Karşılaştırmalı Tablolara Göre Anadolu Kronolojisi.pdf

8/16/2019 Karşılaştırmalı Tablolara Göre Anadolu Kronolojisi.pdf

1/18

Kar !ıla!tırmalı Tablolara Göre Anadolu Kronolojisi

Dr. Burçin Erdo"u

Bu yazının amacı, derledi"imiz Türkiye Arkeolojik Yerle!meleri 14C

veritabanına göre hazırlanmı! kar !ıla!tırmalı tablolar ı!ı"ında, Anadolukronolojisini incelemektir 1. Tüm yerle!meler bölgelere göre incelenmi! ve her bölge kendi içinde buluntu gruplarına göre evrelere ayrılmı!tır. Örne"in, Do"uve Güneydo"u Anadolu için PPNA 1. Evre, PPNB 2. Evre, Çanak Çömlekli Neolitik 3. Evre, Halaf-Obeid Dönemi 4. Evre ve Uruk Dönemi 5. Evre olarakayrılmı!tır.

Batı, Kuzeybatı Anadolu ve Trakya

Kuzeybatı Anadolu ve Trakya’da, #TÇ’ye kadar olan 14C tarihleri sekizyerle!im yerinden gelmektedir; Hocaçe!me, Yarımburgaz Ma"arası, Toptepe,A!a"ı Pınar, Ilıpınar, Mente!e / Yeni!ehir, Kumtepe ve Be!ik-Sivritepe.Güneybatı Anadolu’da altı yerle!im yerinden gelen 14C tarihi vardır; Hacılar,Kuruçay, Höyücek, Badema"acı, Beycesultan ve Afrodisias-Pekmez.

Batı, Kuzeybatı Anadolu ve Trakya kronolojisi elimizde olan 14Ctarihlerine göre dört evre içinde incelenebilir. 1. Evre yakla!ık MÖ 9000-6500yılları arasına denk gelir. Hacılar’ın Akeramik (veya Erken Neolitik) dönemetarihlendirilen tabakaları bu evre içinde incelenebilir. Yakın dönemde R. Durutarafından Hacılar mezarlı"ını aramak için höyü"ün çevresinde yapılan sondajların bazılarında, Mellaart’ın Akeramik tabakalarında saptadı"ı kırmızı boyalı tabanlara rastlanılmı!tır (Duru 1989; Harmankaya et al. 1997). Duru, butabanlar üzerinde buldu"u çanak çömlekleri, Höyücek ve Kuruçay’ın erkentabakalarında ele geçen çanak çömleklerin benzerleri ile olan ili!kilerine

1

Kar !ıla!tırmalı tablolardaki tüm tarihler bir sigma olarak alınmı!tır. Paleolitik yerle!meler tabloya dahiledilmemi!tir.


2/18

dayanarak, Hacılar’ın Akeramik tabakalarının gerçekte Erken Neolitik Ça"’atarihlendirilmesi gerekti"ini savunmu!tur (Duru 1999). Hacılar’ın sözü edilentabakasına ait elimizde sadece tek bir 14C tarihi vardır. Bu örne"in hata payı çok

yüksek olsa da, uyarlanmı! radyoaktif ya!ı MÖ 8200-7750 yıllarını vermektedir.Yarımburgaz Ma"arası’nın 7. ve 6. tabakaları da 1. Evre içinde

de"erlendirilebilir. 7. tabaka kendi içinde 7a ve 7b olarak ikiye ayrılır. 7atabakasından gelen 14C tarihi çok geçtir ve bu tabakaya ait oldu"u dü!ünülemez.7b tabakasından gelen 14C örne"ine göre Yarımburgaz 7’nin uyarlanmı! radyoaktif ya!ı MÖ 8530-8280 yıllarını vermektedir. Yarımburgaz 6’dan iseelimizde sadece bir tarih vardır ve MÖ 7500-6650 yıllarını vermektedir. M.Özdo"an kesin tipolojik tarihleme yapacak bir parça olmamasına ra"men,

Yarımburgaz 7 ve 6 tabakalarını Üst Paleolitik Ça"’ın sonlarına tarihlemi!tir(Özdo"an-Koyunlu 1986; Özdo"an 1999a). Fakat, 14C tarihlerine göre butabakaları Epipaleolitik Ça" içinde dü!ünmek daha do"ru olacaktır.

2. Evre yakla!ık olarak 6500-5600 yılları arasına denk gelmektedir.Hocaçe!me’nin IV-II tabakaları bu evrede incelenebilir. Hocaçe!me IV ve III.tabakalarında bulunan çok özenli yapılmı!, ince kenarlı kırmızı veya siyahastarlı, “S” kıvrımlı ve tüp biçimli delikli tutamaklar ile karakterize edilen çanakçömlek, Güneybatı Anadolu Son Neolitik Ça" çanak çömle"i ile tam olarak benze!mektedir (Özdo"an 1998b). Buluntulara göre Hocaçe!me II. tabakasıBalkanlar’ın Karanovo I dönemi ile ça"da!tır (Özdo"an 1998b;1999b).Hocaçe!me IV-III tabakaları için uyarlanmı! radyoaktif ya! MÖ 6500-6000,Hocaçe!me II için elimizdeki tarihler ise MÖ 6030-5710 yılları arasınıvermektedir.

