ke karakteristike infestacije crvenih lisica parazitom...

UNIVERZITET U NOVOM SADU

POLJOPRIVREDNI FAKULTET

Departman za veterinarsku medicinu

Aleksandar Savić

Prevalenca i epizotiološke karakteristike infestacije

crvenih lisica parazitom Eucoleus boehmi

Master rad

Novi Sad, 2015.

Kandidat Mentor

Aleksandar Savić prof. dr Vesna Lalošević

Prevalenca i epizotiološke karakteristike infestacije

crvenih lisica parazitom Eucoleus boehmi

Master rad

Novi Sad, 2015.

UNIVERZITET U NOVOM SADU

POLJOPRIVREDNI FAKULTET

Departman za veterinarsku medicinu

KOMISIJA ZA ODBRANU I OCENU MASTER RADA

__________________________________________________________

Dr Vesna Lalošević, redovni profesor, mentor, za užu naučnu oblast, Veterinarska mikrobiologija i zarazne bolesti životinja,

Poljoprivredni fakultet Novi Sad

Departman za veterinarsku medicine

__________________________________________________________

Dr Ljubica Spasojević Kosić, vanredni profesor, za užu naučnu oblast, Bolesti životinja i higijena animalnih proizvoda,

Poljoprivredni fakultet Novi Sad

Departman za veterinarsku medicine

__________________________________________________________

Dr Dušan Lalošević, redovni profesor, za užu naučnu oblast, Histologija,

Medicinski fakultet Novi Sad

__________________________________________________________

SADRŽAJ

1. UVOD

2. PREGLED LITERATURE

2.1. Nematoda Eucoleus boehmi

2.1.1. Morfologija i graĎa nematoda

2.1.2. Klasifikacija i karakteristike Eucoleus boehmi

2.1.3. Uticaj Eucoleus boehmi na zdravlje ţivotinja

2.2. Crvena lisica kao rezervoar i vektor zoonotskih bolesti

2.3. Klimatske i geografske karakteristike Vojvodine

3. CILJEVI ISTRAŽIVANJA

4. MATERIJAL I METODE RADA

5. REZULTATI ISTRAŽIVANJA

6. DISKUSIJA

7. ZAKLJUČCI

8. LITERATURA

KRATAK SADRŽAJ

Crvene lisice (Vulpes vulpes) su domaćini za mnoge zoonoze i druge parazitske vrste,

koje mogu biti prenesene na druge domaće ţivotinje, kao i na ljude. Praćenje njihove

strukture i dinamike unutar zajednice, jedan je od najboljih načina kontrole i monitoringa

mnogih parazitskih bolesti koje su od javnog značaja za ljudsku i veterinarsku medicinu. U

ovom istraţivanju, koristeći se jednostavnim patološkim pregledom sluznica nosa i nosnih

sinusa, pregledali smo 68 leševa lisica sa teritorije Vojvodine. Od ukupnog broja, 30 lisica je

bilo sa geografskog područja Bačke, 26 sa područja Srema i 12 sa područa Banata. Kod 23

leša lisice dijagnostikovano je prisustvo parazita Eucoleus boehmi. Došli smo do zaključka da

ukupna prevalencija infestacije pregledanih lisica sa područja Autonomne pokrajine

Vojvodine iznosi 33,82%. Rezultati nam ukaziju na to da je parazit Eucoleus boehmi prisutan

na teritoriji Vojvodine, kao i to da u opšti klinički i patološki pregled na ovog parazita treba

uključiti i ostale prijemčive vrste sa ovog područja, radi sticanja što boljeg uvida i kontrole

ove parazitoze.

SUMMARY

Red foxes (Vulpes vulpes) are hosts for many zoonoses and other parasitic species which can

be transmitted to other domestic animals but to people as well. Following their structure and

dynamics inside of a community is one of the best ways to control and monitor many

parasitic diseases which are of public importance for human and veterinary medicine. In this

research, by doing a very simple pathological checkup of nasal mucosae and nasal sinuses,

we have examined 68 fox corpses in Vojvodina. From the total number, 30 foxes were from

the geographical area of Bačka, 26 were from Srem and 12 from Banat. In 23 corpses the

presence of Eucoleus boehmi parasite was diagnosed. We came to the conclusion that the

total prevalence of the infestation of foxes from the area of Autonomous Province of

Vojvodina is 33.82%. The results show that the parasite Eucoleus boehmi is present in

Vojvodina and that the general clinical and pathological examination for this parasite should

include other susceptible species from this area in order to have a better insight and to gain

more control over the parasite.

1. UVOD

Prirodni ekosistemi se odlikuju velikom raznolikošću biljnih i ţivotinjskih vrsta, kao i

njihovim meĎusobnim odnosima. Crvena lisica (Vulpes vulpes), kao predstavnik porodice

pasa, svakako je jedna od najrasprostranjenijih vrsta. Njena geografska distribucija, način

ishrane i sposobnost prilagoĎavanja, uvećali su brojnost populacije, ali i prijemčivosti i

podloţnost ka mnogim infekcijama.

Danas se crvena lisica smatra glavnim rezervoarom i vektorom zoonoza u prirodi.

Bliski kontakt i korelacija unutar iste vrste, ili meĎu različitim vrstama, dovode do brzog

širenja odreĎene bolesti i nastanku epizotije. Sve češće direktno zadiranje čoveka u staništa

divljih ţivotinja ali i obrnuto, čine faktore koji utiču na pojavu parazitskih infekcija domaćih

ţivotinja, prvenstveno pasa, ali i samih ljudi.

Eucoleus boehmi ranije nazivana Capillaria boehmi ili nosni crv, prvi put je otkriven

kod crvenih lisica u Nemačkoj (Supperer 1953). Pored lisica, Eucoleus boehmi parazitira kod

mnogih drugih vrsta divljih i domaćih mesojeda, preteţno u gornjim partijama respiratornog

trakta, uzrokujući respiratorne disfunkcije sa kijanjem i pojačanim lučenjem nosnog sekreta.

MeĎutim, infekcija često moţe da proĎe asimptomatski i bez izraţenih kliničkih znakova.

Prisustvo parazita Eucoleus boehmi je utvrĎeno u mnogim zemljama Evropske unije

kao i na američkom kontinentu, stoga je bilo vaţno utvrditi prevalencu pojave ove parazitoze

i na područiju Autonomne pokrajine Vojvodine. Kako bi se sprečila pojava i širenje ove

infekcije, moraju se uzeti u obzir svi faktori koji utiču na ekologiju i biologiju ovog parazita

kao i njegovih domaćina. S tim ciljem smo pristupili prikupljanju lisica kao glavnih

prenosioca i prirodnih rezervoara ove parazitoze. Primenom metoda brisa nosnih otvora,

uzimanjem ispirka nosne mukoze fiziološkim rastvorom i uzimanjem kopletnih sluznica nosa

i nosnih sinusa, došli smo do rezultata koji nedvosmisleno potvrĎuju prisustvo ovog parazita

na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine.

2. PREGLED LITERATURE

2.1. NEMATODA EUCOLEUS BOEHMI

2.1.1. MORFOLOGIJA I GRAĐA NEMATODA

Nematode ili valjkasti crvi, dobili su naziv od grčke reči nematos, sto znači konac i

odlikuju se tankim dugačkim, nesegmentiranim telom, sa stanjenim i zašiljenim krajevima.

Na poprečnom preseku njihovo telo je okruglo. Klasa Nematoda obuhvata oko 100 000 vrsta,

od kojih 15000 vodi parazitski tip ţivota. Oni su ubikvitarni organizmi široko rasprostranjeni

u prirodi i jedni su od najbrojnijih grupa ţivotinja.

Kod nematode su razvijeni svi sistemi organa i tkiva, osim respiratornog i krvnog

(cirkulatornog) sistema.

