KARDAŞLIK 67 SAYI/ISSUE · 2017. 5. 1. · Ali İhsan NAQIB (ABD) Necat KEVSEROĞLU (Kerkük)...

KERKÜK VAKFIKERKÜK VAKFI

SAYI/ISSUE

YIL/YEAR 17

KÜLTÜR SANAT EDEBİYAT VE FOLKLOR DERGİSİ TEMMUZ - EYLÜLREVIEW OF CULTURE ART LITERATURE AND FOLKLORE JULY-SEPTEMBER 2015

KARDAŞLIK 67Q

AR

DA

SHLI

Q

QA

RD

ASH

LIQ

KA

RD

AŞL

IK

ISSN

130

2285

73-4

Servet Kabaklı1956 - 28.08.2015

Erbil’in eski bir görünüşü

6717

2015مجلة ثقافية فنية ادبية تراثية تموز-ايلول

السنة

العدد

اربيل القديمة

Acar Okan’ın yeni çıkan bu eserini Ötüken Neşriyat’tan

isteyiniz.

Ata Terzibaşı’nın 4 kitap halinde yayımlanan ve Irak Türkmen kül-

türünün başyapıtı sayılan Kerkük Şairleri’ni

Kerkük Vakfı’dan isteyiniz.

KARDAŞLIKKültür Sanat Edebiyat ve Folklor Dergisi

Yıl 17 Sayı 67 Temmuz - Eylül 2015

KERKÜK VAKFI

Fiyatı : 7.5 TL (KDV Dahil)

Kerkük Vakfı Adına İmtiyaz Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü

Erşat HÜRMÜZLÜ

Editör ve Genel KoordinatörSuphi SAATÇİ

Yazışma adresi P. K. 20 Cerrahpaşa/İSTANBUL

Tel. (0212) 584 00 75Belgegeçer (0212) 584 00 76

www.kerkukvakfi.comwww.kardaslik.org

email: [email protected]

İdare Merkezi:Haseki Sultan Mahallesi Kuka Sokağı

Huzur Apt. No: 1/1Fındıkzade/İSTANBUL

TemsilcilerHabib HÜRMÜZLÜ (Ankara)

Ali İhsan NAQIB (ABD) Necat KEVSEROĞLU (Kerkük)

Bilim KuruluProf. Dr. Ziyat AKKOYUNLU

Prof. Dr. Yavuz AKPINARProf. Dr. Abdülhalik BAKIRProf. Dr. Haşim KARPUZ

Prof. Dr. Mahir NAKİPProf. Dr. Suphi SAATÇİ

Prof. Dr. Saim SAKAOĞLUProf. Dr. Abdüsselam ULUÇAM

Yazı KuruluKemal BEYATLIKemal ÇAPRAZ

Aydil EROLErşat HÜRMÜZLÜ

Habib HÜRMÜZLÜİzzettin KERKÜK

Mahir NAKİPAcar OKAN

Ömer ÖZTÜRKMENSuphi SAATÇİSuphi SALT

KARDAŞLIKKerkük Vakfı İktisadi İşletmesi tarafından Türkçe, İngilizce ve

Arapça olarak üç ayda bir yayınlanır hakemli bir dergidir. Dergide yayınlanan yazıların sorumluluğu imza sahiplerine aittir. Dergide yayınlanmış yazılar ve fotograflar kaynak gösterilerek alınabilir.

Abone yurtiçi yıllık 30 YTL, yurtdışı yıllık 50 $ veya 40 Euro Posta Çeki No: 5325057 Cerrahpaşa/İstanbul veya İş Bankası

İstanbul, Fındıkzade Şubesi Hes. No: 1068 840492EUR Hes. No: 1068 3312429Dolar Hes No: 1068 3312415

Tasarım Ercan ŞİMŞEK

BaskıŞenyıldız Matbaacılık

Zeytinburnu Mah. Gümüşsuyu Cad. No:3 K:2 Zeytinburnu Merkez, Zeytinburnu, İstanbulAdres tarifi:

Tel: +90 212 483 47 91

ÖTÜKEN NEŞRİYAT A.Ş.İstiklâl Cad. Ankara Han 65/3

34433 Beyoğlu-İstanbulTel: (0212) 251 03 50 • (0212) 293 88 71

Faks: (0212) 251 00 12İnternet: www.otuken.com.tr

E-posta: [email protected]

1 KARDAŞLIK/QARDASHLIQ / قارداشلق Yıl/Year 17 السنة Sayı/Issue 66 العدد Nisan-Haziran/April-June 2015 نيسان - حزيران

İÇİNDEKİLER

14 18 34 38Bu Devran Böyle mi Gidecek? Editörden 2

DörtlüklerCumhur KERKÜKLÜ • şiir 7

Kuzey Irak’ta İngilizlerin Türk Ordusuna Karşı Hareketi Ve Iraklı Katmanların Tutumu • Erşat HÜRMÜZLÜ 4

Irak’ta Türkmenlerin Geleceği ve Kerkük’ün Özerklik İhtimali • Ali SEMİN 8

EmekçilerRıza ÇOLAKOĞLU • şiir 5

Türkmeneli’nde Kurban SevinciKardaşlık 13

Saddam Döneminde Irak’ta İsimleri De-ğiştirilen Türk Okulları • Ömer ÖZCAN 17

Bakü’ye MektupAydil EROL • şiir 21

ReorganizasyonMahir NAKİP 6

Harput’un Yiğit Evladı Servet Kabaklı • Türkmen Dağarcığı 14

Saîd Besim (1902-1965)Ata TERZİBAŞI 18

Türkmen Olmak Ayıp mı?Dilşat TERZİ 22

Kerkük Hoyrat Ve Manilerinde Yurt Sevgisi-2 • Önder SAATÇİ 24

Nasih Bezirgân’da Milli ve Sosyal Meseleler • Nazım TERZİOĞLU 34

Cengiz Aytmatov’la Hazar Şiir Akşamlarında Yaşadığım Bir Talihsizlik Hikâyesi • Mehmet Ömer KAZANCI 38

Erbil ve Yöresinde Kadınların Ziyaret Yerleri ile İlgili İnanç ve Uygulamaları • Naznaz TAWFEQ 42

Geçmişi Hatırlamak:14 Temmuz 1959 / Kerkük Katliamı 56. Yıl • Hüseyin ERDEM 46

Kerkük Katliami (14 Temmuz 1959Hayreddin GEDİK • şiir 47

Erbil Üzerine Hoyrat ve ManilerFuad Şeyh MUSTAFA • şiir 48

Ölümünün 100. Yılında Tevfik Fikret’i Anarken • Veysel ERGİN 28

GazelYaşar ALTIPARMAK • şiir 37

Türkmen AlbümündenEditörün Seçtikleri 50

ARAPÇA 52-64

KARDAŞLIK/QARDASHLIQ / قارداشلق Yıl/Year 17 السنة Sayı/Issue 67 العدد Temmuz-Eylül/July-September 2015 تموز-ايلول

KERKÜK VAKFI

2

Bu Devran Böyle mi Gidecek?

Suphi SAATÇİ[email protected]

Editör’den

Ortadoğu coğrafyasında oluş-turulan kan gölü giderek genişliyor. Öteden beri söy-lenegelen “birileri bu coğ-rafyaya yeniden şekil vere-cek” senaryoları ve benzer ifadeler, gündemde yerini koruyor. Batı kökenli senar-yoları uygulayan uluslararası aktörlerin bölgeyi demokra-tikleştirme (!) çalışmalarında sürecin sonuna gelinmediği için, tehlike henüz geçmiş değildir. Kan ve şiddet temeli üzerine sahnelenen oyunlar-da yer alan geniş kadroların tamamı, ne yazık ki bölgenin Müslüman halkı… Batı kay-naklı entrikalara samimiyetle karşı olan İslam dünyasının halkları, cehalet, taassup, bağnazlık ve geri kalmışlığın verdiği çaresizlikle ister iste-mez geniş çapta sahnelenen bu oyunların içinde yer alma-ya mahkûm edilmiş durum-da.

Irak’ta ABD tarafından başlatılan bağımsızlık (!) ve özgürlük (!) savaşında, ilk önce ülkenin ulusal devlet güvenlik güç-leri çökertilmiştir. Ardından

Irak’ta etnik topluluklar ve mezhepler ayrıştırılmış ve böylece ülkenin parçalan-masına giden yol açılmıştır. Daha sonra Irak’ta uygulanan proje, ülkenin kuzeyinde bir Kürt devletinin kurulmasına dönüşmüştür. Arap ülkeleri-ni de Irak gibi bağımsızlık (!) ve özgürlük (!) nimetlerine kavuşturmak için kollarını sı-vayanlar, İslam coğrafyasını, hayatlarında hiç görmedikle-ri tam demokratik (!) düzene kavuşturmaya başlamışlardır.

Irak’tan sonra Tunus, Mısır, Libya ve Suriye ülkeleri de kargaşa ve anarşi ortamına sürüklen-miş ve bu devletlerin yöne-tim çarkları işlemez duruma gelmiştir. Sonraları bu ateş Yemen’de de tutuşmaya baş-lamış ve olaylar mezhep ça-tışmalarına kadar uzanmıştır. Kısacası halkları Müslüman-lardan oluşan ülkelerde, hu-zur ve güven ortamı kaybol-muştur.

Irak’ta 2003’den beri ülkenin her geçen gün daha geriye gitti-ği, yaşayan halkların arasında

etnik ve mezhep ayrımından beslenen nifak tohumlarının ekildiği ve her kesimin bir diğerine düşman kesildiği gö-rülmektedir. Bu düşmanlıklar yüzünden kimsenin kimseye güveni kalmamış, bu yüzden her etnik ve mezhep grubu kendine özgü milis güçleri toplamaya başlamıştır. Huzu-ru ve güvenliği sağlaması ge-reken ulusal güvenlik güçleri yok edildiği için de, etnik ve mezhep grupları oluşturduk-ları kendi orduları ile koru-malarını sağlamaya çalışmış-lardır.

Türkmenlerin DurumuIrak’ta Araplar Sünni ve Şii diye

ikiye ayrıldıkları için, kendi kesimlerinden toplanan ayrı silahlı güçlere sahip olmuş-lardır. Ülkede bağımsız bir devlet kurmaktan yana olan Kürtler ise üç topluluk halin-de örgütlenmişlerdir. Barza-ni, Talabani ve Değişim grubu diye kümelenen hareketler, birbirleri ile çekişme içinde olsalar bile, her üç taife de bağımsız bir Kürt devleti kur-ma hedefine kilitlenmişlerdir.

KERKÜK VAKFI

KARDAŞLIK/QARDASHLIQ / قارداشلق Yıl/Year 17 السنة Sayı/Issue 67 العدد Temmuz-Eylül/July-September 2015 تموز-ايلول 3

Yıllardan beri geniş çapta si-lahlanma yarışına giren Kürt-lere 11 Mart 1970 tarihinde Irak hükümeti tarafından özerklik verilmiş olmasına rağmen, bağımsız devlet kurma fikrinden vazgeçme-mişlerdir. Birçok batılı ülke tarafından da desteklenen Kürtler, yakın tarihte ve özel-likle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Irak, Suriye, Türiye ve İran gibi ortadoğu ülkelerinin içinde başlıca birer sorun ola-rak yaşatılmışlardır.

Arapların Şii ve Sünni kesimleri ile Kürtlere göre Türkmen-ler, tarih boyunca devlet geleneği içinde yoğrulan bir toplum olarak her zaman devlet örgütünü meşru say-mışlar, onunla çatışmaya gir-meyi düşünmemişlerdir. Bu bakımdan devletin bilgisi dı-şında açık veya gizli biçimde silahlı milis güçleri oluştur-maya sıcak bakmamışlardır. Siyasî mücadeleyi demokra-tik platformlarda yürütmeyi tercih etmişlerdir. Ne var ki bugün Irak’ın içine sürüklen-diği ve sadece silahlı güçlerin konuşabildiği vahşi ortam ko-şulları karşısında Türkmenler, her konuda mağduriyetlerin ve haksızlıkların ortasında bunalmışlardır.

Irak’taki Arap ve Kürt topluluk-larını temsil eden siyasal ör-gütler, sahip oldukları silahlı örgütlerin masraflarını devlet-ten elde ettikleri, daha doğ-rusu sızdırdıkları, hatta yasal

olmayan yollarla sağladıkları gelirlerden karşılamakta-dırlar. Buna karşılık, Türk-menlerin siyasi örgütlerinin, devlet bütçesinden partilere tahsis edilen paylardan dahi yararlanmadıkları biliniyor. Irak’ta Türkçe eğitim yapan okulların ders kitaplarını devletin basması gerekirken, bütün bunları Irak Türkmen Cephesinin üzerine yıkmış-lardır. Bunun gibi Türkmen okullarının bakımı, onarımı ve ihtiyaçlarının karşılanmsı devletin asli görevi iken, bu hususta da Türkmenler yalnız bırakılmışlardır.

Kerkük Bir Ortaçağ Kenti Duru-muna Kalmıştır

Kerkük’ü kendi siyasal tercihi-ne göre yöneten Kürt vali, kentin belirli semtlerine göre yatırımlar yapmakta, Bağdat’tan gelen talimatları uygulamaktan kaçınmakta-dır. Irak’ta en çok petrol üre-ten il olmakla birlikte Kerkük, bundan elde edilen gelirden en az yararlanan kent olmuş-tur. Şehirde alt yapı yatırımı olmadığı gibi, belediye hiz-metleri yönünden de Kerkük en geri durumda kalmıştır. Dünyada zenginliğin, geliş-menin, modern yatırımların kaynağı olan petrol, Türkmen şehri Kerkük’ün başına gelen bunca felaketin ve belanın sebebi olmuştur.

Irak’ta Türkmenlerin dışında kalan toplulukların içeriden ve dışarıdan aldıkları destek

herkes tarafından biliniyor. Bölgede aktif rol oynayan İran, Suudi Arabistan gibi devletlerden başka, birçok batılı ülke Irak üzerinde ak-tif politikalar yürütmektedir. Başka bir deyişle Türkmen-ler dışında Irak’ta yaşayan bütün toplulukların sahipleri ve müttefikleri vardır. Ülkede sahipsiz kalan tek topluluk Türkmenler sayılır. Türkmen-lere sahip çıkması gereken ül-kenin son yıllardaki durumu ise, bütün bir Türk dünyasın-da hissedildiği gibi, Türkmen-leri de derinden üzmektedir. Bu yüzden Irak’taki Türkmen toplumu kendi derdine yan-maktan çok, umudunu bağ-ladığı Anavatanın durumuna kahrolmaktadır.

Irak’taki Türkmenlerin verdikleri siyasi mücadelenin, sadece Türkmen siyasetçilerinin ça-baları ile felaha ermesi müm-kün değildir. Hiç şüphesiz Türkmenlerin mücadelesi an-cak ve ancak Anavatanın yar-dımı ve himmeti sayesinde sonuç verebilir. Aksi takdirde Türkmenlerin işini Allah’a ha-vale etmekten başka bir çare kalmamıştır. Bununla yetin-mek ise belki bir teselli olabi-lir, ancak Türkmen toplumu-nun akıbetini ciddî anlamda etkileyecek siyasî manevra-lar ve planlarla başka çıkış yolları da bulmak kaçınılmaz görünüyor.


