Kaynakçalı Atatürk Günlüğü.pdf

7/25/2019 Kaynakal Atatrk Gnl.pdf

1/683

ATATRK KLTR, DL VE TARH YKSEK KURUMU

A T A T R K A R A T I R M A M E R K E Z

DOUMUNDAN LMNE KADAR

KAYNAKALIA T A T R K

G N L Prof. Dr. Utkan KOCATRK

KNC BASIM

2007


2/683

BASKI SAYISI: 3000

ISBN: 975-16-1191-1

LESAM: 07.06.Y.0150-263

Erdal Basn Yayn DatmTel: 0.312 398 05 30 - ANKARA

956.1024Kocatrk, Utkan

Doumundan lmne Kadar Kaynakal AtatrkGnl./ Utkan Kocatrk.-Ankara: AKDTYK AtatrkAratrma Merkezi, 2007.

VI+680 s. 24 cm.

ISBN: 975-16-1191-1

1 Atatrk, Mustafa Kemal, Gazi, Trk Tarihi

5846 sayl kanuna gre bu eserin btn yayn, tercme ve iktibashaklar Atatrk Aratrma Merkezine aittir.


3/683

NSZ

"Doumundan lmne Kadar Kaynakal Atatrk Gnl" ismiyle hazrla-nan bu kitap, Atatrk'n 1881 - 1938 arasn kapsayan elliyedi yllk yaflamn ta-rih zinciri iinde sunmaktadr. Eserde yer alan olaylar ve tarihleri belgelere da-yandrlmfl, ilgili kaynakalar her madde sonunda ksaltmalarla gsterilmifltir. Ki-tabmzn ismindeki "kaynakal" sfat, eserin bu niteliini vurgulamaktadr.

Atatrk'n yaflamna iliflkin bugne kadar belirlenemeyen birok tarih ve ola-yn, yeni belge ve arafltrmalarn flnda aydnla kavuflturulduu bu eserde,yine de baz olay tarihlerinin -belirsizlik nedeniyle- varsaym zerine oturtulduugrlecektir. Bu davranfl, olaylar birbirine balamak ve bir yaflama btnlk ka-zandrmak asndan kanlmaz olmufltur. Bu yaplmad takdirde tarihi belirle-nemeyen birok olay, kronoloji zinciri iinde yer alamayacak, bu nedenle Atatrk

biyografisinde eksiklikler oluflacaktr. Biz bu sakncay dikkate alarak tarihleri ka-ranlk olaylar iin, evvelki ve sonraki olay tarihleri ile balant kurarak -elden gel-diince doruya yakn- bir tarih belirleme yoluna gittik; bu yntemle tarihleri be-lirlenen olaylar -yeni arafltrmalara ak brakmak zere- kendi maddeleri so-nunda ayrca gsterdik.

Belirtilmesini gerekli grdmz dier bir husus da Atatrk'n yaflamna ilifl-kin birok nemli tarihin, gvenilir kaynaklarda bile farkllk gstermesidir. Biz bukonuda doru tarihi belirlemeye alflmakla beraber, nemli olaylarda tarih tutar-

szlklarn gstermekten de ekinmedik. Bu davranfl, Atatrk biyografisinde s-regelen yanlma ve yanlfllarn bir lde dzeltilmesi bakmndan gerekli grl-mfltr.

Atatrk'n an, sylev, deme, genelge, bildiri, mesaj, mektup ve telgraflaryannda, ona yaknl ile tannmfl kiflilerin hatralar, gazete koleksiyonlar, Ata-trk'e ait nbet defterleri, TBMM tutanaklar, yakn tarihimizle ilgili bilimsel yayn-lar ve eflitli arfliv belgeleri gzden geirilerek hazrlanan bu eserde, yer yer gn-leri, aylar, hatta yllar kapsayan boflluklar bulunduu da bir gerektir. Sz ko-

nusu dnemlere ait Atatrk'le ilgili yeterli bilgi ve belgelerin henz yaymlanma-mfl olmas, zellikle 1931 ylndan nceki resm nbet defterlerinin elde bulun-mayfl, bu boflluklarn doldurulamayflnda bafllca etkenleri oluflturmaktadr.

Btn bu glklere ramen, Atatrk'n yaflamnn kronolojik esaslarn ie-ren, ayrntl ve kaynakal bir Atatrk gnl oluflmufl bulunmaktadr. Eserinkusursuz ve eksiksiz olduu iddiasnda deilim. Eriflebildiim imknlar iinde ha-zrladm bu eser, Atatrk zerine yaplan arafltrmalara katkda bulunursa ken-dimi mutlu sayacam.

Prof. Dr. Utkan KOCATRK


4/683

KEMAL ATATRK


5/683

DOUMUNDAN LMNE KADAR

KAYNAKALI

A T A T R KG N L


6/683

-1881 -1881 : Atatrkn, Selanikte Kocakasm Mahallesi, Islahhane

Caddesindeki katl pembe evde dnyaya gelifli * (Ata-trkn babas Ali Rza Efendi **, annesi Zbeyde Hanm

***dr). (K.A.M.M.T., s. 17-23; .A., s.719; A.A.K., s.51;A.H.E., s. 7;K.A., s. 72; Borak, s.11-12; A.B., s.13;A.Y., s.3; A.Y.A., s. 5; A.A.S., s.7).

-1886-1886 : Atatrkn, Selnikte ilk renimine bafllamas (Kk

Mustafa, ilk renimine bir sre annesinin arzusuna uyarakHafz Mehmet Efendinin mahalle mektebinde devam etti;fakat ok gemeden babasnn istei ile adafl eitim ya-

pan fiemsi Efendi Mektebine geti ve ilkokulu burada bitir-di. fiemsi Efendi, yeni rencisinin yeteneklerini ve zeks-n takdir ettiinden, kk Mustafann kendi okulunda bu-lunmasndan son derece memnundu. Ali Rza Efendi deoluyla yakndan ilgileniyor, onun adafl eitim iinde ye-tiflmesinden byk mutluluk duyuyordu. Kk Mustafa, bu

1

* Atatrkn doduu ev, bugn Selnikte Apostolu Pavlu Sokanda 71 numaral ev olup,

Trkiye Konsolosluunun bahe snrlar iindedir ve mze haline getirilmifltir. Ali Rza Efendi,bu evi Atatrkn doumundan birka yl nce kiralamfl, son yllarn burada geirmiflti. Ozamanlar evin karflsnda, yetimler iin almfl Mithat Pafla Sanayi Mektebi bulunuyordu ve buokul, Islahhane olarak anlyordu. Ali Rza Efendinin lmnden sonra, Zbeyde Hanm, ocu-klaryla beraber bu evin bitifliindeki daha kk bir eve taflnmflt. Atatrk 1907 ylndaSelnike atannca, doduu ve ilk ocukluunu geirdii eski evi, annesi adna satn almfl, aile-ce tekrar buraya yerleflmifllerdi. Onun Selnikten ayrlmasndan sonra annesi ve kz kardefli, birsre daha bu evde oturmufllar, 1915 yl Mart sonlarnda ayrlarak stanbula gelmifllerdir. Bu evdaha sonra Lozan Antlaflmasna gre Yunan Hkmetine gemifl, Yunanl bir aileye satlmflt.Selnik Belediyesi, 29 Ekim 1933 tarihinde ald bir kararla 4 kasm 1933te evin dfl duvarna-Atatrkle iliflkisini gstermek zere- bir hatra levhas koydu. 12 fiubat 1937 tarihinde de evi,sahibinden satn alarak Atatrke armaan etti (A.E.A.M.,s.4).

** Atatrkn babas Ali Rza Efendi 1839 ylnda domufltu. Ailesi, Selnikin yerlilerindendi; uzakdedeleri Vidinden ayrlarak Serezde yerleflmifller, oradan da Selnike gelmifllerdi. Ali RzaEfendi 32 yafllarnda iken 1871 ylnda Zbeyde Hanmla evlendi. Uzun sre gmrk memur-luu yapan Ali Rza Efendi, daha sonra memuriyeti brakarak dkkn amfl, kereste ticareti ilemeflgul olmufltu. 1888 ylnda 49 yafllarnda iken ld.

*** Atatrkn annesi Zbeyde Hanm 1857 ylnda domufl, ocukluu ve ilk genlik yllar Lan-gazada gemiflti. Ailesi, soy olarak Anadoludan Rumeliye gemifl yrklerdendi ve Varye-mezoullar olarak tannyordu. Zbeyde Hanm 14 yafllarnda iken 1871 ylnda Ali Rza Efendiile evlendi. Ailenin, Atatrkn doumundan evvel Fatma, Ahmet ve mer adl ocuklardnyaya gelmiflse de bunlar hastalk nedeniyle lmfllerdi. Atatrkn en kk kardefli Naciyede gen kz iken lmflt. Bu suretle ailenin Mustafa ve Makbule olmak zere iki ocuklar hayat-

ta kald. Zbeyde Hanm 66 yllk bir mr srerek 1923 ylnda ld.


7/683

okulda okurken bir sre sonra babas ld; artk kendisininyetifltirilmesi grevi, byk Trk kadn Zbeyde Hanmadflmflt. .A., s.719; A.H.E., s.8; Borak, s.12;A.Y., s.3).

-1888-

1888 : Atatrkn babas Ali Rza Efendinin lm (Ali Rza Efen-di ld zaman kk Mustafann, isimleri Makbule veNaciye olmak zere kendisinden kk iki kz kardefli bu-lunuyordu. Bu sralarda kk Mustafa yedi, Makbule biryafln henz doldurmufltu; Naciye ise krk gnlkt. Ali R-za Efendinin lm zerine, Zbeyde Hanm ocuu ilebir sre, Selnik yaknlarndaki Rapla iftliinde subafllkyapan kardefli Hseyin Efendinin yanna yerleflti. iftlik

hayat nedeniyle kk Mustafann renimi ister istemezbir sre aksamflt. Fakat ok gemeden Selnike dnenMustafa, halasnn yannda, brakt yerden reniminedevam etti. B.K.A., Y.., 12.1.1953- 14.1.1953; A.H.E. s.8;K.A.M.M.T., s.21).

-1893-

1893 : Atatrkn, Selnik Asker Rfltiyesine girifli (Kk Mus-tafa, fiemsi Efendi lkokulundan sonra bir sre Selnik

Mlkiye Rfltiyesine devam etti ise de Kaymak Hafz adlmatematik retmeninin kendisine haksz yere sopa ilevurmas zerine ayn yl bu okuldan ayrld ve kendi istekve karar ile Asker Rfltiyeye baflvurarak renimine bu-rada devam etti. Mustafa bu okulu gerekten sevmiflti. Ar-kadafllar arasnda zeks ve stn yetenekleri ile ksa za-manda kendisini gsterdi ve retmenlerinin sevgisini ka-zand. Bu okulda matematik retmenlii yapan Yzbafl

Mustafa Efendi, gen rencisinin stn yetenekleri ve ze-ks karflsnda onu, snftaki dier Mustafalardan ayrt et-mek zere adnn sonuna Kemal ismini ilve etti. Artkgen renci, Mustafa Kemal olmufltu. B.K.A., Y.., 14.2.1953; K.A.M.M.T., s.37; A.A.K., s.51; .A., s.719; A.H.E.,s.8; K.A., s.867;A.Y., s.4).

-1896-

1896 : Atatrkn, Manastr Asker dadsine girifli (Atatrk, Sel-

nik Asker Rfltiyesini bitirdikten sonra 1896 ylnda Ma-

2


8/683

nastr Asker dadsine girdi. Burada -Bursa Asker dad-sinden gelen- mer Naci ile de arkadafllk etti. lerde nlbir hatip olarak tannacak olan bu kifli, Mustafa Kemalin hi-tabet ve edebiyat sevgisinde etkin rol oynad. Gen Musta-

fa Kemal, asker reniminin yan sra yabanc dil reni-mini de ihmal etmiyor; yazlar izinli olarak Selnike dnd- zaman Franszca dersleri alyordu. A.A.K., s.51; S.A.A.,s.8; H.T.M.K., s.39; A.H.E., s.9; K.A., s.867; Borak, s.21).

- 1898 -

Kasm 1898 : Atatrkn, Manastr Asker dadsinden ikincilikle mezunoluflu (S.A.A., s.9; Borak, s.21;A.Y.A., s.7).

- 1899 -

13 Mart 1899 : Atatrkn, stanbulda Harp Okulunun piyade snfna ya-zlfl (Gen Mustafa Kemal, Manastr Asker dadsini bitir-dikten sonra stanbula gelerek Harp Okuluna girdi ve 3 se-nelik baflarl bir renimden sonra bu okulu bitirerek HarpAkademisine devam etti. K.A.M.M.T., s.48, 617; .A.,s.719; S.A.A., s.13; H.T.M.K. s.39; K.A., 867; Borak, s.27;A.Y., s.5). (Bu tarihi, baz kaynaklar 14 Mart 1899 olarakgstermektedir: A.H.E., s.9;A.A.K., s.51;A.Y.A., s.7; A.B.,

s.13; K.A.B.K.., s.97).- 1902 -

10 fiubat 1902 : Atatrkn, temen rtbesiyle Harp Okulunu bitirifli ve -renimine Harp Akademisinde devam etmesi (K.A.M.M.T.,s.53, 617; Borak, s.38; A.Bi., s.13). (Baz kaynaklar bu ta-rihi, gn ve ay belirtmeksizin 1902 olarak vermifllerdir: .A.,s.720; S.A.A., s.38; K.A., s.867; A.Y.A., s.7).

-1903-

1903 : Atatrkn, Harp Akademisinin ikinci snfna geifli ve s-temen oluflu (A.A.K., s. 51; A.H.E., s.12; A.B., s.13).

-1905-

11 Ocak 1905 : Atatrkn, kurmay yzbafl rtbesiyle Harp Akademi-sinden mezun oluflu (K.A.M.M.T., s.56, 617; .A. s.720;K.A., s.867; Borak, s.46; A.B., s.13; A.Y., s.8; A.Y.A., s.7;A.A.S., s.8; A.N.M., s.175). (Baz kaynaklar bu tarihi Aralk1904 olarak gstermektedir: Erden, s.9; S.A.A., s.70;

3


9/683

A.H.E., s.1O, 11; A.H.H., T. 14.6.1949; A.A.K., s.51). (Ata-trk, Harp Okulunda ve Harp Akademisinde de zeks,yetenekleri ve stn kiflilii ile kendisini arkadafllarna vehocalarna tantmfl, onlarn iten sevgi ve saygsn kazan-

mflt. Askerlik derslerine byk ilgisi yannda matematie,edebiyata ve gzel sz sylemeye karfl da merak ve ei-limi vard. Harbiyede ve Harp Akademisinde, memleket vemillet davalar ile ilgilenmesi, dflncelerini cesaretle ifade-den ekinmemesi sebebiyle aydn ve inklp bir subayolarak tannmflt. Devir, istibdat dnemi idi ve bu davranfl-lar aleyhine olabilirdi; ancak evresince gerekten ok se-vilifli, dflncelerinde samim oluflu, onun herhangi bir ter-tibe kurban gitmesini nlemiflti. Bununla beraber Harp Aka-

demisinden mezuniyetini izleyen gnlerde, istibdat ve pa-diflahlk rejimi aleyhindeki dflnceleri ve durumu flpheekerek ksa bir sre stanbulda tutuklu kald; sonra Suri-ye blgesine, fiama atand. Kzm zalp hatralarnda,Atatrkn tutuklanma sebebini flyle aklamaktadr: Ata-trk, Harp Akademisinin nc snfnda iken arkadafllararasnda bir yardm sand kurdular. Arkadafllarndan ihti-yac olanlara az bir faizle sandktan para verirlerdi. Snfla-rndan bir hafiye, menfaat temin etmek amacyla Jn Trk-

lere yardm iin bir sandk kurulduunu jurnal etmifl. He-men tahkikat bafllad. Sandk datld. Bu esnada Atatrk,renimini bitirmifl, kurmay yzbafl olmufltu. Bu sandkiflinde nayak olduu zannyla Harbiye Nezaretinde Be-kiraa Blne gtrld ve oradan 5. Orduya atama ilefiama gnderildi. .A.A., M. 10.11.1969).

