KENT PLANLAMASINDA ORTOFOTO(Diferansiyel Rödresman) TEKNÎĞÎ

Vakıf ERDOĞAN

TKGM

Kentleşme, daha iyi yaşam koşullarının sağlanması ihtiyacından doğ-duğuna göre, elektrik, su, kanalizasyon ve yol gibi temel ihtiyaçların hızlave en iyi şekilde sağlanması, bu hizmetlerin düzenli bir şekilde görülmesive gelişmesi bölge ve kent planlamasını zorunlu kılmaktadır.

Planlamanın temeli ise «Durum Tesbjti» dir. Kent planlama hizmetleri,arazi ve arsa düzenlemelerinde durum tesbiti, düzenleme sahasının hali-hazır haritasının yapılması ile olanaklıdır. Bu hizmetlerin rasyonel bir şe-kilde görülmesi ve gelişmesi ise, gerçekçi ve doğru bir planlamaya dayalıolarak yapılan bir imar planının varlığına bağlıdır. Planın da fonksiyonunuyitirmeden uzun süre kullanılabilmesi ve hizmetin sürekliliğinin sağlanma-sı, bunların yeteri incelikte araziye uygulanabilmesi ve günlük durumdabulundurulmalarını gerektirir.

Hailen ülkemizdeki uygulamada, arsa ve arazi düzenlemelerine altlıkolacak halihazır haritalar, yer ölçme yöntemleri ile topografik olarak ya-pılmaktadır, kadastral bilgileri' içermemektedir. Kadastral açıdan bütün-lemesi, topografik bilgileri içermeyen Kadastro Haritaları ile çakıştırmasuretiyle sağlanmaktadır. Yine ülkemizde haritaların yapımına esas teşkileden sabit noktaların korunamaması yüzünden ortalama 5 yıl gibi kısabir süreden sonra harita uygulanamaz hale gelmektedir. Nirengi ve poli-gona dayanmadan gösterilen parseller sonradan büyük anlaşmazlıklaraneden olmaktadır.

Planlamaya esas teşkil eden altlıkların yeteri bilgiyi içermemesi ve ge-ciken uygulamalarda plan yenilemelerinin (revizyonunun) yapılmaması ve-ya eksik yapılması, haksız uygulama ve anlaşmazlıklara neden olmak-tadır.

43

Yukarda ayrıntısına inilmeden ve örneklenmeden değinilen aksaklık-ların ortadan kaldırılması veya uygun koşullarının sağlanması, planlamadadoğruluğun artırılması, işlemlerin rasyonelleştirilmesi, hız, ekonomi ve uy-gulama kolaylığı sağlanması için günümüzün modern tekniklelrinden ya-rarlanılmalıdır.

Harita üretiminde, sağladığı hız, ekonomi, fazla bilgi içerme, çalışmakolaylığı gibi üstünlükleri ile optimal yöntem olarak kabul edilen «fotog-rametriden» yararlanılmalıdır. Fotogrametrik uygulamalar içinde ise, orto-foto tekniği kent planlama hizmetleri açısından biçilmiş kaftandır. Ka-dastral haritaların ortofoto ile bütünlenmesi mükemmel bir altlık ortayaçıkarır.

Günümüzde ve dışarda geniş uygulama bulan ortofoto tekniği genelolarak: Harita üretimi (imar, kadastro, orman, ziraat, yol ve trafik konu-larında...), harita revizyonu ve kent planlama hizmetlerinde kullanılmak-tadır. Buna bağlı olarak harita tanımı «Harita, yeryüzünün ölçekli bir man-zarasıdır» şeklînde de yapılmaktadır. Ortofoto tekniği harita üretimindehız ve kalitenin sembolü olmuştur. Ortofotonun geçmişi 60 yıl önoesinekadar gider. İlk teorik fikirler 1916 yılında Horn tarafından, ilk pratik de-nemeler 1931 yılında Laomann tarafından yapılmıştır. Teknik olanaklarave gereklere uygun ilk anolog alet ise 1964 yılında uygulamaya sokulmuş-tur. Geçen zaman içinde, özellikle 1970'li yıllarda data işlemelerinde önemligelişmeler sağlanmış ve analitik aletler yapılmıştır. Böylece:

—Resim kalitesinde yükselme

—Giriş verileri ve sonuçlarda esneklik

—Sayısal arazi modelleri için data işlemelerinde integrasyon

—Alet ve bilgisayarlarda geniş ölçüde ekonomi... sağlanmıştır.

