành hơi. Gió cũng có trong mây, vì gió làm cho hơi nước tụ lại thành đám mây. Mây không tới từ hư không, mây chỉ là sự chuyển hóa hình thức. Không có chuyện một vật sinh ra từ hư không.
Sớm hay muộn, mây cũng sẽ biến thành mưa hay tuyết, hay nước đá. Nếu bạn nhìn sâu vào mưa, bạn sẽ nhìn thấy mây. Mây không
24
mất đi, nó biến hóa thành ra mưa và mưa biến thành ra cỏ, cỏ vào trong con bò để rồi biến ra sữa và cà-rem bạn ăn đó. Hôm nay khi ăn một ly cà-rem, bạn hãy để thì giờ nhìn nó và nói: “Chào đám mây, ta nhận ra ngươi rồi.” Làm như vậy, bạn đã giác ngộ được bản chất thật của cà-rem và của mây. Bạn cũng có thể nhìn thấy biển, sông, thấy hơi nóng mặt trời, thấy cỏ và con bò trong ly cà-rem.
Nhìn cho sâu, bạn sẽ không thấy được ngày sinh thực và ngày chết thực của đám mây. Chỉ có chuyện đám mây chuyển hóa thành ra mưa hay tuyết. Không có gì thực sự chết đi vì luôn luôn có sự nối tiếp. Mây là tiếp nối của biển, của sông, của sức nóng mặt trời và mưa là tiếp nối của mây.
Trước khi sinh ra, đám mây đã có đó rồi. Hôm nay, khi bạn uống một ly sữa hay một tách trà, ăn một cái cà-rem, xin hãy theo dõi hơi thở. Hãy nhìn vào ly sữa hay ly trà và gửi lời chào đám mây.
Bụt dùng nhiều thời gian để nhìn thật sâu, chúng ta cũng vậy. Bụt không phải là Thượng đế, Ngài là một con người giống như chúng ta. Ngài đau khổ nên Ngài tu tập, vì vậy Ngài vượt thoát được khổ đau. Ngài có trí tuệ lớn, có hiểu biết, trí tuệ và từ bi. Vì thế nên chúng ta nói Ngài là bậc thầy, là huynh trưởng của ta.
Nếu chúng ta sợ chết là bởi vì chúng ta không hiểu rằng không có gì thực sự mất đi. Người ta nói Bụt đã chết, nhưng không phải thế. Bụt còn đang sống. Khi nhìn chung quanh, ta sẽ thấy Bụt dưới nhiều hình thái. Bụt đang ở trong bạn vì bạn có thể nhìn sâu và thấy được mọi sự đều không thực sự được sinh ra hay mất đi. Chúng tôi có thể nói bạn là một hình thức mới của Bụt, một tiếp nối của Bụt. Đừng coi thường chính mình. Hãy nhìn ra chung quanh, bạn sẽ thấy Bụt được tiếp nối ở khắp nơi.
25
Tôi có phải là tôi ngày trước?
Tôi có một tấm hình chụp hồi tôi mười sáu tuổi. Đó có phải là hình tôi chăng? Tôi không tin lắm. Ai là chú bé trong hình? Đó chính là tôi hay là một ai khác? Hãy nhìn cho kỹ trước khi trả lời.
Nhiều người nói rằng đứa bé trong hình và tôi là một. Nếu chú ta là tôi thì sao trông chú khác quá vậy? Chú bé đó còn sống hay đã chết? Chú ta không giống tôi mà cũng không khác tôi. Một số nhìn tấm hình, cho rằng chú bé trong đó không còn đây nữa.
Con người ta gồm có cơ thể (sắc), các cảm xúc (thọ), các nhận thức (tưởng), các loại tâm (hành) và các hiểu biết (thức). Mọi thứ đó đều đã thay đổi trong tôi kể từ khi chụp tấm hình đó. Cơ thể chú bé trong hình không còn là cơ thể của tôi ngày nay, một ông già bảy mươi tuổi. Các cảm thọ khác nhau, nhận thức cũng rất khác. Hầu như tôi hoàn toàn khác với con người chú bé đó, nhưng nếu chú ta không hiện hữu thì tôi cũng không có mặt đây được.
Tôi là sự tiếp nối, cũng như mưa là tiếp nối của đám mây. Khi nhìn vào tấm hình, bạn có thể đã thấy tôi khi già lão. Bạn không cần phải đợi năm mươi lăm năm. Khi cây chanh nở hoa, bạn có thể không nhìn thấy trái chanh nào, nhưng nếu nhìn cho sâu, bạn sẽ thấy trái chanh đã có đó rồi. Bạn chỉ cần một nhân duyên để làm cho chanh hiển hiện, đó là thời gian. Trái chanh có sẵn trong cây chanh. Nhìn cây chanh bạn chỉ thấy cành, lá và hoa chanh. Nhưng với thời gian, cây chanh sẽ biểu hiện ra thành trái chanh.
Hoa hướng dương tháng tư
Nếu bạn tới nước Pháp vào tháng tư, bạn sẽ không thấy bông hoa hướng dương nào cả. Nhưng quanh Làng Mai, vào tháng bảy, hoa hướng dương nở rộ khắp nơi. Những bông hoa đó ở đâu trong tháng tư? Nếu bạn tới Làng Mai và nhìn cho sâu, bạn sẽ thấy chúng. Nông phu đã cầy đất và gieo hạt, hoa hướng dương chỉ chờ
26
một điều kiện nữa để hiển lộ mà thôi. Chúng chờ thời tiết ấm áp của tháng năm và tháng sáu. Hoa hướng dương đã có đó nhưng chúng chưa biểu hiện đầy đủ.
Nhìn sâu vào một hộp diêm quẹt. Bạn có thấy lửa trong đó không? Nếu thấy, tức là bạn đã có hiểu biết. Khi nhìn sâu vào một hộp diêm, chúng ta thấy có lửa trong đó. Nó chỉ cần người nào cử động vài ngón tay là lửa hiện ra. Chúng ta nói: “Lửa ơi, ta biết mi đang ở đó. Bây giờ ta sẽ giúp lửa biểu hiện ra.”
Lửa luôn có trong diêm và trong không khí. Nếu không có dưỡng khí, ngọn lửa cũng không hiện ra được. Nếu bạn thắp một ngọn nến rồi phủ kín nó bằng một vật gì đó, ngọn lửa sẽ tắt vì thiếu Oxygen. Ngọn lửa chỉ sống được nhờ có dưỡng khí. Ngọn lửa có mặt khắp nơi, trong không gian, trong thời gian và trong tâm thức chúng ta. Ngọn lửa có khắp nơi, chờ biểu hiện ra, và chúng ta là một trong các điều kiện để nó xuất hiện. Khi ta thổi vào ngọn lửa, hơi thở đó là một nhân duyên làm cho nó ngừng biểu hiện dưới hình thức ngọn lửa.
Chúng ta có thể dùng diêm thắp hai ngọn nến rồi thổi ngọn lửa trên que diêm. Bạn có nghĩ lửa trên que diêm đó đã chết không? Lửa không có tính chất sinh-diệt. Câu hỏi là: “Ngọn lửa trên hai cây nến kia là một hay là hai thứ lửa?”
– Nó không là một mà cũng không khác nhau.
Câu hỏi khác là: “Ngọn lửa của diêm chết hay không chết?”
– Nó chết và cũng không chết. Bản chất của nó là không chết đi và cũng không sinh ra. Nếu chúng ta để cho cây nến cháy trong một giờ đồng hồ, thì ngọn lửa đó vẫn thế hay đã biến thành lửa khác? Tim nến (bấc), chất sáp và dưỡng khí đều đã thay đổi. Do đó, ngọn lửa cũng đã thay đổi. Vậy thì ngọn lửa không giống và cũng không khác ngọn lửa trước kia.
27
“Có” không trái ngược với “Không”
Chúng ta thường quan niệm Có là sự trái ngược của Không. Ý niệm đó không còn vững chắc, cũng như ý niệm về phải-trái. Hãy nhìn một cây bút. Chúng ta có thể cắt hết phần bên phải của nó không? Nếu chúng ta dùng dao, cắt đi một nửa cây bút, thì chỗ còn lại vẫn có phần bên phải. Các đảng chính trị thiên tả và hữu khuynh bao giờ cũng hiện diện, vì cứ có tả thì phải có hữu.
Vậy nên những người có khuynh hướng chính trị thiên tả (trái), thì nên mong mỏi có sự hiện diện của phái thiên hữu (phải). Nếu ta diệt phái hữu thì phái tả cũng không còn. Bụt dạy: “Cái này có vì cái kia có. Thứ này biểu hiện vì thứ kia biểu hiện.” Đó là bài giảng của Bụt về sự hình thành thế giới. Đó là giáo pháp tương duyên sinh. Ngọn lửa có đó vì diêm có đó. Nếu không có diêm thì cũng không có lửa.
Giải đáp nằm bên trong
Lửa từ đâu tới? Nguồn gốc nó là gì? Chúng ta nên nhìn sâu vào câu hỏi này. Chúng ta có cần ngồi thế hoa sen để trả lời câu hỏi này chăng? Tôi chắc chắn rằng bạn đã có sẵn câu trả lời trong bạn. Chỉ cần chờ thêm một điều kiện nữa là nó hiện ra thôi. Bụt dạy ai cũng có Phật tính. Phật tính là khả năng giúp chúng ta hiểu và tiếp xúc được với bản chất của mình. Câu trả lời đã có sẵn trong bạn. Thầy cũng không thể giúp bạn trả lời. Thầy chỉ giúp bạn tiếp xúc được với Chánh niệm, khả năng tỉnh thức lớn (trí tuệ) và từ bi trong bạn. Bụt mời bạn đi vào trí tuệ mà bạn đã có sẵn.
Nhiều người trong chúng ta hỏi: “Chúng ta đi về đâu sau khi chết? Chuyện gì sẽ xảy ra khi đó?” Chúng tôi có những thân hữu mất người thân, đã hỏi rằng: “Bây giờ họ ở đâu? Họ đi tới đâu rồi?” Các triết gia hỏi: “Con người từ đâu tới, vũ trụ và thế giới này từ đâu sinh ra?”
28
Khi chúng ta nhìn cho sâu, ta thấy rằng nếu đầy đủ nhân duyên, thì sự vật sẽ biểu hiện. Sự biểu hiện đó không tới từ đâu cả. Và khi nó ngừng biểu hiện thì nó cũng không đi đâu hết.
Sáng tạo
Sáng tạo ra có nghĩa là từ Không có gì bỗng nhiên ta Co một thứ gì đó. Tôi thích dùng từ biểu hiện hơn là từ ngữ sáng tạo. Nhìn cho kỹ, ta sẽ hiểu được chữ sáng tạo cũng có nghĩa là biểu hiện. Cũng như khi ta hiểu được rằng đám mây là biểu hiện của thứ gì đã có sẵn, và mưa là biểu hiện sau đó của đám mây; chúng ta sẽ hiểu được rằng con nguời cũng như mọi sự vật quanh ta, không tới từ nơi nào và cũng chẳng đi tới đâu hết. Biểu hiện không đối nghịch với hoại diệt. Đó chỉ là sự chuyển hóa. Hiểu rằng đời sống của con người và vũ trụ chỉ là những biểu hiện, chúng ta sẽ được bình an vô cùng. Nếu bạn đang đau khổ vì mất một người thân thương, xin hãy tập nhìn sâu để hàn gắn vết thương trong bạn.
Có những nhà thần học nói rằng Thượng đế là nền tảng của tạo vật. Nhưng tạo vật nào? Đó không thể là những gì hiện hữu đối nghịch với những cái không hiện hữu. Nếu có ý niệm cho hiện hữu là trái ngược với không hiện hữu, thì đó không phải là Thượng đế. Thượng đế vượt thoát được tất cả mọi ý niệm, kể cả ý niệm sáng tạo ra và hủy diệt. Nếu bạn nhìn sâu vào ý niệm sáng tạo với trí tuệ, hiểu rõ về sự biểu hiện, bạn sẽ khám phá được ý nghĩa sâu xa của chữ sáng tạo. Bạn sẽ thấy rằng không có gì sinh ra, không có gì mất đi, chúng chỉ biểu hiện mà thôi.
Tìm sự cứu rỗi
Chúng ta tìm tới các truyền thống tâm linh, tới nhà thờ, đền Do thái giáo hay Hồi giáo, hoặc tới một trung tâm thiền tập, để tìm các phương pháp giúp ta bớt khổ. Nhưng ta chỉ đạt được tình trạng
29
thoát khổ khi ta có khả năng tiếp xúc được với bình diện tuyệt đối mà thôi. Trong đạo Thiên Chúa và Do Thái giáo, người ta gọi bình diện đó là Thượng đế. Thượng đế là bản tánh chân thật của ta, là bản chất không sinh không diệt. Vì thế, nếu bạn biết tin cậy vào Thượng đế, tin vào bản chất chân thật của ta thì ta sẽ không còn sợ hãi lo âu nữa.
Bắt đầu bạn nên nghĩ tới Thượng đế như một con người, nhưng con nguời có tính cách đối nghịch với những gì không phải là người. Nếu bạn có các ý niệm và quan điểm về Thượng đế thì bạn chưa thấy được bản chất của Thượng đế. Ngài vượt lên trên tất cả các ý niệm của ta. Thượng đế không phải là một con người, mà cũng không phải là thứ gì phi nhân. Con sóng trong vô minh thường sợ hãi chuyện sống-chết, cao-thấp, đẹp-xấu hay ghen tuông. Nhưng khi sóng có thể tiếp xúc được với bản chất thật của nó, thì sóng biết nó cũng là nước. Bao nhiêu lo sợ và giận hờn của nó sẽ tan biến đi. Nước không có chuyện sống hay chết, không có chuyện cao hay thấp.
Nhân duyên
Khi chúng ta nhìn vào một vật gì như căn nhà hay cái bàn chẳng hạn, chúng ta thường nghĩ căn nhà hay cái bàn đó là do một hay nhiều người đã làm ra. Ta có khuynh hướng muốn tìm ra nguyên nhân đã tạo ra căn nhà hay cái bàn. Ta đi tới kết luận là căn nhà do thợ xây nhà làm nên, cái bàn do người thợ mộc. Ai tạo ra cái bàn? Người thợ mộc? Ai tạo ra bông hoa? Đất hay người làm vườn, người nông phu?
Chúng ta thường suy nghĩ một cách giản dị về nguyên nhân của sự vật. Ta thường cho rằng chỉ cần một nhân duyên là đủ đưa tới sự vật kia. Khi thực tập nhìn sâu, ta thấy ngay là một nguyên nhân không bao giờ có thể tạo ra kết quả được. Người thợ mộc không thể là nhân duyên duy nhất tạo ra cái bàn. Nếu ông ta không có
30
những dụng cụ như đinh, cưa, gỗ, thời gian, không gian, thức ăn, không có cha mẹ sinh ra ông và bao nhân duyên khác, thì làm sao ông có thể tạo ra cái bàn được? Con số các nguyên nhân đó nhiều vô kể.
Khi nhìn vào bông hoa chúng ta cũng thấy như vậy. Người làm vườn chỉ là một nguyên nhân. Phải có đất, có mặt trời, đám mây, có phân bón, hạt giống và nhiều, nhiều thứ khác. Khi nhìn sâu, bạn sẽ thấy rằng cả vụ trụ đã cùng giúp cho bông hoa biểu hiện. Khi nhìn cho kỹ một miếng cà-rốt bạn ăn bữa trưa, bạn cũng thấy tất cả vũ trụ đã giúp cho miếng cà-rốt có mặt.
Nếu chúng ta tiếp tục nhìn thật sâu, ta sẽ thấy nguyên nhân của sự vật này đồng thời cũng là một kết quả của nhiều thứ khác. Người làm vườn là một nhân duyên để có bông hoa, nhưng chính ông cũng là một hệ quả của nhiều yếu tố. Ông biểu hiện ra được là nhờ nhiều nguyên nhân như tổ tiên, cha mẹ, thầy giáo, công việc, cộng đồng, thực phẩm, thuốc men và ngôi nhà ông cư trú. Giống như người thợ mộc, ông không chỉ là nguyên nhân mà còn là một hệ quả.
Nhìn sâu, chúng ta thấy không thể có thứ gì chỉ thuần là nguyên nhân. Thực tập nhìn sâu, chúng ta có thể khám phá được nhiều điều và nếu ta không bị vướng vào một chủ thuyết hay ý niệm chúng ta sẽ có tự do để khám phá.
Không có một nguyên nhân thuần túy
Khi Bụt được hỏi “Cái gì là nguyên nhân của mọi sự vật?” Ngài đã trả lời một cách đơn giản. Ngài nói:
“Cái này có vì cái kia có.” Câu này có nghĩa là sự vật nào cũng nhờ tất cả các thứ khác mới biểu hiện ra được. Một bông hoa phải nhờ các yếu tố không phải là hoa để hiện ra. Khi nhìn sâu vào bông hoa, bạn có thể thấy được những yếu tố không-hoa. Nhìn vào hoa,
31
bạn thấy ánh sáng mặt trời, đó là một yếu tố không-hoa. Không có ánh sáng, hoa không thể biểu hiện. Nhìn hoa bạn cũng thấy đám mây, đó là một yếu tố không-hoa. Không có mây (và mưa) hoa không biểu hiện được. Các yếu tố căn bản khác như muối khoáng, đất, người nông phu v.v… rất nhiều các yếu tố không-hoa đã giúp cho bông hoa biểu hiện.
Đó là lý do vì sao tôi ưa dùng từ biểu hiện thay vì sáng tạo. Tuy vậy, chúng ta vẫn có thể dùng từ ngữ sáng tạo, nhưng ta nên hiểu rằng sáng tạo không có nghĩa là từ không có nguyên nhân nào mà làm thành một sự vật được. Tạo vật không phải là thứ gì bị hủy hoại hoàn toàn và có thể không còn lại gì hết. Tôi thích từ ngữ “Wonderful becoming” (sự hình thành mầu nhiệm) – nó gần với chân nghĩa của từ sáng tạo hơn.
32
-3-
Thực tập nhìn sâu
Tất cả các giáo pháp chính thống của đạo Bụt đều có ba yếu tố căn bản gọi là Tam pháp ấn. Ba dấu ấn đó là vô thường, vô ngã và Niết bàn. Giống như các tài liệu luật pháp cần có chữ ký của người chứng, các phép thực tập trong đạo Bụt phải có chứng tích của ba dấu ấn này.
Khi nhìn vào pháp ấn thứ nhất: vô thường, ta thấy rằng nó không chỉ có nghĩa là mọi sự đều thay đổi. Nhìn vào bản chất mọi sự vật, ta thấy không có vật nào không thay đổi trong hai thời điểm nối tiếp nhau. Vì không có sự vật nào bất biến với thời gian, nên chúng không có tự tánh cố định, không có cái ngã thường hằng. Vậy thì trong giáo pháp vô thường ta không thể tìm thấy một cái ngã bất biến. Ta gọi đó là vô ngã. Chính nhờ sự biến đổi không ngừng, nhờ tính cách vô ngã của vạn hữu mà ta có thể có tự do.
Dấu ấn thứ ba là Niết bàn. Nó có nghĩa là sự vững chãi, là sự tự do không bị ràng buộc vào bất cứ ý niệm nào. Từ ngữ Niết bàn có nghĩa là sự vắng bặt của tất cả các ý niệm. Nhìn sâu vào vô thường cho phép ta khám phá ra vô ngã. Khám phá được vô ngã dẫn ta tới Niết bàn. Niết bàn là vương quốc của Thượng đế.
Vô thường
Thực tập và hiểu biết về vô thường không phải chỉ là một cách mô tả khác về thực tại. Nó là một dụng cụ giúp chúng ta chuyển hóa, buông xả và hàn gắn các vết thương.
33
Vô thường có nghĩa là mọi sự đều thay đổi, không có sự vật nào bất biến trong hai thời điểm nối tiếp nhau. Vì nó thay đổi mỗi phút giây, nên chúng ta không thể mô tả một cách chính xác là lúc này nó giống hay khác với lúc trước đây.
Hôm nay, khi chúng ta tắm lại trong dòng sông mà ta đã tắm bữa qua, dòng sông có còn là dòng sông cũ hay không? Triết gia Heraclitus đã nói: “chúng ta không thể tắm hai lần trong cùng một dòng sông.” Ông ta nói đúng. Nước sông hôm nay hoàn toàn khác với nước sông mà chúng ta tắm hôm qua, dù đó vẫn là một con sông. Khi đức Khổng Tử đứng nhìn dòng sông trôi chảy, Ngài đã nói: “Thệ giả như tư phù, bất xả trú dạ!” (Ôi, nước sông trôi ngày đêm, không bao giờ ngưng nghỉ sao!)
Sự giác ngộ về vô thường giúp ta vượt thoát được các ý niệm. Nó giúp ta vượt lên trên được ý niệm về giống nhau hay khác nhau, đi hay đến. Nó cũng giúp ta nhìn được là dòng sông bữa nay không giống cũng không khác dòng sông hôm qua. Nó cho ta thấy rằng ngọn nến ta thắp bên giường ngủ tối nay không phải là ngọn nến còn đang cháy buổi sớm ngày mai. Lửa nến đó không phải là hai ngọn mà cũng không phải là một ngọn lửa.
Vô thường làm cho mọi sự đều có cơ hội.
Chúng ta thường buồn rầu và đau khổ rất nhiều khi sự vật thay đổi. Nhưng sự thay đổi, sự vô thường có khía cạnh tích cực của nó. Nhờ vô thường mà mọi sự vật mới có cơ hội. Đời sống nhờ vô thường mới hiện hữu. Nếu hạt bắp không vô thường thì hạt bắp không bao giờ có thể biến thành một cây bắp. Nếu không vô thường thì cây bắp không thể cho ta trái bắp để ăn được. Nếu con gái quí vị không thay đổi thì nó không thể lớn lên để trở thành một phụ nữ. Và cháu bạn sẽ không bao giờ ra đời. Vậy, thay vì than vãn về vô thường, chúng ta nên nói: “Hoan nghênh vô thường,
34
chúc vô thường sống lâu.” Chúng ta hãy sung sướng. Khi thấy được phép lạ của vô thường, nỗi đau buồn của chúng ta sẽ qua đi.
Vô thường cũng cần được hiểu bằng ánh sáng của liên hệ tương tức. Vì mọi sự đều liên quan mật thiết với nhau, chúng luôn luôn có ảnh hưởng vào nhau. Người ta thường nói rằng tiếng cánh bướm đập ở bên này quả đất có thể ảnh hưởng tới khí hậu ở bán cầu bên kia. Mỗi sự vật đều không cố định vì chúng chịu ảnh hưởng của các sự vật khác với nó.
Thực tập vô thường
Tất cả chúng ta đều có thể hiểu vô thường bằng trí óc, nhưng như thế không hiểu được chân nghĩa của nó. Trí não không đưa chúng ta tới giải thoát. Khi chúng ta vững chãi và có định lực, ta có thể thực tập nhìn sâu. Khi nhìn sâu và hiểu được bản chất của vô thường, ta có thể quán chiếu về cái hiểu biết sâu xa đó. Như vậy cái hiểu về vô thường trở thành một phần của con người chúng ta – Nó trở thành sự thực tập hàng ngày của ta. Chúng ta phải duy trì sự giác ngộ về vô thường đó để có thể nhìn thấy và sống với vô thường trong mọi lúc. Nếu chúng ta thiền quán về đối tượng vô thường, ta sẽ nuôi dưỡng được tri giác về vô thường khiến cho nó sống trong ta hàng ngày. Tu tập như thế, vô thường sẽ là chiếc chìa khóa mở cho ta cánh cửa vào chân lý thực tại.
Chúng ta cũng không thể chỉ giác ngộ về vô thường một chốc lát rồi lại đóng cánh cửa hiểu biết đó lại, và nhìn mọi sự thường hằng bất biến như xưa. Hầu như chúng ta nhiều lần đối xử với con cái như thể chúng sẽ sống cùng nhà với ta hoài hoài. Chúng ta không bao giờ nghĩ vài năm sau, chúng sẽ lấy chồng, lấy vợ và thành lập gia đình riêng của chúng. Vậy nên chúng ta không trân quý những giờ phút con trẻ còn ở nhà với chúng ta.
35
Tôi biết có nhiều phụ huynh có con tới tuổi mười tám hay mười chín là chúng rời xa gia đình, tách ra sống riêng. Cha mẹ mất con và cảm thấy rất buồn bã. Họ không biết quý những giờ phút sống gần con. Vợ chồng cũng vậy. Bạn nghĩ người phối ngẫu sẽ cứ ở bên bạn suốt đời. Nhưng vì sao bạn lại tin chắc như thế? Chúng ta thực sự không thể biết trong hai, ba mươi năm hay trong bao lâu nữa, người bạn đời của ta sẽ ở đâu. Thực tập về vô thường hàng ngày là chuyện thật sự quan trọng.
Nhìn các cảm xúc với con mắt vô thường
Khi có người nào nói gì làm cho bạn giận dữ và bạn mong cho họ biến mất đi, xin hãy nhìn kỹ bằng con mắt vô thường. Nếu người kia đi mất thật sự thì bạn cảm thấy ra sao? Bạn sung sướng hay bạn sẽ khóc? Thực tập cái hiểu này rất quan trọng, và đây là bài kệ để thực tập:
“Giận nhau trong bản môn Nhắm mắt nhìn mai sau Trong ba trăm năm nữa Người đâu và ta đâu?”
Khi giận dữ, chúng ta thường làm gì? Chúng ta la hét, và ráng đổ lỗi cho người khác đã gây ra chuyện, nhưng khi nhìn cái giận đó với con mắt vô thường, ta có thể ngừng lại và thở. Giận nhau trong bản môn, ta nhắm mắt lại và nhìn cho sâu. Ta ráng nhìn vào tương lai, khoảng ba trăm năm sau. Bạn sẽ ra sao? Tôi sẽ ra sao? Bạn sẽ ở đâu và tôi sẽ ở đâu? Ta chỉ cần thở vào thở ra, nhìn vào tương lai của ta và tương lai của người kia. Chúng ta không cần nhìn xa tới ba trăm năm, chỉ cần nhìn sau năm mươi hay sáu mươi năm, khi chúng ta đều đã qua đời.
Nhìn vào tương lai, ta sẽ thấy người kia vô cùng quý hóa. Chúng ta có thể mất nhau bất cứ giờ phút nào, chúng ta sẽ không giận dữ
36
nữa. Ta sẽ muốn ôm người đó và nói: “Thật là tuyệt diệu mà bạn (anh hay em…) còn sống đây, tôi thật sung sướng. Làm sao mà tôi giận bạn cho được? Chúng ta cả hai sẽ có ngày chết đi, thật là điên rồ khi chúng ta giận nhau trong khi còn sống bên nhau.”
Lý do khiến cho ta điên rồ đủ để làm khổ chính mình và người bạn ta, chỉ vì ta quên rằng cả hai người đều vô thường hết. Ngày nào chết đi, ta sẽ mất tất cả: của cải, quyền lực, gia đình và tất cả mọi thứ khác. Tự do và an lạc trong lúc này là điều quan trọng nhất mà ta có được. Nhưng khi không có chánh niệm về vô thường, chúng ta không thể có hạnh phúc.
Có khi ta còn không muốn nhìn thấy người kia, khi họ còn sống. Nhưng khi người đó chết rồi, thì ta lại viết điếu văn rất hay và mua hoa phúng điếu. Nhưng người chết rồi thì đâu còn ngửi được hoa thơm. Khi ta hiểu và nhớ được rằng mọi sự vô thường thì ta có thể làm mọi thứ để cho người kia được sung sướng lúc này, và ngay ở đây. Khi ta giận người mình thương tới hai mươi bốn giờ, đó là vì mình quên mất vô thường.
“Giận nhau trong bản môn, nhắm mắt nhìn mai sau…” tôi nhắm mắt là để tập quán xem người thương của tôi sẽ ra sao trong một trăm năm hay ba trăm năm nữa. Khi tưởng tượng về mình và người thương trong ba trăm năm sau, bạn sẽ thấy sung sướng là bạn và người kia đang còn sống hôm nay. Bạn mở mắt ra và mọi giận dữ đều tiêu tan. Bạn sẽ dang đôi tay ôm lấy người kia và thực tập: “Thở vào, người thương mình còn sống, thở ra tôi thật sung sướng.” Khi bạn nhắm mắt để nghĩ tới hình ảnh bạn và người thương sau ba trăm năm, bạn đã thiền quán về vô thường. Trong bình diện tuyệt đối (bản môn), cái giận không có mặt.
Sự thù ghét cũng vô thường. Dù lúc này ta đang có lòng sân hận, nhưng khi biết nó vô thường thì ta có thể làm cho nó thay đổi được. Người tu tập có thể làm cho lòng căm phẫn hay chống đối trong mình biến mất. Cũng như thực tập với cái giận, chúng ta nhắm mắt
37
lại và quán “Ta sẽ ở đâu 300 năm sau?” Hiểu được sự thù hận trong bình diện tuyệt đối, nó sẽ bốc hơi ngay.
Hãy để vô thường nuôi dưỡng tình thương
Vì chúng ta mê muội và quên mất vô thường nên ta đã không biết nuôi dưỡng tình thương cho đúng cách. Khi mới lấy nhau, tình yêu của ta rất lớn. Ta nghĩ rằng khi không có nhau, ta sẽ không thể sống thêm được một ngày nào nữa. Vì không biết thực tập vô thường nên sau một hai năm tình yêu của ta biến thành ra thất vọng, giận hờn. Nay ta nghĩ rằng làm sao mà chịu đựng thêm một ngày nữa nổi, cái con người mà ta đã thương yêu kia? Ta cho rằng không còn phương cách nào khác ngoài chuyện ly dị. Khi sống mà có hiểu biết về vô thường, ta sẽ biết nuôi dưỡng tình yêu. Chỉ như vậy nó mới bền lâu được. Bạn phải nuôi dưỡng và chăm sóc thì tình yêu mới lớn lên được.
Vô ngã
Vô thường là nhìn vào thực tại trong khía cạnh thời gian. Vô ngã là nhìn trong bình diện không gian. Đó là hai mặt của thực tại. Vô ngã là một biểu hiện của vô thường cũng như vô thường là một biểu hiện của vô ngã. Mọi sự vật không có cái ngã riêng biệt nên chúng vô thường. Vô thường nghĩa là biến đổi luôn luôn. Đó là một chân lý. Vì không có gì bất biến nên làm sao có được cái ngã riêng biệt và thường hằng? Khi nói về “ngã”, ta muốn nói tới một thứ gì tự nó không thay đổi ngày này qua tháng khác. Nhưng không thể có cái gì như vậy. Thân ta vô thường, các cảm xúc vô thường và các nhận thức cũng vậy. Cái giận, cái buồn, tình thương, lòng thù hận và các tâm thức của chúng ta cũng đều vô thường.
Vậy thì có cái gì thường hằng đâu để chúng ta có thể gọi là cái Ngã? Tờ giấy viết những dòng chữ này không có một cái ngã riêng
38
biệt. Nó chỉ có mặt được khi có đám mây, rừng cây, mặt trời, trái đất và máy móc cùng người làm giấy. Nếu những thứ đó không có mặt thì tờ giấy cũng không thể có mặt. Khi ta đốt tờ giấy thì cái ngã của nó ở đâu?
Không có thứ gì có thể tự nó hiện hữu được. Nó phụ thuộc vào nhiều thứ khác. Đó là tương tức, là sự liên quan mật thiết của mọi sự vật, luôn luôn hỗ tương nhau. Hiện hữu có nghĩa là tương tức. Tờ giấy tương tức (cùng hiện hữu, có liên quan mật thiết) với ánh sáng mặt trời và rừng cây. Bông hoa không thể tự nó hiện diện được, nó phải tương tức với đất, mưa, cỏ dại và côn trùng. Không có sự hiện hữu độc lập, chỉ có sự tương tức, sự liên quan mật thiết giữa mọi sự vật.
Nhìn sâu vào một bông hoa, chúng ta thấy hoa làm bằng những yếu tố không-hoa. Ta có thể mô tả hoa làm bằng mọi thứ khác. Không có gì mà không hiện hữu trong bông hoa. Chúng ta thấy ánh sáng mặt trời, thấy mưa, thấy mây, thấy đất và ta cũng nhìn thấy thời gian, không gian trong hoa. Một bông hoa cũng như mọi thứ khác, hoàn toàn được cấu tạo bởi những chất không phải là hoa. Tất cả vũ trụ đã tập họp lại để giúp cho bông hoa biểu hiện. Bông hoa có đủ thứ, trừ một thứ: đó là cái ngã riêng biệt hay tự tánh độc lập của nó.
Bông hoa không thể tự mình là hoa. Nó phải hiện hữu tương tức cùng với mặt trời, đám mây và mọi thứ khác trong vũ trụ. Nếu ta hiểu nghĩa chữ hiện hữu là cùng hiện diện với các thứ khác, thì ta đã tới gần chân lý hơn. Tương tức hay Interbeing không phải là hiện hữu hay không hiện hữu mà có nghĩa là không có tự tánh riêng biệt, không có cái ngã độc lập.
Vô ngã cũng có nghĩa là trống rỗng, một thuật ngữ trong Phật giáo có nghĩa là không có tự tánh độc lập. Nhưng nó không có nghĩa là chúng ta không hiện hữu tại đây. Cũng không có nghĩa là mọi sự đều không có đây. Một cái ly có thể trống hay đầy trà.
39
Muốn trống hay đầy, cái ly phải hiện hữu cái đã. Trống rỗng không có nghĩa là hiện hữu hoặc không hiện hữu. Nó vượt qua mọi ý niệm. Nếu bạn tiếp xúc thật sâu được với bản chất vô thường, vô ngã và tương tức, bạn tiếp xúc được với bình diện tuyệt đối, với bản chất của Niết bàn.
Chúng ta là ai?
Chúng ta nghĩ về thân mình như nó chính là mình, hay nó thuộc về mình. Thân này là tôi, là của tôi. Nhưng nếu nhìn cho kỹ, bạn sẽ thấy cái thân bạn cũng là cái thân của tổ tiên, cha mẹ, của con và cháu bạn. Vậy nó không phải là tôi hay của tôi! Thân bạn có đầy đủ các yếu tố khác, vô số những thứ không phải là thân, trừ một thứ, đó là cái ngã riêng biệt.
Vô thường cần được nhìn dưới ánh sáng của trống rỗng, tương tức và vô ngã. Những thứ đó không có tính cách tiêu cực. Trống rỗng là một mầu nhiệm. Ngài Long Thọ (Nagarjuna), một vị thầy nổi tiếng của đạo Bụt thế kỷ thứ hai đã nói: “Nhờ Không mà mọi sự đều Có!”
Bạn có thể thấy vô ngã trong vô thường và vô thường trong vô ngã. Bạn có thể nói vô thường là vô ngã nhìn trong bình diện thời gian và vô ngã là vô thường nhìn dưới khía cạnh không gian. Hai thứ đó là một. Vì vậy vô thường và vô ngã tương tức, tương nhập (có liên quan hỗ tương với nhau). Nếu bạn không thấy vô thường trong vô ngã thì đó không phải là vô ngã. Nếu bạn không thấy vô ngã trong vô thường thì đó không thật là vô thường. Chưa hết, bạn cũng phải nhìn thấy Niết bàn trong vô thường và Niết bàn trong vô ngã. Nếu tôi vẽ một đường thẳng, một bên đường là vô thường vô ngã thì bên kia đường là Niết bàn. Đường thẳng đó có ích lợi nhưng nó cũng có thể làm ta hiểu lầm. Niết bàn vượt qua tất cả mọi ý niệm, kể cả ý niệm về vô thường và vô ngã. Nếu ta thấy Niết
40
bàn trong vô thường và vô ngã có nghĩa là ta không bị kẹt vào các ý niệm vô thường và vô ngã.
Sinh sản vô tính và vô ngã
Nếu bạn lấy ba tế bào từ thân tôi rồi theo phép sinh sản vô tính (cloning), làm ra ba đứa bé từ các tế bào đó, chúng sẽ có các yếu tố di truyền trong máu của gia đình huyết thống và của chính tôi.
Nhưng chúng ta ai cũng có thêm một di sản khác. Chúng ta tự nhiên là thừa kế cái thân từ gia đình. Ta cũng là di sản của môi trường ta sống. Đó là sự nuôi dưỡng. Tưởng tượng nếu ta bỏ ba đứa bé do sinh sản vô tính vào ba môi trường khác nhau. Bé nào sống trong giới cờ bạc, ma túy thì nhiều phần nó cũng sẽ nghiện ngập và ham mê bài bạc. Nó sẽ không trở thành một nhà sư như tôi. Nếu bạn nuôi một đứa khác trong môi trường thương mại và cho nó đi học về thương mại, có lẽ nó sẽ trở thành một thương gia. Chuyện này có thể xảy ra dù cho các em bé ra đời bằng phép vô tính đó mang cùng những cái genes của tôi. Nhưng tôi đã được thấm nhuần giáo pháp của Bụt. Những giáo pháp đó không được tưới tẩm ở trường thương mại mà các hạt giống mua bán và làm thương mại sẽ được tưới tẩm. Chú bé kia sẽ trở thành một thương gia. Dù cho mắt, mũi, tai…coi hệt như tôi, chú ta không có gì giống tôi hết.
Ta hãy giả thiết chú thứ ba do sinh sản vô tính trở thành một tăng sĩ. Ta để chú vào Lộc Uyển và giao cho các tăng ni nuôi dưỡng chú. Mỗi ngày chú nghe kinh kệ và đi thiền hành. Chú bé sẽ là một vị sư còn khá hơn tôi ngày nay nữa.
Nuôi dưỡng là chuyện rất quan trọng. Dù cho bạn sản xuất vô tính ba ‘clones’ hay ba ngàn ‘clones’, thì sự biểu hiện đặc biệt của các ‘clones’ đó tùy vào điều kiện nuôi dưỡng chúng, tùy vào những ý tưởng, tình thương, lòng ghen ghét, tùy vào sự học hỏi và tùy
41
công việc chung quanh. Tưởng tượng có những người sợ mất tôi, hỏi rằng: “Xin cho chúng con một tế bào của Thầy để làm ‘cloning’,” và nếu đồng ý thì tôi sẽ phải nói: “Được, nhưng xin nuôi đứa bé ở một tu viện như Lộc Uyển hay Rừng Phong, nếu không thì nó sẽ đau khổ đó.”
Niết bàn
Vô thường và vô ngã không phải là những luật lệ Bụt đặt ra cho chúng ta. Đó là những chìa khóa để mở cánh cửa thực tại. Ý niệm thường hằng là sai lầm, vậy nên giáo pháp vô thường giúp chúng ta có cái nhìn đúng về sự thường hằng bất biến. Nếu chúng ta bị kẹt vào ý niệm vô thường, chúng ta cũng không đạt tới Niết bàn được. Ý niệm về ngã là sai lầm, vậy nên ta có giáo pháp vô ngã để chữa nó. Nếu ta bị vướng vào ý niệm vô ngã, thì cũng không hay ho gì. Vô thường và vô ngã là những chìa khóa để thực tập – không phải là những chân lý tuyệt đối. Chúng ta không sống chết với chúng và cũng không giết hại ai để bảo vệ chúng.
Trong đạo Bụt không có tư tưởng hay thiên kiến nào để chúng ta phải giết hại người khác. Chúng ta không giết người chỉ vì họ không chấp nhận tôn giáo của mình. Các giáo pháp của Bụt là những phương tiện tinh vi, đó không phải là những chân lý tuyệt đối. Vậy chúng ta có thể nói rằng vô thường và vô ngã là những phương tiện khéo léo giúp chúng ta tới gần chân lý nhưng đó không phải là chân lý tuyệt đối. Bụt dạy: “Giáo pháp của ta là ngón tay chỉ mặt trăng. Đừng để bị vướng vào ý tưởng ngón tay là mặt trăng. Ngón tay chỉ là phương tiện để giúp ngươi thấy được mặt trăng mà thôi.”
Vô thường và vô ngã là phương tiện để ta hiểu được thực tại, đó không phải là thực tại. Đó chỉ là các dụng cụ, không phải là chân lý tuyệt đối. Vô thường không phải là một chủ thuyết bạn phải sống chết với nó. Bạn không bao giờ nên bỏ tù một người chỉ vì
42
hắn nói ngược với bạn. Bạn không nên dùng quan niệm của mình để chống lại quan niệm của người khác. Những phương tiện đó đưa ta tới chân lý sau cùng. Đạo Bụt là một con đường thiện hảo giúp đỡ chúng ta, không phải là một con đường của kẻ cuồng tín. Phật tử không nhân danh tôn giáo để tham chiến, không đổ máu hay giết hàng ngàn người.
Vì vô thường chứa đựng trong nó bản chất Niết bàn, ta sẽ được an toàn khi không bị vướng vào một ý tưởng. Khi bạn học hỏi và hành trì giáo pháp này, bạn không còn bị kẹt, bạn được tự do không vướng vào các ý niệm kể cả ý niệm về thường hay vô thường. Theo con đường đó, bạn đạt tới sự tự do không còn đau khổ sợ hãi nữa. Đó là Niết bàn, là vương quốc của Thượng đế.
Ngừng bặt ý niệm
Chúng ta sợ hãi vì các ý niệm về sinh-tử, tăng-giảm, hiện-hữu hay không hiện-hữu. Niết bàn là sự ngừng bặt của tất cả các ý niệm và tư tưởng. Nếu chúng ta thoát khỏi hết các ý niệm và tư tưởng, chúng ta có thể tiếp xúc được với niềm an lạc trong bản thể chân thật của ta.
Có tám ý niệm nuôi dưỡng sự sợ hãi. Đó là ý niệm về sinh – diệt, đến – đi, khác nhau – giống nhau, có và không. Những ý niệm đó làm cho ta không hạnh phúc. Giáo pháp của Bụt dạy ta tám ý niệm đối nghịch gọi là tám không: không sinh – không diệt; không đến – không đi; không giống – không khác; không có cũng không không.
Chấm dứt ý niệm về hạnh phúc
Mỗi chúng ta ai cũng có một quan niệm làm sao để ta được hạnh phúc. Nếu ta có thì giờ để nhìn lại quan niệm của ta về hạnh phúc thì đó là một chuyện có ích. Ta có thể làm một danh sách những gì
43
ta nghĩ là cần có để được sung sướng. “Tôi chỉ hạnh phúc nếu…” Hãy viết xuống tất cả những chuyện gì bạn muốn và không muốn. Những ý tưởng đó tới từ đâu? Chúng có phải là chân lý không? Hay đó chỉ là các ý niệm của bạn? Nếu bạn ràng buộc vào một quan niệm đặc biệt về hạnh phúc thì bạn ít có cơ hội sung sướng rồi!
Hạnh phúc tới từ nhiều phương. Nếu bạn có quan niệm nó chỉ tới từ một hướng thì bạn sẽ mất các cơ hội khác, vì bạn chỉ muốn hạnh phúc tới từ phương bạn đã chọn. Bạn nói: “Tôi thà chết chứ không cưới người khác (thay vì cưới nàng). Tôi thà chết chứ không thể mất việc hay mất danh tiếng. Tôi không thể sung sướng nếu như không đỗ được cấp bằng đó, hay không mua được căn nhà, không được thăng chức…” Bạn đặt quá nhiều điều kiện vào hạnh phúc của bạn. Nhưng, ngay cả khi bạn thành đạt được tất cả các điều kiện đó, bạn vẫn không có hạnh phúc. Bạn tiếp tục đặt thêm các điều kiện khác, bạn muốn có bằng cao hơn, việc tốt hơn và nhà đẹp hơn nữa.
Một quốc gia cũng có thể tin rằng chỉ có một con đường để cho nước giàu dân mạnh. Quốc gia và dân tộc đó có thể tự buộc mình vào một chủ thuyết hàng trăm năm hay nhiều hơn. Trong khi đó, người dân phải chịu nhiều đau khổ. Ai bất đồng ý kiến hay nói ngược với chính phủ liền bị cầm tù. Họ cũng có thể bị cho là điên rồ. Bạn có thể biến xứ sở của bạn thành một nhà tù nếu bạn bị kẹt vào một chủ nghĩa. Xin nhớ rằng quan niệm về hạnh phúc của bạn có thể rất nguy hiểm. Bụt dạy hạnh phúc chỉ có mặt bây giờ và ở đây. Vậy, ta nên cần nhìn lại và coi xét cho kỹ các quan niệm về hạnh phúc của mình. Bạn có thể nhận ra rằng các điều kiện của hạnh phúc bạn đang có trong đời là đầy đủ rồi. Vậy là bạn sẽ có hạnh phúc ngay lập tức.
44
-4-
Chuyển hóa khổ đau và sợ hãi
Đám mây
Ta vẫn còn đến đi thong dong Có, không, còn, mất chẳng băn khoăn Bước chân con hãy về thanh thản Không tròn không khuyết một vầng trăng Gió vẫn còn bay con biết không? Khi mưa xa tiếp áng mây gần Hạt nắng từ cao rơi xuống thấp Cho lòng đất thấy bầu trời trong.
Một ngày đẹp trời bạn nhìn lên trời cao, thấy một cụm mây trắng nõn như bông đang trôi lơ lửng. Bạn ngắm nghía, thưởng thức hình dáng đám mây, ánh sáng chiếu trên nhiều từng mây và bóng mây che mát cánh đồng màu xanh dưới đất. Bạn đâm ra yêu đám mây. Bạn mong đám mây cứ ở đó với bạn để bạn được sung sướng. Nhưng rồi hình dáng và màu sắc của mây thay đổi. Nhiều đám mây khác tụ lại, rồi bầu trời tối xầm và bắt đầu mưa. Không còn đám mây nữa, nó đã biến thành mưa. Bạn bắt đầu than khóc, mong đám mây dễ thương kia trở lại với mình.
Bạn sẽ không than khóc khi bạn biết rằng nếu nhìn sâu vào các giọt mưa, bạn sẽ thấy đám mây. Trong đạo Bụt có giáo pháp vô tướng (animitta). Tướng là hình dáng bên ngoài của một sự vật. Thực tập vô tướng để không bị cái bề ngoài của sự vật đánh lừa mình. Khi ta hiểu chữ Animitta, ta sẽ thấy hình tướng bề ngoài không phải là tất cả thực tại.
45
Khi đám mây biến đổi thành ra mưa, bạn có thể nhìn sâu vào mưa để thấy rằng đám mây vẫn còn đó, đang cười với bạn. Điều này làm cho bạn sung sướng và bạn có thể ngưng khóc vì bạn không còn bị vướng vào hình tướng của đám mây nữa. Khi bạn quỵ xuống vì đau khổ và tiếp tục khóc lóc hoài, đó chỉ là vì bạn đã bị bỏ lại phía sau, bị vướng vào hình tướng của đám mây. Bạn bị quá khứ buộc chặt và không thể nhìn thấy được hình tướng mới. Bạn không theo được đám mây khi nó đã biến hóa thành ra mưa hay tuyết.
Khi bạn mất một người nào và bạn than khóc nhiều quá, thì xin hãy nghe lời gọi của Bụt. Nhìn cho sâu để nhận ra bản chất vô sinh bất diệt, không tới không đi của người bạn thương. Đó là giáo pháp của Bụt dạy về bản chất thật sự của chúng ta.
Chuyển hóa
Chúng ta hãy nhìn vào sự hình thành của đám mây. Bạn có thể hình dung về sức nóng, hơi nước và bạn có thể nhìn thấy sự hình thành đám mây trên bầu trời. Bạn biết mây từ đâu mà tới. Bạn có thể hiểu những điều kiện nào đã giúp cho đám mây biểu hiện ra. Óc quan sát và sự thực tập nhìn sâu có thể giúp chúng ta. Khoa học cũng cho ta biết về sự hình thành đám mây, tiến trình của nó và các cuộc phiêu lưu của nó.
Nếu bạn yêu đám mây, mà có cái hiểu sâu xa về nó, bạn biết rằng đám mây là vô thường. Khi bạn yêu một người nào, bạn cũng hiểu rằng người đó không thường hằng vĩnh viễn. Nếu bạn vướng mắc vào đám mây, bạn cần thận trọng lắm. Bạn biết theo luật vô thường, đám mây chẳng mấy chốc sẽ biến thành một thứ khác, chẳng hạn như mưa.
Bạn có thể nói với đám mây: “Mây yêu, ta biết ngươi đang ở đó và ta biết một ngày kia ngươi sẽ chết đi. Ta cũng sẽ chết. Ngươi sẽ
46
trở thành một thứ gì khác, một sinh vật nào đó. Ta cũng biết ngươi sẽ tiếp tục cuộc hành trình, nhưng ta cũng sẽ nhìn thật sâu để nhận ra sự tiếp nối của ngươi, như vậy ta sẽ không đau khổ nhiều quá.”
Nếu bạn quên về vô thường và bạn bị ràng buộc vào đám mây thì khi tới thời mây chuyển hóa thành ra mưa, bạn sẽ khóc. “Trời ơi, đám mây không còn đó nữa, làm sao tôi sống cho nổi đây?”
Nhưng khi bạn thực tập nhìn sâu, bạn có thể nhìn ra đám mây trong những hình tướng mới như sương, như mưa. Mưa mỉm cười, ca hát và mưa rơi chan hòa, đầy sức sống, rất đẹp. Chỉ vì bạn thất niệm nên bạn mới không nhìn ra mây trong các biểu hiện mới mẻ đó. Bạn bị đau buồn nắm đầu, khóc lóc hoài, trong khi đám mây gọi bạn: “Người thương ơi, tôi đây mà, hãy nhìn coi!” Nhưng bạn không nhận ra mưa trong khi nó chính là sự tiếp nối của đám mây. Thực ra, mưa chính là mây.
Khi bạn nhìn đám mây, có lẽ bạn muốn cũng được như nó, tự do bay trong bầu trời. Thật là kỳ diệu khi được là mây bay như thế. Bạn có thể có ý niệm về tự do như vậy. Khi nhìn mưa rơi như ca như hát, bạn cũng mong được làm mưa. Mưa nuôi sống các loài thảo mộc và nuôi sống bao loài sinh vật khác. Làm mưa thật là tuyệt diệu.
Bạn nghĩ rằng mây và mưa giống nhau hay khác nhau? Tuyết trên đỉnh núi trắng tinh, thanh khiết và tuyệt đẹp. Nhìn nó tinh khôi, bạn cũng muốn giống như tuyết. Đôi khi nhìn suối róc rách trong khe, bạn thấy dòng suối trong vắt và đẹp đẽ như pha lê, bạn cũng ưa được làm nước tuôn chảy hoài hoài. Đám mây, mưa, tuyết và nước, chúng là bốn thứ khác nhau? Hay chúng thực ra chỉ là một thực tại, có cùng một gốc rễ?
47
Vô úy
Trong hóa học chúng ta gọi bản chất của nước là H2O – gồm hai nguyên tử Hydrogen và một nguyên tử Oxygen. Khởi từ phân tử căn bản đó, nước thể hiện dưới nhiều hình thưc: mây, mưa, tuyết và nước. Làm mây thật tuyệt diệu, làm mưa cũng thế. Tuyết hay nước đều tuyệt diệu cả. Nếu đám mây nhớ như vậy, thì khi mây sắp chuyển hóa để tiếp tục sống dưới hình thức mưa, nó sẽ không hoảng sợ. Nó sẽ nhớ rằng khi là mây hay khi là mưa đều tuyệt đẹp hết.
Khi đám mây không bị vướng vào ý niệm sinh-diệt, có-không, thì không có sự sợ hãi. Học từ đám mây, ta có thể nuôi dưỡng sự vô úy. Không sợ hãi là nền tảng của sự an vui. Khi nào còn sợ hãi thì chúng ta không thể có hạnh phúc.
Khi bạn thực tập nhìn sâu, bạn sẽ nhìn thấy bản chất không sinh – không diệt, không có – không không, không đến – không đi, không giống cũng không khác. Khi nhìn được như thế, bạn không còn sợ hãi chi nữa hết. Bạn sẽ được tự do, không còn tham đắm, hờn ghen. Không sợ hãi là niềm vui tuyệt đối. Khi bạn giác ngộ về cái sợ là bạn được tự do. Và giống như các bậc đại nhân, bạn sẽ bình thản cưỡi trên sóng sinh tử.
Biểu hiện và ẩn tàng
Bản chất thực sự của mọi sự vật là không sinh không diệt, không đến – không đi. Bản chất của tôi cũng là không đến – không đi. Khi nhân duyên đầy đủ thì tôi biểu hiện, và khi nhân duyên không còn đầy đủ thì tôi ẩn tàng, tôi không đi đâu cả. Tôi sẽ đi đâu? Tôi chỉ ẩn đi mà thôi.
Khi bạn có một người thân vừa chết đi, bạn sẽ trải qua một thời gian khó khăn vô cùng để vượt qua mối đau khổ vì mất mát đó. Bạn có thể khóc hoài hủy. Nhưng hãy nhìn cho sâu. Có một thần
48
dược giúp cho bạn vượt qua được nỗi khổ đau đó, để hiểu rằng người thương của bạn không sinh cũng không diệt, không đến cũng không đi.
Chỉ vì hiểu lầm mà ta cho rằng người ta thương kia không còn nữa, nghĩa là đã qua đời. Lý do chỉ là vì ta bị vướng mắc vào một hình tướng, một trong nhiều biểu hiện của người đó mà thôi. Khi hình tướng kia không còn, thì ta buồn bã.
Thực ra người ta thương vẫn còn đó. Người đó đang ở bên cạnh, đang ở trong ta và cười với ta. Trong ảo giác, chúng ta không nhận ra người đó và ta nói “anh không còn đây nữa.” Ta hỏi nhiều lần: “Anh đi đâu? Sao anh bỏ em lại một mình đây?” Chúng ta đau đớn vì chúng ta không hiểu. Đám mây không mất đi đâu cả. Người thương của ta cũng vậy. Đám mây biểu hiện ra trong các hình tướng khác. Người thương của ta biểu hiện ra một cách khác. Khi hiểu được như vậy, chúng ta bớt đau khổ đi nhiều.
Hiện ra trong hình tướng mới?
Khi chúng ta mất một người thương, chúng ta cần nhớ rằng người đó không thể biến thành hư vô được. Từ có không thể biến thành không. Từ không, không thể biến thành có. Khoa học giúp ta hiểu được điều này, vì vật chất không thể bị hủy diệt hoàn toàn, nó sẽ biến thành năng lượng. Và năng lượng cũng sẽ biến thành vật chất chứ không bị hủy diệt hết được. Cũng vậy, người thương của ta không thể bị hoại diệt, họ chỉ hiện ra dưới một hình tướng khác mà thôi. Họ có thể thành một đám mây, một em bé hay một cơn gió thoảng. Ta có thể nhận ra người thương trong mọi thứ, và ta có thể mỉm cười: “Người thương ơi, tôi biết người đang ở kế bên tôi, tôi biết bản chất của người là vô sinh bất diệt, tôi biết tôi không mất người đâu mà người luôn luôn ở bên tôi.”