5 fiubat 1905 : Atatrkn kurmaylk staj iin, fiamda 5. Ordu emrineatanmas (Burada 30. Svari Alaynda greve bafllamfltr.A.A.K., s. 52; S.A.A., s.85; K.A., s. 867; Borak, s.53; A.Y.,

s.9). (Baz kaynaklarda Atatrkn fiama atanma tarihi,Harp Akademisini bitirifl tarihi ile birlefltirilerek 11 Ocak1905 olarak gsterilmifltir: K.A.B.K.., s.97).

10 fiubat 1905 : Atatrkn, fiama gitmek zere stanbuldan hareketi (Atave ., s.34).

11 Mart 1905 : Atatrkn, fiamda staj yapmakta olduu svari alayylaberaber Drz harektn bastrmak zere Havrana gidifli(Atatrk burada 4 ay kalarak tekrar fiama dnmfltr.

A..M..H.R., s.340,344; V. ve H., s.289,297).

4


10/683

Temmuz 1905 : Atatrkn Drz harektnn bastrlmasn takiben Hav-randan fiamda dnfl (A..M..H.R., s.340).

Ekim 1905 : Atatrkn, fiamda baz arkadafllar ile gizli olarak Vatanve Hrriyet Cemiyetini kuruflu (Atatrk, fiamda 5. Or-

dunun emrinde kald yl iinde Suriyenin hemen heryerini grevle dolaflmfl, memleket idaresindeki aksaklkla-r, ordunun eitimindeki eksiklikleri daha da yakndan gr-mflt. Atatrk, burada Dr. Mustafa [Cantekin], Mfit [z-defl] ve dier baz arkadafllaryla gizli olarak Vatan ve Hr-riyet Cemiyetini kurdu. Bu arkadafllaryla beraber Beyrut,Yafa ve Kudste, kurduklar cemiyeti geniflletti. Bir ara Ya-fadan gizli olarak Selnike geip, burada da Vatan veHrriyet Cemiyetinin bir flubesini at ve Yafaya dnd.

Atatrk Yafadan sonra bir sre daha fiamda kalarak ktastajn tamamlad. K.A.M.M.T., s.78,89,617; V. ve H.,s.297, 298; M.T., s.605, 610; V. ve H..T., s.619, 622; .A.,s.720; A.A.K., s.52; S.A.A., s.90,91; A.H.E., s.16; K.A.,s.77; Borak, s.58; S.A.A., s.95; A.Y., s.9, 11;A.Y.A., s.8).(Vatan ve Hrriyet Cemiyetinin fiamda kurulufl tarihi, he-men btn kaynaklarda Ekim 1906 olarak gsterilmifltir.Oysa ki Faik Reflit Unatn arafltrmas, sz konusu tarihinEkim 1905 olmas gerektiini gstermektedir. Biz de olay-

larn seyrini gz nne alarak bu tarihi benimsemifl bulunu-yoruz. A..M..H.R., s.344).

-1906-

Nisan 1906 : Atatrkn, Yafadan Msr-Yunanistan yoluyla Selnikegelifli, burada da bir ksm arkadafllaryla gizli olarak Vatanve Hrriyet Cemiyetinin bir flubesini afl (A..M..H.R.,s.345; A.S.A.K., s.263) (Atatrk, Selnike geliflini takibenmer Naci, Hsrev Sami [Kzldoan], Hakk Baha [Pars],

Mustafa Necip gibi yakn arkadafllaryla Vatan ve HrriyetCemiyetinin flubesini faaliyete geirmifl, bir sre buradakalfln takiben tekrar Yafaya dnmfltr).

Temmuz 1906 : Selnikte gizli olarak alan Vatan ve Hrriyet Cemiyeti flu-besinin, Osmanl Hrriyet Cemiyetine katlarak faaliyetinibu cemiyet iinde srdrmesi (A..M..H.R., s. 344).

25 Aralk 1906 : Atatrke, Suriye blgesindeki stn hizmetleri nedeniyleBeflinci Rtbeden Mecid Niflan verilmesi (A.Y.A., s. 9;K.A.B.K.., s.97; .M.T.T., s.80; A.N.M., s.45,175).

5


11/683

-1907-

20 Haziran 1907 : Atatrkn kolaas (kdemli yzbafl) oluflu ve fiamdakiordunun Kurmay Baflkanlnda bir greve getirilifli (.A., s.721; A.A.K., s.52; S.A.A., s.63; A.H.E., s.23; K.A., s.867;

Borak, s.62 ;A.Bi., s.13; A.S.A.K., s.263;A.Y., s.12;A.Y.A.,s.9; K.A.B.K.., s.98; A.N.M., s.175).

27 Eyll 1907 : Selnikte gizli olarak faaliyette bulunan Osmanl HrriyetCemiyetinin, Osmanl ttihat ve Terakki Cemiyeti ile birlefl-me karar (Doktor Nzm, 1907 yl eyllnde Paristen giz-lice Selnike gelerek buradaki Osmanl Hrriyet Cemiyetikurucular ile iki cemiyetin birleflmesi hususunda bir anlafl-ma yapmfltr. ttihat ve Terakki Cemiyeti, bu tarihten itiba-

ren Rumelinin her tarafna yaylarak kuvvetli rgt olufltur-mufltur. A..M..H.R., s.339,345; S.A.A., s.113; A.H.E.,s.20; V. ve H..T., s.624-625; .., s.24-31).

13 Ekim 1907 : Atatrkn fiamdan, merkezi Manastrda bulunan 3. OrduKararghna atanmas (A.H.E., s.23;A.S.A.K., s.263; A.Bi.,s. 13). (Bu tarih, baz kaynaklarda Eyll 1907 olarak gste-rilmifltir: Erden, s.9; .A., s.721; S.A.A., s.111; K.A., s.687;Borak, s.62, 295; A.Y., s.12; A.A.K., s.52). (Atatrk, sz ko-nusu atama zerine 3. Ordu Kararghnn Selnikteki

Kurmay fiubesinde alflmak zere Selnike geldi. Bu s-ralarda Selnikteki Vatan ve Hrriyet Cemiyeti flubesininkurucularn da iine almfl olan ttihat ve Terakki Cemiye-ti faaliyet halinde idi. Mustafa Kemal de bu cemiyete dahilolarak Selnikte hizmet grmeye bafllad. Memleketin is-tibdat idaresinden kurtarlmas, yaplacak yenilikler onunda bafl dflncesiydi. Ayn flubede alflan Fethi [Okyar]Bey ile yakn arkadafll da bu devreye rastlad).

29 Ekim 1907 : Atatrkn, Selnikte gizli olarak kurulan ttihat ve TerakkiCemiyetine ye oluflu (A..M..H.R., s.343; A.S.A.K.,s.264).

-1908-

Ocak 1908 : Atatrkn Selnik civarnda Sedes iftlii etrafnda yap-lan asker manevraya katlmas (A.S.A.H.A.H., s.600).

23 fiubat 1908 : Atatrkn, General Litzmanndan evirdii Takmn Mu-harebe Talimi adl -asker eitimle ilgili- kitabn Selnikteyaymlanmas (A.A.D.E., s.9; K.A., s.59). (Bu kitabn basm

6


12/683

tarihi baz kaynaklarda 1909 olarak gsterilmifltir: Erden,s.11; K.A.M.M.T., s.617; .A., s.721; A.H.E., s.29; A.Y.,s.20).

22 Haziran 1908 : Atatrke, nc Ordu Kararghnn Selnik flubesindeki

grevinin yan sra skp-Selnik arasnda demiryolu m-fettifllii (Dou Demiryolu Mfettifllii) grevinin de verilme-si (A.A.K., s.52; A.H.E., s.23; K.A., s.867; Borak, s.63;A.Bi., 8.13; A.N.M., s.175).

22 Temmuz 1908 : Atatrkn Selnikten skpe gelifli, gece ittihat ve Terak-ki Cemiyeti skp flubesinin toplantsnda bulunuflu(A.D..H., A.16.11.1938).

23 Temmuz 1908 : kinci Meflrutiyetin iln (K.A.M.M.T., s.617; .A., s.721;

S.A.A., s.133; Borak, s.64; A.S.A.K., s.265; . ve T.,s.33,36; J.T..T., s.77; A.Y., 8.13; A.K.D.D.A.Y., s.7;A.Y.A., s.9; A.Bi, s.17). (Rumelide byk faaliyet gsterenttihat ve Terakki Cemiyeti, aylardan beri Abdlhamiti,1876 Anayasasn yeniden yrrle koymaya ve kapat-lan Meclis-i Mebusan tekrar toplantya armaya zorlu-yordu. ttihat ve Terakki Cemiyetinin bu giriflimleri, nihayetII. Meflrutiyetin ilnna uzand. II. Meflrutiyet ilk defa Ma-

nastrda iln edilmifl, bunu ayn gn Rumelinin dier flehir-lerinde de iln izlemiflti. Haberlerin stanbula ulaflmaszerine Padiflah Abdlhamit de 23/24 Temmuz gecesiMeflrutiyeti resmen iln mecburiyetinde kald. kinci Mefl-rutiyet iln edildii zaman Mustafa Kemal, bir yandan kola-as rtbesiyle Selnikte asker grevini srdrmekte, biryandan da ttihat ve Terakki Cemiyeti iinde alflarak s-tanbuldaki siyas geliflmeleri yakndan izlemekte idi. Ancako, II. Meflrutiyet gibi byk bir inklb takiben yaplanlarkfi grmyor, bu frsattan yararlanlarak memlekette dahabyk ve daha kkl deiflikliklerin gereklefltirilmesi gere-ine inanyordu; fakat kendisinin grflleri, ttihat ve Te-rakki Cemiyeti ileri gelenlerinin grfl ve dflncelerine uy-mad. Buna ramen fikirleriyle, onlar uyarmaktan da ekin-miyordu).

: Atatrkn, sabah skpten hareketle Selnike dnfl(A.D..H., A. 16.11.1938).

7


13/683

Austos 1908 : Atatrkn, Avusturya-Macaristan hkmetinin Bosna-Her-sek blgesine asker ymas zerine, bu giriflimler hakkn-da bilgi edinme amacyla, Selnikten gizlice Bosnayagnderilmesi (A.H.E., s.30da bu tarih, Kasm 1908 olarak

gsterilmifltir. Atatrkn Eyll 1908 sonunda Trablus-garpa geldii ve Ocak 1909 baflnda tekrar Selnike dn-d kesin olduuna gre, sz konusu tarihin Austos1908 olabilecei dflnlmektedir).

20 Eyll 1908 : Atatrkn, Trablusgarpa gitmek zere Selnikten stan-bula hareketi (stanbuldan da deniz yoluyla Trablusgarpagemifltir). (Atatrkn Selnikten ayrlfl tarihi kesin deil-dir; olaylarn seyrine gre bu tarihin 18-20 Eyll 1908 tarih-

leri arasna dflmesi gerekmektedir).Eyll Sonu 1908 : Atatrkn, Trablusgarpa gelifli (A.D..A.B., s.596;M.K.L..Z., s.83,85; T.H.K.., s.387,396; A.Y., S.13). (Trab-lusgarpta, II. Meflrutiyete karfl halk arasnda baz fleyhle-rin nayak olmasyla ayaklanmaya benzer bir hazrlk ol-mufltu. Baz kifliler, tutuklular tahrik ederek genel af ka-rlmasn istiyor, Osmanl Devletinin atad idarecilere kar-fl tepki gsteriyorlard. Temmuz sonu ve Austos ay bugsterilerle gemiflti. Atatrk, ttihat ve Terakki Cemiyeti

Merkez Komitesi tarafndan kendisine verilen grev zeri-ne Selnikten stanbula, buradan da deniz yoluyla Trab-lusgarpa geti. Asker ve siyas baz giriflimlerde buluna-rak blgedeki huzursuzluun giderilmesinde byk rol oy-nad; ordunun ve devlet otoritesinin blgede hakim olmas-n salad. Durumun normale dnfln takiben tekrar Se-lnike dnd). (Atatrkn Trablusgarpa gelifl tarihinin1908 yl Eyll sonuna rastlad, gerek Trablusgarpta bu-lunan ngiltere, Fransa ve talyan konsoloslarnn gerekseBingazideki ngiliz konsolosunun, Atatrkn temas ve fa-aliyetleriyle ilgili olarak memleketlerine gnderdikleri rapor-larla kesinlik kazanmaktadr. A.D..A.B., s.593,597;M.K.L..Z., s.83, 96. Sz konusu tarihin A.H.E., s.31;K.A.,s.81; A.K.D.D.A.Y., s.14; A.Y.A., s.9da Aralk 1908 olarakgsterilifli yanlfltr).

3 Ekim 1908 : Trablusgarptaki Fransz Konsolosu A. Alrickin, FranszDfliflleri Bakanlna raporu: Muhtemelen Selnik ttihat

8


14/683

ve Terakki Komitesi yesi olan bir Trk subay, birka gn-den beri bu civarda olup bitenler ve kifliler hakknda sorufl-turma yapmaktadr. Kendisinin, daha flimdiden birok yk-sek memur ve eflraf anayasaya ve onun bafllca ilkelerine

sadakat yemini yapmaya davet ettii, hrriyet ilkesi konu-sunda dindafllarnn menfi davranflyla veya hi deilsebaz tereddtleriyle karfllaflt sylenmektedir A.D..A.B.,s. 593).

6 Ekim 1908 : Girit Meclisinin, Girit adasnn Yunanistana katldn ilnetmesi (B.S.S.E.K., s.459; i. ve T., s.54).

11 Ekim 1908 : Trablusgarptaki Fransz Konsolosu A.Alrickin, FransaDfliflleri Bakanlna -Atatrkle grflmesine dair- raporu:

...Selnik ttihat ve Terakki Komitesi yesi Yzbafl KemalBey ngiliz ve talyan meslektafllarm olduu gibi, beni deziyaret etti. Kendisinin ziyaretini iade ile bir grflme yap-tm (A.D..A.B., s.594).

18 Ekim 1908 : Selnikte, ttihat ve Terakki Cemiyeti 1. Byk Kongre-sinin toplanfl (J.T..T., s.150; A.D..A.B., s.596). (ttihat veTerakki Cemiyeti, 1911 yl da dahil olmak zere yllk ge-nel kongrelerini Selnikte yapmfl, 1912 ylndan itibarenbu kongreler, Genel Merkezin stanbula alnmas sebebiy-le stanbulda yaplmfltr. J.T..T., s.154).

19 Ekim 1908 : Atatrkn, Trablusgarpta gvenlii temin ettikten sonraburadan Bingaziye hareketi (Atatrk Bingazide de bir s-re kalmfl, bu arada bir ksm kuvvetlerle, II. Meflrutiyete is-yan halinde olan afliret reisi fieyh Mansurun evini sararakfleyhi teslim olma zorunluunda brakmfl ve blgede dev-let otoritesini salamfltr). (M.K.L..Z., s.93,94; T.H.K..,s.396-401).

