Marksizm Bibliyoteği

ı.

V.İ. Lenin

KARL MARKS =====IN====

HAYATI FELSEFESi

SOSYOLOJiSi

HiKMET KIVILCIM

!stanbul BOZKURT Matbaa�1

No. lll

İÇİNDEKİLER

Ön söz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ı 19

Karl Marks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ı 21 Marks'ın Filozofik ve Sosyal Doktrini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Filozofik Materyalizm ............................................................. 131

Diyalektik ............................................................................. 135

Tarihin Maddeci Kavranışı. ...................................................... 139

Sınıf Dövüşü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ı43

Karşılıklar . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . ... . . .. . . . . 14 7

ÖN SÖZ

1- ı. Dünya Savaşı başlarken, Rusça Granat Ansiklopedisi "Marks ve Doktrini" hakkında Lenin'den bir makale istiyor. Fa­kat, makale 75 bin işareti (kelimeyi) geçmeyecek ... Lenin, 1914 Temmuz ve Ekim aylarında İsviçre'de makaleyi kaleme alıyor. Ansiklopedi'ye yazdıgı 17 Ekim 1914 tarihli mektubunda diyor ki: "Marks'tan alıp buraya geçirecegim birçok paragrafiardan bir üzüntüyle vazgeçmeye katlandım. Bence, bir sözlükte (bilhassa Marksizm'in en tartışmalı sorunları, örnegin felsefesi ile köylü sorunları üzerine) paragraflar alıp anmak önemlidir. Okuyucu­lar Marks'ın bütün belli başlı kurallarını el altında bulundurmalı­dırlar, yoksa bir sözlügün hedefine varılmamış olur." Aynı mek­tupta Marksizm'in bibliyografisi için ancak 15 bin işaret ayırdı­Çını ve öteki, hele Marksizm'den önceki efiilimleri kısa kesmeye mecbur kaldıgını bildiriyor. Lenin'in bu makaleye sıgdıramadıgı "promarksist"lerl kısaca tanımlayan bir makalesi var: "Mark­sizm'in Üç Kaynagı" adı ile, 1913 Mart tarihli Rusça "Tedri­sat"[Egitim] dergisinde çıkmış. Biz, gerek "Marks ve Dokrtri­ni" gerekse "Marksizmin Üç Kaynagı" yazılarının ilk felsefi ve sosyolojik bölümlerini bir!eştirip, şu broşürcügü çıkardık. Tekni­girniz böyle gerektiriyor. "Marksizm'in Ekonomisi1 Sosyaliz­mi, Taktigi" konularını "Marksizm Bibliotegi"mizin No: 4'ünde arayan bulacaktır. "Ekonomi Politik hani?" diyenler, şimdilik, kütüphanemizin "Gündelikçi İş ile Sermaye" adı ile çıkmış No: 1'i ile yetinebilirler.

Bu kitapta "öz Türkçe'yi pişirelim" derken, sözün "dibini yak-mamaya" baktık ve bazı söz karşılıklarını gene koyduk.

2 - Bu ölü yazıyı: a) Kesesi ve vakti dar olanlar okusun. Ucuzdur, kısadır, b) Kesesi ve vakti bol olanlar okusun, Marksizm 'i genişçe,

etüt etmeye bu kapıdan giriffr. Marksizm bir denizse, bu yazı onun pusulası olur;

119

c) Marksizm'in dostları okusun. Çünkü Lenin, "bir doktrini kepaze etmenin en k1sa yolu, o doktrini toycasma savunmaya kalk1şmakt1r" der.

d) "Tarafsız"lar okusun. Ola ki "nalla mıh" aralıgtnın diya lek­tiÇiine akıl erdirirfer.

e) Marksizm'in düşmanlan okusun. Belkl, -ille çatacagız di­

ye- Marksizm kadar korkunç bir "Düşünce Devi"nin agzına lokma ve evrene maskara olmak illetlerine -bu komprimeleş­t irilm iş öğüt- her hangi bir ilaç olur.

19.3.1935 Hikmet KIVILCIMLl

120

KARL MARKS

AİLESİ VE ÖGRENİMİ

Karl Marks Mayıs ı818'de Trev'de (Prusya'nın Ren havali­

sinde) dogar. Babası avukat, Yahudilikten 1824'de Protestanlı­ga dönme. Ailesinin hali vakti yerinde, kültürü var, ihtilalciligi yok idi. Marks Trev kolejini bitirdikten sonra Bonn ve arkasın­dan da Berlin üniversitelerine girdi. Üniversitede Hukuk ve özellikle Tari h ile Felsefe oku d u. ı 83 ı 'de Epikü r felsefesi üze­

rine bir tez yazıp göstererek etüdünü başardı. Marks'ın o sıra­daki kavrayışlan, henüz Hegelci-idea!ist kavrayışı idi. Berlin'de, Hegel felsefesinden tanrısız ve ihtilalci neticeler çıkarmaya ba­kan "solcu Hegelciler" (Bruno Bauer vs.) mahfiline (yuvarına) katıştı. Üniversiteden çıkınca, Marks Bonn'da kaldı. Niyeti ora­da profesör almaktı. Fakat gerici bir politika güden ve 1832'de Ludwig Feuerbach'ı profesörlükten atan hükümet, 1835'de üni­versiteye girmesine bir daha engel oldu ve aynı hükümetin, 1841 'de, genç profesör Bruno Bauer'in Bonn'da konferanslar

vermesini de yasak etmesi, Marks'ı herhangi bir üniversite ka­

riyeri beklemekten vazgeçirdi.

MARKS: SOL HEGELCİ VE FEUERBACHCI

Bu sı ra lar, Almanya'da Sol Hegelci!ik alabildigine açılıp iler­liyordu. Hele ı836'dan beri, Ludwig Feuerbach, teolojinin {ila­

hiyatın) eleştirisine girişirve 1841'de "Hıristiyanlıgın Özü" kitabı ile iyice benimsedlgi materya!izme yönelir. 1843'de "Gelecekteki Felsefenin Prensipleri" eserini çıkarır. En­

gels, daha sonra ları Feuerbach'ın bu yazıları hakkında şöyle yazar: "Bu eserlerin (dogrusu wesender Christentums'un) ne

kurtar/Cl bir etki yapt1gm1 insan kendi kendisine deneme/i. Biz

121

(yani Hegel'ciler; Marks da onlarla) birden bire Feuerbach'm tilmizleri (öğrencileri- Çirak/an) oluvermişizdir."

GAZETE Cİ LİKTEN EKONOMİSTLiG E

İşte o sırada, Solcu Hegelcilerle oldukça ilişki noktaları bu­lunan Rhenain'in radikal burjuvaları, Kolonyada, Rhenau gaze­tesi adlı { 1 .1.1842'den beri çıkan) bir muhalefet gazetesi kur­dular. Marks'la Bruno Bauer buna başlıca yazarlar gibi girdiler ve 1852 Ekim'inde Marks gazeteye baş yazar oldu. Bunun üze­rine de, Bonn'u bırakıp Kolanya'ya geldi. Marks'ın idaresinde çıkan gazetenin devrimci demokrasiye egilimi açıktan açıga be­lirdi. Hükümet ilk önce gazeteyi iki kat hatta üç kat sansüre ugrattı, sonra 1 Nisan 1843'de kapattı. ı·ı Marks'ın Gazete Rhe­nan [Rheinische Zeitung]da çıkarttıgı özenli makaleler aşağıda gösteriliyor. Bunlardan başka olarak Engels'in andıgı bir önem­li makale daha var ki, Moselle vadisi bagcılarının durumları ko­nusundadır. Marks, gazeteci hamaratlıgı sırasında ekonomi­politik bilgisinin yetersiz oldugunu anladı ve anlar anlamaz ateşli ekonomi-politik etüdlere girişti.

EVLENME; DEVRİMCİ - YIGINCI (KİTLECİ) HlZ

1843'de, Marks çocukluk arkadaşı olan ve daha üniversite­de okurken nişanlanmış bulundugu Jenny Von Westphalen ile Kreussnach'da evlendi. Karısı Prusya'nın asli ve gerici bir aile­sindendi. Jenny Von Westphaien'in ağabeyisi en gerici bir za­ma nda ( 1850-1858) Prusya İçişleri bakan ı old u. Marks, 1843 sonbaharında, Arnold Ruge ( 1802-1880) lle biri ik te ra d i kal bir dergi çıkarmak üzere Paris'e gitti. Ruge, sol Hegelci, 1825'den 1830'a degin hapis, 1848'den sonra gerici (mürteci) ve 1866'dan 1870'e degin Bismark'a partizan olmuş bir adamdır. Fa kat, Deutsche Fra nzösische Jahrebüche: Fransız Al man Ytllı­gı (haberleri) adını alan bu derginin yalnız 1. fasikülü çıktı. Al­manya'da gizlice dagıtılmasındaki güçlükler ve Marks'la Ruge arasında çıkan düşünce ayrı lı k ları yüzü nden ka pa nd ı. Marks, bu dergide yazdıgı makalelerle, artık bize, "var olan şeylerin

(*) Rusça aslında yanhşlıkla "1 Ocak" denir. Marks ı 7-18 Mart'ta gazete yazı ku· rulundan çekilmeye mecbur kalmıştı. Ama, Sansür Bakanlığı 1843 Ocak'ı sonunda yayınladığı duyuruda 31 Mart'tan itibaren gazetenin yasak edildiğini bildirir.

122

hepsini amans1zca eleştirmeyi" ve hele "eleştiri silahi, silahla­

rm eleştirisine varmamafld1r" diye ögütleyen, yıgınlara ve pro­letaıyaya ses veren bir devrimci gibi gözükür.