KERKÜK VAKFI

4

Çankaya Köşkü Arşivinden - 5

Erşat HÜRMÜZLÜ

Kuzey Irak’ta İngilizlerin Türk Ordusuna Karşı Hareketi

Ve Iraklı Katmanların Tutumu

Musul sorunu sırasında ve Lozan müzakereleri devam ettiği müd-detçe İngilizler Kuzey Irak’ta is-tihbarat çalışmalarını sürdürü-yür ve aşiretler üzerinde nüfuz tesis etmeye kalkışıyordu.

Buna karşı Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti de karşı ha-reketler planlıyor ve Misak-ı Millî hudutlarında kabul ettiği bu bölgede hakimiyetini pe-kiştrmeye çalışıyordu. Lozan müzakerelerinin başlamasın-dan bir süre önce Antep Milis Kuvvetleri Komutanı Özdemir bey küçük bir gönüllü birli-ğiyle Diyarbakır’dan Musul’a gönderildi ve sanki kendi iste-ğiyle gitmiş gibi bir görünüm sergilendi.1 Özdemir’in küçük

1 Asıl adı Şefik bey olan bu yarbay Özdemir Paşa soyundan geldiği için kendine Özdemir lakabını almıştı.(E.H)

müfrezesi bölgedeki yerli halk üzerinde kısa zamanda yer yer başarılar kazandı. Özdemir’in Ravenduz civarında yaptığı ha-rekat efsane halini almıştı. Öz-demir bey 29 Nisanda İran!a geçmek zorunda kaldı, oradan Van’a geçerekbu kahramanlık atılımı son buldu.

İngilizler bu sırada Şeyh Mahmut üzerinde de tehakküm kurmak istiyorlardı. Kendilerine karşı olan hareketlerine tehammül etmeyince de o bölgelere hava akınları düzenliyorlardı.

Bu arada Irak’ta Şiî grupları, Sadun Uceymi Paşa ve Şeyh Mahmut önderliğindeki Kürt ve Arap mücahitler de birinci dünya sa-vaşı başlarında güneyde Basra civarında Şuaibe mevkiinde öz-verili bir şekilde çarpışmışlardı.

Çankaya köşkü arşivlerinde bul-duğumuz bir belge bu konuya ışık tutmaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Riyaseti, Kalem-i Mahsus Müdüriyeti 1/203 nolu ve 4.4.1339 ( 4 Nisan 1923) tarihli Sarıkamış çıkışlı bir yazı bunu açıkça göstermektedir. Ya-zıya TBMM reisi Mustafa Kemal Paşa, “açtım” diye şerh düşmüş ve “ derhal keşide edilecektir” diye not koymuştur.

Belgenin Metni:

“ Büyük Millet Meclisi Riyaset-i Ce-lilesine,

Irak’ta Caferi kardeşlerimizin Re-isi Necef Müçtehid-i Ekberi El-Seyyit Muhammed Mehdi El-Halisi hazretlerinin maruzatı ber vecih zir arz olunur.

Şark ve El-Cezire cephesi kuman-danlığına arz edilmiştir.

Betvata’da kaymakam Özdemir Irak’ın İngilizler tarafından işgal olunduğu gündenberi hukuk-i milliye ve vataniyyesini mu-hafaza ile dine karşı manen ve maddeten her türlü fedakarlığa bezl-i can ve mal eden ve bu uğurda bir çok masaip ve fela-kete maruz kalan velyevm dahi aynı gaye ile muahadatını Irak muhitine kadar tevsi’e çalışan Şeyh Mahmut Efendi hazretle-rinin hademat-i vakiası umum Iraklılar nezdinde mazhar-i tak-dir ve tahsin olduğundan bugün muhit-i Irak dahi aynı tasmimat karşısında bulunmuş olmasına binaen bu babda ittihazı lazım gelen vazifeyi islamiyyenin ic-rası hususundaki tebligatın ve vukubulacak mutalebatıy-la müşar ileyh vastasıyla vaki olacak mutalebatımızın is’afına lütuf ve inayet buyurulması muvakkiyet-i umumiye namına arz ve istirham olunur.

Olbabda ferman: İmza El-Raci Mu-hammed Mehdi El-Kazimi Mu-hammed Mehdi.

Numerosu 119

Şark Cephesi Kumandan Vekili Ali Sait 4.4.339

KERKÜK VAKFI


Emekçiler

Rıza ÇOLAKOĞLU

Ekmeğin kazanır el emeğiyle Yiyer alın terin rençper emekçi Övünür nasırlı sert bileğiyle İşçi çiftçi manav dölger emekçi

Yazın zahmarında1 kışın karında Sam essin kar yağsın İş ve kârında Sürer eker biçer gözü barında Topraktan helal rızk ister emekçi Elleri kabarcık balyoz yeri var Zorluğa katlanır eyyup sabrı var Sermayesi yoktur alın teri var Öretir yaratır yiyer emekçi Yapıcı emeği okul hastane Fırıncı çömelekçi işi zorhaneBekçi memur hizmet eder vatana Öğretmen emekçi asker emekçi Kayacı uğraşır kazmayla taşla Demirci iş görür örsle ateşle Değerin değmezin başın tıraşla Geçimini sağlar berber emekçi Terzide eğilim iplik bezine İğnenin yıldızı zarer gözüne Sanâtı kalıtı oğlu kızına Ot kökün üstünde biter emekçi Oduncunun iri saplı baltası Ağaca asılı şalda peltesi Balıkçının Salı ağı oltası Adada kıyıda bekler emekçi Çoban sürüsüne vefalı biri Kısmetine razı vicdanı diri Fentten siyasetten olmaz haberi Öz başına kaval döver emekçi

1- Zahmar: En şiddetli sıcaklık

Rızkı en çok helal arka hamalı Ikınır sırtında taşır çuvalı Alın teri ucuz her şey pahalı Hali hep bunlardan beter emekçi Köylü neler umar köy ağasından Pay alır sergilden2 çam bırğasından3

Hele öz sabanı öz boğasından Ispahının payın öder emekçi Köylünün yamalı eski çarığı Kuş ağzınca tabanının yarığı Tiksinir satrançtan sevmez sarığı Mesleğin sanatın över emekçi

Bak zavallı köylülerin rencine Kuru ekmek dolmaz karnı dincine Emekleri derebeyi hurcuna Zulmü rezaleti çeker emekçi Haline acımaz asrın zorbası Lokmasını kapar dolsun torbası Kahvaltısı şamı mercimek çorbası Yazık kara güne dözer emekçi

Arazi fabrika iskele yalı Haramdan soygundan zenginin malı Ne yağ kabı dolu ne den çuvalı Et, meyveyi düşte görer emekçi Ananas tarlası pancar tarlası Çağdaş insanlığın bir yüz karası Zenciler güngörmez oldu olası Yaş kırbaç altında inler emekçi

2- Sergil: Yuvarlak şekilde inek tersi 3- Bırğa: İnce nar ağacı

Bir kara cehennem kömür ocağı Diriler mezarı işkence dağı İslenir işçinin el, üst, ayağı Ölümün ağzında titrer emekçi Atölyede ayrı ayrı kısımlar Porselen, abide, renkli resimler Yaratıcı eller bariz isimler Hayat mücadele hüner emekçi

Anne emeğidir şairin rolü Kâğıdı kalemi parası pulu Meşale kaldırır gösterir yolu Bu yolda kılavuz rehber emekçi Kont ağa burjuva fakire kıyan Kanını sömüren derisin soyan Başı dolaklılar geride koyan Üçü de düşmanım söyler emekçi Yalan yoktur bu şairin lafında Hasret kat kat olmuş gönül rafında Ülkücüler emekçiler safında İşkenceden doğar zafer emekçi Cana kıyan (pastil) açar burç alır Mazlum hakkın kıyıcıdan güç alır İşte onda düşmanından öç alır Ne zaman silkinir kükrer emekçi Ey kayış yakalı aydın kafalar Başımızın belası bu efeler Afiş assın bayrak açsın tayfalar Daha ne daha ne bekler emekçi


KERKÜK VAKFI

6

Mahir NAKİ[email protected]

Türkmeneli’nden Türk’ün dilinden

Reorganizasyon

Niçin Reorganizasyon?Reorganizasyon kelimesi dilimize

İngilizceden girmiştir. Genelde işletmecilik biliminde kullanılır olup, ikinci Dünya Savaşı’ndan sonra sık sık bu alanda dile ge-tirilmiştir. Türkçe tam karşılığı yeniden örgütlenmedir. Siyasi, ticari, sosyal, kültürel hatta dinî kurumlar bile zaman za-man kendisini gözden geçire-rek yenilenmeye ihtiyaç duyar. Bu yenileşme ya bir hukukî zaruretten ya da bir örgütün kendi alanındaki gelişmelerin gerisinde kalmasından dolayı söz konusu olur. Yeniden ör-gütlenmeye eskiden mesela on yılda bir ihtiyaç duyulurken günümüzde daha kısa süre-lerde ihtiyaç duyulmaktadır. Yenilikçi ve genç yönetici tara-fından hoş, gelenekçi ve yaşlı yöneticiler tarafından ise na-hoş karşılanır.

ITC Başkanı Sayın Erşat SALİHİ’nin çağrısı üzerine, başta Yürütme Kurulu üyeleri olmak üzere, ITC kurucuları, bir eski başka-nı, ITC’nin temsilcileri, eski ve yeni milletvekilleri ve güzide bir Türkmen aydınlar grubu 6 Eylül 2015 günü ITC’nin Birinci Genişletilmiş Toplantısına ka-tılmışlardır. Toplantı Kerkük’te bulunan ITC’nin toplantı salo-nunda gerçekleşmiştir. Toplan-tının amacı 1) Irak Parlamen-tosundan yeni çıkar Partiler Kanunu ışığından ITC’nin yeni-den örgütlenmesini tartışmak, 2) ITC’yi daha aktif ve etkin kıl-

mak, 3) daha kucaklayıcı olma-sını ve bütün Türkmen halkıyla bütünleşmesini temin etmek ve 4) ITC’ye bir yol haritası çi-zebilmek şeklinde belirlenmiş-tir.

Nasıl Bir Reorganizasyon?Irak ve özellikle Türkmenler ger-

çekten mihnetli, zor ve çetin günlerden geçmektedirler. Şartlar her gün biraz daha Türkmenlerin aleyhine ge-lişmektedir. Irak’taki olaylar değil ITC’nin, bütün Türk-menlerin boyunu aşmaktadır. Kısacası ¨düşman kavi, talih zebun¨, ama boyumuzu aşan dalgalar karşısında gemimizi gerçekten güçlendirmemiz ve dimdik durmamız gerekmek-tedir. Elbette ki en önemli hu-sus öncelikle zaruretten hasıl yeniden örgütlenmedir. Çünkü artık siyasi kuruluşların nasıl örgütleneceği, en az kaç üye sahibi olmaları, kongrelerini nasıl yapacakları ve hangi ku-rullara sahip olmaları gerektiği kanun yoluyla düzenlenmiştir. Değil sadece ITC, diğer Türk-men partilerimiz de kendileri-ni ciddi manada gözden geçir-meleri gerekmektedir.

ITC’nin yeniden örgütlenmesini ihtiyaç haline getiren husus, gelişen ağır şartlar ve Türk-menler için giderek artan teh-likelerdir. Gerçekten de artık ITC hata yapma gibi bir lüksü, dağınık ve çok başlı olma gibi bir hakkı yoktur. Yürütme Ku-

rulu’ndaki değerli siyasetçile-rimiz canhıraşane çalışmak-tadırlar. Bundan şüphe yok. Dürüstlüklerinden ve sami-miyetlerinden de şikayetimiz yok. Ama Türkmenlerin ¨en meşru temsilcisi¨ kabul ettiği-miz ITC’nin bütün sorumlulu-ğunu sadece yürütme kurulu-na yüklemek ne doğrudur ne de mümkündür. Birçok hayatî hususu başka kurulları ile de tartışabilmeli, görüş almalı ve en önemlisi sorumluluğu pay-laşmalıdır. Onun için her siyasi kuruluş gibi ITC’nin de MKYK’sı ve hatta Genel Kurulu var ve aktif olmalıdır. Ancak bildiği-miz kadarıyla bu kurulların hiç birisi mevcut değildir. Dolayı-sıyla kurultay düzenlemesi de mümkün olmamaktadır. O za-man ITC, mevcut tüzüğe göre sözünü ettiğimiz genel kurul üyelerini en kısa sürede belir-lemeli ve kolları sıvamalıdır.

Başka Neler YapılmalıYukarıda zikrettiğimiz kurullar

acil ve elzemdir. Ancak, kadın kolları ve gençlik teşkilatlarını da gözden geçirmenin vakti gelmiştir. Onlar toplumsal ve siyasal varlığımızın olmazsa olmazıdır. Ama maalesef ak-tif ve ITC Yönetimi ile uyumlu oldukları söylenemez. Bu da yetmez, çeşitli alt komisyonlar kurularak herkes bu taşın altı-na elini bir nebze koymalıdır. Mesela bir eğitim komisyonu, göçmenler komisyonu, medya ve sivil kuruluşlar komisyonu

KERKÜK VAKFI


önemli danışma kurullarından olup, acilen oluşturulmalıdır. Bunları kimsenin yetkisini pay-laşmaz, bilakis, yetkisi olmaz ama sorumlulukları olur.

Bu da yetmez. En önemli husus bence milli mali kaynağın oluş-turulmasıdır. Dünyanın dört bir yanında çalışan ve hatta Yaser Arafat’ı hiç sevmeyen Komünist Filistinlilerin bile her ay gelirlerinin bir kısmını Fetih Örgütü’ne yolladıklarının canlı şahidiyim. Biz acaba niye hep siyasi kuruluşlarımızdan mali destek görenlerimiz oluyor da, bu kuruluşlara mali yardımı-mız olmuyor? Bence bu hasta-lığı derhal tedavi etmek lazım. Herkes gelirinin cüzi bir kısmı-nı davaya tahsis edebiliyorsa

o zaman milliyetçidir veya en azından Türkmen’dir. Bir dava kendi öz ve milli kaynağından beslenmiyorsa, başkasının et-kisi altına girmeye mahkum-dur.

SonuçYukarıda dile getirdiğimiz yeniden

örgütlenme aslında bir yeni-den uyanıştır, yeniden benliğe yani sine-i millete dönmedir. Bu da öncelikle ITC’nin mevcut tek icra kurlu olan Yürütme Kurulundaki arkadaşların me-seleyi idrak edişlerine bağlıdır. Bazen insanlar bir inat uğruna bütün basireti köreltir, olaylara tek köşeden bakar ve bedeli ne olursa olsun geri adım atmaz. İşte bu, o teşkilatın ölümü de-mek olur. Bazen de insanlar bir

davanın selameti için erdemlik göstererek hoşgörü duygula-rını ön plana çıkarır, uzlaşıcı olur, sorunun değil, çözümün bir parçası olur ve her şey ol-duğundan daha kolay bitiverir.

Bu kurulların oluşturulması ger-çekleşirse, herkes gönüllülük esasına göre bu kurullarda ça-lışmalıdır. Eğer bu davanın ye-niden canlanması ve başarıya ulaşmasını istiyorsak, asla ve-receğimiz hizmet karşılığında bir ücrete tenezzül etmeme-liyiz; bilakis gerekirse herkes cebinden harcama yapmasını öğrenmelidir.

