Katastrofat Natyrore Dhe Sigurimet

8/10/2019 Katastrofat Natyrore Dhe Sigurimet

1/14

Republika e Shqiperis

Universiteti i Tirans

Fakulteti i Ekonomis

Katastrofat Natyrore dhe

Sigurimet

unoi! ranoi!

Lorenc Budina Gentiana Sharku

Grupi MF10

Tirane, Nntor 2014

1


2/14

Katastrofat Natyrore dhe Sigurimet

1. Hyrje.......................................................................................................................3

1.1 Llojet Kryesore t Katastrofave.........................................................................31.3 Historiku I katastrofave

n Shqipri...................................................................5

1.4 Llojet kryesore t katastrofave n Shqipri.......................................................5

2. Siuri!i i katastrofave..........................................................................................."

3. #fektet e katastrofave............................................................................................$

3.1 #fektet ekono!ike.............................................................................................$

4. %reu i siuri!eve &he shr'i!et statistikore........................................................(

4.1 #fektet e katastrofave ) *asti i Shqipris........................................................+

4.2 ,allkani - in&ustria e siuri!eve &he katastrofat............................................1

5. Konklu/ione 0 *eko!an&i!e...............................................................................13

". *eferenat............................................................................................................ 14

2


3/14

1. HyrjeKatastrofat natrore !an "rupi#i # i #adh i katastrofa$e% &et# ' ((o! pre! tre )tr#etet,pr#*t!et dhe ura"anet+ shkakto!n rreth 0- t d#e$e tota(e n"a katastrofat% Katastrofatnatrore !an n"!ar!e t shkaktuara n"a e(e#entet e natrs )toka, a!ri, u!i, .!arri+% /k.isto!nk(asifiki#e t ndrsh#e *renda "rupit t katastrofa$e natrore% K(asifiki#i # ko#p(eks dhe #i deta!uar i katastrofa$e !epet n"a data*a.at e specia(i.uara n kt dre!ti#% Sipas kti!k(asifiki#i katastrofat natrore "rupohen n katastrofa #e pre!ardh!e "!eofi.ike, #eteoro(o"!ike,hidro(o"!ike, k(i#ato(o"!ike, *io(o"!ike dhe !ashttoksore%Seci(a n"a kto tipe katastrofash ka karakteristika t caktuara fi.ike% G!ithashtu ato ndrsho!n sin"a ni$e(i i ashprsis ashtu edhe n"a frekuenca e ndodh!es% N $i!i# paraiten katastrofatkresore natrore pr n"a ashprsia dhe ni$e(i i d#e$e shkakto!n%

1.1 Llojet Kryesore t Katastrofave

Trmetet

Tr#etet !an ndr n"!ar!et katastrofike # shkatrri#tare% Tr#eti prkufi.ohet si (kund!e etoks $!en si paso! e shkput!es s n! #ase toke pr"!at n! .one shkput!e!e% L$i.!a ep((aka$e tektonike sht a!o shkakton (shi#in e ener"!is shkakton tr#ete% Tr#etet$(ersohen n"a para#etra t ndrsh#, ku #e rndsi t $eant !an #a"nituda dhe intensiteti%&et# tr#etet #e intensitet t (art !an shkak pr katastrofa% Tr#etet !an shu# tpaparashikuesh# n koh, ndons ka .ona n t ci(at ato ndodhin # shpesh% do $end kahartat e ti! si.#ike ku !an t prcaktuara .onat #e risk # t (art% Tr#etet pr"!ithsishtn!ihen si katastrofa #e n!far rre"u((sie, pasi .akonisht *ien n t n!!tat .ona, n $arsi t .onstektonike dhe akti$itetit t p((aka$e tektonike%

Shprthimet vullkanike

Shprthi#et $u((kanike !an n"a katastrofat # t dhunsh#e dhe #e d#e ko(osa(e% /dhe nsendodhin n .ona t pa*anuara, hiri $u((kanik #und t shkakto! d#e t konsideruesh#e%She#*u(( sht rasti i $u((kanit shprtheu n 3s(and n $itin 2010 3 ci(i para(i.oi pr disa dittrafikun a!ror n /$rop% rsa i prket karakteristika$e t riskut, shprthi#et $u((kanike n"!a!n#e tr#etet% 5to ndodhin rra((, #ad!e .onat ku ndodhen $u((kanet akti$ !an t n!ohura% orsht e $shtir t prcaktohet #e saktsi se kur #und t shprthe! n! $u((kan akti$, ose kur#und t riakti$i.ohet n! $u((kan i f!etur%

Tsunami

N k(asifiki#in e katastrofa$e natrore tsuna#i k(asifikohet n "rupin e tr#ete$e% Tsuna#isht n! da((" e fuish#e, disa #etra e (art e shkaktuar pr"!ithsisht n"a n! tr#et nnu!or%Tr#eti ndodh n fund t detit6oeanit, shkakton (kund!e t ci(at shkakto!n da((" #undt arri!n disa #etra dhe shkatrro!n n #as o*!ektet n .onat *re"detare, e n raste tcaktuara #und t arri!n deri n disa ki(o#etra n *rendsi t toks% 7onat # t riskuara n"a k((o! risku !an tetet *re"detare% Si ((o! risku sht #!aft i n"!ash# #e tr#etet, sepse shpeshndodhin n t n!!tn koh )tsuna#i pason tr#etin+%

Uraganet/ciklonet tropikal

8ik(onet tropika( n!ihen #e e#ra t ndrsh# n .ona t ndrsh#e% N 5#erikn e &eriut dhe9endrore uhen ura"ane )shpesh pa".ohen #e e#ra n!er.ish+, n 5.i dhe n ishu!t e asoritprdoret ter#i ta!fun, ndrsa n 3ndi dhe $endet preken n"a cik(onet n :eanin 3ndian

