Keeping Traditional Music Alive Leabhar Ceoil do Pháistí · 2018. 4. 3. · Fonn 37: Polca ........
121
trad time TM Leabhar Ceoil do Pháistí Curtha le chéile ag Ríona Ní Churtáin Aistriúchán le COGG Keeping Tradional Music Alive
Transcript of Keeping Traditional Music Alive Leabhar Ceoil do Pháistí · 2018. 4. 3. · Fonn 37: Polca ........
tradtimeTM
Leabhar Ceoil do Pháistí
Curtha le chéile ag Ríona Ní ChurtáinAistriúchán le COGG
Keeping Traditional Music Alive
1
Clár Conas Nótaí a Sheinm.............................................................................................................................. 6Ceacht 1: Bhí Uan Beag ag Máire............................................................................................................ 7
Ceacht 2: Droichead Londain.................................................................................................................. 8Ceacht 3: Twinkle, Twinkle ..................................................................................................................... 9
Ceacht 4: Fáinne Geal an Lae............................................................................................................... 10Ceacht 5: Rattlin’ Bog .......................................................................................................................... 12
Ceacht 6: Polca Pheig Ní Riain............................................................................................................. 14
Ceacht 7: Paidir d'Iosa.......................................................................................................................... 16Ceacht 8: Cill Mhuire ............................................................................................................................ 18
Ceacht 9: An Ghaoth Aneas .................................................................................................................. 20Ceacht 10: Eleanor Pluincéad................................................................................................................ 22
Ceacht 11: Masúrca Sonny ................................................................................................................... 24Ceacht 12: A Nóra Bheag ...................................................................................................................... 26
Ceacht 13: Tá an Coileach ag fógairt an Lae ........................................................................................ 30
Ceacht 14: Cuirfimid Dandy, Dandy ..................................................................................................... 34Ceacht 15: Oíche Chiúin ........................................................................................................................ 38
2
Ceacht 16: Sa Stabla, Sa Mháinséar...................................................................................................... 40
Ceacht 17: Cloigíní ................................................................................................................................ 42Ceacht 18: Sleamhnán Brosna.............................................................................................................. 46
Ceacht 19: Leitrim Fancy ..................................................................................................................... 50Ceacht 20: Ar aghaidh go California ................................................................................................... 54
Ceacht 21: Aon rud do John Joe ......................................................................................................... 56Foghlaimímis níos mó faoin gceol ....................................................................................................... 57
Conas a scríobhtar gceol? .................................................................................................................. 57
Luach Nótaí ....................................................................................................................................... 63Sosanna ............................................................................................................................................. 66
Gléaschomharthaí ............................................................................................................................... 67Amchomharthaí ................................................................................................................................. 71
Foinn ................................................................................................................................................. 75
2
3
Aguisín 1: Foinn Bhreise ........................................................................................................................... 77
Fonn 1: Níl ‘na Lá ............................................................................................................................... 77Fonn 2: Clementine ........................................................................................................................... 78
Fonn 3: Bheir Mí ó ............................................................................................................................ 79Fonn 4: O When the Saints ............................................................................................................... 79
Fonn 5: Seáinín ar an Rothar ............................................................................................................. 80Fonn 6: Dilín Ó Deamhas ................................................................................................................... 80
Fonn 7: Óró ‘sé do bheatha ‘bhaile ................................................................................................... 81
Fonn 8: Star of the County Down ...................................................................................................... 82Fonn 9: Britches full of Stitches ........................................................................................................ 83
Fonn 10: Sleamhnán Templeglantine................................................................................................ 84Fonn 11: The Leg of the Duck............................................................................................................ 85