Arife tarif gerekmez. Elçiye de zeval olmaz. İşte hendek işte deve...

Dörtlükler

Cumhur KERKÜKLÜ

Nenelerden xoş nenemHer mecliste baş nenemQuş kimin uştu gettiEwim etti boş nenem Bu xasa susuz géçerSusuz usulsuz géçerGündüzüm wara wurttanGécem yuxusuz géçer Bu géce il başıdıiLler yâd yoldaşıdıKerkük’te baba gurgurQalbimin ataşıdı Sen gideni yas qaldıNe zewq ne hewes qaldıHer şeyim sen apardıwBir qurru nefes qaldı

Söz wersew ekesen senCigerim sökesen senDüştüm bir gül ardıycaZen ettim beke sensen

Söz wérsew ekesen senCigerim sökesen senDüştüm bir gül ardıycaZennettim beke sensen İçen masanı séwerDolu kâsanı séwerRüh bığaza yétişseGéwlim he seni séwer Can werdim can bilmediwHer gün her an bilmediwÇim daşa emeg werdimO bildi sen bilmediw Darılmadım sözüwdenSen küsüldüw özüwdenGözümün gözü çıxsınTox olmuru gözüwden

Dağlar buzun çıxarttıGül nergizin çıxarttıBu terse çarx bizimnenDadın duzun çıxarttı

Herkes sewer ağırıÜzünnen nur yağırıDiliyden qawar meniGözleriyden çağırı

Yar gitti yası qaldıQulaxta sesi qaldıHer derdin bir dewasıMenimki ası qaldı Kerpicem yapıwızdaSenedem tapıwızdaÖlümü ölüm saymamGömülsem qapıwızda


KERKÜK VAKFI

8

Ali SEMİN

Irak’ta Türkmenlerin Geleceği ve Kerkük’ün Özerklik İhtimali

Türkmenler, ABD’nin Irak’ı işga-linin ardından ülkede kuru-lan siyasi denklemde nüfus olarak üçüncü büyük etnik grup olmasına rağmen Şiiler, Sünniler ve Kürtlerden sonra dördüncü unsur gibi hare-ket etmektedir. Bir taraftan Irak’ta Türkmenlerin çoğun-lukta olduğu bölgelerin ciddi anlamda demografik değişim-le karşı karşıya kalması, diğer taraftan olası bir Arap-Kürt çatışması durumunda iki ateş arasında kalma ihtimalinin kuvvetli olması Türkmenlerin bölgedeki durumu ile ilgili kaygıları artırmaktadır. Ayrı-ca ABD’nin Irak’ı üç federal bölgeye ayırma projesi, Türk-men coğrafyasının parçalan-ması anlamını taşımaktadır. IŞİD’in (Irak Şam İslam Devle-ti) 10 Haziran 2014 tarihinde Musul’u kontrol etmesinden sonraki süreçte Türkmen ve Sünni Arap bölgelerinin cid-di zarar gördüğü söylenebilir. Türkmenlerin, Irak’ta IŞİD’in ilerlemesiyle birlikte ülke ta-rihinin en tehlikeli sorunuyla karşı karşıya kaldıklarını ifade etmek mümkündür. IŞİD’in ül-kedeki ilerleyişinin durdurula-mamasının Türkmenler öze-linde iki önemli olumsuz etkisi bulunmaktadır. Birincisi, Türk-menlerin coğrafi olarak kendi bölgelerinden topluca göç etmek zorunda kalmasıdır. Bu durum orta ve uzun vadede Irak’taki Türkmen coğrafyası-

nın bariz şekilde yok olmasına yol açabilir. İkincisi ise Türk-menlerin mezhepsel anlamda ikiye bölünmesi ihtimalidir. Mevcut durumda Türkmen-ler siyasi, ekonomik ve askeri alandaki zayıflıkları sebebiy-le yerel, bölgesel ve ulusla-rarası kamuoyunda dikkate alınmamaktadır. Bu analizde Türkmenlerin IŞİD’in Musul’u kontrolü sonrası genel du-rumu ve silahlanma süreci değerlendirilecektir. Ayrıca Kürt-Türkmen ilişkilerindeki siyasi gerilim ve Kerkük soru-nunun çözümü için nasıl bir adım atılması gerektiği de bu analizin konusunu oluştur-maktadır.

IŞİD Sonrası Türkmenlerin Duru-mu ve Silahlanması

IŞİD’in Musul’u kontrol etmesinin ardından Irak’ta en çok zarar gören kesimin Türkmenlerin olduğu ifade edilebilir. IŞİD, Türkmenlerin yaşadığı böl-gelerin neredeyse tamamı-nı kontrolünde tutmaktadır. Türkmenlerin mevcut sorun-larından birisi Şiiler, Sünni Araplar ve Kürtler gibi ni-zami bir savunma gücünün olmamasıdır. İkinci sorun, Türkmenlerin coğrafi olarak dağınık olması ve kendilerine has bir güvenli bölgelerinin bulunmamasıdır. Bir diğer sorun ise Türkmenlerin siyasi ve ekonomik anlamda güçsüz olması sebebiyle yerel, böl-

gesel ve uluslararası aktörle-rin dikkatini çekememesidir. Türkmen bölgeleri özellikle 2011 yılının Aralık ayında ABD askerlerinin geri çekilmesiyle hem siyasi hem de ekonomik olarak çatışmaların merkezi haline gelmiştir. Irak’ta gü-venlik sorunlarının artması Türkmenlerin durumunun daha da sıkıntıya girmesini beraberinde getirmiştir.

Öte yandan IŞİD’in Musul’u kont-rol etmesi ve ülkenin diğer bölgelerine ilerlemesiyle be-raber Türkmenler zorunlu göç, silahlı saldırı ve idam-larla sonuçlanan infazlar gibi oldukça ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmışlardır. Ayrıca Türkmenler, Irak güvenlik güç-leri, Haşed el-Şaabi Şii milis gücü, Sünni Arap aşiretlerine bağlı silahlı milis gücü ve Peş-merge güçleri arasındaki güç ve nüfuz alanını genişletme rekabetinden de büyük zarar görmektedir. Irak’ta IŞİD ile mücadele etme konusunda oluşturulan güvenlik meka-nizması yerel güçler arasında koordineli bir şekilde yürütül-memektedir. Başka bir ifadey-le IŞİD ile savaşan yerel güçler etnik ve/veya mezhepsel ni-telik taşımaktadır. Böylesi bir durum karşısında Türkmen-lerin de bölgelerini savunma amacıyla kendi silahlı gücüne sahip olması gibi bir ihtiyaç or-taya çıkmaktadır. Irak güven-

KERKÜK VAKFI


lik güçleri, IŞİD ile mücadele-de yeterli güce sahip değildir. Bu durum ise yerel milis güç-lerinin oluşumunu beraberin-de getirmiştir. Irak güvenlik güçleri dışında kurulan Haşed el-Şaabi Şii milis güçleri kendi bölgelerini ve Şiiler için önem-li kutsal türbe ve mekânları korumaktadır. Bağdat yöneti-mini destekleyen Sünni Arap aşiretlerine bağlı silahlı milis güçleri IŞİD’in kontrolündeki kendi bölgelerini geri almaya çalışmaktadır. Kürtlere bağlı Peşmerge güçleri ise, Kuzey Irak Kürt yönetimi kontrolün-deki Erbil, Süleymaniye ve Duhok’u IŞİD’in saldırıların-dan korumanın yanısıra Irak anayasasının 140. maddesi kapsamında bulunan tartış-malı bölgelerin (Kerkük gibi) güvenliğini sağlamak adına coğrafi anlamda nüfuz alanını genişletme stratejisi izlemek-tedir. Bütün bu grupların kar-şısında Türkmenlerin kendi savunma güçleri olmaması sebebiyle can ve mal güven-liklerini koruyamamaktadır-lar. Kerkük’te ve diğer Türk-men bölgelerinde Peşmerge gücünün Türkmenleri de ko-ruduğunu ifade etmek müm-kündür. Fakat Peşmerge gü-cünün kontrol ettiği Türkmen bölgelerinin Kuzey Irak Kürt yönetimine ilhak etme çabası ve bu konuda Peşmerge’nin oluşturmaya çalıştığı psiko-lojik baskı, Türkmen-Kürt ilişkilerine de gölge düşür-mektedir. Özellikle Kürtler, Kerkük’ün savunması için Peşmerge gücü dışında her-hangi bir yerel unsurun silahlı güç kurmasına ve kentin sa-vunulması için katkıda bulun-masına izin vermemektedir. Bu durum Türkmenlerin kendi bölgelerinde silahlı savunma gücü kuramamasının sebep-lerinin başında gelmektedir. Buna karşılık Türkmenlerin silahlı güç oluşturması, orta ve uzun vadeli siyasi ve askeri

stratejiye sahip olması elzem-dir. Türkmenlerin silahlı gücü-nün kurulmasının öneminden bahsedilirken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekilde sıralanabilir:

1. Irak’ta 2003 ABD işgaliyle bir-likte devletin güvenlik ku-rumlarında başlayan etnisite ve mezhebe dayalı milisleş-me süreci, IŞİD’in Musul’u kontrol etmesinden sonra yerel ölçekte milisleşmeye ve gruplaşmaya doğru git-me bağlamında hızlanmıştır. Bu nedenle Türkmenlerin de kendi can güvenliklerini ve bölgelerini korumak amacıyla Kürtler, Şiiler ve Sünniler gibi silahlı savunma gücüne sahip olması gerekmektedir. Ancak Türkmenler bir savunma gücü oluştururken kendi içinde irili ufaklı silahlı gruplara bölün-memelidir. Çünkü Türkmen siyasi hareketleri arasındaki fikir ayrılığı ve olası bir güç re-kabetinin Türkmenlerin silahlı savunma gücüne de yansıma riski bulunmaktadır. Dolayı-sıyla bu konuda tüm Türkmen siyasi hareketleri arasında söylem ve eylem birliğine da-yalı bir siyasi iradeye ihtiyaç vardır.

2. Irak’ta oluşturulmak istenilen Türkmen savunma gücünün kurulması durumunda kısa ve orta vadede Kürtler ve Şii grupların Türkmenlerden oluşan bir tugay veya birlik kurma girişimi muhtemeldir. Şii milis gücü olan Haşed el-Şaabi içerisinde sayıları yak-laşık 3750 civarında tahmin edilen Türkmenlere özel bir askeri güç bulunmaktadır. Ha-şed el-Şaabi gücünün çatısı altındaki Türkmen birliği Türk-menlerin tek başına savunma gücü kurmasını zorlaştırabilir. Bu durum Türkmenler ara-sında silahlı çatışmaya kadar dönüşen bir kriz ortamı oluş-turabilir. 1990’lı yıllardan bu

yana tek siyasi yapıda beraber hareket edemeyen Türkmen siyasi kuruluşları arasında si-lahlı bir çatışma için zemin oluşturan planların olduğu ifade edilebilir. Bu açıdan Türkmenlerin kontrol edece-ği birleşik bir silahlı savunma gücüne ihtiyaç duyulmakta-dır. Ancak yukarıda belirtilen risklerin giderilmesi şarttır.

3. Irak Türkmen Cephesi (ITC) bünyesinde tüm Türkmen siyasi hareketlerini kapsa-yabilecek bir mekanizmanın kurulması gerekmektedir. ITC’nin kendi içinde yaşadığı hiyerarşik sorunundan ötürü silahlı bir Türkmen savunma gücünü kontrol etmesi olduk-ça zor gözükmektedir. ITC’nin çatısı altında Kuzey Irak’ta 1990’lı yıllarda kurulan gü-venlik dairesinin belli dönem-lerde Türkmen yetkililerinin kontrolü dışında hareket etti-ği bilinmektedir. ITC’nin silahlı bir savunma gücünü kontrol edebilmesi için öncelikle ken-di içindeki hiyerarşi problemi-ne ivedilikle bir çözüm bulma-sı gerekmektedir.

Türkmen savunma gücünün ku-rulması için iki önemli noktaya daha değinmek gerekmekte-dir. Bunlardan birincisi finan-sal destek sorunudur. Türk-menlerin finans gücü çok zayıftır. Diğeri ise silah tedari-ki ve Türkmen savunma gücü içerisindeki silahlı unsurların eğit-donat kapsamında bölge-sel ve küresel güçlerden yar-dım alması gerektiğidir. IŞİD’e karşı savaşan yerel güçlerin tamamına dış destek veril-mektedir. İran’ın, Iraklı Şiile-rin milis güçlerine silah, para, eğitim ve askeri danışmanlık desteği verdiği bilinmekte-dir. Kürtlere bağlı Peşmerge kuvvetlerine başta ABD ol-mak üzere Batılı ülkeler silah, eğitim ve askeri danışmanlık gibi yardımlar yapmaktadır.


KERKÜK VAKFI

10

IŞİD’e karşı Bağdat merkezi hükümetinin yanında sava-şan Sünni Arap aşiretlerinden oluşan gönüllü milis güçleri-ne Bağdat’tan, Washington yönetiminden ve Körfez ül-kelerinden (Suudi Arabistan, Katar) önemli ölçüde para ve silah desteği söz konusudur. Türkmenlerin önümüzdeki süreçte buna benzer bir sa-vunma gücü kurduğu takdirde bölgesel ve uluslararası aktör-lerden destek almaması duru-munda büyük sorunlarla karşı karşıya kalacağı da unutulma-malıdır. Türkmen gönüllülerin Kerkük’e bağlı Beşir köyüne yönelik operasyonu sırasında uluslararası koalisyondan her-hangi bir destek alamama-sı buna örnek gösterilebilir. Çünkü 2003’ten sonra Irak’ta hafif silahlarla donatılmış bir savunma gücü kurmak ve as-keri olarak mücadele etmek güçleşmiştir. Irak’ta artık her-hangi bir kesimin kendi can güvenliğini ve bölgesini savu-nabilmesi için ileri teknolojiye sahip ağır silahlarla donatıl-mış bir savunma gücüne ih-tiyacı bulunmaktadır. Irak’ta eğer bir Türkmen savunma gücünün kurulması hedefiyle girişimlerde bulunuluyorsa, bu gücün öncelikle ağır si-lahların tedariki konusunda bölgesel ve küresel güçlerden yardım talebinde bulunulması gerekmektedir. Aksi takdirde Türkmen halkının, kurduğu savunma gücü sebebiyle dış saldırılara daha çok maruz kalma olasılığı gözden kaçırıl-mamalıdır.

