Kent & Seyyah 1.Cilt

VI Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi-I

KENTVESEYYAH:EVLYAELEBNNGZYLEZMRVEEVRESI

(EVLYAELEBSEYAHATNMESNNZMRKISMININTRANSKRPSYONLU,SADELETRLMVEORJNALMETN)

Editr:MetinEKCTuranGKE

Hazrlayanlar:

AbdullahTEMZKANMertcanAKAN

2013-ZMR

II Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi-I

KENT VE SEYYAH: EVLYA ELEBNN GZYLE ZMR VE EVRES-I

(EVLYA ELEB SEYAHATNMESNN ZMR KISMININ TRANSKRPSYONLU, SADELETRLM VE ORJNAL METN)

Editr: Metin EKC - Turan GKE

Hazrlayanlar: Abdullah TEMZKAN

Mertcan AKAN

ISBN: 978-605-63776-0-0

Bu kitabn tm yayn haklar Metin Ekici ve Turan Gkeye aittir. Kitabn tamam ya da hi bir blm yazarlarnn nceden yazl izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da dier yollarla kaydedilemez, baslamaz, oaltlamaz. Ancak kaynak olarak gsterilebilir.

T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Sertifika No: 18679

Kapak Tasarm: Leyla DURUKAN

Basm Yeri:

Ege niversitesi Basmevi Bornova, zmir

Tel: 0 232 388 10 22 / 20 66 e-mail: [email protected]

Birinci Bask

Nisan 2013

Bask Says: 1.000 adet

T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Sinema Genel Mdrl ve

Telif Haklar Genel Mdrlnn

Katklaryla...

UNESCO Trkiye Milli Komisyonunun

Ege niversitesiRektrlnn

Transkripsiyonlu, Sadeletirilmi ve Orijinal Metin III

SUNU

rk seyahatnmelerinin eitli rnekleri arasnda Evliya elebi Seyahatnmesi en nemli ve en gzel rnei oluturur. Evliya elebi, yaamnn yaklak 50 yllk bir blmn seyahat ile geirmi ve gezip grd, duyup dinledii, okuyup bilgi edindii yerler ve o yerlerde yaayanlar hakkndaki dncelerini zel bir slupla kaleme ald 10 ciltlik seyahatnmesinde bize kltrel bir

miras olarak brakmtr.

Evliya elebi sadece kent merkezlerini gezip aratrmam; siyasal, ekonomik ve kltrel bakmdan nemli grd ve kent

merkezlerindeki kltr ve sanat yaamna canllk katan btn yerleim birimlerini tantmaya almtr. Seyahatnmede, ok ynl olarak

tantlan kentlerden biri de zmir ve evresindeki yerleim birimleridir.

Evliya elebi, 1671 ylnda Bergama, Menemen, Foa gzerghn izleyerek zmir kent merkezine gelip zmiri gezmi; Urla, Karaburun,

eme, Sack, Seferihisar, Seluk, Tire, Bayndr ve Birgiyi ziyaret ettikten sonra, Aydna doru yolculuuna devam etmitir.

Seyahatnmede; zmir ve evresinin tarihi, coraf ve kltrel durumu hakknda ayrntl ve bir o kadar da renkli ve canl bilgi vermitir.

Ege niversitesi akademisyenleri, salk ve fen bilimleri alanlarndaki bilimsel almalarn ada bir anlayla gerekletirdikleri gibi;

sosyal bilimler alannda da ayn anlayla aratrmalarn srdrmektedirler. niversitemizin; halk bilimi, dil bilimi, sanat tarihi, tarih, mzik

ve iletiim alanlarnda toplumsal sorumluluk anlayna dayal pek ok aratrma yaplmaktadr.

Kltrel Miras Koruma ve Yaatma anlayna sahip olarak aratrma yrten niversitemiz akademisyenlerinin, disiplinler aras bir

ekip almasyla gerekletirdikleri Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi adl proje, Evliya elebinin brakt

kltrel mirasa zmir ve Ege niversitesi penceresinden bakmay salamaktadr.

Evliya elebi Seyahatnmesi dikkatli bir ekilde okunduunda, bize kent kimlii hakknda bilgi vermekte ve zmirli olmann neleri

kapsad hakknda rnekler sunmaktadr. Eer bu rnekler gncellenerek yeniden deerlendirilirse, kent kimliini hzla anlamak ve bu

kimlie sahip kmak mmkndr.

Evliya elebinin tarihsel ve kltrel slubuyla zmiri tantm, niversitemizde edinilen birikimin paylam ve birbirine katlmyla bu kltrel mirasa uygun biimde gnmz okuyucusu ve izleyicisinin zevkle okuyup izleyebilecei bir tatla sunulmutur. Evliya elebinin

T

IV Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi-I

zmir ve evresindeki gzerghnn haritasnn da yer ald 3 ciltlik kitap ve bir belgesel filmle ile tamamlanan proje sayesinde, 400 yl ncesinin zmiri ile bugnn zmiri, dn, bugn ve yarn birlikte grme dncesiyle birbirine balanmaktadr. Proje sonucu oluan bu 3 ciltlik kitap ve belgesel film zmir kent merkezi ve evresindeki kltr, kalbi zmir ve Egede kalanlarla paylamaktadr.

Beeniyle okuyacanz ve izleyeceiniz bu tarihsel ve gncel yolculuk hikyesi, Ege niversitesinin sizlere bilimsel ve kltrel bir armaandr. Bu armaann EXPO 2020 Aday ehir zmir almalarna da ok nemli katklar olacana inanyorum. Bu projede grev alan Trk Dnyas Aratrmalar Enstits ve dier birimlerde alan akademisyen arkadalarma ve bu projenin gereklemesine katk salayan tm kurum ve kurululara teekkr ediyor, sayglar sunuyorum.

Prof. Dr. Candeer YILMAZ Ege niversitesi Rektr

Transkripsiyonlu, Sadeletirilmi ve Orijinal Metin V

NDEKLER

NSZ .................................................................................................................................................................................................................... VII TRANSKRPSYON VE SADELETRME HAKKINDA AIKLAMALAR........................................................................................................ XI EVLYA ELEB SEYAHATNMESNN ZMR KISMININ TRANSKRPSYONLU VE SADELETRLM METN ...............................1

Ulu Kalenin Yani Nif ehrinin zellikleri .......................................................................................................................................................... 3 Bergama Kalesinin zellikleri............................................................................................................................................................................. 7 Melemen Gzel Hisarnn zellikleri................................................................................................................................................................ 11 Kara Foa Kalesinin ve ehrinin zellikleri ..................................................................................................................................................... 11 Eski Melemen ehri, Tarhaniye Vilayetinin zellikleri ................................................................................................................................... 13 Geit Kalesi ......................................................................................................................................................................................................... 19 Halkalpnar Mesiregh ...................................................................................................................................................................................... 19 Byk ve Eski ehir zmir Kalesinin zellikleri .............................................................................................................................................. 21 Deniz Kalesinin zellikleri................................................................................................................................................................................ 23 Sancakburnu Kalesinin zellikleri .................................................................................................................................................................... 41 Urla Kalesinin zellikleri .................................................................................................................................................................................. 43 Karaburun Kasabas ............................................................................................................................................................................................ 59 eme Kasabasnn Gzel na Edilmi Kalesinin zellikleri ........................................................................................................................ 49 Sack Kalesinin zellikleri ............................................................................................................................................................................. 67 Sivrihisar ehrinin zellikleri............................................................................................................................................................................. 69 Cumabad Kasabasnn zellikleri.................................................................................................................................................................... 73 Cemdin Taht Kadm Ayasuluk Kalesinin zellikleri................................................................................................................................... 81 Eski Bakent ve Byk ehir Sire Binas Yani Korunakl Byk ehir Tire ................................................................................................... 99 Kara Kad Kasabasnn zellikleri .................................................................................................................................................................. 117 Bayndr Kasabasnn zellikleri..................................................................................................................................................................... 123 Eski Birgi Kalesinin zellikleri ...................................................................................................................................................................... 123 Bozda Yaylasnn zellikleri ........................................................................................................................................................................ 131 Keles Kazasnn zellikleri ............................................................................................................................................................................ 135 Balyambolu Kazasnn zellikleri................................................................................................................................................................... 137

EVLYA ELEB SEYAHATNMESNN ZMR KISMININ ORJNAL METN ..........................................................................................139 DZN.......................................................................................................................................................................................................................161

VI Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi-I

Transkripsiyonlu, Sadeletirilmi ve Orijinal Metin VII

NSZ

vliya elebinin muazzam eseri Seyahatnme nemli bir tarih kaynak olmasnn yannda, Trk kltrnn somut ve somut olmayan kltrel miras hakknda bilgi veren en deerli kaynaklardan biridir. Evliya elebi, Seyahatnmesinde pek ok kltr merkezine yer vermitir. Bunlardan biri de zmir ili ve evresidir. Evliya elebi, zmir ziyareti srasnda; meknlar, tarih, coraf zellikler, iklim ve bitki rtsnden bahsetmenin ya-

nnda gezdii yerlerde yaayan insanlarn gelenek ve greneklerinden giysilerine; yaadklar i mekanlarn zelliklerinden yemeklerine kadar somut ve so-mut olmayan kltrel miras hakknda bilgi vermitir.

Seyahatnmenin, somut ve somut olmayan kltrel miras ieren yaps, farkl alanlardan uzmanlar tarafndan, disiplinler aras bir ekip almasyla ince-lemeyi gerektirmitir. Bu bak asyla yrtlen Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi adl proje, Evliya elebinin dnyasna zmir penceresinden bakmak ve Seyahatnmenin zmir ksmnda yer alan unsurlar disiplinler aras bir yaklamla incelemek amacyla bir araya gelmi; Halk Bilimi, Tarih, Corafya, Dil Bilimi, Sanat Tarihi ve letiim alanlarndan aratrmaclarn ortak almasdr.

Bir niversitede farkl alanlarda elde edilen deneyim ve bilgi birikiminin paylalmas son derece nemlidir. Bu anlayla gerekletirdiimiz Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi Projesinin ncelikli amac, Evliya elebinin eseri ve onun anlatt ehr-i zmiri yeni bir bak asyla tantmaktr. Projenin bir dier amac ise, zmir ve evresinin Seyahatnmede yer alan doal kltr varlklar ve kent imgelerinin tespit edilmesi ve bunlarn kentin markalamasn desteklemek iin kullanlmasn salamaktr.

Projede; Evliya elebi Seyahatnmesinin orijinal metinlerine ulalm, Seyahatnmenin zmir ksm Pertev Paa Nshas esas alnmak suretiyle dier nshalarla karlatrlarak okunmu, gnmz okuyucusunun metni rahatlkla anlayabilmesi iin aklamalarla Osmanl Trkesinden Trkiye Trkesine de aktarlmtr. Konuyla ilgili kaynak tarama almasnn ardndan, Seyahatnme metni incelenmi ve Evliya elebinin zmir gzerghnda bulunan ehir merkezi ve onbir ilede alan aratrmas yaplmtr. Alan aratrmasnda elde edilen szl ve grsel kltr unsurlar elektronik ortama aktarlarak bir ariv oluturulmutur. Alan aratrmasnda; belediyeler, sivil toplum kurulular ve eitli turizm irketleriyle temasa geilerek, Evliya elebi Seyahatnmesinden hareketle, zmirin kltrel deerlerinin markalamas ve kentin eitli deerleriyle turistik cazibe haline getirilmesi iin nerilerde bulunulmutur.

Evliya elebinin Seyahatnmede anlatt zmir ve evresiyle ilgili ksmla ilgili olarak ciltlik bir alma hazrlanm; almann I. cildinde; trans-kripsiyonlu, sadeletirilmi ve orijinal metne yer verilerek okuyucunun hem Evliya elebi slubunun tadna varmas hem de metni kolayca anlamas salan-maya allmtr.

almann II. cildinde ise; alan aratrmalar srasnda aratrma ekibi tarafndan ekilen fotoraflardan oluan bir albm yer almaktadr. Bu albm, Evli-ya elebinin Seyahatnmede anlatt zmir ve evresinin grsel kayd ve onun yol hikayelerinin szel bir anlatmndan olumaktadr.

E

VIII Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi-I

almann III. cildinde; bu projede yer alan aratrmaclarn kendi bilimsel alanlarnn gerektirdii yaklamla yazdklar makaleler yer almaktadr. Bu ksmda; Evliya elebi Seyahatnmesinin kaynaklar, Seyahatnmedeki yer adlar, mimari eserler, szl kltr rnleri, tarihi olaylar ve Seyahatnmenin yazld dnemdeki toplumsal yapyla ilgili incelemelere yer verilmitir.

alma, Yard. Do. Dr. Murat nal tarafndan hazrlanan Belgesel ve Dr. Beycan Hocaolu tarafndan hazrlanan Harita ile tamamlanmtr.

Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi Projesine balangcndan itibaren destek veren; Ege niversitesi Rektrl Bilimsel Aratrma Projeleri ube Mdrl, UNESCO Trkiye Milli Komisyonu ve Somut Olmayan Kltrel Miras Komitesi, Kltr ve Turizm Bakanl Telif Haklar Genel Mdrl, Kltr ve Turizm Bakanl Sinema Genel Mdrl ve Kltr ve Turizm Bakanl Aratrma ve Eitim Genel Mdrl ve Milli Piyango daresi Genel Mdrlne teekkr ederiz.

Evliya elebi Seyahatnmesiyle ilgili metin yaynlarnn balamasn salayan deerli bilim insanlar Orhan aik Gkyay ve Ycel Daly rahmetle anyor, bu almalarn devamn byk bir gayretle gerekletiren Seyit Ali Kahramana, Seyahatnmeyle ilgili temel kaynaklar yaynlayan Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclka ve YKY editr ve danman M. Sabri Koza ve de bu konudaki yol gsterici almalar nedeniyle Robert Dankoff, Nuran Tezcan ve Semih Tezcana teekkr ederiz.

Ayrca; E.. Trk Dnyas Aratrmalar Enstits Mdrl ve Trk Halk Bilimi Anabilim Dal Yksek Lisans ve Doktora rencileri, E.. Salk, Kltr ve Spor Daire Bakanl ve Daire Bakan Uzm. Dr. E. Figen nan, TRT Turizm ve Belgesel Kanal Koordinatrl, Atlas Dergisi Genel Yayn Ynetmeni zcan Yksek, Prof. Dr. Fikret Trkmen, Prof. Dr. Rahmi Hseyin nal, Seferihisar Belediye Bakan Tun Soyer, Menemen Belediye Bakan Tahir ahin, Tire Belediye Bakan Tayfur iek, Mordoan Belediye Bakan Ahmet akr, Tire Kltr Dernei, Beyler Ky Muhtar, Doa Ky Muhtar, Menemenin Sesi Gazetesi Haber Mdr Hsamettin Doan, Messer Akta Etnografya Evi, Kp Kardeler Testi malathanesi, Boncuk Ustas Mahmut Sr, Nafiz Ulusan ve Ahmet Koa verdikleri destekler iin teekkr ederiz.

Prof. Dr. Metin EKC

Transkripsiyonlu, Sadeletirilmi ve Orijinal Metin IX

PROJE ARATIRMACILARI

Proje Yneticileri: Prof. Dr. Metin EKC (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Halk Bilimi ABD Bk.) Prof. Dr. Turan GKE (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Tarihi ABD Bk.)

Belgesel ekimi: Yard. Do. Dr. Murat NAL (E.. letiim Fak. Radyo Televizyon Sinema Blm) r. Gr. Ferruh ZDNER (E.. Devlet Trk Musikisi Konservatuar Trk Halk Oyunlar Bl.)

Tarih: Prof. Dr. Turan GKE (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Tarihi ABD Bk.) Do. Dr. Abdullah TEMZKAN (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Tarihi ABD) Ar. Gr. Mertcan AKAN (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Tarihi ABD)

Halk Bilimi: Prof. Dr. Metin EKC (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Dn. Ed. ABD Bk.) Yard. Do. Dr. Pnar FEDAKR (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Halk Bilimi ABD) Ar. Gr. Gonca KUZAY DEMR (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Halk Bilimi ABD Doktora r.) Ana KILI (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Halk Bilimi ABD Doktora r.) Betl Havva YILMAZ (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Halk Bilimi ABD Yksek Lisans r.)

Dil: Yard. Do. Dr. brahim AHN (E., Trk Dn. Ar. Enst. Trk Dili ve Leheleri ABD) ima DOAN (E., Trk Dn. Ar. Enst. Trk Dili ve Leheleri ABD Yk. Lis. r.)

Sanat Tarihi: Yard. Do. Dr. Ersel ALITTNCGL (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Sanat ABD) Hamiteza SOHRABUBAD (E.. Trk Dn. Ar. Enst. Trk Sanat ABD Yk. Lis.r.)

Corafya: r. Gr. Beycan HOCAOLU (E.. Edebiyat Fak. Corafya Bl.)

X Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi-I

Transkripsiyonlu, Sadeletirilmi ve Orijinal Metin XI

TRANSKRPSYON VE SADELETRME HAKKINDA AIKLAMALAR

Bu alma, Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi adl ve disiplinler aras ibirlii ile gerekletirilen aratrmann bir ks-

mn oluturmaktadr. Bu ciltte, Seyahatnmenin Evliya elebinin Hac yolculuunu ihtiva eden dokuzuncu cildinin bugnk zmir Vilayeti ile ilgili bl-

mnn transkripsiyonu yaplarak, genel okuyucu kitlesinin anlayabilecei dzeyde Trkiye Trkesine aktarlmtr. Evliya elebinin Hac yolculuu g-

zergh zerinde olmakla beraber, bu projenin zmir il merkezi ve bal ileleriyle snrl olmasndan dolay Sakz Adas, Ku Adas ve Ske gibi ksmlar

transkripsiyonlu ve sadeletirilmi metne dhil edilmemitir. Transkripsiyonlu metnin inasnda; Sleymaniye Ktphanesi, Pertev Paa blm, 642 numa-

rada kaytl yazma esas alnm olup, bu nsha Pertev Paa Nshas adyla anlmtr. Elde edilen metin, yine ayn ktphanenin Hac Beir Aa blmn-

de, 452 numarada bulunan yazma Hac Beir Aa Nshas ve Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Badat Kk 304 numarada kaytl nsha Yldz

Nshas ile karlatrlarak, metin arasnda tespit edilen farkllklar da gerek transkripsiyonlu gerekse sadeletirilmi metinde gsterilmitir.

Metin transkripsiyon kurallarnn tam olarak uygulanmasyla hazrlanan karlatrmal metinde, Evliya elebinin yazmayp bo brakt tarih, isim

vb. gibi ibareler (---) eklinde gsterilmitir. Orijinal metinde krmz mrekkeple yazlm olan balk vb. gibi ifadeler ise koyu karakterler kullanlarak gs-

terilmitir. Yukarda da ifade edildii zere, transkripsiyonlu metnin oluturulmasnda Pertev Paa nshas esas alnmakla beraber, Hac Beir Aa ve Yldz

nshalar arasndaki farkllklar aklama iin konulan dipnotlarda nshasnda u ekilde yer almaktadr ifadesiyle gsterilmitir. Metinde tespit edilen iml yanllar ve derkenar eklinde orijinal metinde sayfa kenarlarna ilave edilmi olan notlar da dipnotlarda aklanmtr. Hibir ekilde ilave ya da karma yaplmam olan metnin muhtelif ksmlarnda zikredilmi olan ayet ve hadisler, metin ierisinde Arapa orijinalinin transkripsiyonlu yazm ile

verilmi, ilgili dipnotta da ait olduu sure ad ve numaras ile birlikte Trke mealleri belirtilmitir.

almann ikinci aamasnda, metnin sadeletirilerek Trkiye Trkesine aktarlmas srasnda herhangi bir anlam kaybna yol amamaya azami l-

de dikkat gsterilmitir. Genel okuyucu kitlesinin anlayabilecei dzeyde sadeletirme yaplrken, metinde kullanlm olan kelimelerin Arapa ya da

Farsa kkenli olmasna deil, Trkiye Trkesinde kullanlp kullanlmamasna dikkat edilmitir. Trkiye Trkesinde varln devam ettirmekle beraber,

telaffuz farkll bulunan kelimelerin bugnk syleyi ekilleri esas alnmtr. Evliya elebinin mkemmel slubunu ksmen zayflatmakla beraber, metni

daha kolay anlalabilir hale getirmek iin uzun cmlelerin blnerek Trkiye Trkesine aktarlmas bir zorunluluk olmutur. Metin ierisinde gerekli yer-

lerde gnmz imlasna uygun noktalama iaretleri kullanlm, ahs isimleri de gnmz imlasna gre byk harflerle yazlmtr. Metinde zikredilen

beyit ve kitabe gibi ifadeler italik karakterde transkripsiyon alfabesi ile gsterilmi, bu ifadelerin sadeletirilmi ekilleri dipnotlarda verilmitir. Metinde

XII Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi-I

kullanlan, ancak gnmzde yaygn olarak bilinmeyen terimler ve baz ifadeler de dipnotlarla aklanmtr. Ayrca metinde yer alan hicr tarihlerin milad

karlklar ve kullanlan l birimlerinin de gncel karlklar verilmitir. Son olarak metnin genelinde kullanlan ince harfleri i harfi eklinde

belirtilmitir.

almada transkripsiyonlu ve sadeletirilmi metinler karlkl sayfalarda verilmi ve orijinal metnin varak numaras [ ] iinde gsterilmitir.

Transkripsiyonlu ve sadeletirilmi metnin daha kolay okunmasn salamak amacyla yaz karakterleri bytlm, bu nedenle sayfa yapsna smayan

metinler ikiye blnerek [21a-1] ve [21a-2] rneinde olduu gibi varak ve sayfa numarasndan sonra 1 ve 2 eklinde numaralarla gsterilmitir.

Transkripsiyon ve Trkiye Trkesine aktarma almalarnn her aamasnda titiz almalaryla metnin yazm ve sadeletirilmesine katk salayan

Hamidreza Sahrabiabada ve Dr. zer Kpeliye teekkr ederiz. Ayrca gerek alan aratrmas, gerekse metnin transkripsiyonu ve sadeletirilmesi srecinde

bir atlye almas eklinde yrttmz mesaiye ciddi katk salayan isimlerini zikredemediimiz btn alma arkadalarmz ve rencilerimize de

teekkr ederiz.

Transkripsiyonlu, Sadeletirilmi ve Orijinal Metin 1

EVLYA ELEB SEYAHATNMESNN

ZMR KISMININ

TRANSKRPSYONLU VE SADELETRLM METN

2 Kent ve Seyyah: Evliya elebinin Gzyle zmir ve evresi-I

[P 17a] evf- ala-i mnf yan ehr-i nif iskender-i kbrarnda aydef binsdr nie dvel destine girp badehu sene (---) trinde arn baba suln ubiyyete

adem bam ulu sulndr n zamn- sadetinde be-dest-i hac emet beg fetidir mer-y arn baysulndr badehu sene (---) trinde l-i omniyndan z

udvendigr nmyla mualleb oln suln murd- evvel fetidir kthiyye eyletinde rnlivs paasn dr voyvadas kimdir ve yz elli ae erf adr ve

niyesi yetmi urdr ketudyeri ve yeieri serdr vrdr lkin mftsi ve nabi yodur ve kalas bir yaln aya zre ekl-i muammes iki apul eddd bindr ve

diren mdr cirmi iki bi iki yz admdr ve iinde bir a neler vrdr ve ala iinde ve altndaki ayalardan ul eden b- aytlar cmle aa ehre ve b u belere

tasim olup mstevl olup siyb- mlarda cereyn eder b- haytdr kim ur ile iinden aramazlar t bu mertebe buz presi b- briddir ve aa varo f ayalar

ire ve dere ve depe1 ire vi olmudur ve am drat- sermedler ire b- irem-mil bir rn aabadr ve ehr-i marmara-mil bu da bir kh- bln dmenindedir

cmle evleri imle nrdr bu ehir ardan arba lnce vi olmudur ve cmle bi

1 Yldz ve Hac Beir Aa, depeler.


ULU KALENN YAN NF2 EHRNN ZELLKLER:

[P 17a] Byk skender devrinde, Kaydefann binasdr. Nice devletlerin eline gemi, daha sonra () tarihinde kutbiyet makamna3 ulam ulu Sarhan Baba Sultan

zamannda Sarhan Bay Sultann beylerinden Hac Emed Bey tarafndan fethedilmitir. Daha sonra () tarihinde l-i Osmandan Gazi Hdavendigar lakabyla bilinen Sultan

I. Muradn fethidir. Ktahya eyaletindeki Saruhan vilayeti paasnn hassdr4. Voyvoda tarafndan hkmedilen yz elli akelik erif kazadr.5 Nahiyesi yetmi kyden olumak-

tadr. Kethdayeri ve Yenieri serdar vardr ancak mfts ve nakibi yoktur. Yaln bir kaya zerinde begen planl, iki kapl ve salam surlarla sarlm kalesinin evresi iki

bin iki yz admdr.6 erisinde birka ev bulunmaktadr. Kale iindeki kayalarn altndan kan sular tamamen aadaki ehre, ba ve bahelere dalp-yaylan, su deirmeni

arklarnda akan ab- hayattr.7 yle ki, huzur ile iinden ta karlamayacak kadar souk sular vardr. Aa varo tamamen kayalar, dereler ve tepeler ierisine kurulmutur.

Ulu glgeli aalar arasnda cennet balarna benzeyen irin bir kasabadr. Marmara ehri gibi buras da yksek bir dan eteindedir. Doudan batya doru uzanan bu ehrin

evlerinin tamam kuzeye bakmaktadr. Toplam bin iki yz

2 Bugnk Kemalpaa ilesidir. 3 Tasavvuf geleneinde makamlarn en yksei ve son merhalesidir. 4 Yllk geliri yz bin akenin zerinde olan ve hanedan mensuplar ile vezir, beylerbeyi ve sancakbeyi gibi yksek devlet grevlilerine verilen dirlik topraklar. 5 Osmanl tara tekilatnda merkez konumda bulunan kazalar iin kullanlan tabir. 6 Eskiden kullanlan bir uzunluk l birimidir. Bazen kaynaklarda hatve olarak da geer. Bir adm atta iki ayak arasndaki mesafedir. Osmanl dneminde kale surlarnn evresi

genellikle adm olarak belirtilirdi. Bir adm 70-80 cm kabul edilmektedir. 7lmszlk suyu, can pnar anlamndaki bu kelime iimi kolay ve lezzetli sular tarif etmek iin seyyahn sklkla kulland bir tabirdir.


[P 17b-1] iki yz kiremit rtl nelerdir ve bi ne midr b u besi ve degirmnlar ile muaal ve arb olmada evleri vr amm mamr olanlar sekiz maalle ve

ouz mirbdr cmleden cemati o r iinde emet beg cmii arz- admdir apus zre temdd olunan trhi bdur mirahu el-abdl-far el-cc emet bin

omndr ve apus ceviz ac levasndan far oymas-mil na- balemn- bret-nmn bb- muannadr kim ud limdir cem ressm ve zerger alemkrlar

bua mnend bir apu na- bihzd etmege dir degillerdir her bir rm ve islimleri8 ve ayri kfeleri biri biri ire at-ender-at gstermi kim vcibs-seyr bir bb-

kebrdir misli rm diyrnda kefe alasn op apusndan ieri girdikde ulle apus cmiini apus ola ol dai bret-nm bb- muannadr ve aremini ortasnda bir

muanna bdest avz vrdr ehl-i nif tecdd-i vu iderler ve bu cmiin olunda rya inecek yedi ademe nerdbnl arem apusdr ve krgr minresi yet

mevzndur ve iki ammm ve r dkkn var ve cmiin ol arafndaki meydnda bir av- am ortasnda bir amd- mnteh zre bir zrevn adehi var bu dai

bret-nmdr kim adehin cnib-i erbaasndan r elli yerden ol alnl b- raler aa av- kebr ire selsebl-s cereyn idp erfndaki offalar zre skin olan

un kesb-i hev idb af v srr iderler ve bu av cnib-i erbaasnda eflke add-i bl ekmi am nr- syedrlar var kim llinden zemne l ems arreti

tesr etmeyp oy- iremezt-mil bir teferrcgh yerdir dai erfnda cmie mual mamr u mzeyyen mecmaul-rfn ahveneler ve gayri dekknler vrdr el-

l hemn nif ehri bu cy- dilkdan bretdir ve ehrini b [u] hevs mehrdur ve ule-y mmetden ahlsi ilm ile mamrdur amm al ol adar an degillerdir

bir alay anat ibi far [u] fada arb-dost demlerdir andan cnib-i arba b- iremler ire bir buuk sat arye-i ulucal bu aryeye arb izmir ehrine gider bnc

beli ol cnibimizde alup maf u muara bel olmaile bu arye-i ulucalya gelindi bir ayal d eteginde seksen evli b u beli ve kiremit ve opra rtl evlerdir ve

bir ammm ve bir kiremit rtl cmii var apus zre tri budur etdi iy bu mam ayr in derv a a al cennet ire rler vere aa htif-i ayb dedi

iysn trini brekallh ne metn oldu diyesiz siz bua sene 1056

8 Hac Beir Aa, islimler.


[P 17b-1] kiremit rtl ev vardr. Bu evlerden yaklak 1000 kadar bal ve bahelidir. Ayrca deirmenler de vardr. Harap vaziyetteki terk edilmi evler bulunmasna ramen

8 mahallesi olduka bakmldr. 9 adet camisi vardr. Bunlardan cemaati en fazla olan eski usulde ina edilmi olan Emed Bey Camisidir. Kaps zerinde yle tarih dlm-

tr.

mirahu el-abdl-far el-cc emet bin omndr. 9 kaps ceviz aac levhasndan fahri oymas10 gibi naklar renk deitiren ibret verici gzellikte yle sanatl bir kapdr ki, Allah biliyor btn ressamlar ve kuyumcu kalem

ustalar buna denk bihzad nakl11 bir kap yapmaya kadir deillerdir. Her biri Rm ve slim12 tarznda ilenmi birbirinin ierisine geen kat kat iek motifleri ile bezenmi

grlmesi gereken byk bir kapdr. Benzeri ancak Krm diyarndaki Kefe kalesinin top kapsndan ieri girildiinde Kule Kaps Camisinin kapsnda grlebilir. O da ibret

verici derecede sanatl bir kapdr ve hareminin13 ortasnda sanatl bir abdest havuzu vardr. Nif halk burada abdest tazeler. Caminin solunda arya inen yedi basamakl ta

merdivene alan harem kaps vardr. Krgir minaresi gayet muntazamdr. ki hamam ve krk dkkn vardr. Caminin sol tarafndaki meydanda byk bir havuzun ortasnda

bir kaide zerinde adrvan kadehi14 bulunmaktadr. Bu da son derece ilgi ekicidir; bu kadehin drt tarafndan krk elli yerden, kol kalnlnda su bukleleri aadaki byk

havuzun ierisine akp etrafndaki sofalarda oturan klar hava alp sefa srerlerdi. Ve bu havuzun drt bir tarafnda gklere uzanan yle glgeli narlar vardr ki asla zemine

gne klarnn tesir etmedii bir dinlenme yeridir. Etrafnda camiye bitiik, bakml, ssl irfan sahiplerinin bulutuu kahvehaneler ve baka dkknlar vardr. Sonu olarak

bu Nif ehri kalbe ferahlk veren cennet bahelerinden ibarettir. ehrin havas ve suyu mehurdur. Ahalisinin salih mmeti ilim ile donanmtr. Ancak halk o kadar donanml

deildir. Bir alay fikir sahibi fakir ve garip dostu insanlardr. Buradan bat ynnde cennet baheleri ierisinden bir buuk saat mesafede Ulucakl Kyne ulalmaktadr. Bu

kyn yaknndan zmir ehrine giden ve son derece tehlikeli bir yer olduu iin Sabuncubelini sol tarafmza alarak Ulucaklya ulatk. Kayal bir dan eteinde seksen evli,

bal-baheli, kiremit ve toprak rtl evleri, bir hamam ve bir kiremit rtl camisi vardr. Caminin kapsnn zerine yle tarih drlmtr:

Etdi iy bu mam ayr in derv a a al cennet ire rler vere aa htif-i ayb dedi iysn trini brekallh ne metn oldu diyesiz siz bua - sene 1056. 15

9 Allahn fakir kulu Osman olu Hac Emedin imaretidir. 10Trkiye'de kt oyma sanatnn en nemli isimlerinden biri olan Bursal Fahri Dede (. 1618) isimli zattan adn alm incelikli bir kt oyma tr. 11 ran'da yaam ve ann en byk minyatr sanats olan Kemaleddin Behzad'n (. 1535-36) slubu iin kullanlmtr. Bihzad nak terimi divan iirinde de yer alr. 12Anadolu Seluklularnn stilize ettii filiz, yaprak ve hayvan motiflerinden olumu kvrml ssleme. 13 Caminin namaz klnan kapal ksmna verilen ad. 14 Fskye. 15 Dervi Aa hayr iin bu makam ihya etdi. Hak teala ona cennet ierisinde huriler versin. Hatif-i Gaybi binann yaplna u tarihi drmtr: barekallah ne metin oldu diye-

siz siz buna. (1646-1647) [Yapnn tarihi son msrada ebced hesab ile verilmitir.]


[P 17b-2] ndan yine arba you yuru ehzde yaylasn up anda adrmz bir b- ayt kenrnda urup mek idp yayla obanlarndan bir semiz uzu lp b-pk [] b-

perv kebb idp zev [u] af etdik amm arb acb yayladr l seln-i selefleri sarylar ve ar- lleri esslar hirdir zr mlk- selef ehzdeleri manisada -

kiml-vat iken bu yaylay teferrcgh idinb be alt y skin olurlar imi mverrin- rm mbeyninde bu yaylan nmna ssen-drz yaylas demek ile marf yayladr

aatl-l acib uzun ssen kfeleri olur kim ryia-i ayyibesinden demi dim muaar olur ve llesi memd- lemdir oan rma hedy gtrrler kfe b-

ryia iken mcerred sn-i ekli ve mabb nmyii olduyn merbdur rmu ureflarndan balal ola ve elebi cce bir manisa oan on urua almlardr

geri16 monl elebi llesi gibi sermed olmaz amm dai rn ve oby amergn ve mdevver-ekl afe-mil avl bir lal lle17 ve bunda olan b- ayt enhr-

criyeler meger bingl yaylasnda ola el-l bunda kmil drd sat zev [u] af idp you aa sengistn ab yollar ile satde nzl idp bir boz aznda arye-i

araoca r neli ve b u beli mamr kydr ara oca suln bu arye ire yayla boaz aznda bir ubbe ire medfndur ndan cnib-i ara kmil bir sat blar ve

beler ire ubr iderek manisa maallelerinden araky iinden gzer idp

[P 20b] evf- ala-i berama aydef melikeni binsdr sene (---) trinde orhn z fetidir18 bedest-i (---) paa kthiyye eyletinde udvendigr sanc kinde paa

olp voyvadas km-i kmt ider ve yz elli ae adr nhiyesi (---) urdr ve kethudyeri ve serdr vardr amm mftsi ve nabi yodur amm sene (---)

trinde ilys paa uln murd- rbie s olp arden uluca hemremiz an nmzdnda iken s olunca peder hemremizi vermede tereddd idp ind u mulefet

idince hemn ellez paa manisa ehrinden elli bayr sekbn ve arca aart ile imm ve ayn- vilyet ulemlar ve ketudsn lr ile kthiyyeye gnderp alel-

afle nemiz badrup peder b firr idp ol sat hemreyi cmle cevhir cihziyle lp hemreyi arabalar ile gtrp andl arsndaki iftligimizden yedi bi oyun

ve yz lnlu r ve t ve ayri ayvntlar al ar

16 Hac Beir Aa, att. 17 Bu ksm derkenara yazlmtr. 18 Yldz nshasnda bu ksmda bir boluk braklmtr.


[P 17b-2] oradan yine batya yoku yukar ehzade Yaylasn ap, adrmz oradaki bir ab- hayat suyun kenarna kurarak yerletik. Yaylann obanlarndan bir semiz kuzu alp, temizlemeden ve ekinmeden kebap ederek zevki sefa eyledik. Ama yle ilgi ekici bir yayladr ki, hala eski sultanlarn saraylar ve byk kasrlarn temelleri grnmekte-dir. Zira eski ehzadelerin mlkleri Manisada hkim olduu zaman bu yaylay dinlenme yeri olarak kullanp be-alt ay burada yaarlar imi. Rum yazarlarnn arasnda bu yaylann nam Susen-draz Yaylas ismiyle mehurdur. Gerekten de, acayip uzun susen iekleri vardr. yle ki, ho kokusundan insann dima etkilenir. Lalesi ise btn dnyann methettii gzelliktedir. Soan Ruma hediye gtrlr. iei kokusuz ise de gzel ekli ve gze ho grnd iin rabet edilmektedir. Rumun zariflerinden Balatl Solak ve elebi Cce bir Manisa soann on kurua satn almlardr. Geri Molla elebi Lalesi gibi uzun olmaz ama daha irin ve daha ho bir krmz ve yuvarlak ekille, kadife dokulu, yakut krmzs bir laledir. Burada olan hayat kayna sularn ancak bir benzeri Bingl yaylasnda bulunmaktadr. Sonu olarak burada toplam drt saat zevk ve sefa edip, yoku aa talk ve zorlu yollar zerinden saatte inerek bir boazn azndaki krk haneli, bal ve baheli, bakml bir ky olan Karakoca Kyne ulatk. Karakoca Sultan bu kyn ierisinde Yayla Boaznn azndaki bir kubbenin altnda gmldr. Buradan dou tarafna toplam bir saat balar ve baheler ierisinden geerek Manisa mahallelerinden Karakye ulatk. 19 [P 20b] BERGAMA KALESNN ZELLKLER: Melike Kaydefann yaptrd bir yerdir. () tarihinde Orhan Gazi tarafndan fethedilmitir. () Paann idaresindeki Hdavendigar sancana bal Ktahya ili topraklarnda bir paa hass olup voyvoda20 tarafndan idare edilmektedir. Yz elli akelik kazadr.21 () kylerden oluan nahiyedir.22 Bir Yenieri subay ve bir de serdar23 bulunmaktadr. Ama mft ve mft vekili yoktur. () tarihinde Sultan IV. Murada isyan eden Ellez (lyas) Paa byk ablam istemi ancak asi olduu iin babam ablam Ellez Paaya vermekte tereddt etmitir. Bunun zerine Ellez Paa elli bayrak sekban ve sarca haarat24 imam ve Manisann ileri gelenleri ve limlerini drtnala Ktahyaya gndermi ve anszn evimizi basmtr. Ve derhal ablam btn mcevherleriyle birlikte alp gtrmtr. Ayrca Sandkl ovasndaki iftliimizden yedi bin koyun ve yz kulunlu25 ksra-, at ve dier hayvanlarmz

19 Metnin bundan sonraki ksmnda Manisa ehri anlatld iin almamzda yer verilmemitir. 20 Devlet tarafndan iltizama verilen bir yerin vergilerini toplayan ve bata vezirler olmak zere eitli st rtbeli devlet grevlilerinin haslarnn idaresinden ve yllk gelirlerinin

tahsilinden sorumlu grevlilerin unvandr. 21 Osmanl tara tekilatnda idar bir nite olan kaza, evresindeki eitli kylerin iktisadi, kltrel ve corafi bakmdan kendisine balanm olduu kasaba veya ehir merkezine

denilir. Buras genellikle bir kad tarafndan idare olunduundan baz kaynaklarda kadnn hkm alan ve yetkisi dhilinde olan yer (kadlk) eklinde de tarif edilmitir. Osmanl devletinde kadlklar mevleviyet denilen byk kadlklarla kaza kadlklar olmak zere iki ana gruba ayrlyordu. Kaza kadlklar ise Rumeli, Anadolu ve Msr olmak zere ksmd. Kaza kadlklar alnan crete gre derecelendirilmekle birlikte 150 akelik kazalar en st derecede yer alyorlard.

22 Kelime olarak yan, taraf, evre, civar, blge vb. manalara gelen nahiye, Osmanl tara tekilatnda kazann bir alt idar birimi olarak kabul edilse de, bazen bir sanca veya sanca-n bir parasn ifade ettii de grlmtr.

23 Devlet merkezinden uzakta grev yapan yenierilerin o blgedeki en byk amirlerine verilen isim. Bunlar ayn zamanda bulunduklar yerlerde gnlllerin ve gnll yenieri-lerin de amiri pozisyonundaydlar.

24 Muhtelif eyaletlerde vali olarak grev yapan vezir ve beylerbeyilerinin muhafzln yapan atl asker gruplara verilen ad. Bilhassa XVII. yzylda birok vezir ve beylerbeyi merkeze kar gl olmak iin emri altnda ok sayda silahl sekban ve sarca bulunduruyordu. Bunlar herhangi bir ekilde babo kaldklarnda ise ciddi gvenlik problemleri-ne neden oluyorlard.

25 Yeni domu at yavrusu.


[P 21a-1] el-cihz aben lup manisya getrp hemremiz nmzd iken menkas olup ellez paan gnden gne iyn u uyn ikre olup sitne arafndan ve ayr

eyletlerden zerine asker-i b-pyn ile kk amed paa serdr tayn olunca manisda arr firra mbeddel olup cmle askeriyle ve hemremiz ile bu beramada

mutaan olunca peder cmle taallutyla kthiyye ehrinden hicret idp nemizi suln- uar arabmz fir efendiye verp cmlemiz bursada eyne beg

maallesindeki nemizde mek idp pederimiz ar ve mamd nm bir birderimiz dai lup bursadan nc gnde islmbola dil olup beyt-i kadmimizde mek idp

ertesi peder suln murda buluup ilys paadan ikyet idp rnc gnde ilys paa bu beramada mnhedim olup kk amed paay ayd u bend ile suln murd

urna skdrda istvriz besinde getirp ol malde peder dai ur- pdiha up suln murd ilys paaya bire meln bu oca an zn zor ile nin ald

dey ib itdkde pdihm alez-zor alm olam in-i eryle nmzdm idi ldm ite ccet-i eriyyetim dey ccet ibrz etdi hemn peder bel pdiha abi iken

nmzd idi badehu olup vcibl-atl oldu sizcileyin ler anda yet fekatdbirl avm ellene alem yeti nzil olup mehib-i erbaa fetvlar mamnunca

saa atl cb etdkde zm vermedim alel-ab b adar mlm ile rm arb etdi dey peder feryd etdi hemn be erh murd n oca bb ml m istersi yosa

kel ellezi ban m istersin didkde hemn peder nkrm nrsuz ve mysuz kel badan saa baa ne fide hemn pdihm olsn benim ikyetimle telef-i nefs olmasn

yine ellez olu ellezdir afv iderseiz revn seferine gtrp bu uluuza26 istidm edi dedikde ya byle ni imeti ne olsa gerek a- ricl degildir deyp kelle stne

deyp ib etdiler hemn an grdm bir ara yzl zeber-dest dem ilys paay apcular ketuds elinden alp istavriz kk nde leb-i deryda bir byk mv

vrdr n stne far ilys paay kerdp27 bir ti- te-tb eyle rdu kim b a ol zamn doundu meger at kellesi kel imi badehu pedere suln murd bir kse

on bi sikke-i asene altn verp ilys paan cemi emvl erzn ab u rab itdiler mm hemreni bir mlna vaz- yed etmediler badehu ari ol sene peder brsaya

getirp yine bu sene-i mebrede hemremiz beramada merme olup cmle mln peder ab eyledi amd-i ud mbeyninden oz drd sene mrr idp bu berama

ehrine gelp hemremizi abrini ziyret idp ladini ba yerlerin ve seng-i mezrn trlerin tamr termm idp berama ehrin tem etmege r eyledik mm

manis ehri28 gibi ehr-i muaam degildir

(---) (---) (---) (---)

badehu beramadan cnib-i bleye be satde mamr u bdn kurlar ubr iderek

26 Hac Beir Aa ve Yldz nshalarnda bir ulluuuza eklinde verilmitir. 27 Yldz nshasnda, kerp. 28 Bu kelime Hac Beir Aa nshasnda yoktur.


[P 21a-1] yasad bir ekilde gasp edip Manisaya gtrmtr. Ablamn talibi iken kocas olmutur. Ellez Paann isyan gnden gne aa km, Bakent slambol (stan-

bul) ve dier eyaletlerden zerine Kk Ahmet Paa saysz asker ile birlikte gnderilmitir. Bunun zerine Ellez Paa btn askerleri ve ablamla birlikte firar ederek Bergama

Kalesinde kendisini emniyete almtr. Babam da btn aile fertleri ve yakn akrabalaryla Ktahya ehrinden Bursaya g ederken evimizi akrabamz air Firak Efendiye

vermitir. Bursada Eyne Bey mahallesindeki evimize yerletikten sonra babam beni ve biraderim Mahmudu alarak gn sren bir yolculuktan sonra slamboldaki evimize

ulatk. Ertesi gn babam Sultan Muradn huzuruna kp Ellez Paay ikyet etti. Ellez Paa krk gn sonra Bergamada unvanlarndan arndrlarak ele geirildi. Daha sonra

skdardaki stavriz bahesinde babamn da bulunduu bir ortamda Sultan Murad Ellez Paaya Bire Melun bu koca aann kzn zor ile niye aldn? diye sorduunda, Ellez

Paa; H padiahm zorla alm deilim, eriatn izni ile nianlm idi aldm, hccet-i eriyyem29 diyerek gsterdi. O an babam; Evet, padiaha tabi iken nianl idi, fakat

sonra padiaha asi oldun ve katlin vacib oldu. Sizin gibi asiler hakknda fekatdbirl avm ellene alem30 ayeti inmi olup, drt mezhebe gre senin katlin gerekmektedir.

Bu nedenle sana kzm vermem. stelik sen zorla bunca malm ve rzm harab ettin diye feryad etti. O an Sultan Murad Han; Koca baba maln m istersin, yoksa Kel

Ellezin ban m istersin diye sorduunda, babam; Hnkrm nursuz kel batan sana bana ne fayda, yeter ki padiahm sa olsun. Benim ikyetim ile can alnmasn, yine

Ellez olu Ellezdir. Affederseniz Revan seferine gtrp bir grev verin dedi. Sultan Murad; Byle asinin hizmetinden ne olacak adam ktl yok ya! diyerek, Kelle st-

ne! diye seslendiler. O an grdm ki bir kara yzl am yarmas adam Ellez Paay kapclar kethdasnn31 elinden alp stavriz kk nnde deniz kysnda bir byk mavi

ta vardr ki o tan stne fakir Ellez Paay kertip yle bir iddetle vurdu ki ba taa o an dokundu. Meer hakikaten kellesi kel imi. Sonra Sultan Murad, babama bir kese

gzel kesilmi on bin altn verip, Ellez Paann btn malna ve mlkne el koydular. Ama ablamn bir tek malna dokunmadlar. Bundan sonra babam beni Bursaya getirdi

yine ayn yl ierisinde ablam Bergamada vefat etti. Ablamn btn maln babam ald. Bundan otuz drt sene sonra Bergama ehrine gelerek ablamn mezarn ziyaret ettim.

Mezarn baz yerlerini ve mezar tandaki tarihleri tamir ettirdikten sonra Bergama ehrini seyretmeye gittik. Fakat Manisa gibi byk ehir deildir () () () () Daha

sonra Bergamadan kble ynnde be saat ilerleyerek etraftaki gzel kyleri izleyerek Melemene ulatk.

29 Bir karar ihtiva eden veya akit, ikrar, vasi tayini gibi hukuk bir durumu tespit gayesiyle kad huzurunda dzenlenen belgelere verilen isim. 30 Kuran-, Enam, 45: Bylece hakszlk yapan milletin arkas kesildi. 31 Topkap Saray'nda bulunan her eit kapclarn en byk amiri. Divan- Hmayun toplantlarnda hazr bulunur ve padiahla sadrazam arasnda cereyan eden yazl ve szl

grmelere araclk ederdi. XVII. yzyln ortalarna kadar azlolunan sadrazamlardan padiahn mhrn almak ve yeni atanana gtrmek de bunun grevlerindendi.


[P 21a-2] evf- melemen gzelir sene (---) trinde z udvendigr rn by oullar elinden almdr (---) sanc kinde yz elli ae adr ve alas bir byr

zre vrnca ekl-i murabba bir krgr bin kk aladr dizdr ve nefert (---) ve bleye nr bir apsu vr mm adaki32 vrou cmle sekiz yz opr ve kiremit

rtl bl ve beli evlerdir ve cmle sekiz maalle ve on mirbdr r iinde (---) cmii (---) ve (---) mad mescidlerdir ve n u ammm ve mekteb-i byn ve

esv- mutaar vrdr mm bezzzistn ve imretleri yodur ve b u hevs ol adar laf degildir memdtndan pembesi ve simsimi ve avnu ve arpzu odur

badehu bu ehirden cnib-i bleye kh sengistn ve kh rimlistn ve khce ar ire maf u muara yollar ile ubr iderek be satde selmetle

(---) (---) (---) (---)

evf- ala-i ara foa sene (---) trinde ceneviz elinden orn z fetidir be-dest-i askir-i segirdimciyn ara ece yab ve ara mrsel ve ara blkesr ve ara bekir

nm zler ara oca ile alel-afle ara foa bozna ebn idp ibtid ara foa ve ara oca ehre l rup fet itdiklern b ehre ara foa derler orn zni

beglerinden r nmdr ara ece ara oca ve ara mrsel nmnda ara begleri vr imi mm bi-emrillh ne cnibe tevecch ederlerse rk nefer aralar yz ardrlar imi

kthiyye eyleti kinde cezyir aleminde apdn paa kmnde paa dr alas leb-i deryda bir pte zre (---) (---) yerde ekl-i mdevver bir rn eddd ala-i

stvrdr ve erf cirmi bi ltm dmdr sene (---) trinde venedik frenginin donanmas gelp b ala ahlsi cenge

32 Yldz, ada.


[P 21a-2] MELEMEN GZEL HSARININ ZELLKLER:

() Gazi Hdavendigar Saruhanoullarnn elinden almtr. () Sanca topranda yz elli akelik bir kazadr. Bir bayr zerine kurulan drt ke kale viran haldedir

ve ierisinde kk kerpiten bir binas vardr. Dizdar,33 askerleri ve kbleye bakan bir kaps vardr. Aadaki varolarda topraktan yaplm kiremit rtl bal ve baheli

toplam sekiz yz ev bulunmaktadr. Sekiz mahalle, toplam says on bulan ibadethanesi bulunmaktadr. Hanlar, hamamlar, ocuk mektebi ve kk bir ars vardr. Lakin

bezzazistan34 ve imareti35 yoktur. Suyu ve havas pek gzel deildir. Pamuu, susam, kavunu ve karpuzu oktur. Bundan sonra bu ehirden kble ynnde kh talk kh kumluk

ve ounlukla ova iinden korkun ve tehlikeli yollar geerek be saatte Kara Foaya ulatk.

KARA FOA KALESNN VE EHRNN ZELLKLER:

() tarihinde Orhan Gazi tarafndan Cenevizlilerin elinden alnmtr. Aknclardan Kara Ece Yakup, Kara Mrsel, Kara Balkesir ve Kara Bekir naml gaziler Kara Ko-

ca ile ani basknla Kara Foa boazn tuttular. lknce Kara Foa ve Kara Koca kl zoru ile ehri feth ettiklerinden bu ehre Kara Foa derler. Orhan Gazinin Kara Ece, Kara

Koca, Kara Mrsel namnda krk beyi varm. Ama ne tarafa sefer etseler bu krk nefer yzleri aartrm. Ktahya eyaleti topranda paa hassdr. Kalesi deniz kysnda bir

tepe zerinde ()

() daire eklinde irin bir mstahkem kaledir ve evresi bin altm admdr. () tarihinde Venedik Frenginin donanmas geldiinde bu kale ahalisinin savamaya

33 Kaleleri korumakla grevli askerlerin banda bulunan kii. Kale komutan. Dizdarlar gece gndz kalede bulunmak zorunda olup surlardan en fazla yz adm uzaklaabilirlerdi. 34 ehir merkezlerinde bulunan ve genelde kuma ticareti yaplan yekpare byk arlara verilen isim. Bedesten. 35 Osmanl dneminde yoksullara, medrese talebelerine, yolculara ve sair ihtiya sahiplerine bedava yiyecek datmak zere kurulmu olan iinde cami, ahane ve hatta hastane gibi

yaplarn da bulunduu hayr kurumlar. maretlerin masraflar banisinin kurduu vakfn gelirleriyle karlanrd.


[P 21b-1] itidrlar olmayup kalay l ve muaal brup kffr- bedgirdr murdr- dzaarr kalaya istl idp iinde olan cebenesi ve sir mal- anyimin ve ala apusun alup gitmi idi badehu izmirli ahmed a tamr termme36 memr olup ar amed ay anda bulup ren lillh iki gn tamrine bile ald amm nlar ve ammm ve cmi ve mescidleri ve esvlar arb idi amm limnna nr am ulleler zre deryy dger blyemez oplar ondu ve araya ve deryya nr iki cedd metn apular bin olundu ve iinde iki yz midr mamr neleri vr cmle kiremitlidir ve bir cmii ve bir dkkn lm ve ala ricinde b u besi odur ve dizdr ve nefertlar vrdr izmir gmrgnden ulfeleri dimdir ve serdr ve ketudyeri melemende skindir ve yz elli ae adr al cmle cezyir esbb37 geyerler amm ecu bahdr dilver er yigitler degllerdir sehel bahne ile yle metn alay kfire verp bu adar ml- anim nehb ret olup bu adar bed-nml old bir sat cenk etseler erf urrlardan on bi tfengendz melemen ehbzlar ricll-ayb ile yibne eriirler idi ve bu alan bir limn- ami vr al demir dutr alyon ve adra yat laf limndr ve bu limndan lodos zre seksen ml aru araburun burnu dedikleri yerdir kim rmda karaburun zeytni mehr ve bu aladan yigirmi bi38 tfengendz refler ald zr levendt- aart kn ve neberd nehb ret grm a uyuz an uduz demleri rehzenlik iderlerdi ol refler ile ble arafna dz arlar ire ln alar ormnlar39 tem iderek menzil-i zla-i melemen-i emnde mek idp tem etdik be40 ae mr emnetdir kim - hmyndur cemi germiyn ve ydn ve arn ve arair vilyetlerine vel-l yigirmi drd sanc yire her sene nie kerre yz bi deve yk z bundan mstevl olr41 am emnetdir yetmi seksn dem ile enp binp kmt idp ml- pdih ve kendye on kse fyizi tasl ider al kmetdir ve ibret-nm bir zladr z-r smndan b z ire her ne mal dse bi-emrillh z olr ndn alp yine bleye ol ar ire ubr iderek nehr-i geds deryya mal oldu maalden yz bi renc an ile tlar yldrp bizler bir aya svr olup arya ubr etdik andan altnc satde (---) (---) (---) (---) evf- vilyet-i arniyye ehr-i adm-i melemenye yan ozlar vilyeti demekdir sene (---) trinde z udvendigr fet idp alay yere berber mnhedim etmidir ehrin arsinde yel degirmenleri cnibinde l c-be-c alan42 binlar hveyddr mm metn ala imi ve l bir ala43 dai b ehrin iml arafnda nehr-i geds ar cnibinde bir sivri aya zre ayac alas derler sermed bir ala-i mntehdr mm iinde dem dem-zd yodur ve kurbunda mamr urlar vrdr ve b melemen ehri naolu kinde cezyir aleminde la sanc uddunda vlide suln dr r yk ake iltizmdr iki yz dem ile mltezimi kmet ider ve yz elli ae erf adr ve nhiyesi (---) urdr ketudyeri ve serdr vrdr mm ayn yodur ve fuars yet odur mft ve nabi yodur ve ehri bir dz msl yerde derydan sat bad bir arda vi olmudur ve degirmn byrlar ehri ar arafnda beer bi ve altar bi dm baddir ve cmle ehr-i melemen yigirmi be maalle ve bi kiremitli evlerdir kimi fevn ekeri44 tatn ne-i45 zblardr ve cmle yigirmi ouz mirbdr cmleden cemati firvn r iinde mahkeme cmii cmi-i atkdir krgr ubbesi ve minresi vrdr kireli kiremit rtldr ve azzz cmii apsu zre tri bdur

36 Hac Beirde terminine eklinde verilmitir. 37 Yldz, esbb. 38 Buradaki bin kelimesi Hac Beirde yoktur. 39 Hac Beir Aa veYldz nshalarnda ormanlarn eklinde geer. 40 Yldz ve Hac Beirde be yk eklinde verilmitir. 41 Yldz nshasnda amm ibaresine yer verilmitir. 42 Yldz ve Hac Beirde burada esas kelimesine yer verilmitir. 43 Yldz ve Hac Beir, kalas. 44 Yldz, altlar. 45 Hac Beirde hane-i yoktur.


[P 21b-1] gleri yetmeyip, kaleyi bakmsz ve atl braktklar iin kfirler kaleyi istila etmitir. Kalenin iindeki cephane ve dier mallar ile birlikte kale kapsn da alarak gitmilerdir. Bundan sonra zmirli Ahmet Aa kalenin tamiri iin grevlendirilmitir. Bendeniz, Ahmet Aay orada bulup Allah rzas iin iki gn kalenin tamirine birlikte altk. Lakin hanlar, hamam, camileri mescitleri ve arlar harap haldeydi. Kaleye, Foa limanna nazr byk kuleler zerine denizi menzili iine alan Balyemez toplar46 konmutur. Karaya ve denize bakan iki tane yeni salam kap ina edildi. Kale iinde iki yz civarnda bakml ev vardr ve tamamnn ats kiremit kapldr. Bir cami ve birka dkkn kalmtr. Kale dnda ba ve bahesi oktur. zmir gmrnden ulufe alan dizdar ve neferleri vardr. Yz elli akelik bu kazann serdar ve kethdas Melemende oturmaktadr. Halkn tamam Cezayir esvab47 giyerler. Ancak cesur sava ve yiit er deildirler. Bu yzden byle metin bir kaleyi kfire verip, bunca mal ve ganimeti yama-lanp ad ktye kmtr. Bir saat savasaydlar etraftaki kylerden on bin tfekli Melemen yiidi ruhani glerle birlikte annda yetiirlerdi. Ve bu kalenin byk kalyon ve kadrgalarn demir atp yatabilecei byk ve gzel bir liman vardr. Bu limandan gney bat ynnde seksen mil uzaklkta Anadoluda zeytini mehur olan Karaburun vardr. Kaleden yirmi tfekli arkada aldk. nk serseri ve berdu tayfasndan yamac, a-uyuz, kan-kuduz adamlar yol keserlerdi. O arkadalarla birlikte kble ynnde dz ovalar iinden lgn ormanlarn seyrederek Melemen Tuzlas mevkiine ulatk. Melemen Tuzlas hass- hmayundan48 be yz akelik mir49 emanettir. Bu Tuzla, Germiyan, Aydn, Saruhan ve Karahisar vilayetleri ile yirmi drt sancaa her sene ka yz bin deve yk tuz gnderilen byk bir hastr. Yetmi-seksen adam ile padiahn maln idare edip ken-disi de yzde on hisse alan gzel bir iletmedir. Ve ibretlik bir tuzladr. Zira iine bir canl dse Allahn emriyle tuz olur. Oradan ova iinden kbleye doru ilerleyerek Gediz nehrinin denize dkld yerden yz bin zorlukla atlar koturup, biz bir kaya binerek karya getik. Oradan alt saatlik bir yolculuktan sonra Melemen ehrine ulatk.

ESK MELEMEN EHR, TARHANYE VLAYETNN ZELLKLER: Yani ouzlar vilayeti demektir. () tarihinde Gazi Hdavendigar fethedip kalesini ykmtr. ehrin dousunda yel deirmenleri tarafnda hala kalenin kalntlar yer yer grl-mektedir. Amma salam kaleymi. Hala bir kalesi dahi bu ehrin kuzey tarafnda Gediz nehrinin br yakasnda bir sivri kaya zerinde Kayack Kalesi denilen ulalmaz bir kaledir. Ama iinde kimse yoktur. Ve yaknnda mamur kyler vardr. Bu Melemen ehri Anadolu topranda Cezayir50 kaleminde, Sla sanca snrnda Valide Sultan hass-dr. Krk yk ake iltizamdr.51 Mltezim iki yz adam ile ii evirir. Yz elli akelik erif kazadr. Ve nahiyesi () kylerden olumaktadr. Komutan ve kethdayeri vardr. Bu ehrin ayan olmad gibi fukaras gayet oktur. Mfts ve nakbi yoktur. ehir denizden saatlik mesafede kumluk bir ovada kurulmutur. Deirmen yokular ehrin dou tarafnda beer, altar bin adm mesafededir. Tm Melemen ehri yirmi be mahalle ve bin kiremitli altl stl evden olumaktadr. Toplam yirmi dokuz adet ibadetha-ne vardr. Cemaati en fazla olanlar Eski Mahkeme Camisidir. Krgir52 kubbesi ve minaresi vardr. Kireli ve kiremit rtldr. Gazzaz Camisi53 kaps zerinde tarihi budur:

46 talyanca ballamezza szcnden dilimize geen bu kelime Osmanl ordularnn deniz ve kara savalarnda kulland tuntan yaplan orta menzilli topun addr. 47 Ege kylar ile Rodos, stanky, Sisam, Sakz, Midilli ve Limni adalarnda yaayan erkeklerin giydii pamuklu kumatan yaplm ve hafif geleneksel kyafetlerin addr. Cezayir

kesimi olarak da bilinir. 48 Mlk devlete ait olan haslara denir. Bunlarn varidat dorudan devlet hazinesine girerdi. Bir ksm ise dorudan padiaha ait olup bunlarn geliri de i hazineye aitti. 49 Devlet mal anlamnda kullanlan bir ifadedir. 50 Eski dilde ada kelimesinin oulu. Adalar. 51 Osmanl hazinesinin artan nakit ihtiyac sorununu zmek iin XVII. yzyldan itibaren yaygnlatrd mali sistemin ad. Bu usulde iltizam zerine alanlar karln devlete

pein olarak derlerdi. 52 Ta veya tula ile yaplm olan. 53 pek iplii bken kii.


[P 21b-2] ad ben hzel-cumatel-mbrekete-erf ibl-ayrt muaf bin mamd gufire nbuhu tr sene 987 ve ulu cmi ve sm paa cmii b rgr

minreli cmilerdir ve bunlardan mad zviyelerdir ve ammmdr biri bzryeri ammm ve ifte ammm ve eski ammm ve bir medrese ve mekteb-i byn ve

bir imreti vrdr eb u rz54 by u gedya mebzldur ve on alt b- ayt eme-sr vrdr mm r meydnndaki seblneni apsu zre tri budur

hamd lillh ki nab oldu udya minnet b sebl-i b adl-i b- kever cennet yapdm anda bir sebl-i m-i cr dilke dedim n trini mil-i b- cennet sene 1026

ve yine b bzr meydnna55 al a emesi r-ke bir bin-y laf eme-i b- nb tridir56 yapd bu emeyial a n eyledi iy am tene dili libi d dedi

trini akd seyn ana ayn- al sene 1008 bu dai ar arafndaki emeni tridir b- ayta benzedn nyiy57 tri oldu ayn- al eme-i ayt

sene 1054 ve b r-ke bin-i emeni iki arafnda emeler zre trler yodur anca b iki arafda vrdr ve b ehri cmle yz dkkn ve bir krgr bezzzistn

vrdr ve ehri ol adar bender degildir ve cemi

54 Yldz ve Hac Beir Aada burada nimetini kelimesine yer verilmitir. 55 Yldz ve Hac Beir Aa, meydnnda. 56 Hac Beir Aa, ab- ayttr tridir 57 Hac Beir Aa, nyiyn.


[P 21b-2] ad ben hzel-cumatel-mbrekete-erf ibl-ayrt Muaf bin Mamd gufire nbuhu tr - sene 987. 58

Ulu Cami ve Kasmpaa Camisi krgir minareli camilerdir; bunlarn dndakiler zaviye durumundadrlar. Pazaryeri hamam, ifte hamam ve eski hamam olmak zere

hamam vardr. Bir medrese, ocuk mektebi ve bir imareti vardr. Gece-gndz fakir ve zengine nimetleri sunulur. Ve on alt adet berrak pnar vardr. Drt yol meydanndaki

sebilin kaps zerine yle yazlmtr:

Hamd lillh ki nab oldu udya minnet

B sebl-i b adl-i b- kever cennet

Yapdm anda bir sebl-i m-i cr dilke

Dedim n trini mil-i b- cennet - sene 1026. 59

Ve bu Pazaryerindeki Aliaa emesi drt ke eklinde ina edilmi benzersiz bir eme yapsdr.

Yapd bu emeyial a n

Eyledi iy am tene dili

libi d60 dedi trini

Akd seyn ana ayn- al - sene 1008. 61

Bu da bat tarafndaki emenin tarihidir:

b- ayta benzedn nyiy

tri oldu ayn- al eme-i ayt - sene 1054. 62

Bu drt keli emenin iki tarafnda tarih yoktur, ancak dier iki tarafnda vardr. ehirde toplam yz dkkn ve bir tane de krgir Bezzazistan vardr. ehir ticaret

merkezi deildir.

58 Bu mbarek kutsal Cuma mescidi hayr sahibi Mahmut olu Mustafa tarafndan yaptrlmtr ki onun gnahlar affedilsin. Sene 987 (1579-1580). 59 Hamdolsun ki Allah iin bir ey yaptk bu sebil cennetteki Kevser suyu gibi benzersizdir herkesi kendine eken bir eme yaptm onun tarihine cennet suyu dedim sene 1026

(1617). [Yapnn tarihi drdnc msrada ebced hesab ile verilmitir.] 60 Kiiyi bir dnceye ya da meslee davet eden kimse 61 Yapt bu emeyi Ali Aa iin susuz halk canlandrd Talibi D dedi tarihini Alinin gzyalar Hseyin iin akt Sene 1008 (1599-1600). [Yapnn tarihi drdnc msra-

da ebced hesab ile drlmtr.] 62 Hayat suyuna benzedii iin Gnayye Tarihi oldu: Hayat emesi Alinin gz gibi Sene 1054 (1644-1645). [Yapnn tarihi ikinci msrada ebced hesab ile drlmtr.]


[P 22a-1] ar- mlar ldrmszdr zr bu ehir bir umsl pk zemnde vi olmudur anc ba yerlerinde dvr kenrlarnda yyn ldrmlar vrdr ve eker63

neleri kerpi bin dvrlardr64 ve al cmle cezyir levendt esbb geyerler ve reng-i rylar zerd rdurlar zr hevs iddet-i r zre al olunup yet al hevs olduundan mabb yodur ve bu ehirde ikmet-i ud m[h] 65 - temmzda badel-ar bu ehr ire bir dem lmayup ar u kebr cmle ehri cnib-i erbaasndaki b u belere gidp anda yarlar ales-ab yine ehre gelirler zr ehir iinde bir dem lsa ol gece ol demi sivrisinekler yerler allhmme fin amn vermeyp helk iderler ve kiml-rf bir dem rfe66 etse bir gece elin ve ayn bir direge ayd [u] bend idp giderler abn ol dem far y helk olmu yd ulm gibi imi bulu-nup cemi itdgi gnhlarna muterif olur mcrim oln demlere byle ikence iderler melemen ehrini t bu mertebe nmus yan sivrisinegi vrdr zr sinekleri pdih degirmenler cnibinde bir uyu vrdr ol uyudur67 derler ve aatl-l vat el-urb olunca mekr chdan dumn dumn olup sivrisinekler ol birden up ehre mstevl olur nice kerre ehl-i vilyet bu cha neft ve arn ve ra ve r [u] k doldurup te etmiler nr- nemrd eflke peyveste olup yine al olmmlar ve l itiyr ki-mesneler nakletdiler kim suln amed zamnnda bir derv-i dilr bir leyle-i ramanda bu ehrimize adem baup her anmz nesine vrd ise misferete abl itmeyp abh olunca ol derv ed-y fecr etdkde cmide oln cemate ey melemeni meleme ve l-i emele dm ass ve den al b abd-i afi bir gece konklua almayp ad ekrem-aif velev kne kfiren68 adine amel etmediiz ise bu arin sizlere ydigr olsn geceler af-y rz olmasn her gece ne-berd olasz dey elinde em-i aselden bir sivrisinek sretin bir kd ile b uyya brad ol gece ehirde cmle alk nms derdinden nms- r terk idp blara firr iderler il hel-n ehrimize ol zamndan ber sivrisinek mstevl oldu dey naleylediler ikmet-i ud b ehir ire gelen misfirni sivrisinek al rmz ve bir arbd-diyra asl arr ibet itmez aceb srr- uddr gy acemde kiyn arebi misfirne arr ibet etmedigi gibi b ehirde dai sivrisinek ile mualsam olp bir vechile defi mmkn olmmdr amm b ehre gelen misfirler69 dai demsiz ehirde gece almaa ne mcib deyp aal ekere tbidir dey ehir alna tebeiyyeten cmle misfirler dai misfirn b derler bir cy-i men vrdr nda gidp istirat iderler cmle ehir al evlerinde cemi evyicleri ve bis evnleri ile brp nelerini bblarn dai kde brap blara giderler hemn ehir iinde anc on aded dem psbn alp ebrevn esbblar geyp ve yzlerin ve gzlerin nib buralar ile rp rmalayp ve bozlarna birer dvul geirp t aba dek b on aded demler abllara meikler rp ehri mufaa idp gezerler bir n durmaa dir degillerdir ve dvul berektiyle sivrisinekden al olrlar zr sivrisinek szlda l olmaile neyzen-mil szendedir her deme nzesin arb etmege geldikde neyzenlik ederek fal ile gelir nin me-lemen al her eb sivrisineke dvul larlar b germiyn ve ydn ve arn ve la ve brsa ve teke sancklar ahlleri mbeyinlerinde bir sz olsa yd bir mrliv abllar bir o ad ve aheng vermese melemen dvulu gibi ter dey arb- meel olmudur el-l b ehr-i melemen acb arb tem ehr-i vilyet-i arniyye70 derler ve l al yet blhe yan oz tife ve meleme avmdir nin melemen ehri derler ve zamn- admde ehr-i am olduunu r- binlar nehr-i gedse vrnca b u beler iinde nie bi krgr bin almetler vrdr

63 Yldz, ekeriya. 64 Yldz, divarldr. 65 Pertevde mah kelimesinin h harfi eksiktir. Ancak Yldz ve Hac Beir Aada mevcuttur. 66 Yldz ve Hac Beir Aa, deme rf. 67 Yldz nshasnda ol uyudadr, Hac Beir Aada ise bu uyudadr eklinde geer. 68 Hadis, Kfir de olsa zayfa ikram ediniz. 69 Hac Beir Aa, misfir. 70 Yldz ve Hac Beir Aa, arniyyedir.


[P 22a-1] Yol kenarlarnn tamam kaldrmszdr. Zira bu ehir kumlu, temiz bir zemine kurulmutur. Ancak baz yerlerde duvar kenarlarnda yaya kaldrmlar vardr. Binalarn

ou kerpiten yaplmtr. Halkn tamam Cezayir Levendleri gibi elbiseler giyinirler. Halk genellikle soluk benizlidir, nk havas ok scak ve ar olduundan seveni yok-

tur. Ve bu ekilde Temmuzda bir kii kalmayp, kk byk herkes ehrin drt tarafndaki ba ve bahelere gidip orada yatarlar. Sabahleyin yine ehre dnerler. nk ehir

iinde bir adam kalsa o gece o adam sivrisinekler yerler, Allahn affna frsat vermeyip helak ederler idi. Ve bir kii rfe aykr bir davranta bulunduunda onu bir diree

ellerinden ve ayaklarndan skca balarlar ve giderler. Sabahleyin o zavally ya lm ve yahut tulum gibi imi bir ekilde bulurlar. Kii iledii sularn tamamn itiraf eder-

di. Sulu olan kiilere byle ikence ederler idi. Melemen ehrinin bu derece nlenmi sivrisinekleri vard. Bu sivrisineklerin padiah deirmenler tarafnda bir kuyu vardr, o

kuyudadr derler. Gerekten de akam gne batnca sz edilen kuyudan sivrisinekler bir bulut halinde karak ehre musallat olurlar. Nice kere vilayet halk bu kuyuya neft,

katran, ra ve tututurulmu rp ile atee vermiler nemrudun atei gibi ge ykselmesine ramen yine de bu sivrisineklerden kurtulamamlardr. Ve hala ihtiyar kimseler

anlatr ki Sultan Ahmet zamannda gnl yaral bir dervi ehrimize gelmi ve herhangi birimizin hanesine vardysa da misafir olarak kabul grmemitir. Sabah olunca o dervi

sabah namazn kldktan sonra cami cemaatine Ey Melemenin tembel, agzl, kskan ve alak halk! Bu muhta kulu bir gece konuklua almayp; ekrem-aif velev

kne kfiren71 hadisine uygun hareket etmediyseniz bu hakrin sizlere yadigr u olsun: Geceleri huzurunuz olmasn, geceleri snacanz yer olmasn diye elinde sivrisinek

resmi izili bir kd kuyuya brakverdi. O gece ehirde btn halk sivrisineklerin gazabndan ar ve namusu terk edip balara firar ederler. O zamandan bu gne kadar sivrisi-

nekler ehrimize musallat oldu diye anlatrlar. Allahn hikmeti bu ehre gelen misafirleri sivrisinekler asla srmaz. Ve memleketinden uzak dm kimselere asla zarar ver-

mez. randaki Kaiyn akrebinin yabanclara zarar vermedii gibi, bu ehir de sivrisinekle tlsmlanm olup hibir ekilde bu tlsm bozulamamtr. Ancak ehre gelen misafir-

ler de akam olunca ehirde kimse kalmad iin misafirin ba ad verilen snlacak yerde dinlenirlerdi. Btn ehir halk ihtiya ve eitli eyalarn brakp, evlerini dahi

kitlemeden balara giderler. ehrin iinde sadece on tane beki kalp gece elbiseleri giyerek, yzlerini ve gzlerini pee ile sarp sarmalayp, boyunlarna davul asarak sabaha

kadar davul alarak ehri korurlar idi. Bir an bile durmaya kadir deildirler. Davul bereketi ile sivrisinekten kurtulurlar. nk sivrisinek sazlkta tredii iin neyzen gibi m-

zisyendir. Bir adama inesini sokmaya geldiinde neyzenlik ederek fasl ile gelir. Onun iin Melemen halk sivrisinee davul alarlar. Germiyan, Aydn, Saruhan, Sla, Bursa

ve Teke sancaklarnn ahalisi kendi aralarnda bir sz olsa veya bir valinin davullar ho ses ve ahenk vermese Melemen davulu gibi ter diye rnek verirler. Velhasl Mele-

men, Tarhaniye vilayetinin acayip ve ilgin bir ehridir. Ve halk hala gayet agzl yani Ouz taifesinden Meleme kavmidir. Onun iin Melemen ehri derler. Eski zamanlarda

byk ehir olduunun iareti olan yaplar Gediz nehrine ulanca, ba ve baheler ierisinde binlerce krgir bina kalntlar vardr.

71 Kfir de olsa zayfa ikram ediniz.


[P 22a-2] ziyretgh- melemen evvel ehir iinde emr a aretleri bir ubbe-i lde medfndur yet ziyretgh- nsdr nie yz kermt hir olmudur uddise srruhu

b ehirde yeieri serdr hc sleymn a ile vedlap andan refler alp ble cnibine sat sf b u beler ire l drat- syedrlar ltnda ar- m zre ah-

veneler tem iderek ve b- ayt uy lar n iderek leb-i deryda izmir krfezi kenrnda bir umsl yerde ala-i geit sene (---) trinde ebl-fet suln memed

binsdr ekl-i mdevver bir kulle-i am cebene ve dizdr ve nefertl mkellef aladr izmir krfezi boz znda vki olmudur rlaya ve ds ve bal ehrine

gitmek murd idinen msfirn izmire urmayp b aladan gemilerle ubr idp murd edindii diyra gider ar bunda sehel istirt idp dizdr futrun tenvl idp

andan izmir krfezi kenrnca ayal dl ve bl yerler ile iki sat dai gzer iderek cnib-i ara gidp mesregh- alal bar meger b maalde cmle izmir aynve

molls (---) efendi cmle b teferrcgh ybnnda iyfet-i lleri vr imi ar seyisnelerimiz ile ubr idince dem gnderp ari cmle tevbiimiz ile iyfete

davet etdiler ar dai davete icbet deyp cmle ayn- kibr ile


[P 22a-2] MELEMENN ZYARET YERLER:

ncelikle ehrin iinde byk bir kubbenin altnda Emir Kad hazretlerinin trbesi bulunmaktadr. oklukla kadnlarn ziyaret ettii bir yerdir. Yzlerce kerameti grl-

mtr. Onun srr kutsaldr. Bu ehirde yenieri serdar Hac Sleyman Aa ile vedalap, oradan yoldalar alp kble ynnde ba ve baheler ierisinde glgeli byk aalar

altnda ilek bir yol zerinde kahvehaneleri seyrederek ve ab- hayat ierek saatlik bir yolculuktan sonra deniz kysnda zmir krfezi kysndaki bir kumsalda bulunan Geit

Kalesine ulatk.

GET KALES:

F tarihinde Fatih Sultan Mehmet tarafndan yaptrlmtr. Daire eklinde, byk kule eklindeki cephanelii, dizdar ve neferleri bulunan drt drtlk bir kaledir. zmir

krfezi aznda konumlanmtr. Urlaya, Kuadasna ve Balat ehrine gitmek isteyen yolcular zmire uramadan bu kaleden gemilerle hareket ederek istedii yere geerler.

Hakr72 burada dinlenip, dizdarn yemeini yiyip oradan zmir krfezi kysndan iki saat boyunca kayal, dal ve bal yerlerden geerek dou tarafna yneldik.

HALKALIPINAR MESREGHI:

Meer btn zmir ileri gelenlerinin, Mollalarnn, () Efendilerinin bu elence yerinin ierisinde byk ziyafetleri var imi. Seyislerimiz ile birlikte geince adam gn-

derip hakri btn adamlarmla birlikte ziyafete davet ettiler. Hakr dahi davete katlp ileri gelenler ile

72 Evliya elebi Hakr sfatn kendisi iin kullanr. Bu ifade; hor grlen, kimsesiz, zayf anlamnn yannda tevazu ifadesidir.


[P 22b-1] merref olup ekeri yr- admlerimiz bulundular ol gn anda seyin bayar fal idp obet-i etdik mekr alal br bir b- zlldir bir yadan r

cnib-i erbaas emenzr ve b- glizr ve llezr ve hezrn hezr nle-i efnlar istim olunr drat- syedr bir fera-fez mesregh yerdir uyn-73 zllinde nice

bi gn-gn mhler inverlik iderler amm naargh- evliy olmaile mhleri ayd- ikr olunmadundan teferrce74 varan demlere reftr iderek gelp pertb idp gn-

gn lubdebzl iderler ve demden al firr itmeyp eliden nnpre ve lahmpre lrlar yet mnis mhleri vrdr ikmet-i ud haftada bir kerre ehrenbe75 bu

mesregha nisvn- ib-iyn ifesi vrdda bu uyn- crde bir semekeni nm [u] nin lmayup ol gn al grnmezler aceb mualsamdr ehl-i beled tarri zre

aydef rleni lsmdr derler el-l bir naargh mesregh yerdir bu maalde vat-i urb arb olduda cmle ayn cidle dp evliy elebiyi ben misferete lrm

dey gn-gn kelimtlar etdiler ir uzun amed a eyitdi foa kalasn bizim ile tamr etmede bile idi hu- sbamz vrdr deyp cmle uddmlarmz nesine

ketudsyla gnderp biz nlar ile tb berber ehr-i izmire dil olup refmz oln afyon arairl onmz ibi abdullh efendi izmir mollsna ondu ve izmirin

temsna ibtid eyledik evf- ehr-i am ve tat- adm ala-i izmir hafeahullhu minel-aduvvit-tedmr iskender-i kbr ile mur oln aydef melike nm

ynniyndan bir rleni bins ve tatdr zamn mrrundan ora suln aleddn-i selynarnda araf- rm- merzibm avyif-i mlke dnp aleddn vzerla-

rndan la olu al beg nmnda bir nmdr- kmkr vezr-i yarr b izmiri yine aydefneslinden izmirne nm bir rleni elinden aln ra ra fet idp aba-i tesre

alp memlik-i islmiyyeye amm etti76 timr n izmiri arb etdigine trdir izmr arb-get ez mr timr- meyyed-i cihngr vn ala ki hc h nefgend77 ber

kengere-e kemend-i tesr der-ceng-i nehft sl ayer binnd bern ibr- nefr

73 Hac Beir Aa nshasnda uyun ibaresinde y harfi gzkmemektedir. Ancak Pertev Paa ve Yldz nshalarnda ibare dzgn yazlmtr. 74 Yldz ve Hac Beir Aa, teferrcne. 75 Yldz ve Hac Beir Aa nshalarnda ehrenbeden sonra gn kelimesine yer verilmitir. 76 Hac Beirde etti kelimesine yer verilmemitir. 77 Yldz, tefgend.


[P 22b-1] tanp, ereflenip ou eski dostlarmz idiler. O gn orada Hseyin Baykara78 fasl yapp has sohbet ettik. Sz geen Halkalpnar berrak bir sudur ve kayadan kar.

Drt taraf imenlik, gl bahesi, lale bahesi ile evrili olup, gzel sesli kularn cvltlar iitilir. Glgeli byk aalarn altnda ferahlk veren bir yerdir. Pnarn berrak yerle-

rinde ok eitli balklar yzerler. Ama Evliyalarn gzettii bir yer olduundan balklar avlanmaz, elenceye gelen insanlara yaklaarak eitli holuklar sergilerler. Ve insan-

lardan asla kamayp elinden ekmek ve yiyecek paralar alan gayet uysal balklar vardr. Allahn hikmeti aramba gnleri bu mesireye kadnlar geldiinde hibir tanesi gz

nnde kalmayp, o gn asla grnmezler idi. Olduka tlsml bir durumdur. Yerli halkn sylediine gre bu, Kaydefa kraliesinin tlsmdr. Velhasl grlmeye deer bir

mesire yeridir. Bu yerde akam gne batm yaklatnda; Evliya elebiyi ben misafir edeceim diye btn ileri gelenler mnakaa ettiler. Sonunda Uzun Ahmet Aa dedi

ki; Foa kalesini tamir ederken bizle beraber idi. Gemie dayanan bir hukukumuz vardr diyerek btn hizmetkrlarmz kethdas ile birlikte evine gnderdi. Biz onlarla at

ba beraber zmire girip, arkadamz olan Afyon Karahisar konann sahibi zmir Mollas Abdullah Efendiye vardk. Ve zmiri seyretmeye baladk.

BYK VE ESK EHR ZMR KALESNN ZELLKLER:

hafeahullhu minel-aduvvit-tedmr 79 Byk skender ile ada olan Yunan Kaydefa Melikesinin yaptrd yer ve tahtdr. Zaman getikten sonra Sultan Alaaddin Keykubad devrinden sonra ortaya kan

beylikler dneminde onun vezirlerinden mehur ve dirayetli Sla olu Ali Bey, zmir ehrini Kaydefa kraliesinin soyundan gelen zmirne isimli bir kralienin elinden halkn

kra kra fethederek ele geirmi olup, slam mlkne katmtr. Timur Hann zmiri harab ediine tarih dlmtr:

zmr arb-get ez mr Timr- meyyed-i cihngr Vn ala ki hc h nefgend Ber kengere-e kemend-i tesr Der-ceng-i nehft sl ayer Binnd bern ibr- nefr80

78 Timur'un torunu Hseyin Baykara zamannda en parlak dnemini yaayan Herat ehrinde hann saraynda aatay edebiyatnn zirvesi Ali ir Nev'nin de katld sazl szl edebiyat ve ilim sohbetlerini kasteden ifadedir.

79 Allah dmann zararndan korusun. 80 Timurun elleriyle harap oldu zmir baarl ve cihangir olan Timur bu hi kimsenin alamad kale bu hi kimsenin surlarna eriemedii kale byk savata Kayzerin za-

mann ele geirdi ve bu kaleden ibret sesleri ykseldi.


[P 22b-2] l-i omniyndan ibtid sene 844 murd- n fetidir be-dest-i cneyd beg badehu sene 856 trinde ebul-fet suln memed n z fet idp du etmidir

el-n gnden gne mamr olmadadr ammerahullh naolu eyletindedir mm leb-i deryda vi olmaile dery aleminde apdn paan cezyir eyleti kmnde

la sanc paasn immam yz dem ile ab [u] rab ider paas apdn paa ile iki pre forsa adra ile bareynde sefer eer senev elli kse ber-vech-i adlet

sl olur sancadr paas abt etse yz bi ur l olr bender ehr-i amdir ve be yz ae mevleviyyetdir mm senev iki yz kse l olr zr msellemler molllar

yannda hkmt idemezler cmleden melik molllardr nin yz bi ur l iderler mm monl ns efendi iki kerre yz bi ur ve yz bi urluk dai hedy

cem edp yz bi ur deynin ed idp b izmir manbnda iflsdan al oldu att kprl memed paa ns efendiden esn-y kelmda sul idp yandasz derler

ns efendi-yi r-cevb eydr sulnm henz seneye bli oldum dey cevb etdikde kprl merm eydir bire hey efendi bizim sizile murefemiz elli seneden

tecvz etmidir dedikde ns eydir bel asiz mm ifls ve ibtizl ile geen mre ben mr dey add etmem allh size mrler vere bize izmiri isn idp deynimiz ed

idp dnimiz dai drst olaldan ber senedir muammer oluyorum ol manya seneye bliim didim dey cevb etmidir hemn kprl merm yle81 ise biz de sekiz

yandayz kim l-i omn sekiz yldr mhr ibi olp muammer oluyorz buyrmular aatl-l izmir molllara mrdan l bir manbdr mm pyede sfldir

ve tbiinde oln alar be nhiye alardr evvel cnib-i cenbda yedi sat bad a-i rl ve a-i yasefid yan sancbrnu ve a-i karabrun ve a-i cuma-

bd ve a-i tiryanda-bd mm burn-bd cmleden maldr smkl murdr a-i mebrmdur zr cmle al rm- merzibm- mdur bu zikr olunan be pre

a yetl-ye mamr alardr ve reys anlardr ve b ehri eylislm anefsi82 ve nablerf ve ketudyeri ve yeieri serdr ve avu ve nkr

besini bostncbs ve yetmi aded kll bostncs ve bir kim dai gmrk emni iki yz bi altuna iltizm hkmetdir ve ala dizdr ikidir biri leb-i derydaki

ala83 biri dda sedd-i ahriyye alasnda kimdir ve voyvads ve mutesibi ve ehir nibi dai kimdir asker ifesinden ayri cmle ehl-i refe kmet ider

kimleri vardr 84ve yedi rl balyozlar bu ehirde tercmnlar ve onsolozlar ile mevcddur ve ayn u erf ve ulem ve ules ve eimme [ve] uebs ve meyii

yet odur ve cmle al an tccrlardr her biri bier ikier85 kseye dir mnim demler86 vrdr cmleden mldr ve nedn ibi dndr demlerden zn amed

ki ne87 ibidir ve mamd efendi ve asan a ve kk seyin a ve nice bi ayn- kibrlar dai vrdr evf- ala-i bar leb-i deryda bir al dz yerde ekl-i

murabba bir bin ala-i zbdr sene (---) trinde ebl-fet suln meemmed

81 Yldz ve Hac Beir, eyle. 82 Hac Beir Aa, mftisi. 83 Yldz ve Hac Beir Aa, ala da. 84 Yldz ve Hac Beir Aa, kimlerdir. 85 Yldz ve Hac Beir Aa, bier ikier bier. 86 Yldz, demleri. 87 Yldz ve Hac Beir Aa, nemiz.


[P 22b-2] l-i Osmandan 84488 ylnda II. Murad tarafndan fethedilmitir. Cneyd Beyin elinden alnmtr. 1452 ylnda Fatih Sultan Mehmed tarafndan fethedilmitir. Gn-den gne gelimektedir. Allah imar etsin. Anadolu eyaletindedir. Ama deniz kysnda olmas nedeniyle derya kaleminde Cezayir eyaleti hkmnde Sla sanca paasnn kaymakam89 yz adam ile kontrol altnda tutar. Paas, iki para forsa kadrga90 ile Kaptan Paa emrinde denizlerde sefer eder. Senede elli keselik geliri olan bir sancaktr. Paa elinde tutsa yz bin kuru edecek byk bir liman ehridir. Ve be yz ake mevleviyettir.91 Senede iki yz kese gelir elde edilir. Zira msellimler92, mollalarn yannda hkm yrtemezler. Mertebesi en yksek olan mollalardr. Bu nedenle, ancak yz bin kuru gelir elde ederler. Ama Molla ns Efendi iki yz bin kuru gelir elde eder, bunun zerine bir de yz bin kuruluk hediye biriktirerek borcunu kapatm ve zmir blgesinde iflas etmekten kurtulmutur. Hatta Kprl Mehmed Paa bir sohbet esnasnda yle sormutur; Ka yandasnz? Hazrcevap ns Efendi Sultanm henz seneye ulatm diye cevap verdiinde, merhum Kprl, Bire hey efendi! Bizim sizinle tankl-mz elli seneden fazladr dediinde, ns Efendi; Evet, haklsnz. Ama iflas ve msriflik ile geen mr ben mrden saymam. Allah size mrler vere, bize zmiri ba-layp dinimiz dahi drst olal beri senedir kendime geliyorum. O manada seneye ulat dedim diye cevaplandrr. O anda merhum Kprl; yleyse bizde sekiz yan-dayz, sekiz yldr l- Osmann mhrn tayarak kendimize geliyoruz buyurmutur. Aslnda zmir, Msrdan daha yksek bir gelirdir, ama makamda dktr. Ve kendisine tabi olan kazalar be nahiyeliktir. Evvela gney tarafnda yedi saatlik uzaklktaki Urla kazas, Ayasefid yani Sancakburnu kazas, Karaburun kazas, Cumaabd ve Tiryandaabd93 kazas bulunuyordu. Ama Bornova hepsinden daha verimli, smkl ve mundar bela bir kazadr. Zira btn halk kt sihir ile kuatlm Rumlardr. Ahalisi zenginlerdir. Ve bu ehrin Hanefi eyhlislam ve ileri gelenleri, kethdayeri, yenieri serdar, yenieri avuu, hnkr bahesinin bostanc bas ve onun yetmi adet klahl bostancs, bir gmrk hkimi, iki yz bin altn vergi toplayan bir iletmedir. Kalenin iki adet dizdar vardr. Biri deniz kysndaki kalede, dieri dada Sedd-i Kahriyye kalesini idare etmektedir. Voyvodas, muhtesibi94 ve ehir naibi95 de idari grevlerini yapmaktadr. Hkim, askeri snfn dnda kalan esnaf ve alanlar idare eder. Ve yedi devletin balyozlar,96 tercmanlar ve konsoloslar bulunmaktadr. ehrin ileri gelenleri, limleri, gvenilir kiileri, imamlar ve eyhleri gayet oktur. Ve btn halk zengindir. Her biri biner, iki biner keseye sahip nimetli adamlardr. Hepsinden daha zengin ve hanedan sahibi dindar adamlardan kaldmz evin sahibi Uzun Ahmed Aadr. Mahmut Efendi, Hasan Aa ve Kk Hseyin Aa gibi daha nice zenginleri vardr.

DENZ KALESNN ZELLKLER:

Deniz kysnda alak dzlk bir yerde, drtgen eklinde, tatan yaplm gzel bir kaledir. () tarihinde Fatih Sultan Mehmed

88 1440-1441. 89 Birisinin yerine vekil olarak kalan kimse. Burada Sla Sancakbeyinin vekili kastedilmektedir. 90 Krekle ilerleyen kadrgalara verilen ad. 91 Osmanl dneminde ilmiye tariki ierisinde kullanlan bir terim olup, esas itibaryla kadlk demektir. Ancak, daha ziyade byk kadlklar iin kullanlmtr. 92 Beylerbeyi ve sancakbeylerinin uhdelerinde bulunan yerlerin idaresine memur edilen kimseler, mtesellim. 93 Ayranclar-Torbal. 94 Osmanl devletinde arlardaki esnafn kulland l-tart aletleri ile fiyatlarn kontrolnden sorumlu memurlara verilen unvan. 95 Vekil anlamndaki bu kelime mahkemede kadlara vekalet eden grevliler iin kullanlmaktadr. 96 Balyoz eli anlamnda kullanlmtr.