Fonn 12: This Old Man ...................................................................................................................... 86Fonn 13: An Maidrín Rua .................................................................................................................. 86
Fonn 14: Na Ceannabháin Bhána ...................................................................................................... 87Fonn 15: O! Suzanna ......................................................................................................................... 88
Fonn 16: Lucy Farr’s Barndance ........................................................................................................ 90
4
Fonn 17: Báidín Fheilimí ..................................................................................................................... 92
Fonn 18: Deirdre’s Fancy (slip jig) ........................................................................................................ 94Fonn 19: Polca John Brosnan ............................................................................................................ 95
Fonn 21: The Butcher’s Fancy ........................................................................................................... 97
Fonn 22: Mary’s Spinning Wheel ...................................................................................................... 98Fonn 23: The Pudding Polka – Enda Seery ........................................................................................ 99
Fonn 24: Polca Mrs. Crowley’s ......................................................................................................... 100
Fonn 25: Flaing Keel Row.................................................................................................................. 101Fonn 26: My Aunt Jane .................................................................................................................... 102
Fonn 27: Red is the Rose .................................................................................................................. 103Fonn 28: Mo Ghile Mear .................................................................................................................. 104
Fonn 29: The Skillet Pot .................................................................................................................. 106Fonn 30: Iomann: Céad Míle Fáilte Romhat .................................................................................... 108
Fonn 31: Iomann: Gabhaim Molta Bhríde ...................................................................................... 109Fonn 32: A Bhríd, a Mhuire na nGael .............................................................................................. 109
Fonn 33: Iomann: Queen of the May............................................................................................... 110
Fonn 20: Polca Denis Murphy ..........................................................................................................96
4
5
Fonn 34: Bean Pháidín .................................................................................................................... 112
Fonn 35: Raithneach a bhean bheag............................................................................................... 114Fonn 36: Rolling in the Ryegrass ..................................................................................................... 116
Fonn 37: Polca ................................................................................................................................ 116
6
Conas notaí a sheinm
+ Insíonn sé seo dúinn séideadh níos láidre isteach san fheadóg stáin
6
7
Ceacht 1: Bhí Uan Beag ag Máire
I Mary had a little lamb,
Its fleece was white as snow; And everywhere that Mary
went The lamb was sure to go.
II It followed her to school one
day, Which was against the rule; It made the children laugh
and play To see a lamb at school.
III And so the teacher
turned it out, But still it lingered near,
And waited patiently about
‘Til Mary did appear.
IV Why does the lamb love Mary so?
The eager children cry; Why, Mary loves the lamb, you
know, The teacher did reply.
8
Ceacht 2: Droichead Londain
London Bridge is falling down, Falling down, falling down,
London Bridge is falling down, My fair lady.
8
9
Ceacht 3: Twinkle, Twinkle
Twinkle, twinkle, little star, how I wonder what you are! Up above the world so high, like a diamond in the sky!
Twinkle, twinkle, little star, how I wonder what you are!
10
Ceacht 4: Fáinne Geal an Lae
10
11
Maidin ‘ moch do ghabhas amach One morning early I went out Ar bhruach Locha Léin. On the banks of Lough Leane. An samhradh ag teacht, an chraobh len’ ais The summer coming, the branches beside it Is lonrach te ón ngréin. And a warm radiance from the sun. Ar thaisteal dom trí bhailte poirt As I travelled through port towns Is bánta míne réidhe And level, smooth grasslands Cé a gheobhainn le m’ais ach an chúileann deas
Who should I find beside me but the beautiful maiden
Le fáinne geal an lae. At the dawning of the day.
Ní raibh bróg ná stoc’, caidhp ná clóc’ Not a shoe, nor sock, nor cape, nor cloak Ar mo stóirín óg ón spéir Had my young darling from the sky Ach folt fionn órga síos go troigh But golden blonde hair to her feet Ag fás go barr an fhéir. Growing to the top of the grass. Bhí calán crúite aici ina glaic In her hand she held a milking pail Is ar dhrúcht ba dheas a scéimh In the dew she looked so fair. Do rug barr gean ar Véineas deas Her beauty excelled even Venus fair Le fáinne geal an lae. At the dawning of the day.
Na Focail
12
Do shuigh an bhrídeog síos le m’ais The young maiden sat beside me Ar bhinse glas den fhéar On a green grassy bench Is ag magadh léi, bhíos dá maíomh go pras Making fun of her, I was saying to her Mar mhnaoi nach scarfainn riamh léi. As a woman, I’d never part from her. Is é dúirt sí liom, “Ó, imigh uaim She said to me, “O, go away, Is scaoil ar siúl mé, a réic. And let me go, you rake. Sin iad aneas na soilse ag teacht There from the south the lights are coming, Le fáinne geal an lae.” At the dawning of the day.”
