1. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 1MUC LUCLI GII THIU ..................................................................................................................2Li ..........................................................................................................................................4Nhe nht trong s cac kim loai ...................................................................4Be........................................................................................................................................ 14Kim loai cua ky nguyn vu tru..................................................................14Mg....................................................................................................................................... 26Kim loai d phat khung...........................................................................26Al ........................................................................................................................................ 37Bac ly t t set ......................................................................................37Ti ........................................................................................................................................ 54Con cua t ....................................................................................................54V ......................................................................................................................................... 68Vitamin V....................................................................................................68Cr ........................................................................................................................................ 78Ch X b n .................................................................................................78Mn ...................................................................................................................................... 91Ban ng mun thua cua st ..................................................................91Fe...................................................................................................................................... 105Ngi lao ng v ai .................................................................................105Ni...................................................................................................................................... 119Con quy ng ...........................................................................................119Cu ..................................................................................................................................... 134a tng thay th a ...................................................................................134http://ebooks. vdcmedia. com

2. 2 LI GII THIUy la mt trong nhng cun sach hp dn nht v tainay t trc ti nay. Bng cac dn chng sinh ng va li kchuyn hai hc, d dom, tac gia dn chung ta ngc dong thigian tr v thi ky ma cac kim loai bc vao va t o tr thanhphn khng th thiu trong lch s loai ngi... Tac gia cua cun sach nay la X.I. Venetxki. Qua mi chng,vi v s cac mu chuyn ly thu, va gn gui vi thc t, tac gia kcho chung ta nghe bng cach nao ngi ta tm ra cac kim loai, aky cng tinh ch chung ra sao, con ng ma mi kim loai xmnhp vao i sng, s i ngi cua chung, cung nh nhng ctnh hu ch va mi me cua chung di vo ngoai cua cac hintng ky la, huyn b.Dn dt qua cac cu chuyn, X.I. Venetxki a bin mt tronglnh vc kh khan "kho nut" nht thanh mt tai cun hut, dnh ma khng h dung ti nhng m hnh hay cng thc phc tapco nguy c khin ban oc ri tr. Va khi ong trang sach lai, banoc con nh cu chuyn v ba chu tro keo kit vi nhng mingtht i a b liti vach mt ra sao, hay nhng v khach c n phatkhoc trong ba tic cua hoang Phap Napoleon III, v khngc dung loai tha nhm sang trong, th y la X.I. Venetxki athanh cng.K chuyn v kim loai du c vit ra cach y hn mtthp ky, nhng ni dung cua no vn con nguyn gia tr thc tinva mi me cho n tn ngay nay. Ban ting Vit ma chung ti gii thiu sau y c dch biL Manh Chin, Nha xut ban Khoa hoc va Ky thut Ha Ni, vaNha xut ban Mir, 1989. Trong sach, cac tn ring va a danhhttp://ebooks. vdcmedia. com 3. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)3c phin m ra ting Vit (nhng ln dung u tin c vitbng ting Anh), v th, chung ti gi nguyn cach phin m nay.http://ebooks. vdcmedia. com 4. X .I. V e n e t x k i4 Li NHE NHT TRONG S CAC KIM LOAI Nm 1967, liti - nguyn t ng u tin trong s cac kimloai trong H thng tun hoan cua .I. Meneleep a ky nim 150nm ngay no c tm ra. L ky nim nay din ra luc liti ang bui sung sc: hoat ng cua no trong ky thut hin ai tht lathu v va nhiu mt. Th ma cac nha chuyn mn vn cho rng,liti vn hoan toan cha bc l ht moi kha nng cua mnh va hotin oan cho no mt tin rng ln. Nhng, mi ban, chung tahay thc hin mt cuc du lam vao th ky va qua, hay ngo vaophong th nghim tnh mch cua nha hoa hoc Thuy in tn laIohan Apgut Acfvetxn (Johann August Arvedson). y la ncThuy in nm 1817.... o la ngay ma nha bac hoc tin hanh phn tch khoangvt petalit tm c mo Uto gn Stockholm. ng a kim tra ikim tra lai nhng kt qua phn tch, nhng c mi ln nh vy,ng u ch nhn c tng s cac thanh phn la 96%. Vy th mtvao u 4%? Se ra sao nu nh...? Phai ri, khng con nghi ng gna: khoang vt nay co cha mt nguyn t mi ma t trc tinay cha co ai bit. Acfvetxn lam ht th nghim nay n thnghim khac va cui cung a at c muc ch: mt kim loaikim mi a c phat hin. Bi v, khac vi nhng ngi hohang gn gui cua mnh - kali va natri ma ln u tin c tmthy trong cac san phm hu c, nguyn t mi nay c phathin trong mt khoang vt, nn nha bac hoc a quyt nh goi nola liti (theo ting Hy Lap, liteos ngha la a) t lu sau, Acfvetxn lai tm thy nguyn t nay trong cackhoang vt khac, con nha hoa hoc Thuy in ni ting Berzeliushttp://ebooks. vdcmedia. com 5. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 5th lai phat hin ra no trong nc khoang Cacxbat va Mariebat.Nhn y cung noi thm rng, ngay nay, cac ngun nc sui chabnh Visi (nc Phap) s d ni ting khp ni v nhng tnhcht cha bnh rt tt chnh la v trong o co cac mui liti. Nm 1818, nha bac hoc ngi Anh la Humphry Davy ln utin a tach c nhng hat liti tinh khit bng cach in phnhiroxit cua no, ri n nm 1855, mt cach c lp vi nhau, nhahoa hoc Robert Bunsen ngi c va nha vt ly hoc Matissenngi Anh a iu ch c liti nguyn cht bng cach in phnliti clorua nong chay. o la mt kim loai mm, trng nh bac, nhehn nc gn hai ln. V mt nay th liti khng gp mt i thunao trong s cac kim loai: nhm nng hn no nm ln, st - 15 ln,ch - 20 ln, con osimi - 40 ln! Ngay nhit trong phong, liti cung phan ng manh litvi oxi va nit cua khng kh. Ban hay th mt mu liti trongbnh thuy tinh co nut mai nham. Mu kim loai nay se hut htkhng kh co trong bnh: trong bnh xut hin chn khng va apsut kh quyn n vao nut manh ti ni cac ban kho ma keo nora c. V vy, bao quan liti la mt vic kha phc tap. Nu nhnatri chng han, co th bao quan d dang trong du hoa hocxng, th i vi liti, khng th dung cach y c, v no se ni lnva bc chay ngay tc khc. bao quan cac thoi liti, ngi tathng dm chung vao trong b cha vazlin hoc parafin, nhngcht nay bao quanh kim loai va khng cho no bc l tnh hauphan ng cua mnh. Liti con kt hp manh me hn vi hiro. Ch mt lng nhokim loai nay cung co th lin kt vi mt th tch hir rt ln:trong 1 kilgam liti hirua co 2.800 lt kh hiro! Trong nhngnm Chin tranh th gii th 2, cac vin phi cng My a dungnhng vin liti hirua lam ngun hir mang theo bn mnh. Hos dung chung khi gp nan ngoai bin: di tac dung cua nc, cacvin nay phn ra ngay lp tc, bm y kh hiro vao cac phngtin cp cu nh thuyn cao su, ao phao, bong-angten tn hiu.http://ebooks. vdcmedia. com 6. X .I. V e n e t x k i 6Cac hp cht cua liti co kha nng hut m cc manh, iu okhin cho chung c s dung rng rai lam sach khng khtrong tau ngm, trong cac bnh th trn may bay, trong cac hthng iu hoa khng kh.Bc vao th ky XX, liti mi c bt u s dung trong cngnghip. Con trong gn mt trm nm trc o th chu yu ngi tadung no trong y hoc lam thuc cha bnh thng phong. Trong thi gian Chin tranh th gii ln th nht, nc crt cn thit s dung trong cng nghip. Do nc nay khng coqung thic nn cac nha bac hoc phai cp tc tm kim loai khac thay th. Nh co liti nn vn nay a c giai quyt mt cachtt ep: hp kim cua ch vi liti la mt vt liu chng ma sat tuytvi. T o tr i, cac hp kim liti lun gn lin vi cac nganh kythut. a co nhng hp kim cua liti vi nhm, vi berili, vi ng,kem, bac va vi nhiu nguyn t khac. Nhng trin vong ht sc toln a rng m cho cac hp kim cua liti vi magi - mt kim loainhe khac co tnh cht kt cu rt tt: nu liti chim u th th hpcht o se nhe hn nc. Nhng rui thay, cac hp kim co thanhphn nh vy lai khng bn vng, rt d b oxi hoa trong khngkh. T lu, cac nha bac hoc a ao c tao nn mt s phi tr vamt cng ngh bao am c tnh bn lu cho cac hp kim liti -magi. Cac nha khoa hoc Vin luyn kim mang tn A. A. Baicpthuc Vin han lm khoa hoc Lin X a giai quyt c bai toano: bng lo ni chn khng nung bng in trong mi trng khtr agon, ho a iu ch c hp kim cua liti vi magie ma khngb m xam trong khng kh va nhe hn nc. Nhiu tnh cht quy bau cua liti nh kha nng phan ng cao,nhit nong chay thp (ch 180,5 c), mt cac hp cht hoahoc cua no nho, a khin cho nguyn t nay c tham gia vaonhiu qua trnh cng ngh trong luyn kim en va luyn kim mau.Chng han no ong vai tro cht kh kh va kh oxi mt cach xutsc - no xua ui cac cht kh nh nit, oxi ra khoi cac kim loaiang nong chay. Nh co liti ma cu truc cua mt s hp kim trnn mn hat, do o ma nhng tnh cht c hoc cua chung tr nntt hn. Trong san xut nhm, liti thc hin rt tt vai tro chthttp://ebooks. vdcmedia. com 7. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 7thuc y qua trnh. Pha thm cac hp cht cua liti vao cht inphn se nng cao c nng sut cua b in phn nhm; khi o,nhit cn thit cua b se giam xung va tn ph in nng segiam ro rt. Trc kia, cht in phn cua cquy kim ch gm cac dungdch xut n da (NAOH). Nhng nu pha thm vao cht in phnnay vai gam liti hiroxit (LiOH) th tui tho cua cquy se tng lnba ln. Ngoai ra, khoang nhit cua cquy cung c m rngthm: no khng phong in ngay ca khi nhit ln ti 40 C va hai chuc m vn khng b ng c. Cht in phn khng coliti th khng chu ng c nhng th thach nh vy. Nht Bana ch tao c loai cquy t hon c ao dung cho cac ng hin t eo tay: b day cua cquy ch bng 34 micron, ngha lamanh hn si toc, trong o, cc dng la mt mang liti cc mong,con cc m th lam bng titan isunfit. Thit b in tinh vi naychu ng c 2000 chu ky nap va phong in, mi ln nap incho phep ng h lam vic t 200 - 300 gi. Cac cng trnh s cuacac hang ch tao t cung t nhiu hy vong khng nho vao liti.Chng han, My ngi ta a ch tao pin bng liti dung cho tchay bng in nng. Loai xe nay co th at ti tc 100km/h vaco th chay hang trm km ma khng cn phai thay pin. Mt s hp cht hu c cua liti (stearat, panminat v. v... )vn gi nguyn c nhng tnh cht vt ly cua mnh trongkhoang nhit rng. iu o cho phep s dung chung lam nncho cac vt liu bi trn trong ky thut qun s. Cht bi trn cocha liti giup cho cac xe chay trn moi a hnh ang lam vic Nam cc thc hin c cac hanh trnh vao su trong luc a nay,ni ma nhit bng gia co khi thp n -80 C. Cht bi trncha liti la tr thu c lc cho nhng ngi ua t. Nhng ngichu cua loai xe t jiguli tin chc iu o nn khng phai ngunhin ma ho goi no la cht bi trn vnh cu: Khi mi bt u sdung, ch cn dung no bi trn mt ln cho cac chi tit hay coxat cua t, th la nhiu nm sau khng cn phai lp lai cng vicy na.http://ebooks. vdcmedia. com 