Harita üretiminde, yer ölçme yöntemlerine göre genel olarak % 50-70hız ve ekonomi sağlayan fotogrametrik yöntemle üretimde ortofoto uygu-laması ile grafik değerlendirme suretiyle üretilen fotogrametrik çizgi ha-ritalar arasındaki fiat farkı önemli ölçüde ölçeğe ve detay sıklığına bağlı-dır. Ancak, genel olarak bunun 1/2 ve 1/5 arasında ortofoto lehine olduğuileri sürülmektedir. Bu uygulamada nokta sıklaştırma ve sabit nokta ağı-nın «Fotogrametrik Nirengi» (Havai Nirengi) yöntemiyle yapılması çalış-malara ayrıca büyük hız, ekonomi ve kolaylık sağlarken, meskûn alanlardanokta sıklaştırmasındaki problemler ortadan kalkar ve homojen bir ağkurulabilir. Gerektiğinden çok fazla sayıda noktanın hesaplanması, ayrı-

44

ca arazi üzerinde iyi korunmuş sınır noktaları veya diğer tesislerin koor-dinatları hesaplanmak suretiyle bağlantı ve uygulama sorununa kolaylıkgetirilir. Günümüzde, sık ve işaretli pas noktalı, % 60 enine ve boyunabindirmeli çapraz uçuşlar (2-katli blok) ve ek parametreli demet blok den-geleme ile konumda 3-5 mikron, yükseklikte 5-10 mikron (resim ölçeğinde)inceliğe erişilmiştir. Bu incelik büyük ölçekli çalışmalarda nokta sıklaştır-masının fotogrametrik yapılmasına izin verir.

İmar planlarının düzenlenmesinde kullanılacak halihazır haritalar, bun-ların üzerine işlenecek nazım plan ve imar uygulama planları için fotog-rametrik nirengi ve ortofoto yöntemlerinin kullanılmasının sağlayacağı ya-rarlar :

— Ortofotoda arazinin fiziksel görünüşünün tümünün ölçekli olarakvar olması, planlamada büyük doğruluk, kolay, çabuk, seçmeli ve karşılaştırmalı çalışma olanağı sağlar. Böylece yapı tekniği ve imar koşullarınauygun bir düzenleme, taşınmazmalın ekonomik ve teknik bakımdan dahayararlı hale getirilmesi, tahliye ve yıkma zorunluluklarının ve itirazların enaza indirilmesi sağlanır veya kolaylaşır. Çizgi haritalarda topografik veplanimetrik ayrıntı yeterince gösterilememekte ve unutulabilmektedir.

Fotoğraf veya foto-harita, haritası yapılacak araziye ait zengin bilgikaynağıdırlar. Siyah - Beyaz fotoğrafta insan gözü 600 kadar gri ton ayır-dedebilmektedir. Renkli fotoğrafta ise bu renk ayırımı özelliği 2 000 000 ci-varına kadar çıkmaktadır. Bu nedenle büyük ölçekli değerlendirmelerde,yorumlama ve identifikasyon kolaylığı sağlandığından renkli alıma karşıbir eğilim vardır.

—Böyle bir çalışma kartografik verileride hazır olarak sağlar, kartografik hatalardan arınmıştır,

—Bütünleme çalışmaları çok kolaylaşır,

—Revizyon çalışmaları aynı teknikle çok daha hızlı, doğru ve kolayyapılır,

—Çok sayıda nokta, zorunlu kalındığında, sabit nokta gibi kullanılabilir,

—Büyük ölçüde hız, ekonomi ve çalışma kolaylığı... gibi sıralanabilir.