Telesni zid valjkastih crva se sastoji od kutikule, epidermisa i mišića. Kutikula ima

ulogu da štiti telo i da mu daje čvrstinu, a sluţi i kao potpora misićima. Kod nekih rodova je

jako čvrsta i sastoji se čak iz devet slojeva, kao što je slučaj sa rodom Ascaris; i na taj način

predstavlja dobru zaštitu od sekreta crevne mukoze, dominantno enzima, koja onemogućava

da paraziti budu svareni ili imunološki odbačeni. Tako graĎena kutikula je odlika uglavnom

nematoda koje parazitiraju u digestivnom traktu domaćina. Ispod kutikul je subkutikularni

sloj koji se naziva hypoderm, a ispod njega se nalaze, samo kod muţjaka, uzduţna mišićna

vlakna, dok se i kod muţjaka i kod ţenki na zadnjem delu tela mogu naći i poprečnoprugasta

mišićna vlakna. Epidermis moţe da bude sinicicijalan, što znači da je bez jasnih granica

izmeĎu ćelija, ili pak, sa jasnim ćelijskim razgraničenjima. Obrazuje četiri uzduţna

zadebljanja, trbušno, leĎno i dva bočna. Sloj misića se nalazi ispod epidermisa, a njihova

graĎa je vrlo specifična i sastoji se iz proširenog dela u kome se nalazi jedro i višak

uskladištenog glikogena. Iz ovog proširenog dela pruţa se nastavak koji je u vezi sa nervnom

ćelijom i na taj način je mišić inervisan (kod drugih ţivotinja nervi svojim nastavcima stupaju

u kontakt sa mišićnim ćelijama, pa ih tako inervišu). Uzduţni deo mišića naleţe na epidermis

i ima sposobnost kontrakcije.

IzmeĎu telesnog zida i creva nalazi se pseudocelom koji je ispunjen tečnošću.

Digestivni trakt je prava cev koja počinje usnim aparatom, a završava se analnim otvorom.

Postoje značajne razlike u graĎi jednjaka, izmeĎu pojedinih vrsta nematode, i ovo često sluţi

za diferencijaciju različitih vrsta. Jednjak je sastavljen od mišića i obavijen je kutikulom,

trouglastog lumena. U zidu jednjaka se nalaze ezofagealne ţlezde koje luče digestivne

enzime. Ukoliko je donji deo jednjaka proširen radi se o rabditiformnom jednjaku, a ukoliko

je prav i u vidu ravne cevi, tada se radi o formi poznatoj kao filariformni jednjak. Prednje i

zadnje crevo su obloţeni kutikulom što ukazuje na njihovo ektodermalno poreklo.

Nervni sistem je vrpčast, i sloţeniji je od onog kod pljosnatih crva. Sastoji se od

nervnog prstena, koji okruţuje ţdrelo i vrpci, koje sa njega polaze. Osim toga, u telu se

nalaze i ganglijska zadebljanja.

Ekskretorni sistem je u obliku cevčica koje su ţlezdanog porekla, sastoji se od dva do

tri kanalića, odnosno protonefridija. Krvni i respiratorni sistemi kod ovih ţivotinja ne postoje.

Polni organi su cevasti. Polovi su odvojeni i javlja se polni dimorfizam. Kod većine

nematoda, muţjaci su manji od ţenki i imaju povijen zadnji deo tela i kopulatorni organ koji

se naziva spikula (specula). Većina vrsta ima dve spikule, dok rod Trichinella nema spikule,

a rod Trichuris ima samo jednu. Ţenke imaju dva jajnika, a cevasti jajovodi neretko dva

uterusa. U razviću ima oviparnih (polaţu nesegmentirana jaja kao Ascaris spp.),

ovoviviparnih (polaţu jaja sa razvijenom larvom prvog stadijuma kao Oxyuris spp.), kao i

viviparnih koje raĎaju ţive larve poput Trichinella vrsta.

Jaja nematoda mogu biti sferična ili eliptična. Opna njihovih jaja je glatka ili hrapava,

a debljina se razlikuje od vrste do vrste. Veličina jaja varira u širini od 29 do 39, kao i u

duţini od 115 do 260 mikrometara. Unutrašnjost je ispunjena bistrom tečnošću sa

blastomerom ili ţivom larvom nematode. Embrionalni razvoj moţe biti u uterusu, delimično

u uterusu i spoljašnjoj sredini, ili samo u spoljašnjoj sredini. Postembrionalni razvoj moţe biti

direktan (monokseničan) kada se ceo razvoj odvija u jednom domaćinu, ili indirektan

(heterokseničan) kada u biološkom ciklusu postoji i prelazni domaćin.

Ceo razvoj nematoda prolazi kroz pet larvenih stadijuma gde larve L1 i L2 nisu

infektivne, a od larve L3 su sve infektivne i potencijalno patogene za domaćina. Posle četiri

presvlačenja nastaje larva petog stadijuma koja se dalje razvija u adulte. Česte su migracije

larvi nematode u organizmu.

Infestacija stalnog domaćina moţe da nastane peroralno (unošenjem jaja i larvi) ili

perkutano, migracijom i unošenjem larvi trećeg stadijuma kroz ozlede na koţi ili sluznici,

dok je opet kod nekih vrsta moguće i transplacentarno i laktogeno prenošenje.

2.1.2. KLASIFIKACIJA I KARAKTERISTIKE EUCOLEUS BOEHMI

Prikaz klasifikacije i taksonomske pozicije ove nematode je prikazan u tabeli 1.

Tabela 1. Prikaz klasifikacije i taksonomske pozicije Eucoleus boehmi

Parazit Eucoleus boehmi (prethodno klasifikovan kao Capillaria boehmi) prvi put je

opisan u Austriji, kada je pronaĎen u frontalnim sinusima crvene lisice (Supperer, 1953),

potom je njegovo prisustvo registrovano kod lisica, pasa i vukova u Poljskoj (Kozlowska,

1957; Zarnowski i Patyk, 1960; Malczewski, 1962), kao i kod lisica u MaĎarskoj (Sreter i

sar., 2003).

Parazit Eucoleus boehmi je kod mesojeda tipično prisutan u nosnoj sluznici i

frontalnim sinusima, a često se nalazi delimično uvučen u mukozu, kao i u respiratorni epitel.

Ovaj parazit je prisutan kod gotovo svih divljih ali i domaćih mesojeda i rasprostranjen je

širom sveta. Parazit Eucoleus boehmi je najčešće prisutan kod lisica, ali moţe da se naĎe i

kod šakala, vukova, itd.

Pretpostavlja se da su stalni ili definitivni domaćini za ovog parazita svi mesojedi,

kako divlji tako i domaći, dok se sumnja da paratenični domaćini mogu da budu kišne gliste.

Ova pretpostavka je izvedena zbog toga što postoji velika sličnost sa Capillaria aerophila

koja se nalazi u istom rodu i za koju je eksperimentalnim putem potvrĎeno da paratenični

domaćini mogu da budu kišne gliste (King i sar., 1990; Anderson, 2000; Conboy, 2009;

Traversa i sar., 2010). Do sada je za vrstu Eucoleus boehmi potvrĎen samo direktni ţivotni

ciklus, a pokušaji da se ovaj parazit prenese putem kišne gliste koja je hranjena jajima ovog

parazita, za sada su ostali bez uspeha, kao i eksperimentalna infestacija mesojeda

intranazalnom inokulacijom (Muchmore, 1998).

Carstvo Animalia

Kolo Nemathelminathes

Klasa Nematoda

Red Enoplida

Podred Trichinellina

Nadfamilija Trichinelloidea

Familija Trichuridae

Podfamilija Capillariinae

Rod Eucoleus (sin. Capillaria)

Vrsta Boehmi

Slika 1. Grafički prikaz razvojnog ciklusa Eucoleus boehmi

Pretpostavlja se da larva Eucoleus boehmi napušta jaje u tankim crevima domaćina i

odmah nakon toga penetrira epitel creva i ulazi u krvotok. Hematogeno stiţe do pluća i

frontalnih sinusa, gde se u nosnoj mukozi razvija do adulta. Adulti polaţu jaja u nosnoj

sluznici. Refleksima kijanja i kašljanja domaćina, jaja parazita Eucoleus boehmi dolaze do

ţdrela gde dalje bivaju progutana, a naknadno kroz creva fecesom bivaju izbačena u

spoljašnju sredinu.