Kerkük Ekseninde IŞİD-Türk-menler-Kürtler Denklemi

Irak’ın terör sorunu kadar kar-maşık bir başka sorunu olan Kerkük meselesinin yakın dönemde çözüme kavuşması oldukça zor görünmektedir. ABD, Kürtlerin işgal sonrası kurulan siyasi sürece destek vermesi amacıyla Irak ana-

yasasının 140. maddesiyle Kerkük sorununun çözüme kavuşması için normalleşme, nüfus sayımı ve referandu-mun yapılmasını gündeme getirmiştir. Ancak söz konusu maddenin hayata geçirilmesi sürecinde Iraklı tüm taraflar arasında uzlaşı sağlanamayın-ca 31 Aralık 2007 tarihinde bu madde zaman aşımına uğra-mıştır. Kerkük 140. maddeyle beraber üç aşamalı plan çer-çevesinde yapılması öngörü-len referandum ile Bağdat’a veya Kuzey Irak Kürt yöneti-mine bağlı olacaktı. Referan-dum sadece Kerkük halkının katılımını öngörmüştür. An-cak bu referandum yalnızca Kerkük halkının değil tüm Irak halkının katılımıyla gerçek-leşmeli ve kentin geleceğine yönelik ortak bir irade ortaya konmalıdır. Zira 2003 işga-li sonrası Kerkük’ün Kürtler tarafından demografik yapı-sı değiştirilmiştir. Kerkük’ün geleceğini belirleyen referan-duma yalnızca kentteki etnik grupların katılımı öngörülüyor ise güçlü olanın demografik yapıyı değiştirmesini de bek-lemek gerekmektedir. Ayrıca referandumun Irak halkının geneline açılması durumun-da Kerkük’teki etnik unsurlar arasında dengelerin sağlan-ması ihtimali bulunmaktadır. Bu bakımdan Kerkük’ün ge-leceğine yönelik olası bir re-feranduma tüm Irak halkının katılması elzemdir.

Öte yandan IŞİD’in Musul’u kont-rolünden sonra 12 Haziran 2014 tarihinde Kerkük’ten Irak ordusunun çekilmesi ve yerini Peşmerge güçlerine bırakması önemli bir gelişme olmuştur. Peşmerge güçleri-nin Kerkük’ün tüm güvenliğini üstlenmesi ve IŞİD’in kente girmesini engellemesi Türk-menleri rahatlatmaktadır. An-cak Peşmerge gücünün ken-tin güvenliğini sağlamasıyla

Kürt siyasi partileri tarafından Kerkük’ün adeta Kuzey Irak Kürt yönetimine bağlandığı yönünde açıklamalar yapıl-ması Türkmenleri tedirgin et-mektedir. Türkmenlerin temel amacı Kerkük’ün örnek bir kardeşlik şehri olması ve idari olarak Bağdat’a bağlı olma-sıdır. Irak’ta genel anlamda Türkmen-Kürt ilişkilerindeki en büyük sorun Kerkük’tür. IŞİD’in ülkedeki ilerleyişinin ardından Kürt siyasi parti-leri Kerkük’ün idari yapısın-da ortak bir paylaşımı kabul etmemektedir. Hâlbuki 26 Temmuz 2008 tarihinde İller, İlçeler ve Nahiyelerle ilgili 36 No’lu kararla birlikte yerel se-çimler yasasının 23. maddesi Türkmen-Kürt ve Arap parla-mento üyelerinin uzlaşması sonucunda onaylanmıştır. Söz konusu maddenin 1. fık-rası gereğince, Kerkük ilinin idaresi, güvenliği ve genel kamu görevlerinin Türkmen-ler, Kürtler ve Araplar ara-sında ortak paylaşımını ön-görmüştü.1 Buna ilave olarak ABD’nin 2011 yılında Irak’tan askerlerini çekmesi ve bölge ülkelerinin dış politikasının Arap ülkelerinde yaşanan Arap uyanışına odaklanması, Kerkük’teki idari dengelerin de değişmesini beraberinde getirmiştir. Kerkük’ün idari yapısındaki önemli gelişme-lerden birisi Kerkük İl Meclisi Başkanlığı’na ITC’nin adayı Hasan Turan’ın getirilmesidir. İl Meclis Başkanlığı’nın Türk-menlere verilmesiyle birlikte Türkmen-Kürt ilişkilerinde de normalleşme sürecinin baş-layacağı yönünde bir umut doğmuştur. Fakat bu umut çok uzun sürememiş, Türk-menler 2012 yılından sonra

1 Ali Semin, Kuzey Irak Seçimleri, Türkmen-ler ve Kerkük Sorunu, http://www.bilgesam.org/incele/198/-kuzey-irak-secimleri--turkmenler-ve-kerkuk-sorunu/#.VYwBnRvtmko, (Erişim: 16.06.2015).

KERKÜK VAKFI


Kerkük’ün idari paylaşımın-da hak ettikleri kilit görevle-ri kaybetmeye başlamıştır. 2013 yılında Kerkük İl Eğitim Genel Müdürü Şen Ömer Mübarek´in emekliye ayrıl-masının ardından Türkmen müdürün yerine Arap kökenli müdür getirilmiştir. 30 Nisan 2014 tarihinde Irak’ta yapı-lan genel seçimlerinde Ker-kük İl Meclisi Başkanı Hasan Turan’ın (Türkmen) milletve-kili olmasıyla birlikte yerine vekâleten yardımcısı Rebvar Talabani geçmiştir. 24 Hazi-ran 2014 tarihinde Kerkük’te uğradığı suikast sonucunda hayatını kaybeden Kerkük İlçe Meclisi Başkanı Münir Kafili’nin yerine yine bir Kürt atanmıştır.

Kerkük’ün idari paylaşımında gö-rev alan Türkmenler; yetkili-nin emekliye ayrılması, mil-letvekili olması veya suikast sonucunda şehit edilmesi sonucunda kentin idaresin-deki görevlerini kaybetmeye başlamışlardır. Bunun yanı sıra Peşmerge güçlerinin Kerkük ve tartışmalı bölgele-rin güvenliğini sağlamasıyla beraber bu bölgelerin artık Kuzey Irak’a bağlı olduğunun ilan edilmesi Türkmen-Kürt ilişkilerinde gerginliğe neden olmuştur. Şu noktaya dikkat çekmekte yarar vardır ki hiç kimse kendi yaşadığı toprak-lar üzerinde bir başkasının hegemonya kurmasına veya hakkının elinden alınmasına müsaade etmez. Bu bağlam-da Kerkük’ün Türkmenlerin, Kürtlerin ve Arapların bir ara-da yaşadığı bir kent olduğu gerçeği hiçbir zaman göz ardı edilmemelidir.

Kerkük Mayıs 2015 içerisinde iki önemli gelişmeye sahne ol-muştur. Birincisi, Kerkük Üni-versitesi rektörlüğü görevine Bakanlar Kurulu kararıyla geti-rilen Türkmen kökenli Prof. Dr.

Abbas Taki’nin, 4 Mayıs 2015 tarihinde Kürt öğrenciler ta-rafından makam odasının ba-sılması ve silah zoruyla istifa etmesidir. Taki, daha sonra yaptığı basın açıklamasında Celal Talabani’nin partisinin Kerkük il teşkilatında görevli olanlar ile üniversitedeki bazı Kürt öğrencilerinin de arala-rında bulunduğu silahlı kişiler tarafından istifaya zorlandığı-nı ifade etmiştir.2 Diğer geliş-me ise, 28 Mayıs’ta Kerkük İl Meclisi’ndeki Türkmenlerden oluşan bir heyetin ITC sözcü-sü ve meclis üyesi Ali Mehdi başkanlığında Erbil’i ziyaret etmesidir. Türkmen heyeti, Erbil’de Kürt Parlamentosu Başkanı Yusuf Muhammed’i ziyareti sırasında Kerkük’ün özerk bir bölge olması için bir proje sunmuştur. Buna göre Kerkük’ün özerk bir bölge ol-ması durumunda bölge baş-kanlığı, 13 bakanlıktan oluşan hükümet ve 100 sandalye-li bir parlamento meydana getirilecektir. Mehdi ayrıca Kerkük’ün özerk bir bölge ol-ması durumunda parlamen-toda 32 Türkmen, 32 Kürt, 32 Arap ve 4 Hıristiyan, Bakanlar Kurulu’nda ise 4 Türkmen, 4 Kürt, 4 Arap ve 1 Hıristiyan olacağını belirtmiştir.3 Bu zi-yarete karşılık ITC Başkanı ve Kerkük Milletvekili Erşad Sali-hi yayınladığı bildiride, Kerkük sorununun Kürt parlamento-sunda değil, Irak parlamento-sunda tartışılması gerektiğini savunarak Kerkük İl Meclisi Türkmen heyetinin Erbil’i zi-yaretini eleştirmiştir.4

2 Habib Hürmüzlü, Kerkük Üniversitesi Rektörü Olayı ve Kerkük’teki Den-geler, http://www.orsam.org.tr/tr/OrtadoguTurkmenleri/yazigoster.aspx?ID=167, (Erişim: 20. 06. 2015).

,تقديم مشروع “إقليم كركوك” إلى برلمان كوردستان 3http://rudaw.net/arabic/kurdistan/ 0406201510, (Erişim: 10.06.2015).

الكتلة 4 وفد زيارة ينتقد الصالحي ارشد كردستان برلمان الى ,التركمانية http://today-news.org/news.php?NewsID=2456,(Erişim:15.06.2015).

Kerkük sorununun çözümü için özerk bir bölge projesi geliş-tirmek yerine kentteki siyasi tarafların Türkmen-Kürt iliş-kilerinde yaşanan gerilimin giderilmesi için çaba harca-masının daha faydalı olacağını söylemek mümkündür. IŞİD’in Irak’taki tüm iç dengeleri de-ğiştirdiği bir dönemde, ülke genelinde ve Kerkük idaresin-de zayıf konumda olan Türk-menlerin Kerkük’ün geleceği-ne ilişkin herhangi bir proje veya plan sunması doğru de-ğildir. Bunun iki önemli nede-ni vardır. Bunlardan birincisi, IŞİD sonrası Irak’ta Bağdat hükümetinin ciddi derecede zayıflamasıdır. Bağdat hükü-metinin artık Kuzey Irak Kürt yönetimi üzerinde bütçe kes-me dışında herhangi bir siyasi veya askeri baskı kurma gücü bulunmamaktadır. Diğeri ise, Peşmerge gücünün Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerde etkin olması ve denetiminde tuttuğu bölgelerin Kürt yöne-timine bağlanması için çalıştı-ğından ötürü artık Türkmen-lerin sunduğu bir projeyi şu aşamada dikkate almayacağı gerçeğidir. Başka bir ifadey-le IŞİD sonrası Irak’ta ortaya çıkan boşluktan faydalanan Kürt yönetiminin Kerkük’ün kaderiyle ilgili Türkmen pro-jesini bu aşamada değer-lendirmesi oldukça zordur. Keza Türkmen heyetinin Kürt Parlamentosu’nda sunduğu Kerkük projesini gündemine almadığı görülmektedir. Ay-rıca Orta Doğu’daki gelişme-lerden dolayı başta Türkiye olmak üzere bölge ülkelerinin Kerkük sorununa ilgisi ve et-kisi eski dönemlere nazaran zayıflamıştır. Kendi içerisinde etnik ve mezhepsel manada fiilen üç bölgeye parçalanmış Irak’a artık bölge ülkelerinin hamilik yapmak istemediğini, yalnızca Irak’taki güç mücade-lesi içinde yer aldıklarını söy-


KERKÜK VAKFI

12

lemek zor değildir. Dolayısıyla Türkmen heyetinin Erbil’i zi-yareti sırasında sunduğu Ker-kük projesi, hem Irak’ın geneli açısından hem de Türkmenler bakımından yangını körükle-mek anlamına gelmektedir. IŞİD’in ülkedeki ilerleyişi ve Bağdat merkezi hükümetinin zayıflaması sebebiyle Kerkük için özel statü projesini de ha-yata geçirme ihtimali oldukça düşüktür.

Bunun yanı sıra Türkmenlerin

kentteki bir üniversiteye rek-tör olarak atanması ve Kerkük İl Meclisi Başkanlığı’nın Türk-menlerin kentin idari paylaşı-mında en doğal hakkı olması-na rağmen Kürtler tarafından bu duruma karşı çıkılması krizin derinleşeceğinin haber-cisidir. Kerkük sorunu sadece Türkmenler ve Kürtler ara-sında bir sorun değildir. Aynı zamanda KYB, KDP ve Goran Hareketi ilişkilerinde de Ker-kük meselesi gündemi işgal etmektedir. Kerkük sorunu-nun çözümü noktasında Kürt partileri arasındaki iç denge-ler ile Kerkük’teki Arapların genel tutumu dikkate alına-rak bir Türkmen stratejisinin belirlenmesi gerekmektedir. Diğer yandan Türkmen heye-tinin Erbil’de sunduğu Kerkük projesine ITC Başkanı Erşad Salih’den eleştiri gelmesi Türkmen siyasi karar mercileri arasında görüş birliğine varı-lamadığının da göstergesidir.

Sonuç ve SenaryolarIŞİD’in, Musul’u kontrol etmesi-

nin ve ülkede hareket alanı-nı genişletmesinin ardından Irak’ın siyasi dengesini de-ğiştirdiği bir gerçektir. Bağ-dat hükümeti, 8 Eylül 2014 tarihinde Başbakan Haydar el-Abadi’nin başkanlığında uzlaşıyla kurulmasına rağmen ülkedeki sorunların çözümü için herhangi bir adım atama-maktadır. IŞİD’in ilerleyişiyle

birlikte Irak pek çok sorunla karşı karşıyadır. Diğer mese-lelerde olduğu gibi Kerkük sorununda da hükümetin çö-züm için herhangi bir plan ve projesinin bulunmadığı görül-mektedir. Abadi hükümetinin önceliği IŞİD’in kontrolündeki bölgelerin geri alınması ve Bağdat-Erbil ilişkilerindeki petrol krizinin ve mali krizle-rin giderilmesidir. Irak’ın altı vilayetinde IŞİD etkin olduğu ve Irak güvenlik güçleri örgüt-le mücadele ettiği müddetçe Bağdat hükümeti, Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerle ilgi-li Erbil yönetimi ile çatışmaya girmek istemeyecektir.

Ayrıca ABD’nin 2003 yılında Irak’ı işgal etmesi ve Irak anayasa-sının 140. maddesi çerçeve-sinde tartışma konusu olan Kerkük’ün statüsü ve gelece-ğiyle ilgili pek çok senaryo söz konusudur. Bu senaryoları şu şekilde sıralamak mümkün-dür:

a. Kerkük’ün Bağdat’a bağlı kal-ması veya özel statüye sahip olması senaryosu: Bu senar-yo Türkmenlerin lehine olan en makul çözümdür. Çünkü Kerkük’ün her ne şekilde olur-sa olsun Bağdat’tan koparıl-ması Türkmenler açısından vahim sonuçlar doğurabilir.

b. Kerkük’ün Kuzey Irak Kürt yönetimine bağlanması se-naryosu: Bu senaryonun Kerkük’te Türkmen, Kürt ve Araplar arasında bir uzlaşma sağlanamadan hayata geçi-rilmesi, kentte iç savaşa yol açabilecek niteliktedir. Söz ko-nusu tablo Kürtlerin lehine ol-mayacaktır. Başka bir ifadeyle Kerkük’te çıkması muhtemel bir iç çatışmanın Kürtler için de olumsuz sonuçlar doğu-racağını ifade etmekte fayda vardır.

c. Kerkük’ün tek başına özerk

bir bölge olması senaryo-su: Buna ne Türkmenler ne Kürtler ne de Araplar karar verebilir. Bu proje uygulandı-ğı takdirde Kerkük’ün Irak’tan kopmasına sebep olabilir. Bu senaryonun Kerküklü tüm ta-raflar arasında uzlaşıyla kabul edilse bile kısa vadeli olma olasılığı yüksektir. Kürtler bu senaryoyu ilk etapta uygu-lamak isteyebilir. Bu şekilde Kerkük’ün Kuzey Irak’a bağ-lanması kolaylaşacaktır. Hatta Kürt yönetimi Kuzey Irak’a bağlı bir özerk Kerkük bölge-sine olumlu bakabilir. Çünkü Kürt yönetimi, Kürdistan’ın bağımsızlığını ilan ederse Irak topraklarında üniter bir dev-let olarak ortaya çıkacaktır. Kürtlerin yıllardır yaşadıkları ülkelerde savundukları özerk/federal sistemden sonra üni-ter bir devlet kurmaları zor görünmektedir. Bu nedenle Kerkük’ü özerk bölge olarak kuzeye bağlamak ve muhte-mel bir Kürdistan devletinin üniter yapısını korumak Iraklı Kürtler açısından daha ko-lay olacaktır. Bu bakımdan Kerkük’ün özerk bir bölge ol-ması Kürtlerin çıkarınadır.

