UntitledBibliografia:
Herbert Zbigniew, Labirynt nad morzem, Warszawa 2000.
Dzieje staroytnej Grecji maj swój pocztek w II tysicleciu p.n.e., kiedy na tych terenach pojawiy si ludy Jonów, Achajów i Dorów. Pierwszymi wielkimi cywilizacjami greckimi byy rozwijajca si na Krecie kultura minojska oraz kultura mykeska. Ich upadek nastpi ok. XII w. p.n.e., a wraz z nim rozpocz si okres, który historycy nazywaj wiekami ciemnymi.
W historii staroytnej Grecji szczególne miejsce zajmuj dwa pastwamiasta (poleis): Ateny i Sparta. Mimo dzielcych ich mieszkaców rónic w obyczajach, sprawowaniu wadzy czy wychowaniu wszystkich Hellenów czyy poczucie wasnej wspólnoty i wizy kultury, religii oraz jzyka. Dorobek kultury antycznej Grecji stanowi wan cz wiatowego dziedzictwa, jej cywilizacja odcisna pitno na wielu najróniejszych paszczyznach – od sztuki, przez filozofi i nauk, po polityk.
ródo: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Twoje cele
Scharakteryzujesz osignicia Greków w dziedzinie literatury, filozofii i sztuk piknych. Przeanalizujesz, jak rol w yciu Greków odgrywa sport. Wskaesz wpywy kultury greckiej we wspóczesnym wiecie.
Kariatydy (podpory w ksztacie postaci kobiecej) na ateskim Akropolu. ródo: domena publiczna, dostpny w internecie: www.pixabay.com.
Dziedzictwo kultury greckiej – podsumowanie
Waniejsze krainy historyczne staroytnej Grecji. Sprawd, w których krainach znajdoway si stworzone przez Hellenów cuda wiata. ródo: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Getoryk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Naley wspomnie o osigniciach Greków w dziedzinie literatury. Poetyka Arystotelesa pooya podwaliny pod wyodrbnienie trzech gównych gatunków literackich: liryki, epiki i dramatu. Grecy stworzyli te uywane do dzi miary wierszowe. Wród twórców na szczególn uwag zasuguje wspomniany przez Arystotelesa Homer. Ju staroytni uwaali go za najwybitniejszego „powanego” twórc. Jego dwa eposy: Iliada i Odyseja nale do najstarszych zabytków literatury europejskiej. Byy one inspiracj dla wielu póniejszych twórców, zarówno pod wzgldem formy – czego przykadem jest choby Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – jak i treci. Niezliczona liczba utworów plastycznych, literackich, muzycznych, filmowych, a nawet komiksów i gier komputerowych porusza tematyk wojny trojaskiej czy szerzej – mitologii greckiej.
Kolejnym wanym wkadem Greków w kultur Europy by teatr. Zarówno tragedia, jak i komedia narodziy si z improwizacji, czyli pocztkowo spontanicznych, a póniej rytualnych czynnoci wykonywanych podczas uroczystoci ku czci Dionizosa – boga podnoci, wina, i ekstatycznej zabawy. Teatr wyoni si z wypiewywanych podczas takich uroczystoci dialogów – midzy prowadzcym procesje koryfeuszem (z roli tej wyoni si potem pierwszy aktor) a reszt uczestników, tworzc chór. Liczba aktorów wzrosa z czasem do trzech, wprowadzono stroje i maski, zaczto budowa wielkie teatry, a nawet specjalne maszyny urozmaicajce widowisko. Dziea greckich twórców, takich jak Sofokles, Ajschylos czy Eurypides, do dzi nale do klasyki gatunku i miay wielki wpyw na rozwój teatru nowoytnego.
Grecki teatr w Milecie z II w. n.e. Jak nazywa si plac, na którym wystpowa chór? ródo: Radomil, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Greckie umiowanie mdroci
Homer i jego przewodnik, obraz Williama-Adolphe’a Bouguereau z 1874 r. ródo: William-Adolphe Bouguereau (1825–1905), Wikimedia Commons.