Ilıpınar, incelenen bölgede, en fazla 14C tarihine sahip yerle!medir.Ilıpınar’da Neolitik ve Kalkolitik ça"lara tarihlendirilen 7 tabaka (X-IV)saptanmı!tır. V. tabaka VA ve VB olmak üzere ikiye ayrılmı!tır. IV. tabakadaSon Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilen mezarlar bulunmu!tur (Roodenberg 1995;

Roodenberg-Thissen 2002). Ilıpınar X-VB tabakaları için uyarlanmı! radyoaktiftarihler, X. tabakadan hata payları yüksek olan tarihler göz önünde bulundurulmadan, MÖ 6160-5470 yılları arasını vermektedir. X. tabakaIlıpınar’ın en erken tabakasıdır ve Fikirtepe kültürüne tarihlendirilir(Roodenberg 1995). Bu tabaka bir yangınla son bulmu!tur. Bunu izleyen IX-VIItabakalarda çanak çömlekte bir geli!me vardır. Fikirtepe kültürünün butabakalarda da varlı"ını korudu"u gözlenir (Roodenberg 1995). Son yıllardakazılan Mente!e / Yeni!ehir yerle!mesi Fikirtepe kültürüe ait en erken 14C

tarihlerini vermi!tir (Roodenberg 1999a, Roodenberg et al. 2003). Mente!e /


3/18

Yeni!ehir’in erken tabakasından gelen 14C tarihleri, MÖ 6460-5840 yıllarıarasını vermektedir. Mente!e / Yeni!ehir’in erken tabakalarının en üstleri gerek14C tarihlerine, gerekse bulunan malzemeye göre Ilıpınar X ile ça"da!tır

(Roodenberg 1999a).Ilıpınar’ın VA tabakası, mimari, çanak çömlek ve yerle!im düzeni

bakımından önceki tabakalardan farklıdır (Roodenberg 1995). Ele geçenmalzemeye göre, Mente!e / Yeni!ehir’in üst tabakaları ile Ilıpınar VAtabakasının ça"da! oldu"u dü!ünülmektedir (Roodenberg 1999a). Mente!e /Yeni!ehir’in üst tabakaları için uyarlanmı! radyoaktif ya! MÖ 5780-5480 yıllarıarasını vermektedir. Ilıpınar VB tabakasında mevsimlik olarak kullanıldıklarıdü!ünülen, tabanları yarı gömük binalar saptanmı!tır (Roodenberg 1999b), bu

tabaka çanak çömle"i ile Balkanlar’ın Karanovo III dönemi çanak çömle"iarasında büyük benzerlikler vardır.Yarımburgaz Ma"arası 5-2 tabakaları 2. evreye denk gelmektedir. 5.

tabakadan elimizde tek bir tarih vardır ve MÖ 6230-6080 yılları arasınıvermektedir ve bu tabaka Fikirtepe kültürü içinde dü!ünülmektedir. 5. tabaka ileonu izleyen 4. tabaka arasında bir bo!luk saptanmı!tır (Özdo"an et al. 1991). 4.tabaka Ilıpınar VIII ile ça"da!tır ve Fikirtepe kültürünün geli!kin evresinetarihlendirilir (Özdo"an 1997). Bu tabakadan gelen tek bir tarih mevcuttur, fakat bu örne"in hata payı çok büyüktür. 4. tabakayı izleyen 3. tabakadan gelen tarih,4. tabakadaki tarihten daha eskidir. 3. tabakayı izleyen 2. tabakadan ise elimizdeiki tarih vardır, ancak bunlardan biri çok geç, di"eri ise çok erkendir (4. ve 3.tabakadan gelen tarihlerden daha eski bir tarih vermektedir). Yarımburgaz, 4.tabakadan 2. tabakaya kadar, MÖ 5850-5660 yılları arasına tarihlendirilebilir.Ancak, 4. tabaka ile 3. tabaka arasında da bir bir bo!lu"un oldu"u bilinmektedir.Yarımburgaz 3 ve 2 çanak çömle"i ile Ilıpınar VI çanak çömle"i arasında benzerlikler olsa da, Özdo"an bu tabakaları Balkanlar’ın Karanovo III ve ErkenKaranovo IV kültürleri içine koyma e"ilimindedir (Özdo"an 1998a).

Öküzini Ma"arası da 2. evre içinde incelenebilir. Öküzini Ma"arası’nın enüst 4. evresi (Tabaka 0-Ib) mikrolit aletler ve çanak çömlek ile temsil edilir(Otte et al. 1995; Harmankaya-Tanındı 1996). Çanak çömle"in genelde birmezarla ili!kili oldu"u belirtilmi!tir. Ib1 tabakasından gelen dört 14C tarihi, MÖ9220-6640 yılları arasına denk gelmektedir. Çanak çömle"in üst katlara aitoldu"unu dü!ünürsek, Öküzini Ma"arası’nın 4. evresi Akeramik ve ÇanakÇömlekli Neolitik Ça"’a tarihlendirilebilir.

2. Evre içinde inceleyebilece"imiz Güneybatı Anadolu yerle!meleri,

Göller Bölgesi’nde toplanmaktadır. Höyücek, 2. Evreye ait en erken tarihleri


4/18

vermektedir. Höyücek’te Kutsal Alanlar Dönemi, Tapınak Dönemi ve ErkenYerle!meler Dönemi olarak belirlenen üç ana tabaka saptanmı!tır (Duru 1999).Her dönemin arasında bo!luk vardır. 14C tarihleri sadece Tapınak Dönemi’nden

gelmektedir ve uyarlanmı! radyoaktif ya!ı, MÖ 6460-6080 yılları arasınıvermektedir. Erken Yerle!meler Dönemi olarak isimlendirilen tabakalar,Höyücek’in en erken tabakalarıdır. Yakla!ık 4m kalınlıkta dolguya sahipoldu"unu bildi"imiz bu döneme ait elimizde henüz 14C örne"i yoktur. Ne var ki,Höyücek’in erken tabakalarının MÖ 6500’den daha eskiye tarihlendirilmeolasılı"ı büyüktür.

Badema"acı’nda devam eden kazılar sonucunda Erken Neolitik Ça"’atarihlendirilen altıdan fazla tabaka saptanmı!tır (Duru 1999). 1, 3 ve 4.

tabakalardan gelen tarihler MÖ 6400-6080 yılları arasını vermektedir.Badema"acı’nın en erken tabakalarının MÖ 6500’lere kadar indi"idü!ünülebilir.