Yukarıda belirtilen senaryolar de-ğerlendirildiğinde, Türkmen-lerin Kerkük’ün geleceğine dönük geliştirmeleri gereken en önemli stratejilerden biri de Kerkük’te olası bir referan-duma tüm Irak halkının katı-lımı olmalıdır. Türkmen siyasi karar mercilerinin Kerkük’ün geleceğine ilişkin projelerini mevcut durumda öne sür-mekten kaçınmaları daha uy-gun olacaktır.

Kaynak: www.bilgesam.org

KERKÜK VAKFI


Kurban Bayramı boyunca Türkme-neli bölgesinin Yahyava, Altun-köprü, Tirkâlan ve Kerkük’te kurban eti dağıtıldı. Bu orga-nizasyonu Kerkük Türkmen Kardaşlık Ocağı gerçekleştirdi.

Mübarek Kurban Bayramı müna-sebetiyle Türkiye’deki vatanse-ver ve hamiyetli vatandaşları-mızın ve dava arkadaşlarımızın himmetiyle Kerkük’te 7 büyük-baş ve 2 küçükbaş kurban kesi-mi gerçekleştirilmiştir. Tirkâlan köyünde örgütlenen kesim eki-bi, Bayramın birinci gününden itibaren kurbanların kesimle-rine başlamış ve dört gün bo-yunca kesimler devam etmiştir.

Burada kesilen kurbanların etleri poşetlere konarak, göçmenlere dağıtılmak üzere hazırlanmış-tır. İlk olarak Yahyava Göçmen Kampındaki Türkmen sığınma-cılara 250 poşet et dağıtılmış-tır. Daha sonra Altunköprü’de-ki Telafer Türkmenlerine 150 poşet, Tirkâlan Türkmenlerine 150 poşet, Kerkük’teki Türk-men sığınmacılara 100 poşet dolayında et dağıtılmıştır.

Kurban Kesimi İçin Bağışta Bulu-nanlar:

Sedat Dur Satılmış DurFirdevs Dur Abdurrahman Galata Nuran GalataUğur Galata

Yasin Cemal GalataHüseyin TacıkayanTalat Yılmaz Ahmet Dizikaya Fahri Sakarya Zeynep SakaryaZahide DelicanTekin Öztürk Mehmet Derya MercanFevzi ŞenBüşra Turan Mustafa AksuLale Kocameşe AksuEylül AksuLokman DoğanaySevgi Gökçe CeranMustafa TopdemirFeridun Keşir Nursima Dizikaya Cihan DuranSabriye Şen Mehmet Erdemirİnci Bora Küçüker Yılmaz ÇiğremişMehmet Tüfeklı Yusuf Aydoğan Selman UçanHüseyin Başusta İlkay VarolMerve CeylanAli Öztekin Çağrı SeyfiMustafa Kemal Özdeşİbrahim ÜstCafer ÖzgülM. Recep YaranAhmet Cahit Şahiner Hatice Dur Elvan Büşra Yenigün Fatih Dizikaya

Türkmeneli’nde Kurban Sevinci

Kardaşlık


KERKÜK VAKFI

14

Harput’un Yiğit Evladı Servet Kabaklı

Suphi SAATÇİ[email protected]

Türkmen Dağarcığı

Türk dünyası 28 Ağustos 2015 Cuma günü Servet Kabaklı’nın vefat haberiyle yasa boğuldu.

30 Ağustos 2015 Pazar günü Sul-tanahmet Camiinde düzenle-nen merasimle, merhumun cenazesi Eyüp Mezarlığında sevenlerinin omuzunda top-rağa verildi. Gazeteci, yazar ve dava adamı olan Servet Ka-baklı, aynı zamanda Türk Ede-

biyatı Vakfı’nın da başkanlığını yapıyordu.

Servet Kabaklı Kimdir?Asıl adı Süleyman Servet olan

Kabaklı, 13 Mart 1956 Elazığ doğumlu idi. İlk ve orta öğre-nimini Elazığ’da gördü. Yükse-köğrenimine Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakülte-sinde başlayan (1975) Kabak-lı, Fırat Üniversitesi Edebiyat

Fakültesi Türk Dili ve Edebi-yatı Bölümünden mezun oldu (1981).

Gazetecilik mesleğine memleke-ti Elazığ’da başlayan Kabaklı, aynı zamanda Tercüman ga-zetesinin Elazığ muhabirliği görevinde bulundu. Elazığ’ın mahallî gazetelerinde maka-leler yazdı. Tercüman gazetesi Erzurum bürosunda muhabir olarak çalıştı. Bu arada Ana-dolu Ajansı Erzurum muhabir-liğini de üstlendi. Daha sonra uzun süre Tercüman gazetesi-nin İstanbul’daki merkez bü-rosunda çalıştı. Kısa bir süre Yeni Haber gazetesinde görev aldı ve ardından Türkiye gaze-tesinin kadrosuna katıldı. Ter-cüman gazetesinin yeni yayın döneminde başyazarlık yapan Kabaklı, bir süre Yeniçağ gaze-tesinde de yazdı.

İstanbul’a yerleştiği tarihten iti-baren amcası, Türk Edebiyatı Vakfı ile Türk Edebiyatı dergi-sinin kurucusu, gazeteci-yazar rahmetli Ahmet Kabaklı’nın yakınında yer aldı. Türk Ede-biyatı Vakfı’nda müdürlük ve Türk Edebiyatı dergisinin yayın yönetmenliği görevleri-ni de üstlendi. 8 Şubat 2001 tarihinde vefat eden Ahmet Kabaklı’dan sonra, Türk Edebi-yatı Vakfı başkanı oldu. Kabak-lı “Türk Edebiyatı” ile “Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları”

KERKÜK VAKFI


dergilerinin imtiyaz sahibi idi.

1982 yılında Türkiye Gazeteciler Cemiyeti tarafından röportaj ve seri röportaj dalında yı-lın gazetecisi seçilen Kabaklı, Türk Basın Birliği ile birlikte birçok mesleki ve sosyal ku-ruluş tarafından Yılın Gaze-tecisi ödülüne lâyık görüldü. Türk Edebiyatı dergisinin daha fazla gelişmesi için çaba har-cayan Kabaklı, bu derginin daha dolgun muhtevalı biçim-de okuyuculara ulaşmasına imkân sağladı. Kabaklı, evli ve bir çocuk babası idi.

Dava Adamı Olarak KabaklıHarput’un yiğit bir evladı olan

Servet Kabaklı, hayatı boyun-ca Türk dünyasının meselele-rine ilgi duymuş, onların millî mücadelelerine kalemiyle ve konuşmalarıyla destek olmuş-tur. Doğu Türkistan ve Kerkük dışında bütün Türk illerini dolaşmış, her mahfilde Türk soydaşlarının yanında yer al-mıştır. Yazıları ve televizyon konuşmalarıyla memleket meseleleri ile meşgul olmuş, Türkiye’nin dış politikasının millî bir omurgaya oturması-nın gereğine işaret etmiştir.

Doğu Türkistan ile Kerkük davası-na ayrı bir ilgisi vardı. Harput ile Kerkük arasında her za-man sevgi köprüsü inşa eden Servet Kabaklı iki bölgenin yanık hoyrat ve türkülerine tutkundu. Ehl-i dil yapısı ile her zaman gönüllere de taht kuran, dostlarına ve dava ar-kadaşlarına vefa ve samimiyet göstermekten büyük bir haz duyardı.

Yazılarının yanında konuşma ve sohbetlerinde de dava ve memleket meselelerine yer verirdi. Servet Kabaklı henüz verimli çağında iken aramız-dan ayrıldı. Sevilen kişiliği ve

idealist yanı ile Kabaklı hiç şüphesiz gönüllerde ve anı-larda unutulmayacak izler bı-rakmıştır. Kerkük davası için verdiği mücadele ile Irak Türk-menleri tarafından sevilen bir şahsiyetti. Kendisine rahmet, ailesine sabır ve metanet, Elazığ’ın kadim şehri Harput’a ve bütün bir Türk dünyasına baş sağlığı diliyorum.

Hasan Kevser’in ArdındanTürkmeneli’nin değerli kültür

adamı Hasan Kevser’i 8 Mart 2015 tarihinde Kerkük’te kay-bettik. Bir Türkmen aydını olarak Kevser öğretmen, ga-zeteci, şair, yazar, çevirmen ve folklor araştırmacısı idi. Aynı zamanda tecvit ilmini bilen bir yeteneğe sahipti. Uzun yıl-lar Türkmen davasına kalemi ile hizmet eden Kevser’in ve-fatı, bir çok çevrede büyük bir üzüntü yarattı.

Hasan Kevser Kimdir?Asıl mesleği öğretmenlik olan

Kevser, Kerkük’ün eskiden bir köyü olan, günümüzde ise şehrin gözde bir semti hâline gelen Tisin’de 1942 yılında doğmuştur. Eğitimine Eski Ti-sin İlkokulunda başladı (1950-56). Kerkük Garbiye Ortao-kulu (1956-60) ve ardından Kerkük Öğretmen Okulu bitir-di (1960-63).

İlk olarak tayini Irak’ın Nasırıyye kentinin bir köyüne yapıldı. Daha sonra Bağdat›ta Kardaş-lık Ocağı›nın Başkanı rahmetli Abdülkadir Süleyman›ın ta-vassutu ile tayini Kerkük›ün bir köyüne nakledildi. Değişik okullarda öğretmenlik ve mü-dür yardımcılıkları görevlerin-de bulundu. 32 yıl sürdürdüğü öğretmenlik görevinde iken Türkmen kökenli olduğu için 1995 yılında erken emekliliğe sevk edildi. 2003›te dikta re-jimi devrilince, tekrar öğret-

menlik görevine başladı. 2005 yılında da yaş haddinden emekli oldu.

Erbil›de yayımlanmakta olan Türkmeneli Gazetesi 2005 yı-lında baskı sonucu kapatıldı ve matbaasına el konuldu. Aynı yıl gazete Kerkük›te faali-yete geçince, ilk günden itiba-ren Kevser burada görev aldı. Arapça bölümünün yazı işleri müdürü oldu ve bu görevi ve-fatına kadar devam etti.

Çalışkan ve işini ciddiyetle sür-dürerek herkese örnek olan Kevser’in verimli bir kültür hayatı vardı. Gazeteciliği ya-nında şairliği, yazarlığı, folklor araştırmacılığı ve en önemlisi de çevirmenliği idi. Türkmen kültürüne, edebiyat ve tarihi-ne dair Arapçaya bir çok eser çevirdi. Böylece Arap dünyası-na Irak›taki Türkmenlerin var-lığını tanıtma yolunda önemli bir boşluğu doldurdu. En ve-rimli döneminde hayata veda eden Kevser, gerçekten Türk-men kültür tarihi açısından büyük bir kayıp sayılır. Mekânı


KERKÜK VAKFI

16

Cennet olsun. Kendisine rah-met, ailesi ve yakınlarına sabır ve metanet, Türkmeneli dün-yasına da baş sağlığı diliyoruz.

Hasan Kevser’in YayınlarıKitaplar Düşen Yapraklar (şiirler), Bağdat,

1971.Balım Baba’ya Selam-Destan,

Bağdat, 1995. Balım Baba’ya Selam, 2. cilt, Ker-

kük, 1999. Kerbela Türküleri (dini şiirler),

2000. Şair Celal Rıza Efendi’nin Şiirlerin-

den Seçmeler, 2001. Teranîm-ül Mesa› (şiirler), 2001.

(Arapça)Tisin Folklorundan Örnekler, Bağ-

dat, 2002.Çırağ (hikaye, latife ve bilmece-

ler), Kerkük, 2002.Delilü’l-Matbu›atü’l-Kerkükiyye,

Kerkük, 2003. (Arapça)Alfabe Birinci Sınıf okul kitabı,

Kerkük, 2003.(ortak yayın)Temel Sözlük (okullar için), Ker-

kük, 2003. (ortak yayın)İlm-i Tecvit ve Harflerin Çıkarıl-

ması, 2003.El-Karıb (öykü), 2014. (Arapça)

Türkçeden Arapçaya çeviriler Irak’ta Türk Edebiyatı Tarihi, ya-

zan: Abbas el-Azzavi, Kerkük, 2012. (Necat Kevseroğlu ile)

Irak’ta Türkçe Yer Adları Sözlüğü, yazan: Necat Kevseroğlu, Ker-kük Vakfı Yayınları İstanbul, 2014.

Makaleler“Irak Türkmen Folklorundan Yap-

raklar: Eskiden Kerkük’te Ço-cuk Oyunları”, Yurd Gazetesi, Yıl: 24, Sayı: 1150, 28 Ekim 1993, Bağdat, s. 4

“Irak Türkmen Folklorundan yapraklar: Kaleme alınmayan Hikâyeli Kalıplaşmış Sözler”, Yurd Gazetesi, Yıl: 27, Sayı: 1210, 30 Kasım 1996, Bağdat, s. 4

“Atalar Sözünü Kapsayan Dört-lükler”, Yurd Gazetesi, Yıl: 33, Sayı: 1299, 30 Eylül 2002, Bağ-dat, s. 7

“Eski Tisin’de Çocuğa Ad Bırak-ma (Koyma) Geleneği”, Yurd Gazetesi, Yıl: 32, Sayı: 1278, 15 Kasım 2001, Bağdat, s. 7 (Tisin: Eskiden Kerkük’e bağlı bir köy iken şimdi bir mahalle-si olup tüm halkı Türkmendir)

“Eskiden Tisin’de Komşu ve Kom-şuluk”, Yurd Gazetesi, Yıl: 32, Sayı: 1270, 15 Temmuz 2001, Bağdat, s. 5

“Folklorumuzdan Bilmeceler”, Yurd Gazetesi, Yıl: 24, Sayı: 1141, 26 Ağustos 1993, Bağ-dat, s.4; Yıl: 24, Sayı: 1148, 14 Ekim 1993, s. 5

“Folklorumuzdan Damlalar”, Yurd Gazetesi, Yıl: 33, Sayı: 1294, 15 Temmuz 2002, Bağdat, s. 6

“Hikâyeyi Meşhur Sözler”, Yurd Gazetesi, Sayı: 1288, 15 Nisan 2002, Bağdat, s. 5

“Irak Türkmen Folklorundan Yap-raklar: Eskiden Kerkük’te Ço-cuk Oyunları”, Yurd Gazetesi, Yıl: 24, Sayı: 1150, 28 Ekim 1993, Bağdat, s. 4

“Irak Türkmen Folklorundan Yap-raklar”, Birlik Sesi Dergisi, Sayı: 51, Bağdat, 1994, s. 48

“Kaleme Alınmamış Kalıplaşmış Sözler”, Yurd Gazetesi, Yıl: 27, Sayı: 1213, 28 Şubat 1997, Bağdat, s. 5/7

“Kerkük Çevresinde Yer Adları”, Yurd Gazetesi, Yıl: 33, Sayı: 1297, 31 Ağustos 2002, Bağ-dat, s. 10

“Tis’in Hüviyye ve Kaziye”, (Arap-ça: Kimlik ve Dava olarak Ti-

sin), Kardeşlik Dergisi, Mart 2007, Yıl: 46, Sayı: 217-218, s. 20-21, Bağdat.