49
Khi nhìn sâu vào đời sống hàng ngày từng giây phút, bạn sẽ thấy người đó. Thực tập như thế bạn sẽ hết khổ đau. Cha hay mẹ của bạn cũng vậy. Bản chất của họ là vô sinh bất diệt. Đó là bản chất không sống không chết, không đến cũng không đi. Sự thực, bạn không mất mát ai hết, kể cả những người đã chết rồi.
Câu chuyện dòng sông và đám mây
Câu chuyện tôi ưa kể là chuyện một dòng sông đi theo đám mây. Có một con suối nhỏ từ núi chảy xuống. Nó rất nhỏ tuổi, và nó muốn ra tới biển thật nhanh. Nó không biết sống với hiện tại một cách bình an. Nó rất vội vã vì nó còn rất trẻ. Nó không biết thực tập “đã về đã tới” nên từ núi đổ xuống, nó hối hả vượt qua cánh đồng và trở thành một dòng sông.
Là sông thì nó chảy chậm hơn. Điều này làm cho nó bứt rứt vì nó sợ không bao giờ gặp được biển. Vì là sông nên nó chảy chậm hơn, và mặt nước tĩnh lặng hơn. Dòng sông bắt đầu soi bóng mấy đám mây trên bầu trời – mây hồng, mây bạc, mây trắng…Nhiều hình dạng thật đẹp đẽ. Suốt ngày sông trôi chảy theo mây. Nó trở nên vướng mắc với những đám mây xinh đẹp. Và dòng sông đau khổ vì mây thì vô thường. Mây di động luôn luôn theo các cơn gió, chúng bỏ dòng sông, đi tới những chốn xa xôi. Sông đau khổ vô cùng. Nó cố gắng hoài hủy để đuổi theo mây. Thật là đáng buồn vì mây không ở yên một chỗ với sông bao giờ.
Một hôm trời giông bão, mây bị cuốn đi hết. Bầu trời trống, trong vắt và xanh tuyệt. Dòng sông thất vọng não nề! Không có một gợn mây trên trời. Tấm lòng tan nát vì bầu trời trống trải. “Không có mây thì sống làm sao? Không có người thương nữa thì sống làm gì?” Dòng sông muốn tự tử, nhưng nó không biết làm sao để chết. Cả đêm sông than khóc.
50
Đêm hôm đó, dòng sông có cơ hội để nghe được tiếng khóc của mình. Đó là tiếng sóng vỗ vào hai bên bờ sông. Khi nó nghe được tiếng sóng vỗ của chính nó, dòng sông tỉnh ngộ. Nó hiểu ra là bản chất của sông cũng là bản chất của mây. Nó chính là mây. Mây đang nằm trong sông vì cả hai cùng có bản chất là nước. Mây làm bằng nước. Vậy thì tại sao mình phải chạy theo mây? Sông tự nhủ, “ta chỉ chạy theo mây nếu như ta không phải là mây mà thôi!”
Đêm đó, trong tận cùng tuyệt vọng và cô đơn, dòng sông thức tỉnh và nhận ra nó cũng là mây. Buổi sớm hôm sau, bầu trời trong vắt trước đây làm cho sông cảm thấy cô đơn, lại hiện ra thật mới lạ, kỳ diệu và trong sáng. Màu xanh của bầu trời biểu hiện sự hồn nhiên và tự do mà dòng sông mới nếm được. Sông biết bầu trời là nơi trú ẩn của tất cả các đám mây, mây không thể ra khỏi bầu trời được. Dòng sông hiểu rằng bản chất của mây là không sinh – không diệt, không đến – không đi, vậy thì tại sao sông lại khóc? Sao ta lại khóc như bị chia lìa với mây vậy?
Dòng sông còn có một giác ngộ khác buổi sáng hôm đó. Nó nhìn thấy bản chất không sinh-diệt của bầu trời. Điều này làm cho sông trở nên rất an nhiên tự tại. Nó bắt đầu tiếp nhận và phản chiếu bầu trời. Trước kia nó không phản chiếu bầu trời, nó chỉ biết tới những đám mây. Nay thì sông có bầu trời luôn luôn hiện diện ngày đêm. Trước đây dòng sông không tiếp xúc được với bản chất của thực tại, nó chỉ tiếp xúc được với những gì thay đổi, sinh diệt. Nay tiếp xúc với cả bầu trời, dòng sông trở nên bình an và thanh thản vô cùng, như chưa bao giờ được vậy.
Chiều hôm đó khi những đám mây trở lại, sông không còn vướng bận vào đám nào nữa hết. Không còn đám mây nào sông cảm thấy là đặc biệt, là của riêng nó nữa. Nó mỉm cười với tất cả các đám mây, chào mừng và yêu mến tất cả.
Bây giờ dòng sông cảm nhận được hạnh phúc của sự buông xả. Nó không còn tùy thuộc hay yêu mến đặc biệt một đám mây nào.
51
Sông yêu thương tất cả. Nó thưởng thức và phản chiếu bất cứ đám mây nào đi qua bầu trời. Khi mây bay xa, nó nói: “Tạm biệt mây nhé, gặp lại nay mai.” Và dòng sông thấy nhẹ lòng. Nó biết đám mây sẽ trở lại sau khi mây biến thành mưa hay tuyết.
Dòng sông được tự do. Hầu như nó cũng không còn thấy cần chảy ra ngoài biển nữa. Đêm đó trăng tròn và chiếu sáng cả lòng sông. Mặt trăng, dòng sông và nước đều thiền quán bên nhau. Dòng sông thưởng thức sự tự do nhiệm màu của giây phút hiện tại. Nó được giải thoát khỏi mọi đau buồn.
Khi chúng ta chạy đuổi theo một thứ gì, muốn nắm bắt nó, ta sẽ đau khổ. Khi không có gì để đuổi theo, ta cũng khổ đau. Nếu bạn đã là dòng sông. nếu bạn đã từng chạy theo mây, đau khổ, than khóc vì cảm thấy cô đơn,xin hãy nắm lấy tay một người bạn. Hãy quán chiếu thật sâu, bạn sẽ thấy rằng thứ mà bạn tìm kiếm kia vẫn thường hiện diện ngay đây, đó chính là bạn!
Bạn là thứ mà bạn muốn trở thành. Vậy thì tìm kiếm làm gì nữa? Bạn là một sự biểu hiện tuyệt diệu. Tất cả vũ trụ đều góp phần vào việc làm cho bạn hiển hiện. Không có gì không ở trong bạn cả. Vương quốc của Thượng đế, Niết bàn, Tịnh độ, Hạnh phúc và Tự do, tất cả đều trong bạn.
Cùng một thân hình?
Giả thử chúng ta có thể sản xuất vô tính (cloning): mỗi tế bào trong cơ thể ta đều tạo ra được một thân người mới. Như vậy, một cái tâm của ta có thể trở thành nhiều tâm khác? Một người thành ra nhiều người? Nhưng con người mới kia, họ giống hệt nhau hay khác nhau?
Khoa học đã tiến tới mức có thể tạo ra những con vật bằng phép sinh sản vô tính (cloning). Chuyện này cũng có thể xảy ra cho con người. Nếu tỷ như người ta lấy ba tế bào của tôi để làm thành ra
52
ba con người khác. Ba người đó với tôi là bốn, chúng tôi khác nhau hay giống nhau? Khi có sự sinh sản vô tính, tôi có thể đã khá già và ba người kia thì còn trẻ. Vậy thì tôi có giống mấy người kia không?
Khi chúng ta tu tập, chúng ta có thể nhìn sâu bằng năng lượng chánh niệm, với sự định tâm và trí tuệ lớn. Chúng ta nhìn được sự vật sâu hơn, rõ ràng hơn nhiều. Bụt đả thực tập như vậy, Ngài chia sẻ cái hiểu đó với chúng ta. Chúng ta cũng thực tập như Bụt và nếu cố gắng một chút, chúng ta có thể có trí tuệ như Ngài.
Trước hết chúng ta hãy nhìn sâu vào ý niệm giống nhau, khác nhau. Khi chúng ta hỏi Bụt: cơ thể này và ba cơ thể do sản sinh vô tính kia giống hay khác nhau?” Bụt sẽ trả lời: “chúng không giống nhau cũng không khác nhau.”
Vô thường nghĩa là luôn luôn thay đổi. Chúng ta nghĩ thân mình là thứ gì thường hằng.Thật ra sống chết diễn ra trên cơ thể chúng ta suốt ngày đêm. Bất kỳ lúc nào cũng có nhiều tế bào chết, và nhiều tế bào mới ra đời.
Chúng ta có ảo tưởng rằng thân mình luôn luôn như thế. Bạn là em bé khi ra đời. Mẹ có hình bạn khi còn là em bé. Nay bạn đã là một người nam hay nữ trưởng thành. Bạn nghĩ mình giống hay khác em bé kia?
Chúng ta thường nghĩ rằng cơ thể chúng ta lúc năm mươi tuổi cũng vẫn là cơ thể ta lúc năm tuổi. Nghĩ vậy không đúng. Nếu có cuốn hình gia đình, bạn sẽ nhìn thấy bạn ra sao khi được sáu tuổi, và ngày nay sáu mươi tuổi ra sao. Bạn sẽ thấy hai con người đó rất khác nhau. Nhưng nhìn cách khác, hai người đó không khác nhau. Nếu không có bé sáu tuổi kia thì cũng không có ông già sáu mươi tuổi này. Hai người đó không giống và cũng không khác nhau. Vô thường là giải đáp của sự lộn xộn này.
53
Sau một hơi thở vào hay hơi thở ra, chúng ta đã thành một con người khác rồi. Từ khi bắt đầu đọc cuốn sách này tới bây giờ, đã có biết bao thay đổi trong cơ thể và tâm thức chúng ta. Nhiều tế bào đã chết đi, nhiều cái mới được sinh ra. Tâm ta cũng vậy. Các ý nghĩ đến rồi đi, các cảm xúc sinh ra rồi hoại diệt. Biểu hiện, ngừng biểu hiện, liên tục tiếp nối nhau. Chúng ta không giống nhau trong hai thời điểm. Giòng sông, ngọn lửa, đám mây và bông hoa hướng dương kia cũng vậy.
Nhân duyên
Nhìn sâu vào một hộp quẹt, bạn có thể nhìn thấy lửa. Ngọn lửa chưa biểu hiện ra, nhưng là thiền giả bạn có thể nhìn thấy lửa. Mọi điều kiện đầy đủ cho lửa biểu hiện. Nào gỗ, diêm sinh, nào mặt phẳng gồ ghề, và bàn tay tôi. Vì thế khi ta quẹt cây diêm, thì lửa biểu hiện. Tôi không gọi là lửa sinh ra, mà nói đó là lửa biểu hiện ra.
Bụt dạy rằng khi có đủ nhân duyên thì bạn biểu hiện. Khi nhân duyên không đủ nữa, bạn sẽ ngưng hiện hữu để có thể xuất hiện dưới các hình tướng khác, trong những điều kiện khác.
Biểu hiện từ cái gì đó
Bạn nghĩ sinh ra nghĩa là gì? Đa số chúng ta nghĩ đó là sự bắt đầu hiện hữu của một sự vật mà trước đó nó không hiện hữu. Ta có nhận thức sinh là từ không bỗng nhiên trở thành có. Từ không là gì trở thành một con người. Đa số chúng ta định nghĩa chữ Sinh như vậy. Nhìn sâu, ta thấy định nghĩa đó không ổn. Từ không bạn không thể trở thành có, không thể thành một con người được.
Trước cái ngày bạn gọi là ngày sinh đó, bạn đã hiện hữu rồi, trong mẹ của bạn. Lúc ra đời chỉ là một sự tiếp nối. Hãy nhìn coi bạn có thể tìm được thời điểm nào từ không mà bạn trở thành có được
54
chăng? Đó là lúc mẹ bắt đầu thụ thai? Điều này cũng không đúng, vì trước đó có thể bạn đã có trong cha một nửa, trong mẹ một nửa. Cũng có thể 1/3 trong cha, 1/3 trong mẹ và 1/3 trong vũ trụ. Có rất nhiều thứ đã hiện hữu rồi. Vì chúng đã có đó, chúng không cần sinh ra. Khi mẹ đẻ con ra, lúc đó không thật sự là lúc con mới sinh ra đời. Đó chỉ là thời điểm bạn chui ra ngoài từ bụng mẹ.
Trong nhà thiền chúng tôi ưa hỏi “Trước khi bà ngoại hay bà nội ra đời, thì mặt mũi bạn ra sao?” Hãy tự hỏi câu này và bạn sẽ bắt đầu thấy được sự tiếp nối trong bạn. Bạn sẽ thấy mình đã luôn luôn có mặt đó. Giây phút bạn được thụ thai là giây phút bạn tiếp tục biểu hiện dưới một hình tướng khác. Tiếp tục nhìn như thế bạn sẽ thấy không có sinh không có diệt, chỉ có sự chuyển hóa tiếp tục mà thôi.
Lửa từ đâu tới?
Tôi có thể nói với ngọn lửa: “Lửa ơi, con biểu hiện ra đi.” Khi tôi bật que diêm, ngọn lửa sẽ xuất hiện. Tôi cũng có thể hỏi lửa: “Con từ đâu tới đây?” Ngọn lửa có thể trả lời: “Thưa Thầy, con không từ đâu tới và cũng không đi về đâu hết. Khi nhân duyên đầy đủ thì con biểu hiện, vậy thôi.” Đó là chân lý của bản chất không đến không đi.
Chúng ta hãy thực tập nhìn sâu vào bản chất của ngọn lửa của cây nến. Đó có phải cùng là ngọn lửa trên que diêm đã châm mồi cho nó hay không? Hay nó là ngọn lửa khác? Nếu để cho nến cháy một giờ đồng hồ, nó sẽ là ngọn lửa ở phần dưới cây nến. Nó có thể giống nhau, nhưng đó chỉ là nhận thức của ta. Thật ra, có rất nhiều ngọn lửa nối tiếp nhau trong từng giây phút. Nó cho ta cảm tưởng nó chỉ là một ngọn lửa nhưng không phải vậy. Nhiên liệu khác nhau, dưỡng khí khác nhau. Căn phòng cũng thay đổi, tức là các điều kiện không giống nhau. Vậy thì ngọn lửa không hoàn toàn giống khi trước.
55
Không cần nhiều thời gian để ngọn nến thay đổi vì chỉ trong một giây đồng hồ trước, phần trên ngọn nến đã được dưỡng khí và chất sáp nuôi dưỡng rồi. Giây sau, hai thứ nguyên liệu đó đã bị cháy tiêu, và lại có dưỡng khí cùng chất sáp mới nên nó tiếp tục cháy. Nguyên liệu không giống nên ngọn lửa cũng không phải là cùng một thứ. Khi ngọn nến ngắn lại, bạn nhìn thấy nó đã tiêu thụ bao nhiêu dưỡng khí và bao nhiêu sáp, bạn biết rằng ngọn lửa thay đổi hoài hoài. Vậy thì trong hai thời điểm liên tiếp, ngọn lửa không hoàn toàn giống nhau.
Chỉ nhìn vào ngọn lửa bạn đã thấy được bản chất không giống, không khác nhau. Bên dưới cảm tưởng hiện hữu bất biến, là bản chất của vô thường. Không có sự vật nào hiện hữu giống nhau trong hai thời điểm. Điều này áp dụng cho con người ta, cho đám mây hay cho bất cứ vật gì. Nếu bạn nói rằng ngọn lửa của cây nến trước đây mười phút cũng là ngọn lửa bạn đang nhìn thấy, thì không đúng. Nếu bạn nói rằng có hàng ngàn ngọn lửa khác nhau nối tiếp nhau, thì cũng không đúng luôn. Bản chất của lửa là không khác cũng không giống. Khi chúng ta có thể vượt qua được các ảo tưởng về giống nhau, khác nhau, ta có thể chuyển đổi được rất nhiều khổ đau thành ra niềm an lạc.
Cảm quan
Trong kinh điển có một thí dụ rất hay. Trong bóng tối, một người cầm cây đuốc khua thành vòng tròn. Người khác đứng phía xa có thể nhìn đó là một vòng lửa. Nhưng thực ra không có vòng lửa, đó chỉ là những đốm lửa nối tiếp nhau làm cho ta có cảm tưởng đó là vòng lửa tròn mà thôi. Ảo tưởng này cũng giống như ảo tưởng về một bản chất cố định, thường hằng. Vòng lửa chỉ là một ý tưởng. Nó không thể áp dụng vào thực tại, không thể diễn tả đó là chân lý. Nếu bạn phân tích vòng lửa đó bạn sẽ thấy hàng triệu đốm lửa di động, nối tiếp nhau khiến cho ta tưởng như nó là một vòng tròn.
56
Khi chúng ta quay phim một người đang nhảy múa, chúng ta đã chụp rất nhiều hình. Sau khi chụp, đem chiếu những hình ảnh đó lên một cách liên tục, ta sẽ thấy người kia nhảy múa rất mềm mại. Nhưng thực ra đó là hình ảnh của rất nhiều những tấm hình tĩnh chồng lên nhau một cách liên tiếp.
Khi nhìn vào một con người, ta thấy họ như có một bản chất riêng bất biến và thường hằng. Ta nghĩ rằng buổi sáng, ta nhìn thấy con người đó và buổi chiều ta cũng thấy như vậy. Nếu ta đi vắng mười năm, khi gặp lại người kia, ta cũng nhận ra họ. Nghĩ vậy là ảo tưởng.
Trong kinh có một câu chuyện rất tức cười. Một phụ nữ để một nồi sữa ở nhà hàng xóm và dặn: “Xin giữ dùm, tôi sẽ trở lại sau vài ngày.” Không có tủ lạnh nên sữa đóng váng và trở thành một thứ phó-mát (cheese). Khi bà kia trở lui, bà hỏi “sữa của tôi đâu? Tôi để sữa ở đây, đâu có để phó-mát. Đây không phải là sữa của tôi!” Bụt dạy rằng bà đó đã không hiểu được sự vô thường. Sữa sẽ biến thành phó-mát nếu bạn để nó đó trong ít ngày. Người phụ nữ kia chỉ muốn lấy lại thứ sữa bà đã để đó mấy ngày trước, mà không chịu lấy phó-mát.
Bạn nghĩ rằng sữa và phó mát là hai thứ giống nhau hay khác nhau? Thực ra nó không giống mà cũng không khác. Sữa mất mấy ngày để trở thành phó-mát. Với sự hiểu biết về vô thường, chúng ta có thể thấy được thực tại của vũ trụ và mọi sự vật, thấy được bản chất không giống mà cũng không khác nhau của chúng.
Chúng ta cứ tưởng như mọi sự mãi mãi như vậy, nhưng thực tế là không có sự vật gì giống hệt nhau trong hai thời điểm liên tiếp. Vì vậy ý tưởng sự vật bất biến cũng là một ảo tưởng, không thể áp dụng vào thực tại được. Khi một dòng sông biểu hiện, ta có thể gán cho nó một cái tên – như sông Missisipi chẳng hạn. Dù cho tên sông không đổi, nhưng nó thay đổi hoài. Bạn tưởng như dòng sông
57
luôn luôn có đó, nhưng nước sông thì không giống nhau dù chỉ trong hai giây phút liên tiếp.
Các triết gia nói rằng chúng ta không bao giờ có thể tắm hai lần trong cùng một dòng sông. Đó là bản chất của vô thường, không phải chỉ Bụt mới nói mà đức Khổng Tử và Heraclitus cùng nhiều hiền nhân khác cũng đều biết như thế, khi họ nhìn sâu vào bản chất của thực tại.
Thánh Francis và cây hạnh đào
Một ngày mùa Đông, trong khi đi thiền hành trong vườn, Thánh Fancis Assisi nhìn thấy một cây hạnh đào trụi lá. Ông tiến gần tới cây, và trong khi thực tập thở, ông xin cây hãy nói với ông về Thượng Đế. Bỗng nhiên hoa trên cây hạnh đào nở bừng lên. Tôi tin câu chuyện đó có thật vì khi có quán chiếu sâu sắc, ta có thể nhìn thấy chiều sâu thực tại. Ông thánh không cần chờ tới mùa Xuân ấm áp mới nhận thức được rằng hoa hạnh đào vẫn có đó.
Tôi mời bạn nhìn vào hộp diêm với con mắt của Thánh Francis, con mắt của Bụt. Bạn cũng có những con mắt như thế. Bạn có nhìn thấy ngọn lửa đã sẵn có trong hộp diêm không? Nó chưa biểu hiện nhưng nó có đâu đó rồi. Nhìn cho sâu bạn có thể thấy lửa. Mọi điều kiện đều có đó để ngọn lửa biểu hiện ra trừ một thứ, đó là cử động của ngón tay bạn. Bạn có thể đưa ra điều kiện chót đó và ngọn lửa sẽ hiện ra. Khi bạn bật quẹt, xin hãy làm việc đó một cách cẩn thận.
Quán sát mọi nhân duyên, bạn có thể hỏi: “Ngọn lửa nhỏ bé ơi, con từ đâu tới?” Khi bạn làm nó tắt hãy hỏi: “Lửa đi đâu vậy?” Chúng ta tưởng rằng ngọn lửa mới sinh ra lúc trước nay đã chết đi. Thật ra có sự chia cách nào giữa cái không gian của chúng ta đây với không gian mà ngọn lửa đi tới đó chăng? Tôi không nghĩ vậy.
58
Bụt dạy rằng không có gì tới, không có gì lui. Những câu hỏi trên nhiều triết gia đã hỏi nhiều lần và đã dùng bao nhiêu là giấy mực và nước bọt để ráng trả lời. Nhìn kỹ vào mắt Bụt, bạn sẽ có câu trả lời.
Chân Như
Chân lý thực tại được gọi là Chân như. Chân như nghĩa là “tự nó như thế.” Bạn không thể mô tả nó bằng các khái niệm, nhất là khái niệm sinh-tử, có hay không có, đến hay đi. Không có từ ngữ nào, không có điều kiện nào diễn tả được chân lý, được thực tại của cái bàn, bông hoa, cái nhà hay của một sinh vật.
Đôi khi bạn giận cha bạn và nói: “Tôi không dính dáng gì tới ông đó.” Thật là đại ngôn! Bạn không biết rằng bạn và cha cùng thuộc vào một thực tại. Bạn là sự tiếp nối của ổng. Bạn chính là ông ấy. Hãy nhìn coi bạn giống hay khác cha bạn. Chân như của ta là bản chất không giống cũng không khác. Bạn và cha bạn không giống nhau, cũng chẳng khác nhau.
Khi bạn giúp cho ngọn lửa biểu hiện bằng cách bật que diêm, nhìn sâu vào nó bạn sẽ thấy là nó không từ đâu tới mà cũng không đi tới đâu cả. Dùng lửa diêm để châm lên ngọn nến, lửa nến giống hay khác lửa diêm? Khi thắp lên một ngọn nến thứ nhì, bạn sẽ thấy ba ngọn lửa đó khác nhau hay giống nhau?
Nhìn vào ngọn lửa của một cây nến bạn cũng thấy ý niệm không giống, không khác có thể áp dụng không chỉ cho lửa nến mà cả lửa diêm nữa. Ngọn lửa đó cũng không giống hay khác với lửa lúc trước đây, mỗi thời điểm là một ngọn lửa duy nhất. Chỉ trong thời khắc tiếp theo là ngọn lửa đã biểu hiện một cách khác trước rồi.
Sự biểu hiện của một sự vật hay một con người không tùy thuộc vào một nhân duyên, mà tùy theo nhiều nhân duyên. Ý niệm cho
59
rằng một nhân duyên gây ra kết quả không đúng. Một điều kiện không bao giờ đủ để cho một sự vật biểu hiện.
Khi chúng ta ngắm ngọn lửa, ta không nhìn sâu đủ để nhìn thấy mọi nhân duyên. Chúng ta biết ngọn lửa được nuôi dưỡng bởi que diêm, gỗ và nhiên liệu. Chúng ta biết lửa được nuôi dưỡng bởi nhiều thứ: diêm, gỗ, và nhiên liệu. Tất nhiên không có gì tồn tại được khi không có nhiên liệu. Nhưng nhiên liệu chỉ là một yếu tố, một điều kiện mà thôi. Ngọn lửa chỉ biểu hiện ra được khi có đầy đủ các nhân duyên. Nếu không có dưỡng khí, lửa không biểu hiện được lâu. Ngọn lửa tùy thuộc vào gỗ, vào tim đèn cầy và vào dưỡng khí. Ngọn lửa có sẵn trong diêm, nó không cần xuất hiện. Nó chỉ biểu hiện ra khi các có đủ các điều kiện thôi.
Hiện nay chúng ta có thể chỉ là một em trai hay em gái mười hai tuổi, chưa hề sinh ra con. Nhưng trong chúng ta đã có tất cả các nhân duyên để cho con và cháu ta biểu hiện. Chỉ cần thời gian và một số các điều kiện khác nữa là đủ.
Tờ giấy
Không đến không đi Không sau không trước Tôi giữ người bên tôi Tôi buông người ra để được tự do Tôi ở trong người Người cũng đang có trong tôi. (Chân Đức)
Không đến không đi là bản thể chân thật của thực tại. Bạn không từ đâu tới, bạn cũng không đi về đâu. Bông hồng, đám mây, núi non, tinh tú, trái đất…mọi thứ đều như vậy. Bản chất đó là không tới không lui. Chết không có nghĩa là từ có trở thành không. Sinh ra không có nghĩa là từ không trở thành một con người nào đó. Chỉ có sự biểu hiện khi nhân duyên đầy đủ và sự biểu hiện ngừng lại khi không còn đầy đủ các điều kiện.
60
Tờ giấy ghi những dòng này có một lịch sử. Trang giấy bạn đang cầm trong tay đây được thành hình trong một thời điểm nào đó. Nhưng đó không phải là lúc nó ra đời. Nó đã có mặt trong tia sáng mặt trời, trong thân cây, trong đám mây và trong mặt đất. Khi nó được sản xuất ra trong nhà máy chỉ là lúc nó biểu hiện ra mà thôi.
Vậy chúng ta có thể hỏi: “Tờ giấy ơi, mi có đó trước khi mi được sinh ra không?” Tờ giấy sẽ trả lời: “Có chứ, trong hình hài của cái cây, ánh nắng, trong đám mây, trong mưa, trong các khoáng chất và trong đất. Giây phút trở thành tờ giấy chỉ là thời điểm tiếp tục hiện hữu. Tôi không phải từ không mà tới được, tôi từ vũ trụ mà tới. Tôi đã là cái cây, là đám mây, là ánh nắng, là đất đá vv…”
Nhìn sâu vào tờ giấy bạn vẫn có thể nhìn thấy cây cối, đám mây, và mặt trời. Bạn không cần trở lui quá khứ. Đó là lợi điểm của thiền quán, bạn không cần phải đi du lịch. Chỉ cần ngồi đó và nhìn sâu, bạn có thể nhìn thấy và nhận ra mọi sự. Tờ giấy chứa đựng mọi tin tức về vũ trụ, kể cả những gì liên quan tới cây cối, đám mây và ánh nắng, mặt đất. Nếu bạn đem một trong mấy thứ đó trả về chỗ của nó, tờ giấy sẽ không còn đó nữa. Nếu bạn trả ánh nắng cho mặt trời, thì sẽ không còn rừng, không còn tờ giấy. Vì thế ánh nắng mặt trời là tờ giấy. Khi bạn sờ vào tờ giấy là bạn chạm tới ánh nắng, đám mây, mưa, đất, bạn chạm tới tất cả vũ trụ. Một sự biểu hiện chứa đựng tất cả mọi thứ.
Khi bạn đưa ngón tay trên mặt giấy, bạn có thể cảm nhận đám mây trong đó. Không có mưa, do mây mà có, thì sẽ không có tờ giấy. Khi ngón tay tiếp xúc với tờ giấy, chúng cũng đang tiếp xúc với cây trong rừng. Ngón tay ta có thể tiếp xúc với mặt trời và tất cả các khoáng chất trong đất trên tờ giấy. Khi chúng ta tiếp xúc với tờ giấy bằng chánh niệm, chúng ta tiếp xúc được với tất cả các hiện hữu khác.
Khi chúng ta thực tập nhìn sâu vào tờ giấy, chúng ta có thể nhìn thấy rừng cây. Không có rừng thì không có cây và không có cây thì
61
không làm được giấy. Vậy tờ giấy này không phải tới từ số không, nó tới từ thứ gì đó, như cây cối chẳng hạn. Nhưng cây cối không đủ để tạo ra tờ giấy. Mặt trời nuôi dưỡng cây, nước tưới tẩm cây, đất đá và khoáng chất cùng vô số các hiện tượng khác giúp cho cây biểu hiện. Và còn cần người tiều phu đốn cây, người chủ quán bán bánh mì cho tiều phu ăn trưa, những người thành lập công ty trả lương cho người đốn cây nữa. Những thứ đó không hiện hữu bên ngoài mà là một với tờ giấy.
Bạn có thể nghĩ “làm sao tôi có thể đồng hóa tờ giấy với rừng cây được? rừng ở ngoài tờ giấy chứ?” Nếu bạn lấy yếu tố rừng hay đám mây ra khỏi tờ giấy, thì giấy sẽ biến mất. Nếu không có đám mây, không có mưa làm sao cây sống được? Làm sao ta làm được bột giấy để từ đó sản xuất ra giấy?
Tờ giấy không có ngày sinh và bạn cũng không có sinh nhật. Bạn đã có đó trước khi bạn ra đời. Lần sau khi ăn mừng sinh nhật bạn có thể đổi bài hát thành “Mừng ngày tiếp nối.” Nếu ngày sinh thực sự là một ngày tiếp nối thì ngày chết cũng vậy. Nếu bạn thực tập giỏi thì lúc lìa đời bạn cũng hát “Mừng ngày tiếp nối.”
Hãy ráng làm thành hư không
Bạn có thể ráng sức để làm cho tờ giấy trở thành không. Có thể được chăng? Hãy bật que diêm và đốt nó coi nó sẽ trở thành không hay trở thành thứ gì khác? Đây không phải chỉ là chuyện lý thuyết, mà là chuyện chúng ta có thể chứng minh được. Thở vào thở ra và bật quẹt lên. Hãy chứng kiến sự chuyển hóa của tờ giấy. Khi bạn châm que diêm, hãy nhớ rằng ngọn lửa không cần sinh ra. Khi điều kiện đầy đủ, nó chỉ biểu hiện ra cho chúng ta nhìn thấy nó mà thôi. Khi đốt tờ giấy, hãy nhìn khói. Sức nóng của lửa cũng đủ làm cho ngón tay ta bị phỏng. Tờ giấy bây ở đâu?
62
Khi bạn đốt một tờ giấy, nó không còn hình thái một tờ giấy nữa. Nếu nhìn nó với sự tỉnh thức, bạn sẽ thấy là tờ giấy tiếp tục ở những hình thái khác. Một hình thức là khói. Khói từ tờ giấy sẽ bốc lên cao, nhập vào với đám mây có sẵn ở trên đó. Tờ giấy nay trở thành mây, và ta có thể vẫy tay tạm biệt nó. Tạm biệt giấy, sẽ gặp lại gần đây. Ngày mai hoặc tháng sau sẽ có mưa và hạt mưa có thể sẽ rớt xuống đầu bạn. Giọt nước đó là tờ giấy của bạn.
Hình thức khác mà tờ giấy hiện ra là tro. Bạn có thể đổ tro xuống đất. Khi trở lại đất, đất là một tiếp nối của tờ giấy. Có thể năm sau, bạn sẽ nhìn thấy sự tiếp nối của tờ giấy nơi một đóa hoa nhỏ xíu hay một cọng cỏ. Đó là kiếp sau của tờ giấy.
Trong khi cháy, tờ giấy cũng biến thành nhiệt lượng. Cái nóng đó ngấm vào cơ thể bạn, dù cho bạn không ở gần ngọn lửa lắm. Bây giờ bạn mang tờ giấy trong người bạn. Sức nóng cũng thấm sâu vào vũ trụ. Nếu bạn là khoa học gia có dụng cụ rất tinh vi, bạn có thể đo được sức nóng đó, ngay cả ở những tinh cầu thật xa xôi. Các tinh tú đó nay là biểu hiện tiếp nối của tờ giấy nhỏ bé kia. Chúng ta không thể biết tờ giấy đi xa tới đâu.
Các nhà khoa học đã từng nói khi chúng ta vỗ tay, tiếng động có thể ảnh hưởng tới một vì sao. Những gì xảy ra cho ta có thể ảnh hưởng tới giải ngân hà xa tắp. Và các giải ngân hà xa xôi đó cũng có ảnh hưởng trên chúng ta. Mỗi thứ đều chịu ảnh hưởng của mọi thứ khác.
Không có gì mất đi
Thiền quán nghĩa là một cuộc hành trình để nhìn sâu, để tiếp xúc được với bản chất của thực tại và hiểu được rằng không có gì mất đi hết. Nhờ đó chúng ta sẽ hết sợ. Không sợ là tặng phẩm lớn nhất của thiền quán. Nhờ đó mà chúng ta sẽ vượt thoát được đau khổ và ưu phiền.
63
Chỉ có không mới trở thành không. Có không thể trở thành không và không cũng không thể trở thành có. Nếu sự vật đã có đó, nó không cần được sinh ra. Thời điểm nó ra đời chỉ là thời điểm nó tiếp tục. Bạn được coi là một em bé mới sinh và ai cũng nghĩ ngày bạn ra đời là bắt đầu hiện hữu. Nhưng bạn đã hiện hữu tự trước ngày đó rồi.
Chết theo quan niệm của chúng ta là từ có bỗng nhiên trở thành không. Đang là một con người bạn không còn là gì nữa. Đó là một ý tưởng kinh khủng và vô nghĩa lý. Nếu một thứ chưa từng sinh ra thì nó có thể nào chết đi chăng? Bạn có thể nào làm cho tờ giấy biến mất, trở thành hư không thật sự chăng?
Tôi có thể làm chứng là tờ giấy chưa từng được sinh ra, vì sinh nghĩa là từ không trở thành có. Ý tưởng đó không hợp với sự thật. Bản chất chân thật của bạn là vô sinh. Bản chất của tờ giấy cũng là vô sinh. Bạn đã có đó rồi, từ lâu, rất lâu.
Bạn luôn luôn có đó
Khi còn nhỏ bạn có lẽ cũng thích chơi với cái kinh vạn hoa. Mỗi khi động đậy ngón tay là bạn tạo ra được một hình đồ màu sắc kỳ diệu. Chỉ cần động đậy một chút là bạn thấy hình đồ kia thay đổi. Hình mới cũng đẹp nhưng khác hình cũ. Bạn có thể nói các hình đồ trong kính vạn hoa đó sống rồi chết, nhưng là em bé, bạn không hề đau buồn về sự sống chết đó. Trái lại, bạn tiếp tục vui sướng nhìn các hình sắc khác nhau.
Nếu chúng ta có thể tiếp xúc được với bản chất của sinh tử, bạn sẽ không còn sợ hãi. Đó là bản chất của chân hạnh phúc. Khi nào trong bạn còn có cái lo sợ thì hạnh phúc của bạn không được hoàn toàn. Bồ tát Quan Âm đã hiến tặng chúng ta Tâm Kinh. Trong kinh đó chúng ta học được rằng thực tại là chân như, không bị ảnh hưởng bởi sống-chết, tới-lui, có-không hay thêm-bớt, nhơ-sạch.
64
Chúng ta đầy những khái niệm như thế, vì vướng vào các khái niệm như thế nên chúng ta đau khổ. Ta sẽ được giải thoát thật sự khi không vướng mắc vào các khái niệm đó.
Khi bạn tới một trung tâm thiền tập, bạn hy vọng trút bỏ được một số những khổ đau. Bạn hy vọng được nhẹ nhàng hơn. Nhưng sự giải thoát lớn nhất mà bạn có thể đạt tới là tiếp xúc được với bản chất chân thật của bạn, với tính vô sinh bất diệt. Đó là bài học sâu sắc nhất mà Bụt tặng cho chúng ta.
Không sáng tạo
Hãy nhìn đóa hoa hướng dương trong vườn. Bông hoa đó nhờ vào bao nhiêu yếu tố để có thể biểu hiện ra được. Có đám mây trong hoa vì nếu không có mây thì không có mưa, và hoa không mọc được. Có mặt trời trong hoa hướng dương. Chúng ta biết rằng không có ánh nắng thì không cây gì lớn lên được, nên không thể có hoa hướng dương. Chúng ta nhìn đất, nhìn các khoáng chất, nhìn người nông phu, người làm vườn, chúng ta xem xét thời gian, không gian, các ý tưởng, ý muốn phát triển và nhiều yếu tố khác. Hoa hướng dương tùy thuộc vào nhiều điều kiện để có thể biểu hiện, chứ không chỉ cần một thứ.
Tôi thích dùng từ biểu hiện hơn là từ sinh ra. Tôi cũng thích dùng từ biểu hiện đó thay vì dùng từ sáng tạo. Trong trí óc ta, sáng tạo có nghĩa là từ không trở thành một vật gì đó. Người nông phu gieo hạt hướng dương không sáng tạo ra hoa hướng dương. Nếu nhìn cho sâu, bạn sẽ thấy người đó chỉ là một trong các điều kiện làm cho hoa hướng dương hiển lộ. Có hạt hướng dương trong kho, có cánh đồng để trồng cây hướng dương, có mây trên trời để làm ra mưa, có phân bón, có mặt trời giúp cho cây lớn lên. Là nông dân, bạn không phải là người sáng tạo ra cây hướng dương. Bạn chỉ là một trong nhiều điều kiện. Các điều kiện kia cũng vậy. Tất cả đều
65
quan trọng như nhau trong việc làm cây hướng dương biểu hiện ra.
Khi bạn tới Làng Mai vào tháng bảy, bạn sẽ thấy hoa hướng dương trên khắp các ngọn đồi bao quanh làng. Hàng trăm ngàn bông hoa quay về hướng đông, mỉm cười rực rỡ. Nếu bạn tới Làng vào tháng năm hay tháng tư, các ngọn đồi đó còn trống. Nhưng người nông phu đi qua các đồi đó thì họ đã nhìn thấy hoa hướng dương. Họ biết cây hướng dương đã được trồng và mọi điều kiện đều đầy đủ rồi. Họ đã gieo hạt, đã làm đất sẵn sàng. Chỉ còn thiếu một điều kiện là hơi ấm, sẽ tới vào tháng sáu tháng bảy mà thôi.
Bạn không thể nói một sự vật là có đó chỉ vì nó biểu lộ ra. Bạn cũng không thể nói một sự vật là không khi nó chưa biểu lộ hay ngừng sự biểu lộ. Có và không, hiện hữu hay không hiện hữu, không áp dụng được vào thực tại. Nhìn sâu, bạn sẽ thấy thực tại không phải là chuyện có-không, hiện hữu hay không hiện hữu.
Khi Paul Tillich nói: “Thượng đế là nền tảng của mọi hiện hữu,” ta nên hiểu chữ hiện hữu đó không có nghĩa trái ngược với “không hiện hữu.” Xin mời bạn nhìn sâu vào khái niệm hiện hữu để có thể được tự do, không vướng mắc vào đó.
66
-5-
Bắt đầu lại
Trước khi chúa Jesus sinh ra thì Ngài ở đâu? Tôi đã hỏi nhiều người bạn Thiên chúa giáo câu hỏi này từ nhiều năm. Nếu chúng ta muốn nhìn sâu vào câu hỏi đó, ta phải tìm hiểu về cuộc đời và cái chết của Jesus như là những biểu hiện. Chúa không sinh ra từ hư vô được. Không phải chỉ từ Bethlehem mà Jesus trở thành một con người. Ngày Chúa ra đời chỉ là một sự biểu hiện; Jesus đã hiện hữu trước giây phút mà ta gọi là Giáng sinh đó. Vậy thì ta không nên gọi đó là đản sinh. Thật sự đó không phải là sự ra đời mà đó chỉ là một sự biểu hiện. Nhìn sự biểu hiện đó với con mắt trí tuệ, ta có cơ hội nhìn sâu vào con người Chúa Jesus. Ta có thể khám phá được sự thật về tính cách bất tử của Chúa. Ta có thể khám phá được tính cách vô sinh bất tử của bản chất chân thực của chính mình.
Người Thiên chúa giáo nói rằng Thượng Đế đã gửi người con duy nhất của Ngài là Jesus xuống thế gian. Vì có Thượng Đế, vì Jesus là một phần của Thượng Đế và là con Ngài, Jesus đã hiện hữu sẵn rồi. Ngày Chúa ra đời, dịp Giáng Sinh, chỉ là ngày Ngài biểu hiện ra chứ không phải mới sinh ra. Đó chỉ là ngày có sự biểu hiện.
Jesus vẫn còn biểu hiện trong nhiều ngàn phương cách. Ngài có mặt chung quanh bạn. Chúng ta cần tỉnh thức để nhận diện ra các biểu hiện của Ngài. Nếu bạn không có chú tâm và tỉnh thức thì bạn sẽ không thấy được các biểu hiện của Ngài. Buổi sáng khi đi thiền hành bạn có thể thấy Ngài biểu hiện trong một bông hoa, một giọt sương, trong tiếng hót của một con chim hay tiếng trẻ nô đùa trên sân cỏ. Chúng ta phải rất cẩn thận để không bị thiếu những điều đó.
67
Theo giáo pháp và trong các lý giải Phật giáo, chúng ta đều có chung nhau bản chất vô sinh bất diệt. Không chỉ loài người mà các loài vật, cây cỏ và đất đá cũng có cùng bản thể đó. Cái lá và bông hoa có chung bản chất không sinh không diệt. Bông hoa, cái lá hay đám mây đều có sự biểu hiện. Trong mùa Đông chúng ta không thấy hoa hướng dương hay con chuồn chuồn nào xuất hiện, ta không nghe chim cúc-cu hót. Hầu như chúng không hiện hữu trong mùa Đông. Nhưng ta biết quan niệm này sai. Vào đầu mùa Xuân, tất cả các sinh vật đó lại biểu hiện ra. Mùa Đông chúng đã ở một chỗ nào đó, dưới một hình thức biểu hiện khác, đợi cho các điều kiện thuận lợi mới lại xuất hiện. Cho rằng chúng không hiện hữu vào mùa Đông là một quan niệm sai lầm.
Qua đời không có nghĩa là mất đi
Ta cũng cần hỏi: “Nếu Jesus không sinh ra thì làm sao Ngài chết đi được? Dù cho bị đóng đinh, nhưng Ngài có ngừng hiện hữu không? Và Jesus có cần phục sinh không?”
Có thể nào việc đóng đinh Chúa không phải là cái chết của Ngài? Có thể đó là một sự ẩn tàng thôi? Bản chất thật của Ngài là vô sinh bất diệt. Đó là sự thật không chỉ dành cho Jesus. Trong ý nghĩa đó, đám mây cũng vậy, hoa hướng dương và tôi hay bạn cũng có cùng bản chất đó. Chúng ta không được sinh ra mà cũng không chết đi. Vì Jesus không bị chuyện sinh diệt ảnh hưởng nên chúng ta gọi Ngài là Chúa ngàn đời.
Nhìn vào sự vật bằng quan niệm biểu hiện là một sự hiểu biết sâu xa và có thực. Nếu người thân của bạn đã qua đời mà bạn nghĩ họ không còn hiện hữu, là một lầm lỗi. Hư không không thể trở thành một thứ gì. Hư không chẳng thể sinh ra một người nào đó. Đang từ có bạn không thể thành không. Đó là chân lý. Nếu người thương không còn biểu hiện ở hình tướng bạn thường thấy, đó không phải
68
vì người kia không còn hiện hữu. Nếu nhìn cho kỹ, bạn có thể tiếp xúc được với người kia ở các biểu hiện khác.
Một ngày tôi cầm tay người cha vừa mới chôn cất đứa con trai nhỏ của ông. Tôi mời ông đi với tôi để tìm con trong các hình tướng mới. Cậu bé đã tới Làng Mai khi còn rất nhỏ, cậu được tu học và rất ưa ăn chay. Cậu bé đã lấy tiền túi ra để nhờ tôi mua mận trồng trong Làng. Cậu muốn tham dự vào việc giúp các trẻ em đói bằng cách trồng mận. Biết rằng mỗi cây mận sẽ ra nhiều trái, cậu cũng biết rằng chúng tôi có thể bán mận và gửi tiền cho trẻ em đói ở thế giới thứ ba. Cậu bé cũng học thiền hành, thiền tọa và nghe giảng Pháp rất giỏi. Khi cậu bé bị ốm, tôi tới nhà thương ở Bordeaux thăm cậu. Bé nói: “Sư Ông, con sẽ đi thiền hành cho Sư ông.” Cậu rất yếu nhưng ráng bước xuống giường và đi mấy bước rất đẹp. Sau đó ít bữa cậu bé chết. Trong ngày hỏa thiêu cậu, tôi rảy nước thiêng và tụng Tâm kinh cho cậu ta. Một tuần sau, tôi cầm tay cha cậu, đi thiền hành và chỉ cho ông những hình tướng mới của cậu bé. Chúng tôi cùng nhau đi thăm cây mận tôi đã trồng cho bé, và khi ngồi đó trong ánh chiều tà, chúng tôi nhìn thấy cậu vẫy chào chúng tôi từ các chồi nụ trên cây.
Nhìn sâu vào thực tại, bạn có thể thấy được nhiều điều. Bạn có thể vượt thoát được nhiều khổ đau và đối diện được với nhiều nhận thức sai lầm. Nếu chúng ta bước một cách êm ả vào bản môn, chúng ta sẽ không còn bị chìm đắm vào biển trầm luân của đau buồn, sợ hãi và tuyệt vọng nữa.
Tái biểu hiện
Trong bản môn (bình diện tuyệt đối), chúng ta chưa bao giờ sinh ra và cũng chưa từng bị diệt đi. Trong tích môn (bình diện tương đối), chúng ta sống trong thất niệm và hiếm khi chúng ta biết sống thật sự. Chúng ta sống như người chết.
69
Trong cuốn tiểu thuyết Kẻ Lạ (Stranger) của Albert Camus, nhân vật chính trong cơn tuyệt vọng và giận dữ đã bắn chết một người. Anh ta bị kết án tử hình vì tội đó. Một ngày nằm trên giường trong phòng giam, anh nhìn lên ô vuông có lắp kính trên trần. Bỗng nhiên anh ta có sự tỉnh thức và tiếp xúc được một cách sâu xa với bầu trời xanh phía trên. Anh chưa bao giờ nhìn trời như thế cả. Albert Camus gọi đó là giây phút lương tri, tức là giây phút tỉnh thức, có chánh niệm. Đối với người tử tù, đó là lần đầu tiên anh ta tiếp xúc được với bầu trời và thấy rõ sự mầu nhiệm.
Từ lúc đó, anh muốn duy trì tình trạng tỉnh thức sáng láng ấy. Anh ta tin rằng đó là loại năng lượng duy nhất có thể giúp anh sống còn. Anh chỉ còn ba ngày trước khi bị hành hình. Anh ta thực tập một mình trong tù để duy trì sự tỉnh thức, giữ cho chánh niệm sinh động. Anh mong ước sẽ sống từng giây phút còn lại một cách tròn đầy và tỉnh thức. Ngày cuối cùng, một linh mục tới thăm anh để làm nghi lễ lần chót cho anh. Người tù không muốn mất thì giờ và chánh niệm vì lễ lạc. Anh từ chối nhưng sau lại mở cửa mời vị linh mục vô. Khi ông Cha đi khỏi, người tù nhận ra là ông đã sống như người chết. Ông đó không có phẩm chất chánh niệm, tỉnh thức gì cả.
Nếu bạn sống mà không tỉnh thức thì cũng như bạn chết rồi vậy. Bạn không thể gọi đó là đời sống. Nhiều người trong chúng ta sống như người chết vì thiếu tỉnh thức. Chúng ta mang cái thây chết của mình đi tới đi lui khắp nơi. Chúng ta bị lôi về quá khứ hay kéo tới tương lai, và chúng ta bị kẹt trong các dự án hay các sân hận, tuyệt vọng. Chúng ta không thực sự sống, chúng ta không tỉnh thức để được hưởng sự mầu nhiệm của sự sống. Albert Camus chưa từng học Phật pháp, nhưng trong tiểu thuyết đó, ông đã nói về trái tim của sự thực tập trong đạo Bụt, giây phút có lương tri, có tỉnh thức sâu xa, nghĩa là có chánh niệm.
Sự thực tập phục sinh hay tái biểu hiện là chuyện khả dĩ có thể xảy ra cho tất cả chúng ta. Chúng ta thực tập thì có thể được phục
70
sinh, trở về được với thân tâm nhờ những hơi thở và bước chân chánh niệm. Nó sẽ tạo ra sự hiện diện thật sự của chúng ta ngay giờ phút này và ở đây. Và chúng ta được sống lại. Giống như người chết được tái sinh. Chúng ta không còn bị quá khứ và tương lai ràng buộc, chúng ta tự do thiết lập liên hệ với hiện tại và ngay ở đây. Chúng ta hiện diện toàn phần lúc này và tại nơi này, và chúng ta sống thật sự. Đó là phép thực tập căn bản của đạo Bụt. Khi bạn ăn, uống, thở, đi hay ngồi bạn đều có thể thực tập sự phục sinh. Luôn luôn làm cho bạn được ở trong hiện tại và ngay tại đây, thiết lập sự có mặt hoàn toàn và sống động. Đó là phép thực tập phục sinh đích thật.
Thời khắc duy nhất để sống
Đã về, đã tới Bây giờ, ở đây Vững chãi, thảnh thơi Quay về nương tựa.
Tôi không thể thưởng thức được đời sống nếu tôi dùng nhiều thì giờ để lo âu về những gì đã xảy ra hôm qua hoặc sẽ xảy ra ngày mai. Chúng ta lo lắng về tương lai vì chúng ta sợ hãi. Nếu chúng ta sợ hãi hoài thì chúng ta không thể biết giá trị của sự sống và hạnh phúc của hiện tại.
Trong đời sống hàng ngày, chúng ta có khuynh hướng cho rằng hạnh phúc chỉ có mặt trong tương lai. Chúng ta luôn luôn mong đợi những điều tốt đẹp hơn, những điều kiện tốt để làm cho ta hạnh phúc. Chúng ta bỏ qua những gì đang xảy ra trước mắt. Chúng ta cố gắng đi tìm những gì làm cho ta cảm thấy vững vàng hơn, an toàn hơn. Nhưng chúng ta cũng thường xuyên lo sợ về những gì tương lai sẽ đem tới. Chúng ta lo mất việc làm, mất của cải, và những người ta thương. Vậy nên chúng ta cứ chờ đợi cái giây phút huyền diệu kia, vào một thời điểm nào đó sau này, khi
71
mà mọi chuyện xảy ra đúng như ý ta mong muốn. Nhưng đời sống chỉ có trong giây phút hiện tại. Bụt dạy: “Chúng ta có thể sống hạnh phúc ngay trong hiện tại, đó là những giây phút duy nhất mà ta co.”
Khi bạn trở về với lúc này và ở đây, bạn sẽ nhận diện được rằng nhiều điều kiện của hạnh phúc đã có mặt. Thực tập chánh niệm là thực tập trở về với hiện tại, lúc này và ở đây, để có thể tiếp xúc sâu sắc với chúng ta, với đời sống. Chúng ta phải tập để có thể làm được chuyện này. Dù cho ta thông minh và hiểu biết ngay, chúng ta cũng cần được huấn luyện mới sống được như thế. Chúng ta phải luyện tập để thấy được rằng các điều kiện của hạnh phúc đã có mặt tại đây rồi.
Nhà của ta
Căn nhà thật sự của ta là bây giờ và ở đây. Quá khứ đã không còn và tương lai thì chưa tới. “Đã về nhà, đã tới nhà, bây giờ và ở đây.” Chúng ta thực tập như thế.
Bạn có thể đọc bài kệ đó trong khi thiền hành hay thiền tọa. Bạn có thể thực tập bài kệ khi lái xe tới sở làm. Bạn chưa tới sở nhưng trên đường đi, bạn đã tới căn nhà của bạn, chính là giờ phút hiện tại. Và khi tới sở, đó cũng là nhà, vì khi vô đó, bạn cũng đang sống với bây giờ và ở đây.
Hãy cứ thực tập câu đầu tiên: “Tôi đã tới, tôi đã về nhà” là bạn đã có thể rất hạnh phúc rồi. Khi ngồi, khi đi hay khi tưới vườn rau, hay cho con ăn, lúc nào bạn cũng thực tập được “đã về, đã tới.” Tôi không còn chạy nữa. Tôi đã chạy suốt đời rồi và nay tôi quyết định dừng lại để thực sự sống cuộc đời mình.
72
Bạn chờ đợi gì nữa?
Người Pháp có bài hát “Người ta chờ điều gì để có hạnh phúc?” Khi tôi thực tập thở vào tôi đọc “đã về,” đó là một sự thành công. Bây giờ tôi hoàn toàn có mặt, tôi sống 100%. Giờ phút bây giờ trở thành ngôi nhà thật sự của tôi.
Khi thở ra tôi nói “đã tới nhà.” Nếu bạn không cảm thấy về tới, bạn sẽ tiếp tục chạy. Và bạn tiếp tục sợ hãi. Nhưng nếu bạn cảm thấy đã tới nhà, thì bạn sẽ cảm thấy không cần phải chạy nữa. Đó là chìa khóa bí mật của sự thực tập. Khi sống với hiện tại, ta có thể sống với hạnh phúc thật sự.
Thưởng thức mặt đất
Tôi kể chuyện này đã nhiều năm. Giả thử có hai phi hành gia lên mặt trăng. Khi tới nơi, họ bị tai nạn và họ biết chỉ còn đủ dưỡng khí cho hai ngày. Không hy vọng gì việc có người từ trái đất tới tiếp cứu. Họ chỉ còn hai ngày để sống. Nếu bạn hỏi họ lúc đó: “Bạn mong ước điều gì nhất?” Họ có thể trả lời: “Trở về nhà và được đi trên hành tinh trái đất.” Thế là đủ, họ sẽ không cần gì khác. Họ không cần là chủ nhân một công ty lớn, một người có tiếng tăm hoặc làm tổng thống Hoa Kỳ. Họ sẽ không muốn gì khác hơn là được trở về mặt đất, bước trên đó và thưởng thức từng bước chân, nghe các âm thanh của thiên nhiên và cầm tay người thương, nhìn ngắm mặt trăng.