Platon i Arystoteles, fragment fresku Szkoa ateska Rafaela Sanego, znajdujcego si na cianie jednej z sal papieskiego Paacu Apostolskiego w Watykanie. ródo: Raphael (1483–1520), Palazzo Apostolico, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Jak pisze Platon, Sokrates podawa w wtpliwo sowa wyroczni w Delfach, a przynajmniej chcia osobicie sprawdzi ich prawdziwo. Wanie kwestionowanie prawd objawionych przez bogów, poszukiwanie prawdziwej wiedzy o tym, „co pikne i dobre”, lego u podstaw europejskiej filozofii. Staroytni Grecy w póniejszych czasach stworzyli kilka szkó filozoficznych: stoick, epikurejsk, cynick. Take przed Sokratesem dziaao wielu tzw. filozofów przyrody, jak Pitagoras, Tales, Heraklit i Demokryt. Myl staroytnych (zwaszcza Platona i Arystotelesa) inspirowaa wielu mylicieli póniejszych epok. Nie do przecenienia jest równie stworzona przez Greków koncepcja dialektyki i argumentacji, któr do dzi stosuje si w dyskursie publicznym.
Greckie umiowanie pikna Mieszkacy Hellady mieli te znaczne osignicia w sztukach plastycznych. Najbardziej trwae okazay si dziea architektury. Jako przykad mona poda tu wityni Partenon w Atenach (na ilustracji poniej), której sklepienie opiera si na potnych kolumnach. Grecy stworzyli trzy podstawowe style kolumn: koryncki, joski i dorycki. Byy one
Partenon. Przykadem jakiego porzdku jest ta witynia? ródo: Harrieta171, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
O rozwoju sztuki greckiej najlepiej wiadczy fakt, e sporód siedmiu cudów wiata a pi stworzyli Hellenowie. Mauzoleum w Halikarnasie, Artemizjon w Efezie i latarnia morska na Faros byy arcydzieami architektury, a kolos z Rodos i posg Zeusa w Olimpii – rzebami.
Pozostaoci po Mauzoleum w Halikarnasie.

Olimpiady dawniej i dzi Wspomniany ju Dyskobol dostarcza informacji o rozwoju jeszcze jednej dziedziny kultury – sportu. Oprócz rzutu dyskiem Grecy uprawiali wiele innych dyscyplin: rzut oszczepem, skoki, biegi, zapasy, wycigi rydwanów. Jako pierwsi zaczli wyprawia regularne igrzyska, w których udzia brali przedstawiciele rónych poleis. Igrzyska wywodziy si z uroczystoci religijnych. Najbardziej znane odbyway si w Olimpii, stanowiy one nawet podstaw pomiaru czasu. Najdobitniej wiadczy to o wanej roli sportu w yciu staroytnych Hellenów, wyróniajcej kultur greck. Cho rozwój sportu zosta w duej mierze zahamowany przez Rzymian, zwaszcza po przyjciu chrzecijastwa, to jednak idea igrzysk olimpijskich przetrwaa i odrodzia si pod koniec XIX w. S one organizowane do dzi.
ródo: Patrickneil, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Rzymska kopia Dyskobola z Muzeum Narodowego w Rzymie. Sportowiec przedstawiony jest w momencie tu przed wyrzuceniem dysku. Myron, rzebic posta, wzi pod uwag grecki kanon pikna. ródo: Livioandronico2013 (fotograf), licencja: CC BY-SA 4.0.
Recepcja kultury antycznej Grecji W wikszoci przypadków Rzymianie przyjmowali kultur greck (wiadczy o tym choby wykonanie kopii greckiego Dyskobola) i pomagali tym samym w jej rozpowszechnianiu na Starym Kontynencie. Przyjcie chrzecijastwa przynioso niewielkie zmiany. Co prawda cz dzie zostaa zniszczona lub odrzucona jako „pogaskie”, jednak chrzecijanie adaptowali witynie na kocioy, a w filozofii opierali si na koncepcjach Platona i Arystotelesa. Wraz z chrystianizacj Europy Wschodniej na te tereny docieraa take kultura grecka (a raczej greckorzymska, gdy zlay si one w jedno). Po pewnym zastoju w okresie redniowiecza powrócia ona do ask w renesansie i od tego czasu motywy mitologiczne w sztuce pojawiaj si niemal równie czsto jak biblijne.