“Tisin Ağzında Bileşik Adlı Kır Bit-kileri”, Yurd Gazetesi, Yıl: 32, Sayı: 1279, 1 Aralık 2001, Bağ-dat, s.7; Yıl: 32, Sayı: 1280, 15 Aralık 2001, s. 7

“Toplumumuzda Gelenek ve Gö-renekler”, Yurd Gazetesi, Yıl: 32, Sayı: 1292, 15 Haziran 2002, Bağdat, s. 10

“Araştırmacı Av. Ata Terzibaşı, Edebiyatçıların Saygı Göster-diği, Akademisyenlerin de Ör-nek Aldığı bir Şahsiyet”, Türk-meneli Dergisi, Ekim 2009, Yıl: 2, Sayı: 21, s. 7-8, Kerkük. (Ata Terzibaşı özel sayısı).

“Eski Tisin’de Komşu ve Kom-şuluk”, Yıldız Dergisi, Aralık 2009, Yıl:2, Sayı:7, s. 3

“Tisin’i Unutmayalım”, Kale Gaze-tesi, Sayı: 0 (Tanıtım sayısı), 13 Ekim 2003, Kerkük, s. 2.

“Tis’in Hüviyye ve Kaziye”, (Arap-ça: Kimlik ve Dava olarak Ti-sin), Kardeşlik Dergisi, Mart 2007, Yıl: 46, Sayı: 217-218, s. 20-21, Bağdat.

“Irak Türkmen Folklorundan Yap-raklar: Kaleme Alınmayan Hikâyeli Kalıplaşmış Sözler”, Yurd Gazetesi, Yıl: 27, Sayı: 1210, 30 Kasım 1996, Bağdat, s. 4

KERKÜK VAKFI


Saddam Döneminde Irak’ta İsimleri Değiştirilen Türk Okulları

Ömer ÖZCAN

Irak’ta Saddam’ın iktidarı ele geçir-mesinden sonra Türk kültürü ve Türk eğitim kurumlarına karşı planlı bir sindirme ve asimilas-yon uyguladığı bilinmektedir. Türkiye’nin bu konu ile ilgili makamlarının bilgi derleme ve alakalı yerlere ulaştırma faaliye-ti yanında etkili bir karşı koyma yaptıkları söylenemez. Devle-tin istihbarat kurumu Irak’ta Türk okul isimlerinin Arapçaya çevrilmesi hususunda istihbarî çalışma yapmış ve sonucu lis-teleyerek 20.4.1976 tarih ve

10398 sayılı yazı ile Milli Eğitim Bakanlığı’na göndermiştir. Yazı Bakanlığın birimleri arasındaki normal evrak akışından sonra “Sak” kaydı düşülerek dosyalan-mış bir köşeye kaldırılmıştır.

Kerkük ve merkez ilçelerinde isim-leri Arapça olarak değiştirilen okulları bölgenin ileride yazıla-cak eğitim tarihine bir katkı ol-ması amacıyla liste halinde ver-meyi uygun gördük. Listede isim değiştirmenin Türk okulları ile sınırlı olmadığı görülmektedir.

İstihbarat birimi listenin so-nuna düştüğü ‘Mütalaa’ notunda,‘Irak’taki soydaşları-mıza eğitim alanında uygulanan asimile politikası etkinliğini ko-rumaktadır.

Türk Okullarının isimlerinin Arap-çaya çevrilmesi işlemlerine hız verilmiş olup, zamanla tüm Türk okullarının isimlerinin de-ğişeceği kuvvetle muhtemeldir’ ifadesinde bulunmuştur.

Okulun Eski Adı Okulun Yeni Adı Yeri Kürdistan Erkek İdadi Okulu Abdülmelik Bin Marvan Erkek İdadi Okulu Kerkük-Merkez Çem Rizan Kız İdadi Okulu Hürriyet Kız İdadi Okulu MerkezÖğretmenler Sendikası Gece Kız Orta Okulu Marib Gece Kız Orta Okulu Merkez El Amani Gece Erkek Lisesi Muhammed Bin Kasım El Sakafi Gece Lisesi MerkezEl Ehliye Gece Erkek Lisesi El Asmai Gece Lisesi MerkezÖğretmenlaer Sendikası Gece Erkek Lisesi Musa Bin Nusayr Gece Erkek Lisesi MerkezKürdistan Öğretmenleri Sendikası Gece Lisesi Ebu Eyyub El Ensari Gece Lisesi MerkezDibs Gece Erkek Orta Okulu Arap Körfezi Gece Orta Okulu Dibs NahiyesiÖğretmenler Sendikası Gece Erkek Orta Okulu El Tabari Gece Erkek Orta Okulu Tuz İlçesi MerkezHassasu Erkek İlkokulu El Hassa Erkek İlkokulu Kerkük-MerkezYedikızlar Kız İlkokulu Amine Bint Vahab Kız İlkokulu MerkezAdalet Erkek İlkokulu El Şarafi El Radiy Erkek İlkokulu MerkezDoğruluk Erkek İlkokulu Amr Bin Abdülaziz Erkek Okulu Merkez24 Ocak Erkek İlkokulu Usama Bin Yezid Erkek İlkokulu MerkezAktaş Erkek İlkokulu El Mütenebbi Erkek İlkokulu MerkezTalimtepe Erkek İlkokulu El Raşid Erkek İlkokulu MerkezŞanlı Kız İlkokulu Kayran Kız İlkokulu MerkezÇalışkan Kız İlkokulu El Hazraciye İlkokulu MerkezEl Asuriye Karma İlkokulu Anistas El Karmali Karma İlkokulu MerkezMar Yusuf Karma İlkokulu Varaka Bin Navfal Karma İlkokulu MerkezEl Ermen Karma İlkokulu El Nabras Karma İlkokulu MerkezMedinet El Akrad (Kürtlerin şehri) Erkek İlkokulu Kudüs Erkek İlkokulu Havice’de El Abbasi N. Kabzu’a Erkek İlkokulu El Emel Erkek İlkokulu ‘’ ‘’Tuz Erkek İlkokulu El Ahmadi Erkek İlkokulu Tuz İlçesiİleri Erkek İlkokulu İbn El Heysem Erkek İlkokulu MerkezKalkınma Erkek İlkokulu Hassan Bin Sabit Erkek İlkokulu MerkezAksu Erkek İlkokulu El İdrisi Erkek İlkokulu Tuz İlçesi Kardeşlik Erkek İlkokulu El Farahidi Erkek İlkokulu MerkezHadrin Erkek İlkokulu El Emin Erkek İlkokulu MerkezKültür Kız İlkokulu Ammuriye Kız İlkokulu MerkezYenice Dakuk Erkek İlkokulu Abi Faras El Hamadani Erkek İlkokulu Dakuk Nahiyesi


KERKÜK VAKFI

18

Saîd Besim(1902-1965)

Ata TERZİBAŞI

Kaynaklar: 1. Şairin kendisiyle yaptığım görüşmeler ve hak-

kında edindiğim şahsî bilgiler.2. Eserleri: Yazma bir şiir mecmuasıyla henüz ya-

yımlanmamış bazı makaleleri.3. Yazı ve şiirlerinin basıldığı yerli dergi ve gaze-

teler ki bunlara madde içerisinde işaret etmi-şizdir.

Hayatı: Saîd Besim, Kerkük’te Musalla mahallesinde

yerleşen Demirci ailesinden telgraf memuru Hüseyin Efendi’nin oğlu olup 1902 yılında bu mahalledeki evlerinde doğmuştur.

İlk ve ortaokulu Kerkük şehrinde bitirdikten sonra Bağdat’ta Dârülmuallimîn mektebin-den mezun olarak Erbil şehrinde ilkokul öğ-retmeni tayin edilmiştir. Daha sonra Kerkük’e atanmış bir süre Kale mektebinde öğretmen-lik etmiştir.

1940-1944 yılları arasında İnhisar (Tekel) mü-diriyetinde vazife almış ve bir ara Bağdat’ta Müstevrede (İthalat) dairesinde memurluk yapmıştır.

Tekrar talim mesleğine dönen şair 1960 yılında Kerkük’te ilkokul müdürü iken emekliye ayrıl-mıştır.

26.7.1965 tarihinde Pazartesi günü kalp rahat-sızlığından ölmüş, şehrin Büyük Türbelıġ adı verilen Musalla kabristanında aile mezarlığı-na gömülmüştür. Ölümü dolayısıyla şair Meh-met Sadık tarafından yazılan Hicrî 1385 tarihli manzum mersiye şu beyitlerle son buluyor:

Kasr-ı firdevs üzre estikçe seher vakti nesîmNeş’e-i afv-i İlâhîye Saîd olsun besîmYazdı Sâdık cevher-i târîhini etti beyân

Avn-i Hak’la mevki‘i oldu saîd bâğ-ı cinân

يازدی صادق جوهر تاريخنی ايتدی بيانعون حقله موقعی اولدی سعيد باغ جنان

Eserleri:Şairin tetkik ettiğim yazma bir şiir mecmuasında

birkaç parça edebî nesri ve az miktarda şiirle-ri yer alıyor. Bazı şiirlerini Kerkük gazetesinde yayımlamıştır, ölümünden sonraysa birkaç şi-iri Kardaşlık dergisinde çıkmıştır. Ayrıca Hoy-ratlarımızın Edebî Değeri adlı bir etüdünün muhteviyatı, aynı derginin Mayıs-Haziran 1966 tarihli ve daha sonraki sayılarında dört bölüm hâlinde yayımlanmıştır. Bunda bazı Kerkük hoyratlarının açıklama ve edebî tah-lilleri yapılmıştır.

Edebî Kişiliği:Saîd Besim ister öğretmen ister mektep müdürü

olsun, çalıştığı okullarda görkemli şahsiyetini öğrencilerine farz ettiği gibi edebî kişiliğinin ağırlığını da öğretmen arkadaşları üzerine ko-yabilmiştir.

Edebiyat meraklısı kültürlü bir kişi olup, kitap okumayı çok sever, her zaman yanında edebî bir eser bulundurmayı ihmal etmezdi.

Kendisiyle uzun yıllar yakından görüştüğüm Saîd Besim yurtsever, gönlü temiz, efendi bir in-sandı. Yüreği daima millet ve memleket aş-kıyla çarpardı. Edebî meclislerde bulunur hoşsohbet ve saygılı bir kişi idi. Kerkük’te önde gelen şair ve yazarlarla tenkite elverişli konular üzerinde samimi tartışmalara girişir-di.

Sevmediği kişilerin eserlerini okumaya gerek görmeden eleştirir, yazarlarını küçümserdi!

KERKÜK VAKFI


Bir defa çok ikrah ettiği ve mimli saydığı Kerküklü Hafız Molla Mehmetoğlu Sabir’in 1951’de yayımlanan Dervīşlik adındaki kitabı piyasaya çıktığı zaman si-nirli bir hâlde bunu eleştirmeye başlayarak “Ne biçim eser, ne biçim üslup ve eda!” diye sa-taştıkta kendisine “Yok üstat! Anlaşılan siz bu kitabı okuyup incelemeden yanlış hükümler veriyorsunuz! Çünkü kitabın üslubu kuvvetli, mazmunu de-ğerli ve konuları mükemmeldir. Ama bunda tenkit edilecek asıl önemli husus, kitabın tamamı değilse çok büyük bir bölümü Şemsettin Günaltay’ın Mâzîden Âtîye adlı eserinden harfi harfi-ne alınmış olmasıdır.” demiştim ve bu konuda yazmış olduğum bir tenkit yazısını da kendisine gösterivermiştim. O zaman üs-tadın içi bir bakıma rahatlamış-tı!

Said Besîm’i seven meslektaş-ları kendisine bazen şiirler ithaf eder, bazen de eserlerini de-ğerlendirirlerdi. Söz gelişi şair Esat Naip 11 Mayıs 1935 tarihli yerli İleri gazetesinde yayımla-dığı bir şiiriyle, Ağustos 1961 tarihli Kardaşlık dergisinde ya-yımladığı başka bir şiirini ona ithaf ettiği gibi şair ve edip Hızır Lûtfî de onun 4 Nisan 1951 tarihli Kerkük gazetesinde çı-kan olsun redifli şiirini aynı gazetenin iki sayı sonraki 1331 numaralı nüshasında bir yazı ile değerlendirmiştir. Hızır Lûtfî bu değerlendir-mesinde ezcümle şöyle diyor:

“... Kıymetli şairimiz Said Besîm Bey’in vatan ve memleket hakkındaki bu nezih ve samimi temennileri, kalbe inşirah verecek levhalar tersîm eden şiiri sanatlarının birçok bediî in-celiklerini haizdir. Beş kıtadan ibaret olan bu şiirin her bir kıtası ayrı bir hayat safhasını can-landırıyor ve asude bir ömrün şeffaf arzuların aksettiriyor. Bununla beraber derin bir çıp-laklığı da bir nevha-i me’yûsâne ile makām-ı iştikâda açığa vurmaktadır. Ne kadar haklı!..”

Denilmeye değer ki zamanında Kerkük mutasar-rıfı Mustafa Karadağî’ye sunulan:

Gönül pürgussadır ister vatan hep lâlezâr olsun

Donansın her taraf rengîn, muattar nevbahâr olsun

başlamalı bu parlak manzume, yerli şairlerin, Kerkük şehrinin ortasından geçen Hassa çayı-na küçük Zap nehrinden bir kanal yoluyla su akıttırmayı konu alan şiirleri arasında özel bir yer tutar. Gönül açıcı umut duygularıyla tas-vir edilen bu manzumede ne Hassa çayı ve ne de Zap nehrinin adları anılmıştır. Ancak baha-rın gelişini canlandıran şair bazı telmih ve işa-retlerle, sözü edilen su projesinin gerçekleş-tirilmesini temenni etmektedir. Manzumenin başlığı olmasaydı mazmunu zor anlaşılırdı.

Şairin bu biçim bediî tasvir ve anlatımını Kerkük Kalesi ve Hoyrat şiirlerinde de görüyoruz.

Görünüşte açık ve sade anlatımlı olan şiirleri as-lında düşündürücü ve bediî inceliklerle süs-lüdür.