29 Ekim 1908 : Atatrkn, Bingaziden, Hanyada yaymlanan stikbal ga-zetesine mektubu: Millet fertleri arasnda blcl deil,birlik ve beraberlii temine; birbirlerine intikam duygularyaratmaya deil, karanlk istibdat devrinin kiri olan fena his-lerin kalplerden atlmasna yarayacak yararl makaleler ya-ymlanmasna gayret edilse gazetenizin flerefi ykselir, hiz-meti faydal olur. ..Gazetelerimizde ahlkmza ykseklik,hislerimize temizlik ve mneviyatmza kuvvet verecek ma-kalelere yer verilmesini grmek isteriz (Borak, s.78-79).

9


15/683

17 Aralk 1908 : II. Meflrutiyeti takiben Meclis-i Mebusann stanbulda yeni-den toplanfl (.O.T.K.IV, s.368; . ve T, s.61,62; A.D..A.B., s.596).

-1909-

Ocak bafl 1909 : Atatrkn, Bingaziden Selnike dnfl (A.H.E., s.31;S.A.A., s. 145; A.K.D.D.A.Y., s. 15).

13 Ocak 1909 : Atatrkn, nc Ordu Selnik II. Redif Tmeni KurmayBaflkanlna getirilifli (A.H.E., s.34; K.A., s.83,867)

26 fiubat 1909 : Osmanl Devletinin, Avusturya ile antlaflma imzalamas(Bu antlaflma ile Bosna-Hersek, Avusturyaya braklmfl-tr.) (Borak, s.70; .O.T.K.IV., s.367).

13 Nisan 1909 : stanbulda, kinci Meflrutiyete karfl -avc taburlarnnayaklanmasyla- byk isyan kmas (31 Mart syan) (.A.,s.721;A.A.K., s.53; S.A.A., s.147 A.H.E., s.34; K.A., s.85;Borak, s.71; A.S.A.K., s.267; A.Y., s.15; . ve T., s.79,80;J.T..T., s.125-130; A.K.D.D.A.Y., s.7;A.Y.A., s.9). (Avc ta-burlar, Meflrutiyetin korunmas amacyla Rumeliden s-tanbula gnderilmifl birliklerdi. Bunlar, bir ksm gericiler ta-rafndan aldatlarak 13 Nisan 1909 sabah fieriat isteriz!szleriyle Meflrutiyet aleyhine ayaklandlar. Byyen isyan,

Selnikten stanbula gelen Hareket Ordusu ile bastrld).14 Nisan 1909 : Atatrkn, stanbuldaki olaylar zerine Selnik II. Redif

Tmeni Komutan Hseyin Hsn Pafla ve III. Ordu Komu-tan Mahmut fievket Pafla ile grflerek Yaplacak tek fle-yin stanbula kuvvet fievki olduunu sylemesi (A.H.E.,s. 35).

15/16 Nisan 1909 : Atatrkn, Hseyin Hsn Pafla komutasndaki HareketOrdusuyla -bu ordunun Kurmay Baflkan olarak- Sel-

nikten stanbula hareketi (S.A.A., s.150; K.A., s.91;A.S.A.K., s.267, 268). (Selnikten yryfle geen Hare-ket Ordusu, Hseyin Hsn Paflann komutasnda idi. An-cak, bu ordu stanbul yaknlarnda Hadmkye geldii za-man Mahmut fievket Pafla, komutay ele alacan bildirdive Selnikten hareketle 22 Nisan 1909 gn Hadmkyegeldi. Komutadaki bu deifliklikle Kurmay Baflkanlna daBinbafl Enver Bey getirilmiflti. Hareket Ordusu 24 Nisan1909 gn Mahmut fievket Paflann komutasnda stan-

10


16/683

bula girdi. A.H.E., s.39,40; K.A., s.91-93; Borak, s.73,74;A.S.A.K., s.267, 268; A.K.D.D.A.Y., s.14).

19 Nisan 1909 : Atatrkn, Hareket Ordusuyla beraber Hadmkye gelifli(A.H.E., s.35; Borak, s.74; A.K.D.D.A.Y., s.9). (Bugn,

Mahmut fievket Paflann komutay ele almak zere Sel-nikten hareket edecei bildirilmifl, bu emir zerine HareketOrdusu 20, 21, 22 Nisan gnlerini Hadmkyde geirmifl-tir. A.H.E., s.39,40; K.A., s.91,92).

: stanbul yaknlarnda Hadmkye gelen Hareket Ordu-su-nun, halka bildirgesi: ...Millet, yllardan beri zulm yapanistibdat kuvvetlerini paralayarak meflrutiyet hkmetinikurdu. Bu kansz mutlu inklptan zarar gren aflalk kim-seler, kanunsuz bir flekilde karlarnn teminine hizmet

eden eski durumun geri gelmesi iin bin trl hile ve alak-la baflvurarak yasal meflrutiyet hkmetini ykmak istedive btn insanlk leminin knad stanbul faciasnn olufl-masna sebep vererek masum kanlar dkt (Bu bildirgeyiAtatrk yazmfl, Hareket Ordusu Komutan Hseyin HsnPafla imzalamfltr. A.K.D.D.A.Y, s.10; A.H.E., s.35-37;S.A.A., s. 150; Borak, s.74).

21 Nisan 1909 : Hadmkyde Mahmut fievket Paflann geliflini bekleyenHareket Ordusunun, Mustafa Kemal imzasyla mensuplar-

na 1 sayl emri: Hareket Ordusu grevini yalnz askerynden yapacaktr. Politik konular ve bu konuda stanbul ilegrflme yapmak flimdilik grev dfldr (A.K.D.D.A.Y., s.9).

22 Nisan 1909 : Hadmkye gelen Mahmut fievket Paflann, Hareket Or-dusu Komutanln fiilen zerine alfl (S.A.A., s.150;A.H.E., s.40; A.K.D.D.A.Y., s.14).

24 Nisan 1909 : Hareket Ordusunun Mahmut fievket Pafla komutasnda s-tanbula girifli ve stanbulda skynetim iln (S.A.A., s.151; K.A., s.91,92; Borak, s.74; . ve T., s.85; J.T..T.,

s.132,134).25 Nisan 1909 : Hareket Ordusu Komutan Mahmut fievket Paflann bildiri-

si: ...Hareket Ordusunun ttihat ve Terakki ile bir ilgisi yok-tur (A.H.E., s.40;A.K.D.D.A.Y., s.14).

27 Nisan 1909 : yan ve Mebusan Meclislerinin mflterek toplantsnda al-nan karar gereince fetva ile kinci Abdlhamitin tahttan in-dirilerek yerine V. Mehmet (Reflat)in padiflah yaplmas (S.A.A., s.46,151; A.H.E., s.40; Borak, s.75; . ve T., s.85;J.T..T., s.134).

11


17/683

30 Nisan 1909 : 13 Nisan (31 Mart) syannn bastrlarak asayiflin salan-mas ile asker harektn son bulmas ve harekta katlanbirliklerin garnizonlarna ve kfllalarna dnmeye bafllamas(A.K.D.D.A.Y., s. 14).

15 Mays 1909 : Atatrkn, rahatszl sebebiyle stanbulda GlhaneHastanesine yatfl (3 gnlk bir tedaviyi takiben 18 Mays1909 tarihinde hastaneden kmfltr.) (H.T.D.A.A., Klsr:57, Dosya: 10, Fihrist: 10-47).

20 Mays 1909 : Atatrkn, stanbuldan Selnike hareketi.

22 Mays 1909 : Atatrkn, stanbuldan Selnike dnfl (H.T.D.A.A., Kl-sr: 57; Dosya: 10, Fihrist: 10-47).

Austos 1909 : Atatrkn, kolaas rtbesiyle Makedonyada Vardar rma- havzasnda -Mareflal von der Goltzun izledii- askertatbikata katlmas (Bu tatbikatta, Atatrkn hazrladpln uygulanmfl ve Mareflalin takdirini kazanmfltr).(K.M.Y.O., s.507-509; A.H.E., s.41,42; K.A., s.94; A.Y.,s.18,19).

30 Austos 1909 : Atatrkn, kolaas rtbesiyle, Cumal Kararghndaki as-ker manevraya katlfl (A.A.D.E., Cumal Ordugh, s.3;Borak, s. 75). (Atatrk, tatbikat denetlemek zere Sel-nikten gelen 3. Ordu Kurmay Baflkan Ali Rza Paflannyannda bulunmufltur. A.A.D.E., Cumal Ordugh, s.3;

K.A.M.M.T., s.628; S.A.A., s.153).8 Eyll 1909 : Atatrkn, Cumal Kararghndaki asker manevrann so-

na eriflinden sonra, Selnike dnmek zere Cumaldanayrlfl (A.A.D.E., Cumal Ordugh, s.3; Borak, s. 75).

22 Eyll 1909 : Selnikte, ttihat ve Terakki Cemiyeti 2. Byk Kongre-sinin toplanfl, bu kongreye Trablusgarp delegesi olarakkatlmfl olan Atatrkn, bir konuflma yaparak ordunun si-yasetten ekilmesi gereini savunmas: ...Ordumuzun

iinde bulunan Cemiyet arkadafllarmz, politikada devametmek istiyorlarsa, ordudan kmal ve Cemiyetimizin halkiindeki teflkilt arasna girmelidirler. Bu suretle gn bilekaybna meydan vermeyerek, ordumuz politikadan uzak-laflmaldr. Ve ordu iinde kalacak dostlarmz da, artk po-litika ile meflgul olmamal ve btn gayretlerini ordumuzunkuvvetlenmesine evirmelidirler. Cemiyetimiz de, bir an n-ce, teflkiltmz halkn iinde geniflleterek milletimize daya-nan siyas bir parti haline gelmelidir. (Atatrk, II. Meflruti-

yeti takiben ordunun, ttihat ve Terakki Cemiyeti ile sk

12


18/683

alkasnn ve siyasete karflmasnn tehlikelerini sezinle-meye bafllamfl, bu grfllerini kongrede aka dile getir-miflti. Fakat Cemiyetin nde gelenleri onun bu grfllerinipaylaflmadlar. Mustafa Kemal de kendisini Cemiyetten

uzak tutarak dorudan doruya asker vazifesine verdi. t-tihat ve Terakki Cemiyeti ile anlaflmazl ve aralarnn al-mas byle bafllad. G., s.218; A.H.E., s.43,44; K.A., s.93;A.A.K., s.53; A.S.A.K., s.269, 270; J.T..T., s.147-148).

5 Kasm 1909 : Atatrkn Selnik II. Redif Tmeni Kurmay Baflkanl-ndan tekrar nc Ordu Kararghna atanmas (K.A.,s.867; A.K.D.D.A.Y., s.14; A.N.M., s.175).

Aralk 1909 : Atatrkn Cumal Ordugh adl kitabnn, Selnikte ya-ymlanmas (A.A.D.E., s.9; .A., s.722; K.A., s.59, S.A.A.s.54). (Bu kk kitap, 30 Austos - 8 Eyll 1909 arasndaCumal Kararghnda yaplan asker manevra esnasndatutulan not ve krokilerden oluflmufltur).

-1910-

Mays 1910 : Atatrkn, Arnavutlukta kan isyan bastrmak zere d-zenlenen harektta, Harbiye Nazr Mahmut fievket Pa-flann yannda bulunuflu (Bu tarih K.A.M.M.T.,s.101,618de 1910; Borak, s.80de 1 Nisan 1910; K.A.,

s.868de Ekim 1910; A.H.E., s.47, Erden, s.11, A.A.K.,s.53-54te Mart 1911 olarak gsterilmifltir). (Bu harekttabulunan Kzm [zalp], konu ile ilgili olarak flu bilgileri ver-mektedir: Otuzbir Mart [13 Nisan] Vakasndan birka aysonra biz Rumeliye dndk. Atatrk, 3. Ordu Kurmaynamemur edildi. Bu sralarda Arnavutlukta byk bir isyankt. Oraya gnderilen bir tmen asker, isyan bastrmayamuvaffak olamad. Harbiye Nazr Mahmut fievket Paflabizzat tedip kuvvetlerinin baflnda bulunmaya karar vererek

Selnike geldi. Atatrk beni, Nuri Conkeri, Kara Vasf,fikr Naili, Aziz ve Bahattin Beyleri kararghna ald. Hertaraftan hazrlanan kuvvetlerle Arnavutluka hareket ettik.Bir ay ierisinde isyan bastrld ve Arnavut halkn elindekibtn silhlar toplatld. .A.A.,M. 11. 11. 1969).

28 Haziran 1910 : Atatrkn, Makedonyada 3. Ordu Kurmay Baflkan Ali R-za Pafla idaresinde yaplan kurmay tatbikatna katlmas(Bu Manevra 31 Temmuz 1910 gnne kadar devam et-mifl; tatbikat sonunda Ali Rza Pafla adna Atatrk tarafn-

13


19/683

dan bir kritik hazrlanmfltr). (Borak, s.81, 90;A.S.A.H.A.H., s.600).

6 Eyll 1910 : Atatrkn, Selnikte 3. Ordu Subay Talimgh Komutan-

lna atanmas (A.Bi, s.14; A.A.S. s.157; A.N.M., s.175).

(Bu tarih Erden, s. 11de 6 Eyll 1909; K.A., s.868de 4 Ey-

ll 1910; A.H.E., s.47de 6 Haziran 1910 olarak verilmifltir).

(Bu olay esnasnda Selnikte bulunan Behi Erkin hatra-

larnda, Atatrkn istei ile olan bu atamann orduca ne-

rilmesine ramen, rtbesinin kkl gereke gsterile-

rek yerine getirilmediini, komutanla bir Alman yarbay-

nn gnderildiini ifade etmektedir. A.S.A.H.A.H., s.600).

Eyll 1910 : Atatrkn, orduya temsilen, Picardiede yaplacak askermanevralar izleme amacyla Fransaya gnderilifli (K.A.-M.M.T., s.618; .A., s.722; A.A.K., s.53; A.Y.A., s.10,11;.D.B.A., s.127;A.Y., s.22; A.H.E., s.47; K.A., s.94).

28 Eyll 1910 : Atatrk ve Fethi Beyin dahil olduu -Picardie manevralar-n izleyen- Trk heyetinin, Fransann St. tienne flehrindeTop ve Tfek Fabrikasn gezmeleri (A.A.M.A., Dosya: 36).

1 Kasm 1910 : Atatrkn, 3. Ordu Subay Talimgh Komutanlndan

tekrar 3. Ordu Kararghna atanmas (A.H.E., s.47; A.Bi,s.14). (Bu tarih, K.A., s.94 ve A.N.M., s.175te Ekim 1910olarak gsterilmifltir).

-1911 -

15 Ocak 1911 : Atatrkn, 3. Ordu Kararghndaki grevinden alnarak,yine Selnikte bulunan 38. Piyade Alaynda grevlendiril-mesi (A.H.E., s.47; A.Bi., s. 14). (Bu tarih baz kaynaklardagn belirtmeksizin Ocak 1911 olarak gsterilmifltir: K.A.,

s.95,868; A.N.M., s.175). (Olaylarn seyri esnasnda Sel-nikte bulunan Behi Erkin ve Cevat Abbas Grer, hatrala-rnda Atatrkn 38. Piyade Alayndaki grevinin KomutanVekillii olduunu kaydetmektedirler. A.S.A.H.A.H. s.600;A.H.Y.H., Y.S. 20.2.1941).

19 Nisan 1911 : Atatrkn, 5. Kolordunun Selnik-Klkfl arasnda yaptmanevralara -kolaas rtbesiyle- katlmas (Manevra 20Nisan 1911 akflam sona ermifltir). (A.A.D.E., Tbiye Tatbi-

kat Seyahati, s. 7).