Na koniec warto wspomnie osigniciach Greków w naukach cisych: matematyce i przyrodzie (Archimedes – twórca prawa wyporu pynów), astronomii (model heliocentryczny Arystarcha z Samos), medycyny (do dzi skadana przez lekarzy przysiga Hipokratesa). Wypracowana przez Ateczyków demokracja bya wzorem dla wielu wspóczesnych pastw. Herodot stworzy natomiast podstawy historii i geografii.
Trudno przeceni wpyw cywilizacji greckiej na ksztat dzisiejszej Europy. Staroytni Hellenowie stworzyli podstawy praktycznie kadej dziedziny kultury. Oczywicie sami równie ulegali wpywom – sztuk plastycznych uczyli si najpewniej od Persów, astronomii od Egipcjan, a pismo przejli od Fenicjan. Jednak to oni rozpropagowali te osignicia i wynalazki w Europie – samodzielnie (np. podczas wielkiej kolonizacji) lub za porednictwem Rzymian. Wieloletnia dominacja kulturalna Greków sprawia, e ich wersja kultury staa si dominujca, i nawet chrzecijastwo niewiele mogo tu zmieni, poniewa wpywy greckie byy silnie zakorzenione. Bez wtpienia cywilizacja europejska wygldaaby zupenie inaczej, gdyby nie staroytni mieszkacy Hellady.
Arystoteles (384 p.n.e. – 322 p.n.e.) – grecki filozof, ucze Platona. Autor takich dzie jak Fizyka, Metafizyka, Polityka, Retoryka i Poetyka.
Sokrates (470 p.n.e. – 399 p.n.e.) – grecki filozof z Aten, uwaany za najwaniejszego myliciela w staroytnoci
Sownik polis (l. mn. poleis)
(gr.) nazwa miastapastwa w staroytnej Grecji, gdzie wszystkie wane decyzje podejmowane byy przez zgromadzenie ludowe
koryfeusz
(z ac. coryphaeus, gr. koryphaios od koryphe – wierzchoek) przewodnik chóru w starogreckim teatrze, on równie wypowiada najtrudniejsze kwestie w sztuce;
myliciela w staroytnoci. Fidiasz (490 p.n.e. – 430 p.n.e.) – rzebiarz grecki z Aten, uwaany za najwybitniejszego przedstawiciela greckiej rzeby okresu klasycznego. Autor posgu Zeusa w Olimpii. Myron – jeden z najwybitniejszych rzebiarzy greckich, urodzony w Beocji, tworzcy w Atenach w latach 480–445 p.n.e. Autor m.in. Dyskobola.
Homer (VIII w. p.n.e.) – grecki pieniarz wdrowny, epik, piewak i recytator. Najstarszy znany z imienia europejski poeta, uwaa si go za ojca poezji epickiej. Autor eposów o wojnie trojaskiej: Iliady i Odysei.
obecnie tak okrela si wybitn, zasuon osob
dialektyka
(z gr. dialektike – sztuka dyskutowania) w staroytnoci sztuka argumentacji prowadzca do potwierdzenia lub zakwestionowania tezy; nauka o mechanizmach i sposobach rozumowania, uczya poprawnej metody dowodzenia
witynia Artemidy w Efezie (Artemizjon)
dla staroytnych Greków jeden z siedmiu cudów wiata, stanowia najwiksz ozdob Efezu w Azji Mniejszej; wybudowana ok. 560 r. p.n.e. przez króla Lidii Krezusa, spalona w 356 r. p.n.e. przez szewca Herostratesa, odbudowana ok. 260 r. p.n.e., w 262 r. n.e. zniszczona ostatecznie przez Gotów
posg Zeusa w Olimpii
rzeba zaliczana przez staroytnych Greków do siedmiu cudów wiata, przedstawiaa siedzcego na tronie Zeusa o powanym i dostojnym obliczu; posg ten wykona Fidiasz w latach 437–432 p.n.e., znajdowa si w wityni w Olimpii; uleg zniszczeniu na skutek poaru w roku 426 n.e.