Doyulmaz içli bir hüzünle yoğrulmuş olan inci


KERKÜK VAKFI

20

gibi parlak manzumelerini yerli renk ve mo-tiflerle bezeyen şair bununla halkın millî duy-gusunu tehyic etmek isterdi. O gerçekten değerli bir şairdir. Eserleri sayı bakımından az olmakla birlikte öz ve şahanedir. O, adeta harflerle resim çizen ve parlak tablolar yapan güçlü bir sanatkârdır.

Yakın dostu olan değerli yazar Kifrili Abdülhe-kim Rejioğlu, arkasından yazdığı gayet güzel mensur mersiyesinde şairin gerçek değerini kanıtlamıştır.

Şair Osman Mazlum da:Siyaha bürün çek çile bülbül Gönlüm doludur hüzn ile bülbül

başlamalı bir manzume yazarak onun edebî kişiliğini değerlendirmiştir.

Şiirinden Örnekler:

Bir Ses!-Hassas Şair Esat Necdet’e-Hazan erişti döktü yaprağım Yangına düştü dalım budağım Gayzından kudurmuş bir yanardağım

Kalbimden taşan yüce alevler Kavurdu her yeri koymadı eser, Seni yaksaydı seni ey ejder! Ne açılmış gül ne şakrak bülbül Ne yârân vardır ne de kız oğulKalan hayattan hep bir avuç kül!

Bilmem ne kadar böyle hırçın ses Sık sık çekecek sırtımda nefes Sus hain baykuş sus sesini kes

Bir tutam çiçekle kırılmış bir dal,Kabrim nişanı, bunu da sen al!Var mı adalet yoksa bir hayal?!.

Kerkük Kalesi Kızıl bir yığın toprak köhne yıkık bir duvar Burada her adımda tarihten macera varBabil’den Neyneva’ya kanat geren bu kaleŞimdi bir harabezardır işte onunçün ağlar

Evet bir harabezardır dün ne kadar şen idiSevdalı gönüllere can verdi fakat şimdiTek bir mezar görünür asırların ardından Okunur her taşında elemli birçok esrar

Ne kadar mağrur başlar bu yerde diz çökmüştürÇile çeken âşıklar gözyaşları dökmüştür Kanlı çılgın arzular duraklamış üstünde Kim bilir daha kimler vuslat günün sayıklar?

Sorun demir kapıya neden gamlı? SöylesinHangi zalim el aldı götürdü sevgilisin?Yaralıdır içinden aşinası kim idi? Sorun söyler derdini edemez onu inkâr

Fecrin pembe elleri dağıtırsa sisleriNurlu kanatlarıyla okşar elbet hisleri Neşe başlar her yerde gölgelenir ağaçlar Yine hayat yine ses ufuktan ufka kadar

IztıraplarAkşamın İlâhî rengine bakınGeçiyor turnalar hep akın akın Solgun çiçekleri başıma takın

Bırakın yıldızlar kan ile yansın Seherin sesine bülbül uyansın Günün söndüğüne o da inansın Bırakın böylece kana boyansın

Emeller kurumuş bir avuç toprak Sebepsiz ürpermiş dudaklara bak Bahar aylarında döküldü yaprak Ey ejder! Beni sen yalınız bırak

Kerkük Mutasarrıfı Mustafa Karadağî Bey’e Gönül pürgussadır ister vatan [hep] lâlezâr olsun Donansın her taraf rengîn muattar nevbahâr olsunKaranfil yâsemen dolsun lebâleb cümle vâdîler Saâdet mevcelensin sahn-ı zîbâ âşikâr olsun

“Semâlar hâke insin hâk yükselsin semâvâta” Sadefler parlasın bir bir mesâya reng-i mir’âta Diraht-ı sâyedâra ser çekip âvâze-i uşşâk Bu sihr ile bütün ahyaya şems-i tâbdâr olsun

Nevây-ı andelîbân gûşa geldikçe meşâcirden Tabîat raksa gelsin handever bûy-i ezâhirden Tutup yârân alaylar safbesaf pürvecd ü istiğrâk Bu hâletle yeni bir âlem-i sevdâ nisâr olsun

Harîm-i ravzagâhın görmesin ağyâr-ı bedtıynet Tahassürler coşan evlâdı versin yurda bir zînet Silip âlâmı gözlerden zülâl-i âb-ı kevserle Yeter çektikleri mâzîde artık bahtiyâr olsun

Egerçi himmet olsa bu temennîler hayâl olmazİnâyet bâb-ı rahmetten dilersem infiâl olmaz Yazıl târîhe altınla azîz ol tâ ebed cânâEmîrim kudretinle işbu Kerkük pâyidâr olsun

KERKÜK VAKFI


Rûhum Ruhum bir kelebekti bin bir çiçek kokladı Rengîn dağlar dolaştı ovaları yokladı Kızıl saçlı akşamlar mehtaplı fecirlerdenYalınız seni buldu senden ilham topladı

Hiçbir yerin şüphesiz senden güzel gülü yokBana benzer yaralı içten [bir] bülbülü yokHayallerde yaşayan en çılgın ırmakların Bahâr-ı hüsnün gibi serpilmiş sünbülü yok

Gir hasretli gönlüme ben sihrine tutuldum Kalbimin mihrabında seni bir mabud buldum Bir yığın üzüntüler ile geçtiyse ömrüm Artık bir Leyla’m vardır bedbahtlıktan kurtuldum

Gel elin ver elime gezelim diyar diyar Koynunda sazlıkların, göremez bizi ağyarEn ince hislerimle bir şey değil söylesem Şu füsunkâr saçlara şiirlerden taç uyar

HoyratYüksek bir haykırışla engine daldı bir ses Titredi sûzişinden göklerin sarı kızı Boğuşuyor hisleri derinleştikçe nefesBak ne kadar hazindir bu akış kalpten sızı

Ezelî bir âşıka benziyor bunun hâli Dolaşır her tarafta ma‘şukunun hayâliBir elem kaynağından hız alan şu türkünün Yığın yığın feryattır hem lâhni hem meali

Buradan Kurutlu’ya giden yolun başında Bekliyor sevgilisin bir damla gözyaşında Nerede sevgili yâr diyen hasretli yârlarYer aldı bir bir ıssız mezar taşında

Sustular hep bülbüller bir anda her tarafta Güller de açmaz oldu matem var matem işte Yetîmî kalan türkü o hoyrat dede neynim Kesik bir çağlayanın hüznü var bu akışta

Bakü’ye Mektup

Aydil EROL

Can kardeşim, kan kardeşim Abbas Abdulla’ya

Selâm olsun selâm olsunYiğitlere selâm olsun Vatan için candan geçenŞehitlere selâm olsun

Ovalara bayırlara Mis kokulu çayırlara Düşlerini hayırlara Yoranlara selâm olsun

Almak için muradını Hazırlayıp kır atını Yağılara pusatını Vuranlara selâm olsun

Söyle bana nasıl Kurban1?Türk’tür seven Türk’ü candan İstanbul’dan Ankara’dan Soranlara selâm olsun

Sanma hayat tutsuz tatsız Uçarım kolsuz kanatsız Nihâl Atsız Nihâl Atsız Duyanlara selâm olsun

Anlat bana nedir niçin?Özlüyorum için için Geleceğim tanrı içinDuranlara selâm olsun

Ayrılır mı insan soydan Ne var ise geçer kandan Canım feda Azerbaycan Diyenlere selâm olsun

1- Prof. Afet Kurbanov


KERKÜK VAKFI

22

Türkmen Olmak Ayıp mı?

Dilşat TERZİ

Erbil’de Kürtçe yayınlanan ve KDP’ye yakınlığıyla bilinen Hewler Gazetesinin (Salı günü) 22 Eylül 2015 tarihli nüshasında çıkan bir röpor-tajda kentteki Türkmen varlığı ayaklar altına alındı.

Gazetede “1958-1963 Yılları Arasında Erbil” başlıklı mas-tır çalışması yapan bir kişiyle mülakat yayınlandı. Mas-tır öğrencisi altmışlı yıllar-da Erbil’in eski mahalleleri Tacil, Araplar mahallesi ve Hanaka’nın sakinleri “Kürt, Arap ve Yahudilerden oluşu-yordu” iddiasında bulundu. Erbil’in “köklü bir Kürt kenti” olduğunu mastır çalışmasına yazan öğrenci kentin asıl un-surları olan Türkmenleri ağzı-na almadı. Bir kentin tarihini ve burada yaşayan asil bir toplumun varlığını hiçe sayan bir çalışmanın akademik çev-relerden kabul görmesinin tarihe ve Türkmenlere büyük bir haksızlık ve hakaret oldu-ğunu kabul edip, böyle ırkçı yaklaşım ve inkârcı politikala-ra bir dur demek lazım.

Erbil’de Türkmen varlığını inkâr çabasına giren malum çev-reler bu gibi mesnetsiz ça-lışmaları teşvik edip destek verirken kardeşlikten, birlik-te yaşamaktan söz edemez. Mastır ögrenci Erbil’deki mil-

letler arasındaki birlikte ya-şama ruhu ve toleransa dik-kat çekmek için 1959 Kerkük katliamını örnek olarak veri-yor ve bu konuda aynen şöyle diyor:

“1958 devrimi yıldönümümde Kerkük’te Kürtler ile kentin Türkmenleri arasında kanlı bir felaket meydana geldi. Bu olayda bir takım insan kur-ban gitti. Ancak Erbil’de Türk-menlerin yaşamasına ve bir çeşit gergin hava oluşmasına rağmen çarpışma meydana gelmedi. Bu da kentte hakim olan sagduyunun, toleransın ve birlikte yaşamanın açık bir göstergesidir. Kentte gerginlik için bir zemin yaratılmış olsa da, kent halkının kendilerine özgü meziyetleri nedeniyle olası bir çatışma olayı engel-lenmiş oldu.”

Erbil’i oluşturan millet ve din mensupları arasındaki birlik-te yaşama ruhu ve bulunan toleransa dikkat cekse de, asıl hedef Barzani ve partisi KDPnin reklamını yapmaktır. Kısacası iki çalışmadan siya-set koluyor.

Buradaki ifadelerle yazar, aslında kendi tezini de yalanlamış ol-maktadır. Bir taraftan Erbil’de Türkmen toplumunu yok sayıyor, sonra Erbil’de Türk-

menlerle Kürtler arasında ça-tışma olmadı diyor.

Erbil’in ve Irak’ın temel taşı-nı teşkil eden asil Türkmen toplumunu yok saymakla bir yere varılacağını zannedenler yanlıştır. Bunlar Türkmenlerin nefretini kazanmaktan başka bir şey elde edemezler.

Ancak burada bu çevrelerin savı-nı destekleyen ve kendi aslını inkâr eden kimi Türkmenler vardır. Sahip oldukları şanlı tarihten ve muazzam dilden utanan bazı Türkmenler yeri geldiği zaman kendilerini Kürt iddia etmekten geri kal-mıyorlar. Ancak bu iddiayla Kürtler dâhil, kimseyi inan-dıramıyorlar. “Sabaha kadar ben Türkmen değilim” diyen birisi başkalarının gözünde hep Türkmen olarak kabul ediliyor. Bu kişiler ne kadar çırpınırsa çırpınsınlar, kimi korkudan kimi ise maddi çı-kardan dolayı kendi kimlikle-rini değiştiremezler.

Ancak bunlar bunu yaparken biz Türkmenlerin elini zayıf-latıyorlar. Malum çevrele-rin inkâr politikalarına alet oluyorlar. Bunlar ayrıca yüce Allah’ın “Sizi millet ve ka-bileler olarak yarattım” yö-nündeki buyruğuna bile karşı çıkıyorlar. Çünkü Allah beni

KERKÜK VAKFI


Türkmen yarattıysa, ben kendimi neden inkâr ede-yim? Neden yüce Allah’ın bu güzel nimetine karşı çıka-yım? O zaman benim namaz kılmamın ve oruç tutmamın hiçbir manası yoktur. Allah’ın emirlerini yerine getiren bir kul yüce yaratanın kendine reva gördüğü kimliği inkâr etmemesi, belki aşırılığa

kaçmadan buna dört elle sa-rılması lazım. O zaman yüce Allah’a sadık bir kul olduğunu ispatlar.

Bu gibi kişiler bu korkakça hare-ketlerine devam ettikçe bize karşı inkâr ve yok etme poli-tikaları devam eder.

Türkmenler olarak artık kimliği-

mizle iftihar edip bu konuda taviz vermememiz gerekir. Diğer milletlere saygı göste-rerek kendi kimliğimizin silin-mesine karşı çıkmalıyız. Bize bu çirkin politikaları uygula-yan malum grup ve çevrelerin ekmeğine yağ sürmemeliyiz. Türkmen olmak ayıp değil, Türkmen olmak şandır, şeref-tir...


KERKÜK VAKFI

24

Kerkük Hoyrat ve Manilerinde Yurt Sevgisi-2

Önder SAATÇİ[email protected]

Kerkük Irak Türklüğünün mer-kez şehridir. Irak’taki en büyük Türkmen nüfusu bu şehirde barınmaktadır. Irak’ta Osmanlı sonrasında krallık idaresinin kurulma-sı ve 1958’den sonra gelen cumhuriyet idareleri Irak Türkmenlerine yönelik po-litikalarında Kerkük’ün bu özelliğini her zaman göz önünde bulundurmuş ve her dönemde bu Türkmen nüfu-sun ağırlığını ortadan kaldır-mak üzere politikalar geliş-tirmiştir. Kerküklülerin Irak hükûmetlerince karşı karşıya kaldıkları en önemli nüfus politikası Kekrük’ün il sınırla-rının değiştirilmesi, her devir-de birçok devlet memurunun Kerkük dışındaki bölgelere sürülmesi, daha başka böl-gelerden Kerkük’e Irak’taki farklı kavmiyetlerden (Arap, Kürt) insanların taşınmasıdır. Bu nüfus oyunları o dereceye vardırılmıştır ki Irak’ta, 2003 yılında Saddam Hüseyin reji-minin devrilmesinden sonra da Kerkük’e ve diğer Türkmen bölgelerine 600.000’den faz-la bir Kürt nüfusu sevk edil-miştir. Bu Kürt nüfusun için-de Türkiye’den ve Suriye’den getirilen Kürtlerin dahi varlığı bilinmektedir. Son dönem-lerdeki IŞİD saldırılarıyla da birçok Telaferli Türkmen ken-di topraklarından sürülerek Irak’ın güney kesimlerine göç etmek mecburiyetin-

de kalmıştır. Bundan başka, Irak Türklüğü idamlarla, ağır hapis cezalarıyla, malına el koymayla, sürgünlerle, kül-tür alanındaki kısıtlamalarla 20. asır boyunca daima baskı altında tutulmuş ve sindiril-miştir.

Bütün bunlar Kerkük’ün ve Irak Türklüğünün stratejik öneminden ve bu kitlenin, Türkiye’nin bir uzantısı, hatta bir ileri karakolu gibi görül-mesinden kaynaklanmak-tadır. İşte, bütün bu siyasî ayak oyunları Türkmenler üzerinde çok yönlü etkiler doğurmuş, Türkmenlerin bir kısmının, Irak’ın başka bölge-lerine, bir kısmının Türkiye’ye bir kısmının da Avrupa, ABD, Avustralya vb. Batı ülkelerine göç etmelerine yol açmıştır. Bugün üç milyona yaklaşan Irak’taki Türkmen nüfusu ya-nında gurbet diyarlarında da sayısı kolayca kestirilemeyen büyük bir Türkmen toplulu-ğu barınmaktadır. Elbette, bu Türkmenlerin hepsi aynı anda Irak toprakları dışına çıkmamıştır. Bunlardan bir kısmının Türkiye’ye gelişinin üzerinden yarım asra yakın bir zaman geçmiştir. Batı ül-keleri de aşağı yukarı otuz yıldan beridir Türkmen göçü almaktadır. Bugün belki de, gurbette doğmuş ve baba-

sının doğduğu toprakları hiç görmemiş birçok Türkmen çocuğu bulunmaktadır.