3


4/14

prdoret ter#i cik(on% ;isa n"a katastrofat # shkatrri#tare t $ite$e t fundit kan en nfor#n e ura"ane$e6cik(one$e, si ura"ani 5ndre< )12+, ura"ani Katrina )200=+ n S>B5 sidhe cik(oni Nar"is )1?+ n Ban"(adesh% @an n"!ar!e #e natr #eteoro(o"!ike% Ara"antshkakto!n d#e n"a resh!et shu# t forta t shiut, er e fuish#e #e shpe!tsi shu# t #adhesi dhe n"a pr#*t!e detare t shkaktuara n"a da((" t forta pre! stuhis%

Prmbytjet

r#*t!et !an n"a katastrofat #e dendurin # t (art% /dhe pr#*t!et kan karakter se.ona(,

pasi p!esa # e #adhe e tre ndodhin n stinn e (a"sht% r"!ithsisht !an n"!ar!e tpaparashikuesh#e prsa i prket kohs s ndodh!es dhe #adhsis apo intensitetit% or n do$end #und t prcaktohen harta t .ona$e t riskuara n"a pr#*t!et% sht e art .onat #erre.ik # t (art !an ato pran (u#en!$e, (iene$e apo .onat *re"detare%Karakteristik e pr#*t!e$e sht se .akonisht ato "odasin n! .on t #adhe duke para(i.uar!etesn pr disa dit%

Stuhit

Stuhit n!ihen ndrshe si cik(one ekstraCtropika(e% @an t n"!ash#e #e ura"anet6cik(onet dhendodhin n .ona #e "!ersi "!eo"rafike t ndrsh#e% r"!ithsisht kan intensitet # t u(t seura"anet dhe prekin n! .on # t "!er% ;#et kresore shkaktohen n"a era e fort por edhe

n"a resh!et e shiut, *reshrit dhe *ors% Stuhit e *ors ndodhin pr"!ithsisht n .ona #e k(i#kontinenta(e dhe shkakto!n *((oki# t !etess nor#a(e n n! .on t "!er% N! for# t!etr estuhis sht tornado% N! for# t!etr e d#e$e n"a stuhit shkaktohen n"a rrufet dhe$etti#at #und t shkakto!n .!arr por dhe d#ti#e t pa!is!e$e t ndrsh#e%/dhe stuhit !an ndr katastrofat shkakto!n nu#rin # t (art t d#e$e pr shkak tfrekuencs re(ati$isht t (art%

Thatsira

Thatsira sht n! ((o! i $eant katastrofe natrore, #e natr k(i#aterike% Ndonse nukshkakton d#e t pastra n shkatrri#in fi.ik t e(e#ent$e pronsore dhe n n!er. shpeshthatsira sht n! for# katastrofe #e d# t #adh ekono#ik% /fektet e sa! !an indirekte dhe

#und t "odas "!ith ekono#in e n! $endi% Ndiki#i n ekono#in ko#*tare dhe .h$i((i#inekono#ik i thatsira$e #und t !et shkatrrues, sido#os pr ekono#i t $arura n"a sektori i*u!sis% r # tepr thatsira #und t ndiko! n disa $ende n!kohsisht duke shkaktuar n!((o! efekti .inDhir%

T tjera

Katastrofa t t!era #e ori"!in natrore #e ashprsi apo denduri # t $o"( prfshi!nrrshkit!et e toks )t thata apo t (a"shta+, .!arret si edhe epide#it%

- Rrshkitjet e toks shkakto!n shkatrri# t ndrtesa$e, infrastrukturs )rru", ura, et!+dhe #und t shkakto!n $ikti#a nse !an shu# #asi$e% Mund t !en n for#n ernies s shk#*in!$e, .h$endos!es s dheut, fundos!es s toks apo n for#n e ortee$e

t *ors% @an n"!ar!e #und t ndodhin edhe si paso! e n! risku apo n"!ar!e t!etr sitr#eti, ura"ani apo pr#*t!et%

- Zjarret !an *r n! pro*(e# shetsues sido#os $itet e fundit% 7!arret natrore tshkaktuara n"a nDehtsia shkatrro!n shpesh .ona shu# t #dha% ro*(e# pr shu#$ende, !an *r .!arret n p!e shkakto!n n! d# ekono#ik dhe eko(o"!ik ko(osa(%N! ((o! t!etr i .!arre$e katastrofik !an .!arre aksidenta(e #und t *ien n .onaur*ane t #*ipopu((uara dhe #und t shkakto!n d#e #asi$e n prona dhe n!er.%

4


5/14

Ndonse n shu#icn e $ende$e ka siste#e t #*ro!t!es kundr .!arrit, srish n! .!arr#e pr#asa t #dha n .ona ur*ane pr*n rre.ik t konsideruesh#%

- Epiemit kan en dikur n"a $rasset # t #dha% /pide#it #e shka(( t (art$deksh#rie !an t rra((a, por shfa!a e $iruse$e t rin!, apo *aktere$e t re!a, sht n!rre.ik konstant% G(o*a(i.i#i, .h$i((i#i i transportit t shpe!t dhe ($i.!a e (ir e n!er.$ee kan shtuar s tepr#i kt rre.ik% /dhe n kt rast *het f!a( pr d#e n n!er.,ndonse shpesh prhap!a e panikut pr epide#i ka n! far kosto!e indirekte n *i.nese%