Chúng ta nên sống mỗi ngày như những người được cứu thoát từ mặt trăng về. Chúng ta hiện đang sống trên mặt đất, nên ta cần biết thưởng thức từng bước chân trên mặt địa cầu quý giá, đẹp đẽ này. Thiền sư Lâm Tế đã dạy: “Phép lạ không phải là đi trên mặt nước mà là đi trên mặt đất.” Tôi rất quý lời dạy đó. Bước đi là hạnh phúc của tôi, dù đi tại những nơi đông người như phi trường hay ga xe lửa. Đi như thế, mỗi bước chân hôn lên mặt đất mẹ, chúng ta
74
-6-
Địa chỉ của hạnh phúc
Nếu bạn muốn biết Thượng Đế, chư Bụt và tất cả các vĩ nhân sống ở đâu thì tôi có thể chỉ cho bạn. Đây là địa chỉ: “Bây giờ và ở đây.” Có đủ thứ bạn muốn biết, kể cả khu bưu chính (zip code).
Nếu bạn có thể thở vào thở ra và bước đi với tinh thần “đã về – đã tới – bây giờ – ở đây” thì bạn sẽ thấy mình vững chãi và tự do hơn ngay lập tức. Bạn đã đứng vững được trong hiện tại, ngay tại địa chỉ chính thức của bạn. Không có gì thúc đẩy khiến bạn phải chạy hoặc sợ hãi. Bạn được giải phóng khỏi những lo âu quá khứ. Bạn cũng sẽ không còn bị bế tắc, nghĩ tới những gì chưa xảy ra và những gì bạn không kiểm soát được. Bạn được tự do, không còn mặc cảm phạm lỗi thời quá khứ và cũng không lo lắng về tương lai nữa.
Chỉ khi có tự do người ta mới có hạnh phúc. Số lượng hạnh phúc bạn có tùy thuộc vào số lượng tự do mà bạn có trong tâm. Đây không phải là tự do chính trị. Tự do là sự vượt thoát khỏi những tiếc nuối, sợ hãi, lo âu và buồn phiền. “Đã về, đã tới, bây giờ, ở đây.”
“Vững chãi, thảnh thơi” là những gì bạn cảm thấy, bạn trở thành, khi bạn tới được chỗ “bây giờ và ở đây.” Bạn không chỉ nói với mình như thế mà bạn sẽ thấy, sẽ cảm nhận được như thế. Làm vậy, bạn được bình an. Bạn sẽ chứng ngộ được Niết bàn, nước Chúa hoặc bất kỳ từ ngữ nào bạn muốn gọi nó. Ngay cả khi không âu lo, bạn cũng không thể có hạnh phúc nếu bạn không vững chải, thảnh thơi. Nuôi dưỡng sự vững chãi và thảnh thơi là món quà quý nhất chúng ta có thể tự cho mình.
75
An trú trong bản môn
“Tôi về an trú trong bản môn.” Bản môn là nền tảng của con người, là căn nguyên của chúng sinh. Bản môn, chân như hay Thượng đế, thần linh, không chia cách gì với chúng ta. Chúng ta luôn luôn ở trong đó. Bản môn không phải là một nơi nào cao tít mù khơi. Nhưng chúng ta phải về được căn nhà mình thì mới có thể an trú, mới sống được trong đó.
Giống như sóng và nước. Nếu nhìn một ngọn sóng ta sẽ thấy nó có khởi đầu và có chấm dứt. Ngọn sóng có thể cao hay thấp, nó có thể giống hay khác các ngọn sóng kia. Nhưng sóng luôn luôn được làm bằng nước. Nước là nền tảng của sóng. Sóng là sóng nhưng cũng là nước. Sóng có thể có bắt đầu, có kết thúc, có lớn, có nhỏ. Nhưng nước thì không có bắt đầu hay chấm dứt, không lên không xuống, không này không kia. Khi sóng nhận ra được chuyện này thì nó hết sợ hãi về chuyện khởi đầu, kết thúc, lên xuống, này kia.
Trong thế giới hiện tượng, chúng ta có thời gian và không gian, và những cặp đối đãi: đúng-sai; già-trẻ; nhơ-sạch. Chúng ta mong sự khởi đầu và sợ sự chấm dứt. Nhưng trong bình diện tuyệt đối không có những thứ đó, không có khởi đầu hay chấm dứt, không trước cũng không sau. Bình diện tuyệt đối là nền tảng của thế giới hiện tượng. Đó là nguồn gốc, là cỗi rễ liên tục của chúng sinh. Đó là Niết Bàn, là nước Chúa.
Nền tảng căn bản là Niết bàn, là bản thể tuyệt đối. Bạn cũng có thể được gọi là Thượng Đế hay là Vương quốc của Thượng Đế, là nước Chúa. Đó là nước. Bạn là sóng, đồng thời bạn cũng là nước. Bạn có bình diện tương đối và bạn cũng có bản thể tuyệt đối. Nếu chúng ta hiểu rằng bản chất thực sự của ta là vô sinh, bất diệt, không đến không đi, thì sự sợ hãi trong ta sẽ ra đi và những đau khổ sẽ biến mất.
Một con sóng không cần chết mới trở thành nước được. Nó chính là nước, ngay bây giờ và ở đây. Chúng ta cũng không cần chết mới
76
được vô nước Chúa. Nước Chúa chính là nền tảng bây giờ và ở đây của ta. Sự thực tập sâu sắc nhất của ta là làm sao nhìn thấy và tiếp xúc được với bình diện tuyệt đối trong ta mỗi ngày, với bản thể không sinh không diệt. Chỉ có sự thực tập đó mới giúp được ta hết hẳn lo sợ và đau khổ. Thay vì nói: “An trú trong bản môn,” bạn có lẽ sẽ thích hơn câu: “An trú trong nước Chúa” hay “An trú trong Tịnh độ.”
Buông bỏ buồn phiền
Giả thử có người chở bạn bằng máy bay phản lực tới nước Chúa hay Đất Tịnh của Phật. Khi tới đó, bạn sẽ đi đứng ra sao? Tới một nơi đẹp đẽ như thế, bạn có sẽ đi với các áp lực, chạy và lo lắng như bạn thường làm hay không? Hay bạn sẽ thưởng thức từng giây phút khi được ở Thiên đàng? Tại nước Chúa hay Tịnh Độ, người ta được tự do và biết hưởng cuộc sống từng giây phút. Vậy nên họ không đi đứng như chúng ta.
Tịnh độ không phải là nơi nào khác. Nó ngay tại đây, trong lúc này. Nó ở trong từng tế bào của ta. Khi chúng ta trốn chạy hiện tại, ta phá hủy vương quốc của Thượng đế. Nhưng nếu ta biết cách buông xả được những năng lượng của tập khí chạy nhanh, thì ta sẽ có hòa bình và tự do, và ta có thể bước đi như Bụt ở cõi tịnh độ vậy.
Hành lý ta mang theo sẽ quyết định cho ta được sống trong bình diện nào. Nếu bạn mang theo nhiều buồn phiền, sợ hãi và tham đắm, thì bạn đi tới đâu cũng chỉ gặp thế giới đau khổ như địa ngục mà thôi. Nếu bạn mang theo lòng từ bi, hiểu biết và thanh thản, thì đi đâu bạn cũng sẽ gặp được thế giới của Chân như, vương quốc của Thượng đế.
Người biết tu tập đi tới đâu, họ cũng biết chân họ được tiếp xúc với nước Chúa. Không có ngày nào tôi không bước trên vương
77
quốc của Thượng đế. Vì tôi thực tập từ bi và buông xả, chân tôi đi tới đâu cũng tiếp xúc được với vương quốc của Thượng đế, với bình diện tuyệt đối của mọi sự vật.
“Đã về, đã tới (nhà).” Nhà của sóng là nước. Nó ngay đó. Sóng không cần đi hàng ngàn hải lý để trở về nhà nó. Bài kệ trên rất giản dị và rất mạnh. Tôi mong bạn nhớ lấy bài kệ nhỏ đó để thực tập nhiều lần mỗi ngày. Như thế bạn sẽ tiếp xúc được với bản thể chân như và luôn luôn nhớ tới căn nhà thật sự của bạn.
Tập khí chạy đuổi
Chúng ta chạy đuổi ban ngày và chạy cả trong giấc ngủ. Chúng ta không biết cách ngừng lại. Chúng ta trước tiên thực tập để biết ngừng, sau đó là buông thư, bình tâm và định tâm lại. Khi ta có thể làm như vậy là ta trở về được bây giờ và ở đây. Và chúng ta sẽ vững chãi. Khi đã vững chãi, chúng ta có thể nhìn ra chung quanh. Ta có thể nhìn sâu vào lúc này, nhìn sâu vào bản chất của mình và khám phá ra bản thể chân như. Nhìn sâu ta sẽ thấy dù ta là sóng nhưng ta cũng là nước. Nhưng nếu ta không học để dừng lại được thì ta không thể định tâm và nhìn sâu. Chúng ta sẽ không buông bỏ được sợ hãi vì ta không đủ mạnh, không đủ vững chãi để nhìn ra chân lý không đến không đi.
Muốn thắng các tập khí của mình là chuyện rất khó khăn. Tiến sĩ Ambedkar nguyên nghị viên của quốc hội Ấn Độ, xưa thuộc giới bần cùng (Untouchable). Ông tranh đấu cho quyền lợi của giới này. Ông cảm thấy rất rõ rằng Phật giáo là niềm hy vọng để giúp cho giới bần cùng được an toàn và giữ được phẩm giá. Đạo Bụt không tin vào sự phân chia giai cấp. Vậy nên một hôm tại Bombay có năm trăm ngàn người Ấn cùng khổ tới để thọ Tam quy Ngũ giới với tiến sĩ Ambedkar. Tôi đã tới Ấn Độ để ủng hộ và giúp đỡ cộng đồng này. Chúng tôi nói pháp thoại và hướng dẫn những ngày thực tập chánh niệm.
78
Hãy tưởng tượng bạn lớn lên trong giai cấp bần cùng đó. Tưởng tượng mọi người chung quanh ai cũng bạc đãi bạn và bạn luôn lo sợ cho mạng sống của mình. Tưởng tượng bạn luôn luôn phải chiều lòng những người ở giai cấp cao hơn để được sống bình an. Bạn sẽ sống ra sao? Bạn có thảnh thơi và sống trong hiện tại được chăng? Hay là bạn lo lắng thường trực về tương lai. Tập khí lo lắng là thứ rất mạnh.
Người tổ chức chuyến đi Ấn Độ cho tôi cũng từ giai cấp cùng khổ. Anh ta sống ở New Delhi với vợ và ba con. Anh ta rất muốn làm cho chuyến đi của tôi thoải mái và thành công. Một buổi sáng chúng tôi ngồi trên xe buýt để đi tới một cộng đồng ở địa phương khác. Tôi thích thú ngắm cảnh qua khung cửa chỗ tôi ngồi. Khi quay lại nhìn anh bạn kia, tôi thấy anh rất căng thẳng. Tôi nói: “Anh bạn ơi, tôi biết anh rất muốn làm cho chuyến đi của tôi thoải mái và vui vẻ. Nhưng bạn biết không? Tôi đang hài lòng lắm ngay lúc này. Xin đừng lo âu nữa, hãy ngồi dựa lưng vô cho thoải mái.” Anh ta trả lời “dạ!” và có vẻ thoải mái hơn một chút. Rồi tôi lại quay ra cửa sổ, thực tập thở vào thở ra và thưởng thức những hàng cây cọ trong nắng sớm.
Tôi nghĩ tới những chiếc lá bối (lá cọ) ghi lại kinh điển của Bụt từ thời xa xưa. Lá bối dài và hẹp. Người ta dùng một mũi nhọn để ghi trên lá những lời dạy của Bụt. Họ giữ được hơn ngàn năm những bản kinh bằng lá đó. Tôi nhớ ở xứ Nepal người ta tìm ra được những bản kinh trên lá bối đã viết từ một ngàn năm trăm năm trước. Rồi tâm tôi lại hướng về anh bạn trẻ. Có lẽ chỉ hai phút sau, tôi quay lại và thấy anh ta lại trở nên cứng ngắc và căng thẳng rồi. Anh khó mà thảnh thơi được dù chỉ trong ít phút.
Là một người thuộc giai cấp cùng khổ, cả đời anh phải tranh đấu để sống. Bây giờ dù anh có một căn hộ xinh xắn tại ngay New Delhi và có việc làm tốt, tập khí luôn luôn tranh đấu của anh vẫn còn rất mạnh. Qua nhiều thế hệ, những người thuộc giai cấp bần cùng (untouchable) đó đã phải phấn đấu ngày đêm để sống còn. Tập
79
khí từ bao đời đó được truyền tới anh. Muốn chuyển hóa nó không phải là chuyện dễ. Anh ta cần thời gian và cần được huấn luyện. Với sự hỗ trợ của bạn cùng tu tập, trong vài tháng hay vài năm anh có thể chuyển hoá tập khí tranh đấu và căng thẳng đó được. Ai cũng có thể làm như vậy. Bạn có thể làm cho bạn thoải mái và thảnh thơi.
Nếu bạn muốn chuyển hóa tập khí chạy đuổi và căng thẳng, bạn cần nhận diện chúng ngay mỗi khi chúng ló đầu ra. Thở và mỉm cười, bạn nói: “Tập khí thân mến của ta ơi, ta biết em ở đó rồi!” Khi đó bạn sẽ được tự do. Bạn có thể tự nhắc nhở, tự huấn luyện mình. Bạn không thể có người bạn tâm linh nào suốt hai mươi bốn giờ mỗi ngày để nhắc nhở bạn. Tôi đã nhắc anh bạn kia và chỉ có hiệu quả được hai phút thôi. Anh ta phải tự làm. Ai cũng phải tự làm lấy. Bạn phải là người bạn của chính mình và sống trong môi trường nào mà có thể giúp được bạn.
Tập khí chạy rất mạnh trong chúng ta. Nó có thể đã được truyền qua nhiều thế hệ mới tới chúng ta. Nhưng bạn không cần trao truyền nó lại sau này. Bạn cần nói được với con cháu rằng bạn đã được bước đi trong vương quốc của Thượng đế. Bạn sẽ muốn nói với chúng như vậy, như tôi đã nói với các bạn tôi, rằng không ngày nào tôi không đi trong đó. Nếu bạn có thể làm như vậy, cuộc đời bạn sẽ là niềm hứng khởi cho nhiều người. Có lẽ bạn và con bạn sẽ luôn luôn được cùng bước đi trong Tịnh độ.
Buông bỏ hành lý
Ý muốn được đi trên đất tịnh hoài sẽ giúp ta buông bỏ được những chuyện ngăn cản không cho ta sống với hiện tại. Nó cũng sẽ giúp ta học được tánh xả bỏ những gì làm ta âu lo, để trở thành con số không. Khi nghĩ tới số không, ta thường nghĩ tới hư vô, không có gì cả. Ta nhìn thấy phía tiêu cực của nó. Nhưng số không cũng có thể rất tích cực. Nếu bạn mang một món nợ phải trả, đó là
80
số âm. Khi trả hết rồi thì tổng kết là zéro. Thật là kỳ diệu vì nay bạn được tự do rồi.
Trong thời Bụt tại thế, có một vị tăng tên là Baddhiya. Trước khi đi tu ông đã là một vị đứng đầu một tỉnh lỵ trong vương quốc Sakka, nơi Bụt ra đời. Sau khi giác ngộ, Bụt đã trở về quê hương để thăm gia đình. Nhiều người trẻ nhìn thấy hạnh phúc và thảnh thơi của Bụt, nên xin đi theo Ngài. Họ cũng muốn được tự do.
Trong nhóm người đó có Baddhiya. Trong ba tháng đầu tại tu viện, ông tu tập rất tiến bộ, nên nhìn sâu được nhiều điều. Một đêm khi thực tập trong rừng, ông mở miệng la lên: “Ôi hạnh phúc! Hạnh phúc của tôi!”
Khi làm tỉnh trưởng, Baddhiya đã ngủ trong những căn phòng đẹp đẽ, có nhiều lính canh gác. Ông ăn nhiều thứ mắc tiền và có nhiều người hầu hạ. Ngày nay ông ngồi dưới gốc cây, không có gì ngoài cái bát để khất thực và bộ áo nhà sư.
Một tăng sĩ khác ngồi gần Baddhiya nghe tiếng ông, lại tưởng ông này đang tiếc địa vị quyền thế và cuộc sống làm tỉnh trưởng ngày trước. Sớm hôm sau, vị tăng đó tới nói với Bụt những gì đã nghe. Bụt cho mời Baddhiya tới và trước tất cả tăng đoàn Bụt nói: “Này sư em Baddhiya, có phải đêm qua khi ngồi thiền Thầy đã nói câu ‘Ôi hạnh phúc! Hạnh phúc của tôi!’ phải thế không?” Baddhiya trả lời: “Dạ thưa Thế Tôn, đúng vậy.” Bụt hỏi: “Vì sao vậy? Thầy tiếc nuối điều gì chăng?” Baddhiya trả lời: “Trong khi ngồi thiền, con nhớ lại thời còn làm tỉnh trưởng, có bao nhiêu người hầu và người bảo vệ. Con luôn luôn thao thức vì sợ hãi. Con sợ người ta lấy cắp mất của cải, con sợ bị ám sát. Ngày nay ngồi thiền dưới gốc cây, con cảm thấy tự do quá. Bây giờ con không có gì để mất nữa, con hưởng được an lạc từng giây phút và cảm thấy chưa bao giờ sung sướng như bây giờ. Vì vậy mà con thốt lên “Ôi hạnh phúc! Hạnh phúc của tôi! Thưa Thế Tôn, nếu chuyện đó làm phiền tăng thân thì con xin sám hối.” Tới khi đó mọi người trong tăng đoàn
81
mới biết những lời nói của Baddhiya là để diễn tả hạnh phúc thật sự của ông.
Xin hãy lấy tờ giấy và cái bút. Tới một gốc cây ngồi xuống, hay ngồi ở bàn giấy của bạn, viết một danh sách tất cả những thứ làm cho bạn hạnh phúc ngay bây giờ và ở đây: đám mây trên trời, hoa trong vườn, trẻ nhỏ đang chơi đùa, sự việc bạn được gặp pháp môn thực tập tỉnh thức, người thương của bạn đang ngồi phòng kế bên và cặp mắt còn tốt của bạn. Danh sách dài vô tận. Bạn có đủ để có hạnh phúc ngay bây giờ. Bạn có đủ để buông bỏ được các ý niệm tới-lui, trên-dưới, sống-chết. Hãy nuôi dưỡng bạn bằng những điều mầu nhiệm mà đời sống cống hiến bạn. Hãy nuôi dưỡng bạn ngay lúc này. Hãy đi vào vương quốc của Thượng đế.
Chúng ta chạy theo cái gì?
Nếu chúng ta không có mặt thật sự và không sống cho chính ta hay cho người thân của ta thì chúng ta đang ở đâu? Chúng ta chạy, chạy đuổi, chạy theo, ngay cả khi ta ngủ nghỉ. Chúng ta chạy chỉ vì sợ mất những gì mà chúng ta đuổi theo kia. Thực tập phục sinh có thể giúp bạn.
Khi bạn trở về với chánh niệm hay tỉnh thức, khi năng lượng chánh niệm có mặt trong bạn, thì năng lượng Thánh linh có mặt. Thánh linh làm nên đời sống. Chúng ta thực tập để có mặt Thánh linh. Sống từng giây phút hiện tại với Thánh linh không phải là điều gì trừu tượng. Khi ăn cơm, ăn loại ngũ cốc trộn trái cây và hạt dẻ (Muesli) hay ăn đậu hũ, hãy ăn sao cho Thánh linh có mặt trong bạn. Khi đi, hãy làm sao cho Thánh linh đi với bạn.
Xin đừng chỉ thực tập theo hình thức. Mỗi lần đi thiền hành là một lần mới. Đi làm sao để bạn được mỗi bước chân nuôi dưỡng bạn. Mỗi bữa ăn là một bữa ăn mới, để bạn được nuôi dưỡng bằng
82
năng lượng Thánh linh hay năng lượng chánh niệm. Mỗi buổi thiền tọa cũng là một thời ngồi thiền mới mẻ.
Hãy ngồi cách nào để con người mới trong bạn biểu hiện ra được. Hãy thực tập với các bạn. Tăng thân đủ thông minh và bén nhạy để không bị mắc vào thói quen, và không còn đầu óc sáng tạo. Nhiều người trong chúng ta rất thông minh và có óc sáng tạo. Chúng ta nên dùng các khả năng đó để giữ cho sự thực tập sống động và đổi mới thường xuyên. Chúng ta có thể thực tập phép thiền quán này của đạo Bụt dù bạn là người Thiên chúa giáo, Hồi giáo, Ấn độ giáo hay Do thái giáo. Theo tôn giáo nào hay không có tôn giáo đều không phải là vấn đề.
Thực tập không phải là chỉ bắt chước về hình thức. Thực tập là phải dùng trí thông minh và tài khéo léo để nuôi dưỡng và chuyển hóa những con người chung quanh ta.
Bắt đầu lại
Khi bạn ăn bánh mì hay bánh bơ nướng (croissant) buổi sáng, hãy ăn cách nào để cái bánh trở thành đời sống. Hãy ăn như ăn bánh Thánh. Cảm thấy mình đang sống và đang tiếp xúc với tất cả vũ trụ. Nếu cái bánh là cơ thể chúa Jesus thì nó cũng là cơ thể của vũ trụ. Ta có thể nói: “Chiếc bánh này gồm tất cả vũ trụ.” Ăn với chánh niệm cho phép ta nhận diện được chiếc bánh như một phần của vũ trụ. Ăn như thế, bạn trở thành một con người mới. Hãy cho phép con người mới đó của bạn biểu hiện ra. Bạn có thể thực tập một mình hay với các anh chị em để giúp họ làm mới con người họ trong mỗi giây phút thực tập.
Khi chúng ta mới bắt đầu thực tập, ta có cái sơ tâm. Sơ tâm là một cái tâm rất đẹp. Bạn có hứng khởi muốn thực tập, muốn chuyển hóa tự thân, muốn có hòa bình an lạc. Niềm an vui đó sẽ lây sang người khác. Hãy làm bó đuốc và đem ngọn lửa của bạn châm cho
83
các bó đuốc khác. Thực tập như thế, bạn sẽ giúp cho hòa bình và an lạc trên thế giới lớn lên.
Mỗi người chúng ta nên thực tập phục sinh. Khi thành công ta sẽ giúp được người chung quanh. Đây là sự tu tập thực sự của một con người sinh động. Những gì chúng ta làm hàng ngày như đi, ngồi, ăn hay quét nhà, đều có mục tiêu làm cho chúng ta thực sự sống lại. Sống thực sự từng giờ từng phút, bạn tự đánh thức mình và sẽ đánh thức cả thế giới.
Tỉnh thức là bản chất của giáo pháp và thực tập. Bụt (Bud) có nghĩa là tỉnh thức. Người tỉnh thức là Buddha. Buddha (Bụt) là người dạy chúng ta giáo pháp và phép thực tập tỉnh thức. Mỗi chúng ta có thể chuyển hóa, biến mình thành một ngọn đèn, để giúp cho toàn thế giới thức tỉnh.
84
7
Tiếp tục biểu hiện
Bụt đã khuyên chúng ta không nên cho rằng giáo pháp là chân lý chỉ vì đó là lời giảng dạy của các vị thầy danh tiếng hoặc chỉ vì nó được ghi chép trong các kinh điển thiêng liêng. Kể cả các kinh điển Phật giáo. Chúng ta chỉ chấp nhận giáo pháp nào mà ta có thể đem ra thực tập, với sự tỉnh thức hiểu biết của chính ta, và thấy là mình thực chứng được các lời giảng đó. Bụt dạy bản chất của ta là vô sinh – bất diệt. Ta hãy coi lại xem điều này có đúng không.
Nếu bạn thắp một cây nến và để cho nó cháy tới hết, thì khi đó cây nến còn hay không? Bụt dạy không có hư vô. Chúng ta đã thấy điều này là đúng thật. Và ta cũng biết quan niệm thường hằng, còn mãi không đúng với mọi sự vật. Vậy thì chân lý là điều nằm đâu đó, ở giữa hai nhận thức này. Chúng ta cần nhìn cho sâu với tất cả định tâm của ta.
Bạn có nghĩ rằng ngọn lửa của cây nến chỉ đi xuống theo một chiều dọc mà thôi? Nếu nghĩ như vậy thì bạn đã nhìn ngọn lửa theo thời gian. Bạn có thể cũng nghĩ như thế về cuộc đời bạn: nó đi theo chiều dọc và một ngày nào nó sẽ chấm dứt. Bạn có thể nghĩ mình được sinh ra đời vào một điểm nào đó trên đường dọc, điểm mà bạn gọi là năm 1960. Bạn có thể nghĩ mình sẽ chết tại một điểm nào đó ở phía dưới của đường dọc đó, chẳng hạn năm 2040. Bạn chỉ nhìn thấy bạn di chuyển theo thời gian giống như ngọn nến kia. Nhưng bạn không chỉ đi theo một đường thẳng đâu.
Bạn có thể nghĩ là ngọn nến chỉ ngắn lại. Bạn có thể nghĩ ngọn nến sẽ chết. Thực ra ngọn lửa của nến đi theo nhiều hướng khác nhau. Nó tỏa ánh sáng ra khắp chung quanh: đông, tây, nam, bắc, đủ hướng hết. Nếu bạn có một dụng cụ khoa học tinh vi, bạn có
85
thể đo được sức nóng và ánh sáng mà ngọn nến đã gửi vào vũ trụ. Ngọn nến cũng đi vào trong bạn bằng hình ảnh, ánh sáng và hơi nóng.
Bạn cũng giống như ngọn nến. Bạn tưởng tượng mình cũng tỏa ánh sáng ra chung quanh. Tất cả các lời nói, tư tưởng và hành động của bạn đi theo đủ mọi hướng. Nếu bạn nói câu nào tử tế, những lời đó cũng đi theo nhiều hướng, và bạn cũng đi cùng với chúng.
Chúng ta chuyển hóa và tiếp tục biểu hiện ở những hình thái khác vào mọi lúc. Sáng nay bạn nói điều gì không dễ thương với con bạn. Với những lời lẽ khó thương đó, bạn đi vào trong con. Nay bạn hối tiếc những lời đó. Không phải là bạn không thể chuyển hóa những lời đó bằng cách nhận lỗi với con, nhưng nếu bạn không làm vậy thì những lời khó thương kia sẽ ở với con bạn một thời gian dài.
Ba bình diện
Lúc này tôi đang viết một cuốn sách Phật pháp. Đó là sự hiểu biết của tôi và sự tu tập của tôi. Khi tôi viết một cuốn sách Phật pháp, tôi không đi theo chiều thẳng. Tôi đi vào bạn, và tôi được hóa thân dưới nhiều hình thức khác nhau trong bạn. Trong đạo Bụt chúng ta nói tới ba bình diện: thân, khẩu và ý, trong bất cứ giây phút nào của đời sống. Xin ráng nhìn và hiểu điều này. Bạn không cần phải đợi tới lúc thân thể tan rã mới bắt đầu cuộc tái sinh.
Mỗi giây phút chúng ta đều được sinh ra và chết đi. Chúng ta tái sinh ra không chỉ trong một hình tướng mà trong nhiều hình tướng. Tôi tưởng tượng tới một cái pháo. Khi bạn đốt pháo nó không đi theo chiều dọc mà đi theo nhiều hướng, ánh sáng tóe lên theo đủ các phương. Vậy, không nên nghĩ rằng bạn chỉ đi theo một hướng thôi. Bạn cũng giống như cái pháo. Bạn đi vào trong con cái, bạn bè và tất cả thế giới.
86
Buổi sáng khi ngồi thiền, hai bên tôi đều là các vị tăng sĩ. Tôi đã tái sinh trong họ khi ngồi thiền chung với họ. Nếu bạn nhìn kỹ bạn sẽ thấy tôi trong họ. Tôi không đợi tới lúc chết mới tái sinh. Tôi đang được tái sinh ngay lúc này, và tôi mong được tái sinh theo hướng tốt đẹp. Tôi muốn truyền cho các đệ tử tại gia và xuất gia của tôi những gì tốt đẹp, hạnh phúc nhất của đời tôi, để họ có đời tái sinh tốt đẹp cho tôi và cho họ.
Si mê, hờn giận và tuyệt vọng không nên tái sinh. Khi chúng được tái sinh, chúng chỉ mang tới cho thế giới thêm khổ đau và đen tối hơn mà thôi. Càng nhiều tình thương và hạnh phúc tái sinh càng tốt, vì nó sẽ làm cho thế giới hạnh phúc hơn, tốt đẹp hơn, dễ thương hơn.
Một ngày kia khi thức giấc, tôi nhớ tới một câu hát dân ca: “Cha mẹ tôi đã để cho tôi bao phước đức.” Đó là tính rộng rãi bao dung, tình thương, hạnh hỷ xả và khả năng đem vui tới cho mọi người. Cha mẹ tôi đã để lại gia tài quý báu cho tôi. Con cái là sự tiếp nối của chúng ta. Chúng ta là con trẻ và trẻ con cũng là chúng ta. Nếu bạn có con, một hay nhiều đứa, là bạn đã tái sinh trong chúng rồi. Bạn có thể nhìn thấy sự tiếp nối của bạn nơi con cháu, nhưng bạn cũng nhìn thấy nhiều thân tiếp nối khác nữa. Sự tiếp nối xảy ra trong những người mà bạn tiếp cận. Và bạn không thể biết thân, khẩu và ý của bạn đã tiếp xúc được với bao nhiêu người.
Tặng hơi ấm và ánh sáng
Khi ngọn nến tỏa ánh sáng và hơi nóng ra chung quanh, thì ánh sáng và hơi nóng đó là tiếp nối của ngọn nến. Hai thứ đó đi ra ngoài nến theo chiều ngang. Muốn như vậy, ngọn nến phải cháy theo chiều dọc. Nếu không có chiều ngang thì không thể có chiều dọc, và nếu không có chiều dọc thì cũng không có chiều ngang.
87
Hãy tự hỏi: “Sau đây tôi sẽ đi tới đâu?” Hành động và lời nói mà chúng ta đang sản xuất ra lúc này đưa chúng ta đi trên một hướng thẳng. Nó cũng đưa ta đi theo chiều rộng khi nó tuôn chảy và có ảnh hưởng lên thế giới chung quanh ta. Chúng có thể làm cho thế giới tốt đẹp sáng sủa hơn. Sự tốt lành đó có thể đi vào tương lai. Chúng ta không nên chỉ nhìn con người chân thật của chúng ta theo chiều dọc mà thôi.
Khi tôi pha một bình trà ô-long, tôi bỏ lá trà vào ấm rồi đổ nước sôi lên. Năm phút sau là có trà để uống. Khi tôi uống, trà ô-long đi vào tôi. Tôi chế thêm nước sôi, làm ấm trà thứ hai và trà pha từ các lá trà kia tiếp tục đi vào trong tôi. Sau khi tôi lấy hết trà ra, còn lại trong ấm chỉ là bã trà. Những lá trà còn lại đó chỉ là một phần rất nhỏ của trà. Phần trà đi vào tôi lớn hơn nhiều, đó là phần tốt đẹp phong phú của trà.
Chúng ta cũng vậy. Tinh túy của chúng ta đã đi vào con cháu, bạn bè và tất cả vũ trụ. Chúng ta nên tìm mình trong những bình diện đó, đừng tìm trong bã trà. Tôi mời bạn nhìn vào những hóa sinh của bạn trong các hình tướng mà bạn nói không phải là bạn. Bạn phải nhìn thấy bạn trong những thân khác với thân bạn, gọi là ngoại thân.
Bạn không cần phải đợi tới khi lửa tắt mới tái sinh. Tôi được tái sinh nhiều lần trong ngày. Mỗi giây phút đều tái sinh. Sự tu tập của tôi là làm sao được tái sinh trong các biểu hiện mới, có thể mang tới ánh sáng, tự do và hạnh phúc cho thế giới. Trong phép tu tập, tôi không cho phép các hành động sai lầm được tái sinh. Nếu tôi có những ý nghĩ xấu hay nếu ngôn từ của tôi có sân hận trong đó, thì chúng sẽ tái sinh. Rất khó mà đuổi bắt chúng và cất chúng đi được. Chúng giống như ngựa phi. Chúng ta cần ngăn chặn không để cho thân, khẩu và ý đưa ta tới những hướng hành động, nói năng, và suy nghĩ bất thiện.
88
Vượt qua sinh tử
Nếu không có sinh diệt trong từng giây phút thì chúng ta không thể tiếp tục sống. Trong mọi lúc, nhiều tế bào trong cơ thể bạn phải chết đi để bạn tiếp tục sống. Không chỉ các tế bào mà tất cả các xúc cảm, tri giác, tâm hành trong dòng sông tâm thức đều sống chết mỗi phút giây.
Tôi nhớ có ngày một thân hữu đã mang tro của cha anh tới xóm thượng Làng mai. Anh xin được trải tro trên đường thiền hành và tôi đồng ý. Anh ta có thể nghĩ rằng cha anh chỉ để lại tro trên con đường đó. Nhưng thực ra, khi còn sống, ông đã đi thiền hành trên con đường này. Chúng tôi làm lễ trải tro. Sau đó tôi nói với cả nhóm: “Mỗi chúng ta đều đã để lại thân thể của mình trên đường thiền hành này, không chỉ có người mới chết đây mới để lại tro. Mỗi khi thực tập thiền hành trên con đường này, chúng ta đều để lại nhiều tế bào.”
Khi nào bạn bị xước da cũng đều có hàng ngàn tế bào da đã chết rơi xuống đất. Khi bạn đi thiền hành, không những bạn để lại các tế bào da mà còn để lại trên đường cả những cảm thọ, nhận thức, và các tâm hành nữa. Dù cho bạn tới Làng Mai một giờ hay một tuần, sau khi bạn rời làng, bạn cũng đã để lại nhiều dấu vết. Những tế bào của bạn trên đường thiền hành trở thành cỏ và hoa dại. Các tiếp nối của thân bạn vẫn có mặt tại Làng Mai. Nó cũng có trong con cháu bạn, trong mỗi phần của trái đất. Khi ngọn lửa của cây nến đi tới phần chót của tim nến và tắt đi, nó vẫn có đó. Bạn không thể tìm được nó nếu chỉ nhìn theo bề dọc. Bạn phải tìm nó theo bề rộng nữa.
Trong truyền thống Tây Tạng, khi một vị đại sư chết, các tăng sĩ đợi khoảng hai năm rồi đi tìm biểu hiện thân mới của vị Thầy mình. Hóa thân được gọi là Tulku, theo tiếng Tây Tạng. Vị đại sư có thể để lại một bài thơ lúc sắp mất, trong đó người ta cho rằng có những ẩn dụ để họ tìm được hóa thân của Ngài. Dùng bài thơ đó
89
các môn sinh của ông đi tìm một em bé có thể là đời sau của Thầy. Họ đi tới căn nhà đứa bé đang sống, mang theo nhiều vật dụng của Thầy họ vẫn dùng như chuông, tràng hạt, tách trà. Họ trộn lẫn các thứ đó với những đồ tương tự. Em bé phải lấy ra được những món đồ của vị Lạt Ma trước. Như vậy, em qua được thử thách và được coi như hóa thân của người chết. Các vị thầy tăng đồ đệ của vị Lạt Ma xưa, sẽ xin phép cha mẹ để mang em bé về tu viện để em sẽ trở thành Thầy của các thế hệ sau.
Truyền thống đó rất dễ thương. Các môn sinh thương quý ông thầy tới độ họ muốn giữ thầy lại với họ dù ông đã qua đời. Tôi thường nói với các bạn tôi tại Làng Mai rằng họ đừng chờ tới khi tôi chết mới đi tìm thân tiếp nối của tôi. Họ cần tìm tôi ngay lúc này vì tôi đã hóa thân ra thành nhiều thiếu nhi rồi. Nếu bạn đứng cạnh tôi bây giờ, bạn có nhìn thấy các em bé – những người con tinh thần của tôi bên cạnh đây không? Đó là các tiếp nối của tôi. Tôi có hàng trăm thân tiếp nối trong những người trẻ đang tiếp tục thực tập tỉnh thức. Nếu bạn nhìn bằng pháp nhãn, bạn sẽ thấy tôi đã tái sinh ra trong nhiều hình tướng.
Dù cho sách và Pháp thoại của tôi không được phép ấn hành tại Việt Nam, tôi vẫn có mặt. Các bài giảng của tôi vẫn được lưu hành rộng rãi, dù pháp luật không cho phép. Những người công an tịch thu sách tôi rồi đem về đọc lén. Người khác đem in chui. Tức là tôi tiếp tục ở Việt Nam. Có các tăng ni trẻ tu tập theo pháp môn tôi giảng dạy. Nếu bạn đi Việt Nam bạn sẽ thấy tôi ở đó. Cái thân tôi mà bạn nhìn thấy đây chỉ là một biểu hiện của tôi. Sự có mặt của tôi bên Việt Nam ảnh hưởng vào đời sống tinh thần, văn hóa và người trẻ bên đó. Ai nói rằng tôi không ở Việt Nam là người không có pháp nhãn.
Tôi đã giảng dạy trong nhà tù, và các cuốn sách của tôi được phát hành trong các trung tâm cải huấn Hoa Kỳ. Nhiều tù nhân đọc và thích thú. Một hôm tôi viếng thăm một nhà tù có mức độ canh chừng cao nhất Mỹ, ở Maryland. Họ canh phòng nghiêm mật tới
90
độ con kiến cũng khó lọt vô đó mà không bị phát hiện. Tôi dạy cho tù nhân cách sống tự do tại bất cứ nơi nào. Bài này đã được in thành tập sách mỏng. Nhiều bản in được phát cho tù nhân để họ có thể thực tập, mỉm cười và bớt đau khổ. Họ cố tìm niềm vui ngay cả trong đời sống tù tội. Và tôi biết nay tôi cũng đang ở trong nhà tù. Tất cả những tù nhân tiếp xúc được với giáo pháp của tôi đều là tiếp nối của thân tôi. Khi bạn nhìn tôi, xin đừng nhìn cái thân này mà nên nhìn ra ngoài.
Pháo bông
Nếu mỗi ngày bạn tập đi ra ngoài theo chiều rộng và tái sinh trong mỗi giây phút, thì bạn có thể tìm được bạn của tương lai trong bình diện rộng đó. Bạn giống như một cái pháo bông có thể tắt bất cứ lúc nào. Pháo bông tỏa vẻ đẹp của nó ra chung quanh. Với tư tưởng, lời nói và hành động, bạn có thể tỏa rạng vẻ đẹp ra ngoài. Vẻ đẹp và tính thiện đó sẽ đi vào bạn bè, con cháu bạn và đi vào thế giới. Nó không thể mất được, và bạn đi vào tương lai theo cách đó.
Nếu bạn nhìn vào mình theo phương pháp đó, bạn có thể thấy được tiếp nối của bạn trong tương lai. Bạn sẽ không bị vướng vào ý niệm bạn sẽ trở thành hư vô. Bạn sẽ không còn nghĩ rằng bạn không còn hiện hữu sau khi chết. Sự thật là bạn không còn hoài, nhưng bạn cũng không bị mất hết, trở thành hư vô.
Bạn có thể nhìn thấy bạn đã tái sinh trong từng phút giây thời quá khứ chăng? Tất cả tổ tiên đang tiếp tục sống trong bạn, và khi bạn chuyển hóa tập khí mà họ đã truyền cho bạn tức là bạn đã được tái sinh trong thời quá khứ rồi. Tỷ dụ như vì nhu cầu luôn luôn phải làm việc để sống còn, có thể tổ tiên của bạn đã có tập khí luôn luôn chạy. Họ không có thời gian để ngừng lại, thở và tiếp xúc với những mầu nhiệm mà cuộc sống dâng tặng. Bạn cũng thế, thường chạy như vậy. Nhưng nay bạn đã biết thực tập. Nay
91
bạn có thể dừng lại, thở và tiếp xúc với các mầu nhiệm của đời sống thay cho tổ tiên. Có lẽ tổ tiên huyết thống và tổ tiên tâm linh của bạn cũng có những nét đẹp mà cha mẹ và vị thầy tâm linh của bạn đời này đã không biểu hiện ra hết được. Nay bạn có thể khám phá lại được những nét đẹp đó trong mình, và bạn làm sống lại những gì tưởng như đã mất. Đó cũng là sự tái sinh trong quá khứ.
Tôi biết một anh cựu chiến binh Mỹ đã qua Việt Nam. Các du kích quân đã giết đồng đội của anh và anh quyết định trả thù những người dân trong làng mà bạn anh đã chết. Anh ta làm thuốc nổ bằng bánh mì kẹp nhân và để bánh ở đầu làng. Mấy đứa trẻ tới đó, nhìn thấy bánh mì liền lấy ăn. Mấy phút sau, chúng quằn quại rên la vì đau đớn. Cha mẹ chúng chạy tới nhưng đã quá trễ. Đó là một làng hẻo lánh không có xe cứu thương và phương tiện y tế, và trẻ không được chở tới nhà thương kịp thời. Cả năm đứa bé đều chết.
Sau khi trở về Mỹ, người lính kia không thể nào quên được tội lỗi của mình. Mẹ anh anh ủi: “Con ơi, đó là những chuyện xảy ra khi có chiến tranh. Con không nên khổ tâm về chuyện ấy.” Nhưng anh vẫn rất đau khổ. Khi nào gặp trẻ em trong một căn phòng là anh chịu hết nổi, anh phải chạy ngay ra ngoài.
Trong một chuyến đi Hoa Kỳ, các cựu chiến binh Mỹ tổ chức một khóa tu dành riêng cho họ. Tôi dạy họ cách đi, cách thở để chuyển hóa sợ hãi, mặc cảm tội lỗi, và đau khổ. Tôi nói với cựu chiến binh trên: “Anh đã giết năm đứa trẻ, đó là chuyện thật, nhưng anh có thể cứu mạng hàng trăm trẻ khác. Anh có biết rằng hàng ngày có tới mười ngàn trẻ em bị chết vì thiếu thuốc men và thực phẩm hay chăng? Anh có thể đem thức ăn và thuốc tới cho một số trẻ đó.” Anh ta thực tập như tôi dạy, con người đó – hai mươi năm trước đã giết năm em nhỏ – anh được tái sinh ngay lập tức trong quá khứ, trở thành con người cứu được hàng vài chục trẻ em.
92
Tập nhìn sâu như thế, những tiếc nuối, tự ty nơi bạn sẽ được chuyển hóa. Bạn sẽ có nguồn năng lượng mới, không chỉ tỏa sáng trong quá khứ mà còn tỏa sáng trong thời hiện tại và tương lai nữa.
93
-8-
Sợ hãi, chấp nhận và tha thứ
Nhiều người trong chúng ta thường hỏi rất nhiều lần câu hỏi “Vì sao tôi phải chết?” Câu hỏi quan trọng hơn bạn nên hỏi chính bạn là: “Chuyện gì xảy ra trước khi tôi lìa đời?” Bạn nên tới người thân yêu của bạn và hỏi: “Em (hay anh) yêu, em vẫn là người anh cưới ba mươi năm trước hay em là người khác? Vì sao em tới đây? Em sẽ đi về đâu? Vì sao anh lại phải khóc khi em chết đi?” Đó là những câu hỏi rất quan trọng mà nếu chỉ dùng trí khôn, thì ta không thể trả lời. Chúng ta cần điều gì sâu lắng và hoàn hảo hơn để trả lời những câu hỏi này.
Phép thực tập địa xúc (lạy xuống sát đất) có thể giúp ta tiếp xúc được với bản chất vô sinh bất diệt. Nếu ta thực tập địa xúc như Bụt đã thực tập thì ta có thể đạt tới trí tuệ thật sự.
Trong kinh nói rằng một ngày trước khi Bụt thành đạo, Ngài còn chút nghi ngờ về khả năng tỉnh thức tuyệt đối của mình. Ngài đã khá tự tin nhưng có điều gì đó khiến Ngài còn thắc mắc. Ngài bèn thực tập phép địa xúc. Ngài dùng hai bàn tay tiếp xúc với mặt đất để chuyển hóa mối nghi kia. Ngày hôm sau, hoàng tử Siddharta trở thành Bụt Thích Ca.
Trong các chùa tại Á Châu, bạn nhìn thấy các tượng Bụt để một tay chạm mặt đất. Địa xúc là phép thực tập rất sâu có thể giúp ta chuyển hóa sợ hãi, nghi ngờ, thiên kiến và giận dữ.
94
Tiếp xúc với cả hai bình diện
Bình diện tuyệt đối (bản môn) và bình diện tương đối (tích môn) là hai thực tại liên hệ hỗ tương nhau. Nếu bạn có thể tiếp xúc sâu sắc với một thì bạn cũng tiếp xúc được với bình diện kia. Chúa Jesus có thể được nói tới như là một người con của thường dân và cũng là con của Thượng đế. Là con người thường, Ngài thuộc vào tích môn và trong bản môn, Chúa là con Thượng đế.
Có một vị Bụt trong lịch sử và cũng có một vị Bụt vượt không gian và thời gian. Chúng ta tất cả đều như vậy. Chúng ta thuộc về tích môn, khi sống đời hàng ngày, nhưng ta cũng có một bình diện bản môn, khi ta tập sống về tâm linh. Nếu chúng ta có thể sống với bình diện tuyệt đối cùng lúc với bình diện tương đối thì ta sẽ không còn sợ hãi. Khi không sợ hãi nữa thì có chân hạnh phúc. Ngọn sóng có quyền sống như một ngọn sóng, nhưng nó cần học cách sống như nó là nước vì nó không phải chỉ là sóng mà thôi. Nó cũng là nước. Và nước thì sống mà không sợ hãi như sóng.
Lạy sát đất là một phương pháp dễ làm và có hiệu quả để tiếp xúc với bản môn. Thực tập phép này một ngày kia bạn sẽ tiếp xúc được với bản chất vô sinh bất diệt. Và từ lúc đó bạn sẽ dứt hẳn được các mối lo sợ. Bạn sẽ trở thành con người cưỡi trên sóng sinh tử một cách oai phong vì bạn không còn bị sợ hãi và phiền giận lay động nữa.
Tiếp xúc với đất trong tích môn
Hãy tưởng tượng thời gian như một đường thẳng dọc. Đặt mình vào một chỗ, như đang đứng trên trục thời gian đó, quá khứ phía trên và tương lai phía dưới. Coi các thế hệ tổ tiên đã tới trước bạn, trong đó trẻ nhất là cha mẹ của bạn. Tất cả đều ở trên cái trục thời gian. Dưới bạn, nhìn về con, cháu, chắt vv… và tất cả các thế hệ tương lai. Nếu không có con, bạn có thể coi con cháu là những
95
người tiếp nối của các nhân vật bạn đã tiếp xúc đời này, và tất cả những ai mà bạn đã ảnh hưởng đến họ.
Trong bạn có tổ tiên huyết thống và tổ tiên tâm linh. Bạn tiếp xúc với sự hiện diện của cha mẹ trong từng tế bào của cơ thể bạn. Họ thật sự có mặt tại đó, cũng như ông bà, cụ cố của bạn. Làm vậy bạn sẽ nhận thức được mình là tiếp nối của họ. Bạn có thể nghĩ tổ tiên không còn hiện hữu, nhưng ngay cả các khoa học gia cũng cho rằng tổ tiên bạn còn trong bạn, trong các “gien” (genes) di truyền, nghĩa là trong từng tế bào của bạn.
Đối với các thế hệ con cháu cũng vậy. Bạn sẽ hiện diện trong từng tế bào của chúng. Và bạn cũng hiện diện trong tâm thức của những người mà bạn đã tiếp xúc. Đây là sự thật, không phải chuyện tưởng tượng. Đây là cái lạy, là địa xúc thứ nhất.
Hạt và cây
Hãy nhìn cây mận. Trong mỗi trái mận trên cây có một cái hạt. Hạt đó chứa đựng cây mận và tất cả những thế hệ trước nó. Hạt mận chứa đựng hằng hà sa số cây mận. Trong hạt mận có sự hiểu biết thông minh là làm sao để trở thành một cây mận, làm sao để thành ra cành, lá, hoa và trái mận. Nó không thể tự mình làm như vậy được. Nó chỉ có thể làm được vậy khi nó đã tiếp nhận được kinh nghiệm và gia tài của bao thế hệ tổ tiên. Bạn cũng vậy. Bạn có trí tuệ và thông minh để trở thành một con người vì bạn đã thừa hưởng từ muôn đời trí tuệ không những của tổ tiên huyết thống mà còn của tổ tiên tâm linh nữa.
Tổ tiên tâm linh có trong bạn vì bản chất trời sinh của bạn và sự dưỡng dục bạn nhận được là hai thứ không thể tách rời. Dưỡng dục thay đổi bản chất di truyền. Tâm linh và sự tu học của bạn, là một phần của đời sống hàng ngày, cũng có mặt trong từng tế bào
96
của bạn. Vậy nên các vị thầy tâm linh cũng có trong mỗi tế bào của bạn. Bạn không thể chối bỏ sự hiện hữu của họ.
Bạn có những vị tổ mà bạn ngưỡng mộ. Bạn cũng có những vị tiền nhân với nhiều tính tiêu cực mà bạn không hãnh diện gì, nhưng họ vẫn là tổ tiên của bạn. Một số người trong chúng ta có cha mẹ tuyệt vời, những người khác có cha mẹ rất đau khổ và họ làm cả gia đình khổ theo. Bạn có thể có các thầy tâm linh không giúp gì bạn và gia đình bạn trong việc biết đạo và sống đạo. Bạn có thể không kính trọng họ, nhưng họ vẫn là tổ tiên của bạn.
Chấp nhận
Chúng ta cần quay về với chính mình và ôm lấy tổ tiên huyết thống cũng như tổ tiên tâm linh của mình. Chúng ta không thể bỏ lơ họ được. Họ là một thực tại và họ có đó. Họ là một phần thân thể và tâm hồn của chúng ta.
Khi bạn lạy xuống đất lần thứ nhất, hãy chấp nhận tất cả tổ tiên với bản chất của họ. Đây là điều quan trọng. Chấp nhận một cách vô điều kiện là bước đầu để mở được cánh cửa kỳ diệu của tha thứ. Jesus đã nói: “Xin hãy tha tội cho chúng con đã xâm phạm kẻ khác và cũng tha tội cho kẻ khác đã xâm phạm chúng con.” Chúa hiểu rằng bước đầu của sự tha thứ là chấp nhận người khác như họ đang là họ, dù họ có làm hại ta.
Muốn chấp nhận kẻ khác như bản chất của họ, chúng ta bắt đầu từ chính mình. Nếu chúng ta không thể chấp nhận được chúng ta như ta đang là ta, ta sẽ không bao giờ chấp nhận được người khác. Khi tôi nhìn lại tôi, tôi thấy những điều tốt đẹp, tích cực và có thể nói là đáng khen nữa. Nhưng tôi biết mình cũng có một phần tiêu cực trong người. Vậy, trước hết tôi cần nhận biết và chấp nhận chính tôi.
97
Khi nào thực tập địa xúc ta cũng thực tập thở có chánh niệm, dù là thực tập trước một tảng đá, ngọn núi, trước một bông hoa hay trước bàn thờ trong nhà. Thở vào thở ra, bạn quán tưởng hình ảnh của tổ tiên, bạn sẽ nhìn thấy các ưu điểm và nhược điểm của họ. Hãy quyết tâm chấp nhận tất cả đều là tổ tiên của mình, không ngần ngại gì hết. Sau đó, bạn lạy xuống, để hai đầu gối tiếp xúc với đất, rồi hai tay, và trán nữa. Giữ tư thế phủ phục đó trong khi quán tưởng hình ảnh họ:
“Thưa Chư Tổ, con là các Ngài với tất cả sức mạnh và yếu đuối của quý vị. Con nhìn thấy những hạt giống tiêu cực và tích cực trong quý vị. Con hiểu rằng các Ngài đã may mắn nên các hạt giống từ bi, vô úy đã được tưới tẩm. Con cũng hiểu rằng quý Ngài đã không may có các hạt giống xấu bị tưới tẩm như ghen tỵ, sợ hãi; nên hạt giống tốt không có cơ hội lớn lên.”
Nếu các hạt giống thiện được tưới tẩm trong cuộc đời một người nào, đó là do may mắn và một phần do cố gắng. Những cái duyên trong đời sống có thể giúp ta gặp cơ hội tưới tẩm những hạt giống kiên nhẫn, đại lượng, từ bi và yêu thương. Người chung quanh có thể giúp ta, và thực tập chánh niệm cũng giúp ta.
Nhưng nếu một người lớn lên trong chiến tranh, hoặc khi gia đình, cộng đồng của họ chịu nhiều khổ đau rồi, thì người đó có thể có nhiều sợ hãi và tuyệt vọng. Nếu cha mẹ họ đã khổ nhiều và sợ sệt người khác cũng như sợ cả thế giới, thì các vị đó có thể truyền sang con cháu những lo lắng và giận dữ của họ. Khi người kia được lớn lên trong tình thương yêu và sự an toàn, các hạt giống thiện trong họ lớn lên và họ có thể truyền các hạt giống tuyệt vời đó sang con cháu.
Nếu bạn có thể nhìn tổ tiên như thế, bạn sẽ hiểu rằng họ cũng là người đau khổ và đã cố gắng tối đa. Sự hiểu biết này sẽ làm tan đi tất cả hờn giận và chối bỏ nơi bạn. Chấp nhận tổ tiên với cả hai mặt
98
yếu và mạnh là điều rất quan trọng. Nó sẽ giúp cho bạn được bình an hơn và ít đi sự sợ hãi.
Bạn cũng có thể nhìn các anh chị mình như các vị tổ tiên trẻ tuổi, vì họ ra đời trước bạn. Họ có những yếu kém cũng như có tài năng mà bạn phải chấp nhận vì bạn nhận thức được rằng bạn cũng có khuyết điểm và tài năng. Bạn thực hiện được sự chấp nhận đó khi bạn lạy xuống đất. Nếu bạn muốn, có thể giữ tư thế lạy phủ phục đó trong 5 – 10 hay 15 phút để nhìn sâu và thực nghiệm sự chấp nhận đó.
Cái lạy thứ nhất có thể cần được lập đi lập lại mấy lần trước khi bạn có thể giải hòa với cha mẹ hay tổ tiên. Nó đòi hỏi phải thực tập nhiều, nhưng bạn cần làm vậy vì cha mẹ và tổ tiên hiện diện trong bạn. Hòa giải với họ nghĩa là bạn hòa giải với chính mình. Chối bỏ họ là chối bỏ chính mình. Nếu bạn có thể thấy được rằng bạn không thể chia cách với tổ tiên, đó là bạn đã tiến bộ nhiều rồi. Tôi tin chắc là bạn sẽ thành công sau một vài ngày hay một tuần lễ thực tập như vậy.