14


20/683

12 Haziran 1911 : Atatrkn, Selnikten, stanbulda Genelkurmay Birincifiube Mdr Albay Pertev (Demirhan) Beye mektubu:Beyefendi Hazretleri, iliflikte arz ve takdim ettiim mese-lenin zmnde baz arkadafllar arasnda fikir ayrl

olufltuundan, zatlinizi rahatsz etme cesaretinde bulun-dum. Grflleriniz ve yksek kararnz, hepimizce inandr-c olacandan esirgenmemesini rica ederim efendim(Beflinci Selnik Kolordusu Erkn- Harbiye Birinci fiubekinci Ksmna memur Kolaas Mustafa Kemal imzasylayazlan bu mektuba, Albay Pertev Beyden gelen cevabn,Atatrkn grflne uygun olduu grlmfltr. A.N.., s.2827).

27 Austos 1911 : Atatrkn, Harbiye Nezareti tarafndan -geici olarak-Trablusgarp Tmeni Kurmay Baflkanlna atanmas(A.H.E., s.48, Borak, s.92).

13 Eyll 1910 : Atatrkn, -geici olarak Trablusgarp Tmeni KurmayBaflkanlna atanmasn takiben- Harbiye Nezareti tara-fndan stanbula arlmas (K.A.M.M.T., s.618; .A.,s.722; A.H.E., s.48; A.Y., s.22).

24 Eyll 1911 : Atatrkn, stanbuldan, Selnikte bulunan Salih (Bozok)Beye mektubu: Genelkurmay 1. fiubeye memur edildim.Orduyu, memleketi kurtarmak iin ok fedakrane alfl-mak lzm. Baflka are yok! ...stanbul muhiti pek pis, her-kes kiflisel karndan baflka bir fley dflnmyor! (H.A. Y.,s. 153).

29 Eyll 1911 : talyanlarn, Osmanl Devletine harp iln ve TrablusgarpHarbinin bafllamas (A.H.E., s.46,49; K.A., s.97; B.D.H.T.H., c. V. kp. 1, s.1; Borak, s. 92; A.K.D.D.A.Y., s. 15;T.S.T..., s.37,38; i. ve T., s.161). (talyanlar 28/29 Eyll

1911 tarihinden itibaren Trablusgarpa karma yapmayave tm ky flehirlerini bombalamaya bafllamfllard. 3 ve 4Ekim 1911de Tobruka, 5 Ekim 1911de Trablusa, 16Ekim 1911de Derneye, 17 Ekim 1911de Homsa ve 19Ekim 1911de Bingaziye karma yaparak bu flehirleri iflgalettiler. K.A., s.98; A.Y.A., s.13).

5 Ekim 1911 : Atatrkn, stanbuldan Selnikte bulunan Salih (Bozok)Beye mektubu: ...Birinci fiubeye devam ediyorum. Mm-

knse annemi grp mteselli et! (H.A.Y., s.154).

15


21/683

15 Ekim 1911 : Atatrkn, Trablusgarpa gnll gitmek zere -GazeteciMustafa fierif kimlii ilebir ksm arkadafllar (mer Naci,Sapancal Hakk, Yakup Cemil vb.)yla beraber stan-buldan ayrlfl (K.A., s. 98; Borak, s.92; A.Y.A., s.14;

O..H. ve K.M.K., s.53; H.A. Y. s. 155; M.K..S., s. 188).17 Ekim 1911 : Atatrkn, skenderiyeye giderken vapurdan -Selnikte

bulunan- Fuat (Bulca) Beye mektubu: 15 Ekimde stan-buldan hareket ettim. Lzum ve fayda grrsem seni vedaha baz arkadafllar da isteyeceim. ...Vatan kurtarmakiin flimdiye kadar olduundan ziyade gayret ve fedakrlkzorunludur (H.A.Y., s.155).

21 Ekim 1911 : Atatrkn, stanbuldan skenderiyeye gelifli (Borak, s.93).

(Bu tarihin, A.H.E., s.50de 16 Ekim 1911 olarak gsterilifliyanlfltr).

23 Ekim 1911 : Atatrkn, skenderiyeden Trablusgarpa hareketi (Borak,s.93). (Atatrk, yolda hastalanmas zerine tekrar skende-riyeye dnerek 15 gn kadar hastanede tedavi grdktensonra 29 Kasm 1911 gn yeniden Trablusgarpa hareketetmifltir. 15 Ekim 1911de stanbuldan beraber hareket et-tii arkadafllar ise yollarna devam etmifllerdir).

7 Kasm 1911 : Nuri (Conker) Beyin, stanbuldan, Selnikte bulunan Sa-lih (Bozok) Beye mektubu: Pazar gn buraya geldim.Beni Mustafa Kemal yazmfl (H.A.Y., s.157).

12 Kasm 1911 : Nuri (Conker) Beyin stanbuldan vapurla skenderiyeyegelifli (H.A. Y., s. 158).

14 Kasm 1911 : Fuat (Bulca) Beyin, stanbuldan vapurla skenderiyeyegelifli (H.A. Y., s. 159).

15 Kasm 1911 : Atatrkn, skenderiyeden -fierif takma adyla- SelnikteSalih (Bozok) Beye mektubu: ...Ben seyahatin bir nokta-snda tedavi iin skenderiyeye geldim. yileflmek zere-yim. Bir ka gn sonra tekrar yola kacam (H.A.Y., s.160).

: Nuri (Conker) Beyin skenderiyeden, Selnikte Salih (Bo-zok) Beye mektubu: ...Burada bir hemflehri daha bulduk:Bizim fierif (Mustafa Kemal). Kendisinin evvelce buralara

geldiini biliyordum; fakat burada kalacan tahmin etmi-

16


22/683

yordum. Kendisi burada hastalanmfl, yolculua devamamuvaffak olamayarak hastaneye yatmfl. fiimdi tedavi olun-maktadr. Kendisini grdm. Hastal ehemmiyetsizdir., drt gne kadar kacaktr. Beraber seyahat edeceiz

(H.A.Y., s.158-159).

21 Kasm 1911 : stanbulda Hrriyet ve tilf Frkasnn kuruluflu (A.S.A.K.,s.273; . ve T., s.171).

27 Kasm 1911 : Atatrkn, binbaflla ykselifli (K.A.M.M.T., s.108,618;A.H.E., s.51; K.A., s.868; Borak, s.93;A.A.K., s.54; A.Y.A.,s.15; A.Y., s.25; O..H. ve K.M.K., s.56; A.A.S., s.8;K.A.B.K.., s.98;A.N.M., s.176).

28 Kasm 1911 : Atatrkn, skenderiyeden -fierif takma adyla- SelnikteSalih (Bozok) Beye mektubu: Yolculuun ilk devresinisavdk. fiimdi ikinci yolculua kyoruz... Bizim valide acabane haldedir? (H.A.Y., s.160).

29 Kasm 1911 : Atatrk ve arkadafllar (Nuri Conker, Fuat Bulca vb.)nnskenderiyeden Trablusgarpa hareketi (H.A.Y. s.161).(Atatrk ve arkadafllar skenderiyeden trenle Eblhaccacistasyonuna, oradan da 1 Aralk 1911 gn hareketle 8 gn-lk bir yolculuktan sonra Bingazi toprana gemifllerdir).

8 Aralk 1911 : Atatrk ve arkadafllarnn, Msr snrn geerek Bingazitoprana geiflleri (A.H., s.50; Borak, s.94; H.A.Y., s.161).(Atatrk, burada Tobruk Blgesi Komutan Ethem PaflannKurmay Baflkan olarak greve bafllamfltr. A.A.K., s.54;O..H. ve K.M.K.., s.54; A.Y.A., s. 14).

12 Aralk 1911 : Atatrk ve arkadafllarnn, Defne (Resuldefne)ye gelifli(H.A.Y., S.162-163).

14 Aralk 1911 : Nuri (Conker) Beyin Defneden Selnikte Salih (Bozok)Beye mektubu: ...Mustafa Kemal, Fuat beraber olarak a-drdayz. Mektup hepimizdendir (H.A.Y., s.164).

15 Aralk 1911 : Atatrk ve arkadafllarnn Defneden Tobruka hareketi(H.A.Y., s. 163).

16 Aralk 1911 : Atatrk ve arkadafllarnn Defneden Tobruka gelifli (H.A.Y.,s. 163).

19 Aralk 1911 : Atatrkn, Ethem Paflann yerine, Tobruk Blgesi Komu-

tanlna getirilifli (A.Y.A., s.15; O..H., ve K.M.K., s.56).

17


23/683

22 Aralk 1911 : Atatrk komutasndaki yerel kuvvetlerin, Tobruk blgesin-de talyanlara baskn fleklinde taarruzu ve dflmana arzayiat verdirilmesi (Erden, s.12; A.A.K., s.54; A.H.E., s.50;K.A., s.99; Borak, s.94; A.Y.A., 6.16; O..H. ve K.M.K.,

s.97-99,208; M.K..S., s. 190).

30 Aralk 1911 : Atatrkn Derneye gelifli ve Derne Dou Kolu Komutanl-n zerine alfl (M.K..S., s.190, 193; T.S.T..., s.152).

1911 : Atatrkn Tbiye Tatbikat Seyahati adl kitabnn, Sel-nikte yaymlanmas (A.A.D.E., s.8; K.A., s.59). (Bu kkkitap, 5. Kolordunun 19-20 Nisan 1911 gnleri yapt veAtatrkn de kolaas rtbesiyle katld bir asker tatbi-katn not ve krokilerinden oluflmufltur).

-1912-

16/17 Ocak 1912 : Atatrk komutasndaki yerel kuvvetlerin, Dernede talyan-lara karfl baskn fleklinde taarruzu (K.A., s. 100; Borak, s.95; O..H. ve K.M.K., s.171-174,208; M.K..S., s.190).

18 Ocak 1912 : Atatrkn Dernede Hilliahmer (Kzlay) Hastanesine ya-tfl (O..H. ve K.M.K., s.280-281). (Bu sralarda BingaziBlgesi Komutanlnda Salk Baflkan olarak grev ya-pan brahim Tali (ngren) Bey hatralarnda, Atatrkn,kendisini hasta olarak adrda kabul ettiini kaydettiktensonra flunlar anlatmaktadr: ..Komutan Beyin bir gzndekan var. Sk nefes alyor. Elini skarken biraz da ateflli ol-duunu hissettim. Kendisine Ne vakitten beri rahatszs-nz? Neden geride, Msrdan gelmifl olan Kzlay Hastane-sinde istirahat etmiyorsunuz? dedim. Mustafa Kemal Beyiancak, orada bulunan arkadafllarn srar ve Enver Beyinmdahalesiyle hastaneye gtrebildim. Orada kymetli gz

hekimi Mnir Beyin titiz bakm ve hastane hekimlerininhizmeti ile on befl yirmi gn iinde Mustafa Kemal Bey iyi-leflek Derne Komutanln ele ald B.A.Ka., U.10.11.1939).

3 Mart 1912 : Derne blgesindeki yerel kuvvetlerin, talyanlara basknfleklinde taarruzu, fliddetli arpflmalar olmas ve Atatrknkomuta ettii Dou Kolunun taarruzu karflsnda dflmannbozguna urayarak ar kayplar verifli (O..H. ve K.M.K.,

s.179-181,209).

18


24/683

6 Mart 1912 : Atatrkn, Derne Komutanlna atanmas (M.K..S.,s.190,193; T.S.T..., s.151).

12 Nisan 1912 : Atatrkn, Derneden, Selnikte bulunan Binbafl Behi(Erkin) Beye -talyan kuvvetleri karflsnda 3 Mart 1912 g-

n kazanlan baflar hakknda- mektubu (A.So., V.8.10.1947; A.S.A.H.A.H., s.600; .A..M., s.46-47).

8/9 Mays 1912 : Atatrkn, Dernede Aynmansur Kararghndan, Sel-nikte Salih (Bozok) Beye mektubu: ...Biz vatana borluolduumuz fedakrlk derecelerini dflndke bugne ka-dar yaplan hizmeti pek deersiz buluyoruz. Vicdanmzdangelen bir ses, bize vatann bu scak ve samim ufuklarn ta-mamen temizlemedike, gemilerimizin Tobruk, Derne, Bin-

gazi ve Trablusgarp limanlarnda tekrar demir atmfl oldu-u grmedike vazifemizi bitirmifl saylamayacamz ihtarediyor! ...Vatan mutlaka selmet bulacak, millet mutlakamesut olacaktr. nk kendi selmetini, kendi saadetinimemleketin ve milletin selmet ve saadeti iin feda edebi-len vatan evltlar oktur (H.A.Y., s.164-165).

22 Mays 1912 : Atatrkn Dernede Aynmansur Kararghndan KerimBey (Abdlkerim Pafla)e mektubu:... stanbuldan hareket

tarihimiz olan 15 Ekim 1911den bugne kadar geen 7-8ay iinde size ancak bir iki ve pek ksa mektup gndermifl-tim. Bunlarn elinize geip gemediini bilmiyorum (O..H.ve K.M.K., s.207-210).

Mays Sonu 1912: stanbulda bir ksm subaylarn, Halaskar Zabitan Grubuadyla gizli bir rgt kurmalar (Bu tarih . ve T., s.181deMays-Haziran 1912 olarak gsterilmifltir).

2 Temmuz 1912 : Askerlerin siyasetle uraflmasn yasaklayan kanunun

Meclis-i Mebusanda kabul (A.H.E., s.46; Borak, s.103;A.K.D.D.A.Y., s.17) (Atatrk bu grfl 22 Eyll 1909datoplanan ttihat ve Terakki Kongresinde savunmufl, ancako zaman bir sonu alnamamflt).

9 Temmuz 1912 : Mahmut fievket Paflann Harbiye Nazrlndan istifas(A.H.E., s.49).

16 Temmuz 1912 : Sait Paflann istifas zerine Sadrazamla Gazi AhmetMuhtar Paflann getirilifli (A.S.A.K., s.273-274; A.H.E.,s.49).

19


25/683

29 Temmuz 1912 : Atatrkn, Derneden, Selnikte Binbafl Behi (Erkin)Beye mektubu: ... Askerleri siyasetle uraflmaktan meniin bir kanun maddesi yapmfllar. Ben iki yl nce tesad-fen bulunduum bir kongrede, Askerleri braknz dediim

iin gerici oldum; idama mahkm edildim. Zaman ve olay-lar, her trl gerekleri kantlar ve meydana karr. Fakatbazen byle bir ldrc darbe indirerek! (A.So., V.9.10.1947; A.S.A.H.A.H., s.559-560; A.H.E., s.46; Borak,s.48-49; A.K.D.D.A.Y., S.17).

4 Austos 1912 : Atatrkn, Deme Komutan olarak gnlk emri: ...Btnsubaylar ve asker kifliler harbe katldklar gnden bugnekadar gzlem ve izlenimlerine dair gayet ksa ve madd

esaslara dayal birer defter yapacaklardr. Bu defterler biraya kadar tamamlanmaldr (K.A., s. 13-14; Borak, s.103;A.Y., s.26; O..H. ve K.M.K., s.213-214).

11 Eyll 1912 : talyanlarn, General Reissoli komutasnda takviyeli kuv-vetlerle Derne zerine koldan taarruzu; ancak Atatrkkomutasndaki kuvvetlerin karfl taarruzuyla ilerlemelerineimkn verilmemesi (K.A., s. 101-102; A.Y.A., s.17).

15 Eyll 1912 : Salih (Bozok), Mahmut (Soydan) ve Vasf (nay) Beylerin

stanbuldan, Dernede bulunan Atatrke, Halaskar Zabi-tan Grubunun eylemleri hakknda bilgi veren mflterekmektuplar: ...Bizim iimizde ruh ve beyin olacak baz v-cutlar var ki, onlarn bugn aramzda bulunmamalarn pekfliddetle hissetmekte olduumuz iindir ki bunlar yazyo-ruz. Onlar da sizlersiniz. Daha dorusu sizsiniz! (H.A.Y., s.167-169).