1.3 Historiku I katastrofaven Shqiri

Shipria *n p!es n n! .on t kontinentit /uropian konsiderohet #e risk #esatarCt (artn"a katastrofat natrore% &endi sht i ekspo.uar nda! disa ((o! katastrofash natrore (idhen si#e $endndodh!en "!eo"rafike ashtu dhe #e k(i#n% >istoriku 3 katastrofa$e n Shipri tre"onse n"!ar!et kan shkaktuar d#e # t #dha dhe $ikti#a n t ka(uarn kan enpr#*t!et dhe tr#etet% Kshtu #*as $itit 14= kur ka t dhna # t sakta #*i kto n"!ar!enu#rohen t paktn pr#*t!e t #dha, kresisht n $eriperndi# t $endit )Shkodr,Le.h+, E tr#ete t #dha )#a"nitud #*i =%E *a((+ dhe n! sr n"!ar!esh #e pr#asa # t$o"(a si te#peratura ekstre#e )$itet 1?= dhe 2012+, thatsira )1?C11+ apo stuhi )2002,200=+%

1.! Llojet kryesore t katastrofave n Shqiri

N"!ar!et natrore #e #undsi # t #adhe pr t ndodhur n $endin ton !an tr#etet dhepr#*t!et% Katastrofa t t!era #e pr#asa # t $o"(a prfshi!n .!arret, rrshkit!et e dheut,stuhit e *ors et!%

Trmeti

Tr#etet pr*!n riskun kresor t n"!ar!e$e natrore n Shipri% &endi sht "oditur shpeshn"a tr#ete t fuish#e% G!at sheku((it Shipria sht "oditur n"a 10 tr#ete ##a"nidut #*i *a((% M i forti ka en tr#eti i dats 1= pri(( 1E n .onn e Shkodrs #e

#a"nitud % *a((% Haporti i prodhuar n"a AN; )200'+ $(erson se Shipria karakteri.ohetn"a rnia pothua! $!etore e n! tr#eti #e #a"nidut t paktn %= *a((% o n kt raport$(ersohet se !an ? .ona t *uri#it si.#ik n Shipri%

Prmbytjet

r#*t!et !an n! t!etr risk natror i rndsish# n Shipri% Ndonse pr n"a ashprsia nuk#und t krahasohen #e tr#etet, ato kan denduri # t #adhe, !an # tepr pre.ente n .onat ndrsh#e t $endit% Sipas AN; )200'+ ISiste#i (u#or pr*n rre.ikun # t #adh prpr#*t!et n $end% r#*t!et .akonisht !an #e pre!ardh!e (u#ore dhe ndodhin n periudhnnntorC#ars, kur n $end *ien afrsisht ?0C ?=- e resh!e$e $!etoreJ% r#*t!et # t #dha nShipri kan ndodhur n $itet 12C', n $itin 1E1, n $itin 12, n $itin 2002 dhe n $itet

200C2010% 7ona # e rre.ikuar e $endit sht u(tsira erndi#ore, sido#os ra!oni ShkodrCLe.h i ci(i sht dhe # i "odituri n"a pr#*t!et%

". Sigurimi i katastrofaveroduket pr si"uri#in e katastrofa$e ofrohen n #nr t n"!ash#e #e produktet e t!era tsi"uri#e$e% N shu#icn e raste$e nuk ka po(ica t $eanta pr n"!ar!et katastrofike, por kto((o! risesh !an t prfshira n po(icat e si"uri#it nda! rise$e t n"!ar!e$e natrore, .!arrit, et!%

5


6/14

N #nr tipike kontratat e si"uri#it !an $!etore, #e pr!ashti# t disa ((o!e$e t kontrata$e tsi"uri#it t !ets, t ci(at #und t ken koh."!at!e # t #adhe%Si"uri#i i p(ot snon t transfero! sa # shu# risk t !et e #undur n"a i si"uruari teksi"uruesi% Shu#a e si"uruar sht e (art, .akonisht tentohet t si"urohet $(era e p(ot e o*!ektitt riskuar% !est e .*ritsh#e !an t $o"(a ose nuk prdoren fare dhe nuk ap(ikohet $etsi"uri#i%r!ashti#et n"a si"uri#i !an #ini#a(e dhe prfshi!n $et# raste t $eanta t ci(suara si tpasi"uruesh#e% Si"uri#et e p!essh#e ofro!n #*u(i# pr n! p!es t riskut npr#!et pa"i#it tn! pri#i # t u(t% N $arsi t p!ess s riskut krkohet t transferohet prcaktohet edhe

p!esa e .*ritsh#e% N shu#n e si"uruar paraesin rndsi t #adhe studi#ore dhe ana(itike$(erat ta$an% N oft se tek p!est e .*ritsh#e, n n! kontrat k(asike si"uri#i, i si"uruari #*anp!esn e par t d#e$e dhe si"uruesi #*u(on p!esn #*i n! $(er kufi t caktuar, tek ta$ani ishu#s s si"uruar ndodh e kundrta% Ktu si"uruesi #*u(on d#et fi((estare deri n n! $(er tcaktuar dhe #*i kt $(er #*u(ohen n"a $et i si"uruari%r!ashti#et apo kufi.i#et e ((o!e$e t #*u(i#it n kontrat !an "!ithashtu n! for# e si"uri#itp!esor% ;uke pr!ashtuar n! p!es t rise$e katastrofike n"a #*u(i#i #e si"uri# #und tofrohet n! #*u(i# #e kosto # t u(t% Si"uri#et n"a katastrofat #*u(o!n kto e(e#ent

Sigurimi i banesave% r *anesat ofrohet #*u(i# n"a n"!ar!e katastrofike si tr#etet,ura"anet, pr#*t!et, cik(onet, et!% 7akonisht prdoret kosto e .$endsi#it si *a. pr

d#shpr*(i#in% N rastet kur prona sht e shkatrruar tota(isht dhe nuk rindrtohet ose.$endsohet, prdoret $(era aktua(e #onetare )$(era e .$endsi#it #inus a#orti.i#in+%Shpesh prdoren si"uri#e p!esore n for#n e pr!ashti#e$e ose p!es$e t .*ritsh#e%