Maidin ‘ moch do ghabhas amach One morning early I went out Ar bhruach Locha Léin. On the banks of Lough Leane. An samhradh ag teacht, an chraobh len’ ais The summer coming, the branches beside it Is lonrach te ón ngréin. And a warm radiance from the sun. Ar thaisteal dom trí bhailte poirt As I travelled through port towns Is bánta míne réidhe And level, smooth grasslands Cé a gheobhainn le m’ais ach an chúileann deas
Who should I find beside me but the beautiful maiden
Le fáinne geal an lae. At the dawning of the day.
12
13
Ceacht 5: Rattlin’ Bog
14
Ceacht 6: Polca Pheig Ní Riain
Véarsa 1
14
15
Véarsa 2
16
Ceacht 7: Paidir d'Íosa
Séis
16
17
Comhcheol
18
Ceacht 8: Cill Mhuire Séis
18
19
Comhcheol
20
Ceacht 9: An Ghaoth Aneas Comhcheol
20
21
Séis
22
Ceacht 10: Eleanor Pluincéad
Véarsa 1
22
23
Véarsa 2
24
Ceacht 11: Masúrca Sonny
Véarsa 1
24
25
Véarsa 2
26
Ceacht 12: A Nóra Bheag Séis
Na Focail 1.“A Nóra bheag, cá raibh tú ‘réir?” ‘Sé dúirt mo mhamaí liomsa; “I gcúl a’ tí ag tobar an uisce ‘Foghlaim coiscéim damhsa.”
26
27
Curfá “‘Gus iomba Nóra, Nóra, Nóra, ‘Gus iomba ‘s tú mo ghrá geal, ‘Gus iomba ‘Nóra ‘s tú mo stóirín, Tá mise dúnta i ngrá leat!” 2. B’aith1 le Nóra pis agus pónair’B’aith le Nóra branda,B’aith le Nóra prátaí rósta,ʼS d’íosfadh Nóra an t-im leo.
3. Dá mbeadh ‘gam ciste - níl ach toistiún,Chuirfinn ort gúna álainn;Bhéarfainn fuisce, tae agus brioscaí,’S bheinn ag ga’il ceoil go lá leat.
4. “’S a Nóra bheag, cá raibh tú ‘réir?”“Bhí mé i gcúl a’ gharra픓Cé ‘bhí agat féin ansin?”“A’ píobaire beag ‘s a mhálaí!”
1 = b’aith = ba mhaith
28
Comhcheol
28
29
30
Ceacht 13: Tá an Coileach ag fógairt an Lae
Séis – Véarsa 1
30
31
Séis – ar lean
Na Focail Véarsa 2 Tá’n coileach ag fógairt an lae, tá’n coileach ag fógairt an lae. Tá’n chaora ‘s na huain ’na dtoirchim suain, tá’n coileach ag fógairt an lae. Tá’n coileach ag fógairt an lae, tá’n coileach ag fógairt an lae. Tá’n chaora ‘s na huain ’na dtoirchim suain, tá’n coileach ag fógairt an lae.
32
Véarsa 3 Tá’n coileach ag fógairt an lae, tá’n coileach ag fógairt an lae. Tá bó na leath-adhairce ’tál bhainne don teaghlach, tá’n coileach ag fógairt an lae. Tá’n coileach ag fógairt an lae, tá’n coileach ag fógairt an lae. Tá bó na leath-adhairce ’tál bhainne don teaghlach, tá’n coileach ag fógairt an lae.
Véarsa 4 Tá’n coileach ag fógairt an lae, tá’n coileach ag fógairt an lae, Tá an ghealach ’na luí is an ghrian ag éirí, tá’n coileach ag fógairt an lae. Tá’n coileach ag fógairt an lae, tá’n coileach ag fógairt an lae, Tá an ghealach ’na luí is an ghrian ag éirí, tá’n coileach ag fógairt an lae.
32
33
Comhcheol
34
Ceacht 14: Cuirfimid Dandy, Dandy Séis – véarsa
34
35
Séis – Curfá
36
Comhcheol
36
37
Na Focail
Véarsa 1: Cuirfimid dandy, dandy, cuirfimid dandy ‘r Mháire, cuirfimid dandy, dandy, bróga ‘s stocaí bána. Cuirfimid dandy, dandy, cuirfimid dandy ‘r Mháire, cuirfimid dandy, dandy, bróga ‘s stocaí bána.