30 Eyll 1912 : Selnikte ttihat ve Terakki Cemiyeti 3. Byk Kongresinin

toplanfl (A.S.A.K., s.274).8 Ekim 1912 : Karadan Osmanl Devletine harp iln ile Balkan Har-

binin bafllamas (.O.T.K.IV, s.388; K.A., s.106; Borak,s.107; A.A.S.K., s.275; A.K.D.D.A.Y., s.16; A.Y.A., s.18;O..H. ve K.M.K., s.190). (Srbistan, Yunanistan, Bulgaris-tan ve Karada Osmanl Devletine karfl aralarnda bir an-laflma yapmfllard. Bu anlaflmay, ksa sre sonra 8 Ekim1912de Karadan, 18 Ekim 1912de Yunanistan ve Bul-garistann, 20 Ekim 1912de de Srplarn harp iln izledi.

20


26/683

Osmanl Devleti de ad geen Balkan Devletlerine savafliln etti (A.K.D.D.Y., s.16; O..H. ve K.M.K., s.190).

15 Ekim 1912 : Osmanl Devletinin, talyanlarla Ouchy Antlaflmasn im-zalamas (Bu antlaflma sonucu Osmanl Devleti, Trablus-

garp ve Bingaziyi talyanlara brakmfl, buradaki Trk su-bay ve askerlerini geri ekmifltir. .O.T.K.IV., s.395-396;K.A., s.102; .Y.A., s.18; O..H. ve K.M.K., s.194-196).

16 Ekim 1912 : Bingazi Umum Komutan Binbafl Enver Beyin, AtatrknBalkan Harbinde grev almak zere Trablusgarptan ayrl-ma izni istediine dair Baflkomutanlk Kurmay Baflkanl-na yazs (M.K..S., s.193-194; T.S.T..., s.150).

24 Ekim 1912 : Atatrkn, Derneden stanbula hareketi (Erden, s. 12;K.A., s.105; Borak, s.107; M.K..S., s.191, 195; T.S.T...,s.150-151; Ata ve /., s.38; A.N.M., s.176) (Atatrk, Der-neden ayrlfln takiben, Msrdan geerek Avrupa yoluylaRomanya zerinden stanbula gelmifltir, .A., s.722; A.Y., s.26).

29 Ekim 1912 : Trakyada Bulgar taarruzu zerine Osmanl kuvvetlerininatalca nlerine ekilmesi (A.S.A.K., s.275).

: Gazi Ahmet Muhtar Paflann istifas zerine SadrazamlaKmil Paflann getirilifli (.O.T.K.IV, s.396).

8 Kasm 1912 : Selnikin, Yunanllar tarafndan iflgali (Borak, s.111;A.S.A.K., s.275; . ve T., s.194).

10 Kasm 1912 : Atatrkn, Derneden stanbula dnerken Msra gelifli(O..H. ve K.M.K., s.221; M.K..S., s.194-195; T.S.T..., s.154).

17 Kasm 1912 : Bulgarlarn, stanbula girme amacyla atalca taarruzu, fa-

kat yenilgiye uramalar (A.S.A.K., s.276; A.Y.A., s.19).20 Kasm 1912 : Atatrkn, Derneden stanbula dnfl ve Genel Karar-

gh emrine verilifli (Bu tarih, A.K.D.D.A. Y., s.17de gn be-lirtilmeksizin 1912 Kasm sonu olarak gsterilmifltir).

25 Kasm 1912 : Atatrkn, Geliboluda bulunan Bahr-i Sefid Boaz (a-nakkale Boaz) Kuva-yi Mrettebe Komutanl Harektfiubesi Mdrlne atanmas (Erden., s.13; .A., s.722;A.A.K., s.54; A.H.E., s.53; A.Y.A., s.19; K.A.B.K.., s. 99;

21


27/683

A.Y., s.27). (Bu tarih, K.A.M.M.T., s.618de 20 Kasm 1912;K.A., s.106,868, Borak, s.111, A.K.D.D.A.Y., s.17de 21 Ka-sm 1912 olarak gsterilmifltir). (Fahri Paflann komuta ettiibu kuvvetin Kurmay Baflkan, Binbafl Fethi (Okyar) Bey idi).

1 Aralk 1912 : Atatrkn, stanbuldan Geliboluya hareketi (Ata ve .,s.38).

1912 : Atatrkn, General Litzmanndan evirdii Takmn Mu-harebe Talimi adl -asker eitimle ilgili- kitabn ikinci bas-mnn stanbulda yaymlanmas (A.A.D.E., s.9; K.A., s.59;A.H.E., s.48; Borak, s.11 T).

-1913-

23 Ocak 1913 : ttihatlar tarafndan Kmil Paflann, Sadaretten uzaklafl-trlarak yerine Mahmut fievket Paflann getirilmesi (Bab-li Baskn). (.O.T.K.IV, s.397-401;A.H.E., s.59; T.S.K.T.,c. II., ks. 2, kp. 2, s.543; Borak, s. 112; A.S.A.K., s.276;B.S. S.E.K., s.462; A.Y.A., s. 154). (Mahmut fievket Pafla,kurduu kabinede Harbiye Nazrln da kendi zerine al-mfltr).

: Baflkomutan Vekilliine Ahmet zzet Paflann atanmas(T.S.K.T., c.ll, ks.2, kp.2, s.543).

8 fiubat 1913 : Bolayra ilerleyen Bulgarlara karfl, Bahr-i Sefid Boaz Ku-va-yi Mrettebe Komutanlna ait kuvvetlerin taarruzagemesi (Baskn fleklinde gelifltirilen bu taarruz, 10. Kolor-dunun takviyesi geciktiinden etkisini kaybetmifl, dflmankarflsnda yalnz kalan Bolayr kuvvetleri ar kayplar ve-rerek Bolayr tahkimli hattnn gerisine ekilmifltir. Atatrkbu harekta Mrettep Kuvvetin Harekt fiubesi Mdrolarak ifltirak etmifltir). (T.S.K.T., c.ll, ks.2, kp.2, s.219-220,

259,292,544; A. Y.A., s. 19).16/17 fiubat 1913: anakkale cephesinde, bir ksm kuvvetlerin -Bahr-i Sefid

Boaz Kuva-yi Mrettebe Komutan Fahri Pafla komuta-snda- Bolayr Kolordusu ad altnda birlefltirilmesi (Atatrk,ksa sre sonra bu kolordunun Kurmay Baflkanlna atan-mfltr. T.S.K.T., c.ll, ks.2, kp.2, s.257-258).

17/18 fiubat 1913: Atatrk ve Fethi (Okyar) Beyin, Baflkomutan Vekili Ahmetzzet Paflaya, beraber imzalayarak sunduklar, Bulgarlara

taarruz ile Trakya ve Edirnenin kurtarlmas hakknda ha-

22


28/683

rekt pln nerisi (F.I., s.325-327; T.S.K.T., c. II, ks.2, kp.2, s.545; B.S.S.E.K., s.462, 466-468; A.Y., s.27-30;A.Y.A., s.20, 153; Borak, s. 112; Ata ve . s.39-40). (Bir su-reti de Sadrazam ve Harbiye Nazr Mahmut fievket Pa-

flaya sunulan bu pln, gereki olmasna ramen HarbiyeNezareti ve Baflkomutanlka uygulanmamfl, sonundaolaylar Edirnenin dflflne uzanmfltr. A.Y.A., s.20). (Ata-trk ve Fethi Bey, bugn ayr birer yaz ile -kuvvetleriyleGeliboluya nakledilen- Hurflit Pafla komutasnda alfla-mayacaklar gerekesiyle istifalarn da bildirmifllerdir).

19 fiubat 1913 : Baflkomutan Vekili Ahmet zzet Paflann, Atatrk ve Fethi(Okyar) Beyin imzalarn taflyan 17/18 fiubat 1913 tarihli

raporu, grfllerini bildiren bir yaz ile Sadrazam ve Harbi-ye Nazr Mahmut fievket Paflaya sunmas (M.fi.P.G.N.D.,Hayat dergisi, say: 3,1965; A.S.A.K., s.283-285; A.Y.,s. 30-32).

20 fiubat 1913 : Mahmut fievket Paflann, Ahmet zzet Paflann yazszerine durumu yerinde incelemek ve komuta zincirindekianlaflmazl gidermek amacyla, stanbuldan Geliboluyagelifli, burada Hurflit Pafla ve Enver Bey ile, daha sonra Bo-layra geerek Fahri Pafla, Fethi Bey ve Atatrkle grfl-mesi (M.fi.P.G.N.D., Hayat dergisi, say: 3, 1965; T.S.K.T.c.ll, ks. 2, kp. 2, s.261-262; A.S.A.K., s.286-288).

21 fiubat 1913 : Atatrk ve Fethi (Okyar) Beyin, Mahmut fievket Paflayamflterek mektuplar: Buradan alnacaksak, Fahri Pafla ileberaber alnmamzn en iyi are olaca (M.fi.P.G.N.D.,Hayat dergisi, say: 3, 1965; M.K.M.fi.P., C. 5.3.1986).

26 Mart 1913 : Edirnenin, Bulgarlarn eline geifli (T.S.K.T., c.ll, ks. 2, kp.2, s. 321,545; A.H.E., s.58;A.Y., s.33; A.Y.A., s.20-21).

30 Nisan 1913 : Atatrkn, Harbiye Nezaretinde Sadrazam ve HarbiyeNazr Mahmut fievket Paflay ziyareti (M.fi.P.G.N.D., Ha-yat dergisi, say: 16, s.26).

30 Mays 1913 : Osmanl Devletinin, Balkan Devletleri ile Londra Barfl Ant-laflmasn imzalamas (T.S.K.T, c.ll, ks.2, kp.2, s.379,547;.O.T.K.IV, s.401-402; B.S.S.E.K, s.465; A.Y.A., s.21). (Buantlaflma ile Osmanl Devleti Midye-Enez hattn snr ola-rak kabul etmifl, Edirneyi Bulgaristana brakmfltr).

23


29/683

11 Haziran 1913 : Sadrazam Mahmut fievket Paflann suikast sonucu lm(.O.T.K.IV, s.402; T.S.K.T., c.ll, ks.2, kp.2, s.383, 547;B.S.S.E.K., s.465; Borak, s. 113; A.S.A.K., s.290; A.Y.,s.33; A.Y.A., s.21).

12 Haziran 1913 : Sait Halim Paflann -Mahmut fievket Paflann ldrlflzerine- Sadrazam oluflu (.O.T.K.IV, s.402).

13 Temmuz 1913: Trakyadaki Trk birliklerinin, Midye-Enez hattn iflgal iin a-talca ve Bolayr hatlarndan ileri harekta gemesi (Bulgar-lar, 30 Mays 1913de yaplan Londra Barfl Antlaflmasnaramen Midye-Enez hattn boflaltmayarak iflgalleri altndatutuyorlard. Bu durum zerine Baflkomutanlk Vekleti,Hkmetten izin alarak ilgili kuvvetlere ileri harekta baflla-

ma emrini vermifltir. T.S.K.T., c.ll, ks.2, kp.2, s.388-390,547).

15 Temmuz 1913 : 13 Temmuz 1913 gn ileri harekta geen Trk birlikleri-nin, Midye-Enez hattn Bulgarlardan geri alfl (T.S.K.T.c.ll, ks.2, kp.2, s.388,547).

22 Temmuz 1913 : Bahr-i Sefid Boaz Kuva-yi Mrettebe Komutan Fahri Pa-flann, ayn zamanda komutanln stlendii Bolayr Ko-lordusunun sevk ve idaresini adna yrtme yetkisini yaz-

l emirle -kolordunun kurmay baflkan- Atatrke brakmas(T.S.K.T., c.ll, ks.2, kp. 2, s.447).

: Atatrkn emriyle Meriin batsna geen Bolayr Kolordu-su Svari Blnn, Dimetokaya girifli (T.S.K.T, c.ll,ks.2, kp.2, s.447).

: Gelibolu Kolordusuyla beraber Bolayr Kolordusuna aitkuvvetlerin Edirneye girifli ve Edirnenin Bulgarlardan gerialnfl (T.S.K.T, c.ll, ks.2, kp.2, s.418-419, .406-407; A. Y.,

s.34; A. Y.A., s.21; A. Y.E., s. 18-19).

24 Temmuz 1913 : Atatrkn kurmay baflkanln yapt Bolayr Kolordu-sunun -Bahr-i Sefid Boaz Kuva-yi Mrettebe Komutanl-nn kaldrlmas zerine- dorudan Baflkomutanlk Vek-letine balanmas (T.S.K.T, c.ll, ks.2, kp.2, s.456).

7 Austos 1913 : Atatrkn kurmay baflkanln yapt Bolayr Kolordu-sunun -Baflkomutanlk Vekletinin emri ile- Mrettep 9.Kolordu adn alfl (T.S.K.T, c.ll, ks.2, kp.2, s.459).

24


30/683

10 Austos 1913 : Atatrkn Edirneden ayrlfl (A.Y.E., s.22).

29 Eyll 1913 : Osmanl Devletinin, Balkan Savafl sonunda Bulgaristanlastanbul Antlaflmasn imzalamas (.O.T.K.IV, s.407; T.S.K.T., c.ll, ks.2, kp.2, s.459-548; A.H.E., s.58; A.K.D.D.A.Y.,

s. 17; A.Y.A., s.21) (Bu antlaflmaya gre, Edirne OsmanlDevletinde kalyor, Trakyadaki Trk snr, Meri nehrinin25-30 km kadar batsndan geiyordu. A.Y.A., s.21).

27 Ekim 1913 : Atatrkn Sofya Ataflemiliterliine atanmas (Erden, s.12;K.A.M.M.T., s.618; .A., s.722; A.A.K., s.55; A.H.E., s.61;Borak, s.114; K.A., s.868; A.Bi., s.14; A.Y., s.34;A.K.D.D.Y., s.18; M.K.S.A.A., s.73; A.Y.A., s.22; A.A.S.,s.8; K.A.B.K.., s.99; A.N.M., s.176). (Bu tarihte Fethi [Ok-

yar] Bey, Sofyada eli olarak bulunuyordu).6 Kasm 1913 : Atatrke, Bingazi muharebelerinde gsterdii liyakat ve

kahramanlk nedeniyle Drdnc Rtbeden Osman Nifla-n verilmesi (Borak, s. 114; K.A.B.K.., s.98; .M.T.T., s.80;A.N.M., s.176).

14 Kasm 1913 : Osmanl Devletinin, Balkan Savafl sonunda YunanistanlaAtina Antlaflmasn imzalamas (A.K.D.D.Y., s.17).

19 Kasm 1913 : Atatrkn, leden sonra saat 15.20de stanbuldan tren-

le Sofyaya hareketi (M.K. ve C.L., s.35-36).20 Kasm 1913 : Atatrkn, leden sonra saat 14.00de, stanbuldan tren-

le Sofyaya gelifli, elilie giderek ataflemiliterlik grevinebafllamas (M.K. ve C.L, s.36; A.A.M.A., Dosya: 66; A.A.K.,s.55; A.H.E., s.20). (Atatrk, Sofyaya geliflinden ksa sresonra Bulgaristan iinde Filibe, Plevne, Trnova, Gabrova,fiumnu, Varna, Kzanlk ve Kstendili iine alan genifl birgezi yapmfltr. Bir sre sonra manevralar sebebiyle ktikinci gezisinde de Plevne, Nibolu ve Vidine urayaraktekrar Sofyaya dnmfltr. M.K.A.A.O.B.F., s.46).

