KARDEŞİNİN ELİNDEN TUT - İNSAMERFarklı ölüm türleri arasında çocuğu en çok etkileyen...

KARDEŞİNİN ELİNDEN TUT

İSTANBUL/SAKARYA2015

Ebeveynini kaybetmiş çocuk ve ergenlere yönelik bir psiko-eğitim programı

Temmuz 2015

Yayına hazırlayan: İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi

İHH İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım VakfıBüyük Karaman Cad. Taylasan Sok. No: 3 Pk. 34230 Fatih/İstanbul

Telefon: +90 212 631 21 21 | Faks: +90 212 621 70 51www.ihh.org.tr | [email protected]

1

PROJE EKİBİ

Proje Koordinatörleri

Doç. Dr. Ahmet Akın-Sakarya Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık Ana Bilim Dalı

Dr. Ahmet Emin Dağ-İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi

Ruhi Ademoğlu-İHH Sakarya Başkanı

Proje Yürütücüleri

Uzm. Psk. Dan. Merve Kaya

Uzm. Psk. Dan. Fatma Firdevs Karduz

Sümeyye Özkaya

Cüneyt Özdemir-Sakarya İHH

Umut Yiğit-Sakarya İHH

Proje Uygulayıcıları

Zümrüt Doğan

Fatma Cansu Özalp

Rabia Sili

Seda Özen

Büşra Karali

Hayrunisa Kocaman

Büşra Doğan

Mehmed Toraman

Betül Karatoprak

İsmail Şengül

2

İÇİNDEKİLER

Projenin Amacı...............................................................................3

İlgili Literatür.................................................................................3

Proje Süreci....................................................................................5

Projede Yer Alan Haftalık Amaçlar.................................................7

Projenin Uygulandığı Grubun Genel Özellikleri.............................8

Bazı Uygulayıcıların Sürece Dair Değerlendirmeleri...................10

Öneriler.........................................................................................14

Kaynakça......................................................................................18


3

Projenin Amacı

Gönüllülük; literatürde “bireyin maddi karşılık beklemeden ya da bir çıkar beklentisi içinde olmadan, ailesi veya yakın çevresi dışındaki birey-lerin yaşam kalitesini artırmak ya da toplum yararına bir hedefe ulaşmak için, yalnızca içinden gelerek ve doğru olduğuna inanarak bir toplumsal gi-rişime veya bir STK bünyesindeki et-kinliklere destek olması” olarak tanım-lanmaktadır. Dolayısıyla gönüllülükle ilgili yapılan çalışmalar ve projelerde de çalışılacak gruba destek sağla-mak öncelikli hedefler arasında yer almaktadır. Bu bağlamda “Kardeşi-nin Elinden Tut” projesiyle Sakarya Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümü’nden gönüllü öğrencilerle İHH İnsani Yardım Vak-fı’nın Sakarya temsilciliği bünyesinde ilgilenilen yetim çocukların buluşması, yapılacak gönüllü çalışmalarla yetim çocuklara akademik ve psikososyal anlamda destek sağlanması amaçlan-maktadır. Sakarya’da pilot uygulaması yapılacak olan projenin diğer iller için de örnek oluşturması planlanmaktadır.

İlgili Literatür

Aile ve Çocuk

Aile; anne, baba ve çocuğun bir arada yaşadığı sosyal sistemi ifade etmek-tedir. Ailede anne, hem ebeveynlerin hem de çocukların gözünde, yaşamını çocuğuna adadığı ve çocuğunu karşılık

beklemeden sevdiği için fedakâr, kutsal ve vazgeçilmezdir. Aile bireyleri için anne, aileyi bir arada tutan kişidir. Tek ebeveyn olan anne ise, eşi ile birlikte yaşayan anneye kıyasla daha güçlü olması gereken, çocuğu için hayata tutunan ve sürekli mücadele içinde bulunan bir kişi olarak algılanmak-tadır. Babalar ise, çocuk için güven ve gücün simgesidir ve tüm aile bireyleri tarafından evin reisi olarak aileyi koru-maktan ve evin geçimini sağlamaktan sorumlu kişi olarak algılanmaktadır (Feyzioğlu&Kuşçuoğlu, 2011).

Çocuğun kendini güvende hissetmesi, kendisi hakkındaki düşüncelerini et-kileyerek “benlik değerini” belirleye-bilmektedir. Babanın varlığı ve ilgisi sayesinde kabullenildiğini, sevildiği-ni, korunduğunu hisseden ve güven duygusu kazanan çocuk, kendisi hak-kında daha pozitif düşüncelere sahip olabilmektedir. Babası olmayan veya babası tarafından olumlu muamele görmeyen çocuk, kendini dışlanmış ve yalnız hissetmekte ve kendisi hakkında daha negatif düşüncelere sahip ola-bilmektedir. Ayrıca baba, geleneksel olarak güç ve otorite sembolü olarak değerlendirilmekte ve algılanmaktadır. Dolayısıyla babanın boşanma ve ben-zeri nedenlerle evden uzaklaşması, çocuğun uygun olmayan davranışları üzerindeki denetim mekanizmasının ortadan kalkmasıyla sonuçlanmak-tadır. Davranışları üzerinde denetim yapacak otoritenin boşluğunu gören


4

çocuk, daha rahat ve kontrolsüz davranabilmektedir (Şentürk, 2008).

Çocuk ve Yas

Ölüm veya boşanma sonucu ortadan kalkan baba çocuk ilişkisi, çocuğun yaşanılanlara karşı ilgisiz ve pasif kalması, kişilik yapısı, ruh ve beden sağlığında sorunlar yaşanması şeklinde sonuç verebilmektedir (Yavuzer, 1999: 23). Tek ebeveyn olan baba, eşi ile birlikte yaşayan babaya göre çocuğu ile daha fazla ilgilenen; ancak daha çok ev dışı işlerle özdeşleştirildiği için özellikle çocuk bakımı ve ev işleri konusunda zorluk çeken bir kişi olarak görülmektedir (Feyzioğlu&Kuşçuoğ-lu, 2011). Çocuğun babasından ayrı yaşaması kadar, annesinden ayrı yaşaması da bazı sakıncalar taşımak-tadır. Çocuğun ilk sevdiği ve ilişkiye geçtiği varlık, annesidir. Birtakım nedenlere bağlı olarak anneden ayrı kalmak veya anne ile olan ilişkiden yoksun olmak, çocuğun telafisi mümkün olmayan ruhsal problemler yaşamasına neden olmaktadır. Sevgi ve şefkat sembolü olan anneden uzak-laşmak, çocuğu derinden sarsabilme-ktedir (Şentürk, 2008).

Ölüm, geride kalanlarda yarattığı çare-sizlikle birlikte gelen en büyük kayıptır. Ölüm yoluyla kayıptan söz edildiğinde yas ve üzüntü çok farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır (Yavuzer, 2003). Bireyin ölüme ilişkin tepkisi, içinde bulunduğu gelişim dönemine bağlı

olarak ölümü algılama ve anlamlandır-ma şekline göre değişebilmektedir. Kayıp sonrası yaşanan üzüntü, bireyin kayıp nedeniyle yaşadığı duygusal sıkıntı durumudur. Yas ise, üzüntüyü de içine alan içsel ve dışsal tepkileri kapsayan bir süreçtir. Yas tepkileri; uyku, yeme sorunları, psikosomatik problemler gibi fiziksel; kızgınlık, öfke, suçluluk, endişe vb. duygusal ve diğer aile üyelerinin bakımı, arkadaş ve akrabalarla olan ilişkilerin sürüp sürmemesi gibi sosyal tepki biçim-lerinde kendisini gösterebilir. Üzüntü ve yas süreci, kaybedilen kişiyle olan ilişkilere, kaybın yaşandığı ortama ve kişiye olan bağlılığa göre değişmekte-dir (Drench, 2003; Yıldız, 2004). Aile dinamiklerindeki bu tür değişikliklere yetişkinlerin bile uyum sağlamasının güç olduğu düşünüldüğünde, özellikle çocukların ailenin olağan dışı yeni bir durumla karşı karşıya kalması, ev içindeki rollerin değişikliğe uğraması gibi durumlara uyum sürecinde duy-gusal ve sosyal güçlükler yaşayabilme-si yüksek bir ihtimaldir (Alıcı, 2010).

Farklı ölüm türleri arasında çocuğu en çok etkileyen ebeveynin ölümüdür. Ebeveyn ölümü, sadece sevgi veren ve günlük gereksinimlerini karşılayan birinin ölümü değil, aynı zamanda bütün yaşam dengesini de bozabilecek nitelikte bir durumdur. Ölümün ardın-dan en az bir yıl içinde orta şiddette depresyon sıklıkla kendini göstere-bilmektedir. Yetişkinlerin, çocukların da tıpkı kendileri gibi bir yas sürecin-


5

den geçtiklerini göz ardı etmemeleri gerekmektedir. Çocuklar bu süreçte öfke, uyum bozuklukları, regresif davranışlar vb. gösterebilirler. Yine bu dönemde okul çağı çocuklarının düşük akademik başarı, düşük kendilik say-gısı ve daha fazla dışsal kontrol odağı gibi olumsuzluklar yaşayabilecekleri bildirilmektedir (Dowdney, 2000). Bu nedenle bu süreçte yetişkinler çocuk-ların yas süreçleri hakkında bilgi sahibi olmalı ve onlara zaman tanımalıdır.

Kayıp yaşayan çocuğun ne hissettiği ve bununla nasıl başa çıkabildiğinden ziyade, yetişkinlerin çocuğa nasıl yak-laştığı önemlidir. Çünkü çocuk; sıcak ve yargılamayan bir yaklaşıma, dik-katli dinlenmeye ve izlenmeye ihtiyaç duymaktadır (Yıldız, 2004). Bu tür bir yaklaşım, çocuğun ihtiyaçlarına yöne-lik olacaktır. Yetişkinler bu süreçte çocukların duygularını kabul etmeli ve “güçlü olmalıyız, üzülmemelisin” gibi ifadeler yerine onların duygularını ifade etmelerine, oyunlar ve resimlerle dışa vurmalarına yardımcı olmalıdırlar. Olumsuz yaşam olaylarının bireyin sorunlarla başa çıkma yetisini geliştire-cek düzeyde gerçekleştiğinde benliğin güçlenmesine olanak sağlayabileceği; aşırı şiddette ve başa çıkılamaz old-uğunda ise psikolojik dengeyi sarsarak hastalıkların gelişmesine sebep ola-bileceği ileri sürülmüştür (Ünal ve Özcan, 2000).

Ebeveyninden birisini kaybeden çocuğu endişelendiren şeylerin başın-

da kayıptan önceki yaşamlarının aynı şekilde devam edip etmeyeceği ge-lir. Hayatta kalan ebeveynin yaşama kaldığı yerden devam etmesi, hayatın güvenilir olduğu ve geleceklerinin güvende olduğu duygusunu hisset-mesine ilişkin önemli bir işarettir. Aksi takdirde ebeveyn kendi yasına gömülürse çocuğun yaşayan ebev-eyninin sorumluluğunu da taşımaya çalışacağı unutulmamalıdır (Yıldız, 2004).

Çocuğun bilişsel gelişimi açısından ebeveyn kaybı ve yol açabileceği sorunları tek başına göğüslemesinin oldukça zor bir yaşantı olması beklen-ebilir. Bu açıdan bakıldığında, ebeveyn kaybının öğrenilmiş çaresizlik, baş etme mekanizmaları açısından ebev-eyn modelinden yoksunluk ve sosyal destek azlığı gibi sonuçlarının çocuğu daha çok zorladığı ve yetişkinlikteki depresyon için zemin hazırladığı öne sürülmüştür (Takeuchi ve ark. 2003). Çocuğun uygun bir ortam hazırlanarak sağlıklı bir yas tutma süreci ile psiko-lojik uyumunun sağlanabileceği ve bu sayede kaybın olumsuz etkilerin-den korunabileceği düşünülmektedir (Hurd, 2004).

Proje Süreci

“Kardeşinin Elinden Tut” proje-si Sakarya Üniversitesi’nin Psi-kolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümü’nden gönüllü öğrencilerle İHH Sakarya Temsilciliği Yetim


6

Birimi bünyesinde ilgilenilen ye-tim çocukların bir araya getirildiği, öğrencilerin üniversitedeki öğretim üyeleri ve doktora öğrencileri süper-vizörlüğünde çocuklara psikososyal destek sağlamaya çalışıldığı/çalışacağı bir projedir.

• Projenin ilk aşamasında Sa-karya Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümü’nde öğrencilere pro-jenin tanıtımı yapılmıştır. Pro-jede gönüllü olarak yer almak isteyen öğrenciler belirlenerek ve süreç boyunca devamlılığın önemi, çalışılacak grubun özel-likleri ve dikkat edilmesi gere-kenler hususunda bilgilendirm-eler yapılmıştır. Gönüllü olacak öğrenci sayısının tespit edilme-sinin ardından, İHH Sakarya Yetim Birimi’ndeki yetkilerle de görüşülerek projede destek verilecek çocuk ve aileler hak-kında bilgi alınmıştır.

• Projenin ikinci aşamasında çocukların psikososyal durum-larının ilk tespitini yapabilmek amacıyla gönüllü olan öğren-cilerle birlikte yapılandırılmış görüşme formları hazırlanmıştır. Bu formlardan elde edilen bil-giler ve görüşmeler esnasında yapılan gözlemlerle birlikte çalışılacak grubun genel anlam-da durumuyla ilgili bir çerçeve çıkarılmıştır.

• Üçüncü aşamada görüşmelerden elde edilen bilgiler ışığında süreç boyunca neler yapılacağı, hangi çocukla hangi alanlar üzerinde çalışılması gerektiği, psikiyatrik ve psikolojik destek anlamın-da yönlendirmeler yapılması-na ihtiyaç olup olmadığıyla ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır. Bununla birlikte her öğrencinin yetim bir kardeşi ile eşleşmesi yapılarak öğrencilerin yetim kardeşleriyle yapacakları bireysel görüşmelerin içeriği (yas süreci, etkili başa çıkma, iletişim becerileri vb. ile ilgili yardımlar), grup etkinliklerinin (spor faaliyetleri, geziler, kültür sanat etkinlikleri) neler olacağı planlanmıştır.

• Dördüncü aşamada ise gönüllü öğrenciler yetim kardeşleri-yle görüşmelere başlamış ve proje süresince haftada bir gün psiko-eğitim programı yapılmıştır. Bireysel görüşm-elerde psikolojik desteğin yanı sıra çocuklara akademik an-lamda da destek sağlanmaya çalışılmış, çocuklarla beraber, ihtiyaç halinde, çocuğun bir-likte yaşadığı aile fertleriyle de görüşmeler yapılmıştır. Öğren-cilerin görüşmelerde yaşadıkları ile ilgili geribildirimleri de proje boyunca takip edilmiş, zorluk yaşadıkları durumlarda gerekli


7

destek, projeden sorumlu olan öğretim üyeleri ve doktora öğrencileri tarafından sağlan-mıştır.

Projede Yer Alan Haftalık Amaçlar1. Oturum

Amaçlar

1. Grubun oluşturulması.

2. Psiko-eğitim grubunun genel amaç ve özelliklerinden söz edilmesi.

Alt amaçlar

1. Üyeler ve liderin birbirleriyle tanışması.

2. Psiko-eğitim grubunun genel amaçları hakkında bilgi verme.

3. Grup üyelerinin grupta bulunma-ya dair düşüncelerinin, duygularının paylaşılması.

4. Grup sürecinin yapılandırılması ve grup kurallarının belirlenmesi.

Süreç

• Öncelikle grup danışman-lığı hakkında bilgi verilecek (amaçları, ne kadar süreceği, neler yapılacağı vb.)

• Grup içinde uyulması beklenen kurallar hakkında konuşulacak (eklemek istedikleri şeyler olup olmadığı sorulacak):

(Hepimiz rahatça görüşlerimizi ve duygu-

larımızı söyleyebiliriz. Herkesin çalışma-

lara katılmasını arzu ediyorum ama kimseyi

etkinliklere katılması veya konuşması için

zorlamayacağız. Çalışmalar sırasında hepimiz

birbirimizin söylediklerini dinlemeliyiz; aynı

görüşte olmasanız bile eleştiri yapmak veya

alay etmek uygun olmaz. Grupta yaşanan

bir rahatsızlık veya huzursuzluk varsa bunu

dile getirin. Burada ve grup saati sırasında

konuşup halletmeye çalışalım. Grup içinde

konuşulan kişi ile ilgili özel bilgiler, duygular

grup içinde kalır. Başkalarına anlatılmaz. Öte

yandan grup çalışmaları sırasında öğrendiğiniz

yararlı bilgileri başkaları ile paylaşabilirsiniz

vb.). Sonrasında etkinliklere geçilecek.

2. Oturum

Amaç

1. Grup sinerjisini oluşturma.

2. Grubun parçası olarak bütünün içindeki yerinin ve sorumluluğunun farkına varma.

Alt amaçlar

1. Çocukların birbirlerini eğlenceli bir şekilde daha iyi tanımalarını sağlamak.

2. Grup çalışmasında iş birliğinin önemini kavramalarına yardımcı ol-mak.

3. Birlikte hareket edebilme becerisi geliştirmelerine yardımcı olmak.

3. Oturum

Amaçlar

1. Üyelerin duygulara ilişkin farkın-dalık kazanması.


8

2. Üyelerin duygu sözcüklerini tanıması.

Alt amaçlar

1. Grup üyelerinin kendi duygularını tanıma ve tanımlamalarına yardımcı olmak.

2. Grup üyelerine, insanların duygu-larını çeşitli şekillerde ifade ettiklerini göstermek.

3. Üyelerin duyguları ifade etmek için çok çeşitli sözcükler kullanıldığına ilişkin farkındalık kazanmasını sağla-mak.

4. Oturum

Amaç

1. İletişim becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmak.

2. Başkalarıyla kurdukları iletişimi değerlendirmelerini sağlamak.

Alt amaçlar

1. Etkin dinleme becerilerini geliştirmek.

2. Öğrencilerin kişiler arası ilişkilerde sözlü ve sözsüz iletişim dilinin önemi-ni fark etmelerini sağlamak.

3. İletişimde sözel ve sözel olmayan becerileri uyum içinde kullanabilmek.

5. Oturum

Amaç

1. Öğrencilerin problem çözme bec-erilerini geliştirmelerine yardımcı olmak.

Alt amaçlar

1. Olaylara farklı açılardan bakarak değerlendirmelerine yardımcı olmak.

2. Problem çözme deneyimi kazan-malarına yardımcı olmak.

6. Oturum

Amaç

1. Olumlu benlik algısı geliştirmeler-ine yardımcı olmak.

2. Öğrencilerin ilgilerini tanımalarına yardımcı olmak.

Alt amaçlar

1. Grup üyelerinin olumlu özellikler-ini fark etmelerini sağlamak.

2. İlgi alanlarının yaşamdaki rolünü fark etmelerime yardımcı olmak.

7. Oturum

Amaç

1. Oturumların genel bir değer-lendirmesini yapmak.

Alt amaçlar

1. Grup çalışmalarını iyi anılarla tama-mlamak.

2. Tüm oturumlarla ilgili geribildi-rimler almak.

Projenin Uygulandığı Grubun Genel Özellikleri

Projenin hedef kitlesini İHH Sakarya Temsilciliği aracılığıyla ulaşılan,


9

ebeveynini kaybetmiş 83 çocuk ve genç oluşturmuştur. Proje, bu öğren-ciler içinden grup etkinliklerinin gün ve saatlerinde vakit ayırabileceğini ve katılmak istediğini belirten 62 öğrenciden oluşturulan 7 grup ile sürdürülmüştür. Öğrencilerin yaşları 7-17 arasındadır ve gruplar yaşa göre belirlenmiştir. Gruplar en az 7 en fazla 14 öğrenciden oluşturulmuştur. 13 yaş altı öğrencilerden yaş aralıkları dikkate

alınarak oluşturulan 3 grupta çocuk-lar için hazırlanmış olan etkinlikleri içeren bir psiko-eğitim programı uygu-lanmış, aynı biçimde 13 yaş ve üzeri öğrencilerden oluşturulan 4 grupta ise ergenler için hazırlanmış ikinci bir pro-gram kullanılmıştır. Çocuk ve ergen gruplarında kullanılan programların amaçları ortak olarak belirlenmiş ve etkinlikler buna uygun düzenlenmiştir. Bu amaçlar yukarıda belirtilmiştir.

Uygulayıcı Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi

Fatma Cansu Özalp,

Rabia Sili

16.00-17.00İHH

Çocuk Grubu

Seda Özen,Zümrüt Doğan

10.30-11.30YÖÇEYDER

Çocuk Grubu

Büşra Karali

15.00-16.00 İHH

Genç Grubu

Hayrunisa Kocaman,

Büşra Doğan

16.00-17.00 YÖÇEYDER

Çocuk Grubu

Mehmed Toraman

17.30-18.30 İHH

Genç Grubu

Betül Karatoprak

15.00-16.00 YÖÇEYDERGenç Grubu

İsmail Şengül

13.30-14.30 İHH

Genç Grubu

Proje Ekibi Haftalık Zaman Çizelgesi


10

Yukarıdaki tabloda yedi hafta süren psiko-eğitim programının gruplara göre uygulama zaman çizelgesi ver-ilmiştir. Uygulamalar her hafta belir-

tilen saatlerde Sakarya İHH Temsil-ciliği ile Yetim Öksüz Çocuklar Eğitim ve Yardımlaşma Derneği (YÖÇEY-DER) binasında gerçekleştirilmiştir.

Bazı Uygulayıcıların Sürece Dair Değerlendirmeleri

Betül Karatoprak

Öncelikle sürecin ilk aşamasından itibaren öğrencilere ve velilere ulaş-ma; programa katılıp katılmama-ları hususunda zorlu bir süreç oldu. İsmi listede olan iki-üç öğrenci gru-ba katılmayacaklarını baştan ifade etti. Bu durumu öğrencilerin gelişim dönemlerine (lise çağı) bağlıyorum. Altı kişi ile oturumlarımıza başladık ve bu altı öğrenci ile de sonlandırdık. Bazı öğrencilerin düzensiz gelme du-rumları ile sıkça karşılaşıldı. Geri kalan öğrenciler ise çalışmaya ak-satmadan ve oldukça düzenli de-vam ettiler. Altı öğrenci ile sağlıklı, iyi bir iletişime dayanan, duygu ve düşüncelerin rahatlıkla ifade edile-bildiği samimi bir ortam oluşturul-du. Süreci ve etkinliklerin verimlil-iğini etkileyen en olumsuz durum ise; programa aralıklarla düzensiz gelinmesi, kişi sayısının az olması idi. Bazı etkinliklerin üzerinden kısaca geçilmek durumunda kalındı. Grubun üye sayısının tam olduğu haftalarda verimlilik oldukça yüksekti ve olumlu geri bildirimler alındı.

Özellikle düzenli devam eden iki öğren-ci, yürütülen bu süreci, öğrendikleri-ni kendi hayatlarına, aile-arkadaşlık ilişkilerine yansıtmaya çalıştıklarını, gün bitiminde oturumla ilgili aile ve arkadaşlarıyla paylaşımda bulunduk-larını ifade ettiler.

Yapılan devamsızlıklar dışında sağlıklı bir süreç yürütüldü. Grubun sonun-da yapılan geri bildirimlerde kimi öğrenciler tarafından oldukça yapıcı, verimli bir süreç olduğu dile getirildi ve oturumların devamının yapılması talebinde bulunuldu.

Büşra Karali

3. oturumdan itibaren oturumlara iki kişi düzenli olarak gelmeye başladı. O iki kişiden yola çıktığımızda, sürecin onlara fayda sağladığını düşünüyo-rum. En azından iletişim, kendini if-ade etme, duygularını ifade etme gibi konularda ilerlediklerini düşünüyo-rum. Öğrencilerin bu süreç hakkında ne düşündüklerini sorduğumda “ben eğleniyorum, güzel oluyor, başkasına anlatamadığımız şeyleri anlatabiliy-oruz” şeklinde ifadeler kullandılar. Bu da onlara faydalı olduğumuzu


11

hissettirdi. Süreci daha düzenli ve devamlı bir şekilde oluşturabilseydik daha da yüksek fayda sağlanabilir-di. Grubumda 12-15 yaş arasında çocuklar vardı. Tek bir oturumda dört kişi katılım sağlamıştı. Öğren-cilerden biri 15, ikisi 14, biri de 12 yaşındaydı. O oturumda 12 yaş ile 14-15 yaş grubundaki öğrenci arasın-da büyük farklar olduğunu gördüm. 12 yaşında olan öğrenci diğerlerine göre çok küçük kalmıştı ve daha fazla oyun içerikli etkinlik beklentisi vardı. Bundan sonraki gruplandırmada 12 yaşındaki öğrencilerin çocuk grubuna katılmasının daha faydalı olacağını düşünüyorum.

Fatma Cansu Özalp

Heyecanlı ve tedirgin... Beni süreç içinde tanımlayabilecek en iyi iki ke-lime bunlar olsa gerek. Benim belli başlı tek bir hayalim var: “İnsanlara her şekilde ve her koşulda yardım et-mek.” Bu bölümü okumamın da en te-mel sebebi bu. Kendimde olan boşluğu bu şekilde tamamlamak istiyorum bel-ki de. Bu zamana kadar ilk defa elime böylesine birinci dereceden birilerine yardım etme fırsatı geçti. Çocuklara bazı şeyler katabilmenin heyecanı, ilk defa mesleğimle ilgili gerçekten kafa yorabileceğim gerçekçi bir sürecin içinde olmanın telaşı ve tedirginliği ama her şeyden önemlisi mutluluğuyla

bu işe başladık. İyi ki başladık. Evet, hata yaptım, hele ki bu zamana ka-dar danışmanlık anlamında herhangi bir tecrübem olmadığı için farkında olarak veya olmayarak birçok hata yaptım. Ama bu sadece çocuklar için geçen bir süreç değildi. Karşılıklı bir-birimize çok şey kattık, öğrettik.

Başlangıçta onlar da bizim gibi te-dirgindi, kendilerini açmakta zor-landılar haklı olarak. Daha sonra-dan oynadığımız oyunlarla birlikte açıldılar, kendilerini daha rahat his-settiler.

Çalışma süresince çocukların vefat eden anne veya babalarıyla ilgili bir söylemine rastlamadım ancak bu durum onların anne babalarını özle-mediğini göstermez, belki de gözden kaçırdığım bir söz veya davranışları olmuş olabilir. Bazı zamanlar kendimi yetersiz hissettiğim oldu ama görüşm-eye onlarla beraber gelen anneleri bu sürecin çocuklarına faydalı olduğunu söylediler. (Annesi, okul değiştiren Mustafa’nın okul ortamında birinci döneme göre daha girişken ve mutlu olduğunu söyledi. Ama aynı zamanda yaptığımız etkinliklerden bazılarını çocukça bulduğu için sıkıldığını da belirtti.)

Genel sürece bakacak olursak her şey gayet güzeldi. Sadece yer açısından etkinlikleri gerçekleştirebileceğimiz


12

daha büyük bir sınıf veya çocuklar için daha sıcak, en azından kendilerini daha rahat hissedecekleri bir ortam olması daha iyi olurdu. Etkinlikler geniş bir ortam gerektirdiği için bazı zamanlar sınıfta bir kargaşa oldu. Ama son hafta hediyelerle beraber onların gözlerinin içinin parladığını gördüm. Bir kez daha anladım, çocuk-ları mutlu etmek aslında o kadar da zor değil, tek istedikleri değerli olduk-larını hissetmek… Aslında bu sürecin daha uzun olması gerekir, ve elbette bu bizim elimizde. Velilerle de özel olarak görüşmek, çocukların duygu ve davranışlarındaki değişimi bir de on-ların gözünden dinlemek önemli. Bir dahaki sene bu tür görüşmeler devam edecekse bize, yani görevli öğrencilere yine aynı çocuklar verilmeli, bu onlar için daha faydalı olacaktır.

Hayrunnisa Kocaman

“Kardeşinin Elinden Tut” projesinde altı kişi ile başladığımız oturumlarımı-za beş kişiyle devamlılık sağladık. İlk oturumda çocukların kimi ürkek kimi meraklı ve heyecanlıydı. İlk izlenime özellikle önem göstererek güler yüzle çocuklarla yakından ilgilendik. Heye-canımızı etkinliklerle paralel olarak dorukta tutmaya gayret gösterdik. Bu heyecanın yansımasını da onların bakışlarında görebildik. Çocuklar

hayatlarına çocuklara has etkinlikler katmak istiyorlar, çünkü çoğunlukla monoton bir yaşayışları var. Bunu ilk oturumun sonunda, değerlendirmeleri alırken kendileri de dile getirdiler. Birlikte o gün çok eğlendiler, zaten oturumların bu yaş grubunu çekici kılan yanı da bu oldu. Çekingen tavır takınanlar yavaş yavaş açıldılar.

Birlikte oynadığımız “Hareketimi taklit et” etkinliği özellikle etkiliydi. Çocuklar oyundaki hareketi yaptırmak için tek tek ortaya çıktığında, bizleri kontrol etmenin hazzını yaşıyordu. Bu durum hal ve tavırlarından çok açık bir şekilde görülüyordu. Hayat-larında hissettikleri kontrol duygusu eksikliğini bu oyun onlara sağlıyor-du. İlerleyen haftalarda aramızdaki güveni sağlamlaştırma, iletişim bec-erilerini tanıma, duygularının farkına varma ve benzerine yönelik etkinlikler gerçekleştirildi. İletişim becerilerinde daha önceden kazanılmış becerilerin yanına bir şey eklemek oldukça güçtü. Ancak yaptığımız çalışma ile çocuk-lara farkındalık kazandırılmış olduğu kanaatindeyim. Benim için de çok değerli günlerdi, her birini ayrı ayrı sevdiğim pırlantalarım oldu.

İsmail Şengül

Bu psiko-eğitim programı kanaatimce yararlı bir çalışma oldu. Program


13

içerik olarak gayet iyi ve kapsamlıydı, bundan sonrası için daha da geliştir-ilebilir. Programa katılan çocuklar ilk önceleri çekingen ve utangaçlardı. İlerleyen oturumlarda kendilerini daha iyi hissetmeye başladıklarını fark ettim; mesela bir etkinlik için gönüllü olan var mı, diye sorduğum-da hepsi daha oyunun içeriğini bil-meden parmak kaldırmaya başlamıştı. Bu programın en olumlu sonucu ise; öğrencilerin daha önceden bir-birlerini tanıdıkları halde bu kadar samimi olmadıklarını, bundan sonra güzel arkadaşlıkları olacağını ve yeni dostluklar kazandıklarını ifade etm-eleriydi. Grup içerisinde birbirlerine karşı çok saygılı ve seviyeli olmaları dikkat çekiciydi; aralarında güzel bir grup dinamiği oluştuğunu düşünüyo-rum. Özellikle utangaç ve asosyal olan bir öğrenci, ilk seansa annesi-yle birlikte gelmiş ve annesinden ayrılmak istemediği için ağlıyordu. Son seanslara doğru artık annesinin yanında olmasına gerek kalmadığını, annesi de ayrıca belirtti. Bu öğrenci programa istekli bir şekilde katılmaya başlamıştı. Bu benim gözlemlediğim en büyük değişiklikti. Büyük oranda utangaçlığını ve çekingenliğini de attığı görülüyordu.

Kısacası, tüm etkinlikler boyunca öğrencilerle oldukça eğlendik. Kendi adıma bu çalışmadan iyi sonuçlar çık-

acağına inanıyorum. Öğrencilerin son seansta programın bitmesine bir hayli üzülmüş olmaları ve programın bit-mesini istememeleri, aslında onların bu programa ne kadar alıştıklarını gösteriyor. Bu tür bir psiko-eğitim programına dahil olduğum için çok mutlu oldum ve başından sonuna ka-dar emeği geçen, uğraşan herkese teşekkür ederim.

Mehmed Toraman

İlk hafta heyecanı farklı bir durum. İHH Temsilciliği’ne ilk gittiğimde çocuklar hep beraber ok atıyordu. Ben de hayatımın ilk okunu onlar-la beraber burada attım. Programa beş kişiyle başladık. Herkeste farklı bir heyecan vardı. Grup üyelerim-iz genellikle birbirini tanıyordu. Bu nedenle tanışma kaynaşma etkinlikler-ini hızlı bir şekilde geçtik. Psikolo-jik danışmanın ne olduğunu, ne işe yaradığını konuştuk. İlk oturumlarda çocuklar yaptığımız işin çok saçma olduğunu söylüyorlardı. Ancak son-raki oturumlarda rahatladıklarını, okuldaki streslerini burada attıklarını ifade ettiler. Daha sonraki oturum-larda “1 dakika gülün” etkinliğini yapmaya başladık. Bu etkinliği süreç monotonlaşmaya başladığında kul-lanıyorduk. “6 Şapkalı Düşünce Tekniği” en başarılı uygulamalardan


14

biri oldu. Renklerin ne anlama geld-iğini öğrendik. Hayatımızdaki olaylar-la ilişkilendirdik. Hayata daha farklı açılardan baktık. Oturumlar genelde olumlu bir havada geçti. Bu oturum-ların herkes açısından çok önemli olduğunu düşünüyorum. Oturumlar bittiğinde ise herkesin hayata daha farklı açılardan baktığını gözlemledik. Yeni bir şeyler öğrenmenin verdiği mutluluğu hep beraber yaşadık. Bir PDR öğrencisinin bu etkinliği kesin-likle yapması gerektiğine inanıyorum.

Seda Özen

Yapmış olduğumuz yedi haftalık pro-gram genel itibarıyla memnuniyet vericiydi. Çocuk grubuyla çalışmak hem iletişim kurmada ve etkinliklerde avantajlıydı, hem de hassasiyetlerim-izin gelişmesine etki etti. Zira çocuk-ların gönlünü kazanmak kolay ama sorumluluğun yükünü taşımak zormuş, bunu öğrendim.

Grubumdaki çocukların genel olarak grup içi kurallara sadık, uyumlu ve birlikte hareket edebildiklerini söyleyebilirim. Bunu görmek adına yaptığımız bir etkinlikte çocuklardan büyük bir resim kâğıdına çizilmiş olan resmi boyamalarını istedik. Kuru ve pastel olarak iki tür verdiğimiz boy-alarla anlayışlı ve organize bir şekilde resmi bitirdiler.

Programa başlamadan önce çocuk-ların iletişime açık ve istekli olduk-larını gözlemledim. Zira grubumuz sağlıklı ve düzgün bir şekilde, hiçbir hafta aksatmadan programı tamam-ladı. Biz de bazı haftalar etkinliklere ve çocuklara uyacak şekilde, değişken aralıklı pekiştireç diyebileceğimiz ödüller vererek onları güdülemeye çalıştık.

Teşekkürler…

Öneriler

Gerçekleştirilen yedi haftalık psiko-eğitim programı sonucunda belirlenen ve sonraki uygulamalarda veya programın geliştirilmesinde kul-lanılabilecek öneriler ve dikkat edilme-si gereken noktalar şu şekildedir:

• Programın amacı, hedef ki-tledeki çocuk ve gençlerin psikososyal gelişimlerine katkı sağlamak, kendilerini ve duygu-larını daha doğru tanıyıp ifade edebilecekleri bir ortam sun-mak, bu anlamdaki yeterliklerini desteklemek ve onları psikolojik olarak iyi oluşları noktasında güçlendirmektir. Bu sebep-le program yasın atlatılması, travma ile mücadele ve grupla psikolojik danışma süreci olarak değil, destekleyici bir psiko-eği-tim programı biçiminde tasar-lanmıştır. Süreç boyunca alınan


15

geri bildirimler ve çocuklarda gözlenen gelişim, programın genel hatlarıyla bu amaca hizmet ettiğini göstermiştir. Ancak sonraki uygulamalarda programın içeriğinin çocukların yaşamış olduğu yas durumu göz önüne alınarak revize edilmesi düşünülebilir.

• Hazırlanan psiko-eğitim pro-gramı, Rehberlik ve Psikolo-jik Danışmanlık bölümünde okuyan; iletişim, terapötik yaklaşım ve psikolojik danış-ma konularında bilgi sahibi bir ekip tarafından ve süpervizyon eşliğinde uygulanmıştır. Bunun-la birlikte programın ihtiyaca göre değiştirilmesi ve psiko-lojik danışma sürecine ağırlık verilmesi durumunda, ekibin amaca uygun özel bir eğitim veya seminer sürecinden geçir-ilmesi, örneğin travma ve yas konusunda uzmanlaşması fay-dalı olacaktır.

• Oluşturulan programdaki et-kinlikler yaş grupları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Ancak uygulama sırasında, öğrencil-erin başta cinsiyet olmak üzere çeşitli değişkenler sebebiyle bazı etkinliklere diğerlerinden daha kolay adapte oldukları görülmüştür. Örneğin erkek öğrencilerin yaş değişkeninden

bağımsız olarak hareketli, oyunu andıran etkinliklere daha çok katılım gösterdikleri, kendile-rini daha kolay ifade ettikleri, bu tür etkinliklerin daha faz-la yapılmasını istedikleri fark edilmiştir. Sonraki uygulama süreçlerinde etkinliklerin işler-liğine dair yapılan gözlemlere dayalı olarak çeşitli düzenlem-eler yapılabilir.

• Grup mevcutlarının fazla sayı-da olmaması ve özellikle ergen gruplarında her hafta katılım sağlanması konusunda sıkıntı yaşanması sebebiyle bazı gru-plarda grup dinamiğinin oldukça güç sağlandığı görülmüştür. Er-gen gruplarındaki öğrencilerin devamsızlık sebepleri genel-likle hastalık, kardeşine bakma veya ev işlerine destek olma vb. gerekçelerle vakit bulamama, sınavlara hazırlık gibi etkenle-rden kaynaklanmaktadır. Öğren-cilere ulaşım konusunda destek sağlanması, devamsızlıkların azalmasına yardımcı olabilir. Ayrıca sonraki uygulamalar-da yalnızca çocuk gruplarıyla çalışılması düşünülebilir fakat bu durum amaca uygun ol-madığından tavsiye edilmeme-ktedir.

• Sayının az olduğu bazı gruplarda çok sayıda katılımcı gerektiren


16

etkinliklerin işlevselliği düşük kalmıştır. Bu tür etkinlikler azaltılabilir. Ayrıca öğrencilerin birçoğu, öncesinde birbirlerini tanıdığı için ilk haftada tanışma etkinliklerinin kısa tutulması ge-rekmiştir. İlk hafta oturumunda grup dinamiğinin oluşturulması-na daha fazla vakit ayrılmalıdır.

• En işlevsel etkinliklerin tüm grubun aynı anda katılımıyla gerçekleşen etkinlikler olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ergen gruplarında kendini tanımayla ilgili etkinlikler çok daha faydalı olmuştur. Grup içerisinde kuru-lan güven ortamı ile öğrencilerin gelişim döneminin etkisinden ve yaşamlarındaki zorlayıcı etken-lerden sıyrılarak çekingenlik ve olumsuz duygularla başa çıkma konusunda yeterliklerini güçlen-direbildikleri görülmüştür. Çocuk gruplarında ise birlikte hareket etme, bir ürün ortaya koyma -örneğin resim yapma- ve kendini anlatmayla ilgili et-kinliklerin özgüveni ve sosyal becerileri artırıcı, psikolojik iyi oluşu destekleyici rolü açıkça fark edilmiştir.

• Ebeveynler süreç hakkında bilgilendirilseler de psiko-eği-tim programının içeriğine dair yüz yüze ve toplu bir görüşm-eler yapılmasının sürecin daha sağlıklı işlemesine katkı

sağlayacağı anlaşılmıştır. Süre-cin öncesinde ebeveynle bir bilgilendirme toplantısı yapıl-ması; amaca ulaşma, öğrenci-nin katılımı ve ebeveynin karşılaşabileceği sorunlarla ilgili olarak destek alabileceği uzmanlarla tanışması anlamında yararlı olacaktır.

• Gerçekleşen olumlu değişim-lere karşın programın yalnızca öğrencilere yönelik olmasının yetersiz kaldığı görülmüştür. Ebeveynlerin birçoğunun eşler-inin kaybından dolayı halen yas sürecinde oldukları ve duruma bağlı olarak pek çok güçlükle karşılaştıkları bilinmektedir. Ayrıca ölüm kavramının nasıl anlatılması gerektiğine, bu süre-cin çocuğu veya genci nasıl et-kileyebileceğine ve bu konuda dikkat edilecek hususlara dair bilgi sahibi olmamaları, çocuk-ların ihtiyaç duydukları duy-gusal desteği ve güven ortamını yeterince bulamamasına sebep olmaktadır. Bunun yanında sa-hip olduğu tek ebeveynin olum-suz duygu durumu da çocuk için ciddi bir problemdir. Bu sebeple programın tekrar uygu-lanması halinde, ebeveynlerle gerçekleştirilecek eşgüdümlü bir grupla psikolojik danışma sürecinin yürütülmesi çok fay-dalı olacaktır.


17

• Süreç sonunda elde edilen en büyük farkındalık bu tür bir desteğe hedef kitle tarafın-dan ne kadar çok ihtiyaç du-yulduğudur. Dolayısıyla ilgili alanlarda çalışan uzmanlardan oluşan gönüllülerin psikososyal gelişimleri açısından oldukça kırılgan bir durumda olan bu

kardeşlerimizi unutmaması, bu veya benzeri çalışmaların geliştirilerek sürdürülmesi, ih-tiyaç duyduklarında ulaşabilece-kleri uzmanlarla devamlı irtibat halinde olmalarının sağlanması ve bu amaçla kalıcı bir ekip oluşturulması gerekmektedir.


18

Alıcı, E. (2010). Dışavurumcu Etkinliklere Dayalı Grupla Psikolojik Danışma Programının Ebeveyn Kaybı Yaşayan 9-11 Yaş Çocukların Travma Sonrası Stres Düzeyine Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Marmara Üniversitesi.

Dowdney, L. (2000). Annotation: Childhood bereavement following parental death. Journal of Child Psychology, Psychiatry. 41(7), s. 819-830.

Hurd, R. C. (2004). A Teenager Revisits Her Father’s Death During Childhood: A Study

in Resilience and Healthy Mourning. Adolescence, 39 (154), s. 337-354.

Feyzioğlu, S., & Kuşçuoğlu, C. (2011). Tek ebeveynli aileler. Aile ve Toplum, 7(26), s. 97-110.

Şentürk, Ü. (2008). Aile kurumuna yönelik güncel riskler. Aile ve Toplum, 4(14), s. 7-31.

Takeuchi, H., Hiroe, T., Kanai, T., Morinobu, S., Kitamura, T., Takahashi, K., & Furukawa,

T. A. (2003). Childhood Parental Separation Experiences and Depressive Symp-tomatology in Acute Major Depression. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 57 (2), s. 215-219.

Ünal, S., Özcan, E. (2000). Depresyonda Hazırlayıcı, Ortaya Çıkarıcı ve Koruyucu Etkenler.

Anadolu Psikiyatri Dergisi, 1 (1), s. 41-47.

Yavuzer, H. (1999). Ana-baba-çocuk. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Yavuzer, H. (2003). Çocuğu Tanımak ve Anlamak. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Yıldız, A. (2004). Çocuk, Ölüm ve Kayıp. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 125-144.

Kaynakça


19Büyük Karaman Cd. Taylasan Sk.No.3 Fatih / İstanbul / TürkiyeTel: 0212 631 21 21 • www.ihh.org.tr

www.ihhakademi.com

KARDEŞİNİN ELİNDEN TUT - İNSAMERFarklı ölüm türleri arasında çocuğu en çok etkileyen...

Documents

Transcript of KARDEŞİNİN ELİNDEN TUT - İNSAMERFarklı ölüm türleri arasında çocuğu en çok etkileyen...