Böyle bir uygulamada, topografik bilgileri de içeren ortofoto haritaaltlık olarak kullanılır, kadastrai durum da ayrıca çizgi olarak üzerine ek-lenir.

45

RENK KAVRAMI VEKARTOGRAFİK AÇIDAN ÖNEMÎ

Doç. Dr. Mehmet SELÇUKİ.D.M.M.A. İSTANBUL

1. Girişİnsanlar, daha ook optik yol ile, yani görme organı aracılığı ile bilgi

sahibi olmaktadırlar. Optik yol ile bilgi edinme, ya şekilsel veya renkleryardımıyla olur. Araştırmalar, aptik yol ile edinilen bilgilerin % 40 gibiyüksek bir oranının renkler yoluyla olduğunu kanıtlamaktadır.

Kiraz'ın renginden olgunlaştığını; trafikte kırmızının tehlike olduğunu;bir haritada mavinin akarsu, göl veya denizleri; yeşil'in ormanı parkı veyamer'ayı ifade ettiğini anlamaktayız. Bu örnekler, renklerin yalnız cisimleritanımlayan veya cisimleri birbirinden ayıran özellikler olmadıklarını, aynızamanda birer bilgi taşıyıcı olduklarını kanıtlamaktadırlar.

Renkler haritaya daha fazla bilgi aktarma olanağı sağladığı gibi, açık-lık, anlaşılabilirlik, estetik ve doğal bir görünüm de kazandırırlar. Bu se-beplerden renkler, haritalarda kullanılması kaçınılmaz, çok önemli kartog-rafik bir gösterim elemanıdır. Konumuz bu elemanı tanıtmaktır.

2. Renk

Renk insanları çok eskilerden beri meşgul etmiş bir konudur. Birçokaraştırmalar yapılmış ve ortaya değişik teoriler atılmıştır. Bugün renkışık cisim ve gözün yapılarıyla doğrudan ilgili bir duyu olarak kabul edil-mektedir.

Fizik, ışığı elektromanyetik bir enerji yayılımı olarak tanımlar ve buyayılımı yerine göre dalgasal, bazen de enerji kuantları şeklinde olduğu-nu kabul eder. Elektromanyetik salınımlar birbirinden dalga boylarına gö-re ayırt edilmektedir (Şekil 1). Çıplak göz 380 nm ila 720 nm dalga boyu

46

A : Gamma ışınlarıB : Röntgen ışınlarıC : Görünen bölgeD : Kızılötesi ışınlarE : Kısa Radyo dalgalarıF : Radyo dalgaları

Işık kaynağı dışındaki cisimler doğrudan doğruya değil endirek olarakgörünürler. Bu cisimler molekkülsel yapılarına bağlı olarak üzerlerine dü-şen ışınlardan belli dalga boyundaki ışınları yutarak geri kalan ışınlarıyansıtırlar veya geçirirler. İnsanlar, cisimleri, yansıyan veya geçen buışınlar yardımıyla görmektedirler. Gözü harekete geçiren ve renk duyu-sunun oluşmasına neden olan bu ışınlardır. Bu sebepten bunlara «RENKUYARICI IŞINLAR» denilmektedir.

Bir cisim, sabit bir spektral karışıma sahip ışık altında, daima aynırenkte görünür. Eğer ışığın spektral karışımı değişecek olursa, cisim debaşka renkte görünecektir. Çünkü cisim değişik spektral karışımlı ışın-lardan daima belli dalga boyundaki ışınları yatacağından yansıyan veyageçen ışınların, yani renk uyarıcı ışınların spektral karışımları farklı ola-caktır.