Curfá: Óró, damhs’ is damhs’, is, óró, damhs’ go haerach, Óró, damhs’ is damhs’, is damhs’, is damhs’; a lao ghil, Óró, damhs’ is damhs’, is óró, damhs’ go haerach, Óró, damhs’ is damhs’ is damhs’ is damhs’; a lao ghil.
Véarsa 2: Caithfimid suas is suas í, caithfimid suas an páiste, Caithfimid suas is suas í, ‘s tiocfaidh sí ‘nuas amárach, Caithfimid suas is suas í, caithfimid suas an páiste, Caithfimid suas is suas í, ‘s tiocfaidh sí ‘nuas amárach.
38
Ceacht 15: Oíche Chiúin
Séis
38
39
Comhcheol
40
Ceacht 16: Sa Stábla, Sa MháinséarSéis
Comhcheol
40
41
Focail:Sa stábla, sa mháinséar, tá naíonán ‘na luí,An naíonán beag Íosa ‘bhéas fós linn mar rí.Tá réaltaí ag soilsiú go hard insan spéir,Ar an leanbh beag Íosa ina luí sa mháinséar.
Tá ciúnas mór thimpeall; tá draíocht san aer!Tá aoibhneas is áthas ar an domhan go léir.Tá Aingil na bhFlaithis ag síor-mholadh Dé.Ard-mholadh d’Íosa, don leanbh beag glé.
Bí linne, a Íosa; bí linne go deo.Bí linne san oíche; bí linne sa ló.Tabhair grá do do pháistí; tabhair grá dúinn go síor.Agus bímis dílis; bímis dílis go fíor.
42
Ceacht 17: Cloigíní
Séis – Cúrfa amháin
42
43
Séis – véarsa & curfá
44
Comhcheol
44
45
CurfáCloigíní, cloigíní, cloigíní sa spéirTá Daidí na Nollag ag teacht anocht, anuas an similéar.Ó, bualadh bos, bualadh bos, buailimis go léir,Tá Daidí na Nollag ag teacht anocht anuas an similérrar.
Véarsa
Tá’n Nollaig buailte linn; tá áthas insan aer,Tá sneachta ar an dtalamh; tá réaltaí insan spéir. Táimid ag dul a chodladh, is tá ár stocaí réidh. Tá Daidí Nollag ag teacht anocht anuas an similéar.
Curfá
Cloigíní, Cloigíní, Cloigíní sa spéirTá Daidí na Nollag ag teacht anocht, anuas an similéar.Ó, bualadh bos, bualadh bos, buailimis go léir,Tá Daidí na Nollag ag teacht anocht anuas an similéar.
Véarsa
Tá’n Nollaig buailte linn; tá áthas insan aer,Tá sneachta ar an dtalamh; tá réaltaí insan spéir.Táimid ag dul a chodladh, is tá ár stocaí réidh.Tá Daidí Nollag ag teacht anocht anuas an similéar.
46
Ceacht 18: Sleamhnán Brosna Séis – véarsa 1
46
47
Séis – véarsa 2
48
Comhcheol – véarsa 1
48
49
Comhcheol – véarsa 2
50
Ceacht 19: Leitrim Fancy
Séis - véarsa 1
50
51
Séis - véarsa 2
52
Comhcheol – véarsa 1
52
53
Comhcheol – véarsa 2
54
Ceacht 20: Ar aghaidh go California Véarsa 1
54
55
Véarsa 2
56
Ceacht 21: Aon rud do John Joe
56
57
Foghlaimímis níos mó faoin gCeol
Conas a scríobhtar ceol?
Is féidir linn go leor nótaí éagsúla a dhéanamh sa cheol. Is féidir leis na nótaí seo a bheith an-ard nó an-íseal. Tugtar airde air sin.
Mar is eol dúinn ó bheith ag seinm ar an bhfeadóg stáin, úsáideann muid litreacha le hairde na nótaí a ainmniú:
D E F# G A B C# D’ E’ F#’ G’ A’ B’
Ach is féidir linn pictiúir a úsáid chomh maith le taispeáint cén nótaí atá á seinm againn. Tugtar cliathnodaireacht ar scríbhneoireacht an cheoil mar seo:
Is bealach an-mhaith é an pictiúr a úsáid le ceol a scríobh, mar go léiríonn sé ní hamháin cé chomh hard nó íseal is atá nóta, ach cé chomh fada is atá sé freisin. Mar shampla:
58
F gearr:
F fada:
Cad is brí leis na pictiúir ar fad? Conas a bhí a fhios againn go raibh F amháin gearr (or tapa = fast) agus an F eile fada (mall = slow)? Féachaimis ar na pictiúir.