Adulti ove nematode su beličaste boje, a u odnosu na neke druge nematode su malih

dimenzija, duţine od svega 12 do 64 mm i širine od 0,08 do 0,15 mm. Ove male dimenzije

adulta oteţavaju njihov pronalazak i dijagnostikovanje, jer su duboko uronjeni u sluzokoţu

nosa i nosnih sinusa (Boch i Superrer, 1980; Baan i sar., 2011). Pored toga što su manji od

drugih nematoda iz ovog roda, razlikuju se i po tome što im je prednji jednjački kraj jednak

sa zadnjim ili kraći, dok je debljina jednjaka uglavnom ista.

Formatted: Serbian (Latin, Serbia)

Slika 2. Eucoleus boehmi. Stihocit jednjaka detalj graĎe (uveličanje 200x, originalna

fotografija)

Slika 3. Eucoleus boehmi.Prednji kraj tela sa ţlezdanim ćelijama jednjaka –

stihocitima (uveličanje 100x, originalna fotografija)

Formatted: Font: 12 pt



Slika 4. Prikaz izgleda Eucoleus boehmi, adult, ţenka sa jajima (uveličanje 200x,

originalna fotografija)

Slika 5. Prikaz izgleda Eucoleus boehmi, adult, ţenka, vaginalna pora i jaja

(uveličanje 200x, originalna fotografija)

Jaja Eucoleus boehmi mogu se naći u nosnom iscetku ili u fecesu zaraţenih ţivotinja,

gde se larve unutar jajeta mogu videti u kvadratnom ili pravougaonom obliku (Campbell i

Little,1991; Schoning i sar., 1993). Jaja su duţine 45-60 µm i širine 30-35 µm, providna su i

zlatne boje, bačvastog oblika, sa uglavnom asimetrično postavljena dva čepa i nepotpuno

popunjenim prostorom izmeĎu embriona i zida jajeta. Kod Eucoleus boehmi tipično je

Formatted: Centered, Indent: First line: 0"

prisustvo sićušnih jama i rupa na samoj površini jajeta (Schoning i sar., 1993; Piperisova i

sar., 2010; Baan i sar., 2011).

Vreme koje je neophodno da se iz jajeta razvije potpuno infektivna larva je nešto

kraće nego kod Capillaria aerophila i iznosi oko četiri nedelje, odnosno oko 30 dana u

idealnim uslovima (20̊ C ± 1̊ C i 85±5 vlaţnosti vazduha). Na temperaturi od 26̊ C i 70%

vlaţnosti vazduha, infektivna larva se razvije iz jajeta ovog parazita za 7 do 15 dana. Ukoliko

uslovi nisu optimalni, larva moţe da ostane ţiva i duţe od 30 dana dok se uslovi ne steknu, a

nakon toga larva nastavlja svoj razvoj, još nekih 30 do 40 dana (Perrucci i sar., 2014).

Za dijagnostikovanje ovih parazita, pored nalaza odraslih parazita u nosnoj mukozi,

frontalnim i nazalnim sinusima, vaţnu ulogu ima i detekcija jaja iz fecesa.

Slika 6. Prikaz izgleda jaja Eucoleus boehmi (uveličanje 400x, originalna fotografija).

2.1.3. UTICAJ EUCOLEUS BOEHMI NA ZDRAVLJE ŽIVOTINJA

Kombinacija različitih faktora, od kojih je najvaţniji rasprostranjenost lisica, kao

glavnih rezervoara i prenosioca ove nematode, pa do klime i povoljnih spoljašnjih uslova

neophodnih za kompletan razvoj nematode Eucoleus boehmi od jajeta do adulta, utiče na

povećanje broja ovog parazita. Monitoring i drugi ljudski faktori, prvenstveno mislimo na

uvoĎenje dijagnostičkih procedura u redovan klinički pregled pasa i mačaka, omogućavaju

nam uvid na pojavu pozitivno zaraţenih jedinki parazitom Eucoleus boehmi i kod domaćih

ţivotinja.

Ovaj parazit je sve češći uzrok hroničnim upalama i problemima gornjih partija

respiratornog trakta. Većina infekcija pasa prolazi bez izraţene kliničke slike, ili subklinički,

sa eventualnim poremećajima različitog stepena izraţenosti. Iako je interes za ekstar-

intenstinalne nematode koje parazitiraju kod pasa, kao što su Dirofilaria immitis,

Angiostrongylus vasorum, Capillaria aerophila, porastao proporcionalno stepenu njihovog

pojavljivanja u odreĎenim zemljama, još uvek nema dovoljno radova koji se bave ovom

temom. Svega nekoliko radova je objavljeno i na temu Eucoleus boehmi, u Italiji (Traversa i

sar., 2010), u Danskoj (Al-Sabi i sar., 2013).

Infekcija pasa kao i drugih domacih i divljih mesojeda sa parazitom E.boehmi je

siromašno dokumentovana i razmatrana širom sveta, svega je nekoliko slučajeva prijavljeno u

Evropi (Zarnowsky i Patyk , 1960 ; Sreter i sar., 2003 ; Gajwska i sar., 2004 ) i u severnoj

Americi (Campbell i Little, 1991 ; Schoning i sar., 1993 ; Bann i sar., 2011) . Gotovo svi

radovi na ovu temu, u Italiji zasnovani su na prisustvu i distribuciji podataka prikupljenih

koprološkim pregledom fecesa i pozitivnim nalazom jaja (De Liberato i sar., 2009 ; Di Cesare

i sar., 2012 ; Guardone i sar., 2012 ).

Klinički simptomi koji su najčešće prisutni su muko-purulentni iscedak iz nosa,

kijanje, uvlačenje sekreta iz nosa ka plućima, tahipneja, bilateralni nosni poremećaj, osećaj

neprijatnosti koji pas ima prilikom pregleda nosa, kao i konstantan pokušaj da se uvuče

unazad sadrţaj iz nosa, trljanje nosa po zemlji (Mansfield, 2014).

Rinoskopskim pregledom sluznice moţe se primetiti blaga, bilateralna difuzna

hiperemija sa edemom. Sve patološke promene su lokalizovane isključivo u predelu nosne

sluzokoţe i nosnih sinusa, dok se pregledom traheje i auskultacijom pluća moţe samo

ustanoviti fiziološko stanje bez promena (Mansfield, 2014).

2.2. CRVENA LISICA KAO REZERVOAR I VEKTOR ZOONOTSKIH BOLESTI

Crvena lisisca kao jedna od najrasprostranjenijih vrsta na svetu, zbog svoje

sposobnosti da se lako prilagodi staništu kao i na različite izvore hrane, postala je

istovremeno jedan od najznačajnijih rezervoara za brojne zoonoze (Simin, 2011). TakoĎe,

pored pasa, slepih miševa i rakuna, imala je jednu od glavnih uloga u pandepidemiji besnila,

kao vaţne i letalne zoonoze (Meltzer i sar., 1998; WHO, 2005; Davis i sar., 2007; Cliquet i

sar., 2008; Dodet, 2009). MeĎutim, eradikacijom besnila došlo je do povećane brojnosti

populacije lisica i njihovog prodora u urbane sredine (Contesse i sar., 2004). Sve učestaliji

kontakt izmeĎu lisica i domaćih ţivotinja kao i lisica i ljudi, doveli su do povećanog broja

parazitskih i infektivnih bolesti, čiji su glavni rezervoari lisice.

Lisice su divlji mesoţderi koji imaju izraţenu sposobnost lutanja (Kelly, 1977) i

spadaju meĎu glavne rezervoare za različite vrste filarija. Filarioze su endemska oboljenja,

prvenstveno zastupljena u toplijim krajevima, a u poslednje vreme se mogu registrovati i u

umerenim, pa i u hladnijim područijima (Genchi i sar., 2005, 2009).

Povećanje broja lisica u urbanim područjima, gotovo svih gradova Evrope,

uzrokovalo i povećanu prevalenciju infekcije vrstama iz roda Echinococcus kod svih

ţivotinja, a samim tim i povećanu incidenciju ehinokokoze kod ljudi (Chautan, 2000).

Usled velike brojnosti pasa, prvenstveno pasa lutalica kao i povećanja populacije

urbanih lisica, samim tim i visokog stepena intra i interspecijskih odnosa, dolazi do sve

intenzivnije kontaminacije zemljišta i javnih gradskih površina (parkovi), usled čega se

povećava i rizik za transmisiju uzročnika toksokarijaze na ljude (Epe, 1999; Brochier, 2007).