Gözümüz beş duyu organımızdan biridir. Fotoğraf kamerasına benzeroptik bir yapıya sahiptir. İris tabakası, bilinç altı yaptığı hareketler ilegöze girecek ışığın miktarını ayarlarken ince kenarlı göz merceği kasları-nın yaptığı hareketler ile, görüntüyü ağ tabakası üzerine net olarak dü-şürmekle görevlidir. Ağ tabakası, gözün görme olayında olduğu gibi, renkligörme olayında da en önemli rolü oynayan elemandır. Ağ tabakası, gözsınırlariyle beyne bağlı olan ve tesadüfü dağılımlı üç ayrı «REZEPTOR»alıcı grubundan oluşmaktadır. Alıcılar gelen ışın enerjisinin beyne gözsinirleri aracılığı ile ulaşabilmesi için başka bir enerji türüne örneğin;

47

ile sınırlı elektromanyetik salınımları görebilmektedir. Bu ışınlar «GÖRÜ-NEN IŞINLAR» olarak tanımlanır.

implusa, dönüştüren elemandır. Her alıcı grup farklı dalga boylu ve enerjiyüklü ışığa karşı hassastır.

2.1. Renkli Görme OlayıGöze giren ışın enerjisi, sahip olduğu spektral karışımına uygun ola-

rak, üç ayrı alıcı grubu farklı derecede etkilemektedir. Alıcılar aldıklarıenerjileri İmplusa, yani başka bir enerji türüne çevirerek göz sinirleri ara-cılığı ile beyne gönderirler. Bunlar, beyine önceden yüklenmiş renk duyu-ları ile mukayese edilmesi sonucu, Renkli Görme Olayı meydana gelir.

Renkli görme olayının daha iyi anlaşılabilmesi için şu benzerliktenfaydalanmak mümkündür. İnsan beynini bugünkü komputerlere benzetir-sek, insan gözü de okuma ve okuduklarını alıcılar aracılığı ile komputerlisanına çeviren ve komputere gönderen eleman durumundadır. Öncedenedinilen bilgiler ki biz bunları «Bilinç» olarak nitelendiriyoruz, bu kompu-terin birer alt programı durumundaıdr. Göz aracılığı ile beyne gelen (Kom-putere gelen) bilgiler bilinçten geçerek (Alt programdan geçerek) renkduyusu ortaya çıkmaktadır.

Deneylerle, alıcıların KOYUM AVİ YEŞİL ve KİRMİZİ renklere Karşıgözü uyardığı saptanmıştır. Diğer renkler, göze giren ışığın spektral karı-şımına uygun olarak, bu üç alıcı grubunun farklı etkilenmesi sonuou or-taya çıkmaktadır.

Buraya kadar yapılan açıklamalardan dünyamızın esasen renksiz ma-terial ve renksiz elektromanyetik salınımlardan oluştuğunu; ancak cisimve ışığın yapısal sahip oldukları özellikleri ile gözün anatomik ve fizyolo-jik yapısından, dünyayı, bizim renkli gördüğümüzü söylemek mümkündür.

3. Ana, Temel, Komplemanter Renkler ve Renk Karışımları

Cisimler hakkında bilgi edinmede şekiller kadar renklerde önemlidir.Ne varki bir renk değişik kişiler tarafından farklı renkler olarak ifade edil-mektedir. Bu farklılık giderilmelidir. Bu da ancak eğitimde renk bilgisineyeterince yer verilmesiyle ve bu konu üzerinde yapılacak araştırmalar ilegerçekleştirilebilir. Bu amaç doğrultusunda son zamanlarda renklerin sa-yısal olarak ifadesi için çalışmalar yapılmaktadır.

Işık kaynağının görünen rengine «IŞIK RENGİ» cisimlerin görünenrenkleri ise «BÜNYEVİ RENKLER» olarak tanımlanır.

Rezeptorlarm hassas olduğu KOYUMAVİ, YEŞİL ve KIRMIZI renklere«ANA» veya «PRİMER RENKLER» denir.

48

3.1. Addîîiv Renk Karışımı

Işınsal renklerin karışımı «ADDİTİV RENK KARIŞIMI» kurallarına ta-bidir. Örneğin: Renkli baskı için renk orjinallerinin hazırlanmasında, renklitelevizyonda additiv renk karışım kuralları geçerlidir.