ENG ELS�SOSYALİZM�LİG·MANİFEST

1844 Eylül'ünde, Friedrich Engels bir kaç gün için Paris'e ge­lir ve gelir gelmez Marks'ın sıkı fıkı dostu olur. Her ikisi de, o za­

man Paris'te kaynaşan ihtilalci grupların yangınlı yaşayışına en hamarat kişiler olarak katıştılar. (En başta gelen Proudhon'un doktrini idi ki, Marks 1847'de çıkan FeJsefenin Yoksulluğu eseri ile bu doktrini yerin dibine batırmıştı). Marks'la Engels, çe­şit çeşit küçük burjuva doktrinlerine yaylım ateşi açaraktan, devrimci Proletarya Sosyalizminin teori ve taktigini veya bilimcil sosyalizmi (Marksizmi) yoğurdular. (Bu 1844-48 yıllarındaki Marks'ın eserlerine bakınız). 1845'de, Prusya hükümetinin dileği üzerine Marks, tehlikeli bir ihtilalcidir diye Paris'ten kovuldu. Brüksel'e gitti yerleşti. 1847 ilkbaharında Marks'la Engels, Ko­

münistler Ligi denilen gizli bir propaganda derne§ine üye yazıl­dılar ve bu Lig'in 2. (Londra, Kasım 1847) kongresinde özen li ve değerli yer tuttular. Bu kongre onlara, 1848 Şubat'ında yaymla­nan ünlü Komünist Partisi Manifesti'nin kaleme alınmasını ıs­marladı. Bu eser, yeni dünya kavrayışını, sosyal yaşayış alanına da yayılan önü sonu tutar tutarlı materyalizmi, en geniş ve en derin evrim bilimi olarak anlatılan diyalektlgi, yeni bir toplumun, yüksek sosyalizm toplumunun yaratıcısı olan Proletarya'nın sınıf döğüşü teorisini ve işçi sınıfı'nın dünya tarihindeki devrimciliği rolünü, dahiyane bir apaçıklık ve dupdurululuk ile açıp anlatır.

MARKS PRATİK İHTİLALCİ

1848 Şubat Devrimi patlak verdigi zaman , Marks Belçi­ka'dan kapı d ışa n edildi. Tekrar Paris'e geldi. Mart Devri­mi'nden sonra orayı da bırakıp Almanya'ya döndü ve Kolon­ya'da yerleşti. İşte, Marks'ın baş yazarı oldugu Yeni Rhenan gazetesi [Neu Rheinische Zeitung], 1 Haziran 1848'den, 19

Mayıs 1849'a degin orada çıktı. Yeni teori, 1848-49'daki dev­rimci olayların akışı ve ondan sonra bütün dünya ülkelerinin

Proletaryacı ve Demokratik hareketleri ile dogrulugunu belli et­tL Marks, ü stün gelen karşıdevrim tarafından ilk önce mahke-

123

meye verildi, sonra Almanya'dan kapı dışarı edildi (16 Mayıs 1849). Gene Paris'e geldi, oradan da gene 13 Haziran 1849'da

yapılan gösterilerden sonra kapı dışarı edildi. Sonra Londra'ya geçerek orada son günlerine dek yaşadı.

S ÜRGÜ N LÜ K-YOKSULLUK-Dİ DİŞME-TE ORİ

Bu sürgün yaşayışının şartları, Marks'la Engels arasındaki ( 1912'de basılan) mektuplaşma n ı n pek açı k ola rak gösterdiğ i gibi, "Dayanılmaz ölçüde" ezici ve üzücü idi. Marks ile ailesi yoksulluktan tam manası ile kırıl1yordu. Eğer Engels'in devamlı ve içtenlikle yaptıgı mali yardım olmasaydı, Marks yalnız Ser­maye [Kapital] adlı eserini başaramamakla kalmayacak, belki de çekinilmez bir surette yoksulluktan düşüp ölecekti. Bundan başka, küçük-burjuva sosyalizminin, genellikle proletaryacr ol­mayan sosyalizmin egemen olan doktrinleri ve eğilimleri (akım­lan), Marks'!, hiç durmaksızın, dinmeyen bir dövüş tuturmaya, bazen en kendinden geçirici, en yersiz şahsi saldınşlara giriş­meye zorluyordu (Herr Vogt). Mültecilerden uzak duran Marks, bir sıra tarihi emekleri içinde, bilhassa ekonomi politik etüdüne kendisini vererekten, kendi materyalist teorisini yogurdu. Marks, Ekonomi Politik bilimini, Ekonomi Politi§in Eleştirisi­ne Katki (1859) ile Sermaye [Kapital] (1. cilt 1867) adlı ese­rinde alt üst etti. (ilerde Marks'ın Doktrini'ne bakıla).

DEVRİMLER-1. ENTERNASYONAL-KOMÜN

SO yıllannın sonlarına dogru ve 60 yıllan sırasında, Demok­rasi hareketlerinin a levlenişi, Marks' ı pratik çalışmaya çag ı rd ı. Ünlü 1. Enternasyonalin İşçilerin Uluslararası Birligi'nin Lon­dra'da kuruluşu 28 Eylül 1864 tarihinde olmuştur. Marks, ı. Enternasyonal'in canı oldu, aynı sebepten Enternasyonal'in ilk çagırısının (adersinogüral) ve pek çok karar, duyuru ve bildiri­nin de yazarı gene Marks oldu. Marks başka başka memleket­lerin işçi sınıfı hareketlerini bir arada toplamaya uğraşaraktan, proletaryacı olmayan, Marksizm'den önceki ayrı ayrı sosyalizm biçimlerini ( Mazzini, Proudon, Bakunin, İngiliz liberal tradünyo­nizmi, Almanya'daki saga dogru Lassal'cı gidiş-gelişleri ve ilh.) aynı bir yola yöneltmenin yoluna bakaraktan, bütün tarlkatlar ve okulların teorilerini tepeleyerekten, başka başka memleket-

124

lerin proletarya dövüşleri için biricik bir taktik yarattı. Marks'ır 1871 'de Devrim c i olarak, güreş ve dögüş adamı olarak, o ka­dar içine işlemiş, o denli uygun ve yerinde öyle parlak bir gö­rüşle Fransa'da Sivil Savaş adlı kita bında ölçüp t;:ı rttıg ı Pari::: Kom ün ası ( 1871) yı kıldıktan sonra; Enternasyonal içinde Ba­kun i n 'ci (ana rşist)leri n kışkırttik la rı i ki likten sonra, Enternasyo­nal Avrupa'da kalamadı.

1. ENTERNASYONALİN VE MARKS'IN SÖNÜŞÜ

1872 La Hey kongresinden sonra, Marks, Enternasyonal'ir Genel Konseyi'ni New York'a kaldırttı. 1. Enternasyonal tarihi gö­revini başarmış ve yerini yeni bir döneme bırakmıştır ki, bu dö­nemde işçi hareketleri bütün dü nya ülkelerinde sonsuzcasınc daha geniş ve daha hatın say ılır bir açılışa kavuştu. O dönemdE her ulusal d evlet temeli üzerinde, yıgıncı (kitleci) bir işçi sınıf

sosyalist partisi kuruldu. Enternasyonal içinde durmaksızın saçtıgı çalışkanlık, dahc

da yaman ugraşlara baglı olan teori emekleri üzerine binince, bunların verdigi yorgunluk , en sonunda Marks'ın saglıgını VE

sıhhatini sarstı. Marks Ekonomi Politigin biç im ini degiştirmE

emeÇinin ardını bırakmadı ve, bir sürü yeni malzemeler derle­yerekten ve bir çok dilleri (örnegin Rusça'yı) etüd ederekter

Sermaye eserini başarmaya çalışt ı , amma hastalık Serma­ye'sini son u na erdi rmesi ne engel old u.

2 Aralık 1881 'de, karıs ı öldü: 14 Mart 1883'de Marks, koltu­gw içinde, mışıl mışıl son uykusuna daldı g itti . Marks, kansı (he­men hemen aile üyesi sırasına geçmiş olan) hizmetçileri HalenE

Demuth ile birlikte Londra'da Highate mezarlıgına gömüldü.

ı ı:

MARKS'IN FİLOZOFİK VE SOSYAL DOKTRİNİ

Marks'ın görüş ve doktrinlerinin topuna birden Marksizm de­nir. Marks 19. yüzyılın üç belli başlı düşünce egilim (akım)le­rini süreklileştirip başardı. Bu üç akım insaniıÇın en ilerlemiş üç milletinden geliyordu: Klasik Alman Felsefesi, Klasik İngiliz Ekonomi Politigi ve genellikle Fransız İhtiliH doktrinleri ile bag­lı olaraktan Fransız Sosyalizmi. Marks'ın düşüncelerindeki gö­ze çarpan mantık gücünü ve tutarlı derli toplulugunu, Marks'ın hasımları bile teslim ederler; bu düşüncelerin topu birden mo­dern materyalizmi ve bilimcil sosyalizmi, bütün kapitalist ülke­lerdeki işçi sınıfı hareketinin teori ve programını meydana ge­tirir. Bu yön bizi, Marksizm'in muhtevasmı, yani, Marks'ın eko­nomik doktrinini aniatmazdan önce, Marks'ın genellikle dünya­yı kavrayışı üzerinde kısaca bir açıklama yapmaya zorladı.