Lisice su, takoĎe, rezervoari Trichinella spp. pored mnogih drugih bolesti (Simin,

2011), a prema izveštaju EU (1996) i prema Pozio (1998), crvena lisica je, ne samo glavni

rezervoar silvatične trihineloze, nego je glavna indikatorska ţivotinja silvatičnog ciklusa.

Infekcija poprečnoprugaste muskulature ekstraintestinalnim nematodama, odnosno

larvama Trichinella spiralis, prisutna je u mnogim evropskim zemljama, pa tako i kod nas.

Trihinela ima širok spektar domaćina, uključujući i čoveka, (Owen, 1835). Silvatična

trihineloza moţe se naći kako kod domaćih, tako i kod divljih svinja (Cortes-Blanco i sar.,

2002; Oivanen i sar., 2002).

Lisice u Vojvodini predstavljaju glavne rezervoare i domaćine respiratornih nematoda

kao što su Capillaria aerophila, Eucoleus boehmi i Crenosoma vulpis, a povećanjem gustine

populacije lisica, one imaju veliki medicinski i veterinarski značaj, kada se zna da ove

nematode uzrokuju verminoznu pneumoniju kod ljudi i ţivotinja (Laloševic i sar., 2008,

2009, 2012, 2013; Simin, 2011; Simin i sar., 2012). Zbog načina ishrane i sposobnosti

adaptacije, lisice mogu biti glavni faktor pojave kapilarijaze kao zoonoze.

Brojna istraţivanja širom sveta su ukazala da su kapilaride visoko zastupljena grupa

nematoda u prirodi, ali da su infestacije sa C. aerophila kod ljudi veoma potcenjene i

zanemarene, jer su u većini slučajeva proticale asimptomatski i često nisu bile

dijagnostikovane, ili su čak bile pomešane sa nekim drugim infekcijama (Traversa i sar.,

2009, 2010).

2.3. KLIMATSKE I GEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE VOJVODINE

Brojni faktori utiču na pojavu i rasprostranjenost različitih bolesti, a sinergističko

delovanje tih faktora čini etiološki kompleks neke bolesti (Hopps, 1976). Posebno su

značajne klimatske i geografske karakteristike odreĎenih regiona u ekološko-epidemiološkom

smislu.

Navike koje upraţnjavaju i teritorija koju zauzimaju glavni rezervoari i vektori, imaju

presudan uticaj na pojavu bolesti. Osim poznavanja ponašanja ţivotinja i ljudi, da bi se u

potpunosti razumeo razvojni ciklus parazita, neophodno je i poznavanje geografskih i

klimatskih karakteristika nekog područja.

Vojvodina je ravničarsko-planinski ekosistem, bogat vodenim površinama, rekama i

jezerima, koji izuzetno pogoduje kao stanište crvenoj lisici.

U Vojvodini je karakterističan veliki raspon ekstremnih temperatura, srednje

maksimalne temperature u julu (srednja mesečna temperatura 21,4º C) i srednje minimalne

temperature u januaru (srednja mesečna temperatura -1,3º C). Srednja godišnja temperature

vazduha je 11ºC, što odgovara proleću (http://v.gd/6hkSdN). U Vojvodini najviše padavina

ima u martu, aprilu i maju, dok je od polovine jula do polovine oktobra sušni period

(Godišnjak Republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije, 1997-2011). Šume i šumoviti

krajevi obuhvataju 6,8% teritorije, a blizu 70% je obradiva površina. Prirodne specifičnosti, u

smislu povoljnih klimatskih uslova, plodnog zemljišta, bogatstva vodnih resursa, biljnih i

ţivotinjskih zajednica, svrstavaju region Vojvodine u jedno od najbogatijih područja u

Republici Srbiji (http://v.gd/6hkSdN).

Vojvodina obuhvata juţni basen Panonske nizije i okruţena je sa svih strana

planinama, i trebalo bi da ima kontinentalnu klimu, meĎutim, zbog velike količine reka,

jezera, bara i kanala, odlikuje je nešto vlaţnija (humidniji tip) i umerenija klima koja svakako

pogoduje razvoju i opstanku mnogih parazita (Lalošević, 1999).

Klima u Vojvodini se odlikuje toplim letima i hladnim zimama, sa godišnjim

prosečnim kolebanjem temperature od 22ºC (januar - juli), a jesen je toplija od proleća za

prosečno oko 0,7ºC.

Vojvodina se nalazi izmeĎu istočne i zapadne Evrope, na raskrsnici puteva, iako

okruţena planinama, ipak sa značajnim migracijama divljih ţivotinja čije je neizbeţno

stanište.

Prema Tasiću (2005), teritorija Vojvodine, usled obilja vodenih površina u vidu

stajaćih voda i velikih ravničarskih reka sa sporim vodotokovima, predstavlja distriktno

područje za razvoj velikog broja prelaznih domaćina (komarci, krpelji i muve) za razne vrste

filarija.

http://v.gd/6hkSdN

http://v.gd/6hkSdN

Brojni faktori utiču na incidencu toksokarijaze ljudi u Novom Sadu, ali prvenstveno

su to klimatski faktori. Povećanje incidence ove parazitoze, uslovljava povećanje vlaţnih a

smanjenje sušnih perioda. Efekti povoljnih klimatskih uslova za razviće Toxocara canis

uočavaju se nakon perioda od jedne godine, kada dolazi do učestalog oboljevanja dece,

najčešće uzrasta od 3 do 6 godina (Lalošević D. i Lalošević V., 2008).

Transport kućnih ljubimaca, kao tranzit ili kao krajnja destinacija, u poslednje vreme

je u porastu, a samim tim je moguća transmisija različitih uzročnika parazitskih i zaraznih

oboljenja koja do sada nisu bila prisutna na odreĎenim područijima.

Globalizacija na evropskom kontinentu, prvenstveno se odnosi na zemlje Evropske

unije u kojima postoje samo formalno administrativni granični prelazi, ali i na zemlje koje

nisu u Evropskoj uniji, a koje imaju nešto stroţije kontrole pri transportu kućnih ljubimaca.

Geografska rasprostranjenost kapilarija zavisi najviše od distribucije pogodnih domaćina,

odnoso lisica. Incidencija infekcije sa parazitom Eucoleus boehmi je dramatično porasla u

poslednjih nekoliko decenija.

Kao uzrok tome treba još navesti i povećanje broja lisici usled eradikacije besnila u

mnogim regionima i zemljama Evropske unije pa tako i kod nas na teritoriji Vojvodine, gde

je poslednji slučaj besnila dijagnostikovan 2012. godine. Monitoring i oralna vakcinacija

lisica protiv besnila govore u prilog tome da je primenom mera kontrole i profilakse besnila

prema uputstvu Uprave za veterinu, nadleţnog ministarstva, besnilo skoro potpuno

iskorenjeno, te je na taj način smanjen broj obolelih lisica i povećana njihova populacija. U

brojnijoj populaciji lisica, veća je prevalencija različitih parazitskih, bakterijiskih i virusnih

oboljenja.

3. CILJEVI ISTRAŽIVANJA

U skladu sa podacima o biološkom, epidemiološkom i epizootiološkom značaju vrste

Eucoleus boehmi i rezultatima dosadašnih istraţivanja i proučavanja, postavljeni su sledeći

ciljevi:

1. Identifikovati geografsko poreklo odstreljenih lisica i vremensku distribuciju

dostavljenih leševa

2. Izvršiti osnovna morfometrijska merenja, kao i odrediti pol odstreljenih lisica

3. Ustanoviti prevalenciju infestacije odstreljenih lisica parazitom Eucoleus boehmi

4. MATERIJAL I METODE RADA

Za ovo istraţivanje infestacije lisica parazitom Eucoleus boehmi, prikupljeno je 68

odstreljenih lisica sa područija Autonomne pokrajine Vojvodine, u periodu od septembra

2012. do oktobra 2014. godine. Istraţivanje je sprovedeno u Zavodu za antirabičnu zaštitu –

Pasterov zavod u Novom Sadu. Svi leševi lisica su dostavljeni u navedenu ustanovu po

nalogu Republičke veterinarske inspekcije radi dijagnostike besnila.

U toku 2012. godine pregledane su 24 lisice, u toku 2013. godine 29 lisica, dok je taj

broj u 2014. godini iznosio 15 lisica.