Sigurimi i pronave t karakterit tregtar he inustrial% sht i n"!ash# #e si"uri#in e*anesa$e por ka specifika dhe .akonisht *het f!a( pr si"uri# n $(era t #dha%Si"uri#i i prona$e tre"tare dhe industria(e dhe i ndrtesa$e pu*(ike sht shu# #ko#p(eks se si"uri#i i *anesa$e, i ci(i ka .akonisht kontrat standarde%

Sigurimi i automjeteve% N #nr tipike, kontratat e si"uri#it t auto#!ete$e t tipitkasko )a((Crisk+ prfshi!n edhe #*u(i#e p!esore pr n"!ar!e katastrofike si pr#*t!et,ura"anet, et!% 5p(iki#i i p!es$e t .*ritsh#e sht tipik n kt ((o! si"uri#i%

Sigurimi i nrprerjes s bi!nesit% sht n! ((o! #*u(i#i d#shpr*(en *i.neset pr tardhurat e #un"uara si paso! e ndrprer!es s p(ot ose t p!essh#e t akti$itetit nor#a(n rastet kur ndodh n! katastrof% N shu#icn e raste$e shu#a e #*u(uar sht ekufi.uar dhe e prcaktuar n kontrat%

Sigurimi i jets% N #nr tipike po(icat e si"uri#it t !ets ofro!n #*u(i# edheprrastet e hu#*!es s !ets si paso! e n"!ar!e$e katastrofike% 7akonisht po(icat esi"uri#itt !ets !an indi$idua(e, ndonse ap(ikohen edhe po(ica t si"uri#it t !ets n "rup% rn"!ar!et katastrofike k!o #und t pr*! shtes risku pr si"uruesin nse t si"uruaritndodhen t "!ith n t n!!tn .on t riskuar n"akatastrofat%

Sigurimi i shnetit he sigurimi i punonjsve% K ((o! si"uri#i #*u(on riset e d#ti#itt shndetit n"a katastrofat dhe ofron #*u(i# pr shpen.i#et #!eksore t

dia"nostiki#it, shr*i#it spita(or, #edika#ente$e, et!% N rastet kur personi 3 d#tuar kad#ti#e t prkohsh#e ose t prhersh#e kufi.o!n aftsin e ti! pr pun, si"uri#i#und t #*u(o! edhe t ardhurat e hu#*ura n"a paaftsia pr pun%

Sigurimi i prgjegjsis% /dhe si"uri#i i pr"!e"!sis #und t ken *renda #*u(i# pre(e#ent n"a n"!ar!et katastrofike% Bhet f!a( kresisht pr pr"!e"!sin n ndrti# dhen ndrtesat e dhna #e era por edhe pr e(e#ent t t!er% Nse d#et ndodhin sipaso! e #un"ess s #asa$e #*ro!tse apo ne"(i.hencs n respekti#in e nor#a$eteknike, kto raste #*u(ohen n"a po(icat e si"uri#it t pr"!e"!sis%

"


7/14

Sigurimet n buj"si% @an n! k(as # $ete e si"uri#e$e t ci(at !an specifike pr$epri#tarin *u!sore, *(e"torin, frutiku(turn et!% Bu!sia sht n! sektor #und tpreket fort n"a katastrofa t ndrsh#e si pr#*t!et, ura"anet, stuhit, *reshri,te#peraturat ekstre#e, et!% Si"uri#i n *u!si ofron #*u(i# pr kto n"!ar!e%

For#a #*i.otruese e kontrata$e t si"uri#it edhe sot $a.hdon t !et a!o e kontrata$en!$!eare t si"uri#it%

3. #fektet e katastrofave/fektet e katastrofa$e !an t rnda dhe i#pakti i tre i konsideruesh#% Ka studi#e konk(udo!n se shpesh shu#ica e d#e$e $i!n n"a n! n"!ar!e e rnd !an # tepr n"ako(apsi shoror pason n"!ar!en se sa n"a d#et direkte t n"!ar!es% K!o *n shu#studiues dhe ekspert t fokusohen #!aft !o $et# n#ekani.#at paranda(ues dhe #*ro!ts nda!n"!ar!e$e katastrofike, por edhe n #anaDhi#in e situata$e postCkatastrof% /fektet e n!katastrofe ndahen n efekte ekono#ike )apo kosto ekono#ike+ dhe efekte socia(e% /fektetekono#ike pr*hen n"a d#et n prona, n"a $ikti#at n n!er. dhe n"a nda(i#i i akti$itetitnor#a( t !ets s!e(( paksi# t shit!e$e dhe fiti#e$e t *i.nese$edhe u(!e t t ardhura$e%N"a ana socia(e katastrofat shkakto!n panik, pro*(e#e t ad#inistri#it pu*(ik, e#er"!encaci$i(e dhe shndetsore si dhe #undsi pr tra.irasocia(e%/fektet e katastrofa$e kate"ori.ohen dhe n efekte t #en!hersh#e dhe efekte #e paso!a

afat"!ata% Shu#ica e efekte$e !an t #en!hersh#e, #ad!e k!o sht n! n"a karakteristikat en"!ar!e$e katastrofike, por shpesh in!orohen efektet afat"!ata t n! katastrofe% aso!at #und tndihen ndon!her dhe pr $ite #e radh, ose dhe t !en t pakthesh#e%

3.1 #fektet ekonomike

Kostot shkaktohen n"a n! katastrof natrore kate"ori.ohen n kosto direkte dhe indirekte%Kostot direkte !an ato #und t #aten direkt si paso! e katastrofs dhe !an # t (ehta pr tu$(ersuar% 7akonisht n stastistikat pr katastrofat paraiten kresisht kostot direkte%

Kostot direkte

Kostot direkte !an kosto t preksh#e t katastrofa$e, (idhen #e d#et fi.ike n prona,