MARKSİZMİN ÜÇ TAMAMLAYlCI KlSMI VE ÜÇ KAYNAGI[NDAN İLKİ]

SOSYAL BİLİMLERDE TARAFSIZLIK YOK

"Ma rks'ı n doktrini" bütün kapitalistleşmiş dünyada {gerek resmi, gerek Liberal) burjuva biliminin en büyük düşmanlıgını ve en büyük kinini üzerine çekiyor. Burjuva bilimi, Marksizm'i bir çeşit "zararlı tarikat" sayıyor. Burjuva biltminden başka tür­lü şey de beklenemezdi. Çünkü sınıfların dövüşü üzerine temel atmış bir toplumda "tarafsız" sosyal bilimler bulunamazdı. Li­beral veya resmi her bilim, şu veya bu suretle ücretli köleligi savunur. Marksizm ise bu kölelige karşı dinmez bir savaş aç­mıştır. Bir ücretli kölelik toplumu içinde tarafsız bir bilim iste-

127

mek, sermayenin kazancı zara n na işçi, ücretlerini artırmanın gerekip gere kmedigini bi lmek so runu nda, burjuvadan tarafsız olmalarını dilemek, çocukça toy l uktur.

Fakat hepsi bu kad ar degi l . Felsefe i le sosyal bilimin tarihi tam bir durulukla i spat ediyor ki: Marks izm'de , evrensel kapita­lizmin düpedüz gelişim yolu dışarısına fışkırmış kapalı ve kaska­tı bir doktrine veya bir "tarikatçilıga: sektarizme" benzer hiç bir yan yoktur. Bunun tam zıddı olarak, Marks'ın bütün dehası da, tamamı bu I leri insanlık düşüncesinin önceden koymuş old ugu sorunları halletmekten ibaret kaldı. Marks ' ın doktrini, Felse­fe'nin, Ekonomi- Politigin ve Sosyalizm'in en bü yük temsilelleri­nin doktrinlerinin düpedüz ve dogrudan dogruya süreklileştiril­mesi, devam ettirilişi gibi dogdu.

MARKSiZM EN YÜKSEK DÜŞÜNCE AN ITlDIR

Marks'ın doktrini'nin gücü uçsuz bucaksızdır. Çünkü Mark­sizm dogrudur haklıdır. Marks'ın doktrini ta mam ve iyice dü­zenlidir. İnsanlara öyle bütün bir d ünya görüşü verir ki, bu gö­rüş hiç bir burjuvaca zulmü savunmakla uzlaşmaz. Marksizm, 19. yüzyılda insanlıgın Alman Felsefesinde, İngi liz Ekonomi Po­l itiginde ve Fransı z Sosyalizmi'nde en iyi olara k yarattıgı her şeyin doğal halefidir.

Marksizmin aynı zamanda üç tamamlayıcı kısmı da olan bu üç kaynağı üzerinde duracağız.

MARKSiZM VE 18. YÜZYIL FELSEFESi

Materyalizm Marksizm'in fe lsefesidir. Avrupanın bütün yeni çag tarihi, esnasında ve hele bi rikmiş Orta Çağ artıkiarına kar­şı, fikirlerde k i ve kurumlardaki derebeylige karşı kestirip attırı­cı bir savaşın açıldıgı Fransa'da, 18. yüzyılın sonunda, Mater­ya l izm keskinci mantıki sonuçlu, bütün doğa bilimlerinin pren­sipl erine uygun, batı! it i kat lara, ik iyüzlülüge, vs.ye düşman bi­rici k felsefe oldu. Bu yüzden, demokrasi düşmanları Materya­llzme karşı çıkı p çürütmeye, gözden düşürmeye, iftira ile bag­maya çabaladılar. Daima şöylece veya böylece dinin korunma­sına veya tutumuna varan, çeşitli felsefece idea l izm biçimleri­ni savundular.

Marks'la Engels, felsefece materya l izmi kuvvetle savundular ve materyalizmden her sapıtmanın ne derin yanlışlıklara gö-

128

müldügünü bir çok ke re le r gösterdiler. Marks ile Engels'in fikir� leri en d uru ve ayrıntiiı olarak Engels'in: Ludwig Feuerbach ve Anti Dühring adlı eserlerinde anlatılmıştır -bu iki eser­Komünist Partisinin Manifesti gibl -her bilinçli işçinin baş ucunda duracak gözde kitaplardandrr.

HEGEL - FEUERBACH - DİYALEKTİK MATERYALİZM

Fakat Marks, 18. yüzyılın materyalizminde takılıp kalmadı, felsefeyi daha ileri götürüp güçlendirdi. Materya!izmi, klasik Al­man felsefesinin kazançlan ve özellikle, bir yandan Feuerbach materyalizmine kapı açan, Hegel sistemi lle zenginleştirdi.

Bu kaza nçla rın belli başlrsr, Diyalektiktir. Diyalektik, en tam, en derin ve dar kafalrlrgr en saymaz bir evrim bilimi, maddeyi bize ardı arası kesilmez gelişimi içinde gösteren bilimdir. Doga billmlerinin en son keşifleri, radyum, elektronlar, elemaniann degişimi . Burjuva filozoflarının doktrinlerine ve eski çürümüş idealizme dog ru "yeniden'' yüzgeri edişlerine ragmen, bu keşif­ler, Marks'ın diyalektik materyalizmin/ en parlak güzelilgi ve üstünlügü ile görkemli biçimde kuvvetlendirdiler.

TOPLUMU N VE TARİHİN MATERYALİZMİ

Marks, Felsefece materyalizmi derinleştirerek ve geliştirerek, ta sonuna degin açıp iletti ve materyalizmi doga bilgisinden in­san toplumunun bilgisine geçirip yaydı. Marks'ın tarihi materya­lizmi, bilimcil düşüncenin en büyük kazancı ve tutkusu oldu. Ondan önce tarihin ve siyasetin kavranışında hüküm süren mahşerin ve gelişi güzelliğin yerine, şaştiası bir surette başarıl­mış, kotanlmrş, derli, düzenlileştiriimiş bir bilim geçti. Bu bilim, sosyal bir toplu m biçiminden, üretici güçlerin büyümesi dolayı­sı ile, daha yüksek başka sosyal biçimin nasıl gelişim sürecini tamamlayıp çrktıgrn ı , örnegin derebeylikten kapitalizmin nasıl dogdugunu gösterir. Nasıl ki insan bilgileri, insanın dilegine bagl1 olmayarak mevcut bulunan doğayı, yani gelişimi içindeki maddeyi bir ayna içinde imişcesine aksettirip gösteriyorsa, tip­kı böylece sosyal bilgiler (yani felsefece, dince, politikçe, vs. edinilmiş kanaat ve doktrinler) dahi toplumun ekonomi rejimini bir ayna içinde imiseesine aksettirirler. Politik sorunlar, bir eko­nomi temeli üzerinde, üst yapı olarak gelip kurulurlar. Örnegin,

129

bugünkü Avrupa Devletlerindeki muhtelif politika biçimlerinin, nasıl burjuvazinin proletarya üzerindeki tahakkümünü kuvvet­lendirmeye yaradıklarını görüp anlıyoruz.

Marks'ın felsefesi insanlıga ve hele işçi sınıfına kudretli bil­gi aletleri veren başanimiş bir felsecefe materyallzmdlr. (Marksizmin öteki iki kaynagı ekonomi ve sosyalizm kaynak­ları sırası nda gö rü leeekti r. (Marksizm Bi bl iyoteg i No: 4 'e [Ka ri Marks'ın Ekonomi Politigi1 Sosyalizmi, Taktigi] bakıla. H.K.)

130

FİLOZOFİK MATERYALİZM

MARKS- FEUERBACH- MATERYALİZM

Marks'ın fikirleri 1844-45'1erde erginleşir. Bu yıllardan be­

riye, Marks materyalist oldu ve bilhassa Feuerbach'ın taraflısı oldu. Marks'ın Feuerbach'ta, hatta daha sonraları bile zayıf

bulduğu yanları, ancak mantıkla materya!izm genişliği bakı­mından gözüken yetersizlikti. Marks "tarihte iz bırakan" Fe­uerbach'ın dünya tarihindeki değerini onun bilhassa Hegel idealizmi ile iyiden iyiye kopuşmasında ve materyalizmi sağ­lamlaştırıp ve güçlendirişinde bulur.

Gerçekten Marks şöyle yazar; "18. yüzy1lm Frans1z filozofisi ve özellikle İngiliz ve Frans1z materyalizmleri yalmz mevcut po­litik kurumlara karş1, mevcut dine ve teoloji'ye karş1 savaş aç­makla kalmadi ... "Makul bir felsefe"ye karş1 gelen "abartma!J" bir spekülasyon" an/ammdaki her türlü metafizik ile de dögüş­tü" (Kutsal Aile).

MARKS-HEGEL- DİYALEKTİK

"Hegel'e göre", diyordu Marks, "hatta fikir adm1 vererek, baş!Jbaşma bir süje kıflgma soktugu düşünce, realitenin (olan biteni n) yaratJCIS!dlr ... Bana göre, fikir(ler) dünyasi insan ruhu içine göçmüş ve orada ifade bulmuş maddeler dünyasmdan başka bir şey değildir." (Kapital).

Marks'ın bu materyalist felsefesi ile sürekli mutabık kalmış olan F. Engels, el yazısı halinde iken Marks'ın okumuş bulun­duğu Anti Dühring eserinde bu felsefeyi izah ederken, şöy­le yazar: "Bütün varl1gm birligi, var oluşundan ibaret degil­dir ... Bütün varlig m gerçek birlig i maddeliğinden ibarettir ve bu madde/ik. .. doğa bilimleri ile felsefenin uzun ve emekli bir

131

evrimi ile ispat edilmiştir ... Hareket, maddenin var oluş biçi­mi, var oluş sürecidir. Hiç bir zaman hiç bir yanda hareketsiz madde olmam1şt1r ve olamaz . . . Hareketsiz madde, maddesiz hareket kadar anlaşilmaz ka/Jr ... Fakat bunun üzerine insan, düşünce ve bilinç nedir ve nereden gelir diye kendi kendine sorarsa, düşünce ile bilincin insan beyninin ürünleri olduklan ve bizzat insamn bir doga ürünü bulundugu, içinde bulundu­gu ortamda ve ortamla birlikte insamn da geliştlgi neticesine van/ir. Ve o zaman kendiilginden anlaşilir ki, en son tahiiide insan beyninin ürünleri de gene doga ürünleridirler ve beyin ürünleri doga ile uyumsuzluk halinde degil, uygunluk halinde bulunurlar .. H ege/ idealist idi, yani, ona göre kafasmdaki fi­

kirler dişanda var olan, gerçek olay ve nesnelerin bir kopya­SI degildi. (Engels, as11 yaz1smda Abbilder (suret-yans1ma) bazen de "istinsah -kopya" abklatsch der.) Belki tersine, nes­neler ile nesnelerin geçirdikleri gelişim sürecidir ki, Hegel'e ka!Jrsa, Fikir(ide)in gerçekleşmiş hayallerinden başka bir şey degildirler ve bu fikir/ daha önceden, artik ne biley/m nerede, madde dünyasmm varl1§mdan önce vard1r."

MADDE DÜŞÜNCENİN ANASIDIR

Engels'in Ludwig Feuerbach adlı bir kitabı var, ki onda Fe­

uerbach'ın felsefesi hakkındaki kendisinin ve Marks'ın fikirleri­

ni anlatır. Ancak Hegel, Feuerbach ve tarihin maddeci kavranı­

şı üzeri nde Marks'la biri i k te ( 1844-45'de) yaz d ıkiarı eski el

yazmasını tekrar okuduktan sonra basrimaya verdigi bu kita­

b ında, Engels der ki:

"Her felsefenin ve özellikle her yeni felsefenin temelli soru­nu, düşünce ile madde arasmdaki ilişkOer sorunudur. ilkönceki unsur, en eski eleman nedir? .. Bu soruya verdikleri cevaba gö­re filozoflar iki ayn kampa bölünür/erdi: Do§aya bakarak ruh (ide) daha önce gelir diyen ve bu yüzden her ne çeşitte olursa o/sun1 dünyamn, madde dünyasmm yarat1lm1ş bir nesne oldu­gunu kabul edenler... idealizm kampm1 kuranlardl. ötekileri, dogayt (evreni) ilkönce gelmiş sayarlar, çeşit çeşit materyalist oku/Ianna girer/erdi." (Engels: Ludwig Feuerbach ve Klasik

Alman Felsefesinin Sonu).

132

GERİCİ (MÜRTECİ) FELSEFELER {Felsefe bakımından) materyalizm ile idealizmin başka her­

hangi bir türlü kavranışı karışıklıktan başka bir şey çıkarmaz. Marks, yalnız, daima şu veya bu suretle dine baglı kalan ide­alizmi degil, fakat özell ikle bu günlerde ortallga pek yayılmış bulunan, Hume ile Kant'ın bakışını, agnostisizmi {bilinmezcili­gi), kritisizmi {eleştiricilik) pozitivizmi de, her ne kılıkta ortaya çıkarsa çıksın/ar, hepsini kategorikman yanına ugratmad ı . Çünkü b u son çeşitte bir felsefeyi gerici { mürteci) buldu, ide­alizme verilmiş taviz ve "pratikte, materyalizmi inkar ederken, ötede gizli kapak/! olarak kabul ediş." {Engels: Ludwig Feuer­bach) gibi saydı. Su konuda, Marks'la Engels'in yukanda an ı­lan eserlerinden başka, Marks'ın Engels' e 12 Ocak 1866'da gönderdigi mektuba bakınız : Thomas Huxley "son yillarda ol­dugundan daha materyalist" gözükür ve "düşündügümüz za­man asla materyalizmden aynlamadJğlmiZI" bildirir. Marks ay­nı zamanda Huxley'i agnostisizme ve Hume teorisine doğru bir "gizli kapıcık" açmakla suçluyordu.

ÖZGÜRLÜK ZORUNLULUGUN BİLİNCE GEÇİŞİDİR

Marks'ın, özgürlükle, zorunluluk arasındaki ilişkilere dair olan görüşünü unutmamak özenlidir. "Özgürlük, zorunlulugu anlatmaktan ibarettir. Zorunluluk, ancak anlaştlmaz kaldtkça kör (bir zorunluluk)dür" (Anti Dühring.) Bu, doğayı güden ka­nunlann tanınması, zorunlulugun diyalektik bir surette özgür­lük biçimine geçişinin tanımlanmasıdır (zorunlulugun özgürlük biçimine geçişi, tıpkı kavranılmış degil, belki kavranabilir olan "nesnenin kendisi"nin "nesnelerin özü"nden "olay"a geçer geç­mez "bizim için nesne" haline girişi gibidir).

SAPlK MATERYALİSTLER

Feuerbach'ınki {ve hele Büchner-Vogt-Moleschotte'lerin "bayagı: vülger " materyalizmi) de birlikte olmak, üzere bütün "eski " materyalizmin öz yanlışlıgı, Marks'la Engels'e göre, şu nokta lardadı r: 1. "Öz be öz mekanik" olma k {ola nı biteni M e­kanist anlamak), çünkü en son kimya ve biyoloji (ve, bugüne bugün, şunu da ilave etmek uygun düşer: elektrigln madde te­orisi, kanunu) ilerley!şini hesaba katmazd1; 2. Ne tarih, ne de

133

diyalektige uymayış (özell ikle, d iyalektige z ıt yönde metafizik oluş) ve evrim görüşünü ne mantıki sonuçlucasına ne de bü­tünlemesi ne her şeye uygulayamayış, 3. "İnsanın özü"nü (ta­

rihin elle tutu lurcas ına, somut bir surette bell ileşt i ri ld igi) b i r "sosyal ilişkilerin tümü" gibi görecek yerde "soyut; mücerret" olarak kavramak böylece "eski" materya lizm madde dünyasını "yorumlamak"tan başka bir şey yapmıyordu. Oysa ki bahis ko­

nusu edilmiş olan, dünyayı "degiştirmek"tl. Başka bir deyimle, eski materyalizm, "pratik devri mci faaliyetin" çapını ve degeri­ni kavrayamıyordu.

134

DiYALEKTiK

HEGEL'i AYAKLAR! ÜSTÜNE KALDIRIŞ

Marks'la Engels, Hegel Diyalektigini en geniş, en dogrucu, en derin bir evrim doktrini, klasik Alman felsefesinin en büyük kazancı sayarlar. Gelişim prensibi ile evrim hakkında söylenmiş diyalektikten başka her formül, onlara, dar, yoksul, dogada ve

toplumda (bazen sıçramalar, katastroflar, devrimlerle göze çarpan) evrimin gerçek gidişini sakatlayan, baltalayan formül­ler gibi gözükür.

"Bilinçli diyalektiiJi� doganm ve tarihin materyalistçe kav­ramiisi ad/1 doktrinimizin içine atarak, Alman idealist felsefe­sinden styn/1p kurtaran, şüphesiz hemen hemen yalmz Marks'la ben olduk. Ooga� diyalektigin mihenk ve deneme ta­Şidir. Ve şurasm1 söylemek gerekir ki� modern doga bilimleri olaganüstü zengin ve bol, y1gmı daima artan malzemeler sunar

(bu, radyum, elektronlar, elementlerin birbirine dönüşmesi, vs. keşfedilmezden önce yazılmıştı. Lenin) ve bu y1ğm y1gm malzemeler su götürmezcesine ispat eder ki, doga metafizikçe değil diyalektikçe işler." (Anti Dühring).

MADDE HAREKET VE DEGiŞİŞTiR

Engels yazar: "Büyük ana teze göre, madde dünyasi bir do­nakalmlş nesneler kompleksi değil, belki bir prose, bir gidiş, oluş - yok oluş kompleksi sayiimaiidir ki, bu gidiş kompleksin­de görünüşünde durgun, hareketsiz gibi gelen nesneler, t1pk1 beynimizin içinde b1rakt1klan zihin panltiian yani fikirler gibi, ard1 arkasi kesilmez bir s1ra birbirini kavalayan konaklan baş­tan başa geçer durur/ar ... Böyle söyleyen büyük temel tez, özellikle Hegel'den beri gelen bilince o denli derinden derine iş­ledi ki, tezin bu şekline karşi Çikacak hemen hemen kalmadi.

135

Şuras1 dogru ki, bu temelli tezi teoride kabul etmek başka şey ve etüd edilen bütün alanlara, 'ayn ayn her olan bitene uy­gulamak' başka şeydir. (Diyalektik felsefe)nin önünde, kesin, mutlak ve kutsal olan hiçbir şey yoktur. O her şeyin geçmişini ve her şeye geçmişini gösterir ve onun ard1 arkasi kesilmez oluş -yok oluştan, var olma ve geçişten, sonsuzcasma yuka­nya- ç1k1ş gidişinden başka hiçbir şey mevcut değildir ve di­yalektik felsefenin kendisi de, bu oluş yok oluşun, geçişin, Çl­ktş ve gidişin beynimiz içine vurmuş panlt/smdan başka bir şey değildir." ( Ludwig Feuerbach)

DÜŞÜNCE VE BİLGİ MADDEDEN DOGAR

Demek, Marks'a göre diyalektik "d1ş dünyanm olduğu kadar insan düşüncesinde genel hareket kanunlannm bilimidir".

İşte Hegel felsefes ini n bu devrimci görünüşünüdür ki Marks kabul etti ve g elişti rd i . Diyalektik maddecilik "bilimlerin üstünde yerleşmiş bir felsefeyi art1k ne yapsmd1 ... Bütün eski felsefeden, arta kalan ve kendi var/iğm1 koruyan şey -düşüncenin teorisi ile kanun/an-, formel mant1k ile diyalektiktir." (Anti-Dühring). Hegel'in diyalektlgi kavrayışında oldugu gibi, Marks'ın kavrayı­şındaki d iya lektigin de içinde, bugün bilgi teorisi veya epistemo­loji (gneseolojie) adı veri len şey bulunur ki, bu bilgi teorisi de kendi konusu i le tarihcil bakımdan, bilgi n in nereden çıktıgını, na­sıl gel iştigini, bi lgisizlikten bilgiye geçişi ince leyerek ve genel leş­tirerek yer tutmalıd ır .

DİYALEKTİK MATERYALiZMiN NiCELiGİ (KEYFİYETİ)

Zamanımızda, gelişim fikri, evrim fikri, sosyal bilinci n he­men tümünün içine işledi, ama Hegel felsefesi yolundan başka bir yol la işledi . Bununla bera ber, Hegel'e yaslanarak Marks' la Engels'in kanunlaştır-dıklan biçimdeki evrim fikri, ortal ıkta do­laşan evrim fikrinden çok daha geniş, özce, muhtevaca çok da­ha zengindlr . Kul lan ı l a ge len doktrinden çok daha zengi n o lan Marks doktrin indeki diyalektigin b i rkaç göze çarpan karakteri şunlard ı r: Vakti ile tanınmış merha le leri (aşama ları) göz önü n ­de canlandırır görünen, ama başka b ir biçimde, daha yüksek kertede canlandırır görünen bir evrim ("inkarın inkarı"), düz

136

ç izgi h a l i nde degi l d e adeta h e l ezo n i çizg i ha l lnde g iden b i r ge­l işi m, aksaya aksaya, katastroflar, k ıya met ler, ihtila l ler, " i l e r­leyic i g i d i ş iç inde kopu kopu vermeler" y a pa ya pa olan b i r ge­l işi m, kemiyetten ( n icelikten) keyfiyet (n i te l ik) hali ne geçiş i , iç çelişki leri n ge l iş im b içi m ine g i ri ş i , bu gel iş im, bel l i b i r o lay (fe­n o m en ) ı n s ın ı rları iç i nde veya be l l i b i r toplu m un göbeg inde, b i r cisi m üzerine etki y a pa n b i rbiri nden ayrı kuvvet ve eg i l i m lerin çatışmalan ve çarp ışmala n i le k ışk ırtı lm ı ş o l ması , bir tek veya aynı olay ın bütü n görü nüş leri a rası ndak i çözülmek ned i r b i lmez s ı k ı b i r baglı l ıg ı n ve karş ı tl ıg ı n ( zı t ka rakteri n ) bu lu n masi . ( M a rks ' ı n 8 Oca k 1 8 67'de Engels'e yazdıgı mektuba bakın ız, o ra d a Ma rks, materyal ist d iya lektikle karışt ı rm a n ı n saçma ola­cag ı n ı söyl edigi Stei n teoris in i n " katı üçl emeleri " ( trich ote­mi )yle alay eder. )

137

TARİHİN MADDECi KAVRANIŞI

DOGA+TOPLUM BİLİMLERİ BİRLEŞİR

M a rks, eski materya l izm i n mant ıks ız l ıg ın ı ve ya rı m yama­

lak o luşu nu b i l inç le kavrad ıgı i ç in , " toplum bilimi, yani tarih cil ve felsefi denilen bilimlerin top un u birden, materyalist temel­le uygun düşürtmek, ve ma teryalizme dayanarak toplum bili­mini yeni baştan kurmak" ( Lu dwig Feuerbach) gere kt ig i ka­nısı na gelm işti. Eger, genel l i kle materya f izm bi l i nc i va rl ı k la iza h ediyor, düşü ncen in sebeb in i maddede bu luyor ve varl ıg ı n sebebin i d üşüncede bu lmuyorsa, ayn ı materya l izm insanl ıg ı n sosya l yaşay ış ına uygu lanı nca, orada d a sosyal bi l incin sosyal varl ıkta i za h ı n ı bu lmas ın ı e l bet ister.

Ma rks der ki : " Teknoloji (zenaatlar ve ayg1tlar bilimi), insa­nm doga karş1smdaki çallşkan!Jgmm, insan hayatmm dogrudan dogruya üretmesindeki gidişin ve dolay1s1 ile de, bu üretim ya ­plştan f1şkmp ç1kan yaşama şartlan ile zihincil ka vram/ann, dü­şüncelerin sebeplerini aç1ga vurdurur. "

TARİHİN GİDİŞİNİ EKONOMİ TAYİN EDER

Ma rks, Ekonomi Politig in E leştirisi ne Katkı ad l ı eserinin ön sözünde, i nsan top lumu i le ta ri h ine uygu la n m ış materyaliz­min ana tezleri ni tam b i r form ü l hal i nde şöylece veri r, a n latır:

"İnsanlar, yaşamak için sosyal üretimde bulunurlarken, bir­birleri ile, belli zaruri iradelerine bag!J olmayan bir takim ilişki­lere, üretim ilişkilerine girişirler. Bu üretim ilişkileri insaniann maddi üretim güçlerinin (üretici güçlerin) belli bir gelişim sevi­yesine karş11!k ve uygun düşer. Bu üretim ilişkilerinin topu bir­den, toplumun ekonomik yap/Sim, gerçek temelini teşkil ederler ki, bu temelin üzerinde h ukukcul ve politik bir üst yap1 yükse­lir. Gene o temele uygun olarak da belli sosyal bilinç biçimleri karşilik düşer. Maddi hayatm üretim tarz1, sosyal, politik yaşa-

139

y1şm ve genellikle manevi hayatm gidişini şartlandmr. Gerçek olan biteni (realiteyi) insaniann bilinci tayin etmez, bilakis, in� saniann bilincini sosyal olan biten (olaylar) : (sosyal rea!ite) ta � yin eder. Üretici güçler herhangi bir gelişim seviyesine geldiler miydi, o zamana degin içlerinde geliştikieri mevcut üretim iliş­kileri ile, yahut üretim ilişkilerinin h ukukça deyimlendirilm esi olan, mülkiyet ilişkileri ile çattştrlar. Bir zamanlar üretici güçleri geliştirici biçimlerde olan bu (üretici) ilişkiler, şimdi o güçlere engel olmaya başlar/ar.

Derken sosyal bir devrim çag1d1r açtl!r. Ekonomi temelinde olan degişik/ik, az çok ya vaşlik veya çabuklukla, bütün o yüce üst-yapmm alt1m üstüne getirir. Bu gibi altüstlükler göz önüne getirifdimiydi, daima -fizik ve doga bilimlerinin yard1m1 ile on ­lara bag/1 olanlara yak1ş1r yolda ölçülüp biçilmesi gerek olan ­ekonomik üretim şart/annm maddi altüstlükleri ile hukukçu!, politik, dinci!, artistik (sanatol) veya felsefi biçimleri; sözün kl ­sasl, insaniann o çat1şmay1 (üretici güçler ile üretim münase ­betleri arasmdaki çelişki) bilinçlerine geçirdikleri ve son una ka ­dar savaşarak götürdük/eri ideoloji biçimlerini birbirinden ayir­detmek önemli ve gereklidir.

Nas1l ki bir kişinin ne ktratta oldugu, o kişinin kendi kendisi hakkmda b es/edlgi fikirler/e ölçülmezse, tipki ö ylece bir böyle altüstlük çagmm ne oldugu da, o ça§m kendi kendisi hakkmda edinmiş oldugu düşünceler/e kestirilemez. Aksine bu edinilmiş düşünceler ve bilinci, o çagdaki maddi hayatm Zltflklan, çatiş ­maian ile, sosyal üretici güçlerle üretim ilişki/ed arasmdaki çe­lişki ile izah etmek gerektir. Ana çizgilerinde taslaklaştmlacak olurlarsa görülür ki, Asyal!, Antik, Derebeyi ve Modern burjuva (işveren) üretim tarz/an, bir o kadar sosyal ekonomi biçimleş ­melerinin ilerieye gelmiş çaglan diye gösterilebilir/er" ( Marks' ı n 7 Tem muz 1866 tar ihi ile E n gels'e yazd ıgı mekt uptaki kısa for­m ü le ba kın ız : " Üretim araçlan ile bellileştiri/m iş ( emegin) iş ör­gütlenmesi hakkmda teorimiz")

SAPlK TARİH FELSE FESi VE MARKSiZM

Tari h i n materyalistçe kavran1 şı, yahut d a ha doğrusu, ma­teryal i zmin mantıkçı ve tutarlı bir su rette olayla r ( fen o men } a l a n ma götü rü l ü p yayılmas ı , o ndan önceki ta ri h teori le ; ·i nde görü l en iki öze ( temele) ait ya nlışlıgı giderdi, çı karı p attı . Birin-