Mauzoleum w Halikarnasie
jeden z siedmiu antycznych cudów wiata, by to grobowiec Mauzolosa, perskiego satrapy Karii, wzniesiony ok. 350 r. p.n.e., zaprojektowany przez architektów greckich na polecenie królowej wdowy – Artemizji; nie przetrwa do naszych czasów
kolos z Rodos
olbrzymich rozmiarów posg Heliosa, greckiego boga soca, wybudowany w latach 294– 282 p.n.e. z brzu i ustawiony u wejcia do portu Rodos; zaliczany do siedmiu cudów wiata staroytnego; zniszczony w wyniku trzsienia ziemi w 226 p.n.e.
latarnia morska na Faros
zbudowana ok. 280 r. p.n.e. na polecenie Ptolemeusza I na wyspie Faros koo Aleksandrii; uwaano j za jeden ze staroytnych cudów wiata; ostatecznie zniszczona na skutek trzsienia ziemi w 1375 r.; pozostae po niej ruiny znikny, kiedy w 1480 r. sutan Egiptu uy ich do budowy w tym miejscu fortu
filozofia
(z gr. filos – mionik + sofia – mdro) systematyczne i krytyczne rozwaania na temat podstawowych problemów i idei, dce do poznania ich istoty, a take do caociowego zrozumienia wiata
Partenon
witynia Ateny na Akropolu w Atenach, zbudowana w latach 447–432 p.n.e.
Hellada
ogólna nazwa staroytnej Grecji; pierwotnie t nazw okrelano ziemie na poudniu Tesalii, zamieszkane przez plemi Hellenów
wielka kolonizacja
ruch osadniczy organizowany przez mae greckie miastapastwa (poleis); kolonizacja obejmowaa wybrzea Morza ródziemnego i Morza Czarnego od VIII do VI w. p.n.e.
Sowa kluczowe staroytno, staroytna Grecja, Sparta, Ateny, filozofia grecka, teatr staroytny, sport, olimpiada, igrzyska olimpijskie, kultura staroytnej Grecji
Bibliografia D. Musia, wiat grecki. Od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.
Sownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, Warszawa 2005.
G. Reale, Historia filozofii staroytnej, t. 1–5, tum. E.I. Zieliski, Lublin 1999.
Film edukacyjny
Polecenie 1
Film dostpny pod adresem hps://zpe.gov.pl/a/Dt5V07N5s
Film nawizujcy do treci materiau
Film dostpny pod adresem hps://zpe.gov.pl/a/Dt5V07N5s
Film nawizujcy do treci materiau
Polecenie 2
Twoja odpowied
Polecenie 3
Opisz, w jaki sposób moemy wspóczenie dba o dziedzictwo cywilizacji i kultury staroytnej Grecji.
Twoja odpowied
Wspóczesny uniwersytet przypomina swym charakterem zaoon w staroytnej Grecji
.
najbardziej znane odbyway si w .
Teatr grecki narodzi si z wystpów podczas uroczystoci ku czci .
wiczenie 2
Wska waciwe dokoczenie zdania.
Uwaa si, e liczba pi (staa matematyczna) zostaa pierwszy raz obliczona przez…
Arystotelesa.
Archimedesa.
Platona.
Sokratesa.
wiczenie 3 Wska zasady, które s dziedzictwem staroytnej Grecji we wspóczesnej Europie.
struktura spoeczna
ochrona prywatnoci
prawo do bycia wybieranym na urzdy
prawo obywateli do inicjatywy ustawodawczej






wiczenie 4 Przyporzdkuj do kadego z opisów imi greckiego filozofa, zwolennika danego pogldu.