Hacılar’ın IX-I tabakaları da 2. Evre içinde incelenebilir. Hacılar’da IX.tabakadan II. tabakaya kadar sürekli bir yerle!imin oldu"u, fakat I. tabakada birde"i!ikli"in görüldü"ü belirtilmektedir (Mellaart 1970; Harmankaya et al.1997). Hacılar 14C tarihleri IX. tabakadan IA’ya kadar MÖ 6340-5720 yıllarıarasını vermektedir. Genel Anadolu terminolojisine göre Hacılar IX-VI Son Neolitik, V-I tabakaları #lk Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilmektedir. Aynı bölgedeKuruçay Höyük’te saptanan en erken buluntular 13. tabakaya aittir. Bu tabakadamimari bulunmamı!tır, ortaya çıkarılanların höyü"ün güneyinden sürüklenerek birikti"i izlenimi söz konusudur (Duru 1994; 1999). Bu tabakaya ait tek bir 14Ctarihi vardır ve MÖ 6230-6070 yılları arasını vermektedir. Bu tabakayı izleyen12. tabakaya ait yine tek bir 14C örne"i vardır ve MÖ 6050-5920 tarihleri arasınıvermektedir. Ele geçen buluntulara göre Kuruçay 13 ve 12. tabakaları HacılarIX’dan daha erkene, Höyücek’in Erken Yerle!meler Dönemi ile TapınakDönem’ine tarihlendirilmektedirler (Duru 1999). Fakat Kuruçay 13 ve 12.

tabakalardan gelen birer örne"in 14C tarihi, Hacılar IX’dan daha erken de"ildir.Buluntulara ve 14C tarihlerine göre Kuruçay’ın 11. Tabakası, Hacılar’ın Son Neolitik ve Kuruçay’ın 10-7 tabakaları ise Hacılar’ın #lk Kalkolitik tabakaları ileça"da!tır (Duru 1999).

Karain Ma"arası da 2. Evre içinde incelenebilir. B gözünde yapılankazılar sonucunda 1-7 tabakaların karı!ık malzeme verdi"i, 8-12’nin ise #TÇ,Kalkolitik ve Neolitik Ça"’a tarihlenebilece"i ve 13. seviyeden sonraPleistosen’in ba!ladı"ı belirtilmektedir (Albrecht et al. 1992). Karain 9-13

tabakalarına ait birer14

C örne"i vardır. Bu tarihlere göre 13-11. tabakalar


5/18

Neolitik Ça"’a denk gelmektedir. Bu tabakalardan gelen tarihler MÖ 6660-5840yılları arasını vermektedir.

3. Evre MÖ 5600-4500 yılları arasını kapsar. Batı Anadolu’da Be!iktepe-Kumtepe IA kültürü bu evre içine dü!mektedir. Be!ik-Sivritepe’den gelentarihler genel olarak MÖ 4900-4500 yılları arasındadır. Tek erken tarih,terminus ante quem kabul edilirse, Be!ik-Sivritepe, MÖ 5620-4450 yıllarıarasına koyulabilir. Batı Anadolu’da, yüzey ara!tırmalarına göre, kırmızı astarlı,açkılı ince mallarla karakterize edilen yerle!meler, bilinen en eski yerle!melerdir(Erdo"u 2000). Bu yerle!meler Hocaçe!me’den gelen tarihlere göre MÖ 6500-5600 yılları arasına tarihlendirilir. Yüzey buluntularına göre Be!iktepe-Kumtepe

IA kültürü bu yerle!melerden hemen sonraya koyuldu"unda, Be!iktepe-Kumtepe IA kültürünü MÖ 5600-5700 yıllarında ba!latmak daha do"ruolacaktır.

Kumtepe IA’dan gelen iki tarih vardır ve MÖ 4800-4700 yıllarınıvermektedir. Kumtepe IA2/3’e ait tek bir tarihi, hata payı büyük olmasına kar !ıngöz önünde bulundurursak, Kumtepe IA’yı MÖ 5370-4690 yılları arasınatarihleyebiliriz.

14C tarihlerine göre Trakya’da Toptepe kültürünü Be!iktepe-Kumtepe IAkültürü ile ça"da! kabul edebiliriz. Toptepe’nin düzeltilmi! radyoaktif ya!ı MÖ5650-4800 yılları arasını vermektedir.

Trakya’da, A!a"ı Pınar kazılarında, Balkan kültürleri ile ili!kili 7 tabakasaptanmı!tır (Özdo"an 1999a; 1999b). 2-6 tabakalardan gelen tarihlere göreA!a"ı Pınar MÖ 5715-4860 yılları arasına tarihlendirilebilir. A!a"ı Pınar’ınözellikle 3. tabakasında Toptepe çanak çömle"i ve Balkanlar’ın Karanova III-IVçanak çömle"i birlikte bulunmu!tur (Özdo"an 1999a).

Karain Ma"arası 9 ve 10 tabakalarından gelen tarihler MÖ 5480-5070yılları arasını vermekte ve 3. Evre içinde yeralmaktadır.

Hocaçe!me I tabakası, Hocaçe!me’nin en üst tabakasıdır. Yo"un tarımnedeni ile tahrip olmu! bu tabakada Toptepe, Kumtepe IA ve Balkanlar’ınKaranovo III malzemesi karı!ık olarak ele geçmi!tir (Özdo"an 1998b). Butabakaya ait 14C tarihi yoktur, fakat Hocaçe!me II. tabakadan gelen ve bu tabakaiçin çok geç olan tek bir tarihi (GrN-19356 no’lu örnek) I. tabakadan gelmi! olabilece"ini dü!ünerek, I. tabakayı MÖ 5610-5360 yılları arasınatarihleyebiliriz.

Yukarıda bahsetti"imiz Ilıpınar’ın VB tabakası da 3. Evre içinde

dü!ünülebilir.


6/18

Batı, Kuzeybatı Anadolu ve Trakya için kabul etti"imiz son evre olan 4.Evre, MÖ 4500-3000 yılları arasına dü!mektedir. Kumtepe’nin IB tabakası buevre içinde incelenebilir. Kumtepe IA ile IB arasında bir bo!luk saptanmı!tır

(Korfmann et al. 1995).14

C tarihleri de bunu desteklemektedir. Kumtepe IB’ninuyarlanmı! radyoaktif ya!ı MÖ 3500-2910 yılları arasını vermektedir. KumtepeIB önceleri Son Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilse de, son yıllarda Korfmanntarafından bölgede yapılan kazılar sonucunda Kumtepe IB’nin #TÇ I’etarihlendirilmesi öngörülmü!tür. Ancak gerek buluntulara, gerekse 14Ctarihlerine göre Kumtepe IB’nin erken evrelerinin Son Kalkolitik Ça" içindeolması gerekmektedir (Harmankaya-Erdo"u 2002)

Göller Bölgesi’nde Kuruçay’ın 7. tabakası bir yangınla son bulduktan

sonra höyük uzun bir süre bo! kalmı!tır. Kuruçay’da 6A ve 6 ile 5-3. tabakalarSon Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilir (Duru 1994). 6A’dan gelen düzeltilmi! radyoaktif tarihler MÖ 3640-3380 yılları arasını vermektedir.