140

cls i, ondan önceki ta ri h teori leri , insa n ları n tarihteki faal iyetle­rin i n tutsalar tuts a lar en çok ancak ideoloj i k güdü l e r i n i , flk i rce zoru n lu sebepleri göz ö n ünd e tutuyorla r, bu g ü d ü l e ri (saik-mo­t ive), ve zoru n l u sebepleri ney i n dog u rttugu n u araşt ırmıyor, sosyal i l işk i ler sisteminin g e l işimini g üden o bjekt if, e l le tutu l u r kanun lan kavra m ıyer ve b u i l i ş k i leri n kökleri n i maddi üretimin gel işim seviyesinde a ra m ı yo rd u lar. İkincisi, ondan önceki te­ori ler halk yıg ın ları n ı n ya ptı g ı etki y i bütün b ü tü n e i h mal edi­yo rla rd ı . Halbuki tari h ci l m aterya l lzm, i lk defa olarak, kit lele ri n yaşayış ındaki sosya l şa rtları v e b u şa rtların u g radık ları de g işik­

i@ bi l i mci l b i r kes i n l ik ve açıkl ı kla i n ce l eme imka n ı n ı verd i . Marks'dan önce "sosyoloji" i le ta ri h yaza rl ı g ı , ge l lş igüzel, sırf tesad üfcüklerin yardımıyla derlenm iş, ham ( a yıkJanmaya ta b i tutulmamış) o lay la rı b i ri ktirmekle kal m ıştı . Marksizm ise z ı t eg i l lm lerin top u n u b i rden g özden geçi rd i . Bu çel işik i lk ieri n muhtel if toplum s ı n ıfl a rı n ı n iyice bel l l ü retim ve yaşayış şartla ­

r ı nd a n i leri geldig i n i gösterd i . B i r takım " hakim" fi kirler seçm ek veya bunları yorum lamak hususunda göster i len sü bj ekti v i z m i , keyfi, gel işig üzel d avra n ışları bir yana a ttı . Bütün başka başka eg i l im lerin ve bütün fi kirle rin orj in le ri n i {kök lerin i ) , i stisnas ı z ,

madd i üreti m g üçleri n i n durum l a rı nda bu la ra k aç ıga çıkard t ; böylel i kle d e sosyal ve ekonomik sistem leri n dog uş, gel işme ve çöküşlerindeki g i d iş i n bütün genişl ig ince ve deri n den deri n e i n ­celenmesine yol a çt ı . İnsa n la rı n kendi tari h i n i y a pa n sanatkar­la r gene i nsanlard ı r. Ama bu i nsa nların ve daha d og rusu i nsan y ı g ı nla rı n ı n g üd ü leri ne su retle bel l i o l u r, on ları iten güç neden gerekir? Fiki r çatışmalann ın ve çelişen özlemierin sebebi ned i r? İnsa n topl u m u n un k itles i ( yı g ı nl arı) içi ndeki bu ça tışmanın to­pu birden neyi temsi l eder? i nsan ı n ta rihteki bütü n fa a l iyeti , ma d d i h ayatı n ü reti m i üzerine temel attıg ı na göre bu maddi üret i m i n objektif şa rt ları nelerd ir? Bu şartia n n gel işim kanunu nedir? Marks d i k kati n i bütün b u soru n ları n üzeri ne y ü rüttü ve ta ri h i n bi l irnce ne yolda i n ce leneceg i n i çizdi ve tari hi, ak ı l la rı durduracak kadar bol çeşitli g örü nüşleri n e ve bütün çel işki leri ­n e ragmen, birtakım kanunlarla güdü len b i ricik b i r gidiş (tek bir süreç ) ola ra k e l e a ld ı .

141

SI NIF DÖVÜŞÜ

SOSYAL ÇATIŞMALARI N KAN U N LARI VARDI R

Herkes bil i r ki , Tarihtek i her top lu mda, baz ı k i msele ri n d i ­lekleri başka ların ınkiy le çat ışır, sosya l yaşayış çatışmalarl a do­ludur, tarih bize u lus larla top lum lar aras ındaki dögüşü, ve bu­nun gibi de u luslarla toplum ları n içindeki dövüşü gösteri r, bun­dan başka aynı tarih bize, b irb i rin i kavalaya n devrim ve ka rşı­devrim ( i rtica) savaş ve barış, durgun luk ye ça bu k çabuk ge­l işme çökü p yıkı l ı ş devreleri gösterir. Marksizm, bu düpedüz ma hşerin ve bu deh l iz in ( lab irentin) içinde kanun iann bu lu ndu­Çi unu keşfettiren yer gösterici ip i ( re h beri ) : sı n ıf dövüşü teori­sini e l i mize verir. Ya ln ız , b i r to plu mun bütün fertlerinin ve bü­tün bir topl um grubunun özlemlerin i toptan görünüşleriyle in­celemek, öz lemier in sonucun u b i l i msel bi r kesin l ik ve açık l ıkla bel ideme ve tanımlamas ına elverir. İşte, b irbirine z ıt özlemler, yaz ı l ı tari hteki her top l u m u n yapıs ı içinde bul u nan s ınıfla rın d u ­

ru m u ve yaşama şa rt l a rı a rasındaki farklardan dog a rla r. Marks, Komün ist Pa rt is i n i n Manifest ' i nde şöyle yazar:

YAZILI TARi HTE BAŞ KAN U N : SI NIF DÖVÜŞÜ

" Zaman ımıza ge l i nceye dek b i r toplumun ta ri h i (daha son ra Enge ls i lave eder: İ l kel komüna n ın ta ri h i hariç ) , s ı n ı f sava ş l a rı

tarih inden başka b i r şey o l ma d ı " . Özgür i nsan ve köle patrisyen , v e plebyen, aga ( derebey i )

ve to prakbent köy lü , usta ve kalfa , b i r sözle ezen ve ez i l e n ,

s ü rekl i çatışarak, a rd ı a rkas ı kes i l mez b i r savas tutt u l a r, ba ­zan üstü kapal ı (g i z l i ) , baza n aç ık, öyle b i r savaş k i , daima ya iht i la lci b ir devrimle bütü n top l umun k ı l r k degişti rmes i , ya da dövüşen ik i s ınıfın da y ı k ı l ıp g i tmesi i l e b i t iyordu.

1 4 3

M odern b u rj u va to plumu, d e rebeyi to p l u m u n u n y ı k ı n t ı ları

ü zerinde yü ksel di, ama s ı n ı f çatışma ları n ı ortadan kaldırma d ı .

B u rj uva rej i m i e s k i sı n ı fla rı n ye ri ne yenl leri n i , ye n i e z i ş şartl arı ­n ı , ye n i d övüş biçi mleri n i geçirme kten başka b i r şey ya p m ad ı .

Bununla beraber, ça ğ ı m ı z ı n , b u rj u va z i çağ ı n ı n kendis i n i öte ­ki çağlard a n a y ı rtedem ka ra kteri , sı n ı f ça tış malar ı m basi t leşt i r­miş, sadeleşti rm iş, o l masındad ır. To p l u m g i tti kçe d a h a çok i k i z ı t ka m p a , doğ ruda n d oğ ru ya b i rb i rine d ü ş m a n s ı n ı fa bö l ü n ü r : b i r ya nda b u rj u va zi ( se rm ayeci s ı n ı fı ) , ö b ü r ya n d a p ro l e ta rya ( i şçi s ı n ı fı ) ".

Fra nsız u l u devriminden beri, Av ru p a ta ri h i , b i r çok m e m l e ­ketl e rde ( s ı n ıf m ü ca d eleleri ) besbe l i ice olayla rın g e rçek sebep­lerin i açı ğ a vu rd u rd u .

Fra nsa'da d a ha Restorasyo n devri m b i r çok tari hç i leri n ( T h i ­e rry, G u izot, M i g net v e Thiers ' i ) meyda n a ç ı ktı k l arı görü l d ü ki , b u n l a r, o l aylan gene l l eşti ri r lerken, b ütü n Frans ı z ta ri h i n i aça­cak anahtarı n s ı n ıf dövüşü nden başka bir şey o l m ad ı ğ ı n ı tes l i m etm ekten k e n d i leri n i a l a koya m ad ı l ar. M o d e rn çağ ded i ğ imiz, çağ bu rjuva z i n i n tam başarı ça ğ ı , temsl l i ku ru m l a r g e n i ş le m i ş (veya ü n iversa l ) z e n g i n yoksul h e rkes i n oy verme çağ ı , kit l e ­lerin içinde işleyen ucuz g ü n lük basın ça ğ ı , g üç l ü çog a l a n işçi ve i şveren dernekl eri (se n d ikaları ) vs . çağ ı , d a h a d a besbel l i o l a ra k göste rd i k i ( h er n e kadar bazan tek y a n l ı , " ba rışçı" " a n a ­yasacı" b i r b içimde de olsa ) s ı n ı f dövüşü ola y l a rı n motoru d u r . M a rks' ı n Komü n i st M a n i fest' i n d en a l d ı ğ ı m ı z aşa g ı d a k i pasaj, o n u n modern to p l u m iç i n de her s ı n ıf m d u ru m u n u o bjektif o l a ­ra k v e b u s ı n ı fı n gel iş im şartl a rı n ı n ta h l i l i i le b i rl i kte ta h l i l e d e ­ce k ola n sosyal bi l i me ( sosyo l ojiye) ne g i bi zoru n l u l u k l a r d a ­yattıg ı n ı b ize g österi r :

DEV RİMDE BAŞ SI NIF: PROLETARYA

" Bu g ü n b u saat b u rjuvazi i l e y ü z y ü ze g e l e n b ü tü n s ı n ı f­l a r i ç i n d e , ya 1 n ız p rol etarya (ya ı n ız işçi s ı n ı fı ) g e rçekten d e v ­ri m ci d i r . Öte k i s ı n ı fl a r b ü y ü k e n d ü stri ( sa n a y i ) i l e rled i k çe ç ö ­ker le r, e ri y i p yok o l u rl a r; i şçi s ı n ıfı ise, b i l a k i s , b ü y ü k sa n a y i ­n i n ( m odern e n d ü s t ri n i n ) en g ü zel v e zo ru n l u ü rü n ü d ü r .

o rta s ı n ı fl a r, k üçü k fa b ri ka c ı l a r ( k ü ç ü k i m a l a tçı l a r), para ­kendec i l e r ( d ü k ka n sa h i p leri ) , esnafl a r, kö y l ü l e r, b u rj uvazi i l e ça rp ışırlar; ç ü n k ü b u rjuvazi onla rın o rta s ı n ı f olarak ( k üçük-

1 44

b u rj uvazi ) ka 1 ma la rı için b i r te h l i kedi r . Deme k on 1 a r devri m ci deg i l , bel k i m uhafazakardırlar (tutucud urlar) ; b i raz daha gid i l ­se, m ü rtecidir ler ( geric i ) ; i sterle r k i ta ri h ça rkla rı n ı geris i ng e­r iye dönd ürsün . Eger d evrimci g i b i hareket ediyorla r ise, bu o n ları n bir , gün gel i p işçi s ın ıfı i ç ine düşeriz d iye korktu ' k l a rın­dand ı r; o zaman b u n lar ş imd i k i ç ı ka rlar ın ı degi l ge lecektek i ç ı ­ka rla rı n ı savun urla r; Ke nd i görüş ler in i b ı rak ıp işçi s ı n ı fı n ı n ( proleta ryan 1 n ) görüşü nden y a n a ç ı ka r lar . "

Bir s ı ra tari h le i lg i l i eserleri iç i nde Ma rks, mate rya l is tçe ta ­ri h yazarl ı g ın ı n en parlak örneg i n i , tek tek her ve bazen b i r sı­

n ıf içeris i ndeki zü mre ve ta baka ları n tahl i l in i yaptı, göze batar­cas ına b i r a paç ık l ı k içi nde niçi n ve nas ı l "her s ı n ıf dövüşü n ü n bir po l i ti ka dövüşü o ldugunu" gösterd i . Şu a nd ıg ımız pasaj, her tari hc i l gel iş im in ( evri m i n ) bi leşkes in i ayd ın l ıga ç ıka rma k ama­c ı i le, Ma rks' ı n tah l i l ettig i sosyal i l i şk i ler ag ı i le b i r sı n ıfta n öte­kisi ne, geçmişten gelecege geçiş aşama ların ın ne den l i karış ık o ldugunu b ize açık açı k gösteri r .

Ma rks teoris i , en deri n , e n kesin ve e n ayrı ntı l ı tasdik ve uy­gu la n ış ın ı Marks'ı n ekonomi doktri n i nde bu lur. { M a rksizm 'in Ekonomi , Sosyal izm ve Takt i k bölümleri , Marksizm Kütü pha­nesin in, No : 4'ündedir)

145

KARŞILIKLAR

Fe lsefe An lam ı : U sseverl i k . Fel sefe ne i l e u g ra ş ı r? Şu ü ç şey l e :

ı - H e r b i l i rnde b u l u n u p d a h i ç b i r bi l i m e özgü o l mayan genel soru n l a rı araştırır. Varl ı k nedir? g e rçe k l i k nedir, madde, ru h ned i r? g i b i . . . H e r bi l i m köşesin i, felsefe ise to punu b i rden a ra r.

2- Bu araştırma l a rdan b ir takım p re n s ipler çıkarı r. Örneği n :

B i l g i n ere den g e l i r? Sosya l psikoloj iden . Sosyal psi koloj i ? S ı n ı f i l i ş ­k i leri n d e n . S ı n ıfl ar? Ekonom i ve teknikten v e i l h . . .

3 - Bu prensiplerle b i l i m i e re düzen veri r, yeni araştırma yol l a ­rı a çar.

Obje-Süje : İnsan içi n varl ı k iki k ı l ı kta g öz ü k ü r : A - B i r insanın kend is i , " B E N"i ( i sa n d üşünces i) buna : S üje

(düşünen k i mse) d iyoruz. B - Bir d e " Ben"den başka ya n i insan düşüncesi d ış ı n d a sayı lan

( b i l h assa v a rl ı kl a rı ) var. O n a da obje ( d üşünülen nesne ) a d ı n ı ve­riyoruz. Obje (va rl ı k ) m i ö n ce gelir süjeyi yapm ış, yoksa süj e (dü­şünce)- m i ö nce g e l i p o bj ey i ya p m ı ş ? B u sorun fe lsefe n in baş so­ru n u d ur.

Objektif: Düşün ü len nesneye g öre .

Sü bjektif: Düşünen k i m s e l e re göre .

Monizm - Düalizm : ı - Ba zı (s ın ıfl ı to p l u m u n üstü n) fel sefe leri , obj e i le süjeyi iki

ayrı cevher saya rla r : Bu n la ra D üa l i z m ( ik ic i l ik) denir. 2- Gerçekte ise obj e i l e süje, b ir tek va rl ı ğ ı n bize göre i k i gö­

rün üşüdür. Düşünülen nesne insa n ı n " Ben"i olduğu za m a n "düşünen ki­

m esne" d e bi r objed ir. Obje i l e süje, ayn ı özden g e l i r d iye n fe lse­feye M o n i z m ( b i rci l i k ) d e n i r . Monizm d e i k i çeş itt ir :

147

1 - O bjeyi (varl ı g ı ) y a ratan süj e (düşünce) d i r d iyen idea l ist Monizm : "Va h d a n i y etçil i k " "pa nte izm " g i bi .

2- Yaratı lan ve yarata n yok, s üje (düşünce ) de o bjenin (varl ı ­

g ı n ) bir öze l biçi m i d i r d iyen : Ma teryalıst moniz m ' d i r . (Her mater­yal ist monizm . Marksizm olamaz, a m a Marksizm bir m a teryalist m o n i z m 'd i r) .

M etafiz i k : ( Fi z i kten s on ra : Aristo ' n u n i l k sebepl eri a rayışı ) . , F i z i k ötesinde, tabiat bi l i m l e ri n i h i çe sayan s ı rf sü pekü lasyon ( k uru a k ı l , tecrübe d ı ş ı nda teori y e ) üzeri n e yaslanı rla r sa nan b i r b i l g i k u ru ntu l a m a k . Va rl ı g ı , d e ğ i ş m eyen M u tl a k b i r nesne san­mak ve öyl ece : " h i ç bir şey ol m a ksız ı n her şey olan varl ı k"ı a ra ­m a k : en so n u n da ta nrıya kapakla n m a k . ( B ü t ü n idea l ist fe lsefe­n i n i d ea l i bud u r . )

Materyalizm - İ dea lizm : Fe lsefe başl ı ca i k i z ı t ord u g a h a bö­l ü n ür: 1 - M ate ry a l izm süje obje ' d e n d ü şünce varl ı k'tan ruh mad­deden gel ir : ru h u ve düşüncey i belli eden maddi varlıktır, der. M ate ry a l i z m g e l i ş i m h a l i n d e olan bir topl u m u n veya devri mci b i r s ı n ı fı n Devrimci fel sefesi d i r. ( İsa 'dan 5-6 y ü z y ı l ö n c e Yunan M e � deniyeti d oğ a rke n ; 1 8 . y ü zyı l l a rd a Av ru pa b u rjuvazisi d ev rime hazırl a n ı rke n fe lsefe mate ry al ist i , ) 2 - İdeal iz m : M ate ryal i z m i n ters i ; varl ı ğ ı düşünce d og u ru r, m a dd ey i ru h yarat ır, der. İdea l izm çöken b i r sosyal düze n i n ez iş veya öl üş h a l indeki b ir sın ıfı n geri ­c i felsefesi d i r . ( İ . Ö . 3-4 yüzyı l ö n ce Yu nan med e n i yeti batarken çı ­kan sofizm, a h lak fe lsefes i ; 20 yüzyı l başı n d a ka pita lizm d üzeni çürüy ü p dag ı l ı rke n görü len kaşar l ı ideal izm çeşit leri , Durk h e i m 'cı­l ı k l a r, Berksonizm' ler. i i h . g i b i . )

Gerici Felsefeler: İnsan b i l g isi n i n zayıf n okta ları üzerine t ü ­nemiş d üşünce baykuşlan .

Agn ostisizm : ( Bi l in m ezcl l i k ) . Bi lgimiz izafi s ı n ı rlı ve e ksiktir. B u n u n l a m u tlak, s ı n ı rsız ve tam o l a n ı (Ta n rı y ı ! Ruh u ! ) kavraya­mayız . B i l i m i n va rd ı ğ ı yerd e ş imdiye dek m a d eden ba şkası n ı b u ­l a m a d ı k ; a m a b u n d a a l d a n ı p , aklanmad ı g ı m ı z ı , m a d d e n i n ötesi n ­d e b i r ru h u n b u l u n m a d ıg m ı bi l m i yoruz . . . der. Agn ostis i z m "ma­terya l i z m i n beş i g i " ol a n İngi l tere ' d e b u rj u v a z i d evri m i n i bitiri n ce d og d u . H uxley ( 1 8 2 5 - 9 5 ) g i b i m aterya l i stler Spence r ( 1 802-

1 4 8

ı 9 1 3 ) g i bi fi l ozoflar e l ebaşı l a rı d ı r . Engels b u n l a ra " Korkak Ma ter�

ya l ist" der. Çü n k ü , her g ü n k ü yaşa m a ve a raştı rm a l a rı n d a m a te r�

ya l istçe davra nd ı k ları halde üstün sı n ı fla rdan a l d ı kl a rı maaş hatı�

rı iç i n , idea l i z m 'e açı k kapı b ı ra k ı rl a r : " b i l m eyiz ama bir Ta nrı v a r"

derler!

Po zitiviz m : Ag n osti si z m ' i n Fra n s ı zcası . Fra nsa ' d a ; ı 9 . yüzyı l baş ı n da i şçi ha re k etle ri sa rpa s a rarke n Aug u st e Comte . ( ı 7 98 �

ısSO) ta ra fı ndan sistem Jeşti r i l d i . Lai ttre ( ı so ı-s ı ) ve Spen cer'ce işl e n i r. Pozitivizm'e g öre, insa n o l a n bite n l er i ve olay kan u n l a rı n ı b i l i r, a m a "sebep"lerini kavraya mayız. O l a y v e kanunla rı d ı ş ı nda M u tl a k sebep va rmış gibi?