$ikti#at n n!er. si dhe d#et n asete pu*(ike% 7akonisht *uri#et # t *esuesh#e t #at!ess ktre kosto$e !an shorit e si"uri#it t ci(at #und t ken #arr n si"uri# n! p!es tin$entarit t o*!ekte$e t d#tuara n"a katastrofa% N raste t t!era d#et $(ersohen n"a a"!ensipu*(ike t specia(i.uara% N do rast duhet t #erret n konsiderat procedura e prdorur pr$(ersi#in e d#e$e, t ci(at #und t !en t nn$(ersuara n"a ato rea(e%

#met n njer! N! p!es e #ir e katastrofa$e shkakto!n hu#*!e !etsh, t ci(at ndon!her#und t !en #!aft t #dha, si rasti i tr#ete$e, shprthi#e$e $u((kanike, apo ura"an$e%/k.istenca e n! tre"u t .h$i((uar si"uri#esh t !ets dhe d#et e pa"uara n"a kto ko#pani#und t !apin n! $(ersi# t prafrt t ktre ((o! d#e$e% G!ithsesi ato paraesin $et# rastete si"uruara dhe pr shu#at !an si"uruar%

#met n prona pr*!n p!esn # t rndsish#e t kosto$e t n! katastrofe% ;#ti#e t*anesa$e, ndrtesa$e t *i.nesit )prona tre"tare+, infrastrukturs, et! !an pa#!e tipike postCkatastrof% Kostot per rindrti#in e *anesa$e !an n shu#icn e raste$e t papr*a((uesh#e prfa#i(!et, t ci(at shpesh krko!n ndrhr!en e shtetit% N! *i.nes i pasi"uruar #und t shko!dre!t fa(i#enti#it n"a efektet shkatrruese t n! katastrofe natrore%#met n in$rastruktur pr*!n "!ithashtu n! e(e#ent t rndsish# t kosto$e direkte tn! katastrofe% ;#ti#et n rru", ura, porte, aeroporte, (in!a e(ektrike, te(efonike, "a.s!e((s,nafts!e((s, di"a hidrocentra(esh, et! !an e(e#ente t d#e$e n infrastruktur% @an kosto

$


8/14

#und t s!e((in pro*(e#e t #dha ekono#ike n rastet kur infrastruktura e d#tuar sht!etsore pr ekono#in e $endit%

!. $regu i sigurimeve dhe shr%imet statistikore

N n! $end t $o"( si Shipria, #e pak koh dhe eksperienc n #ode(in ekono#i tre"u, sfidae par pr $(ersi#in e riskut t katastrofa$e $!en pre! nn.h$i((i#it t tre"ut t si"uri#e$e%Tre"u i si"uri#e$e sht i ri dhe shu#ica e ko#pani$e pri$ate opero!n n t nuk kan #

shu# se 10 C 1= $!et eksperienc% r # tepr industria e si"uri#e$e n Shipri sht efokusuar n si"uri#et e detruesh#e t pr"!e"!sis s auto#!ete$e dhe ka n! penetri# t u(tn si"uri#et $u((netare t prona$e% r shkak t kti! .h$i((i#i t kufi.uar, ka pak ose aspakinteres n"a ko#panit e si"uri#it pr t .h$i((uar ose *(er #ode(e t #anaDhi#it t riskut tkatastrofa$e, t ci(at #und t !en tepr t shtren!t pr *uDhetet e ktre ko#pani$e% Me"!ithsen"!ar!e katastrofike si tr#etet apo pr#*t!et !an t prfshira shpesh n po(icat e si"uri#it tprons shiten n Shipri, nu#ri i po(ica$e t shitura sht ende i kufi.uar )do#ino!n pronattre"tare t si"uruara dhe !o *anesat+% Si"uruesit kan "!etur si #nr # t th!esht e tprshtatsh#e t #anaDho!n kt risk duke e transferuar riskun e katastrofa$e dre!t risi"urues$enpr#!et cedi#it t ktre rise$e n kontrata risi"uri#i% M s shu#ti sht e$eria #undt !et e interesuar n #anaDhi#in e kti! ((o! risku dhe .h$i((i#it t ktre #ode(e$e%

Statistikat e (idhura #e tre"un e si"uri#e$e !an ende n fa.a fi((estare% Ko#panit e si"uri#itkan *a.at e tre t t dhna$e #*i n"!ar!et ato tra!to!n )pretendi#et pr d#e+ si dhe prd#et e pa"uara, t "rupuara sipas k(asa$e t si"uri#e$e% or pr shkak t #oshs tepr t re tko#pani$e n tre"un shiptar, kto *a.a t dhnash nuk !an t #!aftuesh#e pr tu prdorur nstudi#e t #irfi((ta aktuaristike% Ko#panit e para pri$ate dato!n n $itin 1 )S3G5L dheS3GM5+ dhe ko#panit e t!era !an (iensuar #*as $itit 2000% Nuk #und t f(itet pr t dhnapr katastrofat n"a tre"u i si"uri#e$e% rsa i prket statistika$e t prodhuara n"a institucionet.rtare, statistikat kresore shr*e!n n kt fush !an ato t prodhuara n"a 3NST5T,5utoriteti i M*ikr!es Financiare )5MF+ si dhe n"a institucione t specia(i.uara si ;re!toria e/#er"!enca$e 8i$i(e et!% 5MF pu*(ikon t dhnat pr tre"un e si"uri#e$e duke prfshir pri#et

e shkruara dhe d#et e pa"uara sipas k(asa$e t ndrsh#e t si"uri#e$e si dhe sipas are$e% N(i"!in shiptar t si"uri#e$e nuk ka n! k(as t $eant pr riskun e katastrofa$e natrore%7akonisht n"!ar!et katastrofike natrore prfshihen n produktet e si"uri#it ).!arri dhe forcat enatrs+%N kt kuadr nj rishikim i mnyrs s grupimit t statistikave nga AMF, me fokus

raportimin vemas t statistikave pr katastrofat do t ishte me rndsi pr vlersimin e riskut

t katastrofave n Shqipri.