21 Kasm 1913 : Atatrkn, Sofyadan, stanbulda Madam Corinnee Fran-szca mektubu: ..fiehri ve buradaki hayat daha tanyama-dm iin sana Sofya hakknda ilgin haberler veremeye-ceim (M.K. ve C.L., s.35-37, 103-106). (Madam Corinne,stanbulda yerleflip Osmanl vatandafllna geen, talyankkenli bir ailenin kzdr. Mzie karfl tafld byk yete-nek nedeniyle, Osmanl ordusunda doktor olan babas ta-

25


31/683

rafndan Fransaya gnderilerek Paris Konservatuvarnbitirmifltir, stanbula dndkten sonra Kurmay Yzbaflmer Ltf Beyle evlenmifl; ancak -evliliinin nc ylbafllarnda- Balkan Savaflna katlan mer Ltf Bey 1912

yl sonlarnda flehit dflmfltr. Eflinin lmnden sonra,kendisini mzikle uraflya veren Madam Corinne, evindecumartesi gnleri mzik ve edebiyat arlkl sanat toplan-tlar dzenlemekte, bu yolla avunmaya alflmaktadr. Ata-trkn, Madam Corinne ile tanflmas bu dneme rastlar;karfllkl hayranlk ve saygya dayanan bu dostluk, zamanzaman mektuplaflmalarla 1918 yl sonlarna kadar devameder. M.K. ve C.L., s.23-24).

3 Aralk 1913 : Atatrkn Sofyadan Madam Corinnee Franszca mektu-bu: Son mektubunu aldm. ...Ekseriya sefarethanede b-romdaym ve alflyorum. Fethi Bey de baflka bir fley yap-myor (A.B.K.M., M.23.11.1954; .A..M., s.64; M.K. veC.L., s.37-38).

6 Aralk 1913 : Atatrkn, Sofyadan, -Bulgar ordusundaki geliflmeler hak-knda- Genelkurmay Baflkanlna raporu (A.H.A., 1975,s.73; A.K.D.D.A.Y., s.19).

14 Aralk 1913 : General Liman von Sanders baflkanlnda Alman AskerIslah Heyetinin stanbula gelifli (Bu heyet, Trablusgarp veBalkan harplerinden sonra Osmanl ordusunu dzeltmekiin hkmet tarafndan davet edilmifltir. .O.T.K.IV, s.407,408).

20 Aralk 1913 : Atatrkn, Sofyadan Madam Corinnee mektubu: Sonmektuplarn bana byk bir memnuniyet verdi. ...Sofya,bofl zamanlar doldurabilecek hibir elencesi olmayan tat-

sz bir flehirdir. Burada ok meflgulm, gnde en az sekizsaat alflyorum (M.K. ve C.L., s.39; A.B.K.M., M. 4.12.1954).

27 Aralk 1913 : Atatrkn, Sofyadan Madam Corinnee Franszca mektu-bu: ...stanbul hadiseleri zerine bana verdiin malmatbeni ok ilgilendirdi, gryorum ki her fleyden haberin var...Buradaki hayatm tekdze akfln takip ediyor. Bugnekadar onu hibir olay neflelendirmedi. (M.K. ve C.L., s.39-

40; A.B.K.M., M. 24.11.1954; .A..M., s.66-67).

26


32/683

31 Aralk 1913 : Atatrkn, Sofyadan Madam Corinnee Franszca kart:Sevimli mektuplarnza birdenbire ara verdiniz. Benimtembelliimi mi taklit etmek niyetindesiniz, yoksa bana yaz-mamanzn baflka nedenleri mi var? Bu gnlerde elime ge-

eceini umduum bir mektubu almadan bu olayn derinli-ine inmek istemiyorum (M.K. ve C.L., s.41,107).

-1914-

3 Ocak 1914 : Enver Paflann, Ahmet zzet Paflann yerine Harbiye Na-zr oluflu (.O.T.K.IV, s.408; A.H.E., s.61; B.D.H.T.H., c.lV,ks.ll, s.21). (Enver Pafla, Genelkurmay Baflkanl grevinide kendi zerine almfltr).

11 Ocak 1914 : Atatrke, Sofya Ataflemiliterliine ilveten Bkrefl, Belg-

rad ve etine ataflemiliterliklerini de yrtme grevi veril-mesi (A.A.K. s.55; A.H.E., s.62; Borak s.115; A.BL, s.14;A.Y.A., s.22; K.A.B.K.., s.99; A.N.M., s.176).

17 Ocak 1914 : Atatrkn, Sofyadan, Bahriye Nazr Cemal Paflaya mek-tubu: ...Bendeniz flimdilik hakiki bir Osmanl ataflemiliteri-ne lyk olabilecek vaziyeti almak iin ihtiya bulunan hu-suslar deil, burada a sefil kalmamann aresini dfln-mek mecburiyetinde olduum iin vaad buyurduunuz iflti-

gali, kasm ve aralk deneklerinin bir an evvel gndertil-mesine ve bundan sonra da muntazam olarak verilmesinitemine ayrrsanz pek ziyade minnettarnz olurum (fi., s.541-542).

23 Ocak 1914 : Atatrkn, Sofyada, Madam Hilda Christianusa resminiarmaan: Hakikatli ve pek nazik Madam Hildaya (T.Se.,Say; 1, s.31; Say: 2, s.35; in. A., s.115; Borak, s.115;.A..M., s.86). (Hilda Christianus, Atatrkn 1914 yln-da Sofyada villlarnn bir odasnda pansiyoner olarak kal-

d Avusturyal bir ailenin, Gstaw Christianusun kzdr.Atatrk bu aile ile tanflmfl, sk sk sofralarnda yemek ye-miflti. Hilda, 1961 ylnda 70 yafllarnda iken Atatrk hak-knda flunlar sylemiflti: O, bir dhi idi. Mustafa Kemal gi-bi bir kimse yeryzne bir daha gelmedi. ok enteresan,ok mhim, byk bir insand o! (T.Se., say: 1,24.4.1962).

25 Ocak 1914 : Atatrkn, Sofyadan, Madam Corinnee Franszca mektu-bu: ...Benim ihtiraslarm var, hem de pek bykleri; fakat

27


33/683

bu ihtiraslar, yksek yerler iflgal etmek veya byk paralarelde etmek gibi madd emellerin tatminiyle ilgili deil. Benbu ihtiraslarn gerekleflmesini vatanma byk faydalardokunacak, bana da liyakatle yaplmfl bir vazifenin canl i

rahatln verecek byk bir fikrin baflarsnda aryorum.Btn hayatmn ilkesi bu olmufltur. Ona ok gen yaflm-da sahip oldum ve son nefesime kadar da onu korumaktangeri kalmayacam (A.B.K.M., M. 22.11.1954; .A..M.,s.68-69; M.K. ve C.L., s.41-42).

10 fiubat 1914 : Atatrkn, Sofyadan Harbiye Nezaretine yazs: Sof-yaya geliflim gnnden bugne kadar deneklerimin d-zensiz denmesi yznden, her bakmdan byk glkler

iinde kaldm (A.H.A., 1975, s.85).13 fiubat 1914 : Atatrkn -Bulgar ordusundaki geliflmeler hakknda- Ge-

nelkurmay Baflkanlna sunduu 6 Aralk 1913 tarihli ra-poruna ek raporu (A.H.A., 1975, s.71).

16 fiubat 1914 : Atatrkn Sofyadan Harbiye Nezaretine raporu: Burada,sosyal yaflammn da bilgi toplamama pek byk etkisi bu-lunduunu aklamak gereksizdir. fiimdiye kadar denek-lerimin gnderilmesindeki dzensizlik, herhangi bir otelinnc katnda bir odaya bal kalmak, gerekenlerle ge-rektii gibi iliflkilerde bulunmaya engel olmaktadr. Bu ne-denle nceki isteklerimin gz nne alnmas uygun olur(M.K.S.A.A., s.74).

1 Mart 1914 : Atatrkn, yarbayla ykselifli (K.A.M.M.T., s.618; .A.,s.722-723; A.A.K., s.55; A.H.E., s.62; K.A., s.868; A.Bi.,S.13; A.Y., s.34; M.K.S.A.A., s.76; K.A.B.K.., s.100;A.Y.A., s.21-22; A.N.M., s.160).

6 Mart 1914 : Atatrkn, Sofyadan -Balkan Devletlerinin siyasi durumu,

siyas amalar ve iliflkileri hakknda- Genelkurmay Bafl-kanlna raporu (A.K.D.D.A.Y., s.20; A.H.A., 1975, s.97-100).

11 Mart 1914 : Atatrke, Fransz hkmeti tarafndan fivalye RtbesindenLgion dhonneur (fieref niflan) verilmesi (K.A.B.K.., s.100; .M. T. T., s.80; A.N.M., s. 176).

13 Mart 1914 : Atatrkn, Sofyadan Madam Corinnee Franszca mektu-bu: Yarbayla ykseliflim mnasebetiyle yolladnz ok

28


34/683

sevimli tebrikler beni derinden derine duygulandrd. Sonzamanlarda Sofya, Belgrad ve Petinya ataflemiliterliklerineatanmam zerine son derece meflguldm (A.B.K.M., M.26.11.1954; .A..M., s.70-71; M.K. ve C.L., s.43-44).

14 Mart 1914 : Osmanl Devletinin, Balkan Savafl sonunda Srbistanlastanbul Antlaflmasn imzalamas (A.K.D.D.A.Y., s.17).

27 Mart 1914 : Atatrkn, Sofyadan Harbiye Nezaretine yazs: Bir ata-flemiliterin memuriyet flerefine uygun bir yer tutabilmek vedemirbafl eflya alabilmek iin Nezarete para gnderilme-si (M.K.A., s.362-363; Borak, s. 117-118). (Bu yaz zeri-ne Harbiye Nezareti tarafndan, kiralanacak evin eflya al-mnda kullanlmak zere 219 Osmanl liras gnderilmifltir.M.K.A., s.363-364).

14 Nisan 1914 : Atatrkn, Sofyadan Genelkurmay Baflkanlna Osman-l Devleti ile Bulgaristan ve Yunanistann karfllkl iliflkilerihakknda raporu (A.H.A., 1975, s.107-109).

11/12 Mays 1914: Atatrkn Sofyada Asker Kulpte tertiplenen kyafet ba-losuna katlmas (Atatrk bu baloya yenieri elbisesiyle git-mifltir. M.K.B., A. 20.10.1958; Borak, s.119-123, 304;M.K.S.A.A., s.76-77).

26 Mays 1914 : Atatrkn, Sofyadan, Madam Corinnee -sonu, Latin harf-

leriyle Trke yazlmfl bir paragraf da ieren- Franszcamektubu: Dnya insanlar iin bir snav meydandr. mti-han edilen insann her soruya mutlaka pek uygun cevaplarvermesi mmkn olmayabilir. Fakat dflnmelidir ki, h-km cevaplarn tmnden oluflan sonuca gre verilir(A.B.K.M., M. 25.11.1954; .A..M., s.72-73; M.K. ve C.L,s.45-46).

Mays 1914 : Atatrkn, Nuri (Conker) Beyin Zabit ve Kumandan adl,konferanslardan oluflan eseri zerine, -onunla sohbet flek-linde- Zabit ve Kumandanla Hasbhl adl kitabn yaz-mas (Bu kitap, bir sre gecikme ile 1918 Aralk aynda s-tanbulda yaymlanmfltr. A.A.D.E., s.9,20; K.A., s.59; Bo-rak, s. 124-125).

14 Temmuz 1914 : Atatrkn, Sofyadan Harbiye Nezaretine raporu: Bilgitoplamada para harcama zorunludur. nemli frsatlarn or-taya kmas halinde gerei kadar parann yanmda bulun-mamfl olmasyla bu frsat karlacaktr (M.K.S.A.A.,s.75).

29


35/683

1 Austos 1914 : Almanyann, Rusyaya harp iln ile I. Dnya Savaflnnbafllamas (A.H.E., s.70; Borak, s.125; A.Y.A., s.26). (Al-manya, 3 Austos 1914 gn de Fransaya harp iln etmifl-tir. Borak, s.125; A.Y.A., s.26; .M.B.M.A.O.R., s.108).

(Baz kaynaklar, Avusturya-Macaristan Veliahtnn 28 Ha-ziran 1914te ldrlfln takiben Avusturya-Macaris-tann Srbistana harp ilnn, I. Dnya Savaflnn bafllan-gc olarak almaktadrlar).

2 Austos 1914 : Osmanl Devletinin, tilf Devletlerine karfl Almanya ilegizli anlaflma yapmas: Trk ordular, fiilen Alman komu-tanlarn emrinde olarak, Alman Genelkurmaynn istediianda harekta katlacaktr(!) (.O.T.K.IV., s.411; A.Y.A.,

s.23; .A., s.723; Borak, s.125; B..D.S.T.D.P., s.734;M.K.S.A.A., s.80; .M.B.M.A.O.R., s.108).

2/3 Austos 1914 : Birinci Dnya Harbinin bafllamas zerine OsmanlDevletinin seferberlik iln (A.H.E., s.70; B..D.S.T.D.P.,s.734; A.Y.A., s.26; .M.B.M.A.O.R., s.108).

4 Austos 1914 : Enver Paflann, Harbiye Nazrl da zerinde kalmak ze-re Baflkomutan Vekili oluflu (B.D.H.T.H., c.lV, ks, II, s.22).

9 Austos 1914 : Kurmay Albay Cevat (obanl) Beyin, anakkale Mstah-

kem Mevki Komutanlna atanmas (B.D.H.T.H., c.V.,kp.1, kronoloji blm).

10 Austos 1914 : Enver Paflann, Sofyada bulunan Atatrke telgraf: Taltve Fethi Beylerle grfllmfl olduu gibi gerek Bulgar Har-biye Nazrna gerekse teki nemli asker yetkililere, Sr-bistana karfl kesin ve sratli hareketin nem ve gereininanlatlmas, bu yolda telkin ve teflvikte bulunulmas, bizimgerektiinde harekete hazr olduumuza inandrlmas

(M.K.S.A.A., s.81).11 Austos 1914 : ngiliz takibinde olan Goeben ve Breslau isimli Alman kru-

vazrlerinin -Osmanl Hkmetinin izni ile- anakkale Bo-azndan geerek Marmara denizine girifli (.O.T.K.IV.,s.413; H.M.A., s.189).

: ngiliz filosunun, anakkale Boaz karflsnda beklemeyebafllamas (.M.B.M.A.O.R. s.108) (Bu tarihten itibaren de-vaml gemi takviyesi ile kuvvetlenen ngiliz filosu Bo-

azdan kfllar da kontrol altna almaya bafllamfltr).

30


36/683

12 Austos 1914 : Goeben ve Bleslau isimli Alman kruvazrlerinin OsmanlHkmeti tarafndan satn alnarak bunlara Yavuz ve Midil-li isimlerinin verilmesi (B.D.H.T.H., c. V, kp. 1, s. 92;H.M.A., s. 190).

21 Austos 1914 : Atatrkn, Enver Paflann 10 Austos 1914 tarihli telgraf-na cevab: Srbistana hzl bir hareketin gereklilii, emrini-ze gre, telkin edilmektedir. Ancak Bulgarlarn, hi olmaz-sa Alman-Fransz muharebe sonular grlmeden, Rusla-r gcendirmemek ve Ruslarn istek ve tleriyle tarafsz-l korumak kararnda bulunduklar grlyor(M.K.S.A.A., s.81).