Kant - Kritisizm i : Almanya' daki ag nostisizm mostrasi, E m a ­n u e l K a nt, ö nce : maddeyi y a rata n b i r Ru h ve Ta n rı , metafiz ikle i s� bat edi le mezd e n (Saf Akl ın E l eştiri si ) ; sonra - b u işe o d a h i zm et� çisi ag ladı d iye- a h l a k içi n bir Tanrı uyd u rmağa ka l k ışır. ( Pratik Akl ı n Eleşti ris i ) . Bu ugurda Ben ve Evren, Zaman ye Mekan d iye iki " katego ri"ye parça lar, Ru h da Madde de ispat edilemez n etice­sine va rı r. O zaman, " Be n " i le " Ev re n "i b i rleştirmek için - a l el u ­s u l - bir "Ta n rı "cagız da, o kotarıverir.

Septisizm ( iş ki lci l i k } : Ag nosti s izm "i lk sebebi" b i l miyoru m d i yorsa , septisi z m : h i ç bi şey ci k 1 eri bi 1 me m d em e ğ e g eti ri r : Ne g erçek, ne h i ç b i r şeyin dogru ol d u g u b i l i n mez ; öyle ise objektif bir bi l i m de kuru l a ma z ! M atefi z i k -Gerçek- Bi!i m - ü ç b ü y ü k yala ndı r, ( i ster i n a n i ster i n a n ma ) .

H u me Fe nomen ıst (alaycı ) İ n g i l iz filozofu : o n a göre, bize dog ­ruyu ancak de ney verir. Deney ise bir vicdan ve ş u u r olay ı d ı r : De­mek cevher yo kt u r. Ruh ve beden o l ay l a rı n m eyda na g eti rd i kl e ri bir kavray ıştı r . Olayiarsa boy u n a degiş irler : Demek k a n u n l a r gö­rü nüştürler. Ş i m d id e n başka h içbi r şeyd e n e m i n o l a mayız; yarını bi lemem? ve i l h .

Devrimci Felsefe: D i ya l ekt i k ( Devri mci g e l i ş i m fe l sefes i ) : H e r o l a y b i r sen­

tezdi r. Bir sentez i n d og m a s ı içi n b i rb i ri n e z ı t i k i başka o l a y y a ­n i t e z i l e a n t itez g e re kt i r . Tez i l e a n titez çarp ı ş ı rl a r . B u çarpış­ma bir n o ktaya ka d a r b i r i k i p k ı z ıştı ktan s o n ra b i r kıya metti r ko­par ve ye n i bir o l a y a (sente ze ) atla n ı r. S e ntez, n e teze n e a n t i ­teze benzemez : o n i a rd a n ba m b aşka d ı r . H e r d o g an sentez o l a y

149

g e n e d u rm a d ı ğ ı n da n , başka b i r o l a y tez i n e ka rş ı a ntitez o l u r : ye n i d e n ç a r p ı ş m a , ça t ı ş m a , h a reket, değişme, yeni b i r se n tez v e il h . . tarzı n d a , a ra d a b i r h ı z o l a ra k, g e r i l e geri le a t l a y ı ş l a r i l e d a i m a i 1 erleyiş, d eğ i ş i ş fe l sefesi .

Evrim : Tez i l e a ntitez a rası n d a k i çat ışma ve kız ı ş m a n ı n b irikti­ği h ız a l d ı ğ ı kona k.

Devrim : Bu b i ri k me o l g u n laşı nca, yeni bir senteze b i rden bi re sıçrayara k atlay ı ş .

Evrim kemi yetçe değişme, d ev ri m keyfiyetçe değişm e d i r, öz değ i ş i kl i k ler n e ya l n ız evri m l e, ne d e ya l n ı z devri m l e değ i l , bi rb i ­r ini tama m l aya n , b irbiri a rd ı nd a n çek i n i l mez bi r surette g e l e n h e m evrim h e m d e dev rimle olur.

Hegelci d iy alektik ( idea l i st Hegel d iya lekt@ ) : Heg e l 'e göre i l k o l a n F i kir'd i r . Fikirler, d iya l ekti k b i r g i d işle ça rp ışa ra k da i m a de­ğ i ş i r v e devri m l e açı l ı rken d ı ş d ü nyayı v e ta rihi yaratı r la r. Va rl ı k d ü şü n cen i n d iyalekti k b i r ü rü n üd ü r . Kari M a rks : Hegel d iy a lekti ­Çi i n i " b a ş aşa ğ ı yürüyen" tersi n e d evri mci b i r felsefe sayd ı . O n d a ­k i devri mci ö z ü dogru, dü rüst yü rü tm e k içi n , tuttu, Hegel d iy a ­Jekti g i n i " a ya k ları üstün e " kald ırdı : Ya n i , diyalektlgi ideal izm ö rü m ceği nden ku rta rd ı , matery a l i st çehresi i le ta n ı ttı . M a rks gös­terd i ki, d i y a l e kti k b i r su rette d e g i ş i ş ve gidiş madde n i n d u ygusu, özü ve ta ken d i si d i r. M add e d i y a l e ktik o l d ug u iç in m a dd e n i n ka ­fa m ı zda b ıraktıg ı iz demek o l a n Fikir d e diyal ektikti r. D iya lektik fi k i r m a d deyi ya ratm az; b i l a kis, diyal ektik madde k e n d i n e b e n ze ­y e n fi k i rl e ri d o ğ urur.

Feuerbach : M aterya l ist , h ü m a n i st ( i nsa ncı l ) Al m a n fi lozofu . M a rks izm ' i n Fe ue rbach'da b u l d u ğ u eks i ki ikier in b aşl ica l a rı ş un l a r­d ı r :

1 - Feuerbach materyal izmi, diya lektik deği ld ir ;

2 - Fe ue rbach 'a g öre, i n sa n ta rih in ü rü n ü d ü r . M a rksizm'de ; insan ta r ih i n ya ln ız net ices i ve eseri degi l , aynı z a m a n d a tar i h i n sebebi ve etken i d i r d e . İ nsan ta rih se l i nde b i r saman, çöpü değ i l , a ktif (ya p ı cı ) b i r va rl ı ktı r.

3 - Feuerbach, insan bi lg isi n i n maddi kay n ak l ard an geldiğini g österir. Fakat bu bi lg i n i n ne i l e bel l i leşti g i n i koya m a z . Marksi z m , i n s a n bi lg i s i n i n insan a kti fl iğ i i l e , i n s a n emeğ i n i n yayı l ı m ı i l e , insa­nın faa l i yet i n e göre be l l i o l d uğ u n u isbat eder.

ı so

Diya l e kt ik Mate rya l i z m : Hegel d iyalektlgi i le Feuerbach m ater­y a l i z m i ' n i n (çarp ışm a s ı n d a n dogma bir) sentezi d i r ; D üşü nce ve v a rl ı k diye i k i ayrı cev h e r yok ( m o n i z m ) bi r icik ol a n mad dedir ( m aterya l iz m ) ; a ma , m a d d e öl ü , d u rg u n deği l devri m ve devr im­ci bi r n esned i r ( d i ya l ekti k ) . (Kapita l iz m d e , e n d ev ri m ci sı n ı f p role­tarya o l d ug u iç in d iya lektik m a terya l iz m i şçi s ı n ıfı n ı n fe lsefes i d ir) .

So syoloj i : B üt ü n va rl t k karşı s ı n da fe lsefe ne ise, to p l u m u n ka rş ısı nd a sosyo l oj i o d u r . M a d e m ki sosyoloj i bir top l u mun fi l o zo­fisid ir, demek onda da " felsefede bu lduğumuz üç kon u vard ı r :

ı - Ekon o m i , h u k u k , siya set, a h l a k ve i l h . g i b i to p l u m b i l i m l e ­rinde parça pa rça bu l u n u p d a h i ç bi ris i n e h a s o l m ayan en g e n el sosyal soru n lan : to plumun h a re ket k a n u n l a n n ı ; doğuş, b ü yUyüş, çök ü ş sebepleri ni , top l u m şeki l l e ri n i a ra ştı n r ;

2 - Bu a raştı rma l a rd a n b i r ta kı m p rens i p l er ç ı karır. Örneg i n : sosyal çatışm a l a r, eko n o m i k i h ti yaçl a r ve ü reti m i l işki leri n e göre bel l i leşi r. Tarih m a d d i -ekon o m i k sebeplerle yü rü r, topl u m içind ek i çatışma l a rı n b a ş ı geçim çatışm a l a n n da n d ır. (Ta ri h i Maddeci l i k ) . . . g i b i .

3 - B u p rensi p i ere g öre i n sa n kümeleri n e i ç i n d e b u l u n d u kl a rı tezatla r ı çözü m iemek ve ya baskı a l tı n a a l m a k iç in b i rta k ı m m etod ­la r verir. Ö rnegi n , s ı n ı f çatı ş m a l a n içinde sı n ı f d övüşmesi metod­l a rı g i b i . Örnekl eri m i z i n tersi de ol u r :

ı - To p l u mda h areketi v e kanunları i n ka r ("ta rih bi r tekerrür­d ü r") ;

2 - Ekonom i : Çatışma ları ideoloj i kçe a n laşamamazl ıkta n d ı r; 3 - Sın ıfl a r d ö ğ üşü yoktur veya o l m a m a l ld l r. ( B u rj u va sosyolo­

j i l er i ) gibi .

Ta ri h i mate rya l izm : ( P roletarya Sosyolojisi)

ı - Ta ri h a kar, topl u m be l l i k a n u n l a ra g ö re degiş ir; 2 - Deg i ş mey i de ta y i n e d e n ve yöneten top l u m u n m a d d esi ,

y an i ekon o m i s id i r .

3 - Sosyal deg i ş m e l er ve d evr im ler sı n ı f çarpış m a l a n i l e o l u r . . . der ve metod l a r verir .

ı s ı