Pri prijemu materijala, za svaki pojedinačni leš lisice, obavezno je izvršena

identifikacija uzorka i uporeĎivanje sa podacima navedenim u propratnom aktu. U

propratnom aktu su navedeni datum i vreme uzorkovanja ţivotinje, kao i podaci o: vrsti

ţivotinje, geografskom poreklu, eventualnom kontaktu sa drugom ţivotinjom ili čovekom.

Prijem i obrada materijala su bili izvedeni u prostorijama za prijem materijala. U situacijama

kada uz leš lisice nije dostavljen i obavezan propratni akt, on je tada ispunjen na licu mesta

pri prijemu, a nadleţni Republički veterinarski inspektor je o tome obavezno naknadno

obavešten. Svi uzorci su bili propisno zavedeni u prijemni protokol materijala i obeleţeni

odgovarajućim brojem prijemnog protokola sa datumom prijema uzorka.

Po prijemu materijala, prvo su izvršena morfometrijska merenja duţine tela i repa

lisice, potom je izmerena telesna masa kao i identifikovan pol odstreljene lisice.

Potom su leševi lisica kompletno obdukovani, u obdukcionoj sali, prema standardnoj

metodologiji patomorfološkog pregleda. U toku izvoĎenja obdukcije, od svakog leša lisice

bili su uzeti:

1. bris nosnih otvora,

2. ispirak nosne mukoze sa fiziološkim rastvorom,

3. kompletna sluznica nosa i nosnih sinusa,

4. prisutni adulti parazita.

Od briseva nosnih otvora, kao i sedimenta ispiraka nosne mukoze nakon

centrifugovanja na 3 000 obrtaja u toku 10 minuta, bili su pripremljeni nativni mikroskopski

preparati.

U cilju identifikacije vrste, prema taksonomskim ključevima, izvršen je pregled

nativnih mikroskopskih preparata pod svetlosnim mikroskopom marke Olympus, pri

uveličanjima od 40x i 100x.

Osim identifikacije vrste i pola kapilarija prema odreĎenim morfološkim

karakteristikama, praćen je i broj adulta, kao i prisustvo jaja u preparatu.

Prisutni adulti parazita su bili izvaĎeni iz nosnih kanala lisica, primenom

mikrobiološke eze i preparisani u 50% rastvoru glicerina. U cilju identifikacije vrste, prema

taksonomskim ključevima, izvršen je morfološki pregled preparisanih adulta nematoda pod

svetlosnim mikroskopom marke Olympus, pri uveličanjima od 40x i 100x. Osim

identifikacije vrste i pola kapilarija prema odreĎenim morfološkim karakteristikama, praćen

je i broj adulta, kao i prisustvo jaja u preparatu.

5. REZULTATI ISTRAŽIVANJA

Od ukupno pristiglih 68 leševa lisica (Vulpes vulpes), 30 je bilo sa geografskog

područja Bačke, 26 sa područja Srema i 12 sa područja Banata. Najveći broj primljenih

leševa je bio, po 9 lisica, u novembru 2012. i februaru 2013. godine.

Prikaz epizootioloških i morfoloških karakteristika sa patološkim nalazom kod lisica

na području Bačke, Banata i Srema je prikazan u tabelama 2, 3 i 4.

Karta 1. Geografske distribucije odstreljenih lisica

Tabela 2. Prikaz epizootioloških i morfoloških karakteristika sa patološkim nalazom kod

lisica na području Bačke

Geografska lokacija

Morfometrijski podaci lisice Pol

lisice

Nalaz i pol Eucoleus

boehmi Duţina tela

(cm)

Duţina repa

(cm)

Telesna

masa (kg)

Vrbas, Vrbas 64 40 5,2 ♂ Negativan

Sremska Kamenica,

Novi Sad

70 44 6,0 ♂ Negativan

Mladenovo, Bačka

Palanka


Sombor, Sombor 68 47 7,6 ♂ A ( 1♀ )

Mali IĎoš, Bačka

Topola

62 34 4,8 - A ( 2♀;3♂ )

Bečej, Bečej 68 41 5,2 ♂ Negativan


Bački Gračac,

Odţaci


Novi Sad, Novi Sad 58 39 4,5 ♀ A ( 2♀ )

Novi Sad, Novi Sad 67 42 4,1 ♂ Negativan

Vrbas, Vrbas 69 40 7,5 ♂ A ( 1♂ )

Ravno Selo, Vrbas 71 38 5,1 ♂ A ( 1♀ )

Kljajićevo, Sombor - - - - J

Kljajićevo, Sombor 71 47 5,8 ♂ Negativan

Martonoš, Subotica 61 35 3,5 ♀ Negativan

Kljajicevo, Sombor 74 32 7,1 ♂ J

Rumenka, Novi Sad 70 40 6,8 ♂ A ( 1♀ )

Čenej, Novi Sad 64 39 5,6 ♂ A ( 1♀,1♂ )

Novi Sad, Novi Sad - - - - Negativan

Subotica, Subotica 53 31 3,1 ♀ A ( 1♀ )

Subotica, Subotica 66 38 5,4 ♂ Negativan

Novi Sad, Novi Sad 51 40 2,5 ♂ Negativan

Stari Ţednik,

Subotica


Šajkaš, Novi Sad 68 42 4,6 ♂ Negativan

Šajkaš, Novi Sad 70 33 5,7 ♀ Negativan

Ledinci, Novi Sad 65 35 6,4 ♂ Negativan

Bajmok, Subotica 69 34 4,3 ♀ Negativan


Subotica, Subotica 45 23 1,7 ♂ Negativan

Ledinci, Novi Sad 62 26 3,8 ♂ Negativan


Formatted Table
































lisica na području Banata

Geografska

lokacija


lisice

Nalaz i pol

Eucoleus boehmi Duţina tela

(cm)

Duţina repa

(cm)

Telesna

masa (kg)

Orlovat, Zrenjanin 65 42 5,7 ♀ Negativan

Vladimirovci,

Alibunar

- - - - Negativan

Uzdin, Kovačica 62 32 5,1 ♀ Negativan

Uzdin, Kovačica 76 38 7,4 ♂ Negativan

Uzdin, Kovačica - - - - A ( 1♀ )

Uzdin, Kovačica - - - - A ( 2♀,1♂ )

Uzdin, Kovačica - - - - Negativan

Kikinda, Kikinda - - - - A ( 1♀ )

Stajićevo,

Zrenjanin

63 40 5,1 ♂ A ( 5♀ )

Zrenjanin,

Zrenjanin

60 35 2,7 ♀ A ( 2♀,1♂ )

Zrenjanin,

Zrenjanin

60 37 3,4 ♀ A ( 2♀ )

Mokrin, Kikinda 74 45 5,6 ♂ Negativan


Formatted Table














lisica na području Srema

Geografska

lokacija


lisice

Nalaz i pol

Eucoleus boehmi Duţina tela

(cm)

Duţina repa

(cm)

Telesna

masa (kg)

BuĎanovci, Ruma - - - - Negativan

Krušedol, Irig 61 31 5,1 ♀ A ( 5♀,2♂ )

Ţarkovac, Ruma 66 42 6,6 ♀ Negativan

Kukujevci, Šid 65 35 4,1 ♂ Negativan

Sremska

Mitrovica,

Sremska

Mitrovica


Irig, Irig 68 42 6,2 ♂ Negativan

Obrenovac,

Beograd

60 - 4,4 ♂ Negativan

Šatrinci, Irig 66 - 6,2 ♀ Negativan

Mali Radinci,

Ruma

68 37 5,6 ♂ A ( 2♀ )

Putinci, Ruma 64 36 6,4 ♀ A ( 1♀,1♂ )

Putinci, Ruma 65 32 5,7 ♀ A ( 1♀ )

Krušedol, Irig 66 43 6,9 ♂ A ( 1♀,1♂ )

Krušedol, Irig 70 45 6,4 ♂ A ( 1♀ )

Krušedol, Irig 73 46 8,2 ♂ Negativan

Vrdnik, Irig - - - - Negativan

Sremska

Mitrovica,

Sremska

Mitrovica

- - - - Negativan

Ruma, Ruma - - - - Negativan

Sremska

Mitrovica,

Sremska

Mitrovica

- - - - Negativan

Dobrinci, Ruma 53 35 4,6 ♀ Negativan

Stara Bingula,

Sremska

Mitrovica


Krušedol, Irig 72 40 7,0 ♂ A ( 1♀ )

Irig, Irig 63 35 5,0 ♀ Negativan

Irig, Irig 68 45 6,5 ♀ Negativan

Irig, Irig 71 46 6,0 ♂ Negativan

Irig, Irig 73 - 6,2 ♂ Negativan

Donji Petrovci,

Ruma


Najkraća izmerena duţina tela leša lisice je iznosila 45 cm, dok je najduţa izmerena

duţina tela lisice iznosila 76 cm. Najčešće registrovana duţina tela leša lisice je iznosila 68


Formatted Table





























cm. Prosečna duţina tela leša lisice je iznosila 60,41 cm. Za 12 leševa lisica nisu bili dostupni

podaci.

Najkraća izmerena duţina repa leša lisice je iznosila 23 cm, dok je najduţa izmerena

duţina repa lisice iznosila 47 cm. Najčešće registrovana duţina repa leša lisice je iznosila 40

cm. Prosečna duţina repa leša lisice je iznosila 38,13 cm. Za 15 leševa lisica nisu bili

dostupni podaci, od kojih je kod 3 lisice nedostajao rep.

Najmanja izmerena telesna masa je iznosila 1,7 kg, dok je najveća izmerena telesna

masa iznosila 8,2 kg. Prosečna telesna masa leša lisice je iznosila 5,25 kg.

Muški pol je ustanovljen kod 38 pregledanih leševa lisica (56%), dok je ţenski pol

registrovan kod 17 pregledanih leševa lisica (25%). Kod 13 leševa lisica nije ustanovljena

polna pripadnost (19%).

Izmerena prosečna telesna masa muţjaka lisice iznosi 5,5 kg, a ţenki 5 kg.

Ukupna duţina (telo + rep) muţjaka u proseku iznosi 103 cm, a ţenki 96 cm.

Prisustvo parazita Eucoleus boehmi je registrovano kod 23, od ukupno pregledanih 68

lisica. Ukupna prevalencija infestacije pregledanih odstreljenih lisica sa područja Autonomne

pokrajine Vojvodine iznosi 33,82%.

Ukupno je naĎeno 45 adulta parazita Eucoleus boehmi (34 ţenke i 11 muţjaka). Kod

jedne lisice je dokazano prisustvo 7 adulta, kod dve lisice po 5 adulta, kod dve lisice po 3

adulta, kod šest lisica po 2 adulta i kod deset lisica po 1 adult Eucoleus boehmi. Na slici 1.

prikazan je izgled adulta, ţenke Eucoleus boehmi.

U dva uzorka bioloških materijala, poreklom iz nosnih hodnika lisica, registrovano je

prisustvo jaja Eucoleus boehmi.

6. DISKUSIJA

Populacija crvene lisice je dugo vremena prisutna na geografskom području

Autonomne pokrajine Vojvodine. Gustina populacije se menja od decenije do decenije, kao i

usled delovanja aktivnosti ljudi. Dugo vremena, na ovim područjima, populacija crvene lisice

je privlačila paţnju istraţivača, veterinara i lekara, kao i graĎana sa aspekta populacije koja

predstavlja priprodni rezervoar virusa besnila. Kako ovaj virus izaziva akutno, fatalno

oboljenje ljudi, odnosno infekciju centralnog nervnog sistema, sva paţnja je bila usmerena na

kontrolu gustine populacije i dijagnostiku besnila u cilju uspostavljanja preventivnih mera i

posledičnu redukciju incidencije kod ţivotinja, kao i smanjivanje potencijalnog rizika po

zdravlje ljudi. Poslednjih godina, nakon uvoĎenja programa oralne vakcinacije lisica protiv

infekcije virusom besnila, broj novootkrivenih slučajeva infekcije je drastično smanjen, što je

slično sa drugim zemljama Evropske unije, koje su ovaj program započele početkom

devedesetih godina prošlog veka.

Istovremeno su istraţivači širom sveta ustanovili da populacija divljih ţivotinja, pa i

populacija crvene lisice, mogu da predstavljaju potencijalne rezervoare i za druge uzročnike

infektivnih i/ili parazitskih oboljenja ţivotinja i ljudi, a naročito i uzročnika zoonoza.

Promenom klimatskih i drugih ekoloških faktora, kao i stila ţivota ljudi, interes za izučavanje

infekcija i infestacija kod divljih ţivotinja je u porastu, pa samim tim je i dalje prisutan i za

populaciju crvene lisice (Vulpes vulpes). Prema nekim autorima, lisice u Vojvodini

predstavljaju glavne rezervoare i domaćine za respiratorne nematode kao što su Capillaria

aerophila, Eucoleus boehmi i Crenosoma vulpis (Simin V., 2014).

U ovom radu smo ustanovili da je broj odstreljenih lisica, čiji leševi su dostavljeni na

pregled u Zavod za antirabičnu zaštitu – Pasterov zavod u Novom Sadu bio najveći u periodu

zimskih meseci.

U ovom istraţivanju, ustanovljene osnovne morfometrijske karakteristike, odnosno

prosečna telesna masa muţjaka lisice od 5,5 kg i ţenki od 5 kg, odgovaraju biologiji ove

ţivotinjske vrste i u skladu su sa rezultatima istraţivanja koje su dobili drugi istarţivači sa

našeg geografskog područja (Ristic, 2013). Ovo se takoĎe odnosi i na ukupnu duţinu (telo +

rep). U našem istaţivanju, ona kod muţjaka crvene lisice u proseku iznosi 103 cm, a kod

ţenki 96 cm. Autori Ristić i saradnici navode da su lisice u našim lovištima nešto krupnije od

onih sa severa Evrope, kao i to da im se duţina tela i repa kreće izmeĎu 100-140 cm , a da

ima je teţina izmedju 7-10 kg, i da su lisice zimi lakše, iako zbog bujnog krzna izgledaju

veće. Sve ove tvrdnje potkrepljuje i naše istraţivanje, pogotovo ako se zna da je većina leševa

lisica i prikupljena u zimskom periodu. Mi smo ustanovili da je učestaliji muški pol lisica, što

moţe da bude posledica slučajnosti s obzirom na relativno mali broj pregledanih lisica u

odnosu na ukupnu gustinu populacije crvene lisice, kao i nedostatak podataka u vezi sa ovom

karakteristikom. U prilog slučajnog nalaza govori i činjenica da je istraţivanje obavljeno po

tipu pasivnog epizootiološkog nadzora, u okviru nadzora i kontrole besnila, s obzirom da su

leševi lisica ciljano dostavljani u Zavod za antirabičnu zaštitu – Pasterov zavod u Novom

Sadu, kao i da veličina uzorka i način uzorkovanja nije opredeljen u cilju utvrĎivanja pola.

U ovom istaraţivanju prisustvo parazita Eucoleus boehmi je registrovano kod 23, od

ukupno pregledanih 68 lisica i utvrĎena je ukupna prevalencija od 33,82%.

Učestalost infestacije lisica, kao i ţivotinja uopšte, parazitom Eucoleus boehmi je

retko ispitivana širom sveta. Postoji mali broj objavljenih rezultata istraţivanja i svega je

nekoliko slučajeva ove infestacije saopšteno u Evropi (Zarnowsky i Patyk, 1960; Sreter i sar.,

2003; Gajwska i sar., 2004 ), kao i u severnoj Americi (Campbell i Little, 1991; Schoning i

sar., 1993; Bann i sar., 2011). Sréter i saradnici su sproveli istraţivanje prevalencije lisica

(ukupno uključenih u studiju je bilo 100 lisica) ekstraintestinalnim nematodama na području

MaĎarske i ustanovili da je dominantno prisutan uzročnik Eucoleus aerophilus (kod 66%

lisica), dok je prisustvo parazita Eucoleus boehmi bilo registrovano samo kod 8% crvenih

lisica (Sréter i sar., 2003). Za naše geografsko područje, Lalošević i saradnici su ustanovili

daleko veće vrednosti prevalencije infestacije crvenih lisica parazitom Eucoleus bohmi od

90% (Lalošević i sar., 2012). Franssen navodi, prema neobjavljenim podacima Cremersa, da

je infestacija lisica parazitom Eucoleus boehmi endemski rasprostranjena na području

Holandije (Franssen i sar., 2014). Rebecca Davidson je ustanovila da je polovina

ispitanih lisica na području Norveške bila pozitivna na prisustvo nematode Eucoleus

boehmi (Davidson i sar., 2006). Na području Danske, Al-Sabi je prvi sproveo, 2013. godine,

epizootiološko istraţivanje prisustva parazita Eucoleus boehmi kod lisica. On je primenom

koprološkog pregleda ustanovio visoke vrednosti infestacije od 71%, ali na prilično malom

broju (22) pregledanih fecesa lisica (Al-Sabi, 2013). Na području severno-zapadne Italije,

Magi i saradnici su ispitivali prisustvo nematoda kod 165 crvenih lisica u periodu od 2009. do

2012. godine. Oni su ustanovili prisustvo Eucoleus boehmi kod samo jedne lisice (Magi i sar.,

2014). Shodno navedenom, naš nalaz odgovara prethodnim istraţivanjima autora sa područja

Vojvodine i ne odstupa od istraţivanja drugih autora širom Evrope.

Svi radovi koji su objavljeni na ovu temu su se zasnivali na koprološkom pregledu,

odnosno pregledu fecesa flotacijom, lisica i pasa, i pozitivnim nalazom jaja parazita. Metode

kojima smo se sluţili da doĎemo do pozitivnih rezultata se razlikuju od do sada opisanih.

Koristeći se metodama jednostavnog kliničkog i patološkog pregleda, rezultati našeg

istraţivanja su dali adekvatan uvid u prevalenciju infestacije crvenih lisica parazitom

Eucoleus boehmi. Pošto se postupak tokom našeg istraţivanja pokazao kao jeftin i brz, a

jednako uspešan kao i metode drugih istraţivača, u cilju dijagnostike i prevencije pojave

parazitoze sa Eucoleus boehmi, mogao bi se uvrstiti u standardan klinički pregled pasa i

mačaka u veterinarskim ustanovama.

7. ZAKLJUČCI

Na osnovu sprovedenog istraţivanja, moţe da se zaključi sledeće:

1. Najveći broj pregledanih lisica, u okviru pasivnog nadzora i kontrole besnila, u

Zavodu za antirabičnu zaštitu – Pasterov zavod u Novom Sadu bio je u periodu

zimskih meseci sa područja Bačke, što odgovara periodu intenzivnog lova na ove

ţivotinje.

2. Osnovne morfometrijske karakteristike pregledanih leševa lisica odgovaraju

biologiji ove ţivotinjske vrste i u skladu su sa rezultatima istraţivanja koje su

dobili drugi istraţivači sa našeg geografskog područja.

3. Prisustvo parazita Eucoleus boehmi je registrovano kod 23, od ukupno

pregledanih 68 lisica, sa prevalencijom infestacije od 33,82%.

4. Ukupno je naĎeno 45 adulta parazita Eucoleus boehmi (34 ţenki i 11 muţijaka).

8. LITERATURA

1. Al-Sabi, M.N.S., Kaple, C.M.O. First report of Eucoleus boehmi in red foxes ( Vulpes

vulpes) in Danmark,based on coprological examination.Acta Parasitologica 2013. 58(4): 570-

576.

2. Anderson, RC. Nematode parasites of vertebrates. Their development and transmission, 2nd

edn. CABI Publishing, Guilford 2000.

3. Bann, M., Kidder, AC., Johnson, SE., Sherding, RG. Rhinoscopic diagnosis of Eucoleus

Bohmi infection in dog. J Am Anim Hosp Assoc 47:60-63 2011.

4. Brochier, B., De Blander, H., Hanosset, R., Berkvens, D., Losson, B., Saegerman, C.

Echinococcus multilocularis and Toxocara canis in urban red foxes (Vulpes vulpes) in

Brussels, Belgium. Preventive Veterinary Medicine. 2007. 80 (1): 65-73.

5. Boch, J., Supperer, R. Parassitologia Clinica Veterinaria. 2nd

Italian Edition. Editrice

Essegivi, Piacenza 1980.

6. Bowman, D.D. Reapiratory System Parasites of Dog and Cat : Nasal Mucosa and Sinuses,

and Respiratory Parenchyma. International Veterinary Information Service ( www.ivis.org )

2000.

7. Campbell, BG., Little, MD . Identification of the eggs of a nematode (Eucoleus Boehmi )

from the nasal mucosa of North American dogs. J Am Vet Med Assoc 1991. 198:1520-1523

8. Chautan, M., Pontier, D., Artois, M. Role of rabies in recent demographic changes in Red

Fox (Vulpes vulpes) populations in Europe. Mammalia. 2000. 64 (4): 391-410.

9. Cliquet, F., Barrat, J., Guiot, A.L., Caël, N., Boutrand, S., Maki, J., Schumacher, C.L.

Efficacy and bait acceptance of vaccinia vectored rabies glycoprotein vaccine in

captive foxes (Vulpes vulpes), raccoon dogs (Nyctereutes procyonoides) and dogs (Canis

familiaris). Vaccine. 2008. 26 (36): 4627-4638.

10. Conboy, G. Helminth parasites of the canine and feline respiratory tract. Vet Clin N Am

Small Anim Pract 2009. 54: 1109-1126

11. Contesse, P., Hegglin, D., Gloor, S., Bontadina, F., Deplazes, P. The diet of urban foxes

(Vulpes vulpes) and the availability of anthropogenic food in the city of Zurich, Switzeerland.

Mammalian Biology. 2004. 69: 81-95.

12. Cortes-Blanco, M., Garcia-Cabanas, A., Guerra-Peguero, F., Ramos-Acietero, J.M.,

Herrera-Guibert, D., Martinez-Navarro, J.F. Outbreak of trichinellosis in Caceres, Spain,

December 2001- February 2002. Eurosurveillance 7, 136-138. 2002.

http://www.ivis.org/

13. Davidson, R.K., Gjerde, B., Vikøren, T., Lillehaug, A., Handeland, K.M.

Prevalence of Trichinella larvae and extra-intestinal nematodes

in Norwegian red foxes (Vulpes vulpes). Veterinary Parasitology, 2006. 136, 307–316. DOI:

10.1016/j.vetpar.2005.

14. Davis, A.D., Rudd, R.J., Bowen, R.A. Effects of aerosolized rabies virus exposure in bats

and mice. Journal of Infectious Diseases. 2007. 195: 1144-1150.

15. De Liberto, C., Mazzanti, S., Scaramozzino, P. First report of Eucoleus boehmi (

Nematoda Trichuridea ) from Italy: Parasitological findings and veterinary implications.

Parassitologia 2009. 51: 43-45

16. Di Cesare, A., Castagna, G., Meloni, S., Otranto, D., Traversa, D. Mixed trichuroid

infestation in dog from Italy. Parasit. Vectors 2012. 5: 128

17. Dodet, B. The fight against rabies in Africa: From recognition to action. Vaccine. 27(37):

5027-5032. 2009.

18. Epe, C., Meuwissen, M., Stoye, M., Schneider, T. Transmission trials, ITS2-PCR and

RAPD-PCR show identity of Toxocara canis isolates from red fox and dog. Veterinary

Parasitology. 1999. 84 (1-2): 101-112.

19. EU Report, Report on „Trichinella free areas“ (non-endemic areas). 1996.

XXIV/B3/SC4/46/99.

20. Franssen, F., Nijsse R., Mulder, J., Cremers, H., Dam, C.,Takumi, K.,and Joke van der

Giessen. Increase in number of helminth species from Dutch red foxes over a 35-year period.

Parasites & Vectors 2014. 7:166

21. Gajewska, A., Gerski, P., Kotomski, G., Bogdanowicz, M., Klockiewicz, M.,

Kazimierezak, K. Changes in parasites of dogs and cats from Warsaw and suburbs during the

period of 1974-2002.Part III. Roundworms. Zycie Weterynaryjne 2004. 79:208-212

22. Genchi, C., Rinaldi, L., Cascone, C., Mortarino, M., Cringoli, G. Is heartworm disease

really spreading in Europe? Veterinary Parasitology. 2005. 133 (2-3): 137-48.