Additiv renk karışımı için «ANA RENKLER» (Koyumavi, Yeşil ve Kır-mızı) çıkış renkleri olarak alınırlar. Şekil 2 de de ifade edilmeğe çalışıl-dığı gibi bu üç rengin additiv karışımı beyazı oluştururken, ikişer ikişerkarışımlarından ise Pembe, Mavi ve Sarı renkler oluşmaktadır, Bu sekon-der renklere (Pembe, Mavi ve Sarı) «TEMEL RENKLER» denilmekte vebünyevi renklerin karışımı için çıkış rengi olarak alınmaktadırlar.

Şekil 2. Additiv renk karışımı

Koyumavi Kırmızı = PembeKoyumavi Yeşil = MaviKırmızı Yeşil = Sarı

3.2. Sufoîraktiv Renk Karışımı

Bünyevi renklerin karışımı ise, «SUBTRAKTİV RENK KARIŞIMI» kural-larına göre oluşur. Bu karışımda üstüste duran renk tabakaları, birerfilitre gibi vazife görerek düşen ışığın spektral karışımından yalnız kendiözel renklerini oluşturan ışınları geçirerek diğerlerini yutmuş olmaların-dan dolayı bu karışıma subtraktiv denilmiştir.

Subtraktiv renk karışımı için, Pembe Mavi ve Sarı, yeni TEMEL RENK-LER çıkış renkleri olarak alınır. Bu renklerin üçünün subtraktiv karışımın-

49

Şekil 3. Subtraktiv renk karışımı

Mavi Pembe = Koyumavi

Mavi Sarı = Yeşil

Pembe Sarı = Kırmızı

Bir rengi, Additiv renk karışımında BEYAZA, Subtraktiv renk karışı-mında SİYAHA tamamlıyan renge, o rengin «KOMPLEMANTER RENK» idenir. Dikkat edilecek olursa ANA ve TEMEL renkler birbirinin komple-manter renkleridir.

4. Kartografik Gösterimlerde Renklerin Kullçrnılmosı

Renkler, haritalarda konum, kalitatif ve kantitatif özelliklerin (Örne-ğin : Deniz, Akarsu, Kontur, Kontur sınır çizgisi, yükseklik basamakları),gösteriminde doğrudan, doğruya yüzeysel gösterim elemanı olarak kulla-nıldığı gibi, diğer gösterim elemanları olan nokta ve çizgiye grafik varias-yon imkanı kazındırarak, değişik özelliklerin haritada gösterimini sağlar.Örneğin renk kullanılmadığı taktirde, topografik haritada siyah bir noktakonum gösterir. Ya bir ölçü noktasıdır veya bir adadır. Eğer kalitatif vekantitatif özellikler noktasal olarak göstermek gerekirse, renk yerine yar-dımcı elemanların kullanılması kaçınılmazdır (yazı, signatur).

50

dan siyah; ikişer ikişer karışımlarından ise, aşağıdaki şekilde gösteril-meğe çalışıldığı gibi Koyumavi, Yeşil ve Kırmızı renkler oluşur.

Renklerin kullanılması haritalardan beklenen Açık, Anlaşılabilir, Oku-naklı ve Güzel Olma ilkelerini kuvvetlendirir. Ayrıca, Renklerin doğaya uy-gun şekilde ustaca kullanılması haritaya ilgiyi artırır.

5. SonuçRenklerin haritalarda kullanılmaları kaçınılmazdır. Ancak anlaşılacağı

gibi, haritada renkler, yalnız şekillendirme ve estetik görünüm kazandır-mak için değil, aynı zamanda bilgi taşıyıcı eleman olarak kullanılmaktadır.Bu durumda, her renk, farklı bilgi aktarmaktadır. Eğer aynı bilgi, haritayüzeyinde, değişik tonlarda görünüyorsa, bu bir hatadır. Bugün teknikimkanlar bu tür hatalara imkan vermemekte, ayrıca orijinal harita ile baskıkopyası arasında standart çalışma olanakları sağlamaktadır.