: Atatrkn, Sofyadan Harbiye Nezaretine Bulgaristan, Ro-

manya, Srbistan ve Yunanistann Osmanl Devleti ile kar-fllkl iliflkileri hakknda raporu (A.H.A., 1975, s.117-118).

Austos 1914 : Atatrkn Sofyadan stanbulda bulunan Dr. Tevfik Rflt(Aras) Beye mektubu: ...Bu savafl ok uzun srecektir.Ona girmekte ge kalnmaz; bundan korkup acele etmeye-lim! (A.Y.A., S.23 A.H.E., s.66-67; A.Y., s.34; M.K.S.A.A.,s.82-83).

17 Eyll 1914 : Atatrkn, Sofyadan Dr. Tevfik Rflt (Aras) Beye I. Dn-ya Harbinin seyri ve gelecei hakknda grfllerini ve kifli-sel duygularn yanstan mektubu: ...Pekl bilirsiniz ki be-nim btn hayatmda, bu ana kadar takip ettiim gaye hi-bir vakit flahs olmamfltr. Her ne dflnmfl ve her neyeteflebbs etmifl isem daima memleketin, milletin ve ordu-nun nam ve menfaatine olmufltur. Hibir zaman flahsmnsivrilmesini ve ste kmasn gz nne almamflmdr(A.G.S.G., s.431-433; U.B., s.94-96; .A..M., s.52-55).

27 Eyll 1914 : ngiliz savafl gemilerinin, anakkale Boazn abluka alt-na alfl (B.D.H.T.H., c.V, kp.1, s.51).

29 Ekim 1914 : Osmanl Devletinin I. Dnya Savaflna girifli (.A., s.723;A.H.E., s.68; A.K.D.D.A.Y., s.20; A.Y., s.34). (Goeben [Ya-vuz] ve Breslau [Midilli] adl Alman kruvazrleri 11 Austosgn -hkmetin izni ile- anakkale Boazndan geerekMarmara denizine girmifllerdi. Ancak 12 Austos 1914 g-n Osmanl hkmeti, bu iki kruvazrn satn alnarak do-

31


37/683

nanmaya katldn iln etti. 27 Ekim 1914 gn AlmanAmirali Souchon komutasnda Karadenize alan Trk-AI-man filosu, 29 Ekim 1914 gn -Hkmetin kararyla- Si-vastopol, Odesa, Kefe ve Novorossisk limanlarn bomba-

lad ve Rus donanmasna atefl at. Bu olay sonucu Os-manl Devleti de Alman ve Avusturyallarn safnda fiilen I.Dnya Savaflna girmifl oluyordu. 31 Ekim 1914te Kafkassnrn aflarak Trk ordusuna taarruza geen Rusya da 3Kasm 1914 tarihinde Osmanl Devletine harp iln etti. 11Kasm 1914te ise Osmanl Devleti, I. Dnya Savaflna ka-tldn iln etti. K.A.M.M.T., s.115; Borak, s.127; .O.T.K.IV., s.413-419; B..D.S.T.D.P., s.735; 736; A.Y.A., s.26-

27; A.A.S., S.8; A.Y., s.34; .M.B.M.A.O.R., s.108).31 Ekim 1914 : Atatrkn, Sofyadan Fuat (Bulca) Beye evlilii nedeniyle

tebrik mektubu: Hayat ksadr. Bunu kutlamak ve talan-drmak iin insanlarn genellikle makul grdkleri vasta ev-liliktir. ..nkr edilmez bir gerektir ki insanlar, hayat, kadn-sz olamaz (H.A.Y., s.172).

: Atatrkn, Sofyadan Salih (Bozok) Beye -Fuat (Bulca)Beyin evlilii nedeniyle- mektubu: .. Hayatn eflitli ynle-rinden birkan grenler evlendikten sonra keflfedilmemifl

ynlerini de ister istemez gzlemlerler. Bu gzlem pek tat-l olabilecei gibi, pek ac da olabilir. ..Biz Fuat iin ltif vesaadetli manzaralarla evlilik hayatnn talanmasna duaedelim (H.A.Y., s. 172).

3 Kasm 1914 : ngiliz ve Fransz harp gemilerinin, Boaz giriflindeki tabya-lar topa tutmas (Dflmann, anakkale Boazna ynelenve Erturul, Seddlbahir, Kumkale ve Orhaniye tabyalarnhedef alan bu ilk deniz taarruzu, ilerki aylarda da tekrarla-nacaktr. A.Y.A., s.27; A.A.S., s.9; B.D.H.T.H., C.V, kp.1,s.69; .M.B.M.A.O.R., s.109).

6 Kasm 1914 : Atatrkn, Sofyadan Baflkomutanlk Vekleti Genelkur-may Baflkan Yarbay smail Hakk Beye mektubu: Bence,btn harektmzda Bulgaristan hareket etmifl grmedik-e ona karfl gereken nlemleri almakla msamaha etmekdoru deildir. Ordumuzun Balkan Harbinde yzne sr-len namus lekelerinin silinmesi mesut zamannn douflu-nu bekleyerek gzlerinizden perim, kardeflim (A.H.A.,

1975, s.123-124).

32


38/683

7 Kasm 1914 : Atatrkn, Sofyadan Salih (Bozok) Beye mektubu: ...Herdefasnda sizi (Salih ve Fuat) btn scak ve samim sev-gilerimle gzmn nne getirir, i hazz duyarm (H.A.Y.,s. 173).

9 Kasm 1914 : Atatrkn, Sofyadan Bahriye Nazr Cemal Paflaya mek-tubu: ...Bugn zt- lileriniz ve Talt Bey, birok yesi ek-sik bir hkmette, milletin ruhunu ve devletin karlarn b-yk bir hassasiyetle takip ederek baflar ihtimalinin glen-mesini salyor ve eflitli nezaretlerin ifllerini yrtmeyemecbur kalyorsunuz. Ancak byle bir anda Fethi BeyinSofya Bykeliliinde tutularak ihmal edilmesi, kabul edi-lemeyecek bir durumdur (B.M., Hr. 10.1.1995; fi., s.543-

544).17 Kasm 1914 : Rus donanmasnn, Trabzonu bombardman (.O.T.K.IV.,

s.420).

18 Kasm 1914 : Bahriye Nazr Cemal Paflann -nazrlk grevi zerindekalmak zere- Suriyede 4. Ordu Komutanlna atanmas(B.D.H.T.H., c. IV., ks. 1, s.134-135,769).

Kasm 1914 : Atatrkn Sofyadan Salih (Bozok) Beye mektubu: Geneldurum hakkndaki grflm soruyorsun. Bu husustaki g-

rflm yalnz sende kalmak flartyla yazyorum. Ben Al-manlarn bu harpte muzaffer olacaklarna kesinlikle emindeilim. Bir vazifeye atanmam iin Harbiye Nazrna yaz-dm. Ataflemiliterlikte kalmak istemediimi, millet ve mem-leketin byk bir savafla hazrland bir srada benim deherhangi bir ktann baflnda bulunmak istediimi bildirdim.Henz cevap alamadm (H.A.Y., s.173-175). (1914 ylsonlarnda yazlan bu mektupta ay belirtmemifltir. Olaylarnakflna gre mektup tarihi muhtemelen kasm veya aralkolmaldr).

Aralk 1914 : Atatrkn, Sofyadan Baflkomutan Vekili Enver Paflayamektubu: Vatann mdafaasna ait faal vazifelerden dahamhim ve yce bir vazife olamaz. Arkadafllarm muharebecephelerinde, atefl hatlarnda bulunurken ben, Sofyadaataflemiliterlik yapamam! Eer birinci snf subay olmak li-yakatinden mahrumsam, kanaatiniz bu ise, ltfen ak sy-leyiniz! (Atatrk I. Dnya Harbinin bafllamas zerine

33


39/683

Baflkomutanlk Vekletine mracaat ederek cephede birgrev istemifl, kendisine Sizin iin orduda her zaman birgrev vardr. Ancak Sofya Ataflemiliterliini daha nemligrdmzden sizi orada brakyoruz cevab verilmiflti.

Atatrk bu cevap zerine muhtemelen Aralk 1914te Bafl-komutanlk Vekletine yukardaki yazy yazd ve bu yaz-nn da etkisiyle 20 Ocak 1915te 19. Tmen Komutanlnaatand. K.A.M.M.T., 8.117-118; A.H.E., s.68; A.Y., s.35).

-1915-

20 Ocak 1915 : Atatrkn, -Esat (Blkat) Pafla komutasndaki- 3. Kolor-duya bal olarak Tekirdada teflkil edilecek 19. TmenKomutanlna atanmas (A.M.R., s.5; A.H.E., s.70; K.A.,

s.868; Borak, s.127; A.Bi., 8.14; A.Y.A., s.24; A.Y., s.35;A.A.S., s.9; A.N.M., s.176).

25 Ocak 1915 : Atatrkn, Sofyadan stanbula dnfl ve yeni grevihakknda Harbiye Nazr ve Baflkomutan Vekili Enver Paflaile grflmesi (A.K.D.D.A.Y., s.20; A.Y., s.35; M.K.S.A.A.,s. 84) (Bu grflme, ocak sonunda olmakla beraber kay-naklarda gn belirtilmemifltir. Olaylarn akfl muhtemel ta-rihin 25 Ocak 1915 olabileceini dflndrmektedir).

27 Ocak 1915 : Atatrkn, stanbuldan Madam Hilda Christianusa mektu-bu: ...Sanyorum ki size yazmak frsatn uzun zaman bu-lamayacam. fiimdilik size bir adres vermem mmkn de-il! Fakat sonradan size yazacam (n. A., s. 121-122;.A..M., s.88).

1 fiubat 1915 : Atatrke, nc Rtbeden Osman Niflan verilifli (Bo-rak, s. 128; .M.T.T., s.80; A.N.M.. s.45,179).

2 fiubat 1915 : Atatrkn, Tekirdaa gelifli ve 19. Tmeni kurma alfl-malarna bafllamas (Erden, s.13; K.A.M.M.T., s.618;A.A.K., s. 1,56; K.A., s.868; Borak, s. 128; A. Y., s.36).

19 fiubat 1915 : ngiliz ve Fransz harp gemilerinin, anakkale Boaznngirifl tabyalarn topa tutmas ve karaya asker karma giri-flimi (A.H.E., s.71;B.D.H.T.H., c.lV, kp.1, s.114-117).

25 fiubat 1915 : Tekirdadaki 19. Tmen Komutanlnn-grlen lzumzerine- Maydos (Eceabat)a nakli ve Atatrkn, 19. T-

34


40/683

men Komutanl zerinde olmak zere Maydos BlgesiKomutan olarak grevini srdrmesi (A.M.R., s.5-6;K.A.M.M.T., s.122, 618; B.D.H.T.H., c.V, kp.1 (Kronolojiblm); .A., s.723; A.H.E., s.71,72; K.A., s.868, A.Y.,

s.36; A.K.D.D.A.Y., s.20; A.A.S., s.9). (19. Tmene ilve-ten 9. Tmenin 2 piyade alay ve baz topu birlikleri deMaydos Blgesi Komutanl emrine verilmifltir).

: ngiliz ve Fransz harp gemilerinden oluflan Birleflik Fi-lonun, anakkale Boaznn -19 fiubat 1915te tahrip edi-lemeyen- baz girifl tabyalarn yeniden topa tutmas, karfltopu ateflimizle baz dflman gemilerine ar kayplar ver-dirilmesine ramen tabyalarmzn da ar tahribata ura-

mas (B.D.H.T.H., c. V. kp.1, s.121-126).26 fiubat 1915 : ngiliz ve Fransz harp gemilerinden oluflan Birleflik Fi-

lonun, sabah, anakkale Boaz girifl tabyalarn topa tut-mas, Seddlbahir ve Kumkaleye karma yapma amacy-la torpidolarn Seddlbahir-Kumkale izgisine ulaflmalar,leden sonra bir mfrezenin Kumkaleye, dier bir mfre-zenin Seddlbahire karlmas (Gerek Kumkaleye gerek-se Seddlbahire kan dflman mfrezeleri, baz tabyala-rn toplarn tahrip etmifllerse de Trk kuvvetlerinin atefli ve

direnifli karflsnda ilerleyememifl ve akflam, kfl yaptkla-r gemilere alnmfllardr. Bugnk harekt esnasnda 19.Tmen Komutan Atatrk, Sa ve Sol Yan Mfreze Komu-tanlklarna verdii emirlerde Hisarlk, Seddlbahir ve Z-ndere aznn nemini belirtmifl, ayrca anakkale Ms-tahkem Mevki Komutanlna yapt baz neriler, komu-tanlka dikkate alnmfltr. B.D.H.T.H., c. V, kp.1, s.129-131).

4 Mart 1915 : ngiliz ve Fransz harp gemilerinden oluflan Birleflik Fi-lonun, Seddlbahir ve Kumkaleye yeniden bir karma gi-rifliminde bulunmas (Gerek Kumkaleye gerekse Seddl-bahire kan ngiliz kuvvetleri, Trklerin piyade atefli vesng hcumlaryla karfllaflt. ngilizler, Kumkalede takvi-ye almalarna ramen fliddetli karfl atefl sonucu ilerleye-meyip kyya ekilmek zorunda kaldlar. Seddlbahire -kan ngiliz kuvvetleri de karfl atefl ve sng hcumlarylapskrtldler ve kyya atldlar. B.D.H.T.H., c. V, kp.1, s.

145-150).

35


41/683

: Atatrkn, ngilizlerin Seddlbahire asker karma giriflimizerine o blgede bulunan 26. Alay Komutan BinbaflKadri Beye emri: Bizzat flimdi yannza hareket ediyorum.Benim oraya varflma kadar sahile kmfl olan dflman

mutlaka denize dklecektir! (Bu emri takiben Atatrk deMaydos [Eceabat]tan Kirteye, oradan da Seddlbahiregelmifl ve dflmann karaya ayak basmfl olan kuvvetinin,oradaki kuvvetlerimizin sng hcumu ile yok edildiini veSeddlbahirden uzaklafltn grmfltr. A.M.R., s.6-7;A.K.D.D.A.Y, s.21-22).

: Atatrkn, anakkale Mstahkem Mevki Komutanlnayazd raporda, Seddlbahire kan ngilizlere karfl kah-ramanca savaflan Mehmet avuflun niflanla dllendiril-mesini istemesi (A.M.R., s. 7; B.D.H.T.H., c. V, kp. 1, s. 148).

13 Mart 1915 : Atatrkn, 19. Tmen birliklerine yazs: lk frsat ktn-da, btn subay arkadafllarmn en byk taltiflere hak ka-zanacak kahramanlklar gstereceklerine inanyorum(.R., s.80-81).

14 Mart 1915 : Atatrkn, 19. Tmen Kurmay Baflkanlna atanan Bin-bafl zzettin (alfllar) Beye, Edirneden geliflini bekledii-ni bildiren telgraf (O.Y.S.G., s.91).

18 Mart 1915 : anakkale Boazn gemeye teflebbs eden Amiral J.deRobeck komutasndaki ngiliz ve Fransz donanmalarnn,ar zayiat vererek baflarsz kalfl (Dflman donanmas 7saat sreyle tm boaz tahkimatn atefl altna almflsa da,bu giriflim, ky topusunun etkili karfl atefli sayesinde so-nusuz kalmfltr. Bugnk deniz savaflnda Nusret mayngemisinin dfledii maynlar dflman donanmasna arkayplar verdirmifltir). (A.M.R., s.8-9; .A., s.723; K.A.,

s.122; A. Y, s.37-38; A.K.D.D.A. Y, s.22-23; B.D.H.T.H., c. V,kp. 1, S.170,194-209; A. Y.A., s.27; .M.BMA.O.R. s. 109).