Beycesultan’ın Son Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilen en alt 30. tabakası 4.Evre içinde incelenir; Son Kalkolitik 1 (XL-XXXV), Son Kalkolitik 2 (XXXIV-XXIX), Son Kalkolitik 3 (XXVII-XXV), Son Kalkolitik 4 (XXIV-XX) (Lloyd-Mellaart 1962). Beycesultan XXVIII ve XXXVI tabakalardan gelen birer 14Cörnegi vardır ve ikisi birden MÖ 3790-3370 yılları arasına tarihlendirilmektedir.Beycesultan’ın en erken tabakalarından gelen malzemenin Be!iktepe-KumtepeIA kültürü ile bazı benzerliklerinden dolayı Beycesultan’nın en erken tabakalarıyakla!ık MÖ 4700 yıllarına indirilebilir.

Afrodisias-Pekmez malzemesi Beycesultan ile ili!kilidir. Afrodisias VIIB-VIIA tabakaları ile Beycesultan’ın XL-XXXV tabakaları, Afrodisias VIID-VIICtabakaları ile Beycesultan XXXIV-XXIX tabakaları, Afrodisias VIIB tabakasıile Beycesultan XXVII-XXV tabakaları ve Afrodisias VII tabakası ileBeycesultan’ın XXIV-XX tabakaları ça"da! kabul edilir (Joukowsky 1986).Afrodisias-Pekmez 14C örnekleri en erken tabakalardan gelmektedir ve

uyarlanmı! radyoaktif ya!ı MÖ 4440-3520 yılları arasına tarihlendirilir.

Orta Anadolu

Orta Anadolu’ya ait 14C örnekleri, Konya-Karaman, Aksaray ve Bey!ehir bölgelerine yayılan 11 yerlesim yerinden gelmektedir; Çatalhöyük (Do"u),Pınarba!ı, Can Hasan I, Can Hasan III, A!ıklı Höyük, Musular, Kaletepe, Kö!k


7/18


8/18

çömlek ve obsidiyen endüstrisine, gerekse heykelcikler ve duvar resimlerinegöre Çatalhöyük’ün VII-VI tabakalarından ba!layarak bir de"i!imden söz etmekmümkündür. Çatalhöyük’teki bu de"i!iklik MÖ 6600-6700 yıllarına dü!er.

Önemli bir gözlem, hem Musular ve Can Hasan III, hem de Suberdeyerle!melerinde Akeramik dönem yakla!ık MÖ 6600 yıllarına kadar devamederken, Çatalhöyük’te MÖ 7000 yılından önce çanak çömlek kullanılmaya ba!lanmı!tır.

2. Evre yakla!ık 6700-6000 yıllarını kapsar. Çatalhöyük’ün geç tabakaları(muhtemelen VIA-I) bu evreye dü!er. Pınarba!ı kaya sı"ına"ında (Pınarba!ı B),yapılan kazılar sonucunda en alt evreler Neolitik Ça"’a tarihlendirilir (Watkins

1996) ve uyarlanmı! radyoaktif tarihler MÖ 6390-5910 yılları arasını kapsar.Daha batıda Erbaba yerle!mesi de 2. Evre içinde incelenebilir. Erbaba’nın III.tabakasından üç, I-II tabakasından bir 14C örne"i vardır. Fakat tüm Erbabatarihlerinde hata payı çok büyüktür. Bunlardan sadece I-5151 no’lu örne"i gözönünde bulundurarak Erbaba’yı MÖ 6690-6430 tarihleri arasına tarihleyebiliriz.

3. Evre yakla!ık 6000-5300 yılları arasına dü!er, boyalı ve kabartmalıçanak çömlek ile temsil edilir. Can Hasan I’in boyalı çanak çömlek verentabakaları bu evre içinde incelenebilir. Can Hasan I, 2B tabakasından sekiz tarihvardır. Bunlardan BM-153 no’lu örne"in hata payı büyüktür, P-793 no’lu örnekise çok yenidir ve büyük bir ihtimalle üstteki tabakaya ait olmalıdır. Bu iki tarihgöz ardı edildi"inde, Can Hasan 2B MÖ 6000-5480 yılları arasınatarihlendirilebilir. Can Hasan I, 2A tabakasından sadece tek bir tarih vardır,fakat bu tabakaya ait oldugu !üphelidir. Can Hasan 2B için dü!ünülen tarihin,2A tabakasını da içerdi"i dü!ünülebilir.

Buluntulara göre Çatalhöyük (Batı) Can Hasan I ile ça"da!tır. Höyü"ünen altından gelen iki tarihe göre Çatalhöyük Batı MÖ 5990-5720 yılları arasına

tarihlendirilebilir.Kö!k Höyük’te Geç Neolitik/ Erken Kalkolitik olarak bilinen 3 tabaka

vardır (Harmankaya et al. 1997). Ele geçen buluntulara göre Kö!k HöyükÇatalhöyük’ün üst tabakaları ve Can Hasan I ile ça"da!tır. Kö!k Höyük‘te tek bir a"aç örne"inden alınmı! 9 a"aç halkası tarihi, en üst I. tabakadangelmektedir ve MÖ 5290-4710 yılları arasına tarihlendirilmektedir. Fakat butarihler ele geçen buluntularla uyu!mamaktadır.


9/18

#ç Anadolu Bölgesi’ne ait dü!ündü"ümüz son evre olan 4. Evre, MÖ5300-2900 yılları arasına denk gelmektedir. Pınarba!ı B’nin tahrip olmu! üstevresi (MÖ 4680-4460), Kaletepe obsidiyen atölyesinin üst tabakaları (MÖ

4920-4540) ve Can Hasan I’in 1. tabakası bu evre içindedir. Can Hasan Iyerle!mesinin, 1. tabakaya ait 14C tarihi olmasa da, 2B tabakasından gelen geç bir örne"in (P-793) bu tabakaya ait oldu"unu dü!ünerek, 1. tabakayı MÖ 5320-5070 yılları arasına tarihleyebiliriz.