Burada bahis konusu edilen standart çalışmadan, baskı kopyasının,orijinal haritaya en iyi şekilde benzemesi veya hedef alınan renklere ula-şılması kastedilmiştir. Böyle bir sonuca ulaşabilmek için önce rengi, renkkarışımlarını kısaca renk teorisini iyi bilmek gerekmektedir.

KAYNAKÇA

(1)MAKE, Günter: Kartographie, Band I und II. Sammlung Göschen9030. VValter de Gruyter und Co., Berlin 1974 und 1970.

(2)HEUPEL, Aloys: Die Bedeutung der Farbe in thematischen Kartenund reproduktionstechnische Möglichkeiten ihrer VVledergabe. İn Nie-derschrift, 7. Arbeitsikurs Niederdollendorf 1968.

(3)HEUPEL, Aloys: Farbe und topographische Karten IntemationalesJahrbuch für Kartographie 1967.

(4)KÜPPERS, H.: Farbe. Callvvey Verlag München 1972.

(5)KÜPPERS, H.: Das Grundgesetz der Farbenlehre DuMont BuchverlagKöln 1978.

(6)SELÇUK, Mehmet: Cok Renkli Tramlı Ofset Röprodüksiyonu ve Kartografik Röprodüksiyonda kullanma olanakları (Doçentlik Tezi İstanbul 1979).

51

FOIOGRAMETRİK NİRENGİDE YENİ SONUÇLARVE NİRENGİ SIKLAŞTIRMA

Y. Müh. Vakıf ERDOĞAN

TKGM

ÖZET : Harita yapım çalışmalarında en güç işlerden olan ve toplamharita maliyetinde yaklaşık % 50 paya sahip olan Jeodezik nokta ağınınsıklaştırılmasında, uygulamada, maliyet, presizyon ve bu işlerde çalışacakelemanı sağlama ve hizmet içinde tutma açısından önemli sorunlarla kar-şılaşılmaktadır. Bütün bu sorunların aşılmasında ise en geçerli çözümyolunun «Fotogrametrik Nirengi» (Havai Nirengi) yöntemi uygulamasıolduğu kuşkusuz kabul edilmektedir. Çalışmalara getireceği konfor ve ko-laylık ve maliyet indirimindeki önemli katkısı (% 40-60) artık tartışıl-mazken, presizyon yönünden duyulan kuşkularda, yeni ölçü ve hesaplamayöntemleriyle ortadan kaldırılmıştır. Jeodezik çalışmalarında ise, sonyıllarda elektronikteki gelişmeler ve elektronik uzunluk ölçümünde erişi,len yüksek presizyon ve olanaklar, yeni yöntemlerin denenmesi ve uy-gulanması konusunu gündeme getirmiştir.

. F o t o g r o m e t r i k N i r e n g i d e P r e s i z y o n :

Fotogrametrik nîreigide yalnızca presizyon yönünden bir ince-leme yapılacaksa, karşılaştırma polinom yöntemi dışındaki yöntem-ler arasında olmalıdır. Bunlar da :

—Bağımsız Model Yöntemi

—Demet Yöntemi

—Otomatik kalibrasyonlu demet yöntemi (Ek Parametrelerledemet blok dengeleme)

Bu yöntemlerin uygulanmasında ise, değişik enine bindirmeler(% 20-60) tek, çift ve dört katlı bloklar, değişik blok boyutları, deği.

52

şik sayıda parametreler ve dağılımı, değişik kontrol noktalan sayı,dağılım ve presizyonlarına göre değişik presizyonlara erişilebilir.

Bu derlemede presizyonla ilgili en son sonuçlar derlenmeye ça-lışılmış, bir çok araştırma (ki bunlar : Hermuthausen, Föhr, Heumaden, Neokarsulm, Altenfelden, Böhmenkiroh, Obersohiyvgben, Appen-weier, Hohenzollern, Wien, Zürih, Jâmijarvi, Steinberger, Hordorf,Mosach, Nürnberg, Sehalding, Fürth.. gibi değişik test alanlarında,farklı zaman, ölçek, kamera, ölçü aletleri — A7, C8, PSK, PKI, STKJ,Pianioomp, Planimat V.B. gibi..—, farklı model ve resim sayısı, farklıkontrol noktaları sayı ve dağılımı, farklı hesap programlan —StuttgartPAT-B, Münih MBOP, PAT-M-43, PAT-M, BAP-Müiler. T. Sohenkprogramı v.b. gibi..— ile yapılmıştır.) elden geldiğince aynı başlıklaraltında birleştirilerek genel ve ortalama sonuçlar çıkarılmaya çalışıl-mıştır. Bunlar :

I — 183 yayından ve çeşitli ülkelerdeki 85 organizasyondanalınan anket bilgilerinden derlenen ve 1971 yılında yayınlanan ra-porda : (/1/)

a) Modellerle Dengeleme :

(Konum - Yükseklik iterasyonu ile dengeleme yapıldığından ko-num ve yükseklik için ayrı mo değerleri hesaplanmıştır. Ayrıea modelve demet yöntemlerinde ölçüler, model ve resim koordinatları oldu.

53

(Tek blok için verilen değerler, 4 yönde (D-B, B-D, K-G, G-K)yapılmış uçuşlar ile her yön için ayrı ayrı yapılmış 4 blok dengeleme-nin, 2-katlı blokta iki yönde (D-B ve K-G ile B-D ve G-K) birleştiril-miş resimlerle iki ayrı blok dengeleme ile hesaplanmış değerlerin,4-katlı blok ise 4 yönde yapılmış uçuşlardan elde edilen resimlerinhep bir arada yapılmış blok dengelemesinden ve bunların değişiksayı ve dağılımdaki parametre ve kontrol noktası ile yapılmış hesap-lamalarının ortalamalarıdır.)

54

55

56

3 — Ek parametreli tek blok ile yapılan demet dengelemedemutlak presizyon parametresiz 2-katlı blok demet dengeleme presiz-yonu ile aynı olmaktadır.

4 — Ek parametrelerle demet dengelemede parametreler, yük-seklik presizyonu üzerinde konumdaki kadar etkin olmadığından,önemli bir yükseklik presizyonu artışı beklenilmemelidir.

5 — Ek parametreli demet blok dengelemede 2-katlı bloklar ile,zaten yer kontrol noktalan presizyonuna çok yaklaşıldığından, 4-kat-lıblok demet dengeleme presizyonu arasında önemli bir presizyonfarkı görülmemiştir.

7 — Demet dengelemede sistematik hatalar mutlaka düzeltil-melidir.

Ülkemizde ise, TUFB III. cü komisyonun 1976 yılında yaptığı vegene! kurula sunduğu araştırma projesinde (/11/), o yıllarda HaritaGenel Müdürlüğü (Schut-polinomsal kolon ve blok dengelemesi çö-zümü) ve Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünde (Kurumda yazılmış3cü derece polinomlar ile konum-yükseklik ayrı kolon dengelemesi

57

ve çözümlerin sağladığı ortalama presizyon ise :

mp = 35-40 mikron mz = 20-25 mikronolarak verilmişti. Aneak test alanı olarak seçilen saha böyle biraraştırma için düzenlenmiş bir alan olmayıp, yer kontrol noktalarınınpresizyonu hakkında da bir araştırma yapılmamıştır. Başka bir işsahasında yapılan incelemede, yeni III.cü derece noktaların presiz-yonunun mx,y = 6 cm., IV. cü derece noktalarda mx,y = 10 cm. vetrigonometrik yükseklik hesabı ile bulunan yüksekliklerin presizyo-nunun mz = 8 cm. olduğu görülmüştür. Ölçülerin yapıldığı aletin(Wild A7) so — presizyonunun 20 mikron civarında olduğu ve filimbüzülmesi, distorsiyon, küresellik ve kırılma etkilerinin ve diğer sis-tematiklerin giderilemediği, sonuçların değerlendirilmesinde gözönünde bulundurulmalıdır.