Böylesi çalkantılı bir sosyal ha-yatın elbette, Irak Türkmen-leri üzerinde derin psikolojik tesirleri olacaktır. Millî bilin-ci fevkalade yüksek bir kitle olan Irak Türkmenleri her devirde bu gibi baskılara kar-şı bütün varlığıyla direnmiş ve kendisine reva görülen bu muameleleri bir şekilde dışa vurmayı başarmıştır. Bu dışa vurumun en önemli aracı ise edebiyat, onun en çok işlen-miş ve gelişmiş dalı ise şiir, şiirin de Irak Türkmenleri ara-sında en sevilen şekli mâni ve hoyrat olagelmiştir.

Her ne kadar hoyrat deyince Ker-kük akla gelse de, değişik ve-silelerle yazdığımız yazılarda “Kerkük hoyratları” terimini kullanmış olsak da bilinme-lidir ki mâni ve hoyrat nazım biçimleri bütün bir Irak Türk-lüğünün ortak malıdır. Bu tar-zı çok seven Irak Türkmenleri karşılaştıkları bütün badire-leri özlü hoyrat mısralarına nakşederek sessiz çığlıklarını sağır vicdanlara duyurmaya çalışmışlardır. Bu yazıda da, biraz gecikmeyle de olsa, 60. sayıda birinci bölümünü kale-me aldığımız yazımızın ikinci bölümünü sunmaya çalışa-

KERKÜK VAKFI


cak; Irak Türkmenlerinin yurt sevgisinin ne şekilde mısrala-ra döküldüğünü örnekleriyle göstermeye çalışacağız.

1. Kerkük’e hasreti dile getiren mâni ve hoyratlar:

Yukarıda da belirttiğimiz gibi Irak Türkmenleri bugün artık ma-alesef, bölünmüş büyük bir aile durumundadır. Birçoğu belki de gurbet diyarlarında son nefesini verecektir. Ancak gittikleri yerlerde ata yurdu-na karşı derin bir hasreti de yıllardır bağırlarında bir kor gibi taşımaktalar. Aşağıdaki hoyrat gurbet diyarlarındaki her gününü tek tek öğüten birçok Türkmen’in ortak duy-gusunu yansıtır:

Sene Kerkükİl Kerkük sene KerkükAnd olsun TürklüġümeHe dönnüġ sene Kerkük

Aşağıdaki mani de hasretin son raddesine gelmiş bir Türkmen’in, duygularını içli ve samimi bir tonda mısrala-ra döktüğünü gösteriyor:

Ax Kerkük’e gėtseydimḲonca gülün derseydim O mubarek torpaġı Öpüp sonra ölseydim

Şu iki manide de Kerkük’e aşk derecesinde duyulan sevgi-nin, insanları her türlü ni-metten hatta, hayattan dahi vazgeçmeyi göze alacak hâle getirdiği görülür:

Kerkük yurdumun adıGėvlimde var muradıBes içinde yaşıyımİstemem ekmek zâdı1

Ax Kerkük üz aġ Kerkük Her zaman üz aġ Kerkük

1 zad: yiyecek, nimet

Ölseydim düşmeseydimMen sennen uzax Kerkük

Kerkük’e duyulan muhabbet ba-zen coşkun duygulara sebep olur ve bu coşkunluk mısrala-ra mübalağalı ifadeler şeklin-de yansır:

Men Ḳala’dı 2 Girdiġim men Ḳala’dıKerkük’ten ayrılanı Üregim manqaladı(Hamit Kevser)

Ḳan coşar Ḳanaradan qan coşarKerkük’ü yadlıyandam3 Gözim yıġlar ḳan coşar

Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi hoyratlar yalnızca Kerküklü-lerin değil, bütün Irak Türk-menlerinin ortak sesi, ortak gönül sızısıdır. Şu iki hoyrat, Kerkük’ten alınarak Erbil’e bağlanan Altunköprü ilçesi-nin hasretiyle yanıp tutuşan iki Köprülü’nün hicran yüklü feryatlarıdır:

Altunköpri havası Sarı qavın mėyvesiĠurbette yüz il qalsam Baştan çıxmaz sėvdası(Selahattin Bayraktar)

Gönlü dert dolan menem Yanan yıḫılan menem Geceler Köpri diye Çaġırram nenem nenem(Sadun Köprülü)

1920’de Telaferliler İngiliz işgal kuvvetlerine karşı büyük bir direniş göstermiş; birçok İngi-liz askerini ve subayını öldür-müşlerdir; ancak kahraman Telafer halkına bunun bedeli çok ağır ödetilmiştir. Nitekim Telaferliler, daha sonra takvi-

2 Kale Mahallesi 3 Hatırladığımda

ye alarak gelen İngiliz kuvvet-lerinin ağır silahlarına daha fazla karşı gelemeyeceklerini anlayınca dağlık bölgeye çe-kilmişlerdir. Telafer’i savun-masız bulan İngilizler pek çok evi top ateşiyle yıkmış, Tela-ferlilerin zahire ambarlarını ateşe vermiş, kasaba halkı da üç ay kadar dağlarda, zor şartlarda hayatlarını sürdür-meye mecbur kalmıştır. Bu süreçte çok sayıda Telaferli can vererek şehit düşmüş tür. Bu hadiseye halk arasında “Kaçkaç” denmiştir.4 Aşağıda-ki hoyrat bu hadisenin ardın-dan evinden yuvasından olan bir Telaferlinin duygularını yansıtır:

Telafer’di kentimizSu tutmuyu bendimiz Telafer’den çıḫalıSolıptı5 gül benzimiz 6

2. Dindirilemeyen Kerkük hasre-tinin hayal kırıklığına dönüş-tüğü mâni ve hoyratlar:

Uzun yıllar gurbette kalan in-sanların yurduna olan has-retinin bir zaman sonra din-mesi beklenir. Ancak, baba ocağının kokusunu bir kere alan Kerküklü için durum hiç de kolay değildir. 1930’lu yıllarda, Irak Anayasası ve kanunlarına rağmen, Türk-menlerin Türkçeyle eğitim almaları Krallık rejimi tara-fından engellenmiş; birçok Türkmen aydını da bu kararı protesto etmiştir. Bunlardan biri de ünlü şair Nazım Refik Koçak’tır. Koçak gerek bu ha-dise karşısında aldığı tavırla

4 Suphi Saatçi, Tarihî Gelişim İçinde Irak’ta Türk Varlığı, Tarihî Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, s. 186.

5 Solmuştur 6 Rıza Çolakoğlu, Kardaşlık, S:51(Temmuz-

Eylül 2011) s. 28.


KERKÜK VAKFI

26

gerek M. Kemal Paşa’ya it-hafen yazmış olduğu “Yurdu-mun Derdi” şiiriyle yönetimin şimşeklerini üzerine çekmiş ve birçok kere Irak’ın güney illerine sürülmüştür. Hatta, Kerkük Nüfus Müdürü iken kendisine bir sürgün cezası daha verilmiş; ancak Hakk’a yürümesi bu cezanın uygu-lanmasını imkânsız kılmıştır.7 Bu yürekli Türkmen şairi hem Kerkük’ün hem de kendisinin içine düşürüldüğü durumu ve bundan hâsıl olan hayal kırıklığını aşağıdaki mâni ile anlatır:

Gel gör ne barbad oldım Öz yurdımda yad oldımDüştim kara günlere Yaman dilde yad oldım (N. Refik Koçak)

Şu anonim mani de yurdundan ayrı düşen bir Türkmen’in ha-yal kırıklığının artık karamsar-lığa dönüştüğünü gösteriyor:

Kerkük Musul HorasanGėtti daha görmesenYatandav8 ḫayal eyleBelki dişte göresen

Gurbet zehrini Danimarka’da yu-dumlamış olan Abdurrahman Bayatlı da duygularını gayet sanatlı bir üslupla şu hoyratın mısralarına dökerek ferahla-maya çalışmış:

Sar ayıġamYaramı sar, ayıġamBir yurt nesibim oldıKöşki ġem, sarayı ġem (Abdurrahman Bayatlı)

7 Suphi Saatçi, “Irak (Kerkük) Yazılı Türk Edebiyatı”, Türkiye Dışındaki Türk Ede-biyatları Antolojisi (6. cilt), T.C. Kültür Bakanlığı yayınları, Ankara 1997, s. 424.

8 Sen uyurken

3. Kerkük’e sahip çıkma duygu-suyla söylenmiş mâni ve hoy-ratlar:

Bu bölümde öncelikle, yazımı-zın ilk bölümündeki ikinci maddede yer alan Kerkük’ün kaderini dile getiren hoyrat-ları hatırlatmak istiyoruz. Bu vesileyle, yazımızın ilk bölü-münde bir makalenin sınırla-rını aşmama kaygısıyla suna-madığımız birkaç örneği de sıralamak istiyoruz. Bundan maksadımız Irak Türkmenle-rinin yaşadıklarının, onların üzerindeki bütün olumsuz tesirlerine rağmen, yine de yurtlarından vazgeçmedikle-rini, içlerine çöken bütün ka-ramsarlıklara rağmen yurtla-rına duydukları sevginin ağır bastığını ve millî varlıklarını korumaları için müstakil bir coğrafyanın önemini ne ölçü-de kavradıklarını anlatmaktır. Önce Kerkük’ün talihsizliğini dile getiren şu hoyratları ha-tırlayalım:

Kerkük’ün altı Ḫasa Ḫasa batmıştır yasa Gülşenim külxan oldıYad ayaḫ basa basa (Osman Mazlum)

Kerkük’üm maḫmur KerkükTarixte meşhur KerkükBârını yadlar yiriBaġvanı maġdur Kerkük (Osman Mazlum)

Gez arxâyın 9

Gez dolaş gez arxâyınKimsesiz Kerkük’ümde Yüzlerce gezer xayın (Sadun Köprülü)

Şu iki hoyratta da aynı duygular daha sanatlı bir üslupla veril-miştir:

9 tekin

Bir evde tayan oldumYatmadım avan oldumEvvel baġ sahibiydimİndi quş qavan oldum Dalda yėrimBülbülem dalda yerimBaş alıb hara gėdimYoḫtı bir dalda yerim

Oysa, aşağıdaki mâni ve hoy-ratlarda Irak Türklüğünün bin yıllık mübarek yurdu Kerkük’ün Türkmenlerce ne pahasına olursa göz dikenlere kaptırılmayacağı, bu uğurda ölümün dahi göze alınacağı haykırılıyor:

Kerkük’em ḳereliyemCigerden yaralıyamEl diyer bizim Kerkük Bilmem men haralıyam(Mustafa Gökkaya)

Ḳanım KerkükCoşuru ḳanım KerkükHiç düşünme düşmanaAldanım qanım Kerkük

MendiliveŞeker qoy mendiliveKerkük’e dil uzatsav10

Od sürrem men dilive11

(Abdulhalik Bakır)

Dün yayaBir oḫ ḳoydum dün yayaKerkük’ün bir daşınıDegişmem bu dünyaya(Abdulhalik Bakır)

Ḳana meniBoyadıv12 ḳana meniÜç aġaca13 asmalıKerkük’ten ḳan emeniŞah ittiGetti bizden şah ittiHer kim yurdı uġrına Ölse bilin şehitti (Diler Kasap)

10 uzatırsan11 diline12 boyadın13 Üç ağaç: dar ağacı

KERKÜK VAKFI


Kerkük’im yada seniSalaram yada14 seniBı rüh bı canda varken Vermerem yada seni(Osman Mazlum)

Kerkük’ün kapısınıBiz kurduk yapısını Dünya sel olup gelseVermeyiz tapusunu(Muhammet Nur Doğan)

Baġ dadınaDoyulmaz baġ dadınaKerkük’ü degişmeremIrak’ın Baġdad’ına (Abdulhalik Bakır)

Kerkük’te ḳurım çadırḲebrimi orda ḳazdırYazdıġım ḫoyratları Yanıvda yadgâr ḳaldır(Remziye MAYAS)

Ḥalḳa deni15

Dört payla ḫalḳa deni Kerkük Türkman yeridiḤeḳ yeri ḫalq ėdeni(Mılla Saqi Hamzalı)

Çöp gider üzüm ḳalıÜzim he dizim ḳalı Ye bir tek Türkman ḳalmaz Ye Kerkük bizim ḳalı(Ali Marufoğlu)

Kerkük’ün ḳel’esiyem Bı baġın balasıyamTorpaġıma göz tikenin Başının belasiyem

4. Kerkük’ün kurtuluşu ve yük-selişi için Türkmenleri birliğe çağıran mâni ve hoyratlar:

Kerkük ve onun da içinde bulun-duğu Türkmeneli bugün belki de tarihinin en zor günlerini geçirmektedir. Bu zor günle-ri atlatmak için Irak Türkleri bu güzel yurda göz dikenlere karşı el birliği etmelidirler. Bu

14 Yada salmak: hatırlamak15 Tahıl tanesi, hububat

şuurun hoyratlara yansıması Irak Türkmenlerinin yurtse-verliklerinin en belirgin gös-tergesidir. Aşağıda bu türlü hoyratlara bazı örnekler ve-riyoruz:

Ėdipsiz16 maşa biziVurupsuz17 daşa biziKoymavun18 yad eglensinToplavun19 başa bizi

ḲazanıHis ḳablıyıp ḳazanıDal dala vėren milletİstediġin ḳazanıFelek ḳoydu göç ėdeġYurda ḳarşı suç ėdeġDoġrudan20 TürkmanıysaġToplanaġ bir güç ėdeġDayandım dayancaġa Hem savıġ hem sıcaġaTürkmanları toplasınKerkük sıḫsın ḳucaġa(Mılla Saqi Hamzalı)

Daġı daġHe bes atar daġı daġİgid olaġ bir olaġYad yıvasın daġıdaġ

Ḳurut göz yaşın Kerkük Altundur daşın Kerkük Birleş ḳardaşlarınla Yükselir başın Kerkük Ḳazan aġ Aġartıldı ḳazan aġVėr elivi elime Biz de ḥeḳḳi ḳazanaġ21

(Fazıl Abdullah Tuzlu)

Her Türk meni Dost bili(r) her Türk meniDem günde bir el bir güç İsterem her Türkmeni

Bu torpaġm bu daşımUġrunda ölsin başım

16 yapmışsınız17 vurmuşsunuz18 Koymayın19 toplayın20 Sahici, gerçek21 Kazanalım

Kerkük’ün ḳatli’âmınUnutma ey yurddaşım(İlham Bezirgân)

Düz Kerkük’e Bir yol var düz Kerkük’e Ḳıyamat meḥşer güni Can vėri Duz Kerkük’e(Fevzi Ekrem Terzi)

Irak’ta çoḫtu(r) TürkmanRaḳipçin oḫtu(r