Güvercinkayası, Çadır Höyük ve Demircihöyük yerle!meleri de 4. Evreiçinde incelenebilir. Güvercinkayası’ndan Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilen onadet 14C tarihi vardır. Bu tarihlere göre Güvercinkayası’nın uyarlanmı! radyoaktif ya!ı MÖ 5260-4620 yılları arasını vermektedir. Ele geçen buluntular,

Güvercinkayası’nın Geç Uruk Dönemi ve Çadır Höyük Kalkolitik tabakaları ileça"da! oldu"unu göstermektedir. Buna göre Güvercinkayası’nın en azından MÖ4500-4400 yıllarına kadar çıkması gerekmektedir. Çadır Höyük’ün KalkolitikÇa"’a tarihlendirilen tabakalarına ait yedi 14C tarihi vardır ve MÖ 5210-3370yılları arasına tarihlendirilir. Demircihöyük’ün C yapı katına ait iki tarih MÖ3340-2880 yılları arasını vermektedir.

Kuzey Anadolu

Anadolu’nun kuzey kesimiyle ilgili 14C örnekleri yalnızca #kiztepe’dengelmektedir. #kiztepe II/III Kalkolitik, #kiztepe II/II #TÇ I ve #kiztepe II/I #TÇII’ye tarihlendirilse de (Bilgi 2001) 14C tarihlerine göre #kiztepe Kalkolitik Ça" içine dü!mektedir. #kiztepe tarihlerinde büyük bir karga!a ve düzensizlikgörülür. Ço"u zaman, erken tabakalar ve evrelerden gelen tarihler daha yeni, geçtabakalar ve evrelerden gelen tarihler daha eskidir. #kiztepe I/III, II/II ve I/II’dengelen tarihlerin kendi içinde kombinasyonunu aldı"ımız zaman #kiztepe’yi MÖ

4230-3340 tarihleri arasına koyabiliriz. Bunun yanı sıra, buluntuların gerekBalkan kültürleri ile olan ili!kisi, gerekse Anadolu kültürlerinin çanakçömlekleriyle benzerli"ine dayanarak (örne"in Büyük Güllücek veBe!iktepe/Kumtepe Ia), #kiztepe’nin yakla!ık MÖ 5500-3000 yılları arasınadenk geldi"i söylenebilir.

Do!u ve Güneydo!u Anadolu


10/18

Do"u ve Güneydo"u Anadolu Bölgesi’ne ait 14C örnekleri 21 yerle!imyerinden gelmektedir; Çayönü, Hallan Çemi Tepesi, Göbekli Tepe Ziyareti,Cafer Höyük, Nevali Çori, Akarçaytepe, Gritille, Hayaz Höyük, Kumartepe,

Girikihaciyan, Tülintepe, Tepecik, Arslantepe, Fatmalı Kalecik, Hassek Höyük,Sos Höyük, De"irmentepe, Yarım Höyük, Hacınebi, Korucutepe ve Nor !untepe.

Do"u ve Güneydo"u Anadolu kronolojisi 14C tarihlerine göre 5 ana evreiçinde incelenebilir: 1. Evre Akeramik Neolitik A (PPNA) ile temsil edilir veyakla!ık MÖ 10700-8500 yılları arasına denk gelir.

Çayönü yerle!mesinde, Yuvarlak Planlı Yapılar ve Izgara PlanlıYapılar’ın erken evresi PPNA’ya tarihlendirilir (Özdo"an A. 1999). 14Cörnekleri Yuvarlak Planlı Yapılar’dan gelmektedir. Bu evrenin son tabakasından

iki adet

14

C örne"i vardır, fakat ikisinin de hata payları çok büyüktür. Bu ikitarihin kombinasyonunu aldı"ımızda, MÖ 10150 gibi bir tarih elde ederiz ki, butarihi terminus ante quem kabul edebiliriz. Buna göre Çayönü’nde PPNAevresini yakla!ık 10150-8700 yılları arasına tarihliyebiliriz.

PPNA’ya ait en erken tarihler Hallan Çemi Tepesi’nden gelmektedir.Hallan Çemi Tepesi 14C tarihlerinin ço"unun hata payları çok fazladır vegüvenilir oldukları dü!ünülemez. ±150’den büyük hata payı olan tarihleri gözönünde bulundurmayarak Hallan Çemi Tepesi’ni MÖ 10700-9210 yılları arasınatarihleyebiliriz.

Halen devam eden Göbekli Tepe Ziyareti kazılarından !imdiye kadarsadece iki adet 14C örne"i vardır ve bu tarihler Göbekli Tepe Ziyareti’ninuyarlanmı! radyoaktif ya!ı olarak MÖ 9130-8610 yılları arasını vermektedir.

Do"u ve Güneydo"u Anadolu için dü!ündü"ümüz 2. Evre Akeramik Neolitik B (PPNB) ile temsil edilir ve yakla!ık MÖ 8500-6700 yılları arasınadenk gelir. Çayönü yerle!mesinde Izgara Planlı Yapılar’ın geç evresi, Kanallı,Ta! Dö!emeli ve Hücre Planlı yapılar evreleri PPNB’ye tarihlendirilmektedir(Özdo"an A. 1999). 14C tarihlerine göre Çayönü PPNB yakla!ık MÖ 8600-7300

yılları arasına tarihlendirilir. Kanallı Yapılar Evresinden gelen tarihlerin ço"u,Izgara Planlı Yapılar’ın geç evresine ait tarihlerden daha erkendir. Ayrıca dahaönce ba"ımsız bir evre gibi gösterilen Hücre Planlı Yapılar evresinden Geni! Odalı Yapılar’a geçi! evresinin, Hücre Planlı Yapılar’ın geç, Geni! OdalıYapılar’ın erken evresini içerdi"i belirtilmektedir (Özdo"an A. 1999). Geni! Odalı Yapılar evresi PPNC dönemine konulmaktadır. Bu evreye ait tek bir tarihvardır ve MÖ 6640-6240 yılları arasını vermektedir. Ancak geçi! evresindengelen tarihlerin bir kısmının Geni! Odalı Yapılar evresine ait oldu"u


11/18


12/18

dü!er ve yerle!melerin Uruk kültürü ile ça"da! tabakaları bu evre içindeincelenir.