Bu presizyon, yapılacak harita ölçeğine uygun resimlerle çalışıl-dığında yeterli kabul edilebilirse de, halen 1/5000 ölçekli «STK» ha-ritaların yapımı için hesaplanan bu noktaların presizyonunun, klasikyöntemle yapılacak daha büyük ölçekli harita çalışmalarında yeter-siz kalacağı açıktır. Konuya bu açıdan bakıldığında, aslında jeöde-zik yöntemlerle yapılan sıklaştırmanın presizyonunun da büyük öl-çekli çalışmalar için yetersiz olduğu görülür. Nitekim 1/5000 ölçekli«STK» haritaların yapımında uygulanan «1/5000 Ölçekli StandartTopografik Fotogrametrik Harita Yapımına Ait Teknik Yönetmelik»de IV. cü derece noktaların çeşitli doğrultulardan bulunan koordi-nat değerleri arasındaki farkların 30 cm. yi geçmemesi, max. farkın-da 50 cm. den fazla olmaması, trigonometrik kotlar en az 3 doğrul-tudan hesaplanıp bu değerler arasındaki farkın 25 cm. yi geçmeme-si, nivelmanda ise miraların alete olan uzaklıklarının 75 m. yi geç-memesi ve gidiş-dönüş farkının da (40 mm V L ) sınır değerini

58

çözümü) kullanılan iki kolon dengelemesi çözümü çeşitli açılardan karşılaştırılmış ve her iki çözüm için en presiz sonuçlar :

aşmaması istenilmektedir. Bu sınırlar içinde hesaplanan noktalarınpresizyonunun da «1/2500 Ve Daha Büyük Ölçekli Harita ve Plânla-rın Yapılmasına Ait Teknik Yönetmelik»te öngörülen presizyon sınır-ları içine girmediği ve giremiyeaeği görülmektedir. Adı geçen yönet-melik ülke nirengi ağına bağlanma koşulu getirmemiş ve hata sınır-ları da genellikle yersel arazi ölçmelerine dayandırılmıştır. Bu du-rumda, ülke nirengi ağına dayanılarak yapılacak sıklaştırmada bü-yük ölçekli çalışmalar için öngörülen presizyon sınırları içine girmekoldukça güçtür veya kuşkuludur. Bu varsayımdan yola çıkılırsa, ya-ni : bu noktaların büyük ölçekli harita, bütünleme ve aplikasyon iş-lerinde kullanımlarının sınrılı olduğu ve bu uygulamanın da yine1/5000 ölçekli paftalar üzerinde yapılacağı varsayımından hareketedilirse : stereodeğerlendirmede kullanılma fonksiyonu ön plâna ge-çer ki, o zaman da halen kullanılan polinomsal kolon dengelemesiçözümlerinin sağladığı presizyonun da yeterli olduğu söylenebilir.

Ancak bütün ülke için üniversal bir ağ yapılması esas ve amaçalınırsa : öncelikle yüksek dereceli ülke nirengi ağının presizyonuyetersiz ise, günümüzün alet, bilgisayar ve dengeleme yöntemleri gi-bi geniş olanaklarından da yararlanılarak, yeterli hale getirilmesi,III. ve IV. cü derece noktaların jeodezik yöntemle hesaplamalarındadoğrultu ağları yerine kenar veya doğrultu-kenar ağları yöntemineve bu noktaların yüksekliklerinin belirtilmesinde klasik yöntemleryerine, 1 km. de 5 mm nin altında bir presizyon sağlayabileceği veçalışmalara çok büyük kolaylık, hız ve ekonomi kazandıracağı anla-şılan elektrooptik takeometrelerle yapılan «trigonometrik nivelman»yöntemine geçilmesi önerilebilir. O zaman, kontrol noktaları presiz.yonuna yakın presizyon sağlayan, arazi çalışmaları maliyetini ise enaz % 50 daha düşüren fotogrametrik nirengi uygulaması büyükölçüde yaygınlaştırılmalı ve böyle bîr uygulamada presizyon önee.likli olacağına göre, en ince ve kesin matematik modele sahip olan«ek parametrelerle demet blok dengeleme» yöntemi seçilmelidir.

59