58
59
Nuair a úsáidimid pictiúir le ceol a scríobh, bainimid úsáid as cúig líne agus ceithre spás. Tugtar cliath air seo. Is féidir nóta a chur ar gach líne agus i ngach spás. Féach:
D E F G A B C D’ E’ F’ G’
60
Cad is brí leis an siombal seo?
Tugtar eochair na tribile air
Má tá orainn dul níos airde nó níos ísle, baineann muid úsáid as línte breise, mar shampla:
60
61
Is féidir le roinnt uirlisí, cosúil leis an bpianó, níos mó nótaí a sheinm ná an fheadóg stáin. Dá seinnfimis nóta an-íseal ar an bpianó, bheadh orainn an-chuid línte breise a úsáid chun é a scríobh.
Ina ionad sin, cuirimid siombail eile ann ag an tús. Taispeánann an tsiombail seo dúinn cén áit ar an bpianó atá na nótaí seo. Dá mbeadh na nótaí an-íseal, bhainfimis úsáid as eochair eile (eochair an doird):
Insíonn an eochair seo dúinn go seasann na línte agus spásanna do nótaí ar an gcuid is ísle den phianó. Ar an bhfeadóg stáin, ní sheinnimid nótaí atá íseal, mar sin bainimid úsáid as eochair na tribile i gcónaí.
62
Cad is brí leis na huimhreacha seo?
Tugtar an gléaschomhartha ar na siombailí seo nuair atá siad ar fáil ag tús líne den cheol. Is féidir leat níos mó a fhoghlaim faoi ghléaschomharthaí sa rannóg “Gléaschomharthaí” ar leathanach 67.
Nuair atá a fhios againn cé chomh hard nó íseal is atá nóta, is féidir linn fáil amach cé chomh fada agus atá sé trí amharc ar an dath agus ar an gcruth atá air. Foghlaimeoimid níos mó faoi luach nótaí sa chéad rannóg eile.
Tugtar amchomhartha ar na huimhreacha seo. Is féidir leat níos mó a fhoghlaim faoi amchomharthaí sa rannóg “Amchomharthaí” ar leathanach 71.
Cad is brí leis na siombailí beaga seo?
62
63
Luach Nótaí
Féach:
Leathlán: Tá sé seo bán ar an taobh istigh agus níl aon chos air, is é sin le rá, níl aon líne ag teacht amach as. Tá ceithre bhuille aige.)
Minim: Tá an nóta seo leath chomh fada le leathlán. Tá sé bán sa lár freisin, ach tá cos air. Tá dhá bhuille aige.)
Croisín: Tá an nóta seo leath chomh fada le minim. Tá an ceathrú cuid de luach leathlán aige. Tá cos air agus tá sé dubh sa lár. Tá buille amháin aige.)
64
Camán: Tá an nóta seo leath chomh fada le croisín. Tá an t-ochtú cuid de luach leathlán aige. Tá sé dubh sa lár, tá cos air, agus tá eireaball air. Tá cruth camáin iománaíochta/camógaíochta air.
Má thagann dhá chamán le chéile, ceanglaítear le chéile iad le barra beag, mar seo:
agus
Mar sin:
Leathlán amháin = 2 mhinim = 4 chroisín = 8 gcamán
So:
1 semibreve = 2 minims = 4 crotchets = 8 quavers = = =
64
65
Uaireanta, bíonn luachanna eile ag nótaí: mar shampla, is féidir le nóta a bheith níos faide ná minim, ach ní chomh fada le leathlán. Nuair a tharlaíonn sé seo, úsáidimid poncanna le taispeáint cé chomh fada is atá an nóta, mar shampla:
Tugtar minim phoncaithe ar an nóta sin thuas: is ionann é agus minim go leith. Tá sé níos faide ná minim agus níos giorra ná leathlán. Tá trí bhuille aige.)
Is féidir le pictiúir a insint dúinn nach gá nóta a sheinm. Tugtar “sosanna” ar na siombailí seo agus léiríonn siad tost i bhfonn. Foghlaimeoimid níos mó faoi shosanna sa chéad rannóg eile.
66
Sosanna
Is sos leathlán é seo: bosca dubh ar crochadh ón gceathrú líne. Insíonn sé seo dúinn gan seinm ar feadh luach leathlán.
Sos minim: bosca dubh suite ar an tríú líne. Insíonn sé seo dúinn gan seinm ar feadh luach minim.
Sos croisín: líne chorrach. Insíonn sé seo dúinn gan seinm ar feadh luach croisín.
Sos camáin: Tá sé cosúil le huimhir a 7, ar bhealach. Insíonn sé dúinn gan seinm ar feadh luach camáin.
66
67
Gléaschomharthaí.
Is féidir linn an-chuid nótaí éagsúla dhéanamh sa cheol. Is féidir leis na nótaí a bheith ard nó íseal. Bogann na nótaí i gcéimeanna ar a dtugtar “leath-thoin”
Tá litir-ainmneacha ar na nótaí bána ar an bpianó, mar atá ag na nótaí ar an fheadóg stáin; agus tá litir-ainmneacha ar na nótaí dubha freisin. Tugtar litir-ainm agus “géar” nó “maol”, mar shampla F > F#; B > Bb.Nuair a scríobhtar fonn amach, in ionad “géar” nó “maol” a scríobh gach uair:
Cad is brí le gléaschomhartha
68
cuirimid comhartha ag tús an fhoinn:
Tugtar “gléaschomhartha” ar an gcomhartha seo, agus insíonn sé don duine atá ag seinm an fhoinn cén nótaí géaraithe nó maolaithe is gá a sheinm. Mar shampla, má scríobhtar F# ag tús na líne, insíonn sé seo dúinn gur gá gach F a sheinm mar F#. Má tá 2 ghéar scríofa ag an tús, seinntear gach F agus C géaraithe sa phíosa. Fágann sé seo nach gá dúinn # a scríobh roimh gach F agus C san fhonn.
68
69
Féachaimis ar shampla:
Ar an gcéad líne, níl aon ghéar ná maol sa ghléaschomhartha. Mar gheall air sin, is gá dúinn # a chur roimh gach F agus C.
Ar an dara líne, tá géar amháin sa ghléaschomhartha. Mar gheall air sin, gach uair a sheinntear F, tá a fhios againn go bhfuil sé géaraithe, agus ní gá dúinn é a scríobh isteach roimh gach F san fhonn.
70
Ar an tríú líne, tá dhá ghéar sa ghléaschomhartha. Mar gheall air sin, tá a fhios againn go bhfuil gach F agus C géaraithe, agus ní gá dúinn gach ceann a scríobh isteach.
Anois tá a fhios againn, nuair a fheicimid dhá ghéar sa ghléaschomhartha, nach gá dúinn aon C nádúrtha a sheinm, mar beidh gach C géaraithe.
70
71
Amchomharthaí
Cad is brí le hamchomhartha?
Ag tús píosa ceoil, feicfidh tú uimhreacha beaga. Tugtar amchomhartha ar na huimhreacha seo. Cad is brí leis na huimhreacha seo?
72
Samhlaigh go bhfuil muid ag máirseáil le chéile. Samhlaigh an ceannaire ag glaoch amach “CLÉ, Deas, CLÉ, Deas, CLÉ, Deas”. Tá na buillí sin cothrom, agus tá siad i ngrúpaí de dhá bhuille.
Sa cheol, scríobhtar an rithim sin mar seo:
Barralíne
Taispeánann an “2” san amchomhartha go bhfuil dhá bhuille i ngach grúpa. Roinneann an bharralíne na buillí i ngrúpaí ar a dtugtar barraí.
72
CLÉ Deas CLÉ Deas
73
Anois, samhlaigh go nglaonn an ceannaire amach:
“ ’ hAON, dó, trí ceathair, ‘ hAON, dó, trí, ceathair...”
Arís tá na buillí cothrom, ach tá siad i ngrúpaí de cheithre bhuille.
Scríobhtar an rithim sin mar seo: ‘ hAON dó trí ceathair, ‘ hAON dó trí ceathair
Arís, roinneann na barralínte na nótaí i ngrúpaí, agus tá ceithre bhuille chothroma i ngach barra.
hAON dó trí ceathair hAON dó trí ceathair
74
Cad is brí leis an “4” in 2/4 agus 4/4?
Léiríonn an uimhir ag an mbun cén cineál buille atá in úsáid. Nuair atá “4” ag an mbun, insíonn sé dúinn gur buillí croisín atá i gceist. Mar a d’fhoglaim muid níos luaithe, is nótaí dubha iad croisíní le cos orthu.
Is féidir linn é sin a fheiceáil sna pictiúir: in 2/4, tá dhá bhuille croisín i ngach barra; in 4/4 tá ceithre bhuille croisín i ngach barra.
Nuair atá 8 ag an mbun, tá a fhios againn go ndéantar cuntas ar na buillí i gcamáin. Féach ar an gceol seo in 6/8:
Mar a fheicimid, is camáin iad na buillí, agus tá sé cinn acu i ngach barra.
74
hAON dó trí ceathair cúig sé hAON dó trí ceathair cúig sé
75
Tugann na hamchomharthaí éagsúla “mothú” nó “luascadh” difriúil d’fhoinn éagsúla. Fuaimníonn port in 6/8 éagsúil le ríl in 4/4. Fuaimníonn máirseáil in 4/4 éagsúil le masúrcaí in 3/4.Sa cheol traidisiúnta, seinntear cineálacha áirithe fonn go han-mhinic, agus tá a stíl féin agus a n-amchomhartha féin acu. Is féidir leat níos mó a fhoghlaim faoi na cineálacha éagsúla fonn Gaelacha sa chéad rannóg eile.
Foinn
Polca
Is damhsa in 2/4 é an polca. Samplaí de pholca iad “Polca Pheig Ní Riain” agus “Rattlin’ Bog”. Tá siad tapa agus coitianta go háirithe in iarthar na Mumhan. Is féidir le grúpaí damhsa a dhéanamh leo.
MasúrcaDamhsa in 3/4 é masúrca. Sampla de mhasúrca é “Masúrca Sonny”.
RílDamhsa tapa in 4/4. Sampla de ríl é “Anything for John Joe”. Tá ríleanna coitianta go háirithe i gCo. an Chláir.
CornphíopaDamhsa in 4/4. Bíonn cornphíopa níos moille ná ríl agus tá sé luascach, mar nach bhfuil na nótaí ar fad cothrom. Sampla de chornphíopa é “Off to California”.
76
MáirseáilTá amchomhartha 4/4 ag máirseáil. Seinneann bannaí máirseála na foinn seo go minic. Sampla de mháirseáil é “Fáinne Geal an Lae”.
Port LuascachBíonn port luascach in 9/8. Sampla de phort luascach é “Cuirfimid Dandy, Dandy”.
PortIs damhsa in 6/8 é port. Samplaí de phoirt iad “Leitrim Fancy”, “Tá an Coileach ag fógairt an lae” agus “A Nóra Bheag”.
SleamhnánDamhsa in 12/8. Is féidir le grúpa an damhsa seo a dhéanamh, agus tá sé an-choitianta in iarthar na Mumhan. Sampla de shleamhnán é “Sleamhnán Bhrosna”.
Fonn MallIs ceol mall é an fonn mall, agus de ghnáth bíonn sé bunaithe ar amhrán. Sampla d’fhonn mall é “An Ghaoth Aneas”. Ní bhíonn rithim dhaingean ag fonn mall go hiondúil.