8. X .I. V e n e t x k i8Trong chung ta chc ai cung a nghe noi n nhng phep lama nhng ngi iga n thng lam. Trc mt am cngchung y kinh ngac, ho nhai chic cc thuy tinh thanh nhngmanh nho chng khac g n chic banh bch-quy bnh thng, rilai con nut chung vi ve thch thu, nh th trong i ho cha hc n mt thc g ngon hn. Con ban a tng nm th thuy tinhcha? Cu hoi tht qua v ly! Tt nhin la cha!. Co le bt cngi nao khi oc nay u ngh nh vy. Nh th la nhm ri y.Tht ra th thuy tinh thng thng vn hoa tan trong nc. Ttnhin la khng phai mc chng han nh ng, nhng du saono vn b hoa tan. Nhng chic cn phn tch chnh xac nht chobit rng, cung vi cc nc che nong, chung ta con ung khoangmt phn van gram thuy tinh. Nhng nu khi nu thuy tinh, tapha thm mt t mui lantan, mui ziriconi va mui liti th hoatan cua no trong nc se giam hang trm ln. Thuy tinh se rt bnvng ngay ca i vi axit sunfuric.Hoat ng cua liti trong nganh san xut thuy tinh khngphai ch bo hep trong vic ha thp hoa tan cua thuy tinh. Thuytinh cha liti c c trng bi nhng tnh cht quang hoc rtquy gia, tnh chu nhit tt, sut in tr cao, mt mat in mi t.c bit, liti con tham gia vao thanh phn cua thuy tinh dung lamen hnh trong cac may thu hnh. Nu ta x ly knh ca s thngthng trong cac mui liti nong chay th trn b mt cua no sehnh thanh mt lp bao v: knh se bn gp i va chu ng tthn i vi nhit cao. Pha thm mt lng nho nguyn t naycung giam c rt nhiu nhit nu cua thuy tinh. T xa xa, giot sng c dung lam biu tng cho tnhtrong sut. Nhng ngay ca nhng th thuy tinh trong sut nhgiot sng cung khng ap ng c nhu cu cua ky thut hinai. Ky thut hin ai cn co nhng vt liu quang hoc khngnhng cho cac tia sang nhn thy c bng mt thng xuynqua, ma con phai cho cac tia khng nhn thy, chng han nhtia t ngoai cung xuyn qua c. Vi knh thin vn thngthng, cac nha vt ly thin vn khng th thu nhn c bc xacua nhng thin ha rt xa. Trong s cac vt liu ma b mnhttp://ebooks. vdcmedia. com 9. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)9quang hoc bit n th liti clorua co trong sut cao nht i vitia t ngoai. Cac thu knh lam bng cac n tinh th cua chtnay cho phep cac nha nghin cu xm nhp su thm rt nhiuvao nhng b mt cua Vu tru.Liti ong vai tro khng nho trong vic san xut cac loai mens, men st, cac cht mau, s va sanh co cht lng cao.Trong cng nghip dt, mt s hp cht cua nguyn t nay cdung ty trng va cm mau vai, con mt s cht khac th dung nhum vai.Cac mui cua liti rt quen thuc vi cac nha ch tao va sdung thuc n: chung lam cho vt an vach ng va phao sang comau xanh luc - lam rc r. Tro ao thut sau y da trn kha nng hoa thut cua liti.Ban hay dung que dim t mt cuc ng nho, va se chng coiu g xay ra ca: ng bt u nong chay nhng khng chay.Con nu trc o ma ban xat ming ng vao tan thuc la th nose bc chay d dang vi ngon la mau xanh da tri rt ep. S dnh vy la v trong thuc la cung nh trong nhiu thc vt khac,ham lng liti tng i ln. Khi t chay thuc la, mt phn cachp cht cua liti vn con lai trong tro tan. Chnh v th ma ta lamc tro ao thut n gian nay. Nhng tt ca nhng g va k trn mi ch la nhng cngvic th yu, nhng ngh phu cua liti. No con lam c nhngcng vic quan trong hn. y mun noi n nganh nng lnghoc hat nhn, o, co th chng bao lu na liti se bt u ongvai tro cua mt trong nhng cy an v cm s mt. Cac nha bachoc a xac nh c rng, hat nhn cua ng v liti-6 co th d bntrn pha v. Khi hp thu ntrn, hat nhn cua liti tr nn kembn vng va b phn ra, kt qua la hai nguyn t mi se hnhthanh o la kh tr nhe heli va hir siu nng - triti - cc kyhim. nhit rt cao, cac nguyn t triti va teri (mt ng vkhac cua hidro) se kt hp vi nhau. Qua trnh o kem theo s giaiphong mt lng nng lng khng l ma thng c goi la nnglng nhit hach.http://ebooks. vdcmedia. com 10. X .I. V e n e t x k i 10 Cac phan ng nhit hach cc ky manh lit se xay ra khidung ntron bn pha liti teri - mt hp cht cua ng v liti-6 viteri. Cht nay c dung lam nguyn liu hat nhn trong cac lophan ng liti, la nhng lo ma so vi nhng lo phan ng urani thco nhiu u im hn: liti d kim va re tin hn nhiu so viurani, con khi phan ng th khng tao ra cac san phm phn hachco tnh phong xa va qua trnh phan ng d iu chnh hn.Liti-6 co kha nng bt gi cac ntron chm kha tt, o la cs s dung no lam cht iu tit cng cac phan ng din rangay ca trong cac lo phan ng urani. Nh tnh cht nay ma ngv liti-6 con c s dung trong cac la chn chng bc xa va trongcac b pin nguyn t co thi han s dung lu dai. Trong tng laikhng xa, liti - 6 rt co th se tr thanh cht hp thu ntron chmtrong cac kh cu bay dung nng lng nguyn t. Cung nh mt s kim loai kim khac, liti c s dung lamcht tai nhit trong cac thit b hat nhn. y co th dung mtng v d kim hn cua no, o la liti-7 (trong liti thin nhin,ng v nay chim khoang 93%). Khac vi ngi em nhe hn cuamnh, ng v nay khng th dung lam nguyn liu san xuttriti, v vy ma no khng c quan tm ti trong ky thut nhithach. Nhng vi vai tro la cht tai nhit th no lai to ra rt clc. Nhit dung va dn nhit cao, nhit cua trang thai nongchay nm trong mt khoang rng, nht khng ang k va mt nho - o la nhng iu giup no hoan thanh tt nhim vu nay. Trong thi gian gn y, k thut tn la bt u danh choliti nhng a v quan trong. Mun vt qua lc hut cua trai t vt ln khoang khng gian ngoai vu tru cn phai chi ph rtnhiu nng lng. Chic tn la tng a con tau tr nha du hanhvu tru u tin trn th gii Iuri Gagarin ln quy ao co sau ngc vi cng sut tng cng la 20 triu ma lc! o la cng sut cuahai chuc nha may thuy in c nh Nha may thuy in niep.Tt nhin, vic la chon nhin liu cho tn la la mt vn cc ky quan trong. Cho n nay, du hoa (ung la du hoa gia cava tt bung) c oxi hoa bi oxi long vn c coi la nhin liuhttp://ebooks. vdcmedia. com 11. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 11hu hiu nht. Khi t nhin liu nay, nng lng phat ra ln gphn 1,5 ln so vi khi cho n cung mt lng nh vy loai thuc nNitroglixerin la loai thuc n manh nht. Vic s dung nhin liu kim loai co th co nhng trin vongtuyt vi. Ln u tin cach y hn na th ky, cac nha bac hocX -vit ni ting la F. A. Txaner va Iu. V. Conrachiuk a khixng ly thuyt va phng phap s dung kim loai lam nhin liucho ng c tn la. Liti la mt trong s nhng kim loai thch hpnht cho muc ch nay (ch co berili mi co th hunh hoang vsut toa nhit ln). My ngi ta a cng b nhng phat minh vnhin liu rn dung cho tn la trong o cha t 51 n 68% litikim loai. Mt iu ang chu y la trong qua trnh lam vic cua cac ngc tn la, liti lai phai chng choi lai vi... liti. La mt thanh phncua nhin liu, no cho phep san sinh ra nhit rt cao, con cacvt liu gm cha liti (chng han nh stupalit) co tnh chu nhitcao th c dung lam lp phu ng phun va bung t bao vchung khoi b nhin liu liti pha huy. Trong thi ai chung ta, k thut a lam ra nhiu vt liutng hp a dang - cac polime. Chung c s dung mt cachthanh cng thay th thep, ng thau, thuy tinh. Tuy nhin, cacnha cng ngh i luc cung gp nhng kho khn ln khi ma vicch tao mt s nhng san phm oi hoi ho phai lin kt cac polimevi nhau hoc vi cac vt liu khac. Chng han, polime teflon chaflo - mt cht phu chng n mon rt tuyt diu - trong mt thigian dai vn khng c s dung trong thc tin ch v no khngchu bam vao kim loai. Cac nha bac hoc X Vit a hoan chnhc mt cng ngh han hat nhn rt c ao han gn cacpolime vi cac vt liu khac. Cac b mt cn han c bi mt lpmong cac hp cht cua liti hoc bo; cac hp cht nay c dunglam lp keo hat nhn c bit. Khi dung ntron chiu vao lp keonay th se sinh ra cac phan ng hat nhn kem theo s giai phongmt nng lng ln, nh vy ma sau mt khoang thi gian ccngn (cha n mt phn ty giy), trong cac vt liu se xut hincac vi oan co nhit hang trm, thm ch hang ngan . Nhnghttp://ebooks. vdcmedia. com 12. X .I. V e n e t x k i12cung sau nhng khoanh khc nay, cac phn t cac lp tip giapa kp dch chuyn va i khi con kp tao ra nhng mi lin kthoa hoc mi vi nhau - qua trnh han hat nhn din ra nh vy.Thng thng, cac nguyn t nm goc trn cung bn traicua bang Meneleep u ph bin rng rai trong thin nhin. Tuyvy, khac vi a s cac ban lang ging cua mnh - natri, kali,magie, canxi, nhm, la nhng nguyn t co nhiu trn hanh tinhcua chung ta, liti lai tng i him. Trong thin nhin ch cokhoang ba chuc khoang vt cha nguyn t quy bau nay. Hp chtthin nhin chu yu cua liti la spoumen. Cac tinh th cua khoangvt nay co hnh dang ta nh nhng thanh ta vet ng st hocthn cy, i khi at n kch thc khng l: tai bang NamDakota (nc My) a tm thy mt tinh th dai hn 15 m va nnghang chuc tn. Tai cac mo My a phat hin ra cac bin th cuaspoumen co mau xanh ngoc bch va mau tm pht hng rt ep.o la cac khoang vt hienit va cunxit rt quy. a pecmatit dang granit co th gi mt vai tro to ln trongvic dung lam nguyn liu san xut liti. Ngi ta d tnh rng,trong 1 kilmet khi granit co ti hn mt trm ngan tn liti. ola mt lng ln hn rt nhiu so vi lng liti khai thac chang nm tt ca cac nc cng lai. Trong cac kho tang granit,bn canh liti con co niobi, tantali, ziricon, thori, urani, neoim,xezi, xeri, prazeoim va nhiu nguyn t him khac. Nhng lamth nao bt c a granit phai chia se cua cai cua no vi conngi? Cac nha bac hoc a ra sc tm toi va nht nh se sang taora nhng phng phap ta nh cu thn chu Vng i! Hay mra!, cho phep con ngi m ca cac kho bau granit. kt thuc cu chuyn v liti, chung ti xin k mt chuynvui, trong o nguyn t nay a ong vai tro rt quan trong. Nm1891, anh sinh vin va tt nghip trng ai hoc tng hpHavard My tn la Rbec Ut (Robert Wood) (sau nay tr thanhnha vt ly hoc ni ting) a n Bantimo nghin cu hoa hoctai trng ai hoc tng hp a phng. Khi n trong khu nhatro cua sinh vin, Ut nghe n rng, ba chu hnh nh vn lammon tht ran bui sang... bng nhng ming tht gop nht thttp://ebooks. vdcmedia. com 13. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)13nhng a tha lai t ba tra ngay hm trc. Nhng lam thnao chng minh iu o? Vn la ngi rt thch tm li giai c ao ng thi lai ngian cho moi bai toan, ln nay, Ut cung khng lam trai vi nhngnguyn tc cua mnh. Mt hm, trong ba n cha ngi ta don ramon bttt, anh ben tha lai trn a vai ming tht kha to saukhi rc ln o mt t mui liti clorua - mt cht hoan toan khngc, b ngoai va mui v rt ging mui n bnh thng. Ngay hmsau, nhng vin tht ran trong ba n sang cua sinh vin a cem thiu trc khe h cua knh soi quang ph. Vach o cuaquang ph vn c trng cho liti a cho mt kt lun dt khoat: bachu nha tro qua keo kit a b vach mt. Con Ut th mai nhiunm sau vn thy thch thu mi khi hi tng lai cuc thcnghim tm vt cua mnh.http://ebooks. vdcmedia. com 14. X .I. V e n e t x k i 14 Be KIM LOAI CUA KY NGUYN VU TRU Berili - mt trong nhng nguyn t tuyt diu nht, mtnguyn t co y ngha to ln ca trn ly thuyt ln trong thc tin. ...Vic lam chu bu tri, nhng chuyn bay dung cam cuamay bay va khinh kh cu se khng thc hin c nu khng cocac kim loai nhe; va chung ta se thy trc rng, ca berili cung sen giup nhm va magie la cac kim loai hin ai cua nganh hangkhng. Va khi o may bay cua chung ta se bay vi tc hangngan kilmet trong mt gi.Mt tng lai sang lan ang ch on berili !Hi cac nha a hoa hoc, hay tm ra nhng mo mi. Hi cacnha hoa hoc, hay tm cach tach th kim loai nay ra khoi ngi banng hanh cua no la nhm. Hi cac nha cng ngh hoc, hay lam ranhng hp kim nhe nht, khng chm trong nc, cng nh thep,an hi nh cao su, bn nh platin va vnh cu nh ngoc quy...Co th, nhng li o hin thi xem ra ging nh chuynhoang ng. Nhng trc mt chung ta, bit bao chuyn hoangng tng bin thanh chuyn co tht a hoa nhp vao tp quanhang ngay ri o sao, va chung ta qun rng, mi 20 nm v trc,chic radio va phim lng ting a chng ngn vang nh cuchuyn hoang ng tng tng o ?Cach y gn na th ky, nha bac hoc X Vit v ai, vin sA. E. Ferxman a vit nh vy. Luc by gi ng a bit anh giaung n y ngha cua berili.http://ebooks. vdcmedia. com 15. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)15ung, berili la kim loai cua tng lai. Va n luc y, trongH thng tun hoan se co nhng nguyn t ma lch s cua chungtng t nh lch s cua berili, cung lui v qua kh xa xi. ...Hn hai ngan nm v trc, trn sa mac Nubi, ni conhng mo ngoc bch ni ting cua n hoang Cleopatre, nhngngi n l a khai thac c nhng tinh th a mau xanh kydiu. Tng oan l hanh lac a a mang ngoc bch n b bin o,ri t o, ngoc bch i vao cung in cua vua chua cac nc chuu, Cn ng va Vin ng - cac hoang Vizanti, cac qucvng Ba T, cac thin t Trung Hoa, cac vng hu n .Vi anh hao quang lng ly, vi mu sc trong ngn, vi veep huyn ao khi th xanh luc m, gm nh xanh thm, khi thxanh lung linh choi ngi - trai qua nhiu thi ai, ngoc bch a lamcho con ngi phai m say. Nha s hoc c La Ma Plini B a vit:So vi ngoc bch th khng vt nao co th xanh hn c.... Theotruyn thuyt, hoang La Ma Neron - mt con ngi tan bao vahiu thng, thng hay xem nhng trn u m mau cua bonngi choi qua mt tinh th ngoc bch mai nhn. Khi La Mabung ln mt am chay, Neron a ngm ngha nhng ngon lanhay mua bp bung qua vin ngoc bch quang hoc y, trong omu da cam cua ngon la rn rn hoa ln mau xanh luc cua vinngoc (Co le phai nh chnh mt iu quan trong trong truynthuyt c nay: theo cac ngun tin trn bao ch th chic ng nhomcua Neron hin c gi tai Vatican gn y a qua s giam nhcua mt chuyn gia v khoang vt hoc, th hoa ra tinh th ykhng phai la ngoc bch ma la crizolit). No xanh luc, trong ngn,vui, mt va du dang nh co xun.... A. I. Kup-rin a vit nh vyv ngoc bch. Cung vi vic tm ra chu My, mt trang s mi a c ghithm vao lch s cua loai a xanh nay. Trong cac ngi m va nmiu Mexico, Peru, Columbia, ngi Ty Ban Nha a tm thyv s ngoc bch ln, mau luc thm. Ch my nm sau o, ho a vvet ht nhng cua cai huyn b nay. Ho cung i tm nhng aim ma ngi xa a khai thac th ngoc ky diu nay nhngkhng tm thy. Mai n gia th ky XVI, nhng ke chinh phuchttp://ebooks. vdcmedia. com 16. X .I. V e n e t x k i16chu My mi lam chu c b mt cua ngi Inca va mi xmnhp c vao cac kho bau cha y ngoc bch x Columbia. Vi ve ep him co, ngoc bch Columbia a ng tr trongngh kim hoan n th ky XIX. Nm 1831, mt ngi t nuhnha thng Uran tn la Macxim Cogiepnicp khi nht cui khtrong rng, gn con sui Tcva, a tm thy vin ngoc bch utin nc Nga. Nhng vin ngoc bch ln mau luc sang cua xUran a nhanh chong c nhng ngi th kim hoan trn thgii tha nhn.Trong thi gian lam quyn ch huy xng mai mt a Ecaterinbua, Iacop Cocvin - mt con ngi lim khit, rt amhiu v a va cung la ngh nhn lam a quy, a lanh ao vickhai thac nhng mo ngoc bch Uran. Nm 1834, mt vin ngocbch rt ln, nng hn hai kilgam, tm c tai mt trong cac mo y a n tay ng. Luc by gi ng u co bit vin a ep etng i vao lch s khoang vt hoc vi tn goi ngoc bch Cocviny se ong vai tro nh mnh trong s phn cua ng. Ngi ch huy a t tay mai nhng vin a quy nht. Lnnay, ng cung nh chnh tay mnh mai cac mt vin ngoc khngl. Nhng y nh cua ng khng thc hin c: theo mt li tgiac ba t t Ptecbua (Staint Peterburg), mt ban iu tra btng p n, ra lnh lua soat nha Cocvin va a tm thy vinngoc bch ma ng khng nh du i. Ngi ta a ap giai Cocvinv thu cung vi vin ngoc. Ba tc Perpxki vn lng danh langi sanh soi va a thch a quy a tin hanh thm vn vu nay.ng a a vu an n kt thuc ma mnh vn hng mong i: batc a nht chang Cocvin v ti vao tu (trong tu, v khng chung c nhng li vu khng bt lng nn ngay sau o, ngith ngoc a t sat), con vin ngoc bch th vt qua kho bac nhanc n b sung cho b su tp cua ba tc. Nhng vin ngoccung khng y c bao lu: v anh bac b thua to nn vin aithn danh ting nay a anh long t gia no, va vin ngoc bch lain c ngu nha vin c vn c mt cua triu nh la cng tcCochuby - ngi chu cua b su tp a quy ln nht nc Nga.Sau khi v cng tc nay cht, con trai ng a chuyn ch nhiuhttp://ebooks. vdcmedia. com 17. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)17ngoc quy trong o co ca vin ngoc Cocvin sang Vin ban ht.Theo thnh cu cua vin han lm Nga, triu nh Nga hoang a bora mt mon tin ln mua lai b su tp. Vin ngoc bch ln nhtth gii a tr v T quc (Nga) va hin nay ang c trng baytrong vin bao tang khoang vt hoc thuc Vin han lm khoa hocLin X Maxcva. Ngoc bch la mt trong nhng khoang vt cua berili.Aquamarin mau xanh nc bin va Vorobievit mau hng anh ao,helioo mau ru vang va berin mau luc pht vang, fanakit trongsut va eucla xanh lam du dang, crizoberin xanh luc trong treo vamt bin th la thng cua no la Alecxanrit - ban ngay th mauluc m, con khi chiu en vao th mau o ti (nha vn N. X.Lexcp a m ta mt cach hnh anh: bui sang xanh ti va buichiu m mau) - o ch la mt s, nhng o la nhng ai biudanh ting nht cua dong ho ngoc quy cha berili. Vo trai t tuyt nhin khng ngheo berili, mc du berililun lun mang ting la mt nguyn t him. iu o c giaithch bi mt le la nhiu khi khng d tm thy khoang vt chaberili. Va y, cho - ngi ban lu i cua con ngi, co th giupchung ta. Trong nhng nm gn y, trn sach bao thng xuthin nhng tin tc v vic tm kim c khoang san nh cac nhaa cht bn chn. Chung ta a bit nhiu s kin va huyn thoaiv vic cho da theo mui tm kim mt vt hoc mt ngi naoo. Nhng con nng lc a cht cua chung th nh th nao? Cacnha sanh qung xu lng y co th tm c nhng khoang vt g? Tin s sinh hoc G. A. Vaxiliep - ngi khi xng mtphng hng mi trong vic thm do cac kho tang thin nhinnm su di t, k rng: B su tp cua Vin bao tang khoangvt hoc thuc Vin han lm khoa hoc Lin X a giup chung tagiai ap c cu hoi o. Th nghim vi berili kim loai a to rart co hiu qua: sau khi ngi kim loai nay, cho Jina a chon rac ngoc bch, aquamarin, vorobievit, fanakit, bertranit trong srt nhiu khoang vt, ngha la no a chon c tt ca nhngkhoang vt, va ch nhng khoang vt cha berili. Sau o chung ti ln tt ca cac khoang vt cha berili vi cac mu khoang vthttp://ebooks. vdcmedia. com 18. X .I. V e n e t x k i 18khac, ri yu cu no tm lai. Khi o, con Jina a i khp nha baotang, ri nm up ngc vao chic tu knh ma trong o co vin ngocbch ln nht va sua. Cac ai biu cua gii thc vt cung sn sang ong gop cngsc cua mnh vao vic tm kim berili. Cy thng bnh thng coth ong vai tro nay v no co khuynh hng tuyn chon berili tt va tch luy lai trong vo cy. Nu cy thng moc gn ni co cackhoang vt cha berili th ham lng nguyn t nay trong vo cyse cao gp hang trm ln so vi trong t va gp hang chuc ln sovi trong vo cy khac, chng han nh cy bach dng hay cy tungrung la. Nh cac ban a bit, nhng ngi th kim hoan to ra rtknh n i vi nhiu loai a quy cha berili, con cac nha cngngh chuyn san xut berili kim loai th lai tinh tng hn i vinhng th quyn ru mnh: trong s tt ca cac khoang vt chaberili, ho ch coi trong berin ma thi, v ch co khoang vt nay mico gia tr cng nghip. Trong thin nhin thng gp nhng tinhth berin khng l: khi lng cua chung ln n hang chuc tn,con chiu dai ln n vai met. Gn y, trn ao Maagaxca atm thy mt n tinh th berin nng 380 tn, chiu dai la 18 met,chiu rng la 3,5 met. Tai Vin bao tang mo Lningrat co mt hin vt rt thu v -o la mt tinh th Berin dai mt met ri. Trong mua ng bphong toa nm 1942, an phao cua ch a xuyn thung mai nhava n phong chnh. Cac manh an a lam cho tinh th b thithai nghim trong lam cho no tng nh khng con c trng baytrong bao tang na. Nhng nh ban tay kheo leo cua cac nghnhn phuc ch, tinh th nay a c khi phuc lai hnh dang banu. Hin gi ch con lai hai manh an han g, c kham vao tmbang thuyt minh lam bng thuy tinh hu c gii thiu v hinvt nay lam cho moi ngi bit n cuc phu thut ma no a traiqua.http://ebooks. vdcmedia. com 19. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 19 Chng co g ang ngac nhin la ngay t xa xa khng phaich nhng ngi u thch cua quy, ma ca cac nha khoa hoc cungrt chu y n cac vin a quy cha berili. Hi th ky XVIII, khi ma khoa hoc con cha bit n nguynt ma by gi c t s 4 trong H thng tun hoan, thnhiu nha bac hoc a c gng phn tch berin, nhng khng mt aico th tm thy th kim loai cha trong o. Hnh nh no n nausau lng nhm va cac hp cht cua nhm - tnh cht cua hainguyn t nay nay ging nhau n mc ky la. Tuy vy vn conhng s khac bit. Lui Nicla Voclanh (Louis Nicolas Vanquelin)- nha hoa hoc Phap, la ngi u tin nhn thy s khac bit y.Ngay 26 thang Ma nm th sau cua lch Cng Hoa (tc la ngay15 thang 2 nm 1798), tai phin hop cua Vin han lm khoa hocPhap, Voclanh a thng bao mt tin lam chn ng d lun, rng,trong berin va ngoc bch co cha mt th t mi co tnh chtkhac hn vi t phen hoc nhm oxit. Cac mui cua nguyn t mi nay co d v hi ngot, v th maVoclanh a ngh goi no la glixini (theo ting Hy Lap, glykosngha la ngot), nhng nhiu nha bac hoc khac lai coi tn goi y lacha tht at, bi v mui cua mt s nguyn t khac, chng hannh cua ytri, cung co v ngot. Theo ngh cua cac nha hoa hoc niting la Claprt (ngi c) va Ekeb (ngi Thuy in) - ca haing u nghin cu berin - nguyn t hoa hoc nay c goi laberili, con tn glixini th ch tn tai mt thi gian dai trong sachbao hoa hoc cua Phap ma thi. S ging nhau gia berili va nhm a gy nn nhiu iu rcri cho . I. Menelep - ngi sang lp nn H thng tun hoancua cac nguyn t. Nguyn do la vao gia th ky XIX, v co sging nhau nay nn berili c coi la mt kim loai co hoa tr ba vikhi lng nguyn t bng 13,5 v th ma no phai chim v tr giacacbon va nit trong H thng tun hoan. iu o dn n s lnxn ro rt trong quy lut thay i tnh cht cua cac nguyn t vaa khin ngi ta nghi ng tnh ung n cua nh lut tunhoan. Vng tin s ung n cua mnh, Menelep cho rng, khilng nguyn t cua berili a c xac inh khng ung, nguynhttp://ebooks. vdcmedia. com 20. X .I. V e n e t x k i 20t nay khng co hoa tr ba, ma phai co hoa tr hai, va co nhngtnh cht cua magie oxit. Trn c s o, ng a t berili vao nhomth hai sau khi sa lai khi lng nguyn t cua no thanh 9.Chng bao lu sau, cac nha hoa hoc Thuy in la Nixn vaPetecxn ma trc y vn mt mc tin rng berili co hoa tr ba,a buc phai xac nhn iu o. Cac cuc nghin cu ky lng cuahai ng a cho thy khi lng cua nguyn t nay bng 9,1. Nhvy, nh berili - ke khuy ng s yn tnh trong H thng tunhoan, ma mt trong nhng nh lut quan trong nht cua hoa hoca gianh c chin thng. S phn cua nguyn t nay co nhiu im ging s phn cacnguyn t kim loai anh em vi no. Nm 1828, nha hoa hoc c laVule (Wholer) va nha hoa hoc Phap la Buxi (Bussy), mt cach clp vi nhau, a tach c berili dang t do va mai n bay minm sau nha bac hoc Phap la Lb (Paul Lebeau) mi co th iuch c berili kim loai nguyn cht bng cach in phn cac muinong chay cua no. Cung d hiu rng, hi u th ky XX, cac sachtra cu v hoa hoc a khng khng buc ti berili la ke n bam,la chng co cng dung thc tSong s phat trin nh vu bao cua khoa hoc va ky thut ctrng cho th ky XX a buc cac nha hoa hoc va cac nha chuynmn khac phai xem xet lai ban an qua bt cng nay. Vic nghincu berili nguyn cht a chng to rng, no co nhiu tnh cht quybau va thu v. La mt trong nhng kim loai nhe nht, berili ng thi lai co bn cao, cao hn ca cac loai thep kt cu ch cha cn so vi cacban ng nghip cua no trong nhom kim loai nhe. Chng han,nu mt si dy nhm co tit din mt milimet vung ch u scchu ng hn 10 kilogam (bng mt x nc), th mt si dyberili co cung tit din nh th se chu c mt khi lng gpsau ln, tc la bng khi lng thn th mt ngi ln. Ngoai ra,berili con nong chay nhit cao hn nhiu so vi nhm vamagie. S kt hp cac tnh cht mt cach tt ep nh vy a lamcho berili ngay nay tr thanh mt trong nhng vt liu chu yuhttp://ebooks. vdcmedia. com 21. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 21cua nganh hang khng. Cac chi tit cua may bay lam bng kimloai nay nhe hn hn so vi cac chi tit bng nhm.Tnh dn nhit tuyt vi, nhit dung va tnh bn nhit cao acho phep s dung berili va cac hp cht cua no lam vt liu ginhit trong ky thut vu tru. Chng han, cac b phn gi nhittrong bung lai cua con tau vu tru Mercury u lam bng berili. V cac chi tit lam bng berili bao am cho cac kch thc co chnh xac va tnh n nh cao nn chung c s dung trong cackh cu con quay hi chuyn; cac kh cu nay nm trong h thngnh hng va bnh n cua cac tn la, cac con tau vu tru va vtinh nhn tao cua Trai t.Con mt tnh cht na cua berili khin no rt co trin vongtrong lnh vc chinh phuc vu tru: khi t chay, no toa ra nhitlng rt ln. V mt nay th khng mt kim loai nao khac canhtranh c vi no. Khng phai ngu nhin ma cac cng trnh s vky thut vu tru lai coi berili la mt thanh phn co th tao nn thnhin liu tn la co nng lng cao dung cho cac chuyn bay lnmt trng va n cac thin th xa hn na. Ngi ta cung nghdung berili ch tao cac bnh cha nhin liu cua cac h thngtn la: khi nhin liu chay ht, co th s dung ngay "bao b" bngberili lam nhin liu. Cac hp kim cua ng vi berili goi la ng o berili c sdung rng rai trong nganh hang khng. Nhiu chi tit phai oi hoiphai co bn ln, co sc chng moi va chng n mon cao, gi ctnh an hi trong khoang nhit rng, co dn in va dnnhit tt a c ch tao t cac hp kim o. Ngi ta c tnhrng, trong mt may bay hin ai hang nng co hn mt ngan chitit c ch tao bng cac hp kim nay. Nh co tnh cht an hinn ng o berili la loai vt liu tuyt vi lam lo xo. Trongthc t, lo xo lam bng hp kim nay khng b moi: chung co thchu ng c hang ty chu ky tai trong ln!Nhn y xin k mt tnh tit thu v trong lch s chintranh th gii hai co lin quan n lo xo. Luc by gi, nn cngnghip cua Hitle b ct ri khoi ngun berili chu yu. Trn thc t,http://ebooks. vdcmedia. com 22. X .I. V e n e t x k i 22nc My nm toan b san lng th gii v th kim loai chin lcquy bau nay. Th la ngi c phai tm mu meo. Ho quyt nhs dung nc Thuy S trung lp mua lu ng o berili: cachang cua My a nhn c n t hang t nhng ngi th ngh Thuy S xin mua hp kim nay vi lng u dung lam lo xong h cho toan th gii trong khoang nm trm nm v sau. Sthc th manh khoe nay a b bai l nn n t hang y khngc thc hin. Nhng dn dn, lo xo bng ng o berili vn comt trong cac loai sung lin thanh cc nhanh mi nht t trnmay bay trang b cho qun i phat xt.Tnh moi la mt trong nhng bnh ngh nghip cua nhiukim loai va hp kim. V khng chu c tai trong thay i hnglin tuc nn cac kim loai va hp kim nay dn dn b pha huy. Songnu thm vao thep mt lng berili, du rt nho, cung co tac dungnh mt canh tay hng s mt moi. Nu nh cac nhp t lambng thep cacbon thng thng se b gy sau 800 - 850 ngan ln xy, th sau khi pha thm vitamin Be vao thep, nhp se chung c hang chuc triu ln x y ma khng to ra co du hiumoi mt.Khac vi thep, ng o berili khng phat ra tia la khi vap vao a hoc kim loai, v th ma no c s dung rng rai ch tao cac dung cu dung nhng ni d gy n nh trong cachm mo, cac nha may san xut thuc n, cac tram xng du. Berili co anh hng ro rt n cac tnh cht cua magie.Chng han, ch cn pha thm vai chuc phn triu berili cung ugi cho cac hp kim magie khng b bc chay khi nu chay va khiuc (tc la khoang 700 C). Khi o n mon cua cac hp kimnay trong khng kh cung nh trong nc se giam hn. Chc hn mt trin vong to ln se thuc v cac hp kim cuaberili vi liti. S lin minh cua hai kim loai nhe nht nay co th sedn n s ra i cac hp kim kt cu tuyt vi, va bn nh theplai va nhe nh g.Da vao cac tnh cht hoa hoc cua mnh ma berili co th amnhim rt tt vai tro cht kh oxi cho thep, giup thep chng lai shttp://ebooks. vdcmedia. com 23. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)23xm nhp cua oxi. ang tic rng, berili vn con qua t nn cacnha luyn kim cha th s dung no vi khi lng ln. Tuy nhin,ho a tm ra c mt lnh vc s dung berili quan trong khac matrong o khng tiu tn nhiu kim loai nay. o la dung no baohoa b mt cac chi tit bng thep - goi la s berili hoa, nhm nngcao cng, bn va kha nng chng mai mon cua chung. Cac nha ky thut rngen rt u chung kim loai nay v no cho tia rngen i qua d dang, hn hn cac kim loai khac. Hinnay, trn toan th gii, ngi ta u dung berili lam ca s chocac ng rngen. Kha nng cho tia rngen i qua cua cac ca snay cao gp gn hai chuc ln so vi cac ca s bng nhm matrc y vn c s dung vao muc ch nay. Berili a ong vai tro ni bt trong s phat trin cua hocthuyt v cu tao nguyn t va hat nhn nguyn t. Ngay t hiu nhng nm ba mi, khi bn pha hat nhn berili bng hatanfa, cac nha vt ly hoc ngi c la Bothe va Becker a khampha ra cai goi la bc xa berili, tuy rt yu nhng lai co sc mxuyn rt manh: xuyn qua lp ch day vai centimet. Nm 1932,nha bac hoc ngi Anh la Chadwick a xac nh c ban cht cuabc xa nay. Hoa ra, o la mt dong cac hat trung hoa v in vikhi lng mi hat xp x bng khi lng cua proton. Nhng hatmi nay a c goi la ntron.V khng mang in nn c c ntron d xm nhp vao hatanhn nguyn t cua cac nguyn t khac. Tnh cht nay lam chontron tr thanh vin an hu hiu nht bn pha hat nhnnguyn t. Hin nay, ai bac ntron c s dung rng rai thc hin cac phan ng hat nhn. Vic nghin cu cu truc nguyn t cua berili a cho thyc trng cua no la tit din bt gi ntron th nho ma tr s phntan ntron th ln. V vy, berili phat tan ntron, lam thay ihng chuyn ng va km ham tc cua chung cho n tr sthch hp cac phan ng dy chuyn xay ra mt cach co hiu quahn. Trong s tt ca cac vt liu rn th berili c coi la cht kmham ntron tt nht. No to ra tuyt vi khi ong vai tro cht phanhttp://ebooks. vdcmedia. com 24. X .I. V e n e t x k i24xa ntron, a cac ntron tr v vung hoat ng cua cac lo phanng, ngn gi chung lai, khng cho chung b tan mat. Berili conco tnh chng bc xa rt cao, k ca nhit rt ln. Tt ca nhngtnh cht tuyt diu nay a lam cho berili tr thanh mt trongnhng nguyn t cn thit nht cua ky thut nguyn t.Kha nng truyn m cua berili ro rang la mt iu ma khoahoc rt ang quan tm. Trong khng kh, tc cua m thanh la330 met trong mt giy, con trong nc la 1500 met trong mtgiy. Con trong berili th m thanh pha v tt ca cac ky luc o vaat n tc 12.600 met trong mt giy (gp 2 -3 ln so vi trongcac vt liu kim loai khac). Nhng ngi ch tao nhac cu a chu yn c im nay. Ca berili oxit cung co nhiu tnh cht quy bau. Tnh chu latt (nhit nong chay trn 2500 C), bn hoa hoc ln va dn nhit cao cho phep s dung vt liu nay lam lp lot cac lo camng, lam ni nu chay cac kim loai va hp kim. Chng han, nu chay berili trong chn khng, ngi ta ch dung ni lam bngberili oxit, v cht nay hoan toan khng tng tac vi berili. Oxitnay la vt liu chu yu boc cac b phn toa nhit cua lo phanng nguyn t.Tnh cht cach nhit cua berili oxit cung co th c s dungtrong vic nghin cu cac tng t su cua hanh tinh chung ta. Comt d an ly mu t a t lp vo manti cua trai t su 32km nh cai goi la kim nguyn t - mt lo phan ng hat nhn thon t trong mt vo boc cach nhit lam bng berili oxit va co muinhon bng hp kim vonfram nng. Berili oxit a co thm nin cng tac cao trong cng nghipthuy tinh. Pha thm no se lam tng cng, tng chit sut va bn hoa hoc cua thuy tinh. Vic pha thm berili oxit va cac hpcht khac cua berili cho phep lam c nhng loai thuy tinh cbit co trong sut cao i vi tt ca cac tia quang ph - t tia tngoai n tia hng ngoai.Berili oxit con c dung lam nguyn liu ban u lam rangoc bch nhn tao va cac loai ngoc cha berili khac khi chunghttp://ebooks. vdcmedia. com 25. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 25c nui cy trong iu kin ap sut va nhit cao. Hin nay,qua trnh nay a c thc hin khng phai ch trong cac phongth nghim khoa hoc, ma con ca trong nhng iu kin san xut. ... Nhng li tin oan cua A. E. Fexman - nha bac hoc li lacco nhiu c m, a tr thanh s tht. Ch mt thi gian ngn nathi, berili se ap ng c nhng hy vong ma ngi ta ang tvao no. T mt nguyn t him t ngi bit n, ngay nay no atr thanh mt trong nhng kim loai quan trong nht cua th ky.http://ebooks. vdcmedia. com 26. X .I. V e n e t x k i 26MgKIM LOAI D PHAT KHUNGTm kim loai a mu nhim tr danh la mt trong nhngvn chu yu ma bit bao can b khoa hoc cua cac phong thnghim gia kim thut thi trung c a dc sc vao y. Ho hy vongrng, nu co loai a o th se tm ra b quyt bin cac kim loaire tin thanh vang.Cac cuc tm kim a c tin hanh theo nhiu hng khacnhau. Mt s ngi ngh dung ch vao muc ch nay. Ch phaic t nong n khi thu c s t o (tc la n khi nongchay), sau o em un si trong ru vang chua. Nhng ngikhac lai cho rng, nc ai cua suc vt la nguyn liu thch hpnht lam ra hon a mu nhim. Mt s ngi khac th chorng, chn ly trong nc.Cui th ky XVIII, mt trong nhng nha gia kim thut ngiAnh, co le la ngi theo phai th ba, ly nc ly chay ra t longt gn thanh ph Epxom em un cho bc hi ht, kt qua la athu c mt loai mui co v ng va co tac dung nhun trang, chkhng phai la th a mu nhim. My nm sau mi phat hin rarng, khi tng tac vi kim bt bin (thi by gi ngi ta goixut va potat nh vy), mui nay tao ra mt cht bt mau trng,xp va nhe. Khi nung mt khoang vt tm thy ngoai vi thanhph c Hy Lap Magnexi, ngi ta cung thu c th bt ung nhth. V s ging nhau nay nn mui Epxom a c goi la magezittrng. Nm 1808, nha bac hoc ngi Anh la Humphry Davy khiphn tch magezit trng a thu c mt nguyn t mi ma nggoi la magie. L mng nhn dp tm ra nguyn t mi nay ahttp://ebooks. vdcmedia. com 27. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)27khng co phao hoa, bi v thi by gi cha ai bit rng, a conmi sinh nay co nhng tnh cht tuyt vi thuc v ky thut lamthuc phao. Magie la mt th kim loai trng nh bac va rt nhe. No nhehn ng hoc st khoang nm ln; ngay ca nhm co canh cungnng hn magie mt ln ri. Nhit nong chay cua magiekhng cao lm, ch 650 C, nhng trong nhng iu kin bnhthng th nu chay magie lai tng i kho, v khi b nung nongtrong khng kh n 550 C, no bung ln va bc chay tc khcvi ngon la sang n choi mt (tnh cht nay cua magie c sdung rng rai trong ky thut lam thuc phao). t kim loainay, ch cn g vao no mt que dim chay d, con trong mi trngkh clo th no t bc chay ngay nhit trong phong.Khi chay, magie toa ra nhit lng rt ln va nhiu tia tngoai: ch vai gam nhin liu cung u un si mt cuc nca. Cac nha khoa hoc Vin hoa hoc cng nghip Vacsava a lidung tnh cht nay cua magie vao mt vic rt c ao: ho nghch tao th vo hp co gn mt manh magie mong lam chtt nong: ch cn m hp ra la manh magie t bc chay va vaiphut sau, co th don ngay mon n nong ln ban.Trong khng kh, magie b m uc rt nhanh bi no b baophu bi mt lp mang oxit. Mang nay tr thanh lp ao giap chcchn, gi cho kim loai khng b oxi hoa thm na. Magie la mt kim loai hoat ng manh: no chim oat oxi vaclo a s cac nguyn t khac mt cach d dang. Tuy magie bnvng, chng lai c tac ng cua mt s axit, natri cacbonat, caccht kim n da, xng, du hoa, du khoang, nhng magie lai chukhut phuc trc nc bin va b hoa tan trong o. No hu nhkhng tng tac vi nc lanh, song lai y oxi rt manh ra khoinc nong.Vo trai t rt giau magie: bay ng nghip cua no trongBang tun hoan Menelep co mt trong thin nhin vi khilng ln. Cac nha bac hoc phong oan rng, cac lp di cungcua vo trai t, ham lng nguyn t nay ht sc ln. Magie cohttp://ebooks. vdcmedia. com 28. X .I. V e n e t x k i28trong thanh phn cua gn hai trm khoang vt. Trong s o comt khoang vt rt khac thng: no d gp lai nh chic khn tay,co th dung no nh mt t giy goi mt vt nao o, va cuicung, lai kho ma dung ngon tay xe rach no thanh tng manh.Nm 1953, tai vung Vin ng, ngi ta a tm thy mtmu khoang vt nh vy, qua la co mt khng hai. Khi ao gingkhai thac mt mo qung a kim, cng nhn y a phat hinra mt cai hang nho va trong o co mt tm man trng nh bacbung thong t nh xung ta nh c gp lam i. Tm mannay dai chng mt met ri, s vao th cam thy nh da thu, vamm va dai. nhe cua vai nay khin moi ngi phai kinhngac. Ngi ta lin gi ngay vt la va tm c nay n Maxcva.Phep phn tch hoa hoc a cho bit rng, no chu yu gm magiealumosilicat va la palgockit - mt khoang vt thuc nhom atbetln u tin c vin s A. E. Fexman phat hin mo Palgorxchi nhng nm hai mi cua th ky nay. V no co nhng tnh chtkhac thng nh vy nn ngi ta goi khoang vt nay la da a.Mu da a tm c Vin ng hin c tn tr tai Vin baotang khoang vt hoc thuc Vin han lm khoa hoc Lin X. Munay tr thanh ni ting la v ln u tin trn th gii tm thymt mu da a co kch thc ln nh vy. Magezit, olomit va cacnalit la cac khoang vt co y nghaquan trong nht v mt nguyn liu dung san xut magie. Co hai phng phap san xut magie: phng phap nhit inva phng phap in phn. Trong trng hp th nht, ngi taiu ch magie trc tip t oxit bng cach dung mt cht kh naoo, chng han nh cacbon, nhm v. v cho tac dung vi magie...oxit. Phng phap nay kha n gian va trong thi gian gn yc s dung ngay cang rng rai. Nhng hin nay, phng phapin phn vn la phng phap cng nghip chu yu iu chmagie. y ngi ta in phn cac mui magie nong chay, chuyu la cac mui clorua. Bng cach nay co th thu nhn c magiert tinh khit, cha khng n 0,01 % tap cht.http://ebooks. vdcmedia. com 29. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)29 Khng phai ch ring vo trai t mi giau magie. Nhng khotang xanh thm cua cac bin va ai dng ang bao tn nhng trlng magie c b sung thng xuyn va thc t la khng baogi can. Ch cn noi rng, trong mt met khi nc bin co ti gnbn kilgam magie th u thy iu o. Con toan b khi lngnguyn t nay hoa tan trong nc bin va ai dng la 6.1016 tn.Ngay ca nhng ngi xa cach vi toan hoc co le cung hnh dungc con s nay to ln n chng nao. Tuy nhin, thy ro hn,chung ta hay hnh dung: t u cng nguyn n nay, loai ngimi trai qua hn 60 t (6.1010) giy. Con nu nh ngay t ngayu cng nguyn, ngi ta a bt u khai thac magie t ncbin va n nay phai rut cho ht toan b tr lng nguyn t naytrong nc th mi giy phai khai thac c mt triu tn magie! Tuy vy, hai vng vn co th yn tm v cua cai cua mnh:ngay ca trong nhng nm chin tranh th gii th hai, khi ma vicsan xut magie at mc ang k, th ngi ta cung mi ch khaithac c t nc bin ca thay 80 ngan tn magie trong mt nm(ch khng phai trong mt giy!). Cng ngh khai thac magie khan gian. Trong nhng chic thung ln ngi ta trn ln nc binvi vi va lam t vo so bin nghin vun. Kt qua la tao thanh vamagezi; sau o va nay chuyn thanh magie clorua. Tip theo,magie c tach khoi clo bng cach in phn. Hin nay, cac nhamay san xut magie t nc bin ang hoat ng nhiu nc,ma chu yu la cac nc khng co tr lng magie phong phu.Tin th cac x nghip ven bin nay con iu ch mui n, muiGlaub, clo, nc ung va nc mui san xut xut n da. Nc cac h mn cha magie clorua cung co th la mtngun cung cp magie. Lin X cung co nhng kho magie nhth, chng han, Crm (h Xaki, h Xaxc - Ivas), lu vc sngVonga (h Entn) va nhiu ni khac. Vnh Cara-Bgat-Hn tn trnhiu nguyn liu magie: nc mn y cha ti 30% mui cuanguyn t nay.Nh vy, cac ban a bit magie la g va no c khai thacnh th nao. Song nguyn t nay va cac hp cht cua no c sdung vao muc ch g?http://ebooks. vdcmedia. com 30. X .I. V e n e t x k i30 Tnh nhe co th lam cho kim loai tr thanh mt vt liu ktcu tuyt vi. Nhng tic thay, magie nguyn cht lai mm vakhng bn. V vy, cac nha thit k buc phai s dung cac hp kimcua magie vi cac kim loai khac. Hp kim cua magie vi nhm, vikem, vi mangan c s dung rt rng rai. Mi mt thanh phncua cng ng nay u gop c phn cua mnh vao nhng tnhcht chung: nhm va kem lam tng bn cua hp kim, manganlam tng tnh cht chng n mon. Con magie th sao? Magie lamcho hp kim tr nn nhe - cac chi tit lam bng hp kim magie nhehn 20 - 30% so vi lam bng nhm, nhe hn 50 - 75% so vi lambng gang hoc thep. Trong thi gian gn y, nhiu nc a chtao c nhng hp kim kt cu nhe khac thng, gm magie valiti, ma le tt nhin, luc nao cung tm c nhng cng vic thu vlin quan ti chung. Cac nha ch tao may bay khng th khng chu y n tnhnhe cua cac hp kim magie. Ngay t nm 1934, Lin X a ch taochic may bay Sergo Orjnikitze hoan toan bng cac hp kimmagie. Sau khi th nghim thanh cng, may bay nay a c sdung trong nhiu nm. Kinh nghim nay a co ch trong nhiunm chin tranh v quc v ai, khi ma cac hp kim magie cdung ch tao xe, thn cac kh cu va cac chi tit may bay.Magie cung co c s vng chc c s dung trong kythut tn la: nh co t nhit cao ma nhng thi im nong nht,cac b phn bn ngoai cua may moc vu tru lam bng hp kimmagie b nong t hn so vi lam bng thep. Cng nghip ch tao t, cng nghip dt, in, ky thut vtuyn, san xut kh cu quang hoc - ngay nay, u u cung sdung nhng hp kim nhe cua magie. Nguyn t nay ong vai trokhng kem phn quan trong trong ca nganh luyn kim. No cs dung lam cht kh kh trong qua trnh san xut nhiu th kimloai (vanai, crom, ziriconi, titan). Magie gop phn vao vic khoxi trong thep va trong cac hp kim - no lam giam lng oxi lacht rt co hai i vi kim loai.http://ebooks. vdcmedia. com 31. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)31 Khi pha vao gang nong chay, magie lam cho gang thay itnh cht, lam cho cu truc va nhiu tnh cht c hoc khac cuagang tr nn tt hn. Cac vt uc bng gang bin tnh co th thayth cac vt ren bng thep. Tuy nhin, khng phai d lam chomagie tip xuc vi cac kim l i nong chay, v nhe nn no khngoachu chm vao kim loai long ma c ni trn b mt, ri chay bungln va lam cho gang tung toe khoi gao muc. Tht la d hiu khiloai phao hoa nh th khng lam cho cac nha luyn kim thchthu. y a tm c li thoat: ep hn hp gm magie, cht deova cac thanh phn khac thanh tng banh, bn trong co loi thepong vai tro lam vt nng. Banh nay se ngoan ngoan ln vaogang nong chay. Cac cht phu bao quanh magie se chay t t,khng lam cho magie bung ln. Loi thep tan ra nhanh chong vahoa tan trong gang nong chay, magie con lai mt mnh chng gynn iu g khac ngoai vic cai thin tnh cht cua gang. Hoat tnh hoa hoc cua magie a gi cho cac cng trnh snganh thuy li mt y ngh thu v: dm mt tm magie vao nc vani no vi kt cu kim loai ngm bng mt dy dn la ta co cmt b bin co kch thc rt ln, trong o, nc ong vai tro chtin phn. Tm magie thc hin chc nng cua mt in cc hoatng se b pha hoai dn dn, song nh vy ma no bao v vng chcphn kim loai cua kt cu chnh. Cac hanh lang ngm bng thepva b tng ct thep cua cng trnh khai thac mo a Du ni cua nhng ngi khai thac du mo trn bin Caxpi, u c baov bng phng phap nay.Di nc, magie con co mt cng dung khac. nc Anh,ngi ta a ch tao mt loai ao ln su bng cac hp kim cuamagie co kha nng chu c ap sut thuy tinh ln. Khng bao luna se n luc ma cac nha a cht, th khoan, th lp rap se mcnhng b qun ao nhe va bn nh vy ln xung ay bin tinhanh nhng cng vic lin quan ti vic khai thac khoang san.Magie ( dang bt, dang si, dang dai) bc chay vi ngon lasang trng ti choi mt. Tnh cht y c s dung rng rai trongky thut qun s - san xut phao sang va phao hiu, an phaovach ng va bom chay. Trc y, cac nha nhip anh a rthttp://ebooks. vdcmedia. com 32. X .I. V e n e t x k i32quen thuc vi nguyn t nay: Bnh tnh! Ti chup nhe! th rianh chp rc sang cua bt magie chiu roi vao khun mt cuanhng ai mun gi lai hnh anh cua mnh cho con chau. Ngay nay,magie khng con gi vai tro nay na cac en in cc manh abuc no phai t chc. Nhng chn hn iu o khng lam cho magie phai bunru: no con co nhng cng vic quan trong hn. Chnh magie thamgia vao mt cng vic to ln la tch luy nng lng mt tri. Magieco mt trong cht dip luc mt phap s v ai, la cht hp thunng lng mt tri ri dung nng lng y bin kh cacbonicva nc thanh nhng cht hu c phc tap (ng, tinh bt...) cnthit cho s sng cua con ngi va cua moi ng vt. Qua trnh taothanh cac cht hu c nh vy c goi la s quang hp; qua trnhnay co kem theo s giai phong oxi t la cy. Nu khng co chtdip luc th se khng co s sng, ma nu khng co magie th khngco cht dip luc, v nguyn t nay chim n 2% trong o. Nh vyco nhiu khng? Cac ban th oan xem: ch ring lng magietrong cht dip luc cua thc vt cung a ln n gn 100 ty tn!Ngoai thc vt ra, magie con co mt trong hu ht tt ca cac c thsng. Gia s ban cn nng 60 kg th trong o co chng 25 g magie. Hi gia nhng nm 60, cac nha bac hoc Trng ai hoctng hp Minnexta (My) a lam mt vic rt b ch: ho a chon votrng lam i tng nghin cu khoa hoc va xac nh c rng,vo trng cha cang nhiu magie th cang bn chc. iu o congha la nu thay i thanh phn thc n cua ga e, ta co th lamtng bn cua vo trng. Ch cn qua nhng con s sau y cungu thy tm quan trong cua kt lun nay i vi nng nghip: chring bang Minnexta, thit hai hang nm do nan v trng lnti hn mt triu la. Vy se khng co ai noi rng, cng trnhnghin cu nay cua cac nha bac hoc la khng co gia tr. Magie cung c s dung rng rai trong y hoc : chung ta anoi n mui Anh (tc magie sunfat) la mt th thuc x rt tt.Magie oxit tinh khit (magezi nung) c s dung khi axit cuadch v qua cao, khi b chua va nhim c axit. Magie peroxit lamt th thuc chng nhim khun khi b ri loan tiu hoa.http://ebooks. vdcmedia. com 33. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 33Cac s liu thng k a khng nh rng, nhng ngi sng cac vung co kh hu m ap th t b bnh co tht mach mau hn sovi nhng ngi phng bc. Nh chung ta a bit, tim dungdch cua mt s mui magie vao tnh mach hoc vao bp tht thtr c chng co tht va kinh git. Hoa qua va rau giup cho victch luy mt lng d tr cn thit cac mui nay trong c th (m,ao va sup l rt giau magie). Chng han, chu A, ni ma khuphn thc n nhiu magie, th bnh x cng ng mach va cacchng bnh tim mach khac t xay ra hn chu u hoc chu My.Cac thy thuc Anh khuyn rng, mi ngay nn n bn quachui bu lai mt na nhu cu v magie cua c th trong mtngay m (khoang 0,3 0,5 gam).Nhng th nghim do cac nha khoa hoc Hungari tin hanhtrn ng vt a xac nhn rng, nu thiu magie trong c th thd mc bnh nhi mau. Ngi ta a cho mt s con cho n vikhu phn giau magie va mt s con cho khac vi khu phnngheo magie. Kt qua th nghim nay a cho thy rng, nhng concho nao ma khu phn n cua chung thiu magie th u mcbnh nhi mau c tim. nhng ngi hay cau gt, d b xuc ng, cac c tim khilam vic thng hay b ri loan hn la nhng ngi im tnh. Sd nh vy la v khi tc gin magie co trong c th se b bc chay. Cac nha sinh hoc Phap cho rng, nguyn t nay se giup cacthy thuc chng lai mt cn bnh nghim trong cua th ky XX labnh lao lc. Cac cng trnh nghin cu a cho thy rng, trongmau cua nhng ngi mt moi co t magie hn so vi nhng ngicon sung sc, va ngay ca khi ma ng cong magie ch b lch rtt so vi mc bnh thng th cung khng phai la hoan toan v s.Cac nha sinh hoc Phap cung a xac nh c anh hng rtang chu y cua nhiu nguyn t i vi gii tnh cua th h conchau. Th ra, nu trong thc n cua con vt me ma tha kali than con sinh ra se chu yu la con c, con nu thc n cha nhiucanxi va magie th an con sinh ra chu yu la con cai. Co thchng bao lu na, cac thy thuc se thao ra nhng thc n chttp://ebooks. vdcmedia. com 34. X .I. V e n e t x k i 34bit cho cac ba me tng lai bao am cho ho sinh con trai hay congai theo y mun. Nhng trc ht cn phai xac nh cho ro, tacdung cua cac nguyn t nay nh a ghi nhn c, liu co th apdung c cho con ngi hay khng. Bi v, cac cuc khao nghimva k mi ch c tin hanh i vi... bo cai.Pham vi s dung cac hp cht cua magie khng phai ch bohep trong y hoc. Chng han, magie oxit c s dung trong cngnghip cao su, trong vic san xut xi mng, gach chu la. Mthang Canada a hoan chnh cng ngh san xut mt loai vt liuchu la mi chng c anh hng cua cac loai x, co bn caova rng nho; y, magie oxit co tinh khit cao chnh lathanh phn chu yu cua loai vt liu chu la nay. Nh chung ta u bit, cac en in t thng thng ch btu lam vic sau khi chung a c t nong. Mi ln chung ta mmay thu thanh hoc thu hnh u phai ch mt luc ri mi nghec ting nhac hoc nhn thy man anh nhp nhay. khcphuc nhc im nay cua en in t, cac nha khoa hoc Ba Lan a ngh phu mt lp magie oxit ln catt. Loai en mi nay se lamvic ngay khi ong mach.Ngay t nm 1867, mt ngi Phap tn la Xoren a trnmagie oxit nung nong vi dung dch magie clorua m c va athu c cai goi la ximng magezi (hay ximng Xoren). Ngay nay,ngi ta s dung cht gn kt nay san xut cac liu vt liu xydng va nhe va chng chay, va cach m: o la fibrolit lam tphoi g va xilolit lam t mun ca. Magie peroxit c dung ty trng vai, magie sunfat cs dung trong cng nghip dt va cng nghip giy lam cht tytrc khi nhum, con magie cacbua th c dung vao vic sanxut vt liu cach nhit. Cui cung mt lnh vc hoat ng quan trong na cua magiela nganh hoa hoc hu c. dang bt, magie c s dung khnc trong cac cht hu c quan trong nh ru va anilin. Cac hpcht hu c cha magie (trong o, nguyn t magie trc tip linkt vi nguyn t cacbon) co y ngha rt ln. Cac cht nay, c bithttp://ebooks. vdcmedia. com 35. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)35la cac hp cht ankin- magie- halogenua (thuc th Grignard) matrong thanh phn cua no co cac halogen (clo, brom hoc iot), cs dung rng rai trong hoa hoc. Vai tro cua cac hp cht nay quantrong ti mc vao nm 1912, nha hoa hoc ngi Phap la Grinia(Grignard) c nhn giai thng Nobel do a iu ch c cacankin- magie- halogenua va hoan thanh vic tng hp cac chthu c. Sau o nhiu nm, ng a vit: Ta h nh mt cy anv cm a c ln dy tht tt, di nhng ngon tay iu luyn,cac hp cht hu c cha magie co th phat ra nhng ting ngnvang vi m hng mi luc mt mi me, bt ng va hai hoa hn. ...Th y, hoat ng cua magie trong thin nhin va trongnn kinh t quc dn tht la a dang, trn nhiu phng din.Song co le hay con sm nu ta noi v nguyn t nay rng: Tt canhng g co th lam c th no a lam ht ca ri. Nha luyn kimX - Vit ni ting, vin s A. F. Blop a tin oan vic s dungrng rai magie lam vt liu kt cu. ng vit: n nm 2000,nht thit se tm c cach bao v magie khoi b n mon va no sela mt trong nhng kim loai c ban. Cac hp kim cua magie a c ln mt trng; ni y, dang mt s chi tit cua chic may khoan t ng t trn trammt trng - 24, chung a tham gia vao vic ly mu t a trnNguyt Cu. Nhng yu cu rt nghim ngt a c t ra chovic ly mu t a. Th nht la c cu nay phai nhe, v trong mtcuc du hanh ng dai nh vy, phai tn mt lng cht t rtln cho mi kg v ch. Th hai la cac chi tit cua may phai rt bn:nu khng tin chc rng chung se khng dn n nhng giy phutgian nan th vic a chung vao mi chuyn cng can h trong nhvy chng con co y ngha g na. Ma qua tht, co th coi nhngphut lam vic trn mt trng thc s la nhng phut cc ky gay go.Nhng ngi thit k may khoan t ng ly mu t a noitrn a quyt nh s dung cac hp kim cua titan va magie, vchung va nhe va bn. Trc khi a ln mt trng, cac nha bachoc a th nghim thit b ly mu t a trong nhng iu kinkho khn nht trn trai t. No c kim tra bng cach chokhoan u moi loai t a khac nhau, trong o co ca nhng loai thttp://ebooks. vdcmedia. com 36. X .I. V e n e t x k i36a rn chc nht. Luc u, cuc th nghim c tin hanh trongnhng iu kin kh hu bnh thng, sau o mi th nghimtrong nhng bung kn ln, co chn khng rt cao va nhit cao thp khac nhau phong theo nhng iu kin trn mt trng,ni ma ht s oi bc ban ngay (nong n +110 C) lai tip ns lanh gia ban m (lanh n -120 C). Cac cuc th nghima thanh cng. t lu sau, ca chuyn bay cua tram t ng a dinra tt ep: mu t a trn mt trng a c a v trai t.http://ebooks. vdcmedia. com 37. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)37 Al BAC LY T T SET Nha vit s c ai Plini B co k lai mt s kin ly thu tngxay ra gn hai ngan nm v trc. Mt hm, mt ngi la n gphoang La Ma Tibri. Ngi o mang tng hoang mt caichen do chnh mnh lam ra t mt th kim loai lp lanh nh bac,nhng lai rt nhe. Ngi th noi rng, anh ta ly c th kimloai ma cha ai bit nay t t set. Co le Tibri t khi bn tm bitn ai, va ng ta cung la mt hoang thin cn. S rng, th kimloai mi vi nhng tnh cht tuyt vi cua no se lam mt ht giatr cua ng vang va bac ang ct gi trong kho, nn v hoang nay a ra lnh chem u ngi phat minh va pha tan xng cuaanh ta t y v sau khng con ai dam san xut th kim loainguy him y na. o la chuyn co tht hay ch la truyn thuyt - tht kho noi.Nhng du sao th nguy c cung a qua khoi, va tic thay, aqua lu lm ri. Mai n th ky XVI, tc la khoang mt ngan nmtrm nm v sau, lch s cua nhm mi c ghi thm mt trangmi. V y s kim nha van vt hoc y tai nng ngi c laPhilip Aureon Teofrat Bombat Fn Hhengy (Philippus AureolusTheophratus Bombastus Von Hohenheim) - ngi a i vao lch svi bit danh la Paratxen, a lam c iu o. Khi nghin cucac cht va cac khoang vt khac nhau trong o co ca cac loai phen,nha bac hoc nay a xac nh c rng, chung la mui cua mtloai t cha phen nao o ma thanh phn cua no co cha oxit cuamt kim loai cha ai bit; th oxit nay v sau c goi la t phen. T thi xa xa ngi ta a bit n cac loai phen maParatxen tng quan tm. Theo xac nhn cua nha vit s ngi Hyhttp://ebooks. vdcmedia. com 38. X .I. V e n e t x k i 38Lap la Hroot (sng th ky th V trc cng nguyn) th cacdn tc c xa a dung mt loai cht khoang ma ho goi laAlumen, ngha la lam sn si gi mau khi nhum vai. Chtkhoang nay chnh la phen.Vao khoang th ky th VIII - IX, phen a c dung nhum vai, thuc da cu, da d nc Nga c xa. Thi trungc, mt s xng san xut phen a hoat ng chu u.Nm 1754, nha hoa hoc ngi c la Anrat XighizmunMacgrap (Andreas Sigismund Marggaf) a tach c th tcha phen ma Paratxen a noi n t hai trm nm trc o.Phai qua my chuc nm na, nha bac hoc ngi Anh la Hanfrivi (Humphry Davy) mi th tm cach tach th kim loai n nautrong phen. Nm 1807, bng cach in phn cac cht kim, ng aphat hin ra natri va kali, nhng ng cha phn giai c tphen bng dong in nh th. My nm, nha bac hoc ngi Thuyin la Iun Iacop Becxliut (Jons Jakob Berxelius) cung bt tayvao nhng cuc th nghim nh vy, song cng cuc cua ngkhng thu c kt qua. Mc du vy, cac nha bac hoc vn quytnh t tn cho kim loai bt tr nay: luc u, Becxliut goi no laalumium, va v sau, vi a i alumium thanh aluminium(nhm). Nha bac hoc ngi an Mach Hans Khrixtian Ecxtet (HansChristian Oersted) la ngi u tin ch c nhm kim loai gingnh ngi th v danh thi c La Ma. Nm 1825, trong mt tapch hoa hoc, ng a ng mt bai trong o ng vit rng, saunhng th nghim do ng tin hanh a thu c mt mu kimloai co mu va anh kim hi ging thic. Nhng tap ch nay khngni ting lm nn thng bao cua Ecxtet hu nh khng c giikhoa hoc chu y n. Va lai, v mai m nghin cu v in t nnchnh nha bac hoc a khng coi trong phat minh nay cua mnh. Hai nm sau, mt nha hoa hoc c tre tui nhng a niting, tn la Friric Vule (Friederich Wohler) a nCpenhaghen gp Ecxtet. Ecxtet cho Vule bit la ng khngnh tip tuc cac th nghim iu ch nhm na. Th la sau khi trhttp://ebooks. vdcmedia. com 39. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 39v nc c, Vule a lao ngay vao nghin cu vn nay - mtvn ma ng quan tm t lu. Ch n cui nm 1827, ng acng b phng phap iu ch kim loai mi nay cua mnh. S thcth phng phap cua Vule ch cho phep tach c nhm danghat co ln khng bng u kim bng, nhng nha bac hoc atip tuc lam thc nghim cho n khi hoan chnh cac phng phapiu ch nhm dang khi c. ng phai mt... mi tam nmvao vic o. Thi by gi, kim loai mi nay a co danh ting ngay. Nhngv ngi ta ch thu c no vi lng rt t oi nn gia cua no caohn gia vang va tm mua c no khng phai n gian. Bi vy, cung d hiu rng, khi mt v Quc vng chu ua sm ring c cho mnh mt b hoang bao nh cuc nhm thng ta lin ln mt vi cac vua chua khac ma mon xa x nh vykhng hp vi tui tin cua ho. Cac vua chua kia chng con cachnao khac ngoai ghen tc vi ngi co dim phuc c lam chu bcuc quy him o va anh m thm bun ba ch n mt ngay ttep hn. Chng phai ch i lu, nim vui ln a n vi ho: nm1855, tai cuc Trin lam quc t Pari, ngi ta a trng bay "bacly t t set" lam chn ng d lun. o la nhng tm va thoinhm do nha bac hoc kim nha cng nghip ngi Phap HngriEtien Xanh -Cle vi (Henri Etienne Sainte Claire Deville) chtao ra. Trc khi xut hin nhng vt trng bay o, mt vai s kinsau y a xay ra. Hi y, Napleon III - a chau be t cua ngbac v ai - nh nhng ngi ng thi thng goi, la hoang nc Phap. Vn la mt ke thch choc tc ngi khac, co mt ln,ng ta m mt ba tic, tai o, nhng ngi trong hoang gia vanhng v khach vinh d nht c dung tha va da bng nhm.Con nhng khach khac th buc phai s dung nhng dung cu nung bnh thng (song vn la nhng th dung cho cac ba ticcua hoang ) bng vang va bac. D nhin la ho ut c n phatkhoc ln va khng tai nao nut ni, nhng bit lam sao c khihttp://ebooks. vdcmedia. com 40. X .I. V e n e t x k i 40ngay ca hoang luc o cung khng th sm u cho mi v khachmt b bng nhm theo yu cu. Va khi ma s mnh ban chong ta mt v hoang t ni doi th ngi cha y dim phuc ara lnh cho ngi th kim hoan trong cung nh lam mt b chi xa x bng nhm, vang va cac th a quy. Sau o t lu, trong oc cua Napleon III a chn mui mt dan tru ngi, ha hen mt nim vinh quang va hanh din, nhngiu chu yu la lam cho cac vua chua khac phai xanh mt v ghent: hoang a quyt nh trang b cho binh lnh trong qun icua mnh nhng b ao giap bng nhm. ng ta danh cho Xanh -Cle vin mt khoan tin ln ng nay tm cach ch c nhmvi s lng ln. Ly phng phap cua Vule lam c s cho nhngthc nghim cua mnh, Xanh - Cle vin a ra mt quy trnhcng ngh thch hp, nhng kim loai cua ng lam ra vn rt t.Chnh v vy nn binh lnh Phap vn cha c m th nhng bao giap nh vua chua a ha hen, trong khi o th nha vua lai rtquan tm n vic h v ban thn mnh: v s cua ng a ctrng din nhng b ao giap mi tinh.Phe canh Bnapac nh li dung vic Xanh - Cle vin iuch c nhm nguyn cht nhen nhom ln ngon la dn tcchu ngha: khp moi ni, ngi ta ku gao v chu quyn cua ncPhap trong vic phat hin ra kim loai nay. ang knh thay Xanh -Cle vin, ng a phan i nhng li thi phng nay bng mthanh ng thch hp vi mt nha bac hoc chn chnh, ng thicung rt c ao: ng a dung nhm do chnh mnh san xut ra khc mt tm huy chng mang chn dung Friric Vule, nm1827, ri gi tng nha bac hoc c. Chnh thi ky nay cung a xut hin bac vin vi tcach la vt trng bay trong Trin lam quc t. Co th, nhngngi t chc cuc trin lam a lit nhm vao hang nhng kim loaithng dung, nhng tic thay no vn cha at ti iu o. Thc ra,ngay t thi by gi, nhng ngi tin tin a hiu c rng, cucao va ao giap ch la nhng tnh tit nho mon trong i hoat ngcua nhm. Ln u tin nhn thy nhng san phm bng nhm,N. G. Checnsepxki a phn khi tht ln: kim loai nay nhthttp://ebooks. vdcmedia. com 41. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 41nh se co mt tng lai to ln. Hi cac ban, trc mt cac ban lath kim loai cua chu ngha xa hi. Trong tiu thuyt Lam g cuang xut ban nm 1863 co nhng dong nh sau: ...Ngh thutkin truc cua ngi nha bn trong nay thanh thoat bit bao, nhngbc tng gia cac ca s gon nhe lam sao. Cac ca s th to ln,rng rai, choan ht ca chiu cao tng nha... Con san va trn nhath th nao? Cac ca ln va khung ca s kia lam bng g? o lacai g vy? Bac chng? Bach kim ?..., by gi ti mi bit, Xasach cho ti mt tm bang nhe nh tm knh, lai co ca hoa tai vatrm cai u nh vy na; phai, Xasa noi rng, sm hay mun rinhm cung thay th g, va co th con thay th ca a na. Nhngsao lai di dao th. Ch nao cung la nhm... Va y, trong phongnay na, mt na san ngo, va th la ro ri, no lam bngnhm...Nhng trong khi nhng dong tin tri nay c vit ra thnhm chu yu vn la th kim loai trang sc nh trc. Mt iuthu v la nm 1889, khi Menelep Lun n, to y tha nhncng lao xut sc cua ng trong s nghip phat trin nganh hoahoc, ngi ta a tng ng mt mon qua quy: mt chic cn lambng vang va nhm. Xanh - Cle vin a trin khai hoat ng manh me. Tai thtrn La Glaxie, ng a xy dng nha may luyn nhm u tintrn th gii. Nhng trong qua trnh nu luyn, nha may a thaira nhiu kh co hai, lam nhim bu khng kh cua La Glaxie.Nhng ngi dn a phng vn coi trong sc khoe cua mnh vakhng mun hy sinh sc khoe v s tin b ky thut nn a khiunai ln chnh phu. Nha may anh phai chuyn i ni khac, lucu, ra ngoai Pari, sau o n min nam nc Phap.Song n luc nay, nhiu nha bac hoc a thy rng, mc chott ca cac c gng cua Xanh - Cle vin, phng phap cua ngcung khng co trin vong. Cac nha hoa hoc cac nc khac vntip tuc tm toi. Nm 1865, nha bac hoc Nga la N. N. Bektop a xut mt phng phap rt thu v. Phng phap nay a nhanhchong c ap dung tai cac nha may luyn nhm cac nc Phapva c.http://ebooks. vdcmedia. com 42. X .I. V e n e t x k i 42 Nm 1886 a tr thanh mt cai mc quan trong trong lch scua nhm, khi ma nha bac hoc My la Sacl Martin Hn (CharlesMartin Hall) va nha bac hoc Phap la Pn Lui Tuxtanh Eru (PaulLouis Toussaint Heroult) mt cach c lp nhau a hoan thinphng phap in phn san xut kim loai nay (Trong lch skhoa hoc va ky thut co khng t nhng trng hp ma hai nhabac hoc trong cung mt nm a i n nhng kt lun hoc nhngphat minh nh nhau. S trung nhau nay cang chng cht thmbi ca Hn va Eru u sinh nm 1863 va nh th a hen c vinhau, ca hai nha phat minh nay u mt nm 1914). Y tng naykhng phai la mi: ngay t nm 1854, nha bac hoc ngi c laBunzen a phat biu y ngh v vic iu ch nhm bng cach inphn cac mui cua no. Nhng phai mt hn ba mi nm, y nhnay mi c thc hin. Do phng phap in phn oi hoi nhiunng lng, nn nha may u tin san xut nhm bng phngphap nay chu u a c xy dng Neyhazen (Thuy S), gnthac nc sng Ranh - mt ngun in re tin. Ngay nay, sau hn mt trm nm, chung ta khng th tngtng c vic san xut nhm ma khng dung phng phap inphn. Chnh iu o a giup cac nha bac hoc phai vt oc suy nghv mt s thc y b n nh sau. Trung Quc co ngi m cuaai c danh ting la Chu Du, cht hi u th ky th III. Cachy khng lu, mt s hoa tit trang tr ngi m a c phn tchbng quang ph. Kt qua tht bt ng n ni phai phn tch iphn tch lai nhiu ln, va mi ln nh vy, vach quang phkhng thin v ai a chng to hung hn rng, th hp kim manhng ngi th c xa a dung lam hoa tit trang tr cha ti85% nhm. Vy bng cach nao ma ngay t th ky th III ngi taa iu ch c kim loai nay? Thi by gi, con ngi bit nin hoa chng ch la qua sm set, ma chc g sm set th chc ga ng y tham gia vao qua trnh in phn. Th ngha la vnphai gia nh rng, t thi xa xa y a co mt phng phap khacnao o iu ch nhm, nhng tic thay a b tht truyn hangbao th ky.http://ebooks. vdcmedia. com 43. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 43 Cui th ky XIX, nganh san xut nhm a trng thanh vtbc, kt qua la gia kim loai nay giam xung ro rt va no khng conc coi la th kim loai quy na. Tt nhin, i vi nhng ngith kim hoan th chng co g ang quan tm na, nhng lp tc nothu c s chu y cua gii cng nghip ma luc nay ang ng ngng ca cua nhng s kin ln: nganh ch tao may bt uphat trin manh me, nganh cng nghip t a ng vng, nganhhang khng ang i nhng bc u tin ma trong o nhm ongvai tro quan trong nht. Nm 1893, Maxcva a xut ban cun sach Nhm valuyn nhm cua ky s N. Giucp, trong o tac gia vit: Nhmphai chim v tr ni bt trong ky thut va phai thay th nukhng phai tt ca th cung phai thay th c nhiu kim loaithng dung.... a co nhng c s cho li khng nh o: ngay tluc by gi ngi ta a bit nhng tnh cht tuyt diu cua thbac ly t t set. Nhm la mt trong nhng kim loai nhe nht,no nhe hn ng va st khoang ba ln. V tnh dn in va nhitth no ch thua kem bac, vang va ng. Trong nhng iu kinbnh thng, kim loai nay co bn hoa hoc kha cao. Nhm co tnhdeo cao nn co th can no thanh la mong khoang vai micrn, keothanh si rt manh nh t nhn; 1000 met si nay ch cn nng 27gam va co th gon trong mt bao dim. Ch co cac c tnh v bn la cha c thoa man lm. Chnh iu o a thuc giuc cacnha bac hoc ngh cach lam sao cho nhm bn hn ma vn gi ctt ca nhng tnh cht co ch cua no.T lu ngi ta a bit rng, bn cua nhiu loai hp kimthng cao hn hn bn cua cac kim loai nguyn cht co mttrong cac hp kim y. Bi vy, cac nha luyn kim a ra sc tmkim cho nhm nhng ngi ban ma sau khi kt thn vi nhmth se lam cho nhm bn hn. Chng bao lu, thanh cng a nvi ho. Trong lch s khoa hoc, lm khi nhng hoan canh ngunhin lai ong vai tro quyt nh. Chung ti xin ln lt k ra y.Mt hm (chuyn xay ra hi u th ky XX), nha hoa hockim luyn kim ngi c la Anfrt Vinm (Alfred Wilm) pha chmt hp kim, trong o, ngoai nhm ra con co cac cht phu khac lahttp://ebooks. vdcmedia. com 44. X .I. V e n e t x k i44ng, magie va mangan. bn cua hp kim nay cao hn bncua nhm nguyn cht, nhng Vinm vn cam thy co th lam chono bn hn na bng cach em ti. ng a t nong mt vai muhp kim n khoang 600 C, sau o em nhung vao nc. Tinh vy a lam cho bn cua hp kim tng ln ro rt, nhng vkt qua th nghim cac mu khac nhau lai khng ng nht, nnVinm a to ra nghi ng s hoan hao cua dung cu va chnhxac cua cac phep o. Nha nghin cu a kim tra lai dung cu sut my ngay lin.Cac mu b ng bo qun vn nm tr troi trn ban mt thi gian,va n khi cac dung cu o a sn sang tr lai lam vic th nhngmu y khng nhng a c ti ma con b bui bam y na.Vinm tip tuc cuc th nghim va a khng tin chnh mtmnh: dung cu o a cho thy rng, bn cua cac mu tng lngn gp i.Nha bac hoc lp i lp lai cac th nghim cua mnh va miln u thy ro rng, sau khi ti, trong nhng ngay tip theo, hpkim vn tip tuc ngay cang tr nn bn hn. Th la a kham phara mt hin tng ly thu - o la s hoa gia t nhin cua cac hpkim nhm sau khi ti. Ban thn Vinm cung khng bit iu g a xay ra vi kimloai trong qua trnh hoa gia, nhng sau khi dung phng phapthc nghim chon thanh phn ti u cua hp kim va ch xly nhit, ng a nhn c bng phat minh va t lu sau ng aban no cho mt hang c. Nm 1911, hang nay a san xut mehp kim u tin, goi la uraluminium (uren - tn thanh ph lnu tin san xut hp kim nay theo quy m cng nghip). V sau,no c goi la uralumin, hay la ura. Nhng chic may bay u tin lam bng ura a xut hinnm 1919. K t luc y, nhm mai mai gn bo s phn cua mnhvi nganh hang khng. No hoan toan xng ang c mnh danhla kim loai co canh v a bin nhng cai gia g th s thanhnhng may bay chuyn tuyn khng l. Tuy nhin, trong nhnghttp://ebooks. vdcmedia. com 45. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)45nm o vn cha co u nhm nn nhiu may bay, chu yu la maybay hang nhe, vn tip tuc c ch tao bng g. Lin X luc by gi ch co Nha may ch bin kim loai mau Conchugin san xut cac hp kim nhm. Nha may nay a sanxut conchugalumin - mt hp kim nhm co thanh phn va tnhcht gn ging ura, song san lng khng c nhiu. T hpkim nay, cng trnh s hang khng tre tui A. N. Tuplep luc udung ch tao cac xe trt tuyt co chong chong; loai xe nay achu ng rt tt nhng cuc th nghim trn nhng canh ngbao la y tuyt phu. Sau cuc kim tra ban u nh vy,conchugalumin a c a ln khng trung: nm 1924, chic maybay kim loai u tin ANT - 2 cua Lin X a c ch tao thp kim nay. Vn xy dng mt nn cng nghip nhm hung manh atr nn cp thit. u nm 1929, tai Nha may Ngi Vborg o(Vborg la mt cang trn vnh Phn Lan, gn Lningrat) Lningrat a tin hanh nhng cuc th nghim v luyn nhm.Ngi lanh ao cac cuc th nghim nay la P. P. Fetiep - mtnha bac hoc co tn tui gn lin vi nhiu trang s cua kim loai cocanh. Ngay 27 thang 3 nm 1929 a san xut c 8 kg nhmu tin. V sau, Fetiep a vit: Co th coi thi im nay la skhi u cua nganh san xut nhm Lin X vi nng lng cuanha may thuy in Vnkhop va hoan toan bng cac vt liu t lamra. Bao ch Lningrat luc by gi a nhn xet rng, thoi nhmu tin la mt bau vt bao tang, phai c gn gi nh mt tngai ky nim mt trong nhng thanh tu ln nht cua nn ky thutX - vit. Sau o, nhng mu nhm do nha may Ngi Vborgo san xut cung vi cac san phm lam bng th nhm y ac nhng ngi lao ng Lningrat dng ln ai hi cac X -vit toan Lin bang ln th V.Kt qua tt ep cua cac cuc th nghim cng nghip a chophep khi cng xy dng cac nha may luyn nhm Vnkhop va niep. Nm 1932 va nm 1933, hai nha may nay ln lt i vaosan xut.http://ebooks. vdcmedia. com 46. X .I. V e n e t x k i46 Cung trong thi ky nay a phat hin ra c nhng trlng qung nhm thin nhin ln vung Uran. S vic xay ratrc khi kham pha ra cac mo nhm cung rt ang chu y. Nm1931, nha a cht tre tui N. A. Cagiavin a y n mt hinvt vn c coi la qung st vi ham lng st thp trng bay tainha bao tang cua mt x nghip mo Uran. Anh rt ngac nhintrc s ging nhau gia mo qung nay va boxit - mt loai a setcha nhiu nhm. Sau khi phn tch khoang vt nay, anh a bitchc rng, th qung st ngheo o la nguyn liu nhm tuytvi. Th la ngi ta bt u trin khai nhng cuc tm kim acht ni a tm thy mu qung nay, va chng bao lu a atkt qua tt ep. Nha may luyn nhm Uran a c xy dng trnc s cac mo va mi tm c. Sau o my nm (luc o a lanhng nm chin tranh) a xy dng Nha may Bogotlpxc la nhamay cho ra loat san phm u tin ung vao Ngay chin thnglch s - ngay 9 thang 5 nm 1945. Mt iu ang chu y la trong nhng nm chin tranh thgii th hai, khi ma mt s nc tham chin lm vao tnh trangthiu boxit - nguyn liu chu yu san xut nhm, th nc Italiachng han a phai ly nhm t... dung nham nui la Vesuvio.Cung vao khoang thi gian y, ngi ta a phat hin c nhngmo boxit ln trn ao Giamaica, va lai, iu o a xay ra tronghoan canh kha thu v. Mt ngi dn trn ao nh lam n bngngh trng ca chua. ng a trng mt vn ca chua trn n incua mnh va ch ngay thu hoach. Song moi vic din ra lai khngtri chay nh th: ca vn ca chua tan lui va cht mt cach nhanhchong. ng ta lai trng th mt ln na, nhng kt qua cungtham hai nh ln trc. Cay ng than th v s bt cng cua smnh, ngi lam vn bt hanh a quyt nh tm cho ra cnnguyn cua s tht bai. ng a gi mu t khng ly g lam haophong ly t khu vn nha mnh n mt phong th nghim My phn tch va yu cu giai thch tai sao ca chua lai khng trngc trn loai t nay. Chng bao lu, ng a nhn c li giaiap, ai nh sau: Liu th t cha n 99% boxit co th nuidng c ca chua khng?. Th la ch vai nm sau trn thttp://ebooks. vdcmedia. com 47. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)47Giamaica, thay cho ca chua, cac x nghip khai thac mo a mocln. Hin nay, san phm cua cac x nghip nay a i n cac nhamay san xut nhm. Nhu cu v kim loai nay khng ngng tng ln. nganh hangkhng vn la khach hang chu yu cua cng nghip luyn nhmnh t trc n nay: nhm chim v tr hang u trong s cackim loai c s dung ch tao may bay. Vi vic chinh phuc vutru, kim loai co canh a tm c nhng ngi hm m ngay catrong s cac nha thit k ky thut tn la. Vo cua v tinh nhn taou tin cua Lin X bay quanh trai t a c ch tao bng cachp kim nhm. Nm 1960, My a phong v tinh Ting vang-1dung phan xa tn hiu v tuyn. o la mt qua cu rt ln,ng knh 30 met, ch tao bng polime va c boc bng mt lpnhm rt mong. Mc du kch thc rt ln nhng v tinh nay chnng 60 kilgam. Cac hp kim nhm lam vic tt trong khoangnhit rng (t khng tuyt i n 200 C) a c chonlam vt liu kt cu cho cac thung cha hiro long va oxi long ttrn cac tn la Sao Th cua My. Mt la nhm rt tinh khit c dung lam man huynh quangt trn mt v tinh nghin cu cac hat tch in do mt tribn ra. Khi cac nha du hanh vu tru My la Neil Armstrong vaEdwin Aldrin b ln mt trng, ho a trai ln b mt mt trngmt la nhm nh vy: trong sut hai gi, no a chu tac ng cuacac tia do mt tri phat ra. T gia mt trng, cac nha du hanh vutru ly lai la nhm o, cho cung cac mu t a ly trn mt trngvao trong nhng cai hp c bit lam bng nhm em v trait.Nhm khng nhng tham gia vao vic chinh phuc cac tmcao vu tru ma con gop sc vao vic kham pha ay bin. My a chtao chic tau ngm hai dng hoc Aluminaut co th ln n su 4.600 met. Tau ngm ln cc su nay khng phai lam bngthep nh ngi ta tng, ma lam bng nhm. Nhm con la mt v khach quy cua nganh giao thng vn tai.Lin X a ch tao tau hoa cc nhanh; ln u tin, loai tau nayhttp://ebooks. vdcmedia. com 48. X .I. V e n e t x k i 48chay trn tuyn ng gia Matxcva va Lningrat. V hnh dang,con tau nay ta nh thn may bay hin ai va no lt vi tc cua may bay Tu luc ct canh: mt s oan ng, tc cuatau at ti 200 kilmet trong mt gi. Cac cng trnh s a nghch tao toa tau tc hanh bng hp kim nhm. Khung toa thnghim a vt qua c nhng th thach ac lit: ngi ta a epno vi lc rt ln, bt no phai chu lc l rt manh va nhiu cchnh khac na, song kim loai vn chu ng c tt ca. Th laoan tau mau xanh nhat c vic lt nhanh trn khp moi minbao la cua t nc. Nhm co bn n mon cao. o la nh mt mang oxit ccmong xut hin trn b mt nhm; lp nay v sau tr thanh lp vobao v kim loai trc s tn cng cua oxi. Nu khng co lp vo bocy th nhm se chay bung ln trong khng kh vi ngon la choiloa. Lp ao giap bao him nay cho phep cac chi tit bng nhmlam vic c hang chuc nm ngay ca trong nhng nganh c haii vi sc khoe cua cac kim loai, chng han nh nganh cngnghip hoa hoc.Cac nha bac hoc a xac nh c rng, nhm con co mttnh cht quy bau na: no khng pha huy cac vitamin. V vy,ngi ta dung nhm ch tao thit b cho cac nganh cng nghipb sa, ng, banh keo, ru bia. Khng phai ngu nhin ma cacmon n ngon va nc hoa qua trong khu phn cua cac nha duhanh vu tru u c ng trong cac hp bng nhm. Ca trn trait na, nhm a c mi n lam vic thng xuyn trong cacnganh cng nghip hp, ni ma no thay th rt tt cho th stty c truyn.Nhm a chim c v tr vng chc trong ca nganh xydng. Ngay t nm 1890, nhm ln u tin c s dung xydng nha tai mt thanh ph My. My chuc nm sau, tt ca cacb phn lam bng nhm vn trang thai tt. Cho n nay, mainha u tin bng nhm lp hi cui th ky trc vn cha phaisa cha.http://ebooks. vdcmedia. com 49. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)49Trong khu in Cremli Maxcva, Cung ai hi lng lyc xy dng toan bng nhm va cht deo. Tai trin lam quc t Bruxen, gian trng bay cua Lin X c xy dng bng knh vanhm a lam moi ngi phai sng st bi ve ep cua mnh. Cucng, nha ca, cac cng trnh thuy li, ga sn bay - u u cungs dung n kim loai ky diu nay. ty Beclin, ngi ta a xydng nha th theo phong cach cc ky hin ai vi nhng cai cngbng nhm uc. Chnh v vy ma nhng ngi hom hnh a goi ola nha th thanh nhm. Co tin n rng, hnh nh chnh quynao Rot (thuc nc Hy Lap) d nh dung kim loai nay lamban sao bc tng Ngi khng l Rot - mt bc tng cdng t th ky th III trc cng nguyn (y la tng thn mttri, c dng vao nm 281 - 280 trc cng nguyn, a b domt trn ng t nm 235 trc cng nguyn. No c coi la mttrong bay ky quan cua th gii - N. D), trang im li vao bncang trn ao Rot trong bin Egi. Theo d an th bn trong caiu cua ky quan th gii c hi sinh nay, ngi ta nh tmt... quan bia.Cng nghip ky thut in la mt lnh vc s dung quantrong cua nhm. T nhm ngi ta lam ra dy dn in cao ap,lam cun dy cua ng c in va may bin ap, lam dy cap, chuibong en in, tu in va nhiu linh kin khac.Trong nganh luyn kim, nhm a t lu c s dung mtcach co hiu qua lam cht kh oxi cho thep. Vun nhm la thanhphn chu yu cua cac hn hp phat nhit dung trong qua trnhnhit nhm ch tao nhiu loai hp kim.Ch lit k cho ht moi lnh vc hoat ng cua kim loaivan nng thc s nay th hang chuc trang sach vn cha u. y mi ch cp n hai lnh vc ly thu nht trong s o. Chnghan, nhm uc c dung lam nhng ch s to b trn chicng h ln nht Lin X ang t im cho toa nha chnh cuatrng ai hoc tng hp quc gia Matxcva. Poliuretan va nhma c dung lam vt liu cho trai tim nhn tao u tin cua conngi: sau cuc phu thut nm 1982, trai tim o a p tronglng ngc cua Bacni Clac (ngi My) c vai thang. ung nh cachttp://ebooks. vdcmedia. com 50. X .I. V e n e t x k i50nha chuyn mn a d tnh, nm 1983, cac banh xe bng nhmkhng co sm lp lp trn chic t thun dai gn ng c phanlc a cho phep mt ky s ngi Anh tn la Richard Nopl trthanh ngi lp ky luc th gii v tc trn mt t: 1019,7kilmet trong mt gi.Hin nay, nhm con c dung ong tau bin, thuynbum, lam nhng oan ng di ng cho cac vung m ly vanhng oan ng tp trt tuyt vao mua he, lam nhng chican v cm va ghi ta phat ra m thanh khng thua kem cac nhaccu bng g, lam nhng chic vt tennit va nhng lp p tng vnhcu, ch tao ng c t va thm ch ca... vo xe tng na. Co thgp kim loai co canh ngay ca trong cac b su tp cua nhngngi chi tem: nm 1955 Hungari, nhn dp ky nim 20 nmnganh cng nghip nhm nc nay, ngi ta a phat hanh mtloai tem bu in khac thng, c in trn la nhm co b day0,009 milimet. Hnh ve trn con tem la mt nha may luyn nhmva mt chic may bay ln trn o. V sau, nhng con tem tngt a xut hin cac nc khac. Vai trang nhm co mt tnh cht tuyt vi: no bit si mva ca lam mat na. Nhng tm rem ca s bng vai nay nu treocho pha kim loai hng ra ngoai th se cho anh sang i quanhng lai phan xa cac tia nhit, nn v mua he nong nc, trongphong vn mat me. V mua ng, cn phai tr mt tm rem, no setra lai nhit vao trong phong. Mc ao khoac bng vai nay, ta sekhng s nong cung khng s lanh. Mun tranh nhng tia mt trithiu t, ch cn mc cho mt kim loai ra ngoai. Con nu tri retth hay ln ao lai, kim loai se tra lai nhit cho c th cua ban. TipKhc a san xut mt loai chn trang nhm rt tin li: dungtrong cn phong m ap hay lanh leo u tt nh nhau. Loai chnnay ch nng co 55 gam va nu cun lai th se d dang nhet gonvao trong chic bao co kch thc khng ln hn chic tu hutthuc la thng thng. Co th khng phai nghi ng na, ri ycac nha a cht, cac nha du lch, nhng ngi anh ca, tom lai latt ca nhng ai phai du dai nng gio, se anh gia ung nhng uim cua nhng chic ao khoac va nhng lu trai lam bng loaihttp://ebooks. vdcmedia. com 51. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1) 51vai nay. nhng vung nong nc, nhng chic mu, ao choang va bng nhm se rt c a chung. B qun ao trang kim loai selam cho nhng ngi th nu thep t b hun nong hn. No cunggiup nhng ngi lnh cu hoa vt va hn trong cuc vt lngay go vi gic la.Tm gng co ng knh sau met va nng nhiu tn cuaknh thin vn ln nht th gii do Lin X ch tao cung c phumt lp mang nhm cc mong. Hng vao vu tru xa thm, conmt vin vong nay co th nhn thy anh sang cua mt ngon nnbnh thng t cach xa 25 ngan kilmet. Con cac nha bac hoc Myth ngh dung nhng tm gng khng l lam bng cht deo cophu mt lp nhm chiu sang cho cac thanh ph vao ban m:nu c cac con tau vu tru vn tai a ln mt quy ao dng vac iu khin bng may tnh in t, th nhng chic gngkhng l nay se phan chiu anh sang mt tri manh gp hangchuc ln so vi mt trng. Mt tm nhm ma vang a ln ng vin du trn tram vutru lin hanh tinh Ngi tin phong- 2 cua My: trn tm danhthip nay cua trai t co khc hnh tng trng cho hanh tinhchung ta gii thiu vi ai biu cac nn vn minh khac.Trong thi gian gn y, cac nha bac hoc va ky s rt chu yn vic ch tao nhng loai vt liu hoan toan mi - o la cac kimloai bot. Cng ngh ch tao nhm bot - a con u long cua gianh tuyt diu nay, a c hoan thin. Th vt liu mi nay vcung nhe: mt xentimet khi cua mt s loai nhm bot ch nngn 0,2 gam. Li-e vn la mu mc v tnh nhe cung khng thcanh tranh vi loai vt liu nay v con nng hn no 25 - 30%. Tiptheo nhm bot a xut hin berili bot, titan bot va nhiu vt liuky la khac.Trong tiu thuyt chin tranh gia cac th gii vit hi cuith ky XIX, nha vn vin tng ngi Anh la Hbec Unx (HerbertWells) co m ta mt cai may ma ngi trn sao Hoa dung sanxut nhm: T khi mt tri ln n khi ro cac v sao, chic mayhttp://ebooks. vdcmedia. com 52. X .I. V e n e t x k i52bay thn ky nay a san xut c hn mt trm thanh nhm trctip t t set.Khi ma chung ta mi ch tm hiu mt trng bng mtthng th mt nha nghin cu vu tru ngi My a nu ln mtgia thuyt thu v. Nha bac hoc nay cho rng, mi hecta b mt mttrng co th cha ti hang trm tn nhm nguyn cht. ng xemmt trng nh mt x nghip thin nhin khng l, trong o, caigoi la gio mt tri (dong proton do mt tri phat ra) bin qungst, magie, nhm thanh kim loai tinh khit. n nay, gia thit nayvn cha c xac nhn. Tuy nhin, khi phn tch cac mu t ado cac nha du hanh vu tru My va cac tram t ng cua Lin X lyt mt trng v th thy rng, ham lng nhm oxit trong o khacao. Du sao th cung co mt phn s tht trong gia thuyt cua nhabac hoc nay: trong mu t a do tram t ng mt trng - 20ly phn luc a cua nguyt cu - gia bin Khung hoang va binDi dao, a tm thy ba hat nhm t sinh be xu co kch thc vaiphn mi milimet (con trong nhng iu kin cua trai t thngay dang be t nh vy, du co "t uc i tm" cung chng baogi thy). Th th co th cho rng, trn sao Hoa va trn mt trng, vn nhm a c giai quyt. Con trn trai t th sao? Con saona, y moi vic u tt ep ch sao. Mc du trn hanh tinhcua chung ta cha co nhng cai may tng t nh cua nhngngi trn sao Hoa, va trn mt t th nhm khng ln loc hangtn, song con ngi trn trai t vn khng phai bun phin: thinnhin a chm lo mt cach chu ao con ngi khng b thiuthn th kim loai ky diu nay. Noi v ham lng trong vo trai tth nhm ch thua kem oxi va silic, con hn hn cac kim loai khac.Thin nhin vn giau co, nhng con ngi phai bit tit kimtrong khi lam chu nhng cua cai ma thin nhin ban cho mnh. aco khng t nhng d an va nhng thit b ang hoat ng nhmly lai nhng thanh phn quy bau t nhng vt ph thai ma ngita vao cac ng rac cua thanh ph. Trn thc t, ngi ta dnh t mt b phn nam chm in c bit trong cac thit bnh vy khai thac nhm t rac ri. Nhng t trng khnghttp://ebooks. vdcmedia. com 53. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)53tac ng n nhm c ma. Vy th sao lai dung no hut kim loainay? Tht ra, nu kch thch dong in xoay chiu trong mt vtbng nhm bng cach di chuyn vt o trong mt in trngtng ng, th n mt luc nao o, nhm se nhim t. trang thainay, nhm se ri vao tay cua cac nam chm.Vy la chung ta co u nguyn liu nhm. Con cac ky s vacac nha bac hoc th phai lo ch tao nhng thit b c ao, hoanthin cac phng phap san xut kim loai co canh va tm cho nonhng lnh vc s dung mi.http://ebooks. vdcmedia. com 54. X .I. V e n e t x k i54 TiCON CUA TNgay 18 thang 8 nm 1964, mt tn la vu tru a bay lntrn ai l Hoa Bnh Matxcva. Con tau khng gian o mc dukhng i ti mt trng hay sao Kim, song s mang cua no thkhng kem phn vinh d: mai mai ng yn trn bu triMatxcva hang trm nm sau, ai ky nim lp lanh nh bac ophai gi cho moi ngi nh v con ng u tin ma mt cngdn X - vit a m vao khng gian vu tru. Mt thi gian kha dai, cac tac gia cua ban an khng chonc vt liu p mt ngoai cho ai ky nim hung v nay. Ban ungi ta nh thit k ai ky nim bng thuy tinh sau o bngcht deo, va sau na bng thep khng g. Nhng tt ca cac phngan o a b chnh cac tac gia huy bo. Sau nhiu ln suy i tnh laiva sau nhng cuc th nghim keo dai a i n quyt nh dungnhng tm titan c anh bong sang ngi lam vo boc.Tai sao lai chnh titan c giao pho s mang quang vinh lak lai cho cac th h mai sau v ky cng cua nhng ngi thiai chung ta? Khng phai ngu nhin ma titan c goi la vt liu vnhcu. Nhng trc khi noi n nhng tnh cht cua no, chung tahay tm hiu tiu s cua kim loai nay.Nu nh titan phai in cu tra li vao phiu iu tra, th muc Anh co i ho ln nao khng?, no buc phai ghi ro la trcnm 1795, no c goi la menakin. Mt linh muc ngi Anh tnla Uyliam Grgo (William Gregor) a phat hin ra no vao nm1791 va t cho no cai tn y. Trong nhng luc ranh ri, v linhmuc nay thng say m nghin cu khoang vt hoc va hoa hoc.http://ebooks. vdcmedia. com 55. K CHUYN V KIM LOAI (quyn 1)55Gn giao phn cua mnh, tai th trn Menacan trn ban aoCornuon, ng a tnh c nht c mt khoang vt la, trng gingnh nhng hat cat to ti mu. Ri t khoang vt nay, ng a tmra mt nguyn t ma trc o cha ai bit. Grgo t tn chokhoang vt nay la Menacanit va cho nguyn t mi tm c laMenakin.Nhng co le nguyn t nay khng hp vi cai tn y nnngay t dp u tin vao nm 1795, khi nha hoa hoc ngi c tnla Martin Claprt ln th hai phat hin c nguyn t nay trongkhoang vt rutin, ng a thay cho no mt cai tn khac ep e hn -o la titan. Trong thn thoai Hy Lap, cac con trai cua Gia - nthn t, c goi la titan.Hai nm sau ngi ta mi bit rng, Grgo va Claprt aphat hin ra cung mt nguyn t ma t o ti nay mang mt caitn y kiu hanh - titan. Phat hin ra mt nguyn t - iu o khng co ngha la atach c nguyn t y dang tinh khit. Ca Grgo ln Claprtu ch thu nhn c mt hp cht hoa hoc cua titan vi oxi - ola mt th bt kt tinh mau trng cua titan oxit. Vic tach titan rakhoi cac hp cht cua no qua tht la mt bai toan him hoc. Nhiunha hoa hoc ni ting cua th ky trc a c gng giai bai toan o,nhng s tht bai a ch on ho. Co mt thi ngi ta tng nhng cuc tm toi cua nha hoahoc ngi Anh la Urnlaxtn (Wollaston) a thanh cng tt ep...Nm 1823, khi nghin cu cac tinh th tm thy trong x lo luynkim, ng a i n kt lun rng, cht tinh khit o khng phai lacai g khac ma chnh la titan nguyn cht. Sau 33 nm, nha hoahoc ngi c la Vule a xac nh rng, cac tinh th o la mthp cht cua titan vi nit va cacbon, ch hoan toan khng phai latitan t do nh Urnlaxtn a lm