: Atatrkn, Maydos (Eceabat)a gelen anakkale Mstah-kem Mevki Komutan Cevat (obanl) Pafla ile -Seddlba-hir ky blgesinin korunmasnda ald nlemleri gster-mek zere- Kirteye gidifli, daha sonra tekrar Maydosa d-nflleri (Kirtede iken dflman donanmasnn boaz girifliniatefl altna aldn grmfllerdir). (A.M.R., s.8; Borak, s. 128;A.K.D.D.A.Y., s.22-23).

36


42/683

19 Mart 1915 : Atatrkn sabah, Maydos (Ecebat)tan 19. Tmen birlikle-rine emri: ...Trl kaynaklardan gelen bilgilerde, dflmannkarma iin hazrlklarda bulunduu anlafllmaktadr. ...Bir-likler, kendi blgelerinin savunma tertibatn biran nce bi-

tirmelidir (A.K.D.D.A.Y., s.22-24)

22 Mart 1915 : Queen Elizabeth savafl gemisinde ngiliz amiral ve gene-rallerinin toplants ve Amiral J.de Robeckin grfl: Karakuvvetlerinin yardm olmakszn Birleflik Filonun, anak-kale Boazndan geemeyecei (B.D.H.T.H., c, V, kp.1,s. 240).

: Atatrkn komuta ettii 19. Tmenin Kurmay Baflkanl-na atanan Binbafl zzettin (alfllar) Beyin, Maydos

(Eceabat)a gelerek greve bafllamas (O.Y.S.G., s.93).

23 Mart 1915 : Atatrke, Bulgar Hkmeti tarafndan Sen Aleksandr Ni-flannn Komandr rtbesi verilmesi (A.N.M., s.125).

: anakkale Mstahkem Mevki Komutanlnn emriyle May-dos Blgesi Komutanlnn geniflletilerek MstahkemMevki Rumeli Blgesi Komutanl adn almas ve komu-tanlna -9. Tmen Komutan- Albay Halil Sami Beyin ge-tirilifli (Bu dzenlemede Atatrkn komuta ettii 19. T-men, ordu yedeine alnarak 3. Kolordu Komutanlnnemrinde olmak zere yine Maydosta braklmfltr. A.M.R.,s.11-12).

24 Mart 1915 : anakkale cephesinin nem kazanmas zerine, Genel-kurmay Baflkanlnca Geliboluda 5. Ordunun kurulmaskarar ve komutanlna Mareflal Liman von Sanders*inatanmas (B.D.H.T.H., c. V, kp.1, s.217; T.B.Y., s.77).

: Atatrkn, 25 fiubat 1915 tarihinden beri stlendii May-dos Blgesi Komutanln Albay Halil Sami Beye devre-derek 19. Tmen Komutanlna dnfl (A.M.R., s.12;K.A., s.123; A.K.D.D.A.Y., s.25),

26 Mart 1915 : 5. Ordu Komutanlna atanan Mareflal Liman von San-dersin, komutay ele almak zere Geliboluya gelifli(B.D.H.T.H., c. V, kp. 1, s. 218,225; K.A., s.124).

37

* Alman ordusunda general olarak grev yapan Liman von Sanderse Osmanl ordusundamareflal rtbesi verilmifltir.


43/683

31 Mart 1915 : 5. Ordu Komutan Mareflal Liman von Sandersin, 3. Kolor-du Komutan Esat (Blkat) Paflayla beraber Maydos (Ece-abat)a gelifli ve 19. Tmen Komutan Atatrk ve 9. TmenKomutan Albay Halil Sami Beyi de yanna alarak, Kabate-

pe ve Altepe blgelerinde savunma dzeni bakmndanincelemelerde bulunmas (A.M.R., s.15; O.Y.S.G., s.95;K.A., s.124; A.K.D.D.A.Y., s.25-26).

5 Nisan 1915 : Atatrkn, -5. Ordu Komutanl araclyla- Sofya Elilii-mize telgraf: stanbula seyahat etmekte olan annemi ara-mas iin Dedeaataki Konsolosumuza emir verilmesinirica ederim. Dedeaatan mektubunu aldmdan oradaolduunu zannediyorum (A.A.M.A., Dosya: 66).

10 Nisan 1915 : Atatrkn, 5. Ordu Komutanlnca yaplan dzenleme so-nucu 19. Tmenin yeni durumu ve grevlerini, kendisinebal birliklere emirle bildirmesi (A.K.D.D.A.Y., s.26).

13 Nisan 1915 : Atatrkn, Maydostan Madam Hilda Christianusa mektu-bu: ...fiimdi anakkale Boaz zerinde Maydostaym.Trk dostunuzdan pek ok selmlar (n. A., s.112;.A..M., s.89).

18 Nisan 1915 : Atatrkn komutasndaki 19. Tmenin, 5. Ordunun yede-

ini oluflturmak zere Bigalya gnderilifli (Liman von San-ders, muhtemel dflman taarruzuna karfl kuvvetlerini gruba ayrarak plnn yapmfl; Mustafa Kemalin baflndabulunduu kuvvetleri ordu yedeine almflt. Mustafa Ke-mal, bu pln gereince Tmeniyle Maydostan Bigal kyyresine geti. A.H.E., s.72). (Bu tarih A.A.K., s.56da 14Nisan 1915; .A., s.723 ve A.Y., s.38de 19 Nisan 1915 ola-rak gsterilmifltir).

21 Nisan 1915 : anakkalede, General Hamiltonun, tilf birliklerine emri:...Dflmanlarmzn ele geirilemez diye adlandrdklar sa-hillere denizci arkadafllarmzla birlikte kmak zorundayz(!) Bize verilen byk harp grevine lyk olduumuzu ispatedelim(!) (T.B.Y., s.86).

25 Nisan 1915 : ngilizlerin, anakkalede sabaha karfl Fransz kuvvetlerive ANZAK Kolordusuyla beraber Arburnu, Seddlbahir veKumkale sahillerinden karma yapmaya bafllamas (Er-den, s.13-14; .A., s.723; A.A.K., s.2-3, 56-57; A.H.E., s.75;

38


44/683

K.A., s.128-129; B.D.H.T.H., c.V, kp.2, s.56, 96-98, 106-110; O.Y.S.G., s.94; A.Y.A., s.30-33; .M.B.M.A.O.R., s.110-113). (Seddlbahire karma yapan dflman, ky topusu-nun youn atefli ve kuvvetlerimizin karfl taarruzu ile durdu-

rulmufl, Kumkale kylarndan yaplan karma gelifleme-mifl, takviyeli kuvvetlerle Arburnuna kan ngilizler ve AN-ZAK Kolordusu ise Atatrk komutasndaki birliklerimiz tara-fndan yaplan taarruzla ar yenilgiye uratlmfltr).

: Arburnundan karma yapan ngiliz birlikleri ve ANZAKKolordusunun, Atatrk komutasndaki 19. Tmen kuvvet-leri tarafndan Conkbayr nlerinde durdurulmas (Atatrk,karmann baflladn grr grmez, kuvvetlerinin bir b-lmn sratle Bigaldan harekete geirerek Kocaimentepesi zerinden Conkbayrna sevk etmiflti. Arbur-nundan Conkbayrna ilerleyen ngiliz kuvvetleri, bugn,Atatrkn komuta ettii 19. Tmen kuvvetlerinin taarruzuile geri ekilmeye mecbur edildi. Conkbayr taarruzundaTrk askeri grlmemifl bir inan ve cesaretle savaflyor,tarihin en byk kahramanlk sahneleri sergileniyordu. D-hi komutan, kumandanlara verdii emre flu cmleleri de il-ve etmiflti: Ben size taarruz emretmiyorum; lmeyi emre-

diyorum! Biz lnceye kadar geecek zaman zarfnda yeri-mize baflka kuvvetler ve kumandanlar geebilir! A.M.R.,s.19-29; .A., s.723-724; A.K.M.K.M., s.29; B.D.H.T.H., c.V,kp.2, s.105-106; O.Y.S.G., s.94; K.A., s.129-138; A. ve As.,s.49-50,76-77; A.H.E., s.75-76; A.K.D.D.A.Y., s.27-32;A.Y.A., s.32-33; .M.B.M.A.O.R., s.113-117). (Bugnkarpflmalarla bafllayan ve 16 Mays 1915e kadar uzanansre iinde Arburnu cephesinde savaflan 19. Tmen ile butmeni takviye etmek zere gnderilen dier tmenlere

bal baz piyade ve topu alaylar, bu blgede Atatrknemrinde bir Arburun Kuvvetleri Grubu oluflmasna uzan-mflt ve bu kuvvetler btnyle bu adla anlyordu. Atatrk,19. Tmen Komutan olmakla beraber emrindeki tm kuv-vetlere 25 Nisan 1915ten 16 Mays 1915e kadar ArburunKuvvetleri Komutan olarak komuta etti. A.K.D.D.A.Y.,s.36,43-44).

: Atatrkn, gece saat 10.00da 3. Kolordu Komutanlnatelgraf: Sa kanatta Alay 57, sol kanatta Alay 77, Alay 27

39


45/683

Arburnu istikametinde taarruz etmektedir. Dflman mav-nalara binip kamaya bafllad. Umum cephede dflmanataarruz ve takip ediyorum. Sa kanatta taarruz eden Alay57yi, Alay 72den bir taburla takviye ederek hcuma sevk

ediyorum. (B.D.H.T.H. c. V, kp. 2, Ekler blm).: ngiliz Kolordusu Komutan General Birdwoodun, Trk ta-

arruzu karflsnda akflam General Hamiltona nerisi: B-tn askerlerin geri ekilmesi (General Birdwoodun bunerisi, ngiliz Kuvvetleri Komutanlnca, birlikleri ekecekvastalarn bulunmamas nedeniyle yerine getirilememifl,ancak siper kazlp iine gmlme tavsiyesinde bulunul-mufltur. .M.B.M.A.O.R., s.116).

25/26 Nisan 1915 : 19. Tmene ait baz alaylarn, Arburnu cephesinde dfl-mana gece taarruzu (57. Alayn taarruzu ile 180 rakml te-pe zaptedilmifl, 27. Alay tarafndan baz tepeler ele geiril-mifl ise de 77. Alayn, taarruz edifline ramen dflmannatefl basks altnda zlme gstermesi nedeniyle sonuelde edilememifltir. B.D.H.T.H., c. V, kp.2, s.122-126).

26 Nisan 1915 : anakkaledeki ngiliz karma ve taarruzunun gndz vegece devam edifli; ancak Atatrk komutasndaki kuvvetle-rimizin, siperlerini kahramanca savunmas ve Conkbayr

zerinden yeni bir taarruzu karflsnda dflmann baflarszkalfl (Atatrk, bugnk taarruzu -daha sonra- Kemalyeriad verilecek olan yerden ynetmifl, Kanlsrt-Krmzsrthattndaki dflman ar kayplar vererek kyya ekilmifltir.A.M.R., s.52, 55-56; K.A., s. 139; Borak, s. 130; A.K.D.D.A. Y.,s.32).

: Gstaw Christianusun, Sofyadan Atatrke mektubu(.A..M., s.90). (Atatrkn cevab: Bk. 6 Haziran 1915).

27 Nisan 1915 : 3. Kolordu Komutan Esat (Blkat) Paflann Atatrke yaz-s: Baflarnz kutlarm. Raporlarnz Baflkomutanlk Vek-leti Yksek Makamna arz ediyorum. ...Emrinize verilen 33.Alayla birlikte dflman denize dknz! Donanmamz, biziatefliyle destekleyecektir. Tanrnn yardm bizimledir!(A.K.D.D.A.Y., s.33).

: ngiliz birliklerinin, Arburnundan asker kartmaya devametmeleri, Atatrkn emri ile 19. Tmen birliklerinin dflma-na yeni bir taarruzu (Bugnk taarruz ve arpflmalarda yer

40


46/683

yer baflarlar kazanlmflsa da fazla subay ve er kayb, as-kerlerdeki genel yorgunluk nedeniyle takviye zorunluudomufltur. Atatrk, raporunda, son iki gndeki baflarlarsonulandracak olan bugnk harektn bal kuvvetlerce

iyi deerlendirilememifl olduunu belirtmektedir. A.M.R.,s.57-61; K.A., s.130; O.Y.S.G., s.95; B.D.H.T.H., c. V, kp.2,s.134-142; A.K.D.D.Y., s.33).

28 Nisan 1915 : Atatrkn, Arburnu cephesindeki 25-27 Nisan gnlerinde-ki byk baflarlar takiben subay ve er kayb, askerin yor-gunluu, sevk ve idaredeki baz eksiklikler nedeniyle taar-ruzlar bir sre durdurma ve bulunulan izgide savunmayageme karar (Yeni taarruza hazrlk iin 3. Kolordudankuvvet istemiflse de bu takviye bir sre gnderilememifltir.Dflman bugn de karmaya devam ederek ileri hatlarntakviye etmifl, baz taarruzlarda bulunmuflsa da baflarsalayamamfltr. A.M.R., s.61-66).

29 Nisan 1915 : ngilizlerin, Arburnu cephesinde sa kanadmz zerine ta-arruz giriflimi; fakat kuvvetlerimizin karfl taarruzu ile ps-krtlmesi (A.M.R., s.67-68).

: Atatrkn akflam 19. Tmen birliklerinin komutan ve su-baylarna emri: ...nflallah karflmzdaki dflmana son ke-sin darbeyi vuracaz. Befl gn ve befl geceden beri takdi-re deer kahramanlklarnzn mkfatn toplamak iin bu-lunduunuz mevzilerin bu gece tahkimatn artrarak ktala-rnzn balant, dzen, emir ve komutasn bir daha kuv-vetlendirmek ve yedek kuvvetinizi lzumunda hemen kulla-nacak bir halde bulundurmak hususunda flimdiye kadargsterdiiniz gayrete devam etmenizi ve askerlerinizimmkn olduu kadar ok istirahat ettirmek ve uyutmak

ynlerini gz nnde tutmanz tavsiye ederim (A.M.R.,s.68-69; .R., s.151-152; A.K.D.D.A.Y., s.34).

30 Nisan 1915 : Arburnu cephesinde dflmann, sa kanadmz zerindekisiperlere taarruzu, fakat birliklerimizin sng hcumuylapskrtlmesi (A.M.R., s.69).

: Atatrkn, blge komutanlarn Kemalyerinde toplayarakonlara yaplmas gerekenler hakknda szl emri: Karfl-mzda bulunan dflman mutlaka lerek denize dkmek l-

41


47/683

zm olduu kanaatindeyim... imizde ve komuta ettiimizaskerlerde Balkan utancnn ikinci bir safhasn grmekten-se burada lmeyi tercih etmeyenlerin bulunacan kesin-likle kabul etmem. ..Bu gece katlacak taze kuvvetlerle Ce-

nab- Hakkn yce yardmna snarak yarn dflmana ta-arruz etmek niyetindeyim (A.M.R., s.70-71; Borak, s.131-132).

: 3. Kolordu Komutan Esat (Blkat) Paflann, Atatrke kut-lama telgraf: Geceli gndzl devam eden harbi baflar ileyneterek her an bir baflka surette belirmekte olan fedakrhizmetlerinizin devamn bekler, sizi yrekten kutlarm(A.M.R., S.69; K.A., s.141; A.K.D.D.A.Y., s.34).

: Atatrkn, 3. Kolordu Komutan Esat (Blkat) Paflannkutlama yazsna teflekkr: Komutanmzn yerinde emirve talimatlar iinde hareket olunduka, kesin baflarnn g-rlme

Kaynakçalı Atatürk Günlüğü.pdf

Documents

Transcript of Kaynakçalı Atatürk Günlüğü.pdf