Girikihaciyan’ın Son Halaf ve Post-Halaf tabakaları 4. evre içine

dü!mektedir ve uyarlanmı! radyoaktif ya!ı MÖ 5880-5310 yılları arasınıvermektedir. De"irmentepe’nin Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilen en erkentabakalarına ait iki tarih vardır ve bu tarihlere göre uyarlanmı! radyoaktif ya! MÖ 5850-4998 yılları arasını verir. De"irmentepe’nin Kalkolitik tabakalarındaObeid tipi çanak çömleklerin oldu"u bildirilmektedir, Obeid kültürünün yakla!ıkMÖ 5000-4000 yılları arasına tarihlendirildi"ini dü!ünürsek (Pollock 1999),De"irmentepe tarihleri erkendir.

Korucutepe'nin Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilen en alt katları, #lk

Kalkolitik (Korucutepe A) ve Son Kalkolitik (Korucutepe B) olmak üzere ikievrede incelenir. Korucutepe A Halaf ve Obeid çanak çömleklerinin de benzerlerinin oldu"u yerel a"ırlıklı bir kültürdür. #lk Kalkolitik sonrasıyerle!mede bir kesinti gözlenmemektedir. Ço"u çanak çömlek grupları SonKalkolitik Ça"’da da (Korucutepe B) devam etmektedir. Son Kalkolitiktabakalar, Amik F ile ça"da! kabul edilir (Van Loon 1978; Harmankaya et al.1998). Korucutepe A’ya ait bir, B’ye ait dört tarih vardır ve bu tarihlere göreKorucutepe MÖ 5370-3800 yılları arasına tarihlendirilir. Nor !untepe’nin OrtaKalkolitik’e tarihlendirilen XL-XXVII tabakaları, Korucutepe A ve Amuk D veE, Son Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilen XXXVI-XXX tabakaları ise KorucutepeB ve Amuk F ile ça"da! kabul edilir (Harmankaya et al. 1998). Nor !untepe’dengelen üç tarih, MÖ 4450-3800 yılları arasını vermektedir.

Fatmalı Kalecik’te Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilen iki tabaka saptanmı!tır(Harmankaya et al. 1998). Yüzeyden, tahrip olmu! bir ocak kalıntısından, gelentek tarihin uyarlanmı! radyoaktif ya!ı MÖ 5230-5040 yılları arasını vermektedir.

Kazane Höyük’ün I-III tabakaları Halaf Dönemi’ne tarihlendirilmektedir(Bernbeck et al. 1999). II ve III. tabakalardan gelen tarihlerin uyarlanmı!

radyoaktif ya!ı MÖ 6380-5050 yılları arasını vermektedir. Örneklerde hata payıfazladır. Bu hata paylarını göz önünde bulundurursak, Kazane Höyü"ü MÖ6000-5000 yılları arasına tarihleyebiliriz.

Tülintepe yerle!mesinde Halaf Dönemi’ne tarihlendirilen en alt tabakalar,taban suyu nedeniyle kazılamamı!tır. Bunu izleyen Halaf-Obeid Dönemi’netarihlendirilen tabaka, yerel kültür ö"eleri ile birlikte her iki kültüründe ö"elerinita!ımaktadır. Tülintepe’nin Son Kalkolitik tabakası Uruk Dönemi ve Amuk F ileça"da! kabul edilir (Harmankaya et al. 1998). 14C örnekleri Tülintepe’nin ilk

Kalkolitik tabakasından gelmektedir. Fakat bazı geç tarihlerin Son Kalkolitik


13/18

tabakalara ait oldu"u dü!ünülebilir. ±150’den büyük hata payı olan tarihleri gözönünde bulundurmadan Tülintepe’nin Kalkolitik tabakaları MÖ 5300-2700yılları arasına tarihlendirilebilir.

Tepecik yerle!mesinde, derin sondajda #lk ve Son Kalkolitik Ça"’atarihlendirilen tabakalar saptanmı!tır (Harmankaya et al. 1998). 14C tarihleriUruk ve Karaz mallarının da bulundu"u Son Kalkolitik tabakadan gelmektedir.Tepecik’te sadece tek bir tarih (ODTÜ K-19) Son Kalkolitik tabaka ile ili!kiligörünmektedir; bu tarihe göre Tepecik’in Son Kalkolitik tabakası MÖ 3650-3510 yılları arasına tarihlendirilebilir.

Yarım Höyük’ün en erken tabakaları Geç Uruk Dönemi ile ça"da! kabuledilir ve 14C tarihlerine göre MÖ 3620-2920 yılları arasına tarihlendirilir.

Hacınebi yerle!mesinde yerel Anadolu çanak çömle"i ile karakterize edilen veKalkolitik Ça"’a tarihlendirilen A evresi ve onu izleyen Uruk Dönemi’netarihlendirilen B evresi, hata payları çok büyük tarihler göz önünde bulundurulmadan, MÖ 4050-3360 yılları arasına tarihlendirilebilir. HassekHöyük’ün, Geç Uruk Dönemi’ne tarihlendirilen tabakaları MÖ 3630-2700yılları arasını vermektedir.

Sos Höyük’ün en erken VA tabakası Kalkolitik Ça"’a tarihlendirilir ve14C tarihlerine göre uyarlanmı! ya!ı MÖ 3500-2900 yılları arasını vermektedir.

Aslantepe’nin, yerel Kalkolitik’e tarihlendirilen VII. Tabakası yakla!ıkMÖ 3800-3500 yılları, bu tabakayı izleyen Geç Uruk Dönemi’ne tarihlendirilenVA tabakası ise MÖ 3500-2670 yılları arasına tarihlendirilebilir.

Yerle!melerin Geç Uruk Dönemi’ne ait tabakalarının Kalkolitik Ça" içinde mi, yoksa #TÇ içinde mi incelenmesi gerekti"i halen üzerinde tartı!ılan bir konudur (Esin 2000).

Güney Anadolu

Anadolu’nun güney kesiminden 14C tarihleri, Yumuktepe ve AmikOvası’ndaki Tell Kurdu ve Tell Açana yerle!melerinden gelmektedir. GüneyAnadolu kronolojisi, elimizde olan 14C tarihlerine göre iki evre içindeincelenebilir. 1. Evre yakla!ık MÖ 7000-5800 yılları içinde incelenebilir veAmik A-B kültürleri ile temsil edilir. 2. Evre yakla!ık 5800-4000 yılları arasınadü!mektedir ve Amik C-D kültürleri ile temsil edilir.

Yumuktepe’nin #lk, Orta, Son ve Geç Neolitik Ça"’a ait tabakalarından

gelen tarihlere göre, Neolitik Ça"’ın uyarlanmı! radyoaktif ya!ı, hata payı çok


14/18

yüksek tarihler göz önünde bulundurulmadan, MÖ 7040-5800 yılları arasınatarihlendirilebilir. Yumuktepe #lk Kalkolitik Ça"’a ait 14C örne"i yoktur. OrtaKalkolitik Ça"’a tarihlendirilen XVI. tabakadan gelen tarihler, MÖ 4910-4710

yılları arasını vermektedir. Yumuktepe’nin Son Kalkolitik Ça" tabakalarına ait14C örne"i yoktur. “ Latest ” Kalkolitik olarak adlandırılan (Caneva 1999)Yumuktepe’nin Geç Kalkolitik Ça" tabakasına (XIIB) ait iki tarih MÖ 4330-370yılları arasını vermektedir.

Amik Ovası’nda Tell Kurdu kazıları sonucunda Amik C-E döneminetarihlendirilen tabakalar ortaya çıkartılmı!tır (Yener et al. 2000). Amik E (ObeidDönemi ile ça"da!) tabakalarına ait iki 14C tarihinin uyarlanmı! ya!ları MÖ4850-4690 yılları arasını vermektedir.

Tell Açana höyü"ünün do"usunda, derin su kanalında açılan sondajda SonKalkolitik Ça"’a tarihlendirilen A7-9 ve B3 olarak isimlendirilen kültürtabakalarına rastlanılmı!tır (Yener et al. 2000). B3 tabakasından gelen tek tarihMÖ 4450-4040 yılları arasını vermektedir.

Sonuç olarak, bu çalı!mada elimizde olan 14C tarihlerine göre Anadolukronolojisi olu!turulmu!tur. Her bölge, 14C tarihlerine ve malzeme gruplarınagöre evrelere ayrılmı!, böylece terminolojiden do"an karma!adanuzakla!ılmı!tır. 14C tarihleriyle malzeme uyu!mazlı"ına çok az yerle!mederastlanmı!tır. Bunun nedeni ise, örneklerdeki “eski ah!ap” ile ilgili problemler,14C tarihlemesindeki düzeltme/uyarlama sorunları veya örne"in geldi"itabakalardaki sorunlar vd. olabilir.


15/18

Kaynakça

Albrecht, G. B. Albrecht, H. Berke, D. Burger, J. Moser, W. Rahle, W. Schoch,G. Storch, H.P. Uerpmann, B. Urban. 1992. Late Pleistocene and EarlyHolocene finds from Öküzini: a contribution to the settlement history of the Bayof Antalya, Turkey. Paléorient 18/2:123-141.Balkan Atlı, N., F. Borell, R. Buxo, G. Duru, J.J. Ibanez, O Maeda, M. Molist,M. Özba!aran, R. Piquet, M. Sana, J. Wattez. 2002. Akarçay Tepe 2000 , In N.Tuna-J. Velibeyo"lu (eds.), Ilısu ve Karkamı ! Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı

Çalı !maları,ODTÜ TAÇDAM, Ankara: 287-308.Balkan-Atlı, N., D. Binder ve M.C. Cauvin. 1999. Obsidian: Sources,Workshops and Trade in Central Anatolia. In M. Özdo"an ve N. Ba!gelen(eds.). Neolithic in Turkey:133-146. #stanbul:Arkeoloji ve Sanat.Bernbeck, R., S. Pollock ve C. Coursey. 1999. The Halaf Settlement at KazaneHoyuk: Preliminary Report on the 1996 and 1997 Seasons. Anatolica XXV:109-147.Bilgi, Ö., 2001. Protohistorik Ça " da Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri. Hind-Avrupalıların Anavatanı Sorununa Yeni bir Yakla !ım. #stanbul: TASKVakfı Yayınları.Caneva, I., 1999. Early Farmers in Clician Coast: Yumuktepe in the seventhmillennium BC. In M. Özdo"an and N. Ba!gelen (ed.), Neolithic in Turkey: 105-115. #stanbul: Arkeoloji ve Sanat.Cessford, C., 2001. A new dating sequence for Çatalhöyük. Antiquity 75: 717-725.Duru, R., 1989. Were the erliest cultures at Hacılar really Aceramic? In K. Emreve B. Hrouda (eds.), Anatolia and the Near East. Studies in Honor of Tahsin

Özgüç: 94-104. Ankara:TTK.Duru, R., 1994. Kuruçay Höyük I. Ankara:TTKDuru, R., 1999.The Neolithic of the Lake District. In M. Özdo"an ve N.Ba!gelen (eds.), Neolithic in Turkey: 165-191. #stanbul:Arkeoloji ve Sanat.Erdo"u, B., 2000. The Problems of Dating Prehistoric Axe Factories and Neolithisation in Turkish Thrace. Documenta Praehistorica XXVII: 155-166.Esin, U and S. Harmankaya. 1999. A!ıklı. M. Özdo"an and N. Ba!gelen (ed.), Neolithic in Turkey: 115-132. #stanbul:Arkeoloji ve Sanat.