!.1 #fektet e katastrofave & 'asti i ShqirisShipria paraitet #e n! profi( risku t katastrofa$e natrore si $end #e risk #esatarCt (art%N"!ar!et paraesin risk # t (art !an tr#etet dhe pr#*t!et% Financi#i i efekte$e t

katastrofa$e sht *r kresisht n"a ndrhr!a pu*(ike e e$eris e ci(a ka #arr prsiprd#shpr*(i#in n shu#icn e raste$e% r fat deri tani nuk kan ndodhur n"!ar!e katastrofike#e pr#asa t #dha t ci(at do t di(nin !asht #undsi$e t e$eris pr t pr*a((uard#shpr*(i#in% Financi#i sht pr*a((uar n"a fondet pr shpen.i#et operati$e t *uDhetit%Me"!ithat !o t "!itha efektet e katastrofa$e t ndodhura !an d#shpr*(er p(otsisht, ndonsek konk(u.ion sht $shtir t #*shtetet n"a shifra% &(ersi#i 3 d#e$e sht *r n"a e$eriae ci(a ka *r dhe d#shpr*(i#in% Ndrkoh nuk #und t f(itet pr pr((o"arit!e t efekte$eindirekte n"a pr#*t!et e $ite$e t fundit%

(


9/14

Tre"u i si"uri#e$e (uan ro( t $o"( n kt aspekt% Shipria ka n! tre" t $o"( dhe tpa.h$i((uar si"uri#esh, krahasuar #ad!e dhe #e $endet fin! n ra!on% K tre", 3 fokusuar nsi"uri#et e detruesh#e, rea(i.on aktua(isht n! pri# *ruto $!etor rreth ?%=4 #i(iard (ek )5MFraporti $!etor 201'+% ri#i *ruto pr fr# t popu((sis sht rreth 2,00 L/K n $it, $(er tepre $o"(% N oft se #arri# parassh $et# si"uri#et e prons n"a n"!ar!e katastrofike )po(icat esi"uri#it #*u(o!n riskun n"a .!arri, forcat e natrs dhe d#ti#e t t!era n pron+ pri#i ipa"uar pr fr# re.u(ton n ni$e(in rreth "##ekn $it pr #*ro!t!en nda! ktre n"!ar!e$e%Me"!ithat shprndar!a "!eo"rafike e si"uri#e$e si dhe sipas ni$e(it t t ardhura$e t popu((sis

sht tepr e .h*a(ancuar% Si"uri#et !an t prendruara n Tiran )E- e pri#e$e t pa"uara+dhe n pak tete kresore );urrs, Fier, Kor, &(or, Le.h, Berat+% ri#i pr fr# n !iransht #*i dfishin e #esatares s $endit )n ni$e(in rreth E,200 L/K pr fr#+, dhe $et# prriset n"a .!arri dhe katastrofat natrore shkon deri n "#$$ %&pr fr#% Ndrsa n p!esnt!etr t $endit statistikat !an shu# t u(ta% Ko#panit e si"uri#e$e n Shipri kan pa"uarrreth 1E #i(ion Lek d#e pr rise t prons n"a .!arri dhe forcat e natrs dhe rise t t!era tprons pr $itin 201' )5MF IHaporti $!etor 201'J+%

N Shipri, tre"u i si"uri#e$e ofron produkte $u((netare t si"uri#it t prons, prfshi edhesi"uri#in e rise$e n"a tr#etet% or si"uri#i n"a kto n"!ar!e #*etet sporadik dhe # tepr idiktuar n"a kredia *ankare #*shtet #e ko(atera( ndrtesn% N tota(in e t ardhura$e t tre"ut

t si"uri#e$e, si"uri#i i prona$e n"a .!arri dhe tr#etet . 1'%-% N"a $(ersi#et e *ra, $et#1C2 *anesa n 100 kan #*u(i# pri$at pr si"uri#in n"a katastrofa% ra, penetri#i i produktit tsi"uri#it t prons n"a tr#etet, n for#n e si"uri#it $u((netar, #*etet tepr i u(t% 9artsisht(ind ne$o!a pr ndrti#in e n! pro"ra#i n ran" $endi, p!es t ti! t ket edhe .h$i((i#in eprodukte$e t si"uri#e$e n"a katastrofat dhe n $eanti n"a tr#etet%>apat n kt dre!ti# !an hedhur% 3nstitucionet e$eritare !an duke shrtuar pro!ektet pi(ote tofri#it t produkte$e t si"uri#it pr *u!sin, prfshi edhe si"uri#in n"a katastrofat natrore%N #ua!in #ars 2014, 5utoriteti i M*ikr!es Financiare #iratoi produkte t re!a t si"uri#itn"a tr#eti% Kto produkte !an di.en!uar pr t #*u(uar riskun e d#ti#it t dre!tprdre!t fi.ikapo hu#*!es fi.ike t prons s si"uruar, si *anesa$e apo "odina t sipr#arr!e$e t $o"(a dhe t#es#e, d#ti# $!en si paso! e rnies s tr#etit apo .!arrit t shkaktuar n"a rnia e tr#etit%

Kto produkte #*shteten n"a #ode(e t si"uri#it dhe risi"uri#it t riskut t katastrofa$e tdi.en!uara specifikisht pr tre"!et e /urops @u"(indore%

!." (allkani ) industria e sigurimeve dhe katastrofat

Ha!oni i Ba((kanit konsiderohet n! .on #e ni$e( t riskut t katastrofa$e% Hisku kresor ikatastrofa$e n kt .on sht risku 3 tr#ete$e% G!ithashtu sht pre.ent n #as trndsish#e dhe risku i pr#*t!e$e, .!arre$e dhe stuhi$e di#rore%3ndustria e si"uri#e$e n Ba((kan ka fi((uar t .h$i((ohet kresisht pas $itit 10, koh "!at tci(s, n kto $ende kishte rn siste#i i *a.uar n ekono#in e tre"ut% T dhnat e studiuara prkt .on )pr!ashtuar Grein ka n! historik # t hersh# t si"uri#e$e+ tre"o!n

shu#ica e $ende$e ndodhen n n! fa. t hert t .h$i((i#it t tre"ut t si"uri#e$e% r!ashti#*n S((o$enia ka n! ni$e( t # t a$ancuar t .h$i((i#it t kti! tre"u% Kroacia, Hu#ania dheBu(("aria "!ithashtu kan n!far pro"resi n kt industri krahasuar #e #esataren e ra!onit,ndrkoh $endet e t!era kan ni$e( t u(t t .h$i((i#it t tre"ut t si"uri#e$e dhe trisi"uri#e$e%

+


10/14

Grafiku 1% Ni$e(i i pri#e$e dhe i d#e$e n ra!onin e Ba((kanit, 2011

%urimi&'''()primm(com

N "rafikun e #sipr# sht pre.antuar ni$e(i i pri#e$e t shkruara dhe d#e$e t pa"uara prt "!ith tre"un e si"uri#e$e n 10 $ende t Ba((kanit % Karakteristika kresore e e$identuar n#nr t #en!hersh#e dhe $ihet re tek t "!ith kto $ende sht ni$e(i i d#e$e tpa"uara sht pr"!ithsisht i u(t, # pak se "!s#a e ni$e(it t pri#e$e t shkruara )#epr!ashti# t S((o$enis 1- dhe Hu#anis ==-+% K!o shp!e"ohet #e ni$e(in ende t u(t tshr*i#it n"a ko#panit e si"uri#it, #enta(itetin dhe faktin tre"u do#inohet n"a si"uri#et edetruesh#e t #!ete$e #otorike%Situata prkesohet # tepr nse $rehet i n!!ti raport $et# pr p!esn e si"uri#it t pronsn"a .!arri dhe riset natrore )"rafiku 2+% K(asa e si"uri#e$e t prons n"a .!arri dhe fatkesitnatrore . rreth 1E- t tota(it t pri#e$e dhe d#et e pa"uara rreth '1%=- t tota(it t d#e$e

t pa"uara kan ni$e(in # t (art t d#e$e t pa"uara nda! pri#e$e t shkruara pr kt k(assi"uri#i% N Bu(("ari )'1-+ dhe Ser*i )22-+ pri#et e shkruara pr kt k(ass .n p!es # trndsish#e n tota(in e pri#e$e% Ndrsa n Ser*i )1E-+, Kroaci )1-+ dhe Maedoni )1-+d#et e pa"uara pr kto ((o! risesh .n peshn # t #adhe nda! tota(it ndr#!et "!ith$ende$e% Nuk ka n! unifor#itet t raporte$e *renda tre"ut si"uri#e$e n $ende t ndrsh#e%r"!ithsisht n $endet #e .h$i((i# # t (art ekono#ik )S((o$eni, Kroaci, Bu(("ari, Hu#ani+ke#i dhe n! p!es#arr!e # t #adhe t si"uri#it t !ets dhe prons% 3 "!ith tre"u i si"uri#it tprons n"a .!arri dhe fatkesitnatrore n Ba((kan )pr!ashtuar Grein+ sht rreth 1%1E#i(iard /uro n $it pri#e t pa"uara%

1
http://www.xprimm.com/http://www.xprimm.com/http://www.xprimm.com/


11/14

Grafiku 2% Ni$e(i i pri#e$e dhe i d#e$e pr si"uri#in e prons n"a .!arri dhe fatkesit natrore n ra!onin eBa((kanit, 2011


N t "!itha $endet, densiteti i si"uri#e$e )"rafiku '+ sht shu# i u(t% r!ashti# n ktrre"u((, apo (i"!si t pr*ashkt, pr*n S((o$enia, n t ci(n para#etri pri#6*anor pre! 104/uro, sht i krahasuesh# #e $endet e .h$i((uara% Ni$e(i #esatar i pri#e$e t si"uri#it nBa((kan sht rreth 2=0 /uro6*anor% Ndrkoh, po t pr!ashto!# n"a kto ((o"arit!e S((o$enin,k ni$e( .*ret deri n ?0 /uro6*anor% Shipria sht $endi #e densitetin # t u(t n t "!ithra!onin, #e rreth 20 /uro6*anor% Nuk ka t dhna t sakta pr Ba((kanin prsa i prket d#e$e tshkaktuara n"a katastrofat% N d dekadat e fundit n kto $ende t #arra n shrti# nuk !an$rtetuar n"!ar!e t #dha katastrofike% N"!ar!et # t rnda t ksa! periudhe kan npr#*t!et n $itet 2002 dhe 2010 si dhe n! tr#et n Ser*i6S((o$eni n $itin 2010%

Grafiku '% ;ensiteti i si"uri#e$e )pri#i6*anor+ n ra!onin e Ba((kanit, 2011


11
http://www.xprimm.com/http://www.xprimm.com/http://www.xprimm.com/http://www.xprimm.com/http://www.xprimm.com/http://www.xprimm.com/


12/14

Sipas *a.s s t dhna$e /MC;5T )2011+, pr ra!onin e Ba((kanit, raportohen d#e $et# prrreth 20- t tr#ete$e t re"!istuara n Ba((kan% &ete# #e kto t dhna, pr kt periudh,re.u(ton n! $(er d#esh pre! rreth 10%2= #i(iard AS;% Ndrsa n oft se ((o"arisi# dheprfshi!# n n! para#etr t $et#, t "!itha ((o!et e katastrofa$e t ndodhura n Ba((kanpr"!at sa! periudhs )100C2011+ $(era e d#e$e shkon n 20%?? #i(iard AS;% or nu#ri ikatastrofa$e pr t ci(n ka d#e t raportuara sht i u(t, $et# 1E%E=- )E1 n"a 400 "!ithse! traportuara+% ;#et # #dha shkaktohen n"a tr#etet, # pas n"a pr#*t!et dhe .!arret% Nta*e(n 1 paraiten t dhnat pr d#et n seci(in $end n"a katastrofat e ndrsh#e, pr ato $(era

!an t raportuara% &endet *osh n ta*e( tre"o!n pr #un"esn e t dhna$e pr $endet dheperiudhat prkatse% Greia dhe Hu#ania re.u(to!n $endet # t prekura n Ba((kan n"akatastrofat% Ndrkoh, nse prdori# si para#etr referi#i d#et, krahasuar #e popu((sin e do$endi, apo ni$e(in ekono#ik t #atur n"a BB, athere nn$i.ohet se Greia, Shipria dheMaedonia !an $endet #e $u(nera*i(itet # t (art n"a katastrofat natrore% Nse Greia shtn! $end i #*u(uar re(ati$isht #ir n"a industria e si"uri#e$e )40 /uro6*anor pri#i $!etor pr$itin 2011+, Shipria dhe Maedonia !an tepr t ekspo.uara ekono#ikisht nda! paso!a$e t n!katastrofe natrore%

Ta*e(a 1% ;#et e raportuara n"a katastrofat n Ba((kan 100C2011, #i(ion AS;

%urimi& E*-#+T, The .#+/RE# 0nternational #isaster #atabase, '''(emat(be

*. Konklu+ione , 'ekomandime

Shipria paraet n! risk t (art nda! katastrofa$e natrore% Hisku i (art $!en !o $et# si paso!e n! ha.ardi t (art natror, por edhe e n! $u(nera*i(iteti t (art% Hiset kresore natrore nShipri !an tr#etet dhe pr#*t!et, n #as # t $o"( stuhit dhe n"ricat )te#peraturat eu(ta+%

Tre"u i si"uri#e$e n Shipri nuk #undson aktua(isht pr*a((i#in e paso!a$e t riskut tkatastrofa$e natrore% Hisku i katastrofa$e nuk sht *r o*!ekt #*u(i#i pre! kti! se"#enti ttre"ut t si"uri#e$e deri # sot, dhe pothua! e n!!ta panora# sht edhe n disa $ende t t!erat ra!onit% enetri#i i si"uri#e$e n tre" sht i u(t dhe pr #*ro!t!en n"a katastrofat nuk

12


13/14

ofrohen produkte t $eanta, por p!esrisht dhe $et# n kuadr t #*u(i#it n"a .!arri dhe risetnatrore% N Shipri, sht pr."!edhur for#a npr#!et p!es#arr!es n n! fond ra!ona()S//8C8H3F+, duke par edhe .h$i((i#in !o t #adh t tre"ut t si"uri#e$e n $end% &nia nefienc dhe funksioni#i operaciona( i kti! fondi n t ardh#en #und t ndiko! #!aft ntransferi#in e riskut t katastrofa$e n Shipri%

Statistikat e (idhura #e tre"un e si"uri#e$e !an ende n fa.a fi((estare% Ko#panit e si"uri#it

kan *a.at e tre t t dhna$e #*i n"!ar!et ato tra!to!n )pretendi#et pr d#e+ si dhe prd#et e pa"uara, t "rupuara sipas k(asa$e t si"uri#e$e%rsa i prket statistika$e t prodhuaran"a institucionet .rtare, statistikat kresore shr*e!n n kt fush !an ato t prodhuara n"a3NST5T, 5utoriteti i M*ikr!es Financiare )5MF+ si dhe n"a institucione t specia(i.uara si;re!toria e /#er"!enca$e 8i$i(e et!%

r#irsi#i i raporti#it n"a ko#panit e si"uri#it #e sni# prfshir!en e raporti#it prkatastrofat n parait!en e d#e$e t pa"uara n"a kto ko#pani% r"!e"!s pr for#atet eraporti#it t ko#pani$e t si"uri#it sht 5MF% &(erso!# se harti#i i n! pasrepr#*(edhse pr d#et e shkaktuara n"a n"!ar!e katastrofike dhe prfshir!a e sa! *rendaraporti#it #u!or pr tre"un e katastrofa$e do t ndih#onte #!aft n kri!i#in e n! *a.e t

dhnash #und t pr#irso! nd!esh# n t ardh#en $(ersi#in dhe #at!en e riskut tkatastrofa$e%

/duki#i i pu*(ikut pr tre"un e si"uri#e$e n pr"!ithsi dhe sido#os pr ndr"!e"!si#in #*iriskun e katastrofa$e natrore n $eanti% &eanrisht n! $#end!e e $eant duhet ti kushtohetn kt pik *i.nese$e, sido#os atre t $o"(a e t #es#e, por edhe fer#er$e t $etpunsuar%

-. 'eferenat

Banks /% )200=+ I8atastrophic Hisk, 5na(sis and Mana"e#entJ, 1iley, fae 1?

Lito G% )201'+ ManaDhi#i 3 riskut t katastrofa$e, rasti 3 ShiprisNat8atSer$ice, Munich He )2002+ I5nnua( He$ie< of Natura( ;isastersJ, Munich He

/MC;5T, The :F;568H/; 3nternationa( ;isaster ;ata*ase

Haporti &!etor 5utoriteti M*ikr!es Financiare &iti 2012, 201'

AN; )200'+, &(ersi#i i rre.ie$e n Shipri, fae 2,=0

>anson @% )200E+ I8atastrophe, socia( co((apse and hu#an eDtinctionJ, 'orking paper

9 tr#eti t #os she#* financat, Hina(d Guri, Teuta Ba(eta, He$ista Monitor

Fae


14/14

Katastrofat Natyrore Dhe Sigurimet

Documents

Transcript of Katastrofat Natyrore Dhe Sigurimet