Bạn có thể thực tập thiền lạy hay địa xúc bất cứ tại đâu. Trước bàn thờ tổ tiên, trước một cái cây hay đám mây, ngọn núi hoặc bất kỳ chỗ nào bạn thích. Đứng trước tảng đá hay đám mây hay cái cây hoặc bông hoa trên bàn thờ, hình dung tất cả các vị tổ có mặt trong bạn. Điều này không khó vì thực tế bạn chính là họ. Bạn là tiếp nối của họ. Xin hãy thực tập với một trăm phần trăm con người của bạn.
Tiếp xúc với tương lai
Bước thứ hai trong phép địa xúc là nhìn xuống các hậu sinh của bạn – con, cháu ruột và cháu họ. Nếu bạn có khúc mắc với chúng, bạn nên hình dung như sau:
99
“Tôi không phải là một thực thể cách biệt với con tôi, vì tôi được tiếp nối nơi con cháu tôi. Chúng mang tôi vào tương lai. Con trai, con gái và học trò tôi là tôi.”
Trong các bản cáo phó tiếng Anh họ luôn luôn viết: “Ông X đã chết và còn tiếp tục sống trong con trai, con gái” (Mr. X has died and is survived by his sons and daughters). Ý nghĩa đó là con ông sẽ tiếp tục sống cho ông. Học trò tôi là tôi và tôi cần sống làm sao để mỗi ngày tôi có thể truyền cho họ con người tốt đẹp nhất của tôi vì họ sẽ mang tôi vào tương lai. Tôi vẫn nói với học trò tôi rằng họ phải ngắm mặt trời mọc cho tôi và tôi sẽ ngắm mặt trời lặn cho họ bằng những con mắt của họ. Tôi bất tử nhờ có các môn sinh.
Vì bạn nhìn thấy bạn trong người bạn đường và trong tổ tiên, bạn cũng nhìn thấy bạn trong con cái. Nhờ có cha mẹ mà bạn có đường đi tới Bụt và tất cả các vị tổ. Học trò tôi biết con đường đi tới Bụt và các thầy tổ là qua tôi. Nhờ con cái bạn có lối đi tới tương lai. Con cần cha để có lối về nguồn, cha cần con để có lối đi vào tương lai và về chốn vô cùng.
Đây là sự thực tập rất cụ thể mà bạn có thể làm một mình hoặc với vài người bạn để hỗ trợ nhau. Ban đầu cần người nào đó hướng dẫn bạn, nhưng sau bạn có thể tự hướng dẫn mình.
Nếu bạn gặp khó khăn với con trai hay con gái bạn, bạn có khuynh hướng nói rằng: “Mày không phải con gái tao, con tao không cư xử như vậy!… Mày không phải con trai tao, con trai tao sẽ không bao giờ làm như thế!” Nếu bạn nhìn sâu vào chính bạn, bạn sẽ thấy những hạt giống bất thiện kia cũng có ở trong bạn. Khi còn trẻ, bạn lầm lỗi và học từ những lỗi lầm đó. Khi con bạn làm sai, bạn cần giúp chúng hiểu ra để không làm lỗi thêm nữa. Khi bạn có thể nhìn được các khuyết điểm của mình, bạn có thể nói: “Mình là ai mà không chấp nhận được con mình?” Con trai bạn chính là bạn. Với phát kiến bất nhị đó, bạn có thể hòa giải với các con bạn. Thực tập lạy sát đất là con đường đưa tới sự hòa giải.
100
Chánh định
Chánh định là con đường thứ tám trong Bát Chánh Đạo Bụt đã dạy, tám con đường chính đáng để thực tập. Có chánh định trên vô ngã, vô thường và tương tức là điều ta có thể chứng nghiệm khi thực tập địa xúc. Không có chánh định thì không thể giác ngộ. Nếu bạn có thể nhìn vào bạn, nhìn cha mẹ, con cái trong ánh sáng vô thường, vô ngã và tương tức, thì sự hóa giải sẽ tới một cách tự nhiên.
Hãy cho bạn thì giờ để thực tập lễ lạy sát đất một hoặc hai lần mỗi ngày. Bạn có thể dùng các lời khấn sau đây để hướng dẫn phép quán tưởng: “Tiếp xúc với đất, con tiếp xúc với tổ tiên và con cháu của con trong cả hai dòng huyết thống và tâm linh.” Quán tưởng như thế khi bạn đứng trước một nơi nào bạn chọn, rồi lạy xuống sát đất.
Thầy tâm linh của tôi gồm cả Bụt, các vị Bồ tát và các vị môn đệ của Bụt. Trong đó có cả các vị thầy của tôi đang còn tại thế hay đã qua đời. Họ đang có mặt trong tôi vì họ đã truyền cho tôi những hạt giống bình an, trí tuệ, yêu thương và hạnh phúc. Họ đã làm thức dậy trong tôi nguồn tuệ giác và từ bi. Khi nhìn vào các vị tổ tiên tâm linh, tôi nhìn thấy các vị đã hoàn thành việc tu tập chánh niệm, có trí tuệ và từ bi; tôi cũng nhìn thấy các vị thầy còn khiếm khuyết. Tôi chấp nhận họ vì trong tôi cũng có những khiếm khuyết và yếu đuối.
Biết rằng sự thực tập tỉnh thức trong tôi không phải lúc nào cũng hoàn hảo, và tôi không phải lúc nào cũng có hiểu biết thương yêu, tôi mở rộng lòng chấp nhận tất cả các con cháu tôi. Một số con cháu sống cuộc đời khiến tôi tin tưởng và tôn trọng chúng, nhưng cũng có những đứa còn nhiều khó khăn và sự thực tập trồi sụt thất thường. Tôi mở rộng lòng thương và ôm chúng như nhau.
Cũng vậy, tôi chấp nhận tất cả các vị tổ tiên nội ngoại. Tôi chấp nhận các tính thiện và những hành động tốt họ đã làm, cũng như
101
các khiếm khuyết của họ. Tôi mở lòng chấp nhận con cháu với các tính thiện, các tài năng cũng như các tính bất thiện trong chúng.
Dù bạn theo truyền thống tâm linh nào chăng nữa, bạn cũng có thể kể các vị thầy bạn trong lời quán nguyện. Nếu bạn có gốc rễ Thiên chúa giáo, thì thầy tâm linh của bạn gồm cả chúa Jesus, các đồ đệ của Ngài và các vị thánh cùng các vị thầy đã chỉ dạy cho bạn. Nếu theo Do Thái giáo, bạn cũng có thể gồm các vị thầy tổ trong truyền thống (patriarchs – matriarchs) và các giáo sĩ (rabbis) vào đó.
Các vị tổ tiên tâm linh, tổ tiên huyết thống, các hậu duệ tinh thần và máu mủ của tôi đều là một phần trong tôi. Tôi là họ và họ là tôi. Tôi không có một tự tánh riêng biệt. Chúng ta hiện hữu như một dòng suối của đời sống kỳ diệu.
Thiền quán trong tích môn
Tích môn là bình diện tương đối, nơi có đi có tới, có sống có chết. Khi chúng ta bắt đầu tiếp xúc với tích môn, chúng ta thường trở nên sợ sệt. Ta sợ vì ta chưa hiểu rằng sinh tử là chuyện không có thật. Bụt dạy: “Cái gì sinh thì sẽ diệt.” Nếu có sinh thì sẽ có tử. Nếu có bên phải thì cũng có bên trái. Nếu có bắt đầu thì sẽ có chấm dứt. Đó là cách mọi sự vật hiện bày ra trong tích môn. Các tăng ni và Phật tử thời Bụt còn tại thế đã thực tập nhận diện sinh tử như những thực tại.
Để đối phó với nỗi sợ hãi trong ta thì thiền quán có thể giúp ta an tâm được một chút. Khởi đầu ta sẽ thực tập dễ hơn nếu được hướng dẫn. Hơi thở là phương tiện đưa ta vào định tâm. Nó hướng ta chú tâm vào đối tượng thiền quán. Ta bắt đầu bằng cách chú tâm vào hơi thở, để sau này khi muốn quán tưởng, ta có thể hướng dẫn được tâm ý mình.
102
Ta cố gắng hướng tâm vào sự nhận diện thực tại. Đây là bài kệ các tu viện Phật giáo tụng hàng ngày: “Thở vào thở ra, tôi có ý thức là bản thân tôi sẽ hoại diệt, tôi sẽ chết. Bản thân tôi sẽ già, và tôi sẽ bệnh. Vì tôi có cái thân, tôi không thể thoát được đau ốm. Tất cả những gì tôi yêu quý và giữ gìn, bám víu hôm nay, tôi sẽ bỏ lại một ngày nào đó. Điều duy nhất tôi mang theo được là kết quả của các hành động tôi làm, những lời tôi nói và các ý nghĩ trong tôi.”
Chúng ta cần nhận diện sự thực này và mỉm cười. Đây là phép thực tập đối diện với cái sợ của chính mình. Nỗi sợ đó luôn luôn hiện diện trong chúng ta: sợ ốm đau, sợ chết, sợ bị người thương bỏ rơi. Những lo sợ đó rất nhân bản.
Bụt không khuyên chúng ta nên đè nén các lo sợ. Bụt dạy ta nên mời các nỗi lo sợ đó lên tầng trên tâm thức để nhận diện và mỉm cười với chúng. Thời Bụt còn tại thế cũng như ngày nay, các tăng ni thực tập hàng ngày như thế. Mỗi khi cái sợ nổi lên, bạn lại nhận diện và mỉm cười với nó, cái lo sợ sẽ mất đi một phần sức mạnh của nó. Khi nó trở lại tiềm thức ta, nó trở thành một hạt giống nhỏ hơn trước. Vì vậy, ta cần thực tập mỗi ngày, nhất là khi thân tâm bạn còn khỏe mạnh.
Khi bạn thực tập, tâm trí bạn có thể vẫn chạy theo nhiều ý nghĩ. Nhưng hãy trở về với hơi thở vào, ra. Thở vào biết, thở ra biết; không cần phải kéo dài hơi thở thêm. Bạn không cần thay đổi gì cả, cứ để cho hơi thở ra vào tự nhiên, chỉ có ý thức về hơi thở của mình thôi. Thực tập như thế bạn sẽ được an tịnh.
Khi bạn thấy an tịnh đủ rồi, hãy dùng các lời hướng dẫn dưới đây để tập trung. Lần đầu, bạn hãy nghe hay đọc nguyên cả câu. Khi tiếp tục quán, bạn chỉ cần nhớ vài chữ quan trọng. Bạn không cần phải cố gắng quá. Hãy thư dãn và để cho hơi thở cùng các chữ đó giúp bạn.
103
Bài thực tập để nhìn sâu và hết sợ
Thở vào, tôi có ý thức là tôi đang thở vào Vào
Thở ra, tôi có ý thức là tôi đang thở ra Ra
Thở vào, tôi biết tôi sẽ già Già
Thở ra, tôi biết không thể thoát được tuổi già Không thoát
Thở vào, tôi biết tôi sẽ bệnh Bệnh
Thở ra, tôi biết không thể thoát được bệnh Không thoát
Thở vào, tôi biết tôi sẽ chết Chết
Thở ra, tôi biết không thể thoát chết Không thoát
Thở vào, tôi biết một ngày kia tôi sẽ bỏ lại tất cả những gì tôi trân quý
Bỏ hết
Thở ra, tôi biết không thể giữ được những gì tôi trân quý
Không giữ
Thở vào, tôi biết ba nghiệp thân khẩu ý là hành trang duy nhất tôi sẽ mang theo
Ba nghiệp mang theo
Thở ra, tôi biết không thể thoát được hậu quả của nghiệp đã làm
Không thoát được quả báo
Thở vào, tôi quyết tâm sẽ sống trong tỉnh thức
Sống tỉnh thức
Thở ra, tôi thấy niềm vui và hữu ích trong lối sống tỉnh thức
Vui và hữu ích
Thở vào, tôi nguyện mỗi ngày tặng niềm vui cho người thương
Tặng niềm vui
Thở ra, tôi nguyện mỗi ngày làm vơi bớt nỗi khổ cho người thương
Làm vơi khổ
104
Chấp nhận, tha thứ và đối diện với cái sợ là những kết quả sâu sắc nhất của việc tiếp xúc với đất ở bình diện tích môn. Dùng hơi thở theo phép đó, bạn có thể chữa lành các vết thương. Và bạn có thể học phép địa xúc thứ hai.
Tiếp xúc với đất qua không gian
Trong phép địa xúc thứ nhất, bạn hình dung bạn đứng trên trục dọc của thời gian. Bây giờ bạn hình dung trục ngang, tượng trưng cho không gian. Đường ngang tượng trưng cho không gian đó cắt ngang đường dọc tượng trưng cho thời gian trong bình diện tích môn.
Trong không gian chúng ta nhìn thấy các sinh vật khác trên trái đất: đàn ông, đàn bà, trẻ em, người già, súc vật và tất cả các loài, cây cối, đất đá. Khi nhìn một cái cây ta có thể nghĩ rằng nó ở ngoài ta. Nhưng khi nhìn kỹ hơn ta sẽ thấy cây đó cũng có trong ta nữa. Cây cối là phổi của bạn vì nếu không có cây cối thì bạn không thở được. Cây cối tạo ra dưỡng khí, nay đang là một phần trong thân tôi, và tôi tạo ra thán khí, nay đang là một phần trong cây. Chúng ta có hai lá phổi trong cơ thể, cây cũng thở cho ta và cũng có thể gọi cây là phổi của ta. Phổi trong thân chúng ta làm việc cùng với cây cối để giúp chúng ta hô hấp.
Chuyện tiền thân của Bụt kể những cuộc đời trước khi Ngài đắc đạo. Trong các truyện đó ta được biết Bụt đã từng là cây cối, là chim chóc, con rùa, hòn đá, đám mây, trước khi Ngài là người. Chúng ta cũng thế, trước khi biểu hiện làm người, chúng ta đã là cây, là một vi khuẩn có một tế bào thôi, hay là những con vật lớn xác, là đám mây, là cánh rừng hay hòn đá tảng. Với ánh sáng của khoa học tiến hóa thì không có gì khó hiểu. Vật chất không từng được sinh ra cũng như không hề bị hoại diệt. Nó có thể biến thành năng lượng, và năng lượng có thể trở thành vật chất, nhưng nó không hề bị hủy diệt.
105
Chúng ta đã luôn luôn là một phần tử của sự vật gì đó, và bất cứ sự vật gì cũng đã từng có trong ta. Tất cả chúng ta đã từng là cây cối. là bông hồng hay là súc vật. Chúng ta vẫn là cây trong giờ phút này. Nhìn mình cho sâu, bạn sẽ thấy cây, đám mây, hoa hồng và chú sóc trong bạn. Bạn không thể nào lấy hết chúng ra ngoài được. Bạn không thể lấy đám mây ra vì 70% cơ thể bạn làm bằng nước. Tiếp nối của mây chính là mưa. Tiếp nối của mưa là sông. Tiếp nối của sông là nước bạn uống để sống. Nếu bạn lấy dạng tiếp nối của mây ra khỏi bạn thì bạn không thể tiếp tục sống được.
Thiên thần ở mọi nơi
Nhìn sâu vào không gian ta cũng sẽ nhìn thấy tất cả các vị đã giác ngộ. Các hiền nhân, các vị Bồ tát. Ta sẽ thấy Thượng đế. Hãy nhìn kỹ, bạn sẽ thấy các Bồ tát ở bất cứ đâu. Bạn sẽ nhận ra những con người cả nam lẫn nữ, có lòng từ bi, đang làm mọi chuyện để giúp đỡ hay bảo vệ loài nguời. Tại Làng Mai chúng tôi thực tập niệm tên Bồ tát Quan Âm, vị Bồ tát biết lắng nghe; Bồ tát Phổ Hiền của hành động; Bồ tát Văn Thù của hiểu biết; và Bồ tát Địa Tạng luôn luôn đi tới những nơi tăm tối khổ đau tràn đầy để giúp các chúng sinh.
Có những Bồ tát mà chúng ta biết tới vì các chuyện về họ được truyền tới chúng ta. Cũng có vô số các vị Bồ tát vô danh tại mọi nơi đang làm các việc thể hiện lòng yêu thương, từ bi và trách nhiệm của họ đối với nhân lọai. Trái tim của quý vị đó tràn đầy tình thương và họ không muốn sống cuộc đời tiêu thụ. Họ ưa sống đơn giản để có thì giờ và năng lực giúp người khác. Họ có mặt khắp nơi. Tôi biết một người sống ở Hòa Lan. Bà tên là Hebe. Trong thế chiến thứ hai bà đã giúp hàng hai mươi ngàn người Do Thái tránh thoát được nạn diệt chủng Holocaust. Tôi không biết bà làm cách nào. Nhìn vào bà, bạn chỉ thấy một người phụ nữ rất nhỏ bé,
106
và cũng chỉ có hai bàn tay. Tôi đã gặp bà và làm việc chung khi bà giúp đỡ trẻ mồ côi Việt Nam.
Có những Bồ tát hình như ít hoạt động nhưng họ rất bình thản và tử tế, sự hiện diện của họ khiến chúng ta trở nên hiểu biết, thương yêu và bao dung hơn.
Có không biết bao nhiêu Bồ tát như thế trên thế giới. Chúng ta phải sống cách nào để có thì giờ nhận biết và tiếp xúc được với họ. Bồ tát không phải là thượng đế hay các nhân vật của thời xa xưa. Họ là những con người bằng xương bằng thịt chung quanh ta. Họ có rất nhiều năng lượng hiểu biết và thương yêu, và chúng ta sẽ được hưởng khi tới gần họ.
Không thể nhận diện các hiền nhân và Bồ tát bằng bề ngoài. Đôi khi họ là các em bé mang lại cho ta rất nhiều niềm vui. Con cái và bạn bè chúng ta cũng có thể là Bồ tát. Đôi khi họ làm cho ta đau khổ, nhưng họ cũng giúp cho tình thương và sự hiểu biết của ta lớn lên.
Bồ tát không bao giờ mệt mỏi hay bỏ cuộc vì các đau khổ chung quanh họ. Đó là những vị cho ta can đảm để sống. Đức Địa Tạng luôn luôn tới những nơi tăm tối nhất để giúp chúng sinh không phải chỉ là một vị. Ngài thị hiện ra bao nhiêu thân khác nhau, ta có thể tìm được Ngài ngay trong thế giới này.
Bồ tát Thường Bất Khinh nói rằng: “Tôi không bao giờ dám coi thường ai.” Ngài cũng có mặt mọi nơi. Đối với bất cứ người nào, Bồ tát cũng nghĩ rằng họ có khả năng tỉnh thức. Ngài giúp cho ta có tự tin và dẹp được mặc cảm yếu kém. Đó là loại mặc cảm làm tê liệt con người. Bồ tát Thường Bất Khinh có khả năng tiếp xúc và đánh thức được các hạt giống tỉnh thức và yêu thương nơi chúng ta. Đó không chỉ là Bồ tát trong kinh Pháp Hoa mà ta còn có thể tìm được Ngài ngay trong xã hội này dưới nhiều hình tướng khác nhau. Ta phải nhận diện cho được Bồ tát Thường Bất Khinh bằng xương bằng thịt chung quanh ta.
107
Bồ tát Văn Thù là vị Bồ tát trí tuệ. Người nào hiểu mình đều có thể làm cho chúng ta vô cùng sung sướng. Đức Văn Thù có thể nhìn thấy những khó khăn, đau khổ của ta và Ngài không bao giờ bắt lỗi hay trừng phạt ta. Ngài luôn có mặt bên ta để khuyến khích và soi đường cho ta. Văn Thù không phải là một nhân vật huyền thoại mà Ngài có mặt quanh ta dưới nhiều hình thức, đôi khi đó là một người anh, chị, em, hay cháu.
Chúng ta không thờ phượng những nhân vật thần thoại. Các vị Bồ tát không phải là những khuôn mặt của quá khứ, sống trên mây cao. Đó là những con người thật, tràn đầy tình thương và quyết tâm. Khi chúng ta có thể hiểu được nỗi đau của người khác và thương họ, là chúng ta tiếp xúc được với Bồ tát đại trí.
Bồ tát Quan Âm biết lắng nghe cũng ở quanh ta. Các nhà trị liệu tâm lý phải học cách lắng nghe của Bồ tát Quan Âm, vị Bồ tát biết hiểu sâu bằng đôi tai của Ngài. Khi chúng ta có thể lắng nghe con cái hay cha mẹ ta, đức Quan Âm đã có mặt trong lòng ta rồi.
Bồ tát Diệu Âm có thể dùng âm nhạc và bài hát để thức tỉnh mọi người. Nếu bạn là thi sĩ, văn sĩ hay nhạc sĩ, bạn có thể là vị Bồ tát đó. Các sáng tạo nghệ thuật của bạn không chỉ giúp cho người ta tạm thời quên đi những đau khổ, mà còn tưới tẩm được những hạt giống của hiểu biết và yêu thương. Giữa chúng ta có nhiều văn thi sĩ và nhạc sĩ đang dùng biển âm thanh để làm con đường hiểu và thương như một cánh cửa mở vào Phật pháp. Đó là ý nghĩa của nguyện vọng mà đức Phổ Hiền đã diễn tả:
“Tôi mong dùng biển âm thanh Để nói lên những từ ngữ tuyệt vời Ngợi ca biển đức của Thế Tôn Trong quá khứ, hiện tại và tương lai.”
Khi lạy xuống sát đất, bạn tiếp xúc với những vị hiền nhân vì họ là một phần của đất và một phần của bạn. Sống trong thế giới ngày nay, bạn rất dễ trở thành một nạn nhân của tuyệt vọng. Bạn cần
108
phải tự bảo vệ. Cách hay nhất là bạn tiếp xúc với các vị Bồ tát có hành động từ bi và thương yêu.
Chúng ta cần tiếp xúc với chư Bụt và Bồ tát hiện tại, ngay tại đây, chứ không chỉ thắp nhang và cầu nguyện họ mà thôi. Khi ta thực sự tiếp xúc được với các vị đó, ta sẽ có nhiều năng lượng vì ta thấy họ có mặt trong ta, và ta là tiếp nối của họ, trong thời gian và trong cả không gian. Ta là một cánh tay của Bồ tát. Cánh tay ta có thể vươn ra rất xa, hàng ngàn dặm. Cánh tay ta có thể vươn tới những chốn tối tăm nhất trên trái đất. Chúng ta có bằng hữu khắp nơi, đó là những cánh tay của ta, và ta cũng là cánh tay của họ.
Kinh Bát Đại Nhân Giác nói rằng: “Sự nghiệp duy nhất của Bồ tát là trí tuệ.” Các sự nghiệp khác đều không đáng theo đuổi. Không có danh vọng nào bằng dược tuệ giác ta đạt tới khi ta thực tập dừng lại và nhìn sâu vào bản chất của sự vật. Khi nhờ hiểu biết mà ta không còn giận dữ, đó là ta đã có hạt giống trí tuệ rồi. Hãy sống cách nào để cho các vị Bồ tát có thể biểu hiện ra trong ta được.
Hãy nói năng và hành xử như một Bồ tát ngay bây giờ. Đừng nghĩ rằng bạn sẽ là Bồ tát sau này. Vào buổi tối nay, hãy niệm danh hiệu các Bồ tát đại trí, đại bi, đại hạnh và đại nguyện. Tiếp xúc với các nguyện lớn của chư vị Bồ tát sẽ cho chúng ta năng lượng rất mạnh mà ta cần để có thể ôm lấy những con người đau khổ trên thế gian.
Trở thành hải tặc
Tiếp xúc với đất, chúng ta tiếp xúc được các vị Bồ tát và đồng thời cũng tiếp xúc được với tất cả những người đau khổ. Ta phải tiếp xúc với cả hai phía. Chúng ta cần nhớ rằng có những con người đang bị kẹt vào những khổ đau lớn như chiến tranh, đàn áp và bất công. Họ không có cách nào nói lên được những khổ đau và bất công mà họ phải gánh chịu. Có những hải tặc hãm hiếp các thiếu
109
nữ. Có những thương gia giàu có bán khí giới cho các nước nghèo, trong khi trẻ xứ đó không có thức ăn và không có trường để học. Có những chủ hãng dùng sức lao động của trẻ em. Có những người chết trong tù ngục và trại cải tạo. Trong trại cùi, có những trẻ em người lớn cụt hết cả chân tay, mù chữ và không có chút hy vọng nào! Các địa ngục đó cần Bồ tát vô cùng.
Khi chúng ta đứng trước ngọn núi hay bông hoa và quán tưởng trước khi lạy xuống lần thứ hai, ta thấy ta không chỉ là Bồ tát mà còn là nạn nhân của các áp bức, kỳ thị và bất công nữa. Với năng lượng của Bồ tát, ta ôm lấy các nạn nhân khắp nơi. Ta là hải tặc đã hãm hại em bé gái, và ta cũng là em bé gái bị hãm hiếp. Vì chúng ta không có tự tánh riêng biệt, tất cả chúng ta đều có tương quan và ta cũng là tất cả mọi người.
Lối sống của ta có ảnh hưởng trên mọi chuyện. Vậy chúng ta nên suy nghĩ. Chúng ta đã sống ra sao nên thanh niên Thái Lan kia mới trở thành kẻ hiếp dâm? Chúng ta chỉ biết quan tâm tới các nhu cầu vật chất của mình thôi. Gia đình của anh chàng kia bị kẹt vào cảnh nghèo khổ trong nhiều thế hệ. Cha hắn là một người đánh cá, chỉ biết quên sầu bằng cách uống rượu. Ông ta không biết cách dạy con và thường đánh đập chúng. Mẹ hắn không biết làm sao cho con đi học. Mười ba tuổi là hắn phải cùng cha đi tàu ra biển đánh cá rồi. Khi cha chết, hắn tiếp tục công việc thế cha. Hắn không biết hiểu và thương. Hắn muốn thành hải tặc vì chỉ một ngày là cướp được vàng bạc, khiến hắn có thể bớt nghèo – hắn đã sợ sẽ phải nghèo suốt đời. Trên biển không có Cảnh sát, hắn nghĩ: “vậy thì tại sao không theo mấy tên cướp kia mà hãm hiếp mấy cô bé trên chiếc thuyền vượt biên?”
Nếu chúng ta có súng mà bắn thì sẽ giết được anh chàng hải tặc. Nhưng nếu giúp hắn để hắn biết hiểu và thương thì có hơn chăng? Các chính trị gia, các nhà giáo dục và các viên chức chính phủ ở đâu mà không giúp hắn?
110
Đêm qua, trên bờ biển Thái, có hàng trăm em bé mới được sinh ra trong làng thuyền chài. Nếu chúng không được chăm sóc đủ, không được nuôi dưỡng và giáo dục, thì một số bé sẽ trở thành hải tặc. Đó là lỗi ai? Đó là lỗi của chúng ta: Các viên chức, nhà chính trị do dân bầu ra, các nhà giáo dục. Chúng ta không thể đổ lỗi cho người đánh cá mà thôi. Nếu tôi sinh ra là một em bé nghèo khổ không hề được học hành, có cha mẹ mù chữ, nghèo khổ suốt đời và không biết cách nuôi dạy tôi, tôi cũng có thể trở thành hải tặc. Nếu bạn bắn chết tôi, thì có giải quyết được gì không? Ai là hải tặc? Có thể là tôi, và em bé bị hãm hiếp cũng có thể là tôi!
Tất cả các khổ não của thế gian là của chúng ta. Chúng ta phải nhìn mình là họ và họ là mình. Khi ta nhìn thấy họ khổ đau, một mũi tên của hiểu biết và thương yêu xuyên vào tim ta. Ta có thể thương họ, ôm lấy họ và tìm cách giúp họ. Ta chỉ có thể làm vậy khi không bị tràn ngập bởi tuyệt vọng về tình trạng của người kia, hay của chính mình.
Đừng chìm lỉm vì tuyệt vọng
Khi bạn tiếp xúc với cái khổ trên thế giới, sự tuyệt vọng sẵn sàng trùm lên bạn. Nhưng đừng để vì thế mà bị chìm lỉm. Trong cuộc chiến tại Việt Nam, các thanh niên dễ sa vào tình trạng tuyệt vọng vì chiến tranh quá dài, hầu như sẽ không bao giờ chấm dứt. Nó giống như tình trạng tại Trung đông. Các thanh niên Do Thái và Palestine cảm thấy như chiến tranh sẽ không thể chấm dứt. Chúng tôi thực tập để bảo vệ trẻ em và chính chúng ta không bị tuyệt vọng. Bồ tát có thể đứng dậy và cưỡng lại sự tuyệt vọng nhờ khả năng lắng nghe, yêu thương và hiểu biết đủ để nhập cuộc. Khi lạy xuống đất lần thứ hai, chúng ta tiếp xúc với các Bồ tát lớn nhỏ khắp nơi, chúng ta cảm nhận được năng lượng của quý Ngài.
Súc vật, cây cỏ và đất đá cũng đau khổ vì lòng tham của con người. Đất, không khí và nước khổ đau vì chúng ta làm ô nhiễm
111
chúng. Cây cối khổ vì ta phá rừng để kiếm lời. Một số sinh vật bị tuyệt chùng vì sinh môi thiên nhiên bị phá hủy. Loài người cũng giết hại nhau và khai thác nhau. Theo Phật pháp, tất cả chúng sinh đều có khả năng tỉnh thức. Làm sao chúng ta có thể dừng lại, không bị chìm lỉm trong tuyệt vọng? Đó là nhờ sự hiện diện khắp nơi của chư Bụt và Bồ tát. Không phải họ ở trên thiên đường xa xôi đâu, khi chúng ta còn sống, còn chết thì họ còn ở ngay đây với chúng ta.
Lợi lạc cho tất cả mọi người
Lạy xuống đất giúp cho thân tâm ta được thanh tịnh. Nó giúp chúng ta có tuệ giác về vô thường, về tương liên và vô ngã. Bụt dạy ai nhìn thấy chúng sinh thì sẽ thấy Bụt. Khi lạy xuống đất, ta nhìn thấy Bụt trong ta và ta thấy ta trong Bụt. Chúng ta nhìn được tất cả chúng sinh đau khổ và nhìn thấy ta trong họ. Ở tư thế phủ phục xuống đất, biên giới giữa ta và người khác được xóa đi. Từ đó ta sẽ biết nên làm gì và không nên làm gì trong đời sống hàng ngày. Nhờ tuệ giác đó, chúng ta có thể làm được nhiều chuyện rất hữu ích.
Bạn đã làm gì với đời bạn? Bạn có thực sự tạo được phúc lợi cho bạn, cho người thương và cho các chúng sinh chưa?
Nguyện ước sâu xa của Bồ tát là làm vơi bớt khổ đau. Đó là sự dấn thân của Bụt, của con người giác ngộ. Khi chúng ta có hạnh nguyện của Bồ tát, chúng ta có thể bỏ qua được tất cả những chuyện vô nghĩa đã hấp dẫn ta trước đây. Ta có thể bỏ qua danh vọng và lợi lộc. Khi đã quyết tâm thì những chuyện đó rất dễ bỏ qua. Bụt có trong ta, ta có trong Bụt. Ta có thể trở thành Bụt, ta có thể giác ngộ được như Ngài.
112
Tự hướng dẫn mình
Hãy dùng các lời khấn sau để hướng dẫn bạn khi bắt đầu thực tập cái lạy thứ hai:
“Tiếp xúc với đất, con tiếp xúc được với tất cả mọi loài và mọi người hiện đang sinh hoạt trên trái đất này như con.” (Hãy đứng quán tưởng tại một nơi bạn ưa thích, trước khi lạy xuống đất.)
“Con là một với sự sống mầu nhiệm đang tuôn trào khắp mọi phương. Con nhìn thấy sự liên hệ giữa con và người khác, cả trong hạnh phúc lẫn trong khổ đau. Con là một với chư vị Bồ tát và các bậc đại nhân đã vượt thoát được ý niệm sinh tử, đã có thể nhìn vào các hình thức sinh tử một cách từ bi, không sợ hãi. Con là một với các vị Bồ tát đang có mặt khắp nơi trên trái đất này. Họ có an lạc, hiểu biết và thương yêu. Họ có thể tiếp xúc được với những gì mầu nhiệm, có khả năng nuôi dưỡng và chữa lành bệnh, và họ có thể mang những thứ đó tới cho người khác. Họ có khả năng bao trọn thế giới bằng trái tim thương yêu và bàn tay chăm sóc. Con cũng có đủ an lạc và thảnh thơi để có thể hiến tặng niềm vui và sự vô úy cho người ở gần bên. Con không cảm thấy cô đơn hay tuyệt vọng khi con cảm thấy tình thương và hạnh phúc của các Bồ tát hiện đang sống trên trái đất này. Nhìn nhận được tình thương của họ đối với các chúng sinh đau khổ khiến con sống được một cuộc đời có ý nghĩa với niềm an lạc, hạnh phúc thực sự.
“Sức mạnh của con được gia tăng nhờ các vị Bồ tát, con có thể thấy con là một với các chúng sinh đang khổ đau. Con là một với người tàn tật bẩm sinh hay do chiến tranh, tai nạn, bệnh hoạn. Con là một với những người bị kẹt trong tình trạng áp bức. Con là một với những người không có hạnh phúc trong gia đình, không có gốc rễ và an bình trong tâm, luôn khao khát được gặp và tin vào những gì tốt đẹp, hoàn hảo. Con là một với những người trước cái chết đã rất sợ hãi, không biết chuyện gì sẽ xảy ra và hoảng sợ sẽ bị hủy diệt. Con là em bé phải sống trong cảnh nghèo đói bệnh tật, chân
113
tay khẳng khiu như ống sậy, tương lai không thấy đâu. Con cũng là người chế ra đạn bom để bán cho các nước nghèo. Con là con ếch bơi trong hồ và cũng là con rắn nước muốn nuôi thân bằng con ếch. Con là con sâu cái kiến mà con chim đang săn mồi và con cũng là con chim đang tìm sâu bọ để ăn. Con là rừng cây bị đốn trụi. Con là những giòng sông bị ô nhiễm và con cũng là người thợ đốn gỗ, người làm dơ nước sông và ô nhiễm không khí. Con thấy con trong mọi chúng sinh và tất cả họ đều có trong con.”
Nhìn sâu vào sự không sinh không diệt
Khi chúng ta bắt đầu hiểu được rằng chúng ta là tất cả mọi sự vật thì cái sợ trong ta biến mất. Chúng ta đã tiếp xúc sâu xa được với các bình diện không gian và thời gian. Nhưng muốn thật sự vô úy, không còn chút sợ hãi nào, chúng ta phải nhìn sâu được vào bình diện tuyệt đối của bản môn không sinh không diệt. Chúng ta cần được giải phóng khỏi các quan niệm rằng ta là cái thân này, và ta sẽ chết. Đây là cái lạy thứ ba và sau đây là thiền quán giúp bạn sửa soạn điều đó:
Thở vào, tôi biết tôi đang thở vào Vào
Thở ra, tôi biết tôi đang thở ra Ra
Thở vào, tôi có ý thức về ngọn sóng trên đại dương
Sóng
Thở ra, tôi cười với ngọn sóng Cười
Thở vào, tôi biết có nước trong sóng Nước trong sóng
Thở ra, tôi cười với nước trong ngọn sóng Cười
Thở vào, tôi thấy sóng được sinh ra Sóng sinh ra
Thở ra, tôi cười với sóng mới sinh ra Cười
114
Thở vào, tôi thấy sóng chết đi Sóng chết đi
Thở ra, tôi cười với sóng đã chết Cười
Thở vào, tôi thấy bản chất vô sinh của nước Nước vô sinh
Thở ra, tôi cười với bản chất vô sinh của nước Cười
Thở vào, tôi thấy bản chất bất diệt của nước Nước bất diệt
Thở ra, tôi cười với sự bất diệt của nước Cười
Thở vào, tôi thấy thân tôi được sinh ra Thân tôi sinh
Thở ra, tôi cười với sự sinh Cười
Thở vào, tôi thấy thân tôi chết đi Thân tôi chết
Thở ra, tôi cười với cái chết của thân tôi Cười
Thở vào, tôi thấy bản chất không sinh của thân tôi
Bản chất không sinh
Thở ra, tôi cười với bản chất vô sinh của thân tôi
Cười
Thở vào, tôi thấy bản chất không chết của thân tôi
Bản chất không chết
Thở ra, tôi cười với bản chất bất diệt của thân tôi
Cười
Thở vào, tôi thấy bản chất không sinh của tâm thức tôi
Tâm thức vô sinh
Thở ra, tôi cười với bản chất vô sinh của tâm thức tôi
Cười
Thở vào, tôi chỉ có ý thức về hơi thở vào Vào
Thở ra, tôi chỉ có ý thức về hơi thở ra Ra
115
Tôi không phải là cái thân này
Khi còn là một chú tiểu tôi nghĩ rằng vượt thoát sinh tử là một chuyện gì rất xa xôi. Tôi nghĩ tôi sẽ không thể đạt tới trạng thái đó trong một kiếp người. Nhưng “Sinh Tử” thật ra chỉ là những quan niệm, chúng ta chỉ cần vượt qua được hai quan niệm đó thôi. Khi học điều đó tôi thấy sự sợ hãi là chuyện phải có vì hai quan niệm đó đã giam hãm chúng ta bao nhiêu năm dài.
Nay ta thấy rằng ta phong phú hơn cái thân này. Ta thấy ta không chỉ có cuộc đời này mà chúng ta vô cùng vô tận. Chúng ta thực nghiệm chuyện này trong thiền quán. Nếu chúng ta thành công trong cái lạy thứ nhất và thứ hai, thì cái lạy thứ ba chỉ là trò trẻ con. Đó là một vòng tròn bao cả hai đường dọc thời gian của cái lạy thứ nhất và đường ngang không gian của cái lạy thứ hai. Trong cái lạy đầu, ta thoát được quan niệm mình phân cách với tổ tiên và con cháu. Ta được thoát khỏi ý niệm về thời gian. Trong cái lạy thứ hai, ta vượt qua được quan niệm mình khác với Bụt, Bồ tát và các bậc đại nhân, những chúng sinh đau khổ, súc vật, cây cỏ và đất đá. Ta vượt thoát được ý niệm về không gian. Lần này ta lạy xuống và buông bỏ cái nhìn thân này là ta, ta là một chủ thể có sinh có diệt.
Bình thường ta nghĩ thân này là ta. Ta nghĩ khi thân diệt thì mình cũng bị hoại diệt. Bụt dạy rất rõ rằng thân này không phải là ta.
Tôi thường hỏi các bạn trẻ, tuổi chưa tới ba mươi rằng: “Con đang ở đâu, năm 1966, khi thầy mới rời Việt Nam?” Họ không nên trả lời rằng họ chưa hiện hữu. Họ phải thấy được rằng họ đã có mặt trong cha mẹ, ông bà họ.
Bạn có thể dùng câu sau đây để tự hướng dẫn bạn khi mới thực tập cái lạy thứ ba: “Tiếp xúc với đất, con loại bỏ ý nghĩ con là cái thân này và thọ mạng của con có giới hạn.” (Đứng trước nơi bạn ưa thích, quán tưởng trước khi lạy xuống).
116
“Con nhìn thấy cái thân này làm bằng tứ đại không thật sự là con và con không bị giới hạn vào trong thân ấy. Con là một phần của hai dòng sinh mạng huyết thống và truyền thống tâm linh đã hàng ngàn năm truyền tới ngày nay và còn truyền đi trong tương lai hàng ngàn năm nữa. Con là một với tổ tiên con, con là một với tất cả các chúng sinh, dù là họ đang an lạc, vô úy hay họ đang đau khổ sợ hãi. Trong phút này con đang có mặt khắp nơi trên thế giới. Con cũng đang có mặt trong quá khứ và tương lai. Sự tàn hoại của thân xác này không động được tới con, cũng như khi chùm hoa mận rơi rụng, thì không có nghĩa là cây mận chết.
“Con nhìn con như một ngọn sóng trên mặt đại dương. Bản chất của con là nước trong đại dương. Con nhìn thấy con trong tất cả các ngọn sóng khác và thấy các ngọn sóng đó cũng có trong con. Sự biến hiện của hình hài ngọn sóng không ảnh hưởng tới đại dương. Pháp thân và trí tuệ của con không sinh cũng không diệt. Con nhìn thấy con trước khi thân con thể hiện và sau khi thân con tan rã. Ngay giây phút này con cũng thấy con đang hiện diện bên ngoài thân này. Bảy mươi, tám mươi năm không phải là tất cả cuộc đời con. Thọ mạng của con cũng như của chiếc lá, của Bụt, không bị thời gian giới hạn. Con đã vượt qua được ý niệm cho rằng cái thân này là một thực thể riêng biệt với thời gian và không gian.”
Những ai trong các bạn đã tiếp xúc sâu sắc được với bản chất của thời gian và không gian thì có thể tiếp xúc được với bình diện tuyệt đối, với bản môn. Sau khi tiếp xúc với sóng, bạn học cách tiếp xúc với nước.
Không chia cách
Bụt dạy rằng bản chất chân thật của bạn là bản chất không sinh – không diệt, không tới – không lui, không giống – không khác, không có cũng không không. Giáo pháp này hình như trái ngược với giáo pháp dạy rằng cái gì sinh thì sẽ diệt, mọi chuyện đều có
117
thể tàn lụi và ta không thể tránh được cái chết, già lão và bệnh tật. Hãy tập nhìn cho sâu. Bạn sẽ thấy rằng sinh là một ý niệm, tử là một ý niệm, tới-lui, không-có cũng là những ý niệm. Chúng ta phải xả bỏ những ý niệm về thực tại đó. Và chúng ta sẽ tiếp xúc được với chân lý, hay chân như.
Chân như là một thuật ngữ. Nó có nghĩa rằng chân lý thực tại là như vậy. Bạn không thể nói gì về Chân như hay giải thích gì hết. Bạn có thể nói Thượng đế là một chân lý thực tại, và những gì diễn tả về Ngài đều sai. Bất kỳ ý niệm hay tư tưởng nào nói về Thượng đế đều không thể diễn tả được Ngài. Niết bàn cũng vậy. Niết bàn chỉ hiển lộ tự thân sau khi mọi ý nghĩ và quan niệm về Niết bàn được xả bỏ hết. Trong bình diện tương đối, khi quan sát một ngọn sóng ta có thể nói sóng sinh ra, sóng chết đi, sóng cao thấp hay đẹp xấu… ta có thể dùng đủ mọi tĩnh tự để miêu tả sóng vv… Nhưng trong bình diện tuyệt đối, sóng là nước, thì tất cả các tĩnh tự mô tả sóng nói trên đều không có giá trị gì nữa. Không còn sinh-diệt, tới-lui, cao-thấp, không còn xấu-đẹp. Sóng không cần chết mới trở thành nước. Nó lúc nào cũng là nước.
Bây giờ, tu tập như thế, bạn sẽ không còn thấy mình bị chia cách với người thương khi họ chết nữa. Khi có giác kiến sâu sắc, bạn sẽ không còn cảm thấy bơ vơ. Hàng ngày tôi thường nhìn sâu vào mọi thứ chung quanh tôi: cây cối, đồi núi, bạn bè. Tôi nhìn thấy tôi trong tất cả và tôi biết tôi sẽ không chết. Tôi sẽ tiếp tục sống dưới nhiều hình tướng khác. Khi bạn tôi nhìn tôi, họ cũng nên nhìn thấy tôi trong những hình tướng khác hơn là cái thân này. Thực tập như vậy hàng ngày sẽ giúp cho họ không phải than khóc một khi biểu hiện này của tôi biến mất. Vì khi sự biểu hiện này chấm dứt, nó sẽ nhường chỗ cho các biểu hiện khác có mặt.
118
-9-
Sống cạnh người hấp hối
Ông Cấp Cô Độc là một đệ tử rất thân cận v với Bụt. Ông là người xứ Koshala, phía bắc con sông Gangs, dưới chân rặng Hy Mã Lạp sơn. Ông Cấp Cô Độc là một thương gia thành công và được kính trọng. Mọi người thương quý ông vì ông có tấm lòng rất rộng rãi. Tên thật của ông là Sudatta, nhưng ông được gọi là ông Cấp Cô Độc, có nghĩa là ‘người chu cấp, thương tưởng tới những kẻ nghèo đói.’ Đây là một điều thể hiện sự kính trọng ông, vì ông luôn luôn giúp tất cả những người nghèo hay thất nghiệp và các trẻ mồ côi.
Khi ông mới ba mươi tuổi, một hôm ông đi tới vương quốc Magadha, nơi mà Bụt cũng mới tới. Ông đi thăm người em gái và em rể đang sống tại xứ đó. Ông khá ngạc nhiên thấy các em không đón tiếp ông long trọng ân cần như mọi khi. Khi hỏi cô em vì sao cô không có thì giờ với ông thì cô cho biết cả nhà đang rất bận rộn để sửa soạn đón tiếp Bụt, một vị thầy tuyệt hảo. Nghe tên Bụt, ông Cấp Cô Độc rất tò mò. Ông hỏi cô em: “Đó là ai vậy?” Cô liền trả lời ông với giọng rất tôn kính Bụt, khiến cho ông nóng lòng muốn tới thăm Bụt ngay.
Sớm hôm sau, ông Cấp Cô Độc đi tới tu viện Trúc lâm để nghe Bụt thuyết pháp. Bài giảng đã khiến ông rất xúc động. Ông Cấp Cô Độc lạy Bụt và thỉnh Ngài tới thuyết giảng tại quê ông để cho gia đình và bạn bè ông được nghe pháp.
Dù Bụt chỉ mới đi thuyết pháp ba năm, Ngài đã có một ngàn hai trăm đệ tử. Trong số các tăng sĩ cùng du hành với Bụt có Ngài Xá lợi Phất. Ngài đã nổi tiếng là một vị đại sư trước khi trở thành đệ tử của Bụt. Khi Thầy Xá Lợi Phất làm môn sinh của Bụt, các sư đệ và môn sinh của Ngài cũng đi theo Ngài.
119
Bụt nhận lời ông Cấp Cô Độc để tới Shravasti, thủ đô của vương quốc Koshala. Ông Cấp Cô Độc về đó trước để sửa soạn đón tiếp. Ông cần một tăng sĩ đi cùng. Bụt cử Thầy Xá Lợi Phất là người rất giỏi trong việc xây dựng tăng thân, đi cùng với ông Cấp Cô Độc. Hai vị, một tăng sĩ và một cư sĩ đó, chẳng bao lâu trở nên thân thiết với nhau.
Có người nghĩ rằng tu sĩ chỉ thân được với tu sĩ và cư sĩ cũng chỉ gần được cư sĩ thôi. Nhưng không phải vậy. Một khi cả hai cùng có ước vọng tu tập tỉnh thức và nhìn sâu, họ có thể trở thành bạn thân, người cộng sự và bạn đồng tu được. Không có sự phân biệt. Người tu sĩ hay cư sĩ đều có thể là người tốt và là bạn thân thiết của nhau.
Ông Cấp Cô Độc muốn tặng cho Bụt một miếng đất để xây tu viện tại Kosahala. Sau khi tìm kiếm nhiều nơi, ông biết chỉ có một khu đất kia là khá đẹp. Đó là một khu công viên xinh xắn của hoàng thân Kỳ Đà (Jeta). Ông Cấp Cô Độc rất giàu có, nên tin rằng ông có thể thuyết phục hoàng thân bán miếng đất ấy cho ông. Ông hoàng đã trồng nhiều thứ cây đẹp đẽ trên miếng đất nên nó đẹp như một cõi thiên đàng. Khi ông Cấp Cô Độc tới hỏi mua thì hoàng thân từ chối. Ông trả giá cao hơn nhưng vẫn bị từ chối. Cuối cùng ông Cấp Cô Độc hỏi: “Hoàng thân muốn bao nhiêu tiền, tôi cũng sẵn sàng trả.” Ông hoàng trả lời: “Nếu ông có thể phủ kín đất bằng cách trải vàng lá lên đó, thì tôi sẽ bán.” Ông Hoàng nói đùa như thế, không ngờ rằng ông Cấp Cô Độc lại nhận lời.
Ông Cấp Cô Độc mang vàng tới trải khắp khu vườn. Hoàng thân vẫn không muốn bán, nhưng các cố vấn của Ngài nói rằng: “Ngài là hoàng thân quốc thích, thuộc gia đình hoàng tộc, Ngài không thể nuốt lời hứa.”
Hoàng thân Kỳ Đà tự hỏi không hiểu vị thầy tâm linh kia có gì xuất chúng tới độ ông Cấp Cô Độc chịu trả giá cao như thế để mua đất cúng dường. Mọi người liền nói với Hoàng thân Kỳ Đà về Bụt,
120
một đạo sư trẻ tuổi nhưng hoàn toàn tỉnh thức, và các bài giảng cùng lòng từ bi của Ngài không người nào có thể so sánh được. Thấy được sự kính tín và ngưỡng mộ của ông Cấp Cô Độc, Hoàng thân Kỳ Đà bảo ông ngừng, không cần trải thêm vàng ra nữa và nói: “Ông trả như vậy là quá đủ để mua đất rồi. Tôi xin tặng Bụt tất cả cây cối tôi đã trồng, coi như tôi cúng dường Ngài.” Vì thế nên người ta gọi đó là vườn Kỳ Đà – Cấp Cô Độc. Vườn do ông Cấp Cô Độc và cây do Hoàng thân Kỳ Đà hiến tặng cho Bụt. Bụt rất thích khu vườn này và Ngài ở đó tới hai mươi mùa mưa an cư. Bạn có thể tới viếng khu này và nay vẫn còn thấy những dấu tích cổ của các tu viện cổ tại đó.
Trong suốt các năm sau khi gặp Bụt, ông Cấp Cô Độc vẫn tiếp tục công việc giúp người nghèo và hỗ trợ Bụt, Pháp và Tăng. Cả gia đình ông hàng tuần tới vườn Kỳ Đà nghe pháp và thực tập tỉnh thức. Ông thường dẫn các bạn cùng ngành thương mại tới nghe Bụt giảng dạy. Một lần ông dẫn tới hơn năm trăm thương gia để nghe Bụt dạy các cư sĩ thực tập chánh niệm. Đa số các bạn ông thọ nhận ngũ giới. Suốt cuộc đời, ông Cấp Cô Độc rất an lạc và hạnh phúc trong việc hỗ trợ Bụt, Pháp và Tăng. Dù có nhiều thành công, ông Cấp Cô Độc cũng đã gặp nhiều khó khăn trong cuộc đời. Có lần mất hết tài sản, sau nhờ các người cộng sự và bè bạn, ông lại trở nên giàu có.
Ba mươi lăm năm sau khi gặp Bụt lần đầu, ông Cấp Cô Độc bị đau nặng. Nghe tin ông bị ốm, Bụt tới thăm ông và nhắc ông thực tập thở khi nằm trên giường bệnh. Rồi Bụt cử Thầy Xá Lợi Phất chăm sóc cho người bạn thân của Thầy. Bụt bảo Thầy Xá Lợi Phất ở lại Koshala với ông Cấp Cô Độc để giúp ông chết một cách bình an.
Khi Thầy Xá Lợi Phất biết tin ông Cấp Cô Độc đang tiến dần tới cái chết, Ngài mời người sư đệ Ananda cùng đi thăm ông với Ngài. Ananda là anh em bà con của Bụt và là người nhớ hết tất cả những
121
bài giảng của Bụt. Ngài là cái duyên chính khiến chúng ta được học giáo pháp của Bụt ngày nay.
Sau buổi khất thực, hai Ngài tới thăm ông Cấp Cô Độc tại nhà ông. Khi hai vị tăng tới nơi, ông Cấp Cô Độc rất vui sướng được gặp hai người, vì ông cảm thấy rất cần gặp quý vị đó. Ông cố hết sức để ngồi dậy đón tiếp hai Thầy cho phải phép, nhưng ông quá yếu nên không thể ngồi lên.
Thầy Xá Lợi Phật nói: “Ông bạn ơi, đừng cố ngồi dậy làm gì. Hãy cứ nằm yên, chúng tôi sẽ mang ghế tới ngồi cạnh ông đây.” Rồi Thầy Xá Lợi Phất hỏi: “Ông bạn cảm thấy thế nào? Có đau lắm không? Cái đau nó tăng hay giảm?”
Ông Cấp Cô Độc trả lời: “Thưa Thầy, hình như cái đau trong thân tôi không giảm mà tăng lên hoài.”
Thầy Xá Lợi Phất liền nói: “Như vậy, tôi đề nghị ông thực tập thiền quán về Tam Bảo nhé.” Thầy giúp ông Cấp Cô Độc thiền quán về Bụt, Pháp và Tăng với sự trợ giúp của Thầy Ananda ngồi kế bên. Thầy Xá Lợi Phất được coi là vị đệ tử xuất sắc nhất của Bụt, như là cánh tay mặt của Bụt vậy. Ngài là sư huynh của hàng ngàn tăng ni. Ngài biết ông Cấp Cô Độc đã có nhiều năm hạnh phúc khi hỗ trợ Bụt, Pháp và Tăng. Ngài cũng biết rằng khi thiền quán về Tam bảo, ông Cấp Cô Độc sẽ tưới tẩm được các hạt giống hạnh phúc trong ông, ngay lúc khó khăn này.
Ngài cùng ông Cấp Cô Độc thiền quán nhớ tưởng tới bản chất huyền diệu của Bụt, Pháp và Tăng. Chỉ sau sáu phút cơn đau của ông Cấp Cô Độc đã đỡ nhiều vì hạt giống an lạc trong ông đã được tưới tẩm. Cơ thể ông được quân bình lại và ông Cấp Cô Độc mỉm cười.
Tưới tẩm những hạt giống của hạnh phúc là việc rất quan trọng cho người bệnh hay người sắp lìa đời. Tất cả chúng ta đều có những hạt giống hạnh phúc trong mình. Trong những lúc khó khăn như
122
đau ốm hay sắp chết, cần có bạn bè ngồi với ta để giúp ta tiếp xúc được với những hạt giống tốt đó. Nếu không các hạt giống sợ hãi, hối tiếc hay thất vọng sẽ xâm chiếm chúng ta dễ dàng.
Khi ông Cấp Cô Độc có thể mỉm cười, Thầy Xá Lợi Phất biết đã có sự quân bằng giữa cái đau và niềm vui. Ngài mời ông Cấp Cô Độc tiếp tục thiền quán theo Ngài hướng dẫn. “Bạn hãy thực tập theo tôi và Ananda như sau: Thở vào tôi thấy thân này không phải là tôi. Tôi không kẹt vào nơi thân này. Tôi là sự sống thênh thang. Tôi chưa bao giờ từng sinh cũng chưa bao giờ từng diệt.”