16/18

Esin, U., 2000. The main problems in setting up a chronological framework(Caucasus, Eastern Anatolia and Northern Syria). In C. Morro and H.Hauptmann (eds.), Chronologies des pays du Caucase et de l’euphrate aux IVe-

IIIe Millinaines: 5-9. Paris: De Boccard.Gorny, R.L., G. McMachon, S. Paley, S. Steadman ve B.Verhaaren. 2002. The2000 and 2001 Seasons at Cadirhoyuk in Central Turkey: A Preliminary Report. Anatolica XXVIII: 109-136.Harmankaya, S., O. Tanındı ve M. Özba!aran 1997. Türkiye ArkeolojikYerle !meleri II: Neolitik . #stanbul:Ege Yayınları.Harmankaya, S., O. Tanındı ve M. Özba!aran 1998. Türkiye ArkeolojikYerle !meleri III: Kalkolitik . #stanbul:Ege Yayınları.

Harmankaya, S. and B. Erdo"u 2002. Türkiye Arkeolojik Yerle !meleri IVa-b: # lkTunç Ça " ları. #stanbul: TASK Vakfı Yayınları.Hauptmann, H., 1999. The Urfa region. In M. Özdo"an and N. Ba!gelen (eds.), Neolithic in Turkey: 65-86. #stanbul:Arkeoloji ve Sanat.Joukowsky, M.S., 1986. Prehistoric Aphrodisias. Vol.I-II. Providence, RhodeIsland: Brown University.Lloyd, S ve J. Mellaart. 1963. Beycesultan I . London: The British Institute ofArchaeology at Ankara.Mellaart, J., 1967. Catal Hoyuk: a Neolithic town in Anatolia. London: Thamesand Hudson.Mellaart, J., 1970. Excavations at Hacılar I-II . Edinburgh: Edinburgh UniversityPress.Otte, M., I. Yalcinkaya, J-M. Leotard, M. Kartal, O. Bar-Yosef, J. Kozlowski, I.López Bayón, A. Marshack. 1995. The Epi-palaeolithic of Öküzini Cave (SWAnatolia) and its mobiliarity art. Antiquity 69: 931-944.Özba!aran, M., 2000. The Neolithic site of Musular-Central Anatolia. Anatolica 26: 129-151.

Özdo"an, A., 1999. Çayönü. In M. Özdo"an and N. Ba!gelen (ed.), Neolithic inTurkey: 35-63. #stanbul:Arkeoloji ve Sanat.Özdo"an, M. ve A. Koyunlu 1986. Yarımburgaz Ma"arası: 1986 yılıçalı!malarının ilk sonuçları ve bazı gözlemler. Arkeoloji ve Sanat 32/33: 4-17.Özdo"an, M., 1997. The beginning of Neolithic economies in SoutheasternEurope? An Anatolian perspective. Journal of European Archaeology 5 (2): 1-33.Özdo"an, M., 1998a. Hoca Çe!me: An Early Neolithic Anatolian Colony in the

Balkans? In. P. Anreiter, L. Bartosiewicz, E. Jerem and W. Meid (eds.), Man


17/18

and the Animal World. Studies in Archaezoology, Anthropology and Palaeolingustics in Memoriam Sandor Bökönyi: 435-451.Budapest:Archaeolingua.

Özdo"an, M., 1998b. Tarihöncesi Dönemlerde Anadolu ile BalkanlarArasındaki Kültür #li!kileri ve Trakya’da Yapılan Yeni Kazı Çalı!maları.TÜBA-AR I: 63-93.Özdo"an, M., 1999a. Anadolu’dan Avrupa’ya Açılan Kapı Trakya. Arkeoloji veSanat 90:2-28.Özdo"an, M., 1999b. Northwestern Turkey: Neolithic Cultures in Between theBalkans and Anatolia. In M. Özdo"an ve N. Ba!gelen (eds.), Neolithic inTurkey: 203-224. #stanbul:Arkeoloji ve Sanat.

Özdo"an, M., Y. Miyake and N. Özba!aran-Dede. 1991. An Interim report onthe Excavations at Yarımburgaz and Toptepe in Eastern Thrace. Anatolica XVII:59-121.Pollock, S., 1999. Ancient Mesopotamia. Cambridge: Cambridge UniversityPress.Roodenberg, J.J (ed.) 1995. The Ilıpınar Excavations I . #stanbul: NederlandsHistorisch-Archaeologisch Instituut et #stanbul.Roodenberg, J.J. and L. Thissen (eds.) 2002. The Ilıpınar Excavations II .Leiden: Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.

Roodenberg, J.J., 1999. Investigations at Mente!e Höyük in the Yeni!ehir Basin(1996-97). Anatolica 25: 21-36.Roodenberg, J.J., 1999b. Ilıpınar, an early farming village in the Iznik Lake basin. In M. Özdo"an ve N. Ba!gelen (eds.), Neolithic in Turkey: 193-204.#stanbul:Arkeoloji ve Sanat.Roodenberg, J., A. Van As, L. Jacobs ve M.H. Wijnen. 2003. Early Settlementin the Plain of Yenisehir (NW Anatolia): The Basal Occupation Layers atMentese. Anatolica XXIX:17-59.

Van Loon, M.N. (ed.). 1978. Korucutepe 2. Amsteram: North-HollandPublishing Company.Watkins, T. 1996. Excavations at Pinarbasi: the early stages. In I. Hodder (ed.),On the Surface: Çatalhöyük 1993-1995: 47-57. Ankara: BAIA.Weninger, B., 1987. Die Radiocarbondaten. In M. Korfmann (ed.). Demircihuyuk: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1975-78, II. Naturwissenschaftliche Untersucungen: 4-13. Mainz-am-Rhein: Phillip vonZabern.


18/18

Yener, A., E. Christopher; Harrison, P. Timothy, J. Verstraete, T. Wilkinson.2000. The Amuq Valley Regional Project 1995-1998. American Journal of Archaeology 104: 163-220.

Kaynak: Erdo"u, B. - O. Tanındı, - D. Uygun, TAY - Türkiye ArkeolojikYerle!meleri 14C Veri Tabanı, Ege Yayınları, Takım ISBN 975-807-003-7, CiltISBN: 975-807-075-4 #stanbul, 2004.

Karşılaştırmalı Tablolara Göre Anadolu Kronolojisi.pdf

Documents

Transcript of Karşılaştırmalı Tablolara Göre Anadolu Kronolojisi.pdf