76
77
Aguisín 1: Foinn Bhreise
Fonn 1: Níl ‘na Lá
78
Fonn 2: Clementine
78
79
Fonn 3: Bheir Mí ó
Fonn 4: O When the Saints
80
Fonn 5: Seáinín ar an Rothar
Fonn 6: Dilín Ó Deamhas
80
81
Fonn 7: Óró ‘sé do bheatha ‘bhaile
82
Fonn 8: Star of the County Down
82
83
Fonn 9: Britches full of Stitches
84
Fonn 10: Sleamhnán Templeglantine
84
85
Fonn 11: The Leg of the Duck
86
Fonn 12: This Old Man
Fonn 13: An Maidrín Rua
86
87
Fonn 14: Na Ceannabháin Bhána
88
Fonn 15: O! Suzanna
88
89
90
Fonn 16: Lucy Farr’s Barndance
Véarsa 1
90
91
Véarsa 2
92
Fonn 17: Báidín Fheilimí
Véarsa
92
93
Curfá
94
Fonn 18: Deirdre’s Fancy (port luasach)
94
95
Fonn 19: Polca John Brosnan
96
Fonn 20: Polca Denis Murphy
96
97
Fonn 21: The Butcher’s Fancy
98
Fonn 22: Mary’s Spinning Wheel
98
99
Fonn 23: The Pudding Polka – Enda Seery
100
Fonn24: Polca Mrs. Crowley
100
101
Fonn 25: Keel Row Fling
102
Fonn 26: My Aunt Jane
102
103
Fonn 27: Red is the Rose
104
Fonn 28: Mo Ghile Mear
104
105
Na Focail
Curfá ‘Sé mo laoch mo ghile mear ‘Sé mo Chaesar, ghile mear, Suan ná séan ní bhfuaireas féin Ó chuaigh i gcéin mo ghile mear. 1 Seal dá rabhas im’ mhaighdean shéimh, ‘S anois im’ bhaintreach chaite thréith, Mo chéile ag treabhadh na dtonn go tréan De bharr na gcnoc is in imigéin. 2 Bímse buan ar buairt gach ló, Ag caoi go cruaidh ‘s ag tuar na ndeor Mar scaoileadh uaim an buachaill beo ‘S ná ríomhtar tuairisc uaidh, mo bhrón. 3 Ní labhrann cuach go suairc ar nóin Is níl guth gadhair i gcoilltibh cnó, Ná maidin shamhraidh i ngleanntaibh ceoigh Ó d’imthigh sé uaim an buachaill beo.
4 Marcach uasal uaibhreach óg, Gas gan gruaim is suairce a snódh, Glac is luaineach, luath i ngleo Ag teascadh an tslua 's ag tuargaint treon. 5 Seinntear stair ar chláirsigh cheoil 's líontar táinte cárt ar bord Le hintinn ard gan cháim, gan cheo Chun saoghal is sláinte d' fháil don leon. 6 ‘Ghile mear ‘sa seal faoi chumha, ‘S Éire go léir faoi chlócaibh dubha; Suan ná séan ní bhfuaireas féin Ó chuaigh i gcéin mo ghile mear.
106
Fonn 29: The Skillet Pot
106
107
Na Focail
Did you ever eat colcannon Made with lovely pickled cream? And the greens and scallions mingled Like a picture in a dream Did you ever make a hole on top To hold the melting flake Of the creamy-flavoured butter That your mother used to make?
Curfá:Oh you did so you did So did he and so did I, And the more I think about Sure the nearer I'm to cry. Oh wasn’t it the happy days When troubles we had not And our mothers made colcannon In the little skillet pot.
Did you ever take potato cakes And boxty to the school Tucked underneath your oxter With your books and slate and rule? And when the teacher wasn't looking A great big bite you'd take Of the flowery-flavoured buttered soft And sweet potato cake.
108
Fonn 30: Iomann: Céad Míle Fáilte Romhat
108
109
Fonn 31: Iomann: Gabhaim Molta Bhríde
Fonn 32: A Bhríd, a Mhuire na nGael
110
Fonn 33: Iomann: Queen of the May Véarsa
110
111
Curfá
112
Fonn 34: Bean Pháidín Curfá
112
113
Véarsa
114
Fonn 35: Raithneach a bhean bheag Curfá
114
115
Véarsa
1. Do chuireas mo ghearrchailego Barra na hAoineAg iarraidh staimpí ‘gus cácaímílse,Nuair a tháinig sí abhaile níbhlaisfeadh fear an tí é,Raithneach a bhean bheagstaimpí agus im air.
2. Tá tigh mór fairsing i mBarrana hAoine;Bíonn bean acu á ghlanadh isbean eile acu á scríobadh,Is bean acu á fháscadh os cionncorcáin ar a dícheall,Is seanbhean ar a corraghiob áleathadh ar an ngríosaigh.
3. Nuair a ghluaiseannMáire, Siún agus Síle,Nóra agus Cáit is sásta abhíd siad,An juga ar an gclár is acháirt dá líonadh,Is mo cheol go brách sibh,a mhná cois Aoine.
116
Fonn 36: Rolling in the Ryegrass nó: “The Shannon Breeze”.
116
117
Fonn 37: Polca
Teagmháil:Oifig: 069 77 333 / 087 195 5399Ríomhphost: [email protected]
www.tradtime.ie
tradtimeTM
tradtime2011
Keeping Traditional Music Alive