Khi bạn sắp chết, có lẽ bạn không tỉnh thức gì mấy về cái thân mình. Bạn có thể bị tê bại, và bạn bị kẹt vào ý niệm cái thân ấy là bạn. Bạn bị kẹt vào ý tưởng là khi thân đó chết thì bạn cũng bị diệt. Vì vậy mà bạn sợ hãi. Bạn sợ trở thành hư vô. Sự hoại diệt của cái thân người không thể đụng tới bản chất thật sự của người đó. Bạn cần giải thích cho người đó hiểu rằng anh ta có một đời sống không có giới hạn. Cái thân này chỉ là một biểu hiện, như đám mây. Khi đám mây không còn là mây nữa, nó cũng không mất đi đâu hết. Nó không trở thành hư không mà chỉ chuyển hóa ra thành mưa mà thôi. Vậy thì ta không nên đồng hóa ta với cái thân này. “Thân này không phải là tôi. Tôi không kẹt vào nơi thân ấy. Tôi là sự sống thênh thang.”
Thật vậy, ta cần bắt đầu thực tập với mắt, rồi mũi, tai, lưỡi, thân và ý. “Mắt này không phải là tôi. Tôi không kẹt vào đôi mắt này. Tôi là sự sống thênh thang. Tai này không phải là tôi. Tôi không kẹt vào đôi tai này. Tôi là sự sống thênh thang. Mũi này không phải là tôi. Tôi không kẹt vào cái mũi này. Tôi là sự sống thênh thang…”
Thực tập như vậy giúp ta không tự đồng hóa mình với cặp mắt, đôi tai, cái lưỡi, cái mũi hay cái thân mình. Ta khám phá ra các thức của những ngũ quan đó và thấy ta không phải chỉ là các giác quan. Ta phong phú hơn sự biểu hiện của các giác quan đó nhiều. Sự ngừng bặt của các biểu hiện kia không ảnh hưởng tới ta.
123
Chúng ta nhìn lại coi cái gì là tự tánh của ta. Trên cơ thể và giác quan, có ngũ uẩn sắc thọ tưởng hành và thức. Nhìn sâu vào từng uẩn, ta nói: “Những thứ đó không phải là ta.” Nhận thức, cảm thọ, tư tưởng tới rồi đi, đó không thể là ta được. Tâm thức cũng như vậy, chỉ là những biểu hiện. Khi các duyên đầy đủ thì chúng biểu hiện. Khi duyên không còn đầy đủ thì chúng không biểu hiện. Dù có biểu hiện ra hay không, những thứ đó cũng không phải là ta.
Thầy Xá Lợi Phất hướng dẫn ông Cấp Cô Độc qua các thức của giác quan và qua năm uẩn, và ông Cấp Cô Độc thấy chúng không phải là mình. Sau đó Thầy Xá Lợi Phất hướng dẫn ông thiền quán về tứ đại. Thầy nói với ông Cấp Cô Độc: “Bạn ơi, chúng ta hãy tiếp tục thiền quán. Đất không phải là tôi (đất đây nghĩa là tất cả các chất rắn như thịt, xương, các cơ quan, bắp thịt). Lửa hay hơi nóng để giữ cho thân ấm áp và tiêu thức ăn không phải là tôi. Tôi không kẹt vào yếu tố lửa hay hơi nóng đó. Chất nước trong tôi không phải là tôi. Có nước cùng khắp trong thân tôi, nhưng tôi không bị ràng buộc vào nó. Gió hay không khí trong tôi cũng không phải là tôi vì tôi không bị kiềm tỏa bởi biên giới nào hết.” Thầy Xá Lợi Phất tiếp tục như thế.
Cuối cùng ông Cấp Cô Độc được hướng dẫn thiền quán về sự tương duyên sinh: “Ông bạn thân, ta hãy nhìn sâu hơn nữa. Khi nhân duyên đầy đủ, cái thân ta tự nó biểu hiện. Nó không từ đâu tới, và sau khi hoại diệt nó cũng không đi tới đâu hết.” Khi một sự vật biểu hiện thật sự ta không thấy nó sinh ra. Khi nó ngừng biểu hiện ta cũng không thể gọi là nó chết đi. Chúng ta vượt thoát được các ý niệm tới-đi, có-không, sinh-diệt, giống nhau – khác nhau. Nó cũng giống hệt như bài giảng mà ta đã học quán chiếu về đám mây, ngọn lửa hay hoa hướng dương.
Khi thực tập tới đó, ông Cấp Cô Độc bắt đầu khóc. Thầy Ananda lấy làm ngạc nhiên. Thầy Ananda trẻ hơn Thầy Xá Lợi Phất nhiều nên Thầy không thấy được sự chuyển hoá và giải thoát của ông
124
Cấp Cô Độc vào lúc đó. Thầy nghĩ rằng ông Cấp Cô Độc khóc vì còn tiếc nuối chuyện gì đó hoặc ông đã thực tập không thành công.
Thầy Ananda hỏi: “Tại sao bạn lại khóc? Bạn có hối tiếc điều gì không?”
Ông Cấp Cô Độc trả lời: “Không, Thầy Ananda, tôi không có gì hối tiếc cả.”
Thầy Ananda lại hỏi: “Hay là bạn thực tập không thành công?”
Ông Cấp Cô Độc trả lời: “Không thưa Thầy Ananda, tôi thực tập rất thành công.”
Thầy Ananda: “Vậy tại sao bạn lại khóc?”
Ông Cấp Cô Độc ràn rụa nước mắt trả lời: “Thầy Ananda ơi, tôi khóc vì tôi sung sướng quá. Tôi đã phục vụ Bụt, Pháp và Tăng ba chục năm qua và tôi chưa bao giờ được giảng dạy và thực tập giáo pháp mầu nhiệm như bài Thầy Xá Lợi Phất mới dạy tôi ngày hôm nay. Tôi sung sướng quá, tôi thảnh thơi quá!”
Thầy Ananda liền nói với ông: “Bạn không biết rằng các tu sĩ chúng tôi được học giáo pháp này hàng ngày sao?”
Ông Cấp Cô Độc mỉm cười và nhỏ nhẹ nói với giọng yếu ớt: “Xin Thầy Ananda hãy trở về thưa với đức Thế Tôn là tôi hiểu bài giảng này. Có lẽ nhiều cư sĩ quá bận rộn nên không tiếp nhận và thực hành được giáo pháp này nhưng cũng có nhiều vị có đủ thảnh thơi và thì giờ để học hỏi và tu tập. Xin đức Thế Tôn hãy dạy giáo pháp này cho các cư sĩ nữa.”
Biết đây là lời yêu cầu cuối cùng của ông Cấp Cô Độc, Thầy Ananda nói: “Dĩ nhiên tôi sẽ làm như bạn yêu cầu, sẽ trình lên đức Thế Tôn ngay khi chúng tôi trở lại tu viện.” Sau khi hai thầy ra về ít lâu, ông Cấp Cô Độc đã chết một cách bình an và không đau đớn.
125
Câu chuyện này được ghi lại trong “Kinh Dành Cho Người Hấp Hối.” Tôi xin những ai có thể, đều nên học hỏi và hành trì kinh này. Xin đừng để tới lúc đụng chuyện sống chết mới học và hành kinh đó. Xin hãy tập nhìn sâu ngay bây giờ để có thể tiếp xúc được với bản chất không sinh – không diệt, không đến – không đi, không giống nhau – không khác nhau. Làm được như vậy bạn sẽ hết đau buồn, khổ não. Nếu bạn cố gắng thực tập cho tinh chuyên, bạn sẽ nuôi dưỡng được sự vô úy trong bạn. Bạn sẽ có thể chết một cách bình an và hạnh phúc.
Sống hạnh phúc, chết bình an là chuyện có thể làm được. Ta sẽ được như thế khi ta nhìn thấy mình tiếp tục biểu hiện trong các hình thái khác. Ta cũng có thể giúp người khác chết bình an nếu ta có những yếu tố vững chãi và vô úy trong ta. Bao nhiêu người trong chúng ta có cái sợ sẽ thành hư vô. Vì sợ hãi mà ta rất đau khổ. Vì vậy mà ta cần giúp người sắp chết hiểu được cái chân lý: “ta chỉ là sự tiếp nối trong nhiều biểu hiện.” Như vậy ta sẽ không bị chuyện sống chết làm cho ta hoảng sợ, vì ta hiểu đó chỉ là những khái niệm mà thôi. Đó là một cái nhìn rất quan trọng giúp cho ta hết sợ hãi.
Tôi đã lấy những lời lẽ của bài “Kinh Dành Cho Người Hấp Hối” (Anguttara Nikaya, Tăng chi bộ) để làm thành một bài hát. Đó là một điệu ru, có thể hát cho người sắp chết nghe, khi họ sắp thở hơi cuối cùng:
“Thân này không phải là tôi Tôi không kẹt vào nơi thân ấy Tôi là sự sống thênh thang Tôi chưa bao giờ từng sinh và cũng chưa bao giờ từng diệt Này kia biển rộng trời cao Muôn ngàn tinh tú lao xao Tất cả đều biểu hiện tôi, từ nguồn linh tâm thức Tự muôn đời tôi vẫn tự do Tử sinh là cửa ngõ ra vào
126
Tử sinh là trò chơi cút bắt Hãy cười cùng tôi Hãy nắm tay tôi Hãy vẫy tay chào để rồi tức thì gặp lại Gặp lại hôm nay Gặp lại ngày mai Chúng ta sẽ gặp nhau nơi suối nguồn Chúng ta sẽ gặp lại nhau trên muôn vàn nẻo sống.”
Hàng thứ nhất có thể được nhắc lại với các chữ: “Mắt này không phải là tôi, tôi không kẹt vào hai mắt đó… Mũi này… Tai này… Lưỡi này…Ý này… Các hình sắc này… Các âm thanh này…” thay vào chữ “Thân này.”
Khi hát hay đọc bài này cho người hấp hối nghe, ta sẽ giúp họ thoát được ý nghĩ họ có một tự tánh thường hằng dính liền với một phần nào đó trong thân thể của họ. Tất cả các hợp uẩn đều bị tan rã nhưng bản chất thực của ta sẽ không biến vào quên lãng. Việc hướng dẫn thiền quán này sẽ giúp ta không bị vướng vào ý niệm ta là cái thân này, ta là cảm xúc hoặc tư tưởng kia. Thật sự ta không phải là những thứ đó. Ta là sự sống thênh thang. Chúng ta không bị kẹt vào sinh, không bị kẹt vào tử, vào có hoặc vào không. Đó là chân lý của thực tại.
Vậy, xin hãy đừng quá bận rộn trong đời sống hàng ngày. Xin hãy dành thì giờ thực tập. Hãy học cách sống hạnh phúc, bình an và sung sướng ngay hôm nay. Hãy tập nhìn sâu để hiểu được bản chất thật của sinh tử, như vậy bạn sẽ được chết bình an, không sợ hãi. Đây là điều ai cũng có thể làm được.
Nếu bạn thực tập như vậy, không còn sợ hãi, thì khi có người thân quen sắp chết, bạn có thể giúp họ được. Bạn phải biết thực sự bạn muốn làm gì và không muốn làm gì. Bạn là người thông minh nên sẽ biết cách dùng thì giờ một cách khéo léo. Bạn không cần mất thì giờ để làm những chuyện vô ích và tầm thường. Bạn không cần
127
giàu có, không cần phải có danh vọng hay quyền hành. Điều bạn cần là tự do, vững chãi, bình an và hạnh phúc. Bạn cần có thì giờ và năng lực để có thể chia sẻ những thứ đó với người khác.
Hạnh phúc của chúng ta không tùy thuộc vào chuyện ta có nhiều tiền của hay danh vọng. Sự an toàn của chúng ta là do ta có thực tập chánh niệm hay không. Một khi chúng ta có thực tập tỉnh thức thì Bụt, Pháp và Tăng sẽ chăm sóc ta và chúng ta sẽ có hạnh phúc. Đôi mắt sáng, miệng cười tươi và bước chân ta vững chãi trên con đường thênh thang của cuộc sống tự do. Hạnh phúc của ta sẽ nở hoa trên những người sống bên cạnh. Chúng ta sẽ không dùng thì giờ vào những chuyện hời hợt. Ta dùng thì giờ cho sự tu học để làm cho đời sống ta có phẩm chất hơn. Đó là món quà quí nhất ta có thể tặng cho con cháu ta. Đó là những tinh túy ta có thể chia sẻ với bạn bè. Ta cần có thì giờ để tiếp nhận, học hỏi và thực hành những giáo pháp mầu nhiệm của Bụt, như bài dạy cho ông Cấp Cô Độc vào lúc ông hấp hối.
Nương tựa vào gia đình, bè bạn và cộng đồng, tăng thân, ta thay đổi cuộc đời mình. Ta phải sống an vui ngay được chứ không đợi tới mai sau. Ta phải bắt đầu ngay lúc này, tại đây, sống an lạc vui vẻ ngay bây giờ. Không có con đường dẫn tới hạnh phúc, hạnh phúc chính là con đường mình đi.
Bài giảng của Thầy Xá Lợi Phất có thể tặng cho bất cứ ai. Ông Cấp Cơ Độc rất may mắn nhận được giáo pháp đó vào lúc cuối đời. Mọi chuyện đều vô thường và ta không thể biết lúc nào ta sẽ thở hơi cuối cùng. Ta có thể sẽ không may mắn như ông Cấp Cô Độc, có người bạn tâm linh bên cạnh để hướng dẫn khi ta sắp chết. Vì vậy ta không nên để quá trễ. Ta nên thực tập ngay để có thể tự hướng dẫn mình.
Câu chuyện về cái chết thời nay Vào đầu thập niên 1990, trên đường tới trung tâm Omega thuộc
tiểu bang Nữu Ước để hướng dẫn một khóa tu, tôi nhận được tin
128
một người bạn cũ đang nằm hấp hối trong bệnh viện ở ngay phía bắc thành phố Nữu Ước. Ông ta tên là Alfred Hassler. Ông đã từng là giám đốc tổ chức Hòa Giải. Trong những năm 1966 – 1967, ông và tôi thường đồng hành trên nhiều quốc gia để cố gắng vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam.
Sau này khi tôi không được phép trở về xứ nữa, tôi đã nói cho thế giới biết về các hành động vi phạm nhân quyền của cả hai miền Nam Bắc Việt. Hassler đã thay tôi qua Việt Nam để điều hợp các công việc tại đó. Ông giúp các bạn tôi dựng những khu trại giúp nạn nhân chiến tranh. Chúng tôi cùng nhau nuôi khoảng 8 ngàn trẻ mồ côi. Khi tôi tới Mỹ vào năm 1966, hội Thân hữu Hòa Giải tổ chức các buổi nói chuyện cho tôi.
Khi cô Chân Không và tôi tới bệnh viện, Alfred đã hôn mê. Vợ ông Dorothy, và con gái Laura của ông có mặt bên ông. Laura là người làm việc tình nguyện cho phái đoàn Phật giáo Hòa Bình, khi cô còn rất trẻ.
Khi Dorothy và Laura nhìn thấy chúng tôi, họ rất sung sướng. Laura ráng gọi để cha cô tỉnh lại: “Ba ơi, Thầy tới này – Cô Chân Không có đây này!” Nhưng Alfred không tỉnh lại, ông vẫn chìm trong cơn mê. Tôi bảo cô Chân Không hát cho ông ta nghe. Người sắp chết vẫn có khả năng nghe, dù ta không thấy được điều đó. Cô Chân Không bắt đầu hát: “Thân này không phải là tôi. Tôi không kẹt vào nơi thân ấy. Tôi là sự sống thênh thang. Tôi chưa bao giờ từng sinh cũng chưa bao giờ từng diệt.” Cô hát lại lần thứ hai, lần thứ ba. Giữa bài lần sau này, Alfred tỉnh lại, mở mắt ra.
Laura rất sung sướng, cô bé gọi: “Ba, ba biết là Thầy có đây không? Ba có biết Sư cô Chân Không cũng có đây không?” Alfred không nói được tiếng nào. Nhìn vào mắt ông chúng tôi hiểu là ông biết chúng tôi đang có mặt. Cô Chân Không bắt đầu nói chuyện với ông về những kinh nghiệm hoạt động chung của chúng tôi cho hòa bình Việt Nam. “Alfred, ông nhớ thời gian ông ở Saigon và
129
ráng gặp Thầy Trí Quang hay không? Hoa Kỳ đã quyết định thả bom Hà Nội ngày hôm trước và Thầy Trí Quang giận quá nên nói là sẽ không gặp một người Tây phương nào nữa, dù họ là bồ câu hay diều hâu.”
“Khi ông tới, thầy không mở cửa. Alfred, ông có nhớ đã ngồi ngoài cửa viết một đoạn ngắn: ‘Tôi là bạn, không phải kẻ thù, tới để giúp cho cuộc chiến sớm chấm dứt trên xứ Thầy. Tôi sẽ không ăn hay uống gì hết cho tới khi Thầy mở cửa cho tôi.’ Ông đã đẩy thư qua khe cửa, Alfred, ông nhớ không? Ông đã nói sẽ ngồi đó cho tới khi cửa mở. Ông nhớ chứ? Chỉ mười lăm phút sau, Thầy Trí Quang mở cửa, miệng cười tươi để mời ông vô phòng… Alfred, ông có nhớ không? Khi ở La Mã, có một đêm không ngủ của ba trăm tu sĩ Thiên chúa giáo, mỗi người mang tên một vị sư Việt Nam đã bị tù vì không chịu gia nhập quân đội.”
Sư cô Chân Không tiếp tục nói với Alfred về những niềm vui mà chúng tôi đã cùng trải qua khi vận động hòa bình cho Việt Nam. Chuyện này có hiệu quả thật mầu nhiệm. Cô ráng làm như Thầy Xá Lợi Phất làm cho ông Cấp Cô Độc. Cô cố gắng tưới tẩm những hạt giống hạnh phúc cho Afred. Niềm vui của ông là lý tưởng phụng sự hòa bình và chấm dứt khổ đau cho người khác. Khi những hạt giống hạnh phúc được tưới tẩm, trong ông có sự thăng bằng về khổ và vui, nên ông tỏ ra bớt đau đớn.
Trong khi đó tôi thoa bóp chân Aflfred. Tôi nghĩ là một người hấp hối có thể không có ý thức gì mấy về cơ thể của họ vì nó đã bị tê. Laura hỏi: “Ba, ba có biết là Thầy đang thoa bóp chân cho ba không?” Ông ta không nói được nhưng nhìn vào mắt ông, chúng tôi biết ông có nhận ra là chúng tôi đang hiện diện. Bỗng nhiên ông mở miệng kêu lên: “Mầu nhiệm quá, mầu nhiệm quá!” Sau đó ông hôn mê lại và không bao giờ tỉnh nữa.
Đêm hôm đó tôi phải nói Pháp thoại hướng dẫn cho các thiền sinh tại Omega. Chúng tôi từ biệt họ và bảo Dorothy cùng Laura
130
hãy làm theo tôi và cô Chân Không, hãy nói chuyện và hát cho Alfred. Sớm hôm sau tôi được tin Alfred đã chết rất bình an vài giờ sau khi chúng tôi rời ông.
Những người bị hôn mê vẫn có cách để nghe chúng ta nếu ta thật sự có mặt một cách bình an bên cạnh họ. Mười năm trước đây có một sinh viên sống tại Bordeaux, bên Pháp, nghe tin mẹ anh đang hấp hối tại California, anh khóc thật nhiều. Anh không biết khi bay về tới California thì mẹ còn sống hay không. Sư cô Chân Không bảo anh bay ngay về và nếu thấy mẹ còn sống thì hãy làm giống như thầy Thầy Xá Lợi Phất đã làm cho ông Cấp Cô Độc. Cô bảo anh ta hãy nói về những kỷ niệm đẹp đẽ giữa hai mẹ con. Anh cũng nên nhắc tới thời mẹ mới lấy bố và những năm mẹ còn trẻ. Nói với mẹ như thế, anh sẽ gợi lại cho mẹ những điều làm mẹ vui, dù cho mẹ không còn tỉnh.
Khi anh đó tới nhà thương thì mẹ anh đã hôn mê. Dù không hoàn toàn tin rằng người mê man có thể nghe được nhưng anh ta đã làm những gì mà sư cô đã căn dặn. Bác sĩ cho anh biết bà mẹ đã mê cả tuần trước và không hy vọng gì bà sẽ tỉnh lại trước khi chết. Nhưng sau khi nói chuyện với mẹ khoảng một giờ rưỡi đồng hồ, bà tỉnh lại. Khi ngồi bên giường người hấp hối, nếu bạn bình tĩnh và thân tâm bạn hoàn toàn hiện diện tại đó, bạn có thể giúp được người đó chết một cách an nhiên.
Vài năm trước đây, Sư cô Chân Không tới thăm chị cô bị đau rất nặng sau khi thay gan. Sau hai năm cơ thể bà ta từ chối không nhận lá gan mới ghép đó nữa. Bà ấy rất đau đớn. Khi vô tới nhà thương, cô Chân Không thấy cả nhà ai cũng như đầu hàng, thấy không còn giúp gì cho bà ấy được. Dù hôn mê, người bệnh vẫn quằn quại, kêu rên và la hét vì quá đau đớn. Tất cả các con bà, kể cả người con bác sĩ đều cảm thấy bất lực.
Sư cô Chân Không đã mang tới nhà thương cái băng niệm Bồ tát Quan Thế Âm của tăng ni Làng Mai. Dù chị cô đã hôn mê, cô vẫn
131
để cho máy chạy, mắc ống nghe vào tai bà và mở cho âm thanh lớn gần tới tối đa. Năm sáu phút sau, điều kỳ diệu đã xảy ra: chị của sư cô nằm gần như yên lặng, không còn quằn quại kêu la gì nữa hết. Bà ta được bình an như vậy cho tới lúc lìa đời, khoảng năm ngày sau đó.
Trong năm ngày chót đó, chị của Sư cô đã liên tục nghe tiếng niệm Bồ tát. Bà ta đã tới chùa nhiều lần và thường nghe niệm như vậy. Nghe lại khi hấp hối, là tưới tẩm được các hạt giống quý báu và an lạc khi bà còn sống. Bà ta có đức tin và đã thấy được bình diện tâm linh trong cuộc đời, bà đã nghe tụng niệm và nghe Pháp thoại nhiều lần. Cái băng và giọng tụng niệm của tăng ni đã khơi dậy những hạt giống hạnh phúc, những hạt giống mà bác sĩ không biết làm sao tiếp xúc cho được. Ai cũng có thể làm như Sư cô Chân Không, nhưng không có ai nghĩ ra.
Tâm thức của chúng ta giống như cái máy truyền hình có nhiều đài. Khi ta bấm một cái nút, đài ta chọn sẽ hiện ra. Khi ta ngồi bên người hấp hối, ta phải biết nên chọn đài nào. Người thân với bệnh nhân là người tốt nhất để làm việc này. Nếu bạn ở cạnh người hấp hối, bạn nên dùng các hình ảnh và âm thanh có thể tưới tẩm những giờ phút hạnh phúc nhất của người đó. Trong tâm thức của ai cũng có những hạt giống của Tịnh độ hay Niết bàn, của vương quốc Thượng đế hay Thiên đàng.
Nếu chúng ta biết thực tập và thấm nhuần thực tại vô sinh bất diệt, nếu ta hiểu được rằng đến-đi, tới-lui chỉ là những ý niệm, và nếu ta hiện diện một cách vững chãi, bình an, thì ta có thể độ được người sắp chết. Ta có thể giúp họ bớt hẳn sợ hãi và đau khổ. Ta có thể giúp họ chết một cách bình an. Ta có thể giúp chính ta hiểu rằng không có sự chết, nghĩa là không có sợ hãi. Chỉ có sự tiếp tục mà thôi.
Thich Nhat Hanh National bestselling author of Anger and Living Buddha, Living Christ
no death)
Comtortlng Wisdom tor Lite
PRAISE FOR
Thich Nhat Hanh "He shows us the connection between personal, inner peace and peace on earth:' -His Holiness the Dalai Lama
"Thich Nhat Hanh is a holy man, for he is humble and devout!' -Martin Luther King, Jr., in nominating
Thich Nhat Hanh for the Nobel Peace Prize
"One of the greatest teachers of our time:'
"Thich Nhat Hanh is a real poet:'
-Robert Thurman
-Robert Lowell
"He has immense presence and both personal and Buddhist authority. If there is a candidate for 'Living Buddha' on earth today, it is Thich Nhat Hanh:' -Richard Baker
'Thich Nhat Hanh writes with the voice of the Buddha:' -Sogyal Rinpoche
"Thich Nhat Hanh is more my brother than many who are nearer to me in race and nationality, because he and I see things the exact same way:' -Thomas Merton
No Death) No Fear Chosen as One of the Best Spiritual Books of the Year
by Spirituality & Health
"[A] simple but profound message ... comforting words in a time and place when seeking happiness is often relegated to a 'to-do' list:'
-The Denver Post
"In this masterwork, [Thich Nhat HanhJ presents his understanding of death along with profound ancillary teachings on freedom, looking deeply, transforming grie£ practicing resurrection, touching the Earth, and accompanying the dying ... with the simplicity and clarity that 'are hallmarks of his writing. We come to see that we can be liberated from our notions of birth and death, coming and going, permanent selves and annihilation ... By living fully in the present, we can experience happiness and be freed from suffering and fear. Thich Nhat Hanh has rendered us an invaluable service by opening our hearts and minds to the wonderful becoming that is our joy and our destiny:'
-Spirituality & Health
continued . ..
"If you think there's nothing new to be said about Buddhism, then take a look at [No Death, No rear]. Buddhist luminary Thich Nhat Hanh confronts another heady topic ... through parables, stories and his own brand of faith:' -Body & Soul
"Zen master Nhat Hanh turns his hard-earned wisdom as a survivor of war, persecution, and exile to the age-old dilemma of what happens when one dies. If the greatest fear is, as he suggests, that one becomes nothing, then how is one to live with this threat of complete annihilation? Using Buddhist parables and anecdotes, Nhat Hanh offers an alternative perspective [that some readers may find] refreshing, especially when it is expressed as calmly and matter-of-factly as Nhat Hanh expresses it:' -Book list
Anger Chosen as One of the Best Spiritual Books of the Year
by Spirituality & Health
"The Buddhist monk addresses the causes of anger and suggests practical tools to embrace and heal it ... Reminding us that small spiritual matters are really large spiritual matters, the author offers wisdom and serenity to comfort readers as they work through anger to a place of 'being peace: " -Library Journal
"Americans would do well to cool down with the prolific Buddhist monk ... Hanh's suggestions cut refreshingly against the grain. Hanh reminds us that anger begins and ends with ourselves; we may feel that we are mad at our wife and son, but really we are the direct objects of our rage. Hanh doesn't limit his task to discussing anger between families and friends; he also deals with anger between citizens and governments. That expansive vision is not surprising (Hanh, after all, is a Nobel Peace Prize nominee) but it is refreshing, uplifting this book out of the self-absorbed, self-help pile. Like Hanh's other books, this is not weighed down with Buddhist terminology. The appendices ... give it the specifically Buddhist spice that some readers will appreciate. The meat of the book, however, will be accessible to a broad, ecumenical audience:' -Publishers Weekry
Going Home: Jesus and Buddha as Brothers
"Explores the connections between Buddhism and Christianity ... a valuable addition to the growing literature on these two religious traditions:' -Kirkus Reviews
"[A] beautiful and inspiring gift to all seeking a more meaningful spirituality:' -Library Journal
"His book speaks powerfully about the need for tolerance and love in overcoming differences:' -Publishers Weekry
Fragrant Palm Leaves: Journals 1962-l966
"One of the sweetest and most personally revealing of Thich Nhat Hanh's books, it shows the planting of his seeds of remarkable wisdom:' -Jack Kornfield,
author of A Path with Heart
"Enlightening ... To read his thoughts is to understand the connection between public life and private life, and that such 'interbeing' makes for ecstatic joy:' -Maxine Hong Kingston
"In Fragrant Palm Leaves, the venerable poet emerges poignantly disclosing the essence of enlightenment, and also life itself' -Robert Thurman,
author of Inner Revolution
"Informative and inspiring." -Publishers Weekry
OTHER BOOKS
BY THICH NHAT HANH
Anger
Going Home
Living Buddha, Living Christ
Fragrant Palm Leaves
Being Peace
The Blooming of a Lotus
Breathe! You Are Alive
Call Me By My True Names
Cultivating the Mind of Love
For a Future to Be Possible
The Heart of the Buddha's Teaching
The Heart of Understanding
The Long Road Turns to Joy
Love in Action
The Miracle of Mindfulness
Old Path White Clouds
The Path of Emancipation
Peace Is Every Step
Present Moment, Wonderful Moment
The Sun My Heart
Touching Peace
Transformation and Healing
Most Riverhead Books are available at special quantity discounts for bulk purchases for sales promotions, premiums, fund-raising, or educational use. Special books, or book excerpts, can also be created to fit specific needs.
For details, write: Special Markets, The Berkley Publishing Group, 375 Hudson Street, New York, New York 10014.
While the author has made every effort to provide accurate telephone numbers and Internet addresses at the time of publication, neither the publisher nor the author assumes any responsibiliry for errors, or for changes that occur after publication.
Riverhead Books Published by The Berkley Publishing Group
A division of Penguin Group (USA) Inc.
375 Hudson Street New York, New York 10014
Copyright © 2002 by Unified Buddhist Church Cover design © 2002 Jess Morphew Book design by Gretchen Achilles
All rights reserved. This book, or parts thereof. may not be reproduced in any form without permission. The scanning, uploading, and distribution of this book via the Internet or via any other means without permission of the publisher is illegal and
punishable by law. Please purchase only authorized electronic editions, and do not participate in or encourage electronic piracy of copyrighted materials. Your support
of the author's rights is appreciated.
First Riverhead hardcover edition: August 2002 First Riverhead trade paperback edition: August 2003
Riverhead trade paperback ISBN: 1-57322-333-6
The Library of Congress has catalogued the Riverhead hardcover edition as follows:
Nhat Hanh, Thkh. No death, no fear: comforting wisdom for life / Thich Nhat Hanh.
p. cm.
ISBN 1-57322-221-6 I. Spiritual life-Buddhism. 2. Buddhism-Doctrines. I. Title
BQ4302 .N43 2002 2002021358
294·3'444--dC21
Printed in the United States of America
109 8 7 6
Contents
FOREWORD
IX
ONE
Where Do We Come From?
Where Do We Go?
TWO
The Real Fear
17
THREE
The Practice of Looking Deeply
37
FOUR
Transforming Grief and Fear
57
FIVE
New Beginnings
91
SIX
The Address oj Happiness
103
SEVEN
Continuing Manifestations
119
EIGHT
Fear, Acceptance and Forgiveness:
The Practice oj Touching the Earth
133
NINE
Accompanying the Dying
173
Foreword
One day, over lunch, my father said to me, ''The last time I
saw my father, he was in a basket in the living room." We
were sitting together at the outdoor dining area of a Mexican
restaurant in Key West, Florida. He looked up from his plate
of beans and rice, and continued. "My father was a working
man. He was a baker; he worked at the co-op in downtown
Fitchburg on Leominster Street."
"Tell me about your father's death," I said.
"I don't know anything," he replied.
"What did people say?"
"No one ever said anything. And I never asked." He re
turned to the silence that I knew all too well.
Sacred Heart Church is two blocks from the house on
Sanborn Street in West Fitchburg, Massachusetts, where my
father said good-bye to the grandfather I never knew. This
was my family's spiritual center when I was growing up. It
was a refuge from the daily grind of factory work, arguing
spouses, unpaid bills and excess alcohol. This is where I was
baptized and where I was sent for my spiritual education.
IX
FOREWORD
Every Monday afternoon, after a full day at public school, I
reluctantly trudged up Water Street to this building for two
hours of catechism.
I still remember the first day, sitting next to my cousin
Patty, our fresh new catechism books in hand. As two nuns
stood in front of the class, we were told to open our books
to page one and to memorize three questions and their three
"Wh d ," "G d d ""Wh dOd answers. 0 ma e me. 0 ma e you. y 1
God make me?" "To love and serve him." "What happens
when I die?" "Y ou will live forever with God in Heaven."
For the fathers of the church there was no doubt: my soul is
eternal and I will live forever.
Reading The Boston Globe one Sunday, I was struck by an
article about a woman facing the possibility of terminal can
cer. The story began, "A Young Life Interrupted ... Adriana
Jenkins doubts God exists. Or fate." "When we die," she
says, "we are gone 'ashes to ashes, dust to dust.''' But she
imagines death often-the pain, floating upward, looking
down on mourners around her hospital bed, a shimmer of
light and finally nothing: "off like a light switch." This has
become the main alternative for those to whom doubt itself
has become a faith; when we die we are gone, we are nothing.
The first funeral I ever attended was in 1968. It was for
my mother's father, my grandfather, Sam Rameau. Since
then, more than two dozen times, I have stood at the edge of
a freshly dug grave, confused, lost and wondering what to
x
FOREWORD
think and what to feel about death, asking myself, Are there
really only two options to consider, the belief in an eternal
soul, or annihilation?
Doubting the belief in an eternal life and dreading the
idea of oblivion, I have lived with a dull fear, a kind of cos
mic background noise, throughout my life. Which one is
true, forever remaining as me or nothingness? Is there an
eternal soul and, if there is, will I be in heaven or in hell?
Bored forever or in bliss? Alone or with God?
During the Buddha's life, he was questioned many times
by scholars and theologians about the opposite philosophies
of eternalism and nihilism. When asked if there was an eter
nal soul, the Buddha replied that there is no permanent self,
When asked if we were extinguished into oblivion upon our
death, the Buddha said that we are not annihilated. He re
jected both of these ideas.
I have a dear friend who is a famous marine biologist.
Like many people he believes that when we die we are extin
guished forever. He believes this not from a loss of faith or
from despair but because of his trust in science. His faith is
in the natural world, in the beauty of the unfolding universe
around him and in the ability of humans to understand and
gain knowledge of that universe.
Thich Nhat Hanh also has an abiding faith in the ability
of humans to gain understanding. But his goal is more than
Xl
FOREWORD
the accumulation of scientific knowledge; it is the attainment
of liberation and deep personal wisdom based on pure in
quiry. Writing in these pages from his own experience,
Thich Nhat Hanh proposes a stunning alternative to the op
posing philosophies of an eternal soul and nihilism. He tells
us: "Since before time you have been free. Birth and death are
only doors through which we pass, sacred thresholds on our
journey. Birth and death are a game of hide-and-seek. You
have never been born and you can never die" and "Our great
est pain is caused by our notions of coming and going." Over
and over again, he invites us to practice looking deeply so we
can know for ourselves the freedom and joy of the middle
way between a permanent self and oblivion. As a poet, he ex
plores the paradoxes of life and gently lifts the veil of illu
sion, allowing us, maybe for the first time in our lives, to see
that our dread of dying is caused by our own misperceptions
and misunderstandings.
His insights into life and death are subtle and elegant,
and, like all things subtle, best appreciated slowly, in quiet
contemplation. Out of the deep wellspring of Thich Nhat
Hanh's humanity and compassion comes the balm to heal
our hearts.
PRITAM SINGH
xu
In my hermitage in France there is a bush of japonica, Japan
ese quince. The bush usually blossoms in the spring, but one
winter it had been quite warm and the flower buds had come
early. During the night a cold snap arrived and brought with
it frost. The next day while doing walking meditation, I no
ticed that all the buds on the bush had died. I recognized this
and thought, This New Year we will not have enough flowers to decorate
the altar oj the Buddha.
A few weeks later the weather became warm again. As I
walked in my garden I saw new buds on the japonica mani
festing another generation of flowers. I asked the japonica
flowers: "Are you the same as the flowers that died in the frost
or are you different flowers?" The flowers replied to me: "Thay,
we are not the same and we are not different. When condi
tions are sufficient we manifest and when conditions are not
sufficient we go into hiding. It's as simple as that."
This is what the Buddha taught. When conditions are
sufficient things manifest. When conditions are no longer
sufficient things withdraw. They wait until the moment is
right for them to manifest again.
NO DEATH, NO FEAR
Before giving birth to me, my mother was pregnant with
another baby. She had a miscarriage, and that person wasn't
born. When I was young I used to ask the question: was that
my brother or was that me? Who was trying to manifest at
that time? If a baby has been lost it means that conditions
were not enough for him to manifest and the child has de
cided to withdraw in order to wait for better conditions. "I
had better withdraw; I'll come back again soon, my dearest."
We have to respect his or her will. If you see the world with
eyes like this, you will suffer much less. Was it my brother
that my mother lost? Or maybe I was about to come out but
instead I said, "It isn't time yet," so I withdrew.
Becoming Nothing
Our greatest fear is that when we die we 'will become nothing.
Many of us believe that our entire existence is only a life span
beginning the moment we are born or conceived and ending
the moment we die. We believe that we are born from noth
ing and that when we die we become nothing. And so we are
filled with fear of annihilation.
The Buddha has a very different understanding of our
existence. It is the understanding that birth and death are no
tions. They are not real. The fact that we think they are true
makes a powerful illusion that causes our suffering. The
4
WHERE DO WE COME FROM? WHERE DO WE GO?
Buddha taught that there is no birth, there is no death; there
is no coming, there is no going; there is no same, there is no
different; there is no permanent self, there is no annihilation.
We only think there is. When we understand that we cannot
be destroyed, we are liberated from fear. It is a great relief,
We can enjoy life and appreciate it in a new way.
Finding a Lost Loved One
The same thing happens when we lose any of our beloved
oQes. When conditions are not right to support life, they
withdraw. When I lost my mother I suffered a lot. When we
are only seven or eight years old it is difficult to think that
one day we will lose our mother. Eventually we grow up and
we all lose our mothers, but if you know how to practice,
when the time comes for the separation you will not suffer
too much. You will very quickly realize that your mother is
always alive within you.
The day my mother died, I wrote in my journal, "A seri
ous misfortune of my life has arrived." I suffered for more
than one year after the passing away of my mother. But one
night, in the highlands of Vietnam, I was sleeping in the hut
in my hermitage. I dreamed of my mother. I saw myself sit
ting with her, and we were having a wonderfUl talk. She
looked young and beautifUl, her hair flowing down. It was so
NO DEATH. NO FEAR
pleasant to sit there and talk to her as if she had never died.
When I woke up it was about two in the morning. and I felt
very strongly that I had never lost my mother. The impres
sion that my mother was still with me was very clear. I un
derstood then that the idea of having lost my mother was
just an idea. It was obvious in that moment that my mother
is always alive in me.
l opened the door and went outside. The entire hillside
was bathed in moonlight. It was a hill covered with tea
plants. and my hut was set behind the temple halfway up.
Walking slowly in the moonlight through the rows of tea
plants. I noticed my mother was still with me. She was the
moonlight caressing me as she had done so often. very ten
der. very sweet ... wonderful! Each time my feet touched the
earth I knew my mother was there with me. I knew this body
was not mine alone but a living continuation of my mother
and my father and my grandparents and great-grandparents.
Of all my ancestors. These feet that I saw as "my" feet were
actually "our" feet. Together my mother and I were leaving
footprints in the damp soil.
From that moment on. the idea that I had lost my
mother no longer existed. All I had to do was look at the
palm of my hand. feel the breeze on my face or the earth
under my feet to remember that my mother is always with
me. available at any time.
6
WHERE DO WE COME FROM? WHERE DO WE GO?
When you lose a loved one, you suffer. But if you know
how to look deeply, you have a chance to realize that his or
her nature is truly the nature of no birth, no death. There is
manifestation and there is the cessation of manifestation in
order to have another manifestation. You have to be very
keen and very alert in order to recognize the new manifesta
tions of just one person. But with the practice and with ef
fort you can do it.
So, taking the hand of someone who knows the practice,
together do walking meditation. Pay attention to all the leaves,
the flowers, the birds and the dewdrops. If you can stop and
look deeply, you will be able to recognize your beloved one
manifesting again and again in many forms. You will again
embrace the joy oflife.
Nothing Is Born, Nothing Dies
A French scientist, whose name is Lavoisier, declared, "Rim
ne se cree, rim ne se perd." "Nothing is born, nothing dies." Al
though he did not practice as a Buddhist but as a scientist, he
found the same truth the Buddha discovered.
Our true nature is the nature of no birth and no death.
Only when we touch our true nature can we transcend the
fear of non-being, the fear of annihilation.
7
NO DEATH, NO FEAR
The Buddha said that when conditions are sufficient
something manifests and we say it exists. When one or two
conditions fail and the thing does not manifest in the same
way, we then say it does not exist. According to the Buddha,
to qualify something as existing or not existing is wrong. In
reality, there is no such thing as totally existing or totally not
existing.
We can see this very easily with television and radio. We
may be in a room that has no television or radio. And while
we are in that room, we may think that television programs
and radio programs do not exist in that room. But all of us
know that the space in the room is full of signals. The signals
of these programs are filling the air everywhere. We need only
one more condition, a radio or a television set, and many
forms, colors and sounds will appear. It would have been
wrong to say that the signals do not exist because we did not
have a radio or television to receive and manifest them. They
only seemed not to exist because the causes and conditions
were not enough to make the television program manifest. So
at that moment, in that room, we say they do not exist. Just
because we do not perceive something, it is not correct to say
it does not exist. It is only our notion of being and non-being
that makes us confused. It is our notion of being and non
being that makes us think something exists or something
doesn't exist. Notions of being and non-being cannot be ap
plied to reality.
8
WHERE DO WE COME FROM? WHERE DO WE GO?
No Above) No Below
It is like the notion of above and below. To say they exist is
also wrong. What is below for us is above for someone else
somewhere else. Weare sitting here and we say that above is
the direction over our head and we think that the opposite
direction is below.
People practicing sitting meditation on the other side of
the world would not agree that what we call above is above
because for them it is below. They are not sitting on their
heads. The ideas of above and below always mean to be above
something or to be below something, and the ideas of below
and above cannot be applied to the reality of the cosmos.
These are only concepts to help us relate to our environment.
They are concepts that give us a point of reference, but they
are not real. Reality is free from all concepts and ideas.
Trapped by a Notion
The Buddha offered an interesting parable concerning ideas
and notions. A young tradesman came home and saw that his
house had been robbed and burned by bandits. Right outside
what was left of the house, there was a small, charred body.
He thought the body belonged to his little boy. He did not
9
NO DEATH, NO FEAR
know that his child was still alive. He did not know that
after having burned the house, the bandits had taken the lit
tle boy away with them. In his state of confusion, the trades
man believed the body he saw was his son. So he cried, he
beat his chest and pulled out his hair in grie£ Then he began
the cremation ceremony.
This man loved his little boy so much. His son was the
raison d'etre of his life. He longed for his little boy so much
that he could not abandon the little boy's ashes even for one
moment. He made a velvet bag and put the ashes inside. He
carried the bag with him day and night, and whether he was
working or resting, he was never separated from the bag of
ashes. One night his son escaped from the robbers. He came
to the new house built by his father. He knocked excitedly
on the door at two o'clock in the morning. His father called
out as he wept, still holding the bag of ashes. "Who is there?"
"It's me, your son!" the boy answered through the door.
"You naughty person, you are not my boy. My child
died three months ago. I have his ashes with me right here."
The little boy continued to beat on the door and cried and
cried. He begged over and over again to come in, but his fa
ther continued to refuse him entry. The man held firm to the
notion that his little boy was already dead and that this other
child was some heartless person who had come to torment
him. Finally, the boy left and the father lost his son forever.
The Buddha said that if you get caught in one idea and
10
WHERE DO WE COME FROM? WHERE DO WE GO?
consider it to be "the truth," then you miss the chance to
know the truth. Even if the truth comes in person and knocks
at your door, you will refuse to open your mind. So if you are
committed to an idea about truth or to an idea about the con
ditions necessary for your happiness, be careful. The first
Mindfulness Training is about freedom from views:
Aware if the s1iffering created by janaticism and intolerance,
we are determined not to be idolatrous about or bound to any
doctrine, theory or ideology, even Buddhist ones. Buddhist
teachings are guiding means to help us learn to look deeply and
to develop our understanding and compassion. They are not
doctrines to fight, kill or die jor.
This is a practice to help free us from the tendency to be
dogmatic. Our world suffers so much from dogmatic atti
tudes. The first mindfulness training is important to help us
remain free people. Freedom is above all else freedom from
our own notions and concepts. If we get caught in our no
tions and concepts, we can make ourselves suffer and we can
also make those we love suffer.
II
NO DEATH, NO FEAR
No Coming, No Going
For many of us, our greatest pain is caused by our notions of
coming and going. We think that the person we loved came
to us from somewhere and has now gone away somewhere.
But our true nature is the nature of no coming, no going. We
have not come from anywhere, we shall not go anywhere.
When conditions are sufficient, we manifest. When condi
tions are no longer sufficient, we no longer manifest. It does
not mean that we do not exist. Like radio waves without a
radio, we do not manifest.
Not only do the notions of coming and going not ex
press reality, neither do the notions of being and non-being.
We hear these words in the Prajnaparamita Sutra: "Listen
Shariputra, all dharmas [phenomena] are marked by empti- .
ness, they are neither produced nor destroyed, neither in
creasing nor decreasing."
The meaning of emptiness here is very important; it
means first of all to be empty of a separate sel£ Nothing has a
separate self, and nothing exists by itsel£ If we examine things
carefully we will see that all phenomena, including ourselves,
are composites. Weare made up of other parts. Weare made
of our mother and father, our grandmothers and grandfathers,
our body, our feelings, our perceptions, our mental forma
tions, the earth, the sun and innumerable non-self elements.
12
WHERE DO WE COME FROM? WHERE DO WE GO?
All these parts depend on causes and conditions. We see that
all that has existed, exists or will exist is interconnected and
interdependent. All that we see has only manifested because it
is a part of something else, of other conditions that make it
possible to manifest. All phenomena are neither produced
nor destroyed, because they are in a constant process of man
ifesting.
We may be intelligent enough to understand this, but to
understand it intellectually is not enough. To really under
stand this is to be free from fear. It is to become enlightened.
It is to live in inter-being.
We have to practice looking deeply like this to nourish
our awakened understanding of no birth and no death in our
daily lives. In this way we can realize the wonderful gift of
non-fear.
If we just talk about inter-being as a theory, it will not
help us. We should ask: "Piece of paper, where do you come
from? Who are you? What did you come here to do? Where
are you going to go?" We can ask the flame: "Flame, where
do you come from and where will you go?" Listen to the
reply closely. The flame, the piece of paper, is replying by its
presence. We only have to look deeply and we can hear it
reply. The flame is saying: "I do not come from anywhere."
That would be the answer of the japonica flowers also.
They were not the same and not different. They did not
come from anywhere and they did not go anywhere. If there
NO DEATH. NO FEAR
is a baby who is lost, we should not be sad. It is because there
were not sufficient causes and conditions for it to arrive at
that time. It will come again.
Sadness Lies in Ignorance
The Great Being Avalokiteshvara was a disciple of the Bud
dha. One day, when he was concentrating in the course of
deep understanding, he suddenly saw that everything is with
out a separate sel£ Seeing this, he overcame all ignorance,
which means he overcame all his suffering.
Looking deeply, we should also see that there is no birth,
there is no death; there is no coming, there is no going; there
is no being, there is no non-being; there is no same, there is
no different.
If we don't learn this practice, it is a terrible waste. We
can learn many practices to lessen our sadness and our suf
fering, but the cream of enlightened wisdom is the insight of
no birth, no death. When we have this insight we will have
no more fear. We can then enjoy the immense inheritance
our ancestors have handed down to us. We should make
time to practice these deep and wonderful teachings in our
daily lives.
WHERE DO WE COME FROM? WHERE DO WE GO?
Respecting Our Manifestations
If you look at a friend with the eyes of a meditator, you will
see in him or her all generations of their ancestors. You will
be very respectful to them and to your own body because
you will see their body and your body as the sacred home of
all our ancestors.
You will also see that our bodies are the source of all fu
ture generations. We will not damage our bodies, because
that wouldn't be kind to our descendants. We do not use
drugs and we do not eat or drink things that have toxins or
that will harm our bodies. This is because our insight of
manifestation helps us to live in a healthy way, with clarity
and responsibility.
The ideas of inside and outside are also like this. If we
say that the Buddha is in us, our parents are in us, our parents
are outside of us, or the Buddha is outside of us, these ideas
of inside and outside are not applicable. Weare caught in
ideas, especially ideas of coming and going and being and not
being. Only when we rid ourselves of all these ideas can real
ity appear, the reality of nirvana. When all ideas of is and is
not have been extinguished, then reality will manifest itselE
15
NO DEATH, NO FEAR
There Is Nothing Like Experience
We can use an example that is easy to understand, of a tan
gerine or a durian fruit. If there is a person who has never
eaten a tangerine or a durian fruit, however many images or
metaphors you give him, you cannot describe to him the real
ity of those fruits. You can only do one thing: give him a
direct experience. You cannot say: "Well, the durian is a lit
tle bit like the jackfruit or like a papaya." You cannot say
anything that will describe the experience of a durian fruit.
The durian fruit goes beyond all ideas and notions. The
same is true of a tangerine. If you have never eaten a tanger
ine, however much the other person loves you and wants to
help you understand what a tangerine tastes like, they will
never succeed by describing it. The reality of the tangerine
goes beyond ideas. Nirvana is the same; it is the reality that
goes beyond ideas. It is because we have ideas about nirvana
that we suffer. Direct experience is the only way.
16
We are afraid of death, we are afraid of separation, and we
are afraid of nothingness. In the West, people are very afraid
of nothingness. When they hear about emptiness, people are
also very afraid, but emptiness just means the extinction of
ideas. Emptiness is not the opposite of existence. It is not
nothingness or annihilation. The idea of existence has to be
removed and so does the idea of nonexistence. Emptiness is a
tool to help us.
Reality has nothing to do with existence and nonexis
tence. When Shakespeare says: "To be, or not to be-that is
the question," the Buddha answers: "To be or not to be is
not the question." To be and not to be are just two ideas op
posing each other. But they are not reality, and they do not
describe reality.
Not only does awakened insight remove the notion of
permanence, but it also removes the notion of imperma
nence. The notion of emptiness is the same. Emptiness is an
instrument, and if you are caught in the notion of emptiness
you are lost. The Buddha said in the Ratnakuta Sutra: "If you
are caught by the notion of being and non-being, then the
NO DEATH, NO FEAR
notion of emptiness can help you to get free. But if you are
caught by the notion of emptiness, there's no hope." The
teaching on emptiness is a tool helping you to get the real in
sight of emptiness, but if you consider the tool as the insight,
you just get caught in an idea.
If you have a notion about nirvana, that notion should
be removed. Nirvana is empty of all notions, including the
notion of nirvana. If you are caught in the notion of nirvana,
you have not touched nirvana yet. This deep insight and dis
covery of the Buddha took him beyond fear, beyond anxiety
and suffering and beyond birth and death.
Burning Our Notions
When you have a match, you have the condition to make a
fire. If the flame you make with the match lasts long enough,
it will also burn up the match. The match gives rise to the
fire, but the fire itself burns up the match; the teaching of
impermanence is the same. It helps us to have the awakened
understanding of impermanence, and the insight of imper
manence is what will burn up our idea of impermanence.
We have to go beyond the idea of permanence, but we
also have to go beyond the idea of impermanence. Then we
can be in touch with nirvana. The same is true of no self No
self is the match; it helps to give rise to the fire of the insight
20
THE REAL FEAR
of no selE It is the awakened understanding of no self that
will burn up the match of no selE
To practice is not to store up a lot of ideas about no self,
impermanence, nirvana or anything else; that is just the work
of a cassette recorder. To speak about and distribute ideas is
not the study or practice of Buddhism. We can go to a uni
versity to study Buddhism, but we will learn only theories
and ideas. We want to go beyond ideas to have real insight,
which will burn up all our ideas and help us to be free.
Where Is Nirvana?
Look at a quarter. One side of it is called heads, the other
side is called tails; they cannot exist without each other. The
metal from which they are made contains them both. With
out the metal the two sides would not exist. The three ele
ments, heads, tails and metal, inter-are. The metal we could
describe as something like nirvana, and the heads and tails as
something like the manifestation of impermanence and no
selE Through the appearance of either the tails or the heads,
you can touch and recognize the presence of the metal. Simi
larly by looking deeply into the nature of impermanence and
no self, you can also touch the nature of nirvana.
The ultimate dimension of nirvana cannot be separated
from the historical dimension. When you touch deeply the
21
NO DEATH, NO FEAR
historical dimension, you also touch the ultimate dimension.
The ultimate dimension is always in you. For a practitioner
it's very important to touch his or her own nature of imper
manence and non-self. If he is successfUl he will touch the
nature of nirvana and attain non-fear. Now he can ride on
the waves of birth and death, smiling serenely.
The Historical and Ultimate Dimensions
We look upon reality in our daily lives through the historical
dimension, but we can also look upon the same reality in the ul
timate dimension. Reality can be manifested in the historical
dimension, or it can be manifested in the ultimate dimension.
Weare similar. We have our daily and historical concerns, but
each of us also has our ultimate concerns.
When we look for God or nirvana or the deepest kind of
peace, we are concerned about the ultimate. Weare not only
concerned with the facts of daily life-fame, profit, or our
position in society and our projects-but we are also con
cerned about our true nature. To meditate deeply is to begin
to fUlfill our ultimate concern.
22
THE REAL FEAR
Waves A re Water
When you look at the surface of the ocean, you can see
waves coming up and going down. You can describe these
waves in terms of high or low, big or small, more vigorous or
less vigorous, more beautiful or less beautiful. You can de
scribe a wave in terms of beginning and end, birth and death.
That can be compared to the historical dimension. In the
historical dimension, we are concerned with birth and death,
more powerful, less powerful, more beautiful, less beautiful,
beginning and end and so on.
Looking deeply, we can also see that the waves are at the
same time water. A wave may like to seek its own true nature.
The wave might suffer from fear, from complexes. A wave
may say, "I am not as big as the other waves," "I am op
pressed," "I am not as beautiful as the other waves," "I have
been born and I have to die." The wave may suffer from
these things, these ideas. But if the wave bends down and
touches her true nature she will realize that she is water.
Then her fear and complexes will disappear.
Water is free from the birth and death of a wave. Water
is free from high and low, more beautiful and less beautiful.
You can talk in terms of more beautiful or less beautiful,
high or low, only in terms of waves. As far as water is con
cerned, all these concepts are invalid.