23. Genchi, C., Rinaldi, L., Mortarino, M., Genchi, M., Cringoli, G. Climate and Dirofilaria

infection in Europe. Veterinary Parasitology. 2009. 163 (4): 286-292.

24. Guardone, L., Macchioni, F., Mignone, W., Prati, M.C., Monni, G., Magi, M.

Cardiopulmonary parasites of red foxes and dogs from Liguria, north west Italy. Mappe

Parasitologiche 2012. 18:304 (abstaract)

25. Hopps, H.C. Ekologija bolesti. Pfizer Spectrum. 1976. 19 (3): 43-46.

26. Kelly, J.D. Canine Parasitology. Veterinary Review. 1977. 17: 25-33.

27. King, RR., Greiner, E., Ackerman, N., Woodard, JC. Nasal capillariasis in a dog. J Am

Anim Hosp Assoc 1990. 26: 381-385

28. Kolowska, J. Zbadan nad helmintofauna lisow hodowlanych i dzikich. Acta Parasitol Pol

1957. 5: 181-192.

29. Lalošević, D. Ekologija i epidemiologija toksokarijaze u Novom Sadu [doktorska

disertacija]. 1999.

30. Lalošević, D., Lalošević, V. Toksokarijaza. Larva migrans kod čoveka i

ţivotinja.Monografija. Beograd: Zaduţbina Andrejević. 2008.

31. Lalošević, D., Lalošević, V., Klem, I., Stanojev-Jovanović, D., Pozio, E. Pulmonary

Capillariasis Miming Bronchial Carcinoma. American Journal of Tropical Medicine and

Hygiene. 2008. 78 (1): 14-16.

32. Lalošević, D., Lalošević, V., Prašović, S., Španović, J., Nikolić, N. Kapilarijaza

respiratornog trakta kod lisica iz Vojvodine. Novi Sad: Letopis naučnih radova

Poljoprivrednog fakulteta. 2009. 33 (1): 132-137.

33. Lalošević, D., Prašović, S., Laloševic, V., Simin, V., Čapo, I., Obradović, N., Boţić,

M., Putić, S., Ivanović, N. Verminous pneumonia and tracheobronchitis in foxes

and their zoonotic potential. Lucrari Stiintifice Medicina Veterinara, Timisoara. 2012. 45(3):

137-141.

34. Lalošević, V., Lalošević, D., Čapo, I., Simin, V., Galfi, A., Traversa, D. High infection

rate of zoonotic Eucoleus aerophilus infection in foxes from Serbia. Parasite. 2013. 20 (3): 1-

5.

35. Magi, M., Guardone, L., Prati, M.C., Mignone, W., Macchioni, F. Extraintestinal

nematodes of the red fox Vulpes vulpes in north-west Italy. Journal of helminthology 1 of 6

Cambridge University Press 2014.

36. Magi, M., Guardone, L., Prati, M.C., Torracca, B., Macchioni, F. First report

of Eucoleus boehmi (syn. Capillaria boehmi) in dogs in north-western

Italy, with scanning electron microscopy of the eggs. Parasite

2012. 19: 433-435.

37. Malczewski, A. Helminth parasites of red foxes and minsk in Poland. Acta Parasito 1962.

Pol 10: 231-260

38. Meltzer, M.I., Rupprecht, C.E. A review of the economics of the prevention and

control of rabies. Part 2: Rabies in dogs, livestock and wildlife. Pharmacoeconomics. 1998.

14 (5): 481-98.

39. Mansfield, C. Characteristics of canine nasal discharge related to intranasal diseases: a

retrospective study of 105 cases. Journal of Small Animal Practice. 01/2014; 55(3). DOI:

10.1111/jsap.12175 Source: PubMed

40. Muchmore, C.E. 1998. A study of the nematodes Capillaria boehmi ( Supperer, 1953 ): A

parasite in the nasal passages of the dog. PhD. Dissertation, Oklahoma State University, USA

41. Oivanen, L., Kapel, C.M., Pozio, E., La Rosa, G., Mikkonen, T., Sukura, A. Associations

between Trichinella species and host species in Finland. J. Parasitol. 2002. 88, 84-88.

42. Perrucci, S., Di Cesara, A., Fichi, G. In vitro development of Eucoleus boehmi eggs in

different environmental conditions. Parasitol Res 2014. 113:2687-2691

43. Piperisova, I., Neel, J.A., Tarigo, J. What is your diagnosis? Nasal discharge from a dog.

Vet Clin Pathol 2010. 39:121-122

44. Pozio, E. Trichinellosis in the European Union: Epidemiology, Ecology and Economic

Impact. Parasitology Today. 1998. 14: 35-38.

45. Ristić, Z. Zoologija divljači i lovna taskonomija ( Dlakava divljač ). I tom. IK “

Ljubostinja “ , Trstenik 2013.

46. Schoning, P., Dryden MW., Gabbert NH. Identification of a nasal nematode ( Eucoleus

boehmi ) in greyhounds. Vet Res Commun 1993. 17:277-281

47. Simin, V. Lisice sa teritorije Vojvodine kao rezervoari antropozoonoza [magistarska teza]

Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno matematički fakultet, Departman za biologiju

i ekologiju. 2011. 207

48. Simin, V., Lalošević, V., Galfi, A., Boţić, M., Obradović, N., Lalošević, D.

Crenosoma vulpis (Dujardin 1844) (Nematoda, Crenosomatidae) in foxes in Vojvodina

Province, Serbia. Biologia Serbica. 2012. 34 (1-2): 71-74.

49. Simin, V. Ekologija i zoonotski potencijal nematode Capillaria aerophila Creplin 1839

(trichurida: Trichinellidae) kod crvene lisice (Vulpes vulpes L.) na područiju Vojvodine

[doktorska disertacija] Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno matematički fakultet,

Departman za biologiju i ekologiju. 2014.

50. Sreter, T., Szell, Z., Marucci, G., Pozio, E., Varga, I. Extraintenstinal nematode infections

of red foxes (Vulpes vulpes) in Hungary. Vet Parasitol 2003. 115: 329-334

51. Superer, R. Capillaria boehmi spec. nov., eine neue haarwurmart aus den sitrnholen des

fuchses ( in Germany ) Zeitschrift fur Parasitenkunde, 1953. 16, 51-55. DOI:

10.1007/BF00260409.

52. Tasic, A. Ispitivanje prevalencije filarioza pasa u nekim podrucijima Vojvodine

[magistarska teza] Beograd : Univerzitet u Beogradu, fakultet veterinarske medicine. 2005.

53. Traversa, D., Di Cesare, A., Milillo, P., Iorio, P., Otranto, D. Infection by Eucoleus

aerophilus in dogs and cats : Is another extra-intenstinal parasitic nematode of pets emerging

in Italy? Research in Veterinary Science. 2009. 87:270-272.

54. Traversa, D., Di Cesare, A., Conboy, G. Canine and feline cardiopulmonary parasitic

nematodes in Europe : Emerging and underestimated. Parasites and Vectors. 2010. 23:3-62

55. Traversa, D., Di Cesare, A., Lia RP., Castagna, G., Meloni, S., Heine, J., Strube, K.,

Milillo, P., Otranto, D., Meckes, O., Schaper, R. New insights into morphological and

biological features of Capillaria aerophila (Trichocephalida, Trichuridae). Parasitol Res

2011. 109 ( Suppl 1 ): S97-S104

56. World Health Organization 2004. WHO Expert Consultation on Rabies, Geneva: The

Organization; 2005. First report: WHO technical report series 931.

57. Zarnowsky, E., Patyk, W. On the independence of the species Thomix bohmi ( Supperer,

1953 ) and its occurrence. Acta Parasitol Pol 1960. 8: 205-213.

Elektronski izvori :

1. [RHMZ] Republički hidrometeorološki zavod Srbije. Godišnjak Republičkog

hidrometeorološkog zavoda Srbije, 1997-2011. Dostupno na: (http://v.gd/6hkSdN).

http://v.gd/6hkSdN

ke karakteristike infestacije crvenih lisica parazitom...

Documents

Transcript of ke karakteristike infestacije crvenih lisica parazitom...