[P 23a-1] binsdr diren-mdr cirmi bi iki yz seksen avedir anc ara araf dm midr ia ider vsi ve am andadr mad araflar dery dger

ala dvrdr cmle oplar limn orudur hne oplar vrdr ve bleye nr iki t demir antl metn ve av apular vr ve ala iinde bir mescidi ve yigirmi ne-

fertl97 nesi vr ndan ayri imretden bir r yodur anc ala apusunu i yznde bir b- ayt buz-pre uyusu vr aceb ikmetdir kim bu ala dery iinde olup

yine byle b- ayt uyu ola temdr yefal-llhu m ye98 ve bu alan dizdr ve seksen aded nefertlar vrdr cebenesi yet mkellefdir ve ala apusunu

atebe-i ulys zre bir bey mermerde cel a ile tri byle terkm olunmudur elamdlillhi rabbl-lemn ve-alt ves-selm al muammedinl-mamul-

kevneyn emm mebbeds-suln- zamn fti us-suln nm meemmed bin murd n min nesli li omn-li-seneti ead ve emne mie ve yet metn mstakem

aladr bizzt suln memed binsdr kfirden alma degildir mm b aladan yr ar arafna ehir iinden gidp ddaki eski ala-i ahra vrnca kmil bi

admda lr serp ehir iinden gidilir ve b ala bir byrl ve ayl alac pte zre aydef rle nm arn binsdr kim iskender-i kbr avfndan bin etmi bir

metn ve mukem ve ekl-i muammes99 ve diren-mdr etrf iki bi yedi yz admdr ve her a fl cssesi adar vrdr bir acib bin-y amdir mm l leb-i deryda

ala mamr olaldan ber b ala iinden al a ehre nal idp b ala ire b u beler almdr n u ammm ve r-y bzr arb olmdur b ala aya

zre olmaile cnib-i erbaasnda anda yodur ve adm arda b ala i ala imi mm ala-i admi aa ehri i etmidir vro aplar ve ala dvrlar yeri

nie yerde ikre bir am ala imi ba ulleleri ve brc [u] brlar evler iinde almdr mm l b mekr yr alan arba nr bir demir anatl av bb

vrdr ol apya aradan ieri girecek maalde arafdaki ulleni iki dem addi bl yerinde bir kk kemer altnda bey mermer-i mdan aydef anan100 ceseden

oyma bir sreti vr dem grdkde z-rh ann idp ayrn alr ve ne cnibe gitsen ol cnibe naar ider grnr tebessm etsen eyle nmyndr bk eder ekilli olsa ol dai

bk ld mhede olunr arb temdr lkin gerdnndan aa vcdu yodur hemn gerdnnda all ve ehre-i lalgnu ve glarnda menu ve serrinde merle

giyssu ve mkaal marl ve azl gzleri ile tavr olunmu bir per-peyker ehre-i mnevverdir mm r yokdur beyt gzel tavr idersin l [u] a- dilberi mm

fsn-i veye geldikde ey bihzd neylersin

97 Yldz, nefertlar. 98 Kurn, brahim, 27; Allah dilediini yapar. 99 Yldz, muammes bin-y amdir. 100 Yldz, aydefn.


[P 23a-1] zamannda yaplmtr. Dairesel ekilde yirmi bin iki yz seksen admdr. Ancak kara taraf adm genilikte, derin bir hendekle evrilmitir. Dier taraflar dalga-

larn dvd kale duvardr. Liman koruyan ahane toplar vardr. Kble ynne bakan iki kat demir kanatl, salam ve dayankl kaplar vardr. Kale ierisinde bir mescit ve

yirmi askerin kalabilecei bir ev vardr. Onun dnda imaretten bir eser yoktur. Ancak kale kapsnn i yznde buz gibi suyu olan bir kuyu vardr. Acayip bir durumdur ki,

denizin iinde olan bu kalede byle bir su ksn yefal-llhu m ye 101 Bu kalenin dizdar ve seksen adet neferi vardr. eitli cephanesi bulunmaktadr. Kale kapsnn

zerinde beyaz mermer zerine cel hat ile tarihi yle drlmtr:

Elamdlillhi rabbl-lemn ve-alt ves-selm al muammedinl-mamul-kevneyn emm mebbeds-suln- zamn fti us-suln nm

Meemmed bin Murd n min nesli l-i Omn-li-seneti ead ve emne mie. 102

Gayet dayankl ve korunakl bir kaledir. Bizzat Fatih Sultan Mehmed tarafndan yaptrlmtr ve kfirden kalma deildir. Ama bu kaleden yukarya doru dou tarafna

ehir iinden gidince, dadaki eski kaleye ulalr. Toplam bin admda klr. Tamamen ehir iinden gidilir. Bu kale eimli, kayalk ve alak bir tepe zerinde Kaydefa Kra-

liesi naml kadn tarafndan yaptrlmtr. Byk skenderin korkusundan ina edilmi dayankl, korunakl ve begen ekilli byk bir yapdr. Etraf iki bin yedi yz admdr.

Her ta fil cssesi kadar olan acayip bir binadr. Lakin deniz kysnda yeni kale yapldktan sonra kale iindeki halk aa ehre nakledilmi, bu kale iinde sadece ba ve bah-

eler kalmtr. Han, hamam, ar ve pazar harap olmutur. Bu kale kaya zerinde olmas nedeniyle drt tarafnda hendek yoktur. Eski devirlerde bu kale i kale imi. Ancak

eski kale aa ehri kuatmtr. Varo kaplarn ve kale duvarlarnn kalntlar birok yerde gzle grnr haldedir ki, muazzam bir kale imi. Baz kuleleri ve baz burlar

evlerin iinde kalmtr. Bu sz edilen yukar kalenin batya bakan demir kanatl salam bir kaps vardr. O kapya dardan ieri girecek ksmda sa taraftaki kulenin iki

adam boyu yukarsnda bir kk kemer altnda ham beyaz mermerden Kaydefa kraliesinin tasviri bir kabartma vardr. nsan grdnde canl zannedip hayran kalr. Ne tarafa

gitsen o tarafa bakar gibi grnr. Eer tebessm edersen ak bir ekilde o da elik eder gibi grnr. Sen alamakl olsan onun da alamakl olduu gzlenir, garip bir

seyirliktir. Lakin gerdanndan aa vcudu yoktur. Gerdannda kolyesi, krmz yanaklar, kulaklarnda kpesi, kvrm kvrm inen tlbendi ve srmeli ceylan gzleri ile tasvir

olunmu peri endaml, yz k saan bir dilberdir ama ruhu yoktur. Beyt:

Gzel tavr idersin l [u] a- dilberi mm

Fsn-i veye geldikde ey bihzd neylersin 103

101 Allah dilediini yapar. 102 lemlerin rabbi olan Allaha krler olsun iki dnyada masum olan Hz. Muhammede selam ve salvat olsun zamanmzn l Osman soyundan Murad Han olu Fatih Sul-

tan Mehmed () dneminde 103 Dilberin halini ve eklini gzel tasvir edersin / Ama sra ivesinin bysne geldiinde ey Bihzad neylersin!


[P 23a-2] mazmnu zre b-r bir lbdr muavvir-i lem ol allul-bdir kim cemi z-ra cnb ve arekt u sekent ve nuu veren ol ni-i kevneyn ve lku-

aaleyndir ve b aydef tavrini yz imle nrdr ol arafda ulle-i metn104 vrdr nda bir kenz-i am vrdr dim aydef105 ol kenze naar ider n lsmdr derler

a ki ol ulle cmle burc [u] brlardan ziyde diat ile istikm zre bin olunmu bir metn ulledir ve b ala apusundan ara elli adm bad ap nde bir ecer-i

ibret-nm vrdr ry-i arda eklm-i sebay seba-i seyyre vr seyern [u] devern etdim ol elde bir urfe drat- arbe grmedim itlemik acna mbeheti vr mm

bi-emrillhi tal bundan bir gne dhn-i li r yetmi iki rence d- devdr ve yprlar ayri gne yardlm bir un- lyezldir mm ynvn- ynn tevrinde

aydef ana kendi eliyle dikmidir dey tarr etmidir a ki berk-i aebe ve nihlleri nie bin m muammer olmu ecerden nin verir mm l ter tzedir narlar

bir berk-i aznna bi tze cn verp alrlar kimesne bilmez kim neylerler ve dim aydef tavri b aca naar ider eklindedir ve nie bi freng-i pr-reng bisyr ceng-i

bedreng ve marb akr arb ve ayri defne ve kenz-kclar frsat bulup bu drat her br cnib-i erbaa106 zp ml rmaa lrlar ab ala nefertlar yine afr

olunn yerleri setr iderler b gne bir vcibs-seyr ecere-i ayrdr el-sl un- ud bir urfe acdr ve sene (---) trinde rzgr- zorkr zorundan bir dl rlp asan

bee nmnda bir dem blp mekr nihli alp nesine gtrnce tnu bu nihli tee rp ryiasndan ol avret ve criye ve mamlar ve civrnda oln

demlerden drat ryiasn em edenlerden ol maalde on yedi dem bir demden cn verirler bu avl arbl-ahd oldu dey nice itiyr107 demler ehdet itdiler108 ol

zamndan ber bu drat syesine bile vrmaa avf iderler ve mekr asan beeni bir olu meflc olup nice sene felc marayla muammer olup yan zamnda merm

oldu dey nal itdiler ve bu avl tevtr zre mehr- fdr ol ecilden bu drat- arbe bir ferd va- yed etmege dir degillerdr ve bu aydef tavrini kemeri

altndaki eme-i zllin tri budur109 hzihis-skiyetl110-mbreke almet f eyym suln murd ibn-i memed n ullidallhu lfetehu ketebehu f eviri

104 Yldz ve Hac Beir Aa, bir ulle-i metn kelimesi kullanlmtr. 105 Yldz ve Hac Beir Aa, bu aydef kelimesi kullanlmtr. 106 Yldz ve Hac Bair Aa nshalarnda da her br dibin cnib-i erbaasn. 107 demler ibaresi Hac Beir Aa nshasnda olmayp ihtiyarlar eklinde verilmitir. 108 Hac Beir Aa, iderler. 109 Yldz ve Hac Beir Aa nshalarnda bu kitabe ummiraibaresi ile balamaktadr. 110 Pertev nshasnda skiyetl kelimesinin ortasnda k harfi af ile yazlmas gerekirken kef ile yazlmtr.


[P 23a-2] iirindeki gibi ruhsuz bir kalptr. O dnyay tasvir eden ebedi yaratcdr ki, btn canllara hareket, hayat, davran ve akl veren; o ki iki dnyann yaratcs, insanla-

rn ve cinlerin yaratcsdr. Ve bu Kaydefa kraliesi kabartmasnn yz kuzeye kardr. O tarafta salam bir kule vardr, orada byk bir hazine sakldr. Daima bu Kaydefa o

hazineye bakar, bu onun tlsmdr derler. Tlsm suretin hazine gzleyicilii; hakikatten o kule btn burlardan daha dikkat ekici olup, salam bir zemin zerine bina olun-

mu, dayankl bir kuledir. Bu kale kapsndan dar elli adm mesafede kap nnde ibret verici bir aa vardr. Yedi iklimi bir gezegen misali gezip dolatm. Bu trde bir aa

grmedim. itlembik aacnca benzerlii vardr, ancak Allahn izniyle bundan bir eit halis ya kar ki yetmi iki derde devadr. Ve yapraklar hi dklmeyecek bir ekilde

yaratlmtr. Ama Yanvan- Ynn tarihinde Kaydefa kendi eliyle dikmitir diye aktarmtr. Hakikatten aa yapraklar ve dallar nice bin yl yaam aa grnmnde

olup hala taptazedir. Hristiyanlar bir kuru yapra karlnda bin can vermeye hazrdrlar. Kimse o yapraklar niin kullandklarn bilmezler. Ve daima Kaydefann sureti bu

aaca bakmaktadr. Ve birok Avrupal onun etrafn kazabilmek iin birok savaa girmi, batl hrszlar ve defineciler frsat bulduklarnda bu aacn drt bir yann kazarak

mal karmaya almlardr. Sabah kale muhafzlar yine kazlm olan bu yerleri doldururlard. Bu grlmesi gereken kendine has bir aatr. Sonuta bu Allahn yaratt

kendine zel bir aatr. () tarihinde gl bir rzgr yznden bir dal krlm, Hasan Bee namnda bir adam bu dal bularak evine gtrmtr. Hasan Beenin kars bu

dal atee attnda o kadn cariye ve ocuk ile etrafta bulunan adamlardan aacn kokusunu alanlar olduklar yerde, on yedi kii, bir anda can vermilerdi. Bu olay yakn

zamanda oldu diye birok ihtiyar adam ahitlik ettiler. O zamandan beri bu aacn glgesine bile yaklamaktan korkarlar. Ve sz geen Hasan Beenin bir kolu fel olmu

nice sene fel hastal ile yaam olup, yakn zamanda ld diye anlattlar. Bu durum kuaktan kuaa nakledilmek suretiyle btn dnyaya yayld. Bu sebeple bu tuhaf aaca

bir kii bile elini dokundurmaya cesaret edememektedir. Ve bu Kaydefa tasvirinin kemerinin altndaki berrak sulu emenin tarihi yle dlmtr:

Hzihis -skiyetl-mbreke almet f eyym- Suln Murd ibn-i Memed n ullidallhu lfetehu ketebehu f eviri


[P 23b-1] recebl-mrecceb li-seneti ead ve sebne ve emni mie ve bu ala apusunda ieri al evler yodur amm arla ve blar odur ve bir mamr cmi vrdr

apus zre tri budur hazihil-medreset-erf ve cmiil-laf h l abdz-zaf el-mutc il rametillh el-cc ilys ibn amed afa-llhu anhm el-rabb111 el-a

bi-ala-i izmir zzetehallhu tal anit-tedmr sene em[ne] ve sebi mie ve b cmiin cemati cmiin s arafnda alan s kesinde bir i ala vrdr ebl-fet

suln meemmed b byk aladan blp i ala itmidir iinde dizdr ve yigirmi nefert ve yigirmi kiremit rtl nelerde skin olnlar b cmiin cematidir yet

metn kk i aladr ekl-i murabba ve cirmi

Kent & Seyyah 1.Cilt

Documents

Transcript of Kent & Seyyah 1.Cilt