NO DEATH. NO FEAR
Our true nature is the nature of no birth and no death.
We do not have to go anywhere in order to touch our true
nature. The wave does not have to look for water because she
is water. We do not have to look for God, we do not have to
look for our ultimate dimension or nirvana, because we are
nirvana, we are God.
You are what you are looking for. You are already what
you want to become. You can say to the wave, "My dearest
wave, you are water. You don't have to go and seek water.
Your nature is the nature of nondiscrimination, of no birth,
of no death, of no being and of no non-being."
Practice like a wave. Take the time to look deeply into
yourself and recognize that your nature is the nature of no
birth and no-death. You can break through to freedom and
fearlessness this way. This method of practice will help us to
live without fear, and it will help us to die peacefUlly without
regret.
If you carry within yourself deep grief, if you have lost a
loved one, if you are inhabited by fear of death, oblivion and
annihilation, please take up this teaching and begin to prac
tice it. If you practice well, you will be capable of looking at
the cloud, the rose, the pebble or your child with the kind of
eyes the Buddha has transmitted to us. You will touch the no
birth, no-death, no-coming, no-going nature of reality. This
can liberate you from your fear, from your anxiety and your
sorrow. Then you can truly have the kind of peace that will
THE REAL FEAR
make you strong and stable, smiling as events happen. Living
this way will allow you to help many people around you.
Where Were You Before You Were Born?
Sometimes people ask you: "When is your birthday?" But
you might ask yourself a more interesting question: "Before
that day which is called my birthday, where was I?"
Ask a cloud: "What is your date of birth? Before you
were born, where were you?"
If you ask the cloud, "How old are you? Can you give
me your date of birth?" you can listen deeply and you may
hear a reply. You can imagine the cloud being born. Before
being born it was the water on the ocean's surface. Or it was
in the river and then it became vapor. It was also the sun be
cause the sun makes the vapor. The wind is there too, help
ing the water to become a cloud. The cloud does not come
from nothing; there has been only a change in form. It is not
a birth of something out of nothing.
Sooner or later the cloud will change into rain or snow
or ice. If you look deeply into the rain, you can see the cloud.
The cloud is not lost; it is transformed into rain, and the rain
is transformed into grass and the grass into cows and then to
milk and then into the ice cream you eat. Today if you eat an
ice cream, give yourself time to look at the ice cream and say:
NO DEATH, NO FEAR
"Hello, cloud! I recognize you." By doing that, you have in
sight and understanding into the real nature of the ice cream
and the cloud. You can also see the ocean, the river, the heat,
the sun, the grass and the cow in the ice cream.
Looking deeply, you do not see a real date of birth and
you do not see a real date of death for the cloud. All that hap
pens is that the cloud transfonus into rain or snow. There is
no real death because there is always a continuation. A cloud
continues the ocean, the river and the heat of the sun, and the
rain continues the cloud.
Before it was born, the cloud was already there, so today,
when you drink a glass of milk or a cup of tea or eat an ice
cream, please follow your breathing. Look into the tea or the
ice cream and say hello to the cloud.
The Buddha took the time to look deeply and so can we.
The Buddha was not a God; he was a human being like
us. He suffered, but he practiced, and that is why he over
came his suffering. He had deep understanding, wisdom and
compassion. That is why we say he is our teacher and our
brother.
If we are afraid of death it is because we have not under
stood that things do not really die. People say that the Bud
dha is dead, but it is not true. The Buddha is still alive. If we
look around us we can see the Buddha in many fonus. The
Buddha is in you because you have been able to look deeply
and see that things are not really born and that they do not
26
THE REAL FEAR
die. We can say that you are a new fonn of the Buddha, a
continuation of the Buddha. Do not underestimate yoursel£
Look around you a little bit and you will see continuations
of the Buddha everywhere.
Am I Yesterday's Me?
I have a photograph of myself when I was a boy of sixteen. Is
it a photograph of me? I am not really sure. Who is this boy
in the photograph? Is it the same person as me or is it an
other person? Look deeply before you reply.
There are many people who say that the boy in the pho
tograph and I are the same. If that boy is the same as I am,
why does he look so different? Is that boy still alive or has he
died? He is not the same as I am and he is also not different.
Some people look at that photograph and think the young
boy there is no longer around.
A person is made of body, feelings, perceptions, mental
fonnations and consciousness, and all of these have changed in
me since that photograph was taken. The body of the boy
in the photograph is not the same as my body, now that I am
in my seventies. The feelings are different, and the perceptions
are very different. It is just as if! am a completely different per
son from that boy, but if the boy in the photograph did not
exist, then I would not exist either.
27
NO DEATH, NO FEAR
I am a continuation like the rain is the continuation of
the cloud. When you look deeply into the photograph, you
can see me already as an old man. You do not have to wait
fifty-five years. When the lemon tree is in flower, you may
not see any fruit, but if you look deeply you can see that the
fruit is already there. You just need one more condition to
bring forth the lemons: time. Lemons are already there in the
lemon tree. Look at the tree and you only see branches,
leaves and flowers. But if the lemon tree has time it will ex
press itself in lemons.
Sunflowers in April
If you come to France in April, you will not see any sunflow
ers. But in July the area around Plum Village has so many
sunflowers. Where are the sunflowers in April? If you come
to Plum Village in April and look deeply, you will see sun
flowers. The farmers have ploughed the land and sown the
seed, and the flowers are just waiting for one more condition
to show themselves. They are waiting for the warmth of May
and June. The sunflowers are there, but they have not fully
manifested.
Look deeply at a box of matches. Do you see a flame in
it? If you do, you are already enlightened. When we look
THE REAL FEAR
deeply at a box of matches, we see that the flame is there. It
needs only the movement of someone's fingers to manifest.
We say: "Dear flame, I know you are there. Now I shall help
you express yourself."
The flame has always been in the box of matches and
also in the air. If there were no oxygen, the flame could not
express itself. If you lit a candle and then covered the flame
with something, the flame would go out for lack of oxygen.
The survival of the flame depends on oxygen. We cannot say
that the flame is inside the box of matches or that the flame
is outside the box of matches. The flame is everywhere in
space, time and consciousness. The flame is everywhere, wait
ing to manifest itself. and we are one of the conditions that
will help the flame to manifest. However, if we blow on the
flame we shall help the flame stop showing itself. Our breath,
when we blow on the flame, is a condition that stops the
manifestation of the flame in its flame form.
We can light two candles from the match and then blow
out the flame on the match. Do you think the flame from the
match has died? The flame is not of the nature to be born or
to die. The question is, is the flame on the two candles the
same flame or two different flames? It is not the same and it
is not different. Now another question: is the flame of the
match dead? It is both dead and not dead. Its nature is not to
die and not to be born. If we leave the candle burning for an
NO DEATH, NO FEAR
hour, will the flame remain the same or become another
flame? The wick, the wax and the oxygen are always chang
ing. The part of the wick and the wax that is burning is al
ways transforming. If these things transform, the flame must
change too. So the flame is not the same, but it also is not
different.
Being Is Not the Opposite oj Annihilation
We have an idea of being that it is the opposite of not
being. These ideas are no more solid than ideas of right
and left. Look at a pen. Can we remove totally its right
hand side? If we use a knife and cut away half of the pen,
the part that remains still has a right-hand side. Political
parties of the right and the left are immortal-they cannot
be removed. As long as there is a right wing, there will be a
left wing.
Therefore those on the left of the political spectrum
should desire the eternal presence of those on the right. If
we remove the right, we have to remove the left at the same
time. The Buddha said: "This is because that is. This mani
fests because that has manifested." This is the Buddha's
teaching concerning the creation of the world. It is called
the teaching on co-arising. The flame is there because the
THE REAL FEAR
matches are there. If the matches were not there, the flame
would not be there.
The Answer Lies Within
Where does the flame come from? What is its origin? We
should look deeply into this question. Do you need to sit in
the lotus position to find the answer? I am sure that the an
swer is already in you. It is just waiting for one more condi
tion to manifest itself. The Buddha said that everyone has
Buddha nature in them. Buddha nature is the ability to un
derstand and touch our real nature. The answer is already in
you. A teacher cannot give you the answer. A teacher can
help you be in touch with the awakened nature, the great un
derstanding and compassion in you. The Buddha invites you
to be in touch with the wisdom that is already in you.
Many of us ask: "Where do you go when you die? What
happens when you die?" We have friends who have lost
someone they love and they ask: "Where is my beloved one
now? Where has she gone now?" Philosophers ask: "Where
does man come from? Where does the cosmos or the world
come from?"
When we look deeply, we see that when all the condi
tions are sufficient something will manifest. What manifests
NO DEATH, NO FEAR
does not come from anywhere. And when a manifestation
ceases, it does not go anywhere.
Creation
"To create" seems to mean that from nothing you suddenly
have something. I prefer the use of the expression "manifes
tation" to the word "creation." Look deeply, and you can
understand creation in terms of manifestation. Just as we can
understand a cloud as a manifestation of something that has
always been there, and rain as the end of the cloud manifesta
tion, we can understand human beings, and even everything
around us, as a manifestation that has come from somewhere
and will go nowhere. Manifestation is not the opposite of
destruction. It simply changes form. Understanding our lives
and the cosmos as a manifestation can bring us tremendous
peace. If you are grieving over the loss of a loved one, this is
an invitation to look deeply and to heal your pain.
There are theologians who have said that God is the
ground of being, but what being? It is not the being that is
opposed to non-being. If it is the notion of being as opposed
to non-being, then that is not God. God transcends all no
tions, including the notions of creation and destruction. If
you look deeply at the notion of creation with the insight of
THE REAL FEAR
manifestation in mind, you will discover the depth of the
teaching on creation. You will discover that nothing is born
and nothing dies. There is only manifestation.
Finding Relief
We come to spiritual practice, to a church, a synagogue, a
mosque or a meditation center, to find relief from pain and
sorrow. But the greatest relief can only be obtained when we
are capable of touching the ultimate dimension. In Judaism
and in Christianity you may call that dimension God. God is
our true nature, the true nature of no birth, no death. That is
why if you know how to trust God, to trust your true nature,
you will lose your fear and sorrow.
In the beginning you might think of God as a person,
but a person is the opposite of a non-person. If you think of
God in terms of notions and concepts, you have not yet dis
covered the reality of God. God transcends all our notions.
God is neither a person nor a non-person. A wave in her ig
norance is subject to the fear of birth, death, high, low, more
or less beautiful, and the jealousy of others. But if a wave is
able to touch her true nature, the nature of water, and know
that she is water, then all her fear and jealousy will vanish.
Water doesn't undergo birth and death, high and low.
H
NO DEATH. NO FEAR
Causes
When we look at things like a flower, a table or a house, we
think that a house has to be made by someone and a table
has to be made by someone in order to be there. Our ten
dency is to look for a cause that has given birth to the house,
a cause that has given birth to the table. We come to the
conclusion that the cause of the house must be the house
builder: the mason or the carpenter. What is the cause of the
table? Who created the table? A carpenter. Who is the cre
ator of the flower? Is it the earth or the farmer or the
gardener?
In our minds we think very simply in terms of cause. We
think that one cause is enough to bring about what is there.
With the practice of looking deeply we find out that one
cause can never be enough in order to bring about an effect.
The carpenter is not the only cause of the table. If the car
penter does not have things like nails, saw, wood, time and
space, food to eat, a father and mother who brought him to
life and a multitude of conditions, he would not be able to
bring the table into being. The causes are actually infinite.
When we look at the flower we see the same thing. The
gardener is only one of the causes. There must be the soil,
the sunshine, the cloud, the compost, the seed and many,
many other things. If you look deeply, you will see that the
34
THE REAL FEAR
whole cosmos has come together in order to help the flower
to manifest. If you look deeply into a piece of carrot that you
eat at lunch, you will see that the whole cosmos has come to
gether in order to help manifest that piece of carrot.
If we continue to look deeply, we see that a cause is at
the same time an effect. The gardener is one of the causes
that has helped to manifest the flower, but the gardener is
also an effect. The gardener has manifested because of other
causes: ancestors, father, mother, teacher, job, society, food,
medicine and shelter. Like the carpenter, he is not only a
cause, he is also an effect.
Looking deeply, we find that every cause is at the same
time an effect. There cannot be something that we can call
"pure cause." There are many things we can discover with
the practice of looking deeply, and if we are not bound to any
dogma or concept we will be free to make our discoveries.
No Pure Cause
When the Buddha was asked, "What is the cause of every
thing?" he answered with very simple words. He said, "This
is, because that is." It means that everything relies on every
thing else in order to manifest. A flower has to rely on non
flower elements in order to manifest. If you look deeply into
the flower, you can recognize non-flower elements. Looking
35
NO DEATH, NO FEAR
into the flower, you recognize the element sunshine; that is a
non-flower element. Without sunshine, a flower cannot man
ifest. Looking at the flower, you recognize the element cloud;
that is a non-flower element. Without clouds, the flower can
not manifest. Other elements are essential, such as minerals,
soil, the farmer and so on; a multitude of non-flower elements
has come together in order to help the flower manifest.
This is why I prefer the expression "manifestation" to the
word" creation." This does not mean that we should not use
the word "creation." Of course we can do so, but we should
understand that creation does not mean making something
out of nothing. Creation is not something that is destroyed
and can become nothing. I very much like the term "W on
derful Becoming." It is close to the true meaning of creation.
An authentic practices of the Buddha carry within them
selves three essential teachings called the Dharma Seals. These
three teachings of the Buddha are impermanence, no self and
nirvana. Just as all-important legal documents have the mark
or signature of a witness, all genuine practices of the Buddha
bear the mark of these three teachings.
If we look into the first Dharma Seal, impermanence, we
see that it doesn't just mean that everything changes. By
looking into the nature of things, we can see that nothing
remains the same for even two consecutive moments. Be
cause nothing remains unchanged from moment to moment,
it therefore has no fixed identity or permanent sel£ So in
the teaching of impermanence we always see the lack of an
unchanging sel£ We call this "no sel£" It is because things
are always transforming and have no self that freedom is
possible.
The third Dharma Seal is nirvana. This means solidity
and freedom, freedom from all ideas and notions. The word
"nirvana" literally means "the extinction of all concepts."
Looking deeply into impermanence leads to the discovery of
39
NO DEATH. NO FEAR
no sel£ The discovery of no self leads to nirvana. Nirvana is
the Kingdom of God.
Impermanence
The practice and understanding of impermanence is not just
another description of reality. It is a tool that helps us in our
transformation, healing and emancipation.
Impermanence means that everything changes and that
nothing remains the same in any consecutive moments. And
although things change every moment, they still cannot be
accurately described as the same or as different from what
they were a moment ago.
When we bathe in the river today that we bathed in yes
terday, is it the same river? Heraclitus said that we couldn't
step into the same river twice. He was right. The water in the
river today is completely different from the water we bathed
in yesterday. Yet it is the same river. When Confucius was
standing on the bank of a river watching it flow by, he said:
"Oh, it flows like that day and night, never ending."
The insight of impermanence helps us to go beyond all
concepts. It helps us to go beyond same and different and
coming and going. It helps us to see that the river is not the
same river but is also not different either. It shows us that the
THE PRACTICE OF LOOKING DEEPLY
flame we lit on our bedside candle before we went to bed is not
the same flame that is burning the next morning. The flame on
the table is not two flames, but it is not one flame either.
Impermanence Makes Everything Possible
Weare often sad and suffer a lot when things change, but
change and impermanence have a positive side. Thanks to
impermanence, everything is possible. Life itself is possible.
If a grain of com is not impermanent, it can never be trans
formed into a stalk of com. If the stalk were not imperma
nent, it could never provide us with the ear of com we eat. If
your daughter is not impermanent, she cannot grow up to
become a woman. Then your grandchildren would never
manifest. So instead of complaining about impermanence,
we should say, "Warm welcome and long live imperma
nence." We should be happy. When we can see the miracle
of impermanence, our sadness and suffering will pass.
Impermanence should also be understood in the light of
inter-being. Because all things inter-are, they are constantly
influencing one another. It is said that a butterfly's wings
flapping on one side of the planet can affect the weather on
the other side. Things cannot stay the same because they are
influenced by everything else, everything that is not itsel£
NO DEATH, NO FEAR
Practicing Impermanence
All of us can understand impermanence with our intellect,
but this is not yet true understanding. Our intellect alone
will not lead us to freedom. It will not lead us to enlighten
ment. When we are solid and we concentrate, we can practice
looking deeply. And when we look deeply and see the nature
of impermanence, we can then be concentrated on this deep
insight. This is how the insight of impermanence becomes
part of our being. It becomes our daily experience. We have
to maintain the insight of impermanence in order to be able
to see and live impermanence all the time. If we can use im
permanence as an object of our meditation, we will nourish
the understanding of impermanence in such a way that it will
live in us every day. With this practice, impermanence be
comes a key that opens the door of reality.
We also cannot uncover the insight into impermanence
for only a moment and then cover it up and see everything as
permanent again. Most of the time we behave with our chil
dren as though they will always be at home with us. We
never think that in three or four years' time they will leave us
to marry and have their own families. Therefore we do not
value the moments our children are with us.
I know many parents whose children, when they are
eighteen or nineteen years old, leave home and live on their
THE PRACTICE OF LOOKING DEEPLY
own. The parents lose their children and feel very sorry for
themselves. Yet the parents did not value the moments they
had with their children. The same is true of husbands and
wives. You think that your spouse will be there for the whole
of your life, but how can you be so sure? We really have no
idea where our partners will be in twenty or thirty years' time
or even tomorrow. It is very important to remember every
day the practice of impermanence.
Seeing Emotions Through the Eyes
oj Impermanence
When somebody says something that makes you angry and
you wish they would go away, please look deeply with the
eyes of impermanence. If he or she were gone, what would
you really feel? Would you be happy or would you weep?
Practicing this insight can be very helpful. There is a gatha, or
poem, that we can use to help us:
Angry in the ultimate dimension
I close my eyes and look deeply.
Three hundred years from now
Where will you be and where shall I be?
When we are angry, what do we usually do? We shout,
scream, and try to blame someone else for our problems. But
43
NO DEATH, NO FEAR
looking at anger with the eyes of impermanence, we can stop
and breathe. Angry at each other in the ultimate dimension,
we close our eyes and look deeply. We try to see three hun
dred years into the future. What will you be like? What will
I be like? Where will you be? Where will I be? We need only
to breathe in and out, look at our future and at the other per
son's future. We do not need to look as far as three hundred
years. It could be fifty or sixty years from now when we have
both passed away.
Looking at the future, we see that the other person is
very precious to us. When we know we can lose them at any
moment, we are no longer angry. We want to embrace her or
him and say: "How wonderful, you are still alive. I am so
happy. How could I be angry with you? Both of us have to
die someday, and while we are still alive and together it is
foolish to be angry at each other."
The reason we are foolish enough to make ourselves suf
fer and make the other person suffer is that we forget that we
and the other person are impermanent. Someday when we
die we will lose all our possessions, our power, our family,
everything. Our freedom, peace and joy in the present mo
ment is the most important thing we have. But without an
awakened understanding of impermanence, it is not possible
to be happy.
Some people do not even want to look at a person when
44
THE PRACTICE OF LOOKING DEEPLY
the person is alive, but when the person dies they write elo
quent obituaries and make offerings of flowers. At that point
the person has died and cannot really enjoy the fragrance of
the flowers anymore. If we really understood and remem
bered that life was impermanent, we would do everything we
could to make the other person happy right here and right
now. If we spend twenty-four hours being angry at our
beloved, it is because we are ignorant of impermanence.
"Angry in the ultimate dimension/I close my eyes." I
close my eyes in order to practice visualization of my beloved
one hundred or three hundred years from now. When you
visualize yourself and your beloved in three hundred years'
time, you just feel so happy that you are alive today and that
your dearest is alive today. You open your eyes and all your
anger has gone. You open your arms to embrace the other
person and you practice: "Breathing in you are alive, breath
ing out I am so happy." When you close your eyes to visual
ize yourself and the other person in three hundred years'
time, you are practicing the meditation on impermanence. In
the ultimate dimension, anger does not exist.
Hatred is also impermanent. Although we may be con
sumed with hatred at this moment, if we know that hatred is
impermanent, we can do something to change it. A practi
tioner can take resentment and hatred and help it to disappear.
Just like with anger, we close our eyes and think, Where will we
45
NO DEATH. NO FEAR
be in three hundred years? With the understanding of hatred in the
ultimate dimension, it can evaporate in an instant.
Let Impermanence Nurture Love
Because we are ignorant and forget about impermanence, we
don't nurture our love properly. When we first married, our
love was great. We thought that if we did not have each
other we would not be able to live one more day. Because we
did not know how to practice impermanence, after one or
two years our love changed to frustration and anger. Now we
wonder how we can survive one more day if we have to re
main with the person we once loved so much. We decide
there is no alternative: we want a divorce. If we live with the
understanding of impermanence, we will cultivate and nur
ture our love. Only then will it last. You have to nourish and
look after your love for it to grow.
No Self
Impermanence is looking at reality from the point of view of
time. No self is looking at reality from the point of view of
space. They are two sides of reality. No self is a manifesta-
THE PRACTICE OF LOOKING DEEPLY
tion of impermanence, and impermanence is a manifestation
of no self. If things are impermanent, they are without a sep
arate selE If things are without a separate self, they are imper
manent. Impermanence means being transformed at every
moment. This is reality. And since there is nothing unchang
ing, how can there be a permanent self, a separate self? When
we say "self," we mean something that is always itself, un
changing day after day. But nothing is like that. Our body is
impermanent, our emotions are impermanent and our per
ceptions are impermanent. Our anger, our sadness, our love,
our hatred and our consciousness are also impermanent.
So what permanent thing is there that we can call a self?
The piece of paper on which these words are written does
not have a separate selE It can only be present when the
clouds, the forest, the sun, the earth, the people who make
the paper, and the machines are present. If those things are
not present, the paper cannot be present. And if we bum the
paper, where is the self of paper?
Nothing can exist by itself alone. It has to depend on
every other thing. That is called inter-being. To be means to
inter-be. The paper inter-is with the sunshine and with the
forest. The flower cannot exist by itself alone; it has to inter
be with soil, rain, weeds and insects. There is no being; there
is only inter-being.
Looking deeply into a flower, we see that the flower is
47
NO DEATH, NO FEAR
made of non-flower elements. We can describe the flower as
being fUll of everything. There is nothing that is not present
in the flower. We see sunshine, we see the rain, we see clouds,
we see the earth, and we also see time and space in the flower.
A flower, like everything else, is made entirely of non-flower
elements. The whole cosmos has come together in order to
help the flower manifest herself, The flower is fUll of every
thing except one thing: a separate self, a separate identity.
The flower cannot be by herself alone. The flower has to
inter-be with the sunshine, the cloud and everything in the
cosmos. If we understand being in terms of inter-being, then
we are much closer to the truth. Inter-being is not being and
it is not non-being. Inter-being means being empty of a sepa
rate identity, empty of a separate self,
No self also means emptiness, a technical term in Bud
dhism that means the absence of a separate self, Weare of
the nature of no self, but that does not mean that we are not
here. It does not mean that nothing exists. A glass can be
empty or fUll of tea, but in order to be either empty or full,
the glass has to be there. So emptiness does not mean non
being, and it does not mean being either. It transcends all
concepts. If you touch deeply the nature of impermanence,
no self and inter-being, you touch the ultimate dimension,
the nature of nirvana.
THE PRACTICE OF LOOKING DEEPLY
Who Are We?
We think of our body as our self or belonging to our selE We
think of our body as me or mine. But if you look deeply, you
see that your body is also the body of your ancestors, of your
parents, of your children and of their children. So it is not a
"me," it is not a "mine." Your body is fUll of everything else
limitless non-body elements-except one thing: a separate
existence.
Impermanence has to be seen in the light of emptiness,
of inter-being and of non-selE These things are not negative.
Emptiness is wonderful. Nagarjuna, the famous Buddhist
teacher of the second century, said, "Thanks to emptiness,
everything is possible."
You can see non-self in impermanence, and imperma
nence in non-selE You can say that impermanence is non-self
seen from the angle of time, and non-self is impermanence seen
from the angle of space. They are the same thing. That is
why impermanence and non-self inter-are. If you do not see
impermanence in non-self, that is not non-selE If you do not
see non-self in impermanence, that's not really imperma
nence. But that is not all. You have to see nirvana in imper
manence and you have to see nirvana in non-selE If I draw a
line, on one side there will be impermanence and non-self, on
the other side there will be nirvana. That line may be helpful,
49
NO DEATH. NO FEAR
although it could also be misleading. Nirvana means going
beyond all concepts, even the concepts of no self and imper
manence. If we have nirvana in no self and in impermanence
it means that we are not caught in no self and impermanence
as ideas.
Clones: No Permanent Self
If you take three cells from my body to make clones and
make three children from these cells, all of them will have the
genetic inheritance of my blood family and myself.
But we all have one more inheritance. The body we in
herit from our family is nature. We also have an inheritance
from our environment. That is nurture. So imagine that we
put these three clones into three different environments. If
one of the children is put into an environment of drugs and
gambling, he will probably become a person who enjoys
drugs and gambling. He will not be a Buddhist monk like I
am now. If you put another cloned child into an environ
ment of business and send him to a business school, he will
probably become a businessman. This would occur even
though the clones will all have the same genetic inheritance
as I do. But I have been penetrated by the Buddha dharma.
The teachings of the Buddha and the practice will not be wa
tered by business school. The seeds of selling, buying and
50
THE PRACTICE OF LOOKING DEEPLY
business will be watered. That clone may become a business
man. Although the eyes, nose and ears will look just like me,
this clone will be nothing like me.
Let us say that we allow the third clone to become a
monk. We put him in the Deer Park Monastery to be brought
up by monks and nuns. Every day he hears the sutras and does
walking meditation. That child will be more like the monk I
am today.
Nurture is extremely important. If you make three clones
or three thousand clones, the particular manifestation of the
clone depends on the conditions that nurture that clone; the
thinking, the love, the hate, the studying and the work that
surround him or her. Imagine if there are people who are
afraid to let me go and they say: "Please give us a cell for us
to clone." If I were to agree, I would also have to say: "Well,
please let that clone be in a monastery like the Deer Park
Monastery in California, or Maple Forest Monastery in V er
mont; otherwise, he will suffer."
Nirvana
Impermanence and no self are not rules to follow given to us
by the Buddha. They are keys to open the door of reality.
The idea of permanence is wrong, so the teaching on imper
manence helps us correct our view of permanence. If we get
NO DEATH, NO FEAR
caught in the idea of impermanence, we have not realized
nirvana. The idea of self is wrong, so we use the idea of non
self to cure it. If we are caught in the idea of non-self, then
that is not good for us either. Impermanence and no self are
keys to the practice. They are not absolute truths. We do not
die for them or kill for them.
In Buddhism there are no ideas or prejudices that we kill
for. We do not kill people simply because they do not accept
our religion. The teachings of the Buddha are skillful means;
they are not absolute truth. So we have to say that imperma
nence and no self are skillful means to help us come toward
the truth; they are not absolute truth. The Buddha said: "My
teachings are a finger pointing to the moon. Do not get
caught in thinking that the finger is the moon. It is because
of the finger that you can see the moon."
No self and impermanence are means to understand the
truth; they are not the truth itself. They are instruments; they
are not the ultimate truth. Impermanence is not a doctrine
that you should feel you have to die for. You would never
. put someone in prison because they contradict you. You are
not using one concept against another concept. These means
are to lead us to the ultimate truth. Buddhism is a skillful
path to help us; it is not a path of fanatics. Buddhists can
never go to war, shedding blood and killing thousands of
people on behalf of religion.
Because impermanence contains within herself the nature
THE PRACTICE OF LOOKING DEEPLY
of nirvana, you are safe from being caught in an idea. When
you study and practice this teaching, you free yourself from
notions and concepts, including the concept of permanence
and impermanence. This way, we arrive at freedom from suf
fering and fear. This is nirvana, the kingdom of God.
Exti ncti on oj Concept
Weare scared because of our notions of birth and death, in
creasing and decreasing, being and non-being. Nirvana means
extinction of all notions and ideas. If we can become free from
these notions, we can to.uch the peace of our true nature.
There are eight basic concepts that serve to fuel our fear.
They are the notions of birth and death, coming and going,
the same and different, being and non-being. These notions
keep us from being happy. The teaching given to counteract
these notions is called "the eight no's," which are no birth,
no death, no coming, no going, not the same, not different,
no being, no non-being.
Ending Notions oj Happiness
Each of us has a notion of how we can be happy. It would be
very helpful if we took the time to reconsider our notions of
53
NO DEATH, NO FEAR
happiness. We could make a list of what we think we need to
be happy: "I can only be happy if ... " Write down the things
you want and the things you do not want. Where did these
ideas come from? Are they reality? Or are they only your no
tions? If you are committed to a particular notion of happi
ness, you do not have much chance to be happy.
Happiness arrives from many directions. If you have a no
tion that it comes only from one direction, you will miss all of
these other opportunities because you want happiness to
come only from the direction you want. You say, "I would
rather die than marry anyone but her. I would rather die than
lose my job, my reputation. I cannot be happy if I don't get
that degree or that promotion or that house." You have put
many conditions on your happiness. And then, even if you do
have all your conditions met, you still won't be happy. You
will just keep creating new conditions for your happiness.
You will still want the higher degree, the better job and the
more beautifUl house.
A government can also believe that they know the only
way to make a nation prosper and be happy. That govern
ment and nation may commit itself to that ideology for one
hundred years or more. During that time its citizens can suf
fer so much. Anyone who disagrees or dares to speak against
the government's ideas will be locked up. They might even
be considered insane. You can transform your nation into a
prison because you are committed to an ideology.
54
THE PRACTICE OF LOOKING DEEPLY
Please remember that your notions of happiness may be
very dangerous. The Buddha said happiness can only be pos
sible in the here and now. So go back and examine deeply
your notions and ideas of happiness. You may recognize that
the conditions of happiness that are already there in your life
are enough. Then happiness can be instantly yours.
55
THE CLOUD
As a free person I can always come and go,
Not caught in ideas oj is and is not.
Not caught in ideas oj being and non-being
Let your steps be leisurely.
Waxing or waning the moon is always the moon
The wind is still flying. Can you feel it my dear?
Bringing the rain from '!far to nourish the nearby cloud
Drops oj sunshine fall from on high to earth below
And the lap oj earth touches the clear vault oj the sky.
- THICH NHA THANH
On a beautiful sunny day, you look up into the sky and
see a nice, puffy cloud floating through. You admire its
shape, the way the light faIls upon its many folds and the
shadow it casts on the green field. You fall in love with this
cloud. You want it to stay with you and keep you happy. But
then the shape and color change. More clouds join with it,
the sky becomes dark, and it begins to rain. The cloud is no
59
NO DEATH, NO FEAR
longer apparent to you. It has become rain. You begin to cry
for the return of your beloved cloud.
You would not cry if you knew that by looking deeply
into the rain you would still see the cloud.
In Buddhism there is the teaching of signlessness (ani
mitta). "Sign" means the outer form or appearance of things.
The practice of signIessness is the practice of not being fooled
by the outer form or the appearance of things. When we un
derstand animitta, we understand that appearance is not all of
reality.
When a cloud transforms itself into rain you can look
deeply into the rain and see that the cloud is still there,
laughing and smiling at you. This makes you happy, and you
are able to stop crying because you are no longer attached to
the appearance of the cloud. If you are struck down by your
grief and you continue to cry for a long time, it is because
you have been left behind, caught in the form or sign of the
cloud. You are caught in an appearance from the past and
you are not able to see the new form. You have not been able
to follow the cloud as it transforms into rain or snow.
If you have lost someone and if you have cried so very
much, please accept the invitation of the Buddha. Look
deeply and recognize that the nature of your beloved is the
nature of no birth, no death, no coming, no going. This is
the teaching of the Buddha concerning our true nature.
60
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
Transformation
Let us look into the birth of a cloud. You can visualize the
heat, you can see the vapor, you can see the fonnation of the
cloud in the sky. You know where the cloud has come from.
We can understand the conditions that have helped the
cloud to manifest in the sky. Our observation and our prac
tice of looking deeply can help. Science can also tell us about
the fonnation of a cloud, the journey of a cloud and the ad
venture of a cloud.
If you were to love a cloud, with this insight you would
know that the cloud is impennanent. If you love a human
being you can also know that he or she is impennanent. If
you were to become attached to a cloud you would have to
be very careful. You know that, according to the law of im
pennanence, very soon the cloud will become something else.
It might become rain.
You might say to the cloud, "Darling cloud, I know you
are there and I also know that one day you will die. I also
must die. You will become something else, someone else. I
know you will continue your journey, but I shall have to look
deeply in order to recognize your continuation so that I will
not suffer so much."
If you forget about impennanence and are attached to
the cloud, when the time comes for the cloud to be trans-
61
NO DEATH, NO FEAR
formed into rain, you will cry, "Oh dear, my cloud is no
longer there. How can I survive without her?"
But if you practice looking deeply, you can see the cloud
in new forms like the mist or the rain. The rain is smiling,
singing, falling down, full oflife, full of beauty. Yet because of
your forgetfulness you are not capable of recognizing the
presence of the cloud in this new manifestation. You are
caught in grief You keep crying and crying and meanwhile the
rain is calling you, "Darling, darling, I am here, recognize me!"
But you ignore the rain while all the time the rain is the con
tinuation of the cloud. In fact the rain is the cloud herself
When you look at the cloud, you might like to be like a
cloud floating freely in the sky. How wonderful it would be
to be a cloud floating in the sky! You would have such a feel
ing of freedom. When you look at the rain falling, singing
and making music, you might also long to be the rain. The
rain is nourishing all the vegetation and the lives of innumer
able beings. How wonderful it is to be the rain.
Do you think the rain and the cloud are the same or dif
ferent? The snow on the top of a mountain is so white, so
immaculate, so beautiful. It is so enchanting that you might
like to see yourself as being like the snow. Sometimes when
you look at the water flowing in the creek, you see the stream
so crystal pure and beautiful that you may like to be like the
water, always flowing. Cloud, rain, snow and water. Are they
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
four different things? Or are they really the same reality,
sharing the same ground of being?
No Fear
In chemistry we would call the ground of being of water H 20:
two hydrogen atoms and an oxygen atom. From this ground
of being, a molecule, many things can manifest: clouds, rain,
snow, water. It is wonderful to be a cloud, but it is also won
derful to be the rain. It is also wonderful to be the snow or
water. If the cloud remembers this, then when the cloud is
about to transform and continue in the form of rain, it will
not be so frightened. It will remember that to be a cloud is
wonderful, but to be the rain falling down is also wonderful.
When the cloud is not caught in the idea of birth and
death, or being and non-being, there is no fear. By learning
from the cloud, we can nurture our non-fear. Non-fear is the
ground of true well-being. As long as fear is in us, happiness
cannot be perfect.
When you practice looking deeply, you see your true na
ture of no birth, no death; no being, no non-being; no coming,
no going; no same, no different. When you see this, you are
free from fear. You are free from craving and free from jeal
ousy. No fear is the ultimate joy. When you have the insight
NO DEATH, NO FEAR
of no fear, you are free. And like the great beings, you ride
serenely on the waves of birth and death.
Manifesting and Hiding
The true nature of all things is not to be born, not to die, not
to arrive and not to depart. My true nature is the nature of no
coming and no going. When there are sufficient conditions, I
manifest, and when the conditions are no longer sufficient, I
hide. I do not go anywhere. Where would I go? I simply hide.
If your dear one has just died, you may have a difficult
time overcoming your loss. You may be crying all the time.
But look deeply. There is a divine medicine to help you over
come your pain, to see that your dear one is not born and
does not die, does not come and does not go.
It is only because of our misunderstanding that we think
the person we love no longer exists after they "pass away."
This is because we are attached to one of the forms, one of
the many manifestations of that person. When that form is
gone, we suffer and feel sad.
The person we love is still there. He is around us, within
us and smiling at us. In our delusion we cannot recognize him,
and we say: "He no longer is." We ask over and over, "Where
are you? Why did you leave me all alone?" Our pain is great
because of our misunderstanding. But the cloud is not lost.
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
Our beloved is not lost. The cloud is manifesting in a differ
ent form. Our beloved is manifesting in a different form. If we
can understand this, then we will suffer much less.
Taking New Forms
When we lose someone we love, we should remember that
the person has not become nothing. "Something" cannot be
come "nothing," and "nothing" cannot become "something."
Science can help us understand this, because matter cannot
be destroyed-it can become energy. And energy can be
come matter, but it cannot be destroyed. In the same way, our
beloved was not destroyed; she has just taken on another
form. That form may be a cloud, a child or the breeze. We
can see our loved one in everything. And smiling, we can say,
"Dear one, I know you are there very close to me. I know that
your nature is the nature of no birth and no death. I know
that I have not lost you; you are always with me."
If you look deeply at every moment of your daily life,
you will see that person. Practicing like this, you will be able
to overcome your grie£ The same is true with your mother
or your father. Their true nature is the nature of not born,
not dying, not arriving and not departing. In reality, you have
not lost anyone who has died.
NO DEATH, NO FEAR
The Story oj the River and the Clouds
There is a story I like to tell about a river that followed the
clouds. There is a little stream that comes from a mountain
spring. It is very small and young and wants to reach the sea
as quickly as possible. It does not know how to dwell peace
fully in the present moment. It is in a hurry because it is so
young. It has not realized the practice of HI am home, I have
arrived," so it flows down the mountain, reaches the plains
and becomes a river.
As a river it has to go more slowly. This is irritating be
cause it is afraid that it will never get to the sea. But since it is
forced to go more slowly, its waters become more still. Its
surface begins to reflect the clouds in the sky-pink clouds,
silver clouds, white clouds. There are so many wonderful
shapes. All day it follows the clouds. It becomes attached to
the beautiful clouds. So the river suffers because the clouds
are impermanent. They are always moving with the wind,
leaving the river to go off somewhere else. How the river suf
fers! The river tries over and over to hold on to the clouds. It
is sad that the clouds will not stay with it and stand still.
One day a stormy wind blew all the clouds away. The
vault of the sky was very clear blue and empty. How the river
despaired. It no longer had a cloud to follow. There was not
a cloud in the sky. The vast expanse of blue brought despair
66
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
into the river's heart. "What is there to live for without the
clouds? What is there to live for without my beloved one?"
The river wanted to die, but how could a river kill itself? All
night long it wept.
That night the river had a chance to listen to itself crying.
The sound of its weeping was the sound of its own waves lap
ping on the shore. When it was able to come back to itself and
hear its own crying, it had a very wonderful insight. It realized
that its own nature was also the nature of the cloud. It was the
cloud. The cloud lay in the depths of its own being. Just like
the river, the cloud was grounded in water. The cloud was
made of water. So why, the river thought, do I need to run 1ter the
cloud? I only need to run 1ter the cloud if I am not the cloud.
That night of utter loneliness and depression helped the
river to wake up and see that it was also the cloud. That
morning the blue emptiness of the sky, which had made the
river feel so lonely, was now something new and very won
derful, clear and bright. The blueness of the sky was reflect
ing the newfound freedom and innocence of the river. It
knew that the vault of the sky was the home of all the clouds
and no cloud could exist outside the vault of the sky. The
river understood that the nature of the cloud was not to ar
rive and not to depart, so why should the river cry? Why
should it weep as if it had been torn from the cloud?
The river had another insight that morning. It saw the
no-birth, no-death nature of the sky. This made the river
NO DEATH, NO FEAR
very peaceful and quiet. It began to welcome and reflect the
sky. Before that, it had not reflected the sky, it had only re
flected the clouds. Now the sky was always there for the
river, day and night. Before, the river had not wanted to be in
touch with the true nature of things. It had only wanted to
be in touch with change, with birth and death. Now that it
had been in touch with the vault of the sky, it became very
peaceful and quiet. It had never felt so much peace.
That afternoon when the clouds came back, the river was
no longer attached to any particular one of them. There was
no cloud it felt to be its own special cloud. It smiled at every
cloud as it passed. It welcomed and loved every cloud.
Now the river felt the special joy of equanimity. It was
not partial to any particular cloud or in the grip of any par
ticular cloud. It loved them all. It could enjoy being with and
reflecting every cloud that came through the sky. When a
cloud left it, the river said, "Good-bye. See you again soon,"
and it felt very light at heart. It knew that the cloud would
return to it after it became rain or snow.
The river was free. It did not feel it even needed to run
to the sea anymore. That night a full moon rose and shone
into the depths of the river. The moon, the river and the
water practiced meditation together. The river enjoyed the
present moment in freedom. It was liberated from all sorrow.
When we chase an object, trying to grab it, we suffer.
And when there is no object to run after, we also suffer. If
68
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
you have been a river, if you have run after the clouds, suf
fered, cried and been lonely, please hold the hand of a friend.
Looking deeply together, you can see that what you were
looking for has always been there. In fact it is you, yourself.
You are what you want to become. Why search any
more? You are a wonderful manifestation. The whole uni
verse has come together to make your existence possible.
There is nothing that is not you. The kingdom of God, the
Pure Land, nirvana, happiness and liberation are all you.
The Same Body?
Suppose we practice cloning, and every cell in our body is
made into a new body. Does that mean that one soul can be
come many souls? One person can become many people? Are
all those new people the same or different?
Science has already advanced to the point where it can
perform cloning of animals. It is possible that this can be
done with human beings also. If, for example, we take three
cells from my body and we make three clones, will those
three clones plus myself make four people or one person?
When the clones are made, I might already be quite old and
the three clones would be very young. So am I and those
three people the same or different?
If we practice meditation, we can look deeply with the
NO DEATH, NO FEAR
power of mindfulness, the energy of concentration and the
energy of insight. Then we are able to see things much more
deeply and clearly. The Buddha is someone who practiced
like that, and he shared the insight he had with us. We also
practice like the Buddha, and with a little effort we will have
insight like the Buddha had.
First we should look deeply into the idea of the same
and different. When we ask the Buddha: "Are this body and
the other three clones the same or different?" the Buddha
will say, "They are not the same and they are not different."
Impermanence means something is always changing. We
think that our body is permanent. In fact, birth and death are
taking place in our body all the time. At every moment many
cells are dying and many cells are being born.
We have the illusion that our bodies are always our bod
ies. You were born a baby. Your mother took a picture of
you when you were small, and now you have grown into a
man or woman. Do you think you are the same person as
that tiny baby, or are you different?
We think that at five years old it is our bodies and at
fifty years old it is our bodies. But it is wrong to think that it
is the same body. If you have a family photo album, please
look at it and you will see what you looked like when you
were six years old and what you look like now at sixty. You
will see that those two people look very different. They are
different. But in another sense they are not different. If there
7 0
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
were not the six-year-old, there would not be the sixty-year
old. They are not the same and they are not different. Imper
manence is the explanation for this puzzle.
After one in- and out-breath we have already become a
different person. From the moment we began reading this
book until this moment, there have been many changes within
our bodies and within our consciousnesses. Many cells have
died; many new cells have been born. The same is true of our
consciousness. Thoughts come and go, feelings are born and
die. Manifestation and the cessation of manifestation are con
stantly taking place. We do not remain the same in two con
secutive moments. The same is true of the river, the flame, the
cloud or the sunflower.
Conditions
Looking deeply into a box of matches, you can see the flame.
The flame has not manifested, but as a meditator you can see
the flame. All the conditions are sufficient for the flame to
manifest. There is wood, sulfur, a rough surface and my
hands. So when I strike the match and the flame appears I
would not call that the birth of a flame. I would call it a man
ifestation of a flame.
The Buddha said that when conditions are sufficient you
manifest yourself. When conditions are no longer sufficient,
71
NO DEATH, NO FEAR
you stop the manifestation in order to manifest mother
forms, with other conditions.
Manifesting from Something
What do you think birth is? Most of us think birth means
that something begins to exist where something didn't exist
before. In our mind we have the concept that birth means
that from nothing you suddenly become something; from no
one you suddenly become someone. Most of us would define
birth like that. Looking deeply, we see that this definition is
not sound. From nothing, you cannot become something.
From no one, you can never become someone.
Before your so-called birthday, you were already there, in
your mother. So that moment of childbirth is only a moment
of continuation. Look and see if you can find the moment
that you became something from nothing. Was it at the mo
ment of conception in the womb of your mother? That is
not correct either, because before that there had been some
thing else, maybe half in your father, half in your mother;
maybe one third in your father, one third in your mother,
one third in the cosmos. There were many" somethings" that
were already there. If something existed already, it does not
need to be born. The time when a mother is in labor and
72
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
then gives birth is not really the moment of birth; it is just a
moment of the coming into the world from the womb.
In Zen we like to ask the question, "What did your face
look like before your grandmother was born?" Ask yourself
this question and you will begin to see your own continua
tion. You will see that you have always been there. The mo
ment of your conception is a moment of continuation, of
manifesting in another form. If you keep looking you will see
that instead of birth and death, there is only continuing
transformation.
Where Does the Flame Come From?
I can say to the flame, "Dear flame, please manifest yourself."
As I strike the match, the flame complies. But I would also
like to ask her, "Where have you come from?"
The flame would say this: "Dear Thay, I come from
nowhere and I go nowhere. When conditions are sufficient, I
manifest." That is the truth of the nature of no coming, no
gomg.
Let us practice looking deeply into the nature of the
flame of a candle. Is it the same flame as the flame of the
match that lit it? Or is it a different flame? If we maintain
this flame for one hour, the flame will bum lower on the
73
NO DEATH, NO FEAR
candle. It may appear to be the same flame, but that is only
our perception. In fact there are multitudes of flames suc
ceeding one another in every instant. They give the impres
sion that it is always the same flame, but it is not. The fuel is
different, the oxygen is different. The room has changed, and
so the conditions are different. Therefore the flame is not ex
actly the same.
It does not take much time for the flame to change be
cause in one second the flame is nourished by the wax and
oxygen in the first part of the candle. The next moment, the
oxygen and the wax are being burned away and new fuel, new
wax and oxygen, are now burning. It is not the same fuel, so
it is not the same flame. When the candle becomes shorter,
you see that it has consumed this much wax and that much
oxygen, so you know that the flame is changing all the time.
Just like us, the flame does not remain the same in two con
secutive moments.
Looking at just one flame you see already the nature of
being neither the same nor different. Underneath our impres
sion of being the same, there is the nature of impermanence.
Nothing can remain the same in two consecutive moments.
This applies to a human being, a cloud, to everything. If you
say that the flame burning on the candle ten minutes ago is the
same as the flame you see now, this is not correct. If you say
there are one thousand different flames succeeding each other,
this is not correct either. The true nature of the flame is the
74
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
nature of neither the same nor different. If we can move
through the illusion of same and different, we can change a lot
of suffering into joy.
Impressions
In the sutras there is an excellent example. In the darkness
one person holds a torch and draws a circle of fire. Another
person, standing a little bit away, has the impression that
there is a fire circle. But there is no circle, there are only dots
of fire that succeed each other and give the impression of a
fire circle. This is like the illusion of fixed identity and the il
lusion of permanence. The fire circle is an idea. It cannot be
applied to reality, and it cannot describe the true reality. If
you analyze the fire circle you will see that there are millions
of instances moving in quick succession that give the impres
sion that there is a fire circle.
When we film someone dancing, we are taking many pic
tures of that person dancing. We take so many pictures and
then when we project these frames one after another, we have
the impression that there is fluid movement. But in fact these
are only innumerable still pictures, one succeeding another.
When we look at someone, we have the impression that
there is a permanent self or entity. We think that this morn
ing I recognized this identity and this evening, when I look, I
75
NO DEATH, NO FEAR
will recognize that same entity. If! travel somewhere else and
come back ten years later I will also recognize the same en
tity. That is an illusion.
There's a very funny story in the sutras. A woman left a
saucepan of milk with her neighbor, saying: "Please keep it
for me; I shall come back in two or three days." There was
no refrigeration, so the milk curdled and became a kind of
cheese. When the woman came back she said: "Where's my
milk? I left milk behind, not cheese, so this is not my milk
here." The Buddha said that this person had not understood
impermanence. Milk will become yogurt or cheese if you
leave it for a few days. The person wanted only the milk of
five days ago and refused to take the cheese. Do you think
that milk and cheese are the same or different? They are nei
ther the same nor different, but it takes several days for the
milk to become cheese. With the insight of impermanence
we can see the truth about the universe and all phenomena,
the true nature of being neither the same nor different.
We presume that things remain the same forever, but in
reality nothing remains the same in two consecutive mo
ments. That is why the notion of a fixed identity is also an il
lusion, an idea that cannot be applied to reality. There is a
stream of manifestation, yes, and you can assign to it a name,
like the Mississippi River. Although the name does not
change, the reality does. You have the impression that the
river is always there for you, but the water in it is not the
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
same even after just one moment. Philosophers have said that
you can never bathe twice in the same river. This is the na
ture of impermanence confirmed, not only by the Buddha,
but by Confucius and Herachtus and many other wise people
who knew how to look deeply into the nature of reality.
St. Francis and the Almond Tree
One day, while doing walking meditation during winter in his
garden, St. Francis of Assisi saw a bare almond tree. He ap
proached the almond tree and, as he practiced breathing in
and out, asked the almond tree to tell him about God. Sud
denly the almond tree was covered with blossoms. I believe
the story to be true because such a contemplative could see
into the depth of reality. He did not need to have the warmth
of spring in order to realize that the almond blossoms were al
ready there.
I invite you to look at a box of matches with the eyes of
St. Francis, the eyes of the Buddha. You do have those eyes.
Can you see the flame already in the box of matches? It has
not manifested but it is there somewhere. Looking deeply,
you can already see the flame. All conditions are there for
the flame to manifest, except one-a movement of your fin
gers. You can furnish that last condition and see the flame
manifesting.
77
NO DEATH, NO FEAR
When you strike a match, please do it very mindfully.
Observe all the conditions. Ask the flame, "Dear little flame,
where have you come from?" When you extinguish it, ask,
"Where have you gone to?" We think the flame, which was
born a moment ago, is now going to die. Is there any place
separate from us in space that the flame has gone to? I don't
think so.
The Buddha said that there is no coming; there is no
going. These are questions philosophers have asked many
times and have used so much paper, ink and saliva to try to
answer. Looking deeply with your Buddha eyes, you can find
the answer.
Suchness
Reality, as it is, is called suchness. Suchness means, "it is like
that." You cannot describe it in terms of notions, especially
notions of birth and death, being and non-being, coming and
going. No word, no idea, no notion can describe reality: the
reality of a table, the reality of a flower, the reality of a house,
the reality of a living being.
Sometimes you are angry with your father and you say,
"I don't want anything to do with him!" What a declaration!
You don't know that you and your father belong to the same
reality; you are his continuation, you are he. Look into
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
whether you are the same as your father or different from
him. Our true nature is the nature of not the same, not dif
ferent. You and your father are not the same; and you are not
different.
When you help the flame to manifest by striking the
match, look deeply and you can see that it comes from no
where, and it goes nowhere. Use the flame on the match to
light a candle. Is the flame of the candle the same as the flame
of the match or different? If you have a second candle and
light it too, you can ask if the three flames are the same or dif
ferent.
Looking into a flame of one candle, we can see in this
very flame that the idea of "neither the same nor different"
applies not only to the flames of the two different candles
but also to the one flame that lit them both. This flame is not
the same and is not different because each moment of that
flame is unique. The moment that comes next is a moment
when the flame manifests itself in a different way.
The manifestation of something or someone does not
rely on one condition alone; it relies on many conditions. So,
the idea that one cause can bring about the effect is not cor
rect. One cause is never enough to help something manifest.
While we were contemplating the flame we did not look
deeply enough to see all the conditions. We know that the
flame is nourished by the matchstick, by the wood and by
fueL It is true that nothing can survive without fuel, but the
79
NO DEATH, NO FEAR
fuel is only one element, one condition. The flame can mani
fest itself only when all the elements are there. If there is no
oxygen in the air, the flame cannot appear for very long. The
flame relies on the wood, on the wick, on oxygen. The flame
is already there in the matchbox. It does not need to be born,
it only needs to manifest when the conditions are right.
We may only be a boy or a girl of twelve years old and
do not now have children of our own. But in our person, all
the causes and conditions for the manifestation of children
and grandchildren are there. It's just a matter of time and
conditions.
A SHEET OF PAPER
No coming, no going,
No after, no bifore,
I hold you close,
I release you to be free;
I am inyou
And you are in me.
No coming, no going is the true nature of reality. You
have come from nowhere; you will go nowhere. The rose, the
cloud, the mountains, the stars, the planet Earth-everything
is like that. Their nature is the nature of no coming, no
going. To die does not mean that from something you be-
80
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
come nothing. To be born does not mean that from no one
you suddenly become someone. There is only manifestation
based on sufficient conditions, and the cessation of manifes
tation, based on the lack of proper conditions.
The sheet of paper on which these words are written has
a history. This page in the book that you are holding in your
hands took its form in a single moment. That does not mean
that it was the moment of its birth. It was already there as the
light of the sun, as the trunk of a tree, as the cloud and the
earth. The moment when it came from the factory was just
its moment of manifestation.
So we should ask, "Dear little sheet of paper, were you
there before you were born?" The sheet of paper will answer,
"Yes, in the form of a tree, in the form of the sunshine, in
the form of a cloud and the rain, in the form of minerals and
the earth. The moment of becoming a sheet of paper was a
moment of continuation. I have not come from nothing. I
have come from the cosmos. I have been a tree, I have been a
cloud, I have been sunshine, soil and so on."
Looking deeply into the sheet of paper, you can still see
the trees, the cloud, and the sunshine. You do not have to go
to the past. That is the advantage of being a meditator; you do
not have to travel. You just sit there and look deeply, and you
can see and recognize everything. The sheet of paper contains
all the information about the cosmos, including information
concerning the cloud, the sunshine, the trees, the earth. If you
81
NO DEATH, NO FEAR
return one of these elements to its origin, the sheet of paper
will no longer be there. If you returned the sunshine to the
sun, there would be no forest, and no paper. That is why the
sunshine is in the paper. When you touch the sheet of paper,
you touch the sunshine, you touch the cloud, you touch the
rain, you touch the earth, you touch the whole cosmos. One
manifestation contains all.
If you run your fingers over the paper, you can feel the
cloud in it. Without the rain, which comes from the cloud,
there would be no paper. When you are running your fingers
over the piece of paper, you are running your fingers over the
trees in the forest. With our fingers we can touch the sun and
all the minerals of the earth in the paper. All these conditions
lie in the paper. When we can be in touch with the paper
with our awakened understanding, we are in touch with the
whole of existence.
When we practice looking deeply into this sheet of pa
per, we can see the forest. Without the forest there would be
no tree, without the trees we cannot make paper. So this
sheet of paper has not come from nothing; it has come from
something like the trees. But the trees are not enough to
make the sheet of paper. The sunshine nourishes the trees;
the clouds water the trees; the soil, the minerals and a multi
tude of other phenomena help the sheet of paper to manifest.
And then there has to be a logger who cuts the tree, and the
deli worker that made the sandwich for the logger's lunch,
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
and the people who formed the company that pays the log
gers. These things do not exist outside the sheet of paper.
They are one with the paper.
You may think, How can I identify this sheet oj paper with the
forest? The forest is outside the paper. If you remove the forest or the
cloud from the sheet of paper, the sheet of paper will fly
apart. If there were no clouds, and no rain from the clouds,
how could trees grow? How could we make paper paste in
order to produce a sheet of paper?
The sheet of paper has no birthday, and you have no
birthday. You were there before you were born. The next
time you celebrate your birthday, you might like to change
the song to "Happy Continuation Day." If it is true that the
birthday is a continuation day, then what you call the day of
death is also a continuation day. If your practice is strong,
at the moment of dying you will sing a song of happy con
tinuation.
Try to Make Nothing
You can try to make a sheet of paper into nothing. Is it pos
sible? Strike a match and bum it to see whether it becomes
nothing, or whether it becomes something else. This is not
just a theory-it is something we can prove. Breathe in and
out as you strike the match. Witness the transformation of a
NO DEATH, NO FEAR
sheet of paper. As you light the match, be aware that the
flame does not need to be born. With the right conditions, it
only has to manifest for us to see it. As you bum the paper,
see the smoke. The heat is enough to bum your fingers.
Where is the paper now?
When you bum a sheet of paper, it is no longer in the
form of paper. If you follow it with your mindfulness, you
will see that the sheet of paper continues in other forms. One
of its forms will be smoke. The smoke from the piece of
paper rises and will join one or two of the clouds already ex
isting in the sky. It is now participating in a cloud, and we
can wave good-bye to it. Good-bye piece of paper, see you
again very soon. Tomorrow, next month, there will be rain
and a drop of water can fall on your forehead. That drop of
water is your sheet of paper.
Another form the paper takes on is ash. You can give
the ash back to the soil. When it is returned to the soil, the
earth becomes a continuation of the sheet of paper. Maybe
next year you will see the continuation of the paper in a tiny
flower or a blade of grass. That is the afterlife of a sheet of
paper.
During the process of being burned, the piece of paper
also became heat. That heat penetrates into our bodies, even
if you are not very close to the flame. Now you carry the
sheet of paper in you. The heat penetrates deeply into the
cosmos. If you are a scientist and have very sophisticated in-
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
struments, you can measure the effects of that heat even in
distant planets and stars. They then become a manifestation,
a continuation of the little sheet of paper. We cannot know
how far the sheet of paper will go.
Scientists say that if you clap your hands it may have an
impact on a distant star. What is happening with us can af
fect a galaxy far away. And the galaxy far away can affect us.
Everything is under the influence of everything else.
Nothing Is Lost
To meditate means to be invited on a journey of looking
deeply in order to touch our true nature and to recognize
that nothing is lost. Because of this we can overcome fear.
Non-fear is the greatest gift of meditation. With it we can
overcome grief and our sorrow.
Only nothing can come from nothing. Something cannot
come from nothing and nothing cannot come from some
thing. If something is already there, it does not need to be
born. The moment of birth is only a moment of continuation.
You can be perceived as a baby the day of your so-called birth
and everyone thinks of you as now existing. But you already
existed before that day.
To die in our notion of death means that from some
thing you suddenly become nothing. From someone you
NO DEATH, NO FEAR
suddenly become no one-that is a horrible idea and makes
no sense. If something has not been born, will that some
thing have to die sometime? Can you reduce the sheet of
paper into non-being, nothing?
I can testify that a sheet of paper has never been born,
because to be born means from nothing you suddenly be
come something, from no one you suddenly become some
one. That idea is not compatible with reality. Your true
nature is the nature of no birth; the nature of the sheet of
paper is also the nature of no birth. You have never been
born; you have been there for a long, long time.
You Have Always Been There
When you were a child you may have liked to play with a
kaleidoscope. Every movement of your fingers created a won
derful pattern of colors. If you moved it a little bit, then what
you see would change. It was also beautiful, but it would be
different. You might say that the different patterns within the
kaleidoscope were being born or dying, but as a child you did
not mourn that kind of birth and death. Instead, you contin
ued to delight in seeing different forms and colors.
If we are able to touch our ground of no birth and no
death, we will have no fear. That is the base of our true hap
piness. As long as fear is still in you, your happiness cannot be
86
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
perfect. The bodhisattva Avalokiteshvara has offered us the
Heart Sutra. In that sutra we learn that reality is as it is, not
conditioned by birth, death, coming, going, being, non-being,
increasing, decreasing, being defiled or immaculate. Weare
full of all these notions, and we suffer because we are caught
in these notions. Our true liberation is the liberation from
notions.
When you come to a practice center, you hope to allevi
ate some of your suffering. You hope for some relief, but the
greatest relief of all can be obtained only by touching your
true nature, the nature of no birth and no death. That is the
deepest teaching the Buddha offered to us.
No Creation
Look at the sunflower growing in the garden. The sunflower
relies on so many elements in order to manifest itself. There
is a cloud inside of the flower because if there were no cloud
there would be no rain, and no sunflower could grow. There
is the sunshine in the sunflower. We know that without sun
shine nothing can grow; there would be no sunflower. We
see the earth, we see the minerals, we see the farmer, we see
the gardener, and we see time, space, ideas, the willingness to
grow and many other elements. So, sunflowers depend on
many conditions in order to manifest, not just one.
NO DEATH. NO FEAR
I like to use the word "manifestation" instead of "birth,"
and I also like to use it instead of "creation." In our minds,
"to create" also means from nothing something is brought
forth. The farmer who grows sunflowers does not create the
sunflowers. If you look deeply, you see that the farmer is
only one of the conditions that can bring sunflowers into
being. There are seeds of sunflowers stored in the bam, there
are fields outside where you can plant sunflowers, there are
clouds in the sky to make rain, there are fertilizers, there is
the sunshine to help the sunflower to grow. You, the farmer,
are not really the creator of the sunflower. You are just one
of the conditions. Without you the sunflowers cannot mani
fest. But the same is true of the other conditions. All are
equally important to the manifestation of the sunflower.
When you come to Plum Village in the month of July,
you will see many sunflowers on the surrounding hills. Hun
dreds of thousands of sunflowers all tum toward the east,
smiling and bright. If you come in the month of Mayor
April, the hills are bare. But when the farmers walk through
their fields, they can already see the sunflowers. They know
that the sunflowers have been planted, that every condition is
sufficient. The farmers have sown the seeds; the soil has been
prepared. Only one condition is missing-the warmth that
will come in June and July.
It is not because something manifests that you can de
scribe it as being. It is not because it has not manifested or
88
TRANSFORMING GRIEF AND FEAR
has ceased its manifestation that you can call it non-being.
"Being" and "non-being" cannot apply to reality. By looking
deeply, you realize that reality is not subject to birth and
death, to being and non-being.
When Paul Tillich said, "God is the ground of being,"
that being should not be confounded with the being that is
opposed to non-being. You are invited to look deeply into
the notion of being in order to be free from it.
89
Where was Jesus before he was born? Over the years I have
asked many of my Christian friends this question. If we want
to look into this question deeply, we must explore the life and
the death of Jesus in terms of manifestation. Jesus Christ was
not no one before his birth. It was not in Bethlehem that Jesus
came into being. The event of the nativity was only an occa
sion of manifestation; Jesus did exist before the moment of
so-called birth or nativity. So we should not really call it a
birth. It's not really the nativity. It's really only a manifesta
tion. By looking with the insight of manifestation, we have an
opportunity to see deeply into the person of Jesus. We can
discover the truth of his immortality. We can discover the
truth of our own nature of no birth and no death.
It is said by Christians that God sent his only son, Jesus,
to earth. Since God was there, and Jesus is a part of God, and
Jesus is the Son of God, Jesus was already there. The day of
Christ's birth, Christmas, is a manifestation day, not a nativ
ity day. This day was only the time when the manifestation
took place.
Jesus Christ is still manifesting himself in many thou-
93
NO DEATH. NO FEAR
sands of ways. He is manifesting himself all around you. We
need to be alert in order to recognize his manifestations. If
you are not mindful or attentive, you will miss him because
you will miss his manifestations. In the morning when you
practice walking meditation, you may recognize his manifes
tation as a flower, as a drop of water, as a bird song or as a
child playing in the grass. We have to be very careful not to
miss these things.
In the teaching and understanding of the Buddha, we all
share the nature of no birth and no death. Not only humans,
but also animals, plants and minerals share the nature of no
birth and no death. A leaf and a flower share the same ground
of no birth and no death. There is a manifestation of a flower
or a leaf or a cloud. During the winter we do not see any sun
flowers or dragonflies, and we do not hear the cuckoo bird
sing. It seems that they do not exist in winter, but we know
that this idea is wrong. In the beginning of spring, all of these
beings will manifest themselves again. They have just been
somewhere else during the winter, in another manifestation,
waiting until conditions are favorable in order to manifest
themselves again. To qualify them as non-existing in winter is
a wrong perception.
94
NEW BEGINNINGS
((Passed Away" Does Not Mean ((Gone"
We must also ask the question, If Jesus was not born then
how could he die? Though he was crucified, did he cease to
exist? And did Jesus need to be resurrected?
Is it possible that his crucifixion was not a death? Is it pos
sible it was a hiding? His true nature is the nature of no birth
and no death. This is true not just of Jesus. In this sense a cloud
is the same, a sunflower is the same, and you and I are the same.
Weare not born and we do not die. And since Jesus Christ is
not affected by birth and death, we call him the Living Christ.
It is real and deep wisdom to learn to look at things in
terms of manifestation. If someone who is very close to you
has passed away and you define him or her as non-existing,
you are mistaken. From nothing cannot be born something.
From no one cannot be born someone. From something you
cannot become nothing. From someone you cannot become
no one. That is the truth. If the person who is close to you
does not manifest in the form that you are used to seeing or
perceiving, that does not mean that he is non-existing. It does
not mean that he is no longer there. If you look deeply, you
can touch his or her presence in other forms of manifestation.
One day I took the hand of a young father who had just
buried his little son. I invited him to walk with me to dis
cover his son in other forms.
95
NO DEATH, NO FEAR
His son had come to Plum Village when he was very
young and learned to enjoy vegetarian food. He gave me his
allowance and extra pocket money and asked me to buy a
plum tree and plant it for him. He wanted to participate in
the work of supporting hungry children in the world by
planting a fruit tree in Plum Village. He knew that a plum
tree gives a lot of fruit. He knew that we could sell the fruit
and send the money to hungry children in the third world.
He learned to do walking and sitting meditation, and he
practiced the dharma very well. When he was sick I went to
Bordeaux and visited him in the hospital. He said to me,
"Grandpa monk, I will do walking meditation for you." He
got down from his bed, although he was quite weak, and
walked beautifully for me. Shortly afrer my visit, he died.
The day of his cremation, I sprinkled the consecrated water
and chanted the Heart Sutra for him. A week later I took the
hand of his father during a walking meditation and showed
him many other manifestations of his little boy. Together we
visited the plum tree I planted for his son, and as we sat in
the afternoon light, we saw his little boy waving to us from
every bud and branch.
Looking deeply into reality, you can discover many
things. You can surmount so much suffering and counter
many wrong perceptions. If we can abide peacefully in the
ultimate dimension, we will not drown in the ocean of suf
fering, grief, fear and despair.
NEW BEGINNINGS
Re-Manifesting Ourselves
In the ultimate dimension, we have never been born and we
will never die. In the historical dimension, we live in forget
fUlness and we are rarely truly alive. We live like dead people.
In Albert Camus' novel The Stranger, the main character,
out of despair and rage, shoots and kills someone. He re
ceives the death sentence for his crime. One day, while lying
on the bed in his prison cell, he looks up at the square
shaped skylight over him. Suddenly he becomes aware of and
deeply in touch with the blue sky above. He has never seen
the sky in that way before. Camus called this a moment of
consciousness, which is a moment of awareness or of mind
fUlness. For the condemned man, it was the first time in his
life that he really came into touch with the sky and realized
what a miracle it was.
From that moment on, he wants to maintain that kind of
shining awareness. He believes this was the only kind of energy
that can keep him alive. He has only three days left before his
execution. He practices all alone in the prison to maintain that
awareness, to keep his mindfUlness alive. He vows to live every
minute of the three days left to him fully and in mindfUlness.
On his final day a priest comes to visit him to perform the last
rites. The condemned man does not want to waste his time
of awareness in receiving the sacrament. At first he resists, but
97
NO DEATH, NO FEAR
finally he opens the door for the priest to come in. When the
priest departs, the prisoner remarks to himself that the priest
lives like a dead person. He has seen no qualities of awareness
or mindfulness in the priest.
If you live without awareness it is the same as being
dead. You cannot call that kind of existence being alive.
Many of us live like dead people because we live without
awareness. We carry our dead bodies with us and circulate
throughout the world. Weare pulled into the past or we are
pulled forward into the future or we are caught by our proj
ects or our despair and anger. We are not truly alive; we are
not inhabited by awareness of the miracle of being alive. Al
bert Camus never studied Buddhism, but in his novel he
speaks about a core practice of Buddhism, the" moment de con
science," the moment of deep awareness or awakening.
The practice of resurrection, or re-manifestation, is pos
sible for all of us. Our practice is always to resurrect our
selves, going back to the mind and the body with the help of
mindful breathing and walking. This will produce our true
presence in the here and the now. Then we can become alive
again. We will be like dead people reborn. Weare free from
the past, we are free from the future, we are capable of estab
lishing ourselves in the here and now. Weare fully present in
the here and now, and we are truly alive. That is the basic
practice of Buddhism. Whether you eat or drink or breathe
or walk or sit, you can practice resurrection. Always allow
NEW BEGINNINGS
yourself to be established in the here and now-fully pres
ent, fully alive. That is the real practice of resurrection.
The Only Moment We Can Be Alive
I have arrived, I am home
In the here, In the now
I am solid, I am free
In the ultimate, I dwell
We cannot enjoy life if we spend a lot of time worrying
about what happened yesterday and what will happen tomor
row. We worry about tomorrow because we are afraid. If we
are afraid all the time, we cannot appreciate that we are alive
and can be happy now.
In our daily life, we tend to believe that happiness is only
possible in the future. Weare always looking for better
things, the right conditions to make us happy. We run away
from what is happening right in front of us. We try to find
things that make us feel more solid, more safe and secure.
But we are afraid all the time of what the future will bring.
We are afraid we'll lose our jobs, our possessions, the people
around us whom we love. So we wait for the magical mo
ment-sometime in the future-when everything will be as
we like, as we want it to be.
99
NO DEATH, NO FEAR
But life is available only in the present moment. The
Buddha said, "It is possible to live happily in the present mo
ment. It is the only moment we have."
When you come back to the here and the now, you will
recognize the many conditions of happiness that already
exist. The practice of mindfulness is the practice of coming
back to the here and the now to be in touch deeply with our
selves, with life. We have to train ourselves in order to do
this. Even if we are very intelligent and we understand it
right away, we still have to train ourselves to live this way.
We have to train ourselves to recognize that the conditions
for happiness are already here.
True Home
Our true home is in the here and the now. The past is al
ready gone and the future is not yet here. "I have arrived, I
am home, in the here, in the now." This is our practice.
You can recite this gatha, or poem, during walking medi
tation or sitting meditation. You can practice this poem
when you drive to your office. You may not have arrived at
your office, but even while driving you have already arrived
at your true home, the present moment. And when you arrive
at your office, this is also your true home. When you are in
your office, you are also in the here and the now.
100
NEW BEGINNINGS
Just practicing the first line of the poem "I have arrived, I
am home" can make you very happy. Whether you are sit
ting, whether you are walking, whether you are watering the
vegetables in the garden, or whether you are feeding your
child, it is always possible to practice "I have arrived, I am
home." I am not running anymore; I have run all my life;
now I am determined to stop and to really live my life.
What Are You Waiting For?
The French have a song called: ((~'est-ce qu'on Attend Pour Etre
Heureux?" (What are you waiting for to be happy?). When I
practice breathing in and I say, "I have arrived," that is an
achievement. Now I am fUlly present, one hundred percent
alive. The present moment has become my true home.
When I breathe out I say, "I am home." If you do not
feel you are home, you will continue to run. And you will
continue to be afraid. But if you feel you are already home,
then you do not need to run anymore. This is the secret of
the practice. When we live in the present moment, it is possi
ble to live in true happiness.
101
NO DEATH, NO FEAR
Appreciating Earth
For many years I have told this story. Suppose two astro
nauts go to the moon. When they arrive, they have an acci
dent and find out that they have only enough oxygen for two
days. There is no hope of someone coming from Earth in
time to rescue them. They have only two days to live. If you
asked them at that moment, "What is your deepest wish?"
they would answer, "To be back home walking on the beau
tiful planet Earth." That would be enough for them; they
would not want anything else. They would not want to be
the head of a large corporation, a big celebrity or president of
the United States. They would not want anything except to
be back on Earth-to be walking on Earth, enjoying every
step, listening to the sounds of nature and holding the hand
of their beloved while contemplating the moon.
We should live every day like people who have just been
rescued from the moon. We are on Earth now, and we need
to enjoy walking on this precious, beautiful planet. The Zen
master Lin Chi said, "The miracle is not to walk on water
but to walk on the Earth." I cherish that teaching. I enjoy
just walking, even in busy places like airports and railway sta
tions. In walking like that, with each step caressing our
Mother Earth, we can inspire other people to do the same.
We can enjoy every minute of our lives.
!OZ
If you want to know where God, the Buddhas and all the
great beings live, I can tell you. Here is their address: in
the here and now. It has everything you need, including the
zip code.
If you can breathe in and out and walk in the spirit of "I
have arrived, I am home, in the here, in the now," then you
will notice that you are becoming more solid and more free
immediately. You have established yourself in the present
moment, at your true address. Nothing can push you to run
anymore, or make you so afraid. You are free from worrying
about the past. You are not stuck, thinking about what has
not happened yet and what you cannot control. You are free
from guilt concerning the past and you are free from your
worries about the future.
Only a free person can be a happy person. The amount
of happiness that you have depends on the amount of free
dom that you have in your heart. Freedom here is not politi
cal freedom. Freedom here is freedom from regret, freedom
from fear, from anxiety and sorrow. "I have arrived, I am
home, in the here, in the now."
105
NO DEATH, NO FEAR
"I am solid, I am free." This is what you feel, what you
become, when you arrive in the here and now. You're not
just telling yourself this-you will see it; you will feel it. And
when you do, you will be at peace. You will experience nir
vana, or the kingdom of God, or whatever you may like to
call it. Even if you are not caught by a lot of worries, if you
are not solid and free, how can you be happy? To cultivate
solidity and freedom in the present moment is the greatest
gift we can give ourselves.
Dwelling in the Ultimate
"In the ultimate I dwell." The ultimate is the foundation of
our being, the ground of being. The ultimate, or God, or the
divine, is not separate from us. Weare in it all the time. It is
not somewhere up there beyond the sky. But we have to live
in our true home in order to dwell in the ultimate, in order
to live in the ultimate.
It is like the wave and water. If we look into a wave, we see
that a wave can have a beginning and an end. A wave can be
high or low. A wave can be like other waves, or it can be dif
ferent. But the wave is always made of water. Water is the
foundation of the wave. A wave is a wave, but it is also water.
The wave may have a beginning and an end, it may be big or
106
THE ADDRESS OF HAPPINESS
small, but with water there is no beginning, no end, no up, no
down, no this, no that. When the wave realizes and under
stands this, it is free from the fear of beginning and end, up
and down, big and small, this and that.
In the historical dimension, we have time and space, and
pairs of opposites: right and wrong, young and old, coming
and going, pure and impure. We look forward to beginning
and we are afraid of ending. But the ultimate dimension does
not have any of these things. There is no beginning or end,
no before or after. The ultimate is the ground that makes the
historical dimension possible. It is the original, continuing
source of being. It is nirvana. It is the kingdom of God.
Our foundation is nirvana, the ultimate reality. You can
call it God or the kingdom of God. This is the water in
which we live. You are a wave, but at the same time you are
also water. You have a historical dimension and you also
have an ultimate dimension. If we understand that our true
nature is of no birth, no death, no coming, no going, then
our fear will depart and our pain and suffering will vanish.
A wave does not have to die in order to become water.
She is water right here and now. We also do not have to die
in order to enter the kingdom of God. The kingdom of God
is our very foundation here and now. Our deepest practice is
to see and touch the ultimate dimension in ourselves every
day, the reality of no birth and no death. Only this practice
107
NO DEATH, NO FEAR
can remove our fear and suffering entirely. Rather than say
ing, "In the ultimate I dwell," you may like to say, "In the
kingdom of God I dwell" or "In the Buddha land I dwell."
Releasing Sorrow
Suppose someone was able to transport you by jet to the king
dom of God or the Pure Land of the Buddha. When you ar
rived, how would you walk? In such a beautiful place, would
you walk under pressure, running and anxious like we do so
much of the time? Or would you enjoy every moment of being
in paradise? In the kingdom of God, or the Pure Land, people
are free and they enjoy every moment. So they do not walk
like we do.
The Pure Land is not somewhere else; it is right here, in
the present. It is in every cell of our bodies. When we run
away from the present, we destroy the kingdom of God. But
if we know how to free ourselves from our habit energy of
running, then we will have peace and freedom and we will all
walk like a Buddha in paradise.
What we carry with us determines in which dimension
we dwell. If you carry a lot of sorrow, fear and craving with
you, then wherever you go you will always touch the world
of suffering and hell. If you carry with you compassion, un-
ro8
THE ADDRESS OF HAPPINESS
derstanding and freedom, then wherever you go you will
touch the ultimate dimension, the kingdom of God.
Wherever the practitioner goes, she knows she is touch
ing the kingdom of God under her feet. There is not one day
when I do not walk in the kingdom of God. Because I prac
tice freedom and compassion wherever I go, my feet touch
the kingdom of God, the ultimate dimension everywhere. If
we cultivate this kind of touching, then the important ele
ments of solidity and freedom will be available to us twenty
four hours every day.
"I have arrived, I am home." The home of the wave is
water. It's right there. She does not have to travel thousands
of miles in order to arrive at her true home. It's so simple and
so powerful. I would like to invite you to memorize this little
poem and to practice and remember it many times a day. In
this way you will touch the ultimate dimension and always
remember your true home.
Habit Energy oj Running
We run during the daytime and we run during our sleep. We
do not know how to stop. Our practice is first of all to stop,
then to relax, to calm down and to concentrate. When we
can do this, then we are in the here and now. Then we be-
109
NO DEATH. NO FEAR
come solid. And when we are solid, we can look around. We
can look deeply into the present moment, we can look deeply
into our true nature, and we can discover the ultimate dimen
sion. By looking deeply, we can see that though we are waves,
we are also water. But if we have not stopped, if we have not
learned to concentrate, then we cannot look deeply. We will
not free ourselves from fear because we will not be strong
enough or stable enough to see the reality of no coming and
no gomg.
It is very hard to fight against the habits we have devel
oped. Dr. Ambedkar was a member of Indian parliament
who came from the ranks of the Untouchables. He fought
for the rights of the Untouchables. He felt very strongly that
their hope for dignity and safety was in Buddhism. The Bud
dha did not believe in the caste system. So, one day in the
city of Bombay, five hundred thousand Untouchables came
together and Dr. Ambedkar delivered the Three Refuges and
the Five Mindfulness Trainings of the Buddha. I went to
India to offer my support and assistance to this community
of Untouchables. We gave dharma talks and held days of
mindfulness.
Imagine that you grew up as an Untouchable. Imagine
that everyone around you treated you badly and made you
afraid for your life. Imagine that you had to please all those
of higher rank in order to stay safe. How would you live?
Would you be relaxed and in the present moment? Or in
llO
THE ADDRESS OF HAPPINESS
constant worry about the future? The habit energy of anxiety
would be very strong.
The friend who organized my trip came from the Un
touchable community. He lived in New Delhi with his wife
and three children. He very much wanted to make my trip
pleasant and successful. One morning, we were sitting on a
bus together, traveling to another community. I was enjoying
the landscape of India from my window seat. When I turned
to look at my friend, I noticed that he was very tense. I said,
"My dear friend, I know that you very much want to make
my trip pleasant and happy, but you know, I am very happy
right now! Please, don't worry. Sit back and relax!" He said,
"Yes!" He relaxed a bit, so I turned to the window again and
I practiced breathing in and out. I enjoyed the palm trees in
the morning sun.
I thought about the palm leaves on which the scriptures
of the Buddha have been written since ancient times. The
leaves are long and slender. A sharp point was used to in
scribe the teaching of the Buddha on the leaves. They can be
preserved for a thousand years or more. I remembered that
some fifteen-hundred-year-old Buddhist texts had been dis
covered in Nepal written on these leaves. Then my mind re
turned to my friend. This took perhaps two minutes. I
turned to him and saw that he was becoming stiff and tense
again. It was difficult for him to relax for even a few minutes.
As an Untouchable, he had struggled all of his life. Now,
III
NO DEATH, NO FEAR
even though he had a nice apartment in New Delhi and a good
job, the habit energy in him to struggle all the time was still
very strong. Throughout many generations, the Untouchables
have been struggling hard day and night to survive. That kind
of habit energy had been transmitted to him from many gen
erations. It would be difficult for anyone to transform it
quickly. He needed some time and some training. With the
support of friends in the practice, in a few months or a few
years he could transform his energy of struggling and being
tense. It is possible for anyone to do. You can allow yourself
to relax and be free.
If you want to transform your habit energy of running
and struggling, you have to recognize it every time it shows
its head. Breathing in and out and smiling, you say, "Oh, my
dear little habit energy, I know you are there!" At that mo
ment you are free. You can remind yourself. You can teach
yoursel£ You cannot have a spiritual friend twenty-four
hours a day with you to remind you. I reminded my friend
one time, and it worked only for two minutes. He has to do
it himsel£ Everyone has to do it for themselves. You must
become your own spiritual friend and live in an environment
that helps you.
The habit energy of running is strong in us. It may have
been transmitted to us by many generations. But you don't
need to pass that habit energy along. You should be able to
tell your children that you have walked in the kingdom of
lIZ
THE ADDRESS OF HAPPINESS
God. You may like to tell them, as I have told my friends,
that there is not one day when I do not walk in the kingdom
of God. If you can do this, your life will become an inspira
tion to many people. Perhaps you and your children will
. walk in the Pure Land all the time.
Releasing Our Baggage
If we want to walk in the Pure Land all the time, it helps us
to let go of the things that keep us from being in the present.
It helps us to learn to let go of what makes us worry, to get
to zero. When we think of zero, we think of it as nothing
ness. We see it as something negative. But zero can be very
positive. If you have a debt to pay, that is negative. When
you pay it back, your balance returns to zero. That is won
derful because then you are free.
At the time of the Buddha, there was a monk whose
name was Baddhiya. Before becoming a monk he had been
governor of a province in the kingdom of Sakka where the
Buddha was born. After his enlightenment the Buddha had
come back to the kingdom of his birth and visited his family.
When many young people saw the great happiness and lib
erty of the Buddha, they wanted to follow him. They wanted
to be free.
Among them was Baddhiya. During the first three months
NO DEATH, NO FEAR
of his monastic life he practiced so diligently that he could see
many things deeply. One night while practicing meditation in
the forest, he opened his mouth and said, "Oh my happiness!
Oh my happiness!"
As governor, Baddhiya had slept in beautiful rooms. He
was guarded by many soldiers. He had expensive things to
eat and many servants. Now he sat at the foot of a tree, with
nothing but his begging bowl and monk's robe.
A monk who was sitting close to Baddhiya heard his ex
clamation. He thought Baddhiya regretted losing his former
positions of power. He thought Baddhiya must be regretting
losing his former life as a governor. In the early morning of
the next day the monk went to the Buddha and told him
what he had heard. The Buddha summoned Baddhiya and in
the presence of the entire community of monks the Buddha
said, "Brother Baddhiya, is it true that last night during sit
ting meditation you opened your mouth and pronounced the
words, "Oh my happiness! Oh my happiness?" Baddhiya
replied, "Yes, that is true, Lord Buddha."
The Buddha asked, "Why? Did you regret something?"
Baddhiya answered, "During sitting meditation, I re
membered the time when I was governor, attended by so
many servants and protected by bodyguards. I always lay
awake with fear. I was afraid that people would steal my
wealth from me. I was afraid of being assassinated. Now, sit
ting at the foot of a tree and meditating, I felt so free. Now I
THE ADDRESS OF HAPPINESS
have nothing to lose. I enjoy deeply every moment, and I
have never been as happy as I am now. That is why I said,
'Oh my happiness! Oh my happiness!' Noble Teacher, if I
disturbed my brothers, I apologize." Only then did everyone
in the sangha understand that Baddhiya's words were an ex
pression of his real happiness.
Please take a pen and a sheet of paper. Go to the foot of
a tree or to your writing desk, and make a list of all the things
that can make you happy right now: the clouds in the sky, the
flowers in the garden, the children playing, the fact that you
have met the practice of mindfulness, your beloved ones sit
ting in the next room, your two eyes in good condition. The
list is endless. You have enough already to be happy now.
You have enough to be free from coming and going, up and
down, birth and death. Nourish yourself every day with the
wonderful things that life has to offer you. Nourish yourself
in the present moment. Walk in the kingdom of God.
What Are We Running Ajter?
If we are not fully present and not alive, either for our loved
ones or ourselves, where are we? Weare running, running,
running, even during our sleep. We run because our fear of
losing everything is chasing us. The practice of resurrection
can help us.
NO DEATH, NO FEAR
When you come back to mindfulness and awareness,
when the energy of mindfulness is present in you, the energy
of the Holy Spirit is present in you. The Holy Spirit makes
life possible: To be inhabited by the Holy Spirit is our prac
tice. To live every moment in the presence of the Holy Spirit
is not something abstract. It can be done when you drink
your juice or your tea. Drink in such a way that the Holy
Spirit is present in you. When you eat some muesli, some
rice or some tofu, eat it in such a way that the Holy Spirit is
present in you. When you walk you should allow the Holy
Spirit to be walking in you.
Please do not practice only for the sake of form. Every
walking meditation session is a new walking meditation ses
sion. Walk in such a way that you will be nourished with
every step you make. Every meal should be a new meal where
you can nourish yourself with the energy of the Holy Spirit,
the energy of mindfulness. Every sitting session should be a
new sitting session.
Sit in such a way that allows your new being to manifest.
Let us practice with friends. The sangha is intelligent enough,
is smart enough not to fall into the trap of doing the practice
as a routine and not as something creative. Many of us are in
telligent and creative. We should use our intelligence and our
creativity in order to keep the practice alive and constantly re
newed. It is perfectly possible to practice this kind of Bud
dhist meditation as a Christian, as a Muslim, as a Hindu or as
Il6
THE ADDRESS OF HAPPINESS
a Jew. It doesn't matter what religion you practice, or even if
you practice no religion at all.
To practice does not mean to imitate the form. To prac
tice means to use our intelligence and our skills to make
nourishment and transformation possible in our self, en
gendering nourishment and transformation in the people
around us.
New Beginnings
When you eat your bread or your croissant in the morning,
eat in such a way that the bread becomes life. Celebrate the
Eucharist every morning while breaking the bread or biting
into your croissant. Feel alive; feel that you are in touch with
the whole cosmos. If the piece of bread is the body of Jesus,
it is also the body of the cosmos. "This piece of bread is the
body of the cosmos," we can say. Eating with mindfulness al
lows you to recognize the piece of bread as the body of the
cosmos. When you eat like this, you are a new person. Allow
the new being to manifest in you. You can do this practice
by yoursel£ You can also practice this with others in order to
help your brothers and sisters renew themselves every mo
ment of their daily practice.
When we begin the practice, we have the gift of begin
ner's mind. Beginner's mind is a beautiful mind. You are mo-
117
NO DEATH, NO FEAR
,tivated by the desire to practice, to transfonn yourself, to
bring peace and joy into yourself. and that peace and joy be
'.comes contagious. Allow yourself to be a torch, and allow
the flame of your torch to be transmitted to other torches.
Practicing like that, you can help peace and joy grow in the
entire world.
The practice of resurrection should be taken up by each
of us. When we practice it with success we will also help
other people around us. This is the true practice of being
alive. Whatever we do in our daily practice-walking, sit
ting, eating or sweeping the floor-the purpose of all these
things is to help us become alive again. Be alive in every mo
ment, and by waking up yourself, you will wake up the
world.
Waking up is the very nature of the teaching and the
practice. "Budh" means to wake up. We call the one who is
awake a Buddha. The Buddha is someone who dispenses the
teachings and the practice of awakening. Each of us can
transfonn his- or herself into a lamp that can help the entire
world awaken.
lIS
The Buddha has advised us that we should not accept any
teachings as true just because a famous master teaches them
or because they are found in holy books. This also includes
the Buddhist canon. We can only accept teachings that we
have put into practice with our own awakened understanding
and that we can see with our own experience to be true. The
Buddha said our true nature is the nature of no birth and no
death. Let us look again and see if this is true.
If you light a candle and the flame keeps burning until
the whole candle is finished, is the candle still there or not?
The Buddha says there is no annihilation. We have seen that
this is true. And also we have seen that the concept of perma
nence is not applicable to things as they are. So the truth lies
somewhere in between. Here, we must look deeply with all
our concentration.
Do you think that the flame on the candle is going down
only in a vertical direction? If you think so, then you are fol
lowing the flame in time. You may also think in this way
about your own life span: that it is going in a linear direction
and that one day it will end. You may think that you were
!2!
NO DEATH, NO FEAR
born on a point on a vertical line, a point you may call 1960.
You may think that you will die on a point somewhere far
ther down on that line, which you may call 2040. All you can
see is yourself moving in time like the candle. But you are not
just moving in a linear direction.
You might think that the flame is just going down. You
might think that the candle will die. In fact the flame is going
out in many other directions. It is giving out light all around
itself to the north, south, east and west. If you had a very sen
sitive scientific instrument, you would be able to measure the
heat and light that the candle is sending out into the uni
verse. The candle is going into you as an image, as light and
as heat.
You are like a candle. Imagine you are sending light out
around you. All your words, thoughts and actions are going
in many directions. If you say something kind, your kind
words go in many directions, and you yourself go with them.
Weare transforming and continuing in a different form
at every moment. This morning you said something unkind
to your child. With those unkind words you went into her
heart. Now you are regretting what you said. It does not
mean that you cannot transform what you have said by
admitting your mistake to your child, but if you fail to do
so, those unkind words may stay with your child for a long
time.
122
CONTINUING MANIFESTATIONS
Three Dimensions
Now I am writing a dharma book. It is made of my under
standing and my practice. When I write a dharma book, I am
not going in a linear direction. I am going out into you, and I
am being reborn in different forms in you. In Buddhism we
talk of the three actions, the three dimensions-the dimen
sions of body, speech and mind-at every moment of our
lives. Try to see this and understand this truth; you do not
need to wait until your body disintegrates to go on the jour
ney of rebirth.
At this very moment we are being born and we are dying.
Weare being reborn not in one single form but in many
forms. I would like you to imagine a firecracker. When you
light a firework it does not go down in a vertical direction. It
goes out in many dimensions, and the sparks go out in all di
rections. So do not think that you go in only one direction.
You are like fireworks. You go out into your children, your
friends, your society and the whole world.
In the morning when I do sitting meditation, to my left
and to my right are monks. I have been reborn in them by
sitting with them. If you look carefully you will see me in
them. I am not waiting to be reborn after I die. I am being re
born in this moment, and I want to be reborn in a good di
rection. I want to hand on to my lay and monastic friends
123
NO DEATH, NO FEAR
the most beautiful and happy things of my life so that they
can have a good rebirth for me and for themselves.
Our ignorance, anger and despair should not be reborn.
When they are reborn they bring more darkness and suffer
ing into the world. The more happiness and love that can be
reborn the better, because it will make this world more beau
tiful and kind. Therefore you and I should be living our
weeks, days and hours in order to be reborn constantly as
happiness, love and kindness.
One day as I woke up I remembered the words of a folk
song, "My father and mother have given me much merit."
Their merit is my generosity, love, forgiveness and capacity
to offer joy and happiness to others. They have given me this
precious inheritance. Our children are our continuation. We
are our children and our children are us. If you have one or
more children, you have already been reborn in them. You
can see your continuation body in your son or your daughter,
but you have many more continuation bodies as well. They
are in everyone you have touched. And you cannot know how
many people your words, actions and thoughts have touched.
Giving Our Heat and Light
When the flame of the candle has given its light and its heat
all around it, that light and heat are the continuation of the
CONTINUING MANIFESTATIONS
candle. That light and heat go out in a horizontal plane. In
order to give the light and heat in a horizontal plane, it
must also burn in a vertical direction. Without the horizon
tal dimension, there cannot be a vertical dimension. And
without the vertical dimension, there can be no horizontal
dimension.
Ask yourself, "Where shall I go after this?" Our actions
and our words, which are being produced at this moment,
take us in a linear direction. But they also take us in a lateral
direction as they flow into and influence the world around
us. They can make the world more beautifUl and bright. That
beauty and brightness can go into the future. We should not
look for our real selves in just one vertical direction.
When I make a pot of oolong tea, I put tea leaves into
the pot and pour boiling water on them. Five minutes later
there is tea to drink. When I drink it, oolong tea is going
into me. If I put in more hot water, making a second pot of
tea, the tea from those leaves continues to go into me. After I
have poured out all the tea, what will be left in the pot is just
the spent tea leaves. The leaves that remain are only a very
small part of the tea. The tea that goes into me is a much
bigger part of the tea. It is the richest part.
Weare the same; our essence has gone into our chil
dren, our friends and the entire universe. We have to find
ourselves in those directions and not in the spent tea leaves.
I invite you to see yourself reborn in forms that you say are
NO DEATH, NO FEAR
not yoursel£ You have to see your body in what is not your
body. This is called your body outside of your body.
You do not have to wait until the flame has gone out to
be reborn. I am reborn many times every day. Every moment
is a moment of rebirth. My practice is to be reborn in such a
way that my new forms of manifestation will bring light,
freedom and happiness into the world. My practice is not to
allow wrong actions to be reborn. If I have a cruel thought or
if my words carry hatred in them, then those thoughts and
words will be reborn. It will be difficult to catch them and
pull them back. They are like a runaway horse. We should
try not to allow our actions of body, speech and mind to
take us in the direction of wrong action, wrong speech and
wrong thinking.
Living Through Birth and Death
If there were not birth and death in every moment, we could
not continue to live. In every moment, many cells in your
body have to die so that you can continue to live. Not only
the cells of your body but all the feelings, perceptions and
mental formations in the river of consciousness in you are
born and die in every moment.
I remember the day a friend brought the ashes of his fa-
126
CONTINUING MANIFESTATIONS
ther, who had been cremated, to the Upper Hamlet of Plum
Village. He asked to be allowed to sprinkle this ash by the
walking meditation path, and I agreed. He may have thought
that the only thing his father had left behind on the walking
meditation path was his ash. But when his father was alive, he
had walked on that path where his ashes were now sprinkled.
We performed the ceremony of sprinkling the ashes. After
ward, I turned to the group and said, "Each of us has left our
body on this walking meditation path, not only this person
who has died, but each of us. Every time we practice walking
on this path we leave behind cells from our body."
Whenever you scratch yourself, thousands of dead skin
cells fall to the ground. When you walk on the meditation
path, you not only leave behind the skin cells of your body,
you also leave behind your feelings, perceptions and mental
formations. Whether you spend an hour or a week in Plum
Village, after you have gone, you leave behind many traces of
yourself. The cells that you leave behind on the path become
grass and wild flowers. Your continuation body is still there
in Plum Village. It is in your children and grandchildren also.
It is in every part of the world. When the flame of the candle
reaches the end of the wick and goes out, it is still there. You
cannot find it by looking only in a linear direction. You have
to find it also in the horizontal direction.
In the Tibetan tradition, whenever a high lama dies, fellow
127
NO DEATH. NO FEAR
monks wait a few years and then go and look for the continu
ation body of that person. The continuation is called a tulku in
Tibetan. The high lama may have left a poem toward the end
of this life, which is thought to contain clues about where his
continuation body might be found. Using this poem, his dis
ciples go looking for a young child who would be a suitable
candidate. They go to the house of that child, bringing with
them some instruments such as a bell, rosary or teacup that
their teacher had used. They mix them in with similar items
that he had not used. The young child has to pick out from
this assortment the instruments of the high lama who has
passed away. If he does this, then, after passing other exami
nations, he is proclaimed as the continuation of the deceased
teacher. The monastic disciples of the former high lama ask
the parents to give permission to take the child to the
monastery so that he can continue to be their teacher for the
next generation.
There is something very appealing about this tradition.
The disciples have so much love and respect for their teacher
that they want to keep their teacher with them after he has
passed away. I have often said to my friends in Plum Village
that they should not wait for me to pass away in order to
look for my continuation body. They have to look for me
now because I have already been reborn in many young chil
dren. If you were standing with me now, would you see my
spiritual children beside me? They are all my continuation. I
128
CONTINUING MANIFESTATIONS
have hundreds of thousands of continuations in young peo
ple who continue the practice of mindfulness. If you look
with dharma eyes, you will see me reborn in many forms.
Although my books and my dharma talks are not al
lowed to be published in Vietnam, I am there. My teachings
are still circulated widely, although they are not legally al
lowed. The security police confiscate my books and secretly
read them. Others print and publish them underground. So I
continue in Vietnam. There are young monks and nuns in
Vietnam who are practicing the dharma doors that I teach. If
you go to Vietnam you will see me there. The body that you
see here is just one manifestation of myself. My presence in
Vietnam influences the spiritual life, the culture and the young
people of Vietnam. Someone who says I am not in Vietnam
does not have dharma eyes.
I have taught in prisons, and my books have been dis
tributed in correctional facilities throughout the United
States. Many prisoners have read and enjoyed them. One
time I was able to visit a maximum-security prison in Mary
land. It was so strict that not even an ant could find its way
in without being stopped. I taught the prisoners on the sub
ject of being free wherever you are. This teaching has been
transcribed and published as a book.* Many copies have been
given to prisons so that prisoners can practice and smile,
* Be Free Where You Are by Thich Nhat Hanh. published by Parallax Press.
NO DEATH, NO FEAR
and can suffer less. They manage to find real joy even in
prison life, so I know that I am now in prison. Those prison
ers who have practiced help other prisoners. All the prisoners
who come into touch with my teachings are my continuation
body. When you look for me, do not look at this body.
Look outside this body.
Fireworks
If you learn to see yourself every day going out in a lateral di
rection and being reborn at every moment, you will be able
to find yourself in the future by looking in that lateral dimen
sion. You are just like a firework going off in every moment.
The firework diffuses its beauty around itself. With your
thoughts, words and actions you can diffuse your beauty.
That beauty and goodness goes into your friends, into your
children and grandchildren and into the world. It is not lost,
and you go into the future in that way.
If you look for yourself like that, you will be able to see
your continuation in the future. You will not be caught in
the idea that you will be annihilated. You will not be caught
in the notion that you will not exist anymore when you die.
The truth is that you are not permanent, but neither are you
annihilated.
Can you see yourself being reborn every moment of the
130
CONTINUING MANIFESTATIONS
past? All your ancestors continue in you, and when you
transform the habit energies that they have transmitted to
you, you are being reborn in the past. For instance, maybe
your ancestors had the habit of always running, needing to be
working or doing something to survive. They did not have
the time to stop, breathe and be in touch with the wonderful
things that life has to offer. You, too, used to be like that,
but you have now met the practice. Now you can stop, you
can breathe and be in touch with the wonderful things of life
for your ancestors. Maybe your genetic or spiritual ancestors
had beautiful traits that your parents or the spiritual teachers
you met during your life have failed to manifest fully. Now
you can rediscover those things in yourself, and you can re
vive what seemed to have been lost. That is also being reborn
in the past.
There was an American Vietnam veteran I knew. The
guerrillas had killed his comrades, and he was determined to
take revenge on the people of the village where his comrades
had died. He made sandwiches of bread with explosives in
the filling and left them at the entrance of the village. Some
children came and found the sandwiches and began to eat
them. Soon they were writhing and howling in pain. Their
parents ran to the scene, but it was too late. The area was re
mote, without ambulances and medical equipment, and the
children could not be brought to the hospital quickly enough.
All five of them died.
NO DEATH, NO FEAR
After he returned to the United States, the soldier could
not overcome his guilt. His mother tried to comfort him.
She said, "My son, those things happen in war. There is
nothing to feel bad about." But still, he suffered so much.
Whenever he found himself in a room with children, he
could not bear it. He had to run out.
During one of my tours in the United States, a retreat
was organized for war veterans. I taught them how to walk
and breathe in order to transform their fear, guilt and suffer
ing. I said to this veteran, "You have killed five children; that
is true. But you can save the lives of hundreds of children.
Do you know that every day, tens of thousands of children
die for want of food and medicine? You can bring food and
medicine to some of them." He practiced as I advised, and
that person who, twenty years ago, had killed five children
was immediately reborn in the past as someone who saved
the lives of twenty children.
Learn to look deeply like this, and your regrets and your
lack of confidence will be transformed. You will have new
energy, which will not only sparkle in the past but will also
shine in the present and the future.
Many of us spend a lot of time asking the question: "Why
do I have to die?" The more important question to ask our
selves is: "What happens before I die?" You must go to your
beloved one and ask: "Darling, who are you? Are you the
same person as the one I married thirty years ago or are you
different? Why have you come here? Where will you go?
Why shall I have to weep one day when you die?" These are
very important questions that cannot be answered by our in
tellect alone. We need something deeper and more complete.
The practice ofT ouching the Earth can help us touch our
true nature of no birth and no death. If we practice Touching
the Earth as the Buddha practiced, it can help us to achieve
real insight.
It is written in the sutras that the day before Prince Sid
dhartha became the Buddha, the Enlightened One, he had a
little doubt about his ability to become fully awake. He had
been quite confident, but then something made him question
it. So he practiced Touching the Earth. He used his hand to
touch the earth in order to transform that doubt. The next
day, Prince Siddhartha became Buddha.
NO DEATH. NO FEAR
In Buddhist temples throughout Asia, you will see statues
of the Buddha touching the Earth with his hand. Touching
the Earth is a very deep practice that can help us transform
our fears, doubts, prejudice and anger.
Touching Both Dimensions
The historical dimension and the ultimate dimension of real
ity are related to each other. If you can deeply touch one, you
can touch the other. Jesus Christ can be referred to as both
the Son of Man and the Son of God. As Son of Man, he be
longs to the historical dimension. As Son of God, he belongs
to the ultimate dimension.
There is the historical Buddha but there is also the Bud
dha who is not limited by space and time. Weare all like
that. We have a historical dimension, which we live every
day, but we also have an ultimate dimension, which we try to
live using our spiritual practice. If we can live in the ultimate
dimension at the same time as we function in the historical,
we will have no more fear. When there is no more fear, there
is true happiness. A wave has a right to live her life as a wave,
but she must also learn to live her life as water because she is
not only a wave. She is also water. And water lives without
the fear carried by the wave.
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
Touching the Earth is an easy and effective way to touch
our ultimate dimension. If you do this practice, one day you
will touch your true nature of no birth and no death. At that
time, you will be liberated from fear. You can become some
one who rides majestically on the waves of birth and death
because you are no longer agitated by fear or anger.
Touching the Earth:
The Historical Dimension
Imagine the dimension of time as a vertical line. Place your
self standing in the present on that line with the past above
you and the future below you. Establish yourself in time. See
all your ancestors that have come before you. The youngest
generation of your ancestors is your parents. All of them are
above you on this line of time. Then below you, see all your
descendants, your children, your grandchildren and all their
future generations. If you have no children, your descendants
are the people you have touched in your life, and all the peo
ple they in turn influence.
In you are both your blood ancestors and your spiritual
ancestors. You touch the presence of your father and mother
in each cell of your body. They are truly present in you, along
with your grandparents and great-grandparents. Doing this,
NO DEATH, NO FEAR
you realize you are their continuation. You may have thought
that your ancestors no longer existed, but even scientists will
say that they are present in you, in your genetic heritage,
which is in every cell of your body.
The same is true for your descendants. You will be pres
ent in every cell of their bodies. And you are present in the
consciousness of everyone you have touched. This is real, not
imagined.
This is the first touching of the earth.
Pits and Trees
Look into a plum tree. In each plum on the tree there is a pit.
That pit contains the plum tree and all previous generations
of plum tree. The plum pit contains an eternity of plum
trees. Inside the pit is an intelligence and wisdom that knows
how to become a plum tree, how to produce branches, leaves,
flowers and plums. It cannot do this on its own. It can only
do this because it has received the experience ~d heritage of
so many generations of ancestors. You are the same. You
possess the wisdom and intelligence of how to become a full
human being because you inherited an eternity of wisdom
not only from your blood ancestors but from your spiritual
ancestors, too.
Your spiritual ancestors are in you because what you are
13 8
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
by nature and what you are by nurture cannot be separated.
Nurturing transforms your inherited nature. Your spiritual
ity and your practice, which are parts of your daily life, are
also in every cell of your body. So your spiritual ancestors are
in every cell of your body. You cannot deny their presence.
You have ancestors whom you admire and of whom you
are proud. You also have ancestors who had many negative
traits and of whom you are not proud, but they are still your
ancestors. Some of us have wonderful parents; others have
parents who suffered a lot and made their spouses and their
children suffer. Or you may have had spiritual ancestors who
did not help you to appreciate the religion practiced by your
family and your community. You may not have respect for
them now, but they are still your ancestors.
Acceptance
We need to return to ourselves and embrace our blood and
our spiritual ancestors. We cannot get rid of them. They are
a fact and they are there. They are part of our bodies and
our souls.
When you touch the earth the first time, practice accept
ing all your ancestors just as they are. This is very important.
Unconditional acceptance is the first step in opening the
door to the miracle of forgiveness. Jesus said, "Forgive us our
139
NO DEATH, NO FEAR
trespasses as we forgive those who have trespassed against us."
He understood that the first step of forgiveness is to accept
other people just as they are, even if they have harmed us.
To accept others as they are, we must begin with our
selves. If we cannot accept ourselves as we are, we will never
be able to accept others. When I look at myself, I see posi
tive, admirable and even remarkable things, but I also know
that there are negative parts of me. So first I recognize and
accept mysel£
Wherever you are standing to practice Touching the
Earth-before a rock, or mountain, or flower or altar in
your home-practice conscious breathing. Breathing in and
breathing out, you visualize your ancestors, and you see all
their positive and negative points. Be determined to accept
them all as your ancestors without hesitation. After that, you
prostrate, touching the earth with your knees, your hands
and your forehead. Stay in that position while you continue
the visualization:
"Dear ancestors, I am you, with all your strengths and
weaknesses. I see you have negative and positive seeds. I un
derstand that you have been lucky and that good seeds like
kindness, compassion and fearlessness were watered in you. I
also understand that if you were not lucky and negative seeds
like greed, jealousy and fear were watered in you, then the
positive seeds did not have a chance to grow."
If positive seeds are watered in a person's life, it is partly
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
because of luck and partly because of effort. The circum
stances of our lives can help us water the seeds of patience, gen
erosity, compassion and love. The people around us can help
us water these seeds, and so can the practice of mindfulness.
But if a person grew up in a time of war, or in a family
and community with great suffering, then that person may be
full of despair and fear. If they had parents who had suffered
a lot and were afraid of the world and other people, then
they would transmit this fear and anger to their children. If
they grew up embraced by security and love, the good seeds
nurtured in them would grow, and these wonderful seeds
would be transmitted.
If you can look like that at your ancestors, you will un
derstand that they are human beings who have suffered and
have tried their best. That understanding will remove all re
jection and anger. It is very important to be able to accept all
your ancestors with both their strengths and weaknesses. It
will help you to become more peaceful and less afraid.
You can also see your elder brothers and sisters as your
very young ancestors because they were born before you.
They too have weaknesses as well as talents, which you have
to accept because you realize that you yourself have weak
nesses and talents. This kind of acceptance is what you real
ize as you touch the earth. If you need to, you can maintain
the prostrate position for five, ten or fifteen minutes to look
deeply and realize this acceptance.
NO DEATH, NO FEAR
The first Touching of the Earth may have to be repeated
several times before you can become reconciled with your
parents and your ancestors. It takes a lot of practice, but it is
important to do because, since your parents and your ances
tors are in you, to reconcile with them is to reconcile with
yourself. To deny your ancestors is to deny yoursel£ If you
can see that you are not separate from your ancestors, that is
great progress. I am sure you can be successful after a few
days or a week of this practice.
You can do the practice of Touching the Earth any
where, before your ancestral altar, before a tree, a cloud, a
mountain or anywhere else you like. Standing before a rock
or a cloud or a tree or a flower on your altar, visualize the
presence of all your ancestors in you. It is not difficult, be
cause you are in fact them. You are their continuation. Please
practice with one hundred percent of your being.
Touching the Future
The next step in the practice ofT ouching the Earth is to look
at your descendants-your children, grandchildren, nieces
and nephews. If you have difficulties with them you should
visualize as follows:
"I am not an entity separate from my children, because I
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
am continued by my children. They carry me into the fUture.
My son, daughter, friend or disciple is me."
In the obituary notices they always write, "Mister X has
died and is survived by his sons and daughters." The idea
here is that the children continue to live for the father. My
disciples are me and I live every day in such a way as to be
able to transmit the best of myself to them because they are
going to carry me into the fUture. I have told my disciples
that they should watch the sunrise for me and I will watch
the sunset and the stars for them with their eyes. I am im
mortal because of my disciples.
Just as you see yourself in your parents and your ances
tors, so you can see yourself in your son and daughter. Thanks
to your parents you have access to your source in all your an
cestors. My disciples have access to the Buddha and ancestral
teachers through me. Thanks to your children you have access
to the fUture. The son needs his father to have access to his
source, and the father needs his son to have access to the fu
ture and the infinite.
This is a very concrete practice that you can do alone or
with one or two friends for mutual support. In the beginning
someone can help you by guiding your practice as you do it.
But later on you can guide yoursel£
143
NO DEATH, NO FEAR
Trying to Separate
If you have difficulties with your son or daughter, you may
have the tendency to say: "You are not my daughter. My
daughter would not behave like that" or "Y ou are not my
son. My son would never do things like that." If you look
deeply at yourself, you will see that these negative seeds are in
you also. When you were young you made mistakes and you
learned from your suffering. When your child makes mis
takes, you need to help him understand so he will not do it
again. When you can see your own weaknesses, you can say:
"Who am I not to accept my son?" Your son is you. With
this insight into non-duality, you can reconcile with your
children. The practice of Touching the Earth is a path to
reconciliation.
Right Concentration
The Noble Eightfold Path, the path of the eight right prac
tices taught by the Buddha, has as its last component Right
Concentration. The concentration on no self, impermanence
and interconnectedness is what we realize when we touch the
earth. Without this concentration there will be no insight. If
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
you can see yourself, your parents and your children in the
light of impermanence, no self and interconnectedness, then
reconciliation will come very naturally.
Give yourself time to practice Touching the Earth once a
day or even twice. You can use the following words to guide
your visualization: "Touching the earth, I connect with my
ancestors and all descendants of my spiritual and blood fam
ilies." (Visualize this Jor a short time standing bifore your priferred object,
and then touch the earth).
My spiritual ancestors include the Buddha, the bod
hisattvas and the Buddha's disciples. They include my own
spiritual teachers, those still alive and those who have already
passed away. They are present in me because they have trans
mitted to me seeds of peace, wisdom, love and happiness.
They have woken up in me my own resource of understand
ing and compassion. When I look at my spiritual ancestors, I
see those who are perfect in the practice of the mindfulness
trainings, understanding and compassion, and those who are
imperfect. I accept them all because I see within myself
shortcomings and weaknesses also.
Aware that my practice of the mindfulness trainings is not
always perfect, and that I am not always understanding and
compassionate, I open my heart and accept all my spiritual de
scendants. Some of my descendants live in such a way as to in
vite my confidence and respect, but there are those who have
145
NO DEATH, NO FEAR
many difficulties and are subject to ups and downs in their
practice. I open my heart and embrace them all equally.
In the same way, I accept all my ancestors on my mo
ther's side and my father's side of the family. I accept all their
good qualities, all the virtuous things they have done, and I
also accept all their weaknesses. I open my heart and accept
all my blood descendants with their good qualities, their tal
ents and also their weaknesses.
Whatever tradition your spiritual roots are in, you can
include teachers from that tradition. If you have Christian
roots your spiritual ancestors include Christ, Christ's disci
ples, the saints and the Christian teachers who have touched
your life. If you have Jewish roots you may want to include
the patriarchs and matriarchs and the great rabbis.
My spiritual ancestors, blood ancestors, spiritual descen
dants and blood descendants are all part of me. I am they
and they are me. I do not have a separate self. We all exist as
part of a wonderful stream of life.
Meditation on the Historical Dimension
The historical dimension is the dimension of coming and
going, birth and death. When we begin to touch the historical
dimension, often we can become afraid. Weare afraid because
we do not yet understand that birth and death are not real.
- -- ---------------------
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
The Buddha said, "Anything that is born must die." If there
is birth, then there must be death also. If the right is there the
left must be there also. If there is a beginning, then there must
be an end. That is the way things appear to be in the histori
cal dimension. The monks, the nuns and the laypeople in the
time of the Buddha practiced recognizing birth and death as
realities.
In order to face our fear, it helps to stabilize the mind a
little bit through meditation and contemplation. At first, it
is easier to practice when we are guided. Breathing is the
vehicle that carries concentration. It directs your mind to the
object of your meditation. We begin through the awareness
of breathing, so that later, when we need to contemplate, we
will be able to direct the mind.
We try to direct the mind toward recognizing reality.
This is a chant that is recited daily in Buddhist monasteries:
"Breathing in and out, I am aware of the fact that I am of the
nature to die; I cannot escape dying. I am of the nature to
grow old; I cannot escape old age. I am of the nature to get
sick. Because I have a body, I cannot avoid sickness. Every
thing I cherish, treasure and cling to today, I will have to
abandon one day. The only thing I can carry with me is the
fruit of my own action. I cannot bring along with me any
thing else except the fruit of my actions in terms of thought,
speech and bodily acts."
We have to recognize this reality and smile. This is the
147
NO DEATH, NO FEAR
practice of facing our own fear. Fear is always there within
us-the fear of getting old, the fear of getting sick, the fear
of dying, the fear of being abandoned by our loved ones. It is
very human to be fearful and to worry about it.
The Buddha did not advise us to suppress these fears.
The Buddha advised us to invite these fears to the upper level
of our consciousness, recognize them and smile at them. To
do so was a daily practice for monks and nuns in the time of
the Buddha as it is for monks and nuns now. Every time your
fear is invited up, every time you recognize it and smile at it,
your fear will lose some of its strength. When it returns to
the depth of your consciousness, it returns as a smaller seed.
That is why the practice should be done every day, especially
when you are feeling mentally and physically strong.
When you try to practice, your mind may be running
after many thoughts. But just come back to the awareness of
when you are breathing in and when you are breathing out.
Just be aware of it-you do not need to make your breath
longer or deeper. You do not need to change anything. Al
low your breath to be just as it wants to be. Keep your mind
with the breath in awareness. After practicing like that, the
quality of your breathing will calm itself.
When you feel calm enough, use the words of the guided
meditation below to help you concentrate. The first time,
you may like to hear or say to yourself the whole sentence.
As you continue, you can just remember a few key words.
FEAR. ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
You do not need to make a big effort. Just relax and let your
breath and the words be your support.
EXERCISE TO HELP US LOOK DEEPLY
AND HEAL OUR FEAR
Breathing in, I am aware of my in-breath.
Breathing out, I am aware of my out
breath.
Breathing in, I am aware that I grow old.
Breathing out, I know I cannot escape
old age.
Breathing in, I am aware of my nature to
have ill health.
Breathing out, I know I cannot escape
ill health.
Breathing in, I know I shall die.
Breathing out, I know I cannot escape
death.
Breathing in, I know that one day I shall
have to abandon all I love and cherish.
149
In
Out
Old age
No escape
III health
No escape
Death
No escape
Abandon
all I cherish
NO DEATH, NO FEAR
Breathing out, I know I cannot escape
abandoning all I cherish.
Breathing in, I know that my actions of
body, speech and mind are my only
true belongings.
Breathing out, I know I cannot escape the
consequences of my actions.
Breathing in, I determine to live my days
deeply in mindfulness.
Breathing out, I see the joy and benefit
of living in the present moment.
Breathing in, I vow to offer joy each day
to my beloved.
Breathing out, I vow to ease the pain of
my beloved.
No escape
Actions true
belongings
No escaping
consequences
Living
minc!fully
Joy and
benefit
Offering joy
Easing pain
Acceptance, forgiveness and facing fear are the deepest
results of Touching the Earth in the historical dimension.
Using the breath this way, we can begin to heal. Then we can
look at the next Touching of the Earth.
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
Touching the Earth: Space
In the first Touching of the Earth, you practice while visual
izing standing on the vertical line of time. Now visualize a
horizontal line, which represents the dimension of space.
This line representing space crosses the vertical line repre
senting time, the historical dimension.
In space we see other living beings on the planet Earth:
men, women, children, elderly people, animals of every species,
trees, plants, minerals. When we look at a tree we may think
that the tree is outside of us. But if we look more deeply we
shall see that the tree is also within us. The trees are your lungs
because without the trees you could not breathe. The trees cre
ate the oxygen, which is now part of my body, and I create the
carbon dioxide, which is now part of the tree. We have lungs
in our body, but the trees breathe for us too and can also be
called our lungs. Our own lungs are working with the trees to
help us breathe.
The Jataka Tales are stories about the lives the Buddha lived
before he became enlightened. In those stories we hear how
the Buddha was a tree, a bird, a tortoise, a rock, a cloud be
fore he was a human. We too, before manifesting in human
form, were trees, one-celled animals, large animals, clouds,
forests, rocks. It is not difficult to see in the light of scientific
evolution. Matter is neither created nor destroyed. It can
NO DEATH, NO FEAR
change into energy, and energy can change back into matter,
but it won't be destroyed.
We have always been a part of everything else, and every
thing else has always been a part of us. We have all been
trees, roses and animals. We still are trees at this moment.
Look deeply at yourself and you see the tree, the cloud, the
rose and the squirrel in you. You cannot take them out of
yoursel£ You cannot take the cloud out of you because you
are made of seventy percent water. The continuation of the
cloud is rain. The continuation of rain is the river. The con
tinuation of the river is the water you drink in order to sur
vive. If you take the continuation of the cloud out of you,
you cannot continue.
Angels Everywhere
Looking deeply into the dimension of space, we will also see
all the enlightened beings. All the great beings, the bod
hisattvas. We will see God. Look hard and you will see bod
hisattvas everywhere. You will see men and women who have
compassion and who do everything they can to help and pro
tect humanity. In Plum Village we practice evoking the names
of bodhisattvas such as A valokiteshvara, the bodhisattva of
deep listening; Samantabhadra, the bodhisattva of great ac-
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
tion; Manjushri, the bodhisattva of great understanding;
Kshitigarbha, the bodhisattva who always goes to the darkest
places, where suffering is unbearable, to help all people.
These are the bodhisattvas we know about because their
stories have been passed down to us. There are also countless
unknown bodhisattvas everywhere whose work expresses their
love, compassion and deep commitment to the world. Their
hearts are full of love, and they are not interested in consum
ing many things. They want to live simply in order to have
time and energy to support others. They are everywhere. I
know a bodhisattva who lives in Holland. Her name is Hebe.
During World War II she helped twenty thousand Jews es
cape the Holocaust. I do not know how she did it. Looking
at her you see that she is very small and she only has two
hands. I met her and worked with her when she was helping
with Vietnamese war orphans.
There are also bodhisattvas who do not seem to be very
active, but they are very calm and kind and their presence in
spires us with love, understanding and tolerance.
There are countless bodhisattvas like that in the world.
We should live so that we have time to recognize and touch
their presence. Bodhisattvas are not gods or figures from the
past. They are living around you in flesh and blood. They
have much energy, understanding and compassl')fl, and we
can benefit from being near them.
153
NO DEATH, NO FEAR
Great Beings, bodhisattvas, cannot be recognized by their
outer appearance. Sometimes they are small children who
bring us much joy. Our own children and our friends are bod
hisattvas. Sometimes they make us suffer, but they also help
us to grow in love and understanding.
The bodhisattvas never grow weary of the suffering
around them and never give up. They are the ones who give
us the courage to live. Kshitigarbha, who goes into the dark
est places to help all beings, is not just one person. He has so
many manifestations in all the different hell realms, which we
can find right in this world.
Sadaparibhuta, the bodhisattva who says, "I would never
dare to despise anyone," is also everywhere. Even if someone
does not seem to have the ability to be awakened, he sees that
within everyone there is that capacity. Sadaparibhuta helps
everyone to have self-confidence and remove any feelings of
inferiority. This kind of complex paralyzes people. Sadapari
bhuta's specialty is to be in touch with and water the seeds of
the awakened mind or the mind oflove in us. This bodhisattva
is not just a person in the Lotus Sutra but can be found right
here in our society in many different guises. We have to rec
ognize the bodhisattva Sadaparibhuta, who is around us in
flesh and bones.
Manjushri is the bodhisattva who has understanding
someone who can understand us can make us infinitely
154
----"-----------------
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
happy. Manjushri is able to see our suffering and our diffi
culties and never blames or punishes us. He is always beside
us to encourage us and shine light on us. Manjushri is not a
legendary figure but is present around us in many guises,
sometimes as a younger sister or brother or nephew or niece.
We do not worship imaginary or mythological figures.
Bodhisattvas are not figures from the past living up in the
clouds. The bodhisattvas are real people who are filled with
love and detennination. When we can understand someone
else's suffering and feel love for him or her, we are in touch
with the bodhisattva of great understanding.
The bodhisattva of deep listening, Avalokiteshvara, 1S
also around us. Psychotherapists have to learn the art of lis
tening as deeply as bodhisattva A valokiteshvara, the one
who looks deeply with her ears. When we can listen deeply
to our children or our parents, A valokiteshvara is already in
our hearts.
The bodhisattva of wonderful sound, Gadgadashvara,
can use music, writings and sound to awaken people. If you
are a poet, a writer or a composer you can be that bod
hisattva. Your artistic creations are not just to help people
forget their pain momentarily but to water the seeds of
awakened understanding and compassion in others. Among
us are many writers, poets and composers who are using the
wonderful ocean of sound to serve the way of understanding
155
NO DEATH, NO FEAR
and love by making the dhanna doors, which the Buddha
taught, more accessible. That is the meaning of one of the as
pirations of Samantabhadra:
I aspire to use the Great ocean oj Sound,
Giving rise to words oj wondeiful iffect,
That praises the Buddha's ocean oj virtues,
In the past, the present and the future, -\I'
When you touch the earth you connect with the great
beings because they are a part of the earth and a part of you.
Living in today's world, it is easy to become the victim of
despair. You must protect yoursel£ The best way is to be
in touch with bodhisattvas that are active in compassion
and love.
We should be in touch with Buddhas and bodhisattvas
here today, in the present moment, and not just light incense
and pray to them. When we are truly in touch with them we
have much energy by seeing that they are in us and that we are
their continuation, not only in time but also in space. We
are one of the arms of these bodhisattvas. Our ann can
stretch very far, over thousands of miles. Our anns can reach
the darkest places on Earth. We have friends everywhere who
are our arms, and we can be their arms also.
* Ibid., 288, or the last chapter of the Flower Ornament Sutra, translated by Thomas Cleary.
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
"Awakened understanding is the practitioner's only ca
reer" is a quotation from the sutra on the Eight Realizations
of Great Beings.* All other careers are not really worth fol
lowing. No honors or fame can be compared with the awak
ened understanding that we have when we practice stopping
and looking deeply into the nature of things. When through
understanding we cease to be angry, we are already manifest
ing the seed of great understanding from within us. Let us
live in such a way that bodhisattvas may manifest within us.
Let us be bodhisattvas right now by the way we speak
and act. Do not think that you will be a bodhisattva later on
this evening. Evoking the names of the bodhisattvas of deep
listening, great understanding, great action and great aspira
tion and being in touch with the qualities of these bod
hisattvas will give us the infinite energy we need to embrace
beings who are suffering in the world.
Becoming the Pirate
In touching the earth, we touch the great beings, and we also
touch all the suffering beings. We must be in touch with
both. We must remember that there are beings caught in the
deepest kind of suffering, like war, oppression and injustice.
* Ibid., 286.
157
NO DEATH, NO FEAR
They have no way to speak out about the suffering and injus
tice that they have to bear. There are pirates who are raping
young girls. There are rich merchants selling arms to poor
nations where children do not have food to eat or schools to
attend. There are factory owners who use children as their
workforce. There are people who are dying in prisons and
reeducation camps. In leprosy camps there are children and
adults without limbs, illiterate and without hope. These hell
realms need bodhisattvas.
When we stand before the mountain or flower and visu
alize just before we touch the earth the second time, we see
that we are not only bodhisattvas but we are also the victims
of oppression, discrimination and injustice. With the energy
of the bodhisattvas we embrace victims everywhere. Weare
the pirate about to rape the young girl and we are the young
girl who is about to be raped. Because we have no separate
selves, we are all interconnected and we are with all of them.
How we live our life affects everything. So we must
think, How have we lived our life so that that young man in Thailand has
been able to become a rapist? We have only looked to our own ma
terial needs. The family into which that young man was born
has been stuck in miserable poverty for many generations.
His father was a fisherman who only knew one way to forget
his troubles and that was by drinking. He did not know how
to bring up his sons, and he beat them often. His mother did
not know how to provide education for her children. At thir-
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
teen years old he had to accompany his father on the boat
and learn to be a fisherman. When his father died he contin
ued in his father's place. He had no resources of understand
ing and love. He was tempted to become a pirate because in
just one day a pirate can have real gold, which could lift him
out of his miserable state that he feared would go on forever.
On the ocean there was no police force, so why not follow
the example of the other pirates and rape the young girls on
the boat they plundered?
If we had a gun we could shoot that young man, and he
would die, but would it not have been better to help him to un
derstand and to love? Where were the politicians, the states
men and the educators to help him?
Last night on the shores of Thailand hundreds of babies
were born to fishing families. If those children are not prop
erly cared for, brought up and educated, some of them will
become pirates. Whose fault is that? It is our fault: states
men, politicians, the electorate who puts them in power and
the educators. We cannot blame only that young man. If I
had been born a poor child who was never educated, who
had a mother and a father who were illiterate, who had been
poor all their lives and did not know how to bring me up, I
could have become a pirate. If you were to shoot me dead,
would it solve anything? Who is that pirate? He could be me,
and the child he raped could also be me.
All the suffering of living beings is our own suffering.
159
NO DEATH, NO FEAR
We have to see that we are they and they are us. When we
see their suffering, an arrow of compassion and love enters
our hearts. We can love them, embrace them and find a way
to help. Only then are we not overwhelmed by despair at
their situation. Or our own.
Don't Drown in Despair
When you are in touch with the suffering in the world, it is so
easy for despair to overwhelm you. But we do not need to be
drowned by despair. Throughout the war in Vietnam young
people easily became the victims of despair because the war
went on for so long and it seemed it would never end. It is the
same with the situation in the Middle East. Young Israelis
and Palestinians feel that the heavy atmosphere of war will
never end. We have to practice to protect our children and
ourselves from despair. Bodhisattvas can stand up and resist
despair by their ability to listen deeply, to love, to understand
and to be deeply committed. As we touch the Earth the second
time we are in contact with great and small bodhisattvas
everywhere, and we feel their energy.
Animals, plants and minerals also suffer because of the
greed of human beings. The earth, the water and the air are
suffering because we have polluted them. The trees suffer be
cause we destroy the forests for our own profit. Some species
160
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
have become extinct because of the destruction of the natural
environment. Humans also destroy and exploit one another.
According to the teachings of Buddhism, all beings have the
capacity of awakened nature. How can we stop ourselves
from collapsing in despair? It is because Buddhas and bod
hisattvas are present in the world. They are not somewhere
else in a faraway paradise. Whether we are living or dying,
they are here, with us.
Benefiting Everyone
Touching the Earth helps us to purify our bodies and our
minds. It helps us to maintain the awakened understanding of
impermanence, interconnectedness and no self, The Buddha
has said that whoever sees inter-being sees the Buddha. So as
we touch the earth we see Buddhas in us and we see ourselves
in the Buddhas. We see all suffering beings in us and we see
ourselves in them. As we keep the prostrate position, the
boundary between self and other is removed. Then we know
what we should do and should not do in our daily lives. Be
cause of this insight, we can do many things of great benefit.
What have you done with your life? Has what you have
done been of real benefit to yourself, your loved ones and all
beings?
The deep commitment of the bodhisattva is to relieve
161
NO DEATH, NO FEAR
suffering. It is to make a career out of becoming an Awak
ened One, a Buddha. When we make the decision to have
our career be that of the bodhisattva, we can let go of all the
meaningless things that had attracted us before. We can let
go of fame, we can let go of having a lot of money. When we
make the decision, those things are easy to let go of.
The Buddhas are in us; we are in the Buddhas. We can
become Buddhas. We can become enlightened.
GUiding Ourselves
Use the following words to guide you in the beginning of
your practice of the second touching:
"Touching the earth, I connect with all people and all
species that are alive at this moment in this world with me."
(Visualize for a short time standing bifore your priferred object, bifore you
touch the earth,)
I am one with the wonderful pattern of life that radiates
out in all directions. I see the close connection between oth
ers and myself, how our happiness and suffering is intercon
nected. I am one with those bodhisattvas and great beings
who have overcome the ideas of birth and death and are able
to look compassionately at the different forms of birth and
death without fear. I am one with those bodhisattvas who
can be found in many places on this planet. They have peace
162
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
of mind, understanding and love. They are able to touch
what is wonderful, nourishing and healing, and bring it to
others. They have the capacity to embrace the world with a
heart of love and arms of caring action. I too am someone
who has enough peace, joy and freedom to be able to offer
fearlessness and joy to those around me. I do not feelloneli
ness or despair when I feel the love and the happiness of
bodhisattvas presently alive on this earth. Seeing their love
and seeing the suffering of all beings helps me to live in a
meaningful way with true peace and happiness.
Strengthened by the love of bod hi sattv as, I am able to see
myself in all the beings who suffer. I am one with those who
were born disabled or who have become disabled because of
war, accident or illness. I am one with those who are caught
in a situation of war or oppression. I am one with those who
find no happiness in family life, who have no roots or peace
of mind, who are hungry for something beautiful and whole
some to embrace and to believe in. I am someone at the point
of death who is very afraid, who does not know what is going
to happen and fears being destroyed. I am a child who lives in
a place where there is miserable poverty and disease, whose
legs and arms are like sticks, and who has no future. I am also
the manufacturer of bombs, which are sold to poor countries.
I am the frog swimming in the pond and I am also the snake
who needs the body of the frog to nourish its own body. I am
the caterpillar or the ant that the bird is looking for to eat, but
NO DEATH, NO FEAR
I am also the bird that is looking for the insect to eat. I am the
forest that is being cut down. I am the rivers that are being
polluted, and I am the person who cuts down the forest and
pollutes the rivers and the air. I see myself in all beings and I
see all beings in me.
Looking Deeply at No Birth and No Death
When we begin to understand that we are everything, our
fear begins to disappear. We have deeply touched the dimen
sions of space and time. But to really be free of fear, we must
look deeply into the ultimate dimension of no birth, no
death. We need to free ourselves from these ideas that we are
our body, and that we die. This is where we will discover the
place of no fear. This is the third Touching of the Earth.
Here is a guided meditation to help you prepare for it.
Breathing in, I know that I am
breathing in.
Breathing out, I know that I am
breathing out.
Breathing in, I am aware of a wave on
the ocean.
In
Out
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
Breathing out, I smile to the wave on
the ocean.
Breathing in, I am aware of the water in
the wave.
Breathing out, I smile to the water in
the wave.
Breathing in, I see the birth of the wave.
Breathing out, I smile to the birth of
the wave.
Breathing in, I see the death of the wave.
Breathing out, I smile to the death of
the wave.
Breathing in, I see the birthless nature
of the water.
Breathing out, I smile to the birthless
nature of the wave.
Breathing in, I see the deathless nature of
the water.
I smile
Wtzter
in wave
I smile
Birth if wave
I smile
Death
if wave
I smile
Wtzter
not born
I smile
Wtzter
deathless
NO DEATH, NO FEAR
Breathing out, I smile to the deathless
nature of the water.
Breathing in, I see the birth of my body.
Breathing out, I smile to the birth of my
body.
Breathing in, I see the death of my body.
Breathing out, I smile to the death of
my body.
Breathing in, I see the birthless nature of
my body.
Breathing out, I smile to the birthless
nature of my body.
Breathing in, I see the deathless nature of
my body.
Breathing out, I smile to the deathless
nature of my body.
166
I smile
Birth oj
my body
I smile
My body
dies
I smile
Birthless
nature
oj body
I smile
Deathless
nature
oj body
I smile
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
Breathing in, I see the birthless nature
of my consciousness.
Breathing out, I smile to the birthless
nature of consciousness.
Breathing in, I am only aware of my
in-breath.
Breathing out, I am only aware of my
out-breath.
I Am Not My Body
Consciousness
not born
I smile
In
Out
When I was a novice I thought that the business of going be
yond birth and death was something very remote. I thought I
would never be able to realize it in one lifetime. But birth
and death are just ideas. All we need to do is overcome these
ideas. When I learned that, I saw that such a feat was not im
possible. These two ideas have imprisoned us for so many
lifetimes.
Now we see that we are more than our bodies. Now we
see that we have no life spans. We have no limits. We experi
ence this in meditation. If we have been successful in the first
and second Touching of the Earth, this third touching is as
simple as a child's game.
NO DEATH, NO FEAR
The third Touching of the Earth is like a circle placed
around the vertical line of time in the first touching and the
horizontal line of space in the second touching. In the first
touching, we were released from the view that we are separate
from our ancestors and separate from our descendants. We
were released from our notion of time. In the second touch
ing, we were released from the view that we are separate from
the Buddhas, the bodhisattvas, the Great Beings, the suffering
beings, the animals, the plants, everything. We were released
from our notion of space. This time we touch the earth and
are released from the view that we are our body, and that we
are subject to birth and death.
Generally, we think that we are our bodies. We think
that when our bodies disintegrate, we disintegrate. The Bud
dha taught clearly that we are not this body.
I ofren ask my young friends who are not yet thirty years
old, "Where were you in 1966 when I left Vietnam?" They
should not reply that they did not yet exist. They have to see
that they were around, in their parents and their grandparents.
You can use the following words to guide you in your
initial practice of the third touching: "Touching the Earth, I
let go of the idea that I am this body and my life span is lim
ited." (Standing bifore your priferred object, visualize jor a short time be
jore you touch the Earth.)
I see that this body, made up of the four elements, is not
168
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
really me and I am not limited by this body. I am part of a
stream of life of spiritual and blood ancestors that for thou
sands of years has been flowing into the present and for thou
sands of years flows on into the future. I am one with my
ancestors. I am one with all people and all beings, whether
they are peaceful and fearless or suffering and afraid. At this
moment I am present everywhere on this planet. I am also
present in the past and in the future. The disintegration of
this body does not touch me, just as when the plum blossom
falls it does not mean the end of the plum tree. I see myself as
a wave on the surface of the ocean. My nature is the ocean
water. I see myself in all the other waves and all the other
waves in me. The appearance and disappearance of the form
of the wave does not affect the ocean. My dharma body and
wisdom life are not subject to birth and death. I see the pres
ence of myself before my body manifested and after my body
has disintegrated. Even in this moment I see how I exist else
where than in this body. Seventy or eighty years is not my life
span. My life span, like the life span of a leaf or of a Buddha,
is limitless. I have gone beyond the idea that I am a body that
is separated in space and time.
Those of you who have touched things deeply in the di
mension of space and time will be able to touch this ultimate
dimension. After you have touched the wave, you learn to
touch the water.
NO DEATH, NO FEAR
No Separation
The Buddha said the nature of your reality is the nature of
no birth and no death; no coming, no going; no being, no
non-being; no same, no different. This teaching sounds as
though it contradicts the teaching that everything that is
born must die, the teaching that we cannot escape death,
sickness and old age. Practice looking deeply. You will real
ize that birth is a notion, death is a notion, coming is a no
tion, going is a notion, being is a notion and non-being is
also a notion. We have to remove all notions concerning re
ality. Then we touch the ultimate reality, or suchness.
Suchness is a technical term. It means that reality is as it
is. You cannot say anything about it; you cannot describe it.
You can say that God is the ultimate reality and anything
that can be said about God is wrong. Any notion, any idea
concerning God cannot describe God. Nirvana is the same.
Nirvana is the removal of all notions and concepts so that re
ality can reveal herself fUlly to you. In the historical dimen
sion, observing a wave, we can talk about the birth of the
wave, the death of the wave, the wave as being high or low,
more or less beautifUl, this wave and that wave, and so on.
Concerning the ultimate dimension, water, all the adjectives,
all the ideas that you use to describe the wave, are no longer
valid. There is no birth, no death; no this, no that; no high,
170
FEAR, ACCEPTANCE AND FORGIVENESS
no low; no more beautiful, no less beautifuL The wave does
not have to die in order to become water. The wave is water
in this very moment.
Practice this now so that you do not feel separated from
your loved one when she dies. If you have deep insight, you
will not feel abandoned. Every day I look deeply at every
thing around me: the trees, the hills, my friends. I see myself
in them all and I know I shall not die. I will continue in
many other forms. When my friends look at me they should
see me in forms other than this visible body. This daily prac
tice will help them not to cry when the moment comes for
my present manifestation to disappear. For when this mani
festation disappears, it will leave room for other manifesta
tions.
171
Anathapindika was a very dear lay disciple of the Buddha. He
was from the kingdom of Koshala, north of the Ganga River
in the foothills of the Himalayan Mountains. Anathapindika
was a successful and respected merchant and businessman. He
was beloved by his countrymen for his generous heart. His real
name was Sudatta, but he was given the honorary title
Anathapindika, meaning, "the one who takes care of the des
titute." This was in appreciation for his tireless efforts in sup
porting poor people, orphans and the homeless.
One day when he was about thirty years old, he traveled
on business to the kingdom of Magadha, where the Buddha
also happened to be staying. When he arrived in Magadha, he
went first to visit his younger sister and her husband, who were
living there at the time. He was surprised when he was not
greeted with the customary ceremony and attention. When he
asked his sister why she was not spendihg any time with him,
she replied that the entire household was busy preparing to re
ceive a wonderful teacher who was called the Buddha. Upon
hearing the name of the Buddha, he was very curious. He asked
his sister, "Who is that?" She answered by speaking so re-
175
NO DEATH, NO FEAR
spectfully about the Buddha that it inspired him to want to go
and see the Buddha as soon as possible.
Early the next day Anathapindika went to the Bamboo
Grove Monastery, where the Buddha was speaking. The talk
moved him deeply. Bowing to the Earth, Anathapindika in
vited the Buddha to come to his hometown to share the
teaching and practice with his friends and family.
Although this was only the third year of the Buddha's min
istry, he already had more than one thousand two hundred
monastic disciples. Among the monks traveling with the Bud
dha was the Venerable Shariputra. Shariputra had already been
a well-known spiritual teacher before he became a student of
the Buddha. When Shariputra became a disciple of the Buddha,
all his younger dharma brothers and students joined him.
The Buddha accepted Anathapindika's invitation to go
to Shravasti, which was the capital city of the kingdom of
Koshala. Anathapindika went ahead to prepare for the Bud
dha's visit. He needed a monk to accompany him home to
help. The Buddha asked the Venerable Shariputra, who
was very talented in building community, to go with him.
Shariputra and Anathapindika, one monk and one layperson,
soon became very close friends.
Some people think that only monastics can be close to
monastics and that only laypeople can be close to laypeople.
But this is not so. If both monastics and laypeople are moti
vated by a deep desire to practice the mindfulness trainings
ACCOMPANYING THE DYING
and to look deeply, they can be very intimate friends, co
workers and co practitioners. There is no discrimination. A
monk can be a good monk, a layperson can be a good layper
son, and they can also be close friends.
Anathapindika wanted to offer the Buddha a piece of pro
perty on which to build a monastery in Koshala. Afrer looking
extensively, he felt there was only one place beautifUl enough. It
was a lovely park belonging to a member of the royal family of
Koshala, the Prince Jeta. Since Anathapindika was very wealthy,
he thought he could convince the prince to sell him this prop
erty. The prince had planted many beautifUl trees on the prop
erty, so it was much more than a piece of land-it was like a
paradise. When Anathapindika came to the prince and asked to
buy the land, the prince refused. Anathapindika offered more
money, and still the prince refused. In the end Anathapindika
said: "How much do you want for it? I am ready to pay any
amount." The prince replied, "If you can cover all the land with
gold leaf, then I will sell it to you." When the prince said this,
he was actually joking. He never believed that Anathapindika
would accept his proposal, but he did.
Anathapindika soon brought enough gold leaf to cover
the whole area of land. The prince still did not want to sell
it, but his advisors said: "Y ou must sell it. You are a prince
of the royal family. You've already given your word and you
cannot break it."
Prince J eta found it difficult to understand that a spiritual
177
NO DEATH, NO FEAR
teacher could be so extraordinary and that Anathapindika could
respect and love him so much that he would pay such a huge
sum to buy a piece ofland as a gift. People told the prince that
the Buddha, who was still a young teacher, was fully awakened
and that his teachings and his compassion were beyond com
pare. Seeing the great faith and admiration of Anathapindika,
Prince Jeta stopped him just before he had covered all of the
land and said: "You've given me so much gold already. That's
enough. I want to offer to the Buddha the trees I have planted
on the land as a gift &om myself to the Buddha." That is why
the place is called the Anathapindika J eta Grove. It was land
purchased and given to the Buddha by Anathapindika, but the
trees were given by Prince J eta. The Buddha loved this park
very much and spent twenty consecutive annual rainy-season
retreats there. You can visit the park still and see the archaeo
logical remains of ancient Buddhist monasteries.
All during the years following his meeting with the Bud
dha, Anathapindika continued his work helping the poor and
supporting the Buddha, the dharma and the sangha. He was
the Buddha's good friend as was the king of Koshala.
Anathapindika had a lovely family, and his wife and two
children also became students of the Buddha. The entire fam
ily came every week to the J eta Grove to hear dharma talks
and enjoy the practice of mindfulness. Often Anathapindika
would bring fellow businessmen to meet the Buddha and re
ceive his teachings. On one famous occasion, he brought more
ACCOMPANYING THE DYING
than five hundred businessmen to the Jeta Grove, where the
Buddha gave a dharma talk on practice of mindfulness for
laypeople. Most of the friends of Anathapindika accepted
the five mindfulness trainings. Throughout his life, Anatha
pindika took a great deal of pleasure and happiness in sup
porting the Buddha, the dharma and the sangha.
Although throughout his life he experienced many suc
cesses, there were also many difficult moments in his life.
One time he lost his entire fortune, but with the help of his
employees and friends he was able to rebuild his business and
his wealth.
Thirty-five years after his first meeting with the Buddha, he
fell very ill. Hearing of his sickness, the Buddha came to visit
him and urged him to practice mindful breathing while lying in
bed. Then the Buddha charged the Venerable Shariputra with
taking good care of his old friend. The Buddha asked Sharipu
tra to remain in Koshala with Anathapindika and to help him
die peacefully.
When Shariputra learned that Anathapindika was fast
approaching death, he asked his younger brother in the
dharma, the Venerable Ananda, to go with him to see his old
friend. Ananda was a cousin of the Buddha and had memo
rized all the Buddha's dharma talks. He is one of the main
reasons we have the teachings of the Buddha today.
After finishing their daily alms round, the two of them
went to the house of Anathapindika. When the two monks
179
NO DEATH. NO FEAR
arrived, Anathapindika, who needed them very much in this
difficult moment, was happy to see them. He tried his best to
sit up and greet them in a proper manner, but he could not
because he was so weak.
Shariputra said to him, "My dear friend, don't try to sit
up; just lie down and we will bring two chairs and sit close to
you." Then, Shariputra asked, "Dear friend, how do you feel
in your body? Do you feel pain? If so, is it increasing or is it
decreasing?"
Anathapindika answered, "Dear friend, it does not seem
that the pain in my body is decreasing. It seems it is increas
ing all the time."
Shariputra then said, "In that case, I suggest we practice a
guided meditation on the Three Jewels." He began to offer a
meditation on the Buddha, the dharma and the sangha, with the
support of the Venerable Ananda sitting beside him. Sharipu
tra was considered to be one of the most brilliant monastic
disciples of the Buddha. He was like the right arm of the Bud
dha. He was the elder brother to thousands of monks and nuns.
He knew that Anathapindika had gotten a great deal of plea
sure over the years serving the Buddha, the dharma and the
sangha. He also knew that for Anathapindika this meditation
would water seeds of happiness in him at that difficult moment.
He shared with Anathapindika the practice of recollect
ing the wonderful nature of the Buddha, the dharma and the
sangha. In just five or six minutes the pain that Anathapindika
180
ACCOMPANYING THE DYING
felt throughout his body lessened as the seeds of happiness in
him were watered. His balance was restored. Anathapindika
smiled.
Watering the seeds of happiness is a very important prac
tice for the sick or dying. All of us have seeds of happiness
inside us, and in difficult moments when we are sick or when
we are dying, there should be a friend sitting with us to help
us touch the seeds of happiness within. Otherwise seeds of
fear, of regret or of despair can easily overwhelm us.
When Anathapindika was able to smile, Shariputra knew
that the balance between the joy and pain in him had been re
stored. He invited Anathapindika to continue the guided med
itation. He said, "Dear friend, please practice together with
Ananda and myself as follows. Breathing in, I see that this body
is not me. Breathing out, I am not caught in this body. I am life
without limit. I have never been born and I will never die."
When you are about to die, you may not be very aware
of your body. You may experience some numbness, and yet
you are caught in the idea that this body is you. You are . .
caught in the notion that the disintegration of this body is
your own disintegration. That is why you are fearful. You
are afraid you are becoming nothing. The disintegration of
his body cannot affect the dying person's true nature. You
have to explain to him that he is life without limit. This
body is just a manifestation, like a cloud. When a cloud is no
longer a cloud, it is not lost. It has not become nothing; it
lSI
NO DEATH, NO FEAR
has transformed; it has become rain. Therefore we should
not identify our self with our body. This body is not me. I am not
caught in this body. I am life without limit.
In fact, we have to begin this practice with our eyes,
nose, ears, tongue, body and mind: "These eyes are not me. I
am not caught in these eyes. I am life without boundaries.
These ears are not me. I am not caught in these ears. I am life
without limit. This nose is not me, I am not caught in this
nose and I am life without boundaries." This practice helps
us not to identify ourselves with our eyes, ears, nose, tongue
and body. We explore each sense consciousness and each
sense organ so that we can see that we are not them. We are
much more than the manifestation of our sense organs. The
cessation of the manifestations does not affect us.
Then we look at and see what else we might think is our
identity. Beyond the body and the senses are the five aggre
gates of form, feelings, perceptions, mental formations and
consciousness. We have to look deeply at each one and say,
"These things are not me." Perceptions, feelings, ideas come
and go. They cannot be me. Consciousness, just like percep
tions, feelings and mental formations, is just a manifestation.
When conditions are sufficient, these manifestations are pres
ent. When conditions are no longer sufficient, these manifes
tations are no longer present. Present or not present, these
manifestations are not me.
Shariputra guided Anathapindika through the sense con-
182
ACCOMPANYING THE DYING
sciousnesses and the five aggregates, and Anathapindika saw
that they were not him. So Shariputra began the guided med
itation on the Four Elements. He said to Anathapindika,
"Dear friend, let us continue our meditation. The element
earth in me is not me. (Here 'earth' means everything that is
solid: flesh, bones, muscles and organs.) The fire element or
the heat to keep warm and digest food is not me. I am not
caught in the fire element or the heat in me. The water ele
ment in me is not me. There is water everywhere in and
around me. I am free of the element water. The air element
in me is not me because I am life without boundaries."
Shariputra continued like that.
Finally, Anathapindika was guided in the meditation on
Interdependent Origination. "Dear friend, let us look more
deeply. When conditions are sufficient, my body manifests
itselE It does not come from anywhere, and after disintegra
tion it does not go anywhere." When things manifest, we
cannot really call them being. When things stop their mani
festation, we cannot really describe them as non-being. We
are free from notions of coming, going, being, non-being,
birth, death, same and different. It was exactly the kind of
practice and teaching that we understand when we contem
plate a cloud, a flame or the sunflowers.
When he had practiced to that point, Anathapindika·
began to cry. Ananda was surprised. Venerable Ananda was
much younger than Shariputra, and he was not able to see
NO DEATH, NO FEAR
the transfonnation and liberation Anathapindika had under
gone in those few moments. He thought Anathapindika was
crying because he regretted something or did not succeed in
his meditation. Ananda asked, "Dear friend, why are you cry
ing? Do you regret anything?"
Anathapindika said, "No, Venerable Ananda, I don't re
gret anything."
Ananda then asked, "Maybe your practice was not suc
cessful?"
Anathapindika replied, "No Venerable Ananda, it was
very successful."
Ananda asked, 'Then why are you crying?"
Anathapindika answered with tears in his eyes, "Venera
ble Ananda, I am crying because I am so moved. I have
served the sangha, the dhanna and the Buddha for thirty-five
years and yet I have never received and practiced such won
derful teachings as these the Venerable Shariputra has given
me today. I am so happy! I am so freel"
Ananda then said to him, "Dear friend, you may not
know it, but we monks and nuns receive this kind of teaching
almost every day."
Anathapindika smiled and in his feeble voice said quietly,
"Dear Venerable Ananda, please go back to the monastery and
tell the Lord Buddha that I do understand that many laypeo
pIe are so busy and that they will not make the time to receive
and practice this kind of teaching. But there are many of us
ACCOMPANYING THE DYING
who are free enough and are available enough to receive this
teaching and this practice. Please ask the Lord Buddha to dis
pense this teaching and this practice to us, the laypeople also."
Knowing that this was the last request of Anathapindika,
the Venerable Ananda answered him, "Of course I will do as
you ask. I will tell the Lord Buddha as soon as I return to the
Jeta Grove." Shortly after the visit of the two monks, Anatha
pindika died peacefully and without pain.
This story is recorded in a discourse called "The T each
ings to be Given to the Dying."* I would like to advise anyone
who is able to please study the discourse and to practice it.
Please do not wait until you have to face the problem of dying
in order to study and practice it. Please practice looking deeply
now in order to touch your nature of no birth, no death; no
coming, no going; no same, no different. If you do so, you will
. stop your grief and suffering. If you do this practice with dili
gence and effort, you will nurture the element of non-fear in
you. You will be able to die happily and peacefully.
It is very possible to live happily and to die peacefully. We
do this by seeing that we continue our manifestation in other
forms. It is also possible to help others to die peacefully if we
have the elements of solidity and non-fear in us. So many of us
are afraid of non-being. Because of this fear, we suffer a lot.
That is why the reality that we are a manifestation and a con-
• Ibid., 267.
NO DEATH, NO FEAR
tinuation of many manifestations should be revealed to the
dying person. Weare then not affected by the fear of birth and
death, because we understand that these are just notions. This
is a very important insight that can liberate us from fear.
I have taken the words and teachings from the sutra to
be "Given to the Dying" in the Anguttara Nikaya and made
them into a song. It is a lullaby song that can be sung to the
person who is nearing their last breath:
This body is not me; I am not caught in this body,
I am life without boundaries,
I have never been born and I have never died.
Over there the wide ocean and the sky with many galaxies
All manifests from the basis oj consciousness.
Since beginningless time I have always been free.
Birth and death are only a door through which we go in and out.
Birth and death are only a game oj hide-and-seek.
So smile to me and take my hand and wave good-bye,
Tomorrow we shall meet again or even bifore,
We shall always be meeting again at the true source,
Always meeting again on the myriad paths oj life.
The first line can be repeated with These eyes . .. These ears, ..
This nose . .. This tongue. . . This mind . .. These forms . .. These sounds . ..
etc. instead of This body (e.g., These eyes are not me; I am not caught in
these eyes .. )
186
ACCOMPANYING THE DYING
Singing this song to a dying person can help them be free
from thinking that they have a permanent identity that is con
nected to any part of the body or mind. All things that are com
posite decompose, but our true selves do not disappear into
oblivion. This kind of guided meditation helps us to avoid
being caught in the idea that we are this body, we are this
thought, and we are this emotion. Weare actually not these
things. Weare life without limit. Weare not caught in birth,
we are not caught in death, we are not caught in being, and we
are not caught in non-being. This is the truth of reality.
So please do not be too busy in your daily life. Please
take time to practice. Learn how to live happily, peacefully
and joyfully today. Please learn the practice of looking
deeply and understanding the true nature of birth and death
so you can die peacefully and without fear. This is something
everyone can do.
If you can practice so that you have no fear, when one of
your friends or dear ones is dying, you will be able to help
them. You have to know what you really need to do and what
you really do not need to do. You are intelligent enough to be
able to use your time skillfully. You do not need to waste your
time doing those things that are unnecessary and trifling. You
do not have to be rich. You do not need to seek fame or power.
What you need is freedom, solidity, peace and joy. You need
the time and energy to be able to share these things with others.
Our happiness does not rely on our having a lot of money
NO DEATH, NO FEAR
or fame. Our security comes from whether we practice and
keep the mindfUlness trainings. Once we have the mindfulness
trainings and the Buddha, the dharma and the sangha looking
after us, we are happy. Our two eyes are bright, our smile is
fresh, and our steps are solidly on the path of a free life. Our
happiness flows over to those around us. We do not give our
time to things that are superficial. We use our time to practice
so that the quality of our lives will be better. This is the most
precious gift any of us can leave our children or our grand
children. This is the best that we can share with our friends.
We need time to receive, practice and learn about the wonder
ful teachings of the Buddha, like those taught to Anathapin
dika at the time of his death.
Taking refuge in our family, friends and community, in
the sangha, we change our way of life. We have to live with
peace and joy right away and not wait for the future to do it.
We have to be well right now, right here, peaceful and joy
ful in the present moment. There is no way to happiness
happiness is the way.
The teaching given by Shariputra should be given to
everyone early on in life. Anathapindika was very lucky to re
ceive the teaching at the last moment. Things are imperma
nent and we do not know in advance when we shall breathe
our last. We may not be as lucky as Anathapindika to have
good spiritual friends by our side to guide us in meditation
at the time of our death. That is why we should not leave it
188
ACCOMPANYING THE DYING
until it is too late. We should learn the practice right now so
that we will be able to guide ourselves.
A New Story oj Dying
In the early 1990S I was on my way to the Omega Institute in
upstate New York to lead a retreat when I learned that an
old friend of ours was dying in a hospital just north of New
York City. His name was Alfred Hassler. He had been direc
tor of the Fellowship of Reconciliation. In 1966 and 1967, he
and I had traveled together to many countries, organizing ef
forts to end the war in Vietnam.
Later, I was no longer allowed to go back to Vietnam be
cause I had spoken out in the West against the violation of
human rights by both warring parties, North and South. Al
fred went to Vietnam in my place to help coordinate the
peace work there. He helped support our friends in setting up
camps to take care of refugees and victims of the war. We to
gether sponsored more than eight thousand orphans. When I
came to the United States in 1966, it was the Fellowship of
Reconciliation that organized my first speaking tour. On that
tour, I called for an end to the war in Vietnam.
When Sister Chan Khong and I arrived at the hospital,
Alfred was already in a coma. Dorothy, his wife, and Laura,
his daughter, were there with him. Laura Hassler had volun-
NO DEATH. NO FEAR
teered with us at the office of the Vietnamese Buddhist Peace
Delegation in Paris when she was very young.
When Dorothy and Laura saw us, they were very happy.
Laura tried her best to call Alfred back from his coma.
"Daddy, Daddy, Thay is here! Sister Chan Khong is here,"
she said. But Alfred didn't come back; he was in a very deep
coma. I asked Sister Chan Khong to sing to him. A dying
person has the capacity to hear, even though we may not re
alize it. So Sister Chan Khong sang the song that begins,
"This body is not me, I am not caught in this body, I am life
without boundaries, I have never been born, I will never die."
She sang it a second time and again for a third time. In the
middle of the third time, Alfred awoke and opened his eyes.
Laura was so happy! She said, "Daddy, do you know
that Thay is here? Do you know that Sister Chan Khong is
here?" Alfred could not say anything. Looking into his eyes,
we felt that he knew we where there. Sister Chan Khong be
gan to talk to him about the experiences we had working to
gether for peace in Vietnam: "Alfred, remember the time you
were in Saigon trying to see the monk T ri Quang? The U.S.
had decided to bomb Hanoi the day before, and the Venera
ble T ri Quang was so angry that he vowed not to see any
Westerners, either doves or hawks.
"When you arrived he refused to open the door. Alfred,
do you remember that you sat there and wrote a note that
said, 'I have come as a friend to help stop the war in your
ACCOMPANYING THE DYING
country, and not as an enemy. I will not eat anything or drink
anything until you open the door for me!' You slipped the
note under the door. You remember that? You said, 'I will sit
here until you open the door.' Do you remember? Just fifteen
minutes later he opened the door. He smiled with a broad
smile and invited you in. Alfred, remember the time you were
in Rome, and there was a vigil conducted by three hundred
Catholic priests, each one bearing the name of a Buddhist
monk who had been imprisoned in Saigon for refusing the
draft?" Sister Chan Khong continued to talk to him about the
happiness we experienced during the time we were working
for peace. It had a wonderful effect. She tried to do exactly
what Shariputra did for Anathapindika. She was watering the
seeds of happiness in him. Alfred's happiness was made of his
intention to serve peace and to end suffering for others. When
those seeds of happiness were watered, it restored a balance
between the joy and the pain in him. He suffered much less.
At that time I was massaging his feet. I was thinking that
when a person is dying he might not be very aware of his
body because the body is somehow numb. Laura asked,
"Daddy, do you know that Thay is massaging your feet?" He
didn't say anything but looking into his eyes we were sure
that he knew we were there. Suddenly he opened his mouth
and said, "Wonderful, wonderfUl!" After that he sank into a
coma again and never came back.
That night I had to give an orientation talk to the re-
NO DEATH, NO FEAR
treatants at Omega. We said good-bye and told Dorothy and
Laura that they should do as Sister Chan Khong and I had
been doing: talking and singing to Alfred. The next morning
I received a message &om Dorothy telling us that Alfred had
died quite peacefully a few hours after we left.
Those who are unconscious have a way to hear us if we
are truly present and peaceful as we sit by their bedside. Ten
years ago a university student living in Bordeaux heard that his
mother was dying in California, and he cried a lot. He did not
know if when he arrived home in California his mother would
still be alive. Sister Chan Khong told him to fly to California
immediately and that if his mother was still alive when he ar
rived, he should practice just as Shariputra had practiced with
Anathapindika. She told him that he should speak about the
happy experiences mother and son had shared together. He
was to recount stories from her early married life and her
youthful years. He should tell her these stories because they
would bring her joy, even if she were not conscious.
When he arrived in the hospital, she was already uncon
scious. Although he did not wholly believe that an unconscious
person could hear, he nevertheless did as Sister Chan Khong
had instructed him. The doctors told him that his mother had
been unconscious for a week and they had no hope that she
would regain consciousness before she died. After he had
talked to her lovingly for one and a half hours, she woke up.
When you sit by the bedside of a dying person and you are
ACCOMPANYING THE DYING
calm and totally present in body, mind and soul, you will be
successful in helping that person pass away in freedom.
A few years ago, Sister Chan Khong had to visit her elder
sister in the hospital after a complication from a liver trans
plant. After two years, her body was rejecting the liver. She
was in terrible pain. When Sister Chan Khong walked into
the hospital, she saw that everyone in the family had given up
all hope of being able to do anything. Although her sister
was unconscious, she was still writhing, groaning and scream
ing in terrible pain. All her children, even her daughter who
was a doctor, felt powerless.
Sister Chan Khong arrived at the hospital with a cassette
tape of the monks and nuns of Plum Village chanting the
name of the bodhisattva A valokiteshvara, the bodhisattva of
great compassion. Although her sister was unconscious, Sister
Chan Khong put the cassette tape in the tape player next to
the bed and, after putting the headphones on her sister's ears,
turned the volume near maximum. Five or six minutes later,
something amazing happened. Her sister lay completely quiet.
She was no longer writhing, groaning or screaming. She stayed
peaceful like that until she passed away five days later.
Throughout those five days, Sister Chan Khong's sister
continued to listen to the recitation of the name of the bod
hisattva. She had visited Buddhist temples many times and
had heard the recitation of the name of the bodhisattva of
compassion often. Hearing it again on her deathbed watered
NO DEATH. NO FEAR
the seeds in her of that which was most precious and joyful
while she was alive. She had a spiritual dimension to her life
and she had faith. She had heard sutra recitations and listened
to teachings of the dharma many times. The cassette tape
playing the chanting of the monks and nuns had reached
those seeds of happiness. They were seeds that the doctors did
not know how to touch. Anyone could have done what Sister
Chan Khong did, but no one had thought to do it.
Our consciousness is like a television with many chan
nels. When we push the button on the remote control, the
channel we choose appears. When we sit by the bedside of a
dying person, we have to know which channel to call up.
Those who are closest to the dying person are in the best po
sition to do this. If you are accompanying someone who is
dying, use those sounds and images from the life of the per
son that will water the seeds of their greatest happiness. In
the consciousness of everyone are the seeds of the Pure Land
and of nirvana, of the kingdom of God and of paradise.
If we know how to practice and penetrate the reality of no
birth and no death, if we realize that coming and going are just
ideas, and if our presence is solid and peaceful, we can help the
dying person. We can help the person not be scared and not to
suffer much. We can help the person die peacefUlly. We can
help ourselves live without fear and die peacefUlly. We can help
ourselves to understand that there is no dying. To see that there
is no death and there is no fear. There is only continuation.
194
THICH NHA THANH has lived an extraordinary life in an extra
ordinary time. Since the age of sixteen, he has been a Buddhist monk, a
peace activist and a seeker of the way. He has survived persecution, three
wars, and more than thirty years of exile. He is the master of a temple in
Vietnam, the lineage of which goes back more than two thousand years
and, indeed, is traceable to the Buddha himself. The author of more than
one hundred books of poetry, fiction and philosophy, Thich Nhat Hanh
has founded universities and social service organizations, and has rescued
boat people. He led the Vietnamese Buddhist delegation at the Paris
Peace Talks; and he was nominated for the Nobel Peace Prize by the
Reverend Martin Luther King, Jr. He makes his homes in France and
Vermont.
Thich Nhat Hanh has retreat communities III southwestern France
(Plum Village), Vennont (Green Mountain Dhanna Center), and Cali
fornia (Deer Park Monastery), where monks, nuns, laymen, and lay
women practice the art of mindful living. Visitors are invited to join the
practice for at least one week. For infonnation, please write to:
Plum Village
13 Martineau
33580 Dieulivol
France
[email protected] (jor women) [email protected] (jor women)
[email protected] (jor men)
www.plumvillage.org
For information about our monasteries, mindfulness practice centers, and
retreats in the United States, please contact:
Green Mountain Dhanna Center
P.O. Box 182
Hartland Four Corners, VT 05049
Tel: (802) 436-1103
Fax: (802) 436-110l
www.plumvillage.org
Deer Park Monastery
2499 Melru Lane
Escondido, CA 92026
Tel: (76o) 291-10°3
Fax: (760) 291-1172
SPIRITUALITY/RELIGION
"Our greatest fear is that when we die we will become nothing. We believe that we are born from nothing and that when we die we become nothing. And so we are filled with the fear of annihilation. The Buddha has a very different understanding, that birth and death are notions. They are not real. "
-from No Death, No Fear
With hard-won wisdom and refreshing insight. Thich Nhat Ranh confronts a subject that has been contemplated by Buddhist monks and nuns for twenty-five-hundred years-and a question that has been pondered by almost anyone who has ever lived: What is death? In No Death, No Fear, the acclaimed teacher and poet examines our concepts of death, fear, and the very nature of existence. Through Zen parables, guided meditations, and personal stories, he explodes traditional myths of how we live and die. Thich Nhat Ranh shows us a way to live a life unfettered by fear.
"At some point in their lives, most people are haunted by the question 'What happens after death?' Beloved teacher, poet, and activist Thich Nhat Ranh takes this question to heart in his latest book about how to understand death and stop fearing life .... Ris advice is founded on personal examples, and guided meditations help readers grapple with the loss of a loved one, confront their mortality, and live each day to its fullest." -Tricycle
"Simple but profound." -The Denver Post
"[AJ masterwork ... Thich Nhat Ranh has rendered us an invaluable service by opening our hearts and minds ... "
-Spirituality & Health Journal
Chosen as one of the Best Spiritual Books of the Year by Spirituality & Health
ISBN 1-57322-333- 6 5 1 400 >
www.penguin.com
9 781573 223331