„Wszystko jest z wody, woda oznacza ycie, wiat mia pocztek w wodzie i to ona jest zasad rzeczywistoci (arche).”
Tales z Miletu
„Kady czowiek posiada intuicyjn wiedz o dobru. Aby by dobrym, trzeba wiedzie, czym jest dobro
(intelektualizm etyczny). Dobro ma charakter absolutny i niezaleny od istniejcych struktur spoecznych.”
Zenon z Kion
skutkowym. W przyrodzie nie ma celowoci, nie istniej bogowie ani
duchy, jest tylko materia i przyczynowo.”
Sokrates
„ wiat ma organiczn budow, a zasady nim rzdzce nie podlegaj
zmianie. Naley zatem bezwarunkowo si im podporzdkowa, pogodzi si z tym, co niesie ycie, zaakceptowa
nieunikniono mierci i dy ku ataraksji (niewzruszonoci).”
Demokryt z Abdery
Przyjrzyj si poniszej fotografii, a nastpnie na jej podstawie uzasadnij, e artystyczne osignicie staroytnych Greków stao si kanonem w póniejszych wiekach.
Belweder w Warszawie, w XX w. siedziba prezydenta Polski. ródo: Wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Twoja odpowied
Fotografia przyrzdu. ródo: Wikipedia.org, domena publiczna.
Twoja odpowied
Fotografia róda z epoki. ródo: Wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Uzasadnienie
Rozstrzygnij, czy przedstawiona graficznie na poniszej ilustracji forma gosowania nawizuje do osignicia staroytnej Grecji. Uzasadnij odpowied.
Referendum w Polsce w 1997 r. w sprawie przyjcia nowej konstytucji, wyniki w województwach. Kolor fioletowy – procent odpowiedzi „tak” powyej 50% (jasnofioletowy – powyej 50%, ciemnofioletowy – powyej 60%), kolory óty i pomaraczowy – procent odpowiedzi „nie” powyej 50% (óty – powyej 50%, ciemnopomaraczowy – powyej 60%, jasnopomaraczowy – powyej 70%). ródo: Aight 2009, Wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.
Uzasadnienie
Zapoznaj si z poniszymi ródami, a nastpnie wykonaj kolejne polecenia.
ródo A
ródo B
Zbigniew Herbert
Labirynt nad morzem
Jedyn materialn nagrod dla zwycizcy by wieniec z gazek oliwki – nie jakiejkolwiek przydronej – lecz zerwanych z drzewa kallistefanos, które Herakles przywióz z kraju Hiperborejczyków. To wskazuje na zwizek […] z kultami wegetacji. W szczególnoci bieg, rytmiczne uderzanie nagimi stopami o ziemi miao pobudzi upione jej siy rozrodcze. […]
Pierwotnym ródem […] byy zapasy na mier i ycie. Nie naley sobie jednak wyobraa, e w epoce klasycznej znikn zupenie element ryzyka. Zawody nie byy tylko pokazem siy i pikna, ale take gr o najwysz stawk. Szczególnie niebezpieczne byy wycigi kwadryg; […] w 462 r. przed Chr. tylko jedna dosza cao do mety. […]
Olimpia obok Delf bya symbolem wszystkich Hellenów. Na czas trwania zawodów ambasadorowie zwani theoroi ogaszali pokój i skócone miasta o rónych ustrojach, dialektach i obyczajach oddychay szeroko powietrzem wspólnej, odnalezionej ojczyzny.
“
Uzasadnienie
Rozstrzygnij, czy symbol przedstawiony jako ródo B nawizuje do wydarze opisanych w ródle A. Uzasadnij odpowied.
Tak Nie
Grupa docelowa:
Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treci nauczania – wymagania szczegóowe Zakres podstawowy III. wiat staroytnych Greków. Ucze: 5) rozpoznaje osignicia kulturowe staroytnych Greków.
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne:
opisuje osignicia staroytnych Greków w dziedzinie literatury, filozofii i sztuk piknych; wyjania rol sportu oraz igrzysk w yciu Greków; wymienia najwaniejszych twórców i filozofów antycznej Grecji; przedstawia przykady wpywu staroytnej kultury greckiej na cywilizacj europejsk.
Strategie nauczania:
konstruktywizm; konektywizm.
dyskusja; mapa myli.
rodki dydaktyczne:
Przebieg lekcji
Przed lekcj:
Nauczyciel poleca uczniom, aby przypomnieli sobie najwaniejsze zagadnienia zwizane z poznan wczeniej kultur i cywilizacj staroytnej Grecji. Jednoczenie loguje si na platformie i udostpnia uczniom emateria „Dziedzictwo kultury greckiej – podsumowanie”. Prosi uczestników zaj o zapoznanie si z tekstem w sekcji „Przeczytaj” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczy i wykonywa polecenia.
Faza wstpna:
1. Nauczyciel okrela cel zaj i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Wywietla na tablicy temat lekcji.
2. Raport z przygotowa. Nauczyciel przy uyciu dostpnego w panelu uytkownika raportu weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zaj zapoznali si z udostpnionym emateriaem. Prowadzcy poleca jednemu z uczniów, aby krótko przedstawi, czego dotyczy okrelenie „staroytna Grecja” – jakich terenów i przedziau czasowego? W razie potrzeby uzupenia wypowied ucznia.
Faza realizacyjna:
1. Praca z multimedium („Film edukacyjny”). Wybrana osoba czyta polecenie 2: „Udowodnij, e korzenie kultury europejskiej sigaj czasów antycznej Grecji”. Po zapoznaniu si z materiaem uczniowie dziel si na czteroosobowe grupy i opracowuj odpowiedzi. Po ustalonym wczeniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgaszajcej si na ochotnika) grupy prezentuje propozycj odpowiedzi, a pozostali uczniowie si do niej ustosunkowuj. Nauczyciel w razie potrzeby uzupenia informacje.
2. Utrwalanie wiedzy i umiejtnoci. Nauczyciel przechodzi do sekcji „Sprawd si”. Zapowiada uczniom, e wspólnie bd rozwizywa wiczenia od 1 do 8 – od prostych po trudniejsze. Wybrana osoba czyta po kolei polecenia. Po kadym przeczytanym poleceniu nauczyciel daje uczniom okrelony czas na przygotowanie si, a nastpnie ochotnik udziela odpowiedzi. Reszta uczniów ustosunkowuje si do niej, proponujc swoje pomysy. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje.
3. Omówienie ewentualnych problemów z rozwizaniem wicze i polece z sekcji „Sprawd si”.
Faza podsumowujca:
1. Nauczyciel zachca uczniów, aby podsumowali swoj wiedz z wykorzystaniem mapy myli, pracujc wci w ustalonych wczeniej grupach. Kada grupa na rodku kartki A4 wpisuje gówne haso „Dziedzictwo kultury greckiej” i rysuje gazie mapy. Powinny rozchodzi si promienicie i rozdziela na kolejne gazie. Sowa, które zostan umieszczone nad gaziami, powinny by sowami kluczami, które wyraaj istot myli lub zagadnienia. Wane, aby caa mapa zmiecia si na jednej stronie. Po wykonaniu pracy, w zalenoci od liczebnoci klasy i czasu, nauczyciel prosi o omówienie mapy myli przedstawicieli wybranych lub wszystkich grup.
2. Nauczyciel omawia przebieg zaj, wskazuje mocne i sabe strony pracy uczniów. Moe oceni prac grup uczniowskich.
Praca domowa:
1. Wykonaj wiczenie 9 z sekcji „Sprawd si”. 2. Przygotuj prezentacj, w której przedstawisz najwaniejsze twoim zdaniem przykady
dziedzictwa kultury greckiej we wspóczesnym wiecie.
Materiay pomocnicze:
D. Musia, wiat grecki. Od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008.
Sownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, Warszawa 2005.
G. Reale, Historia filozofii staroytnej, t. 1–5, tum. E.I. Zieliski, Lublin 1999.
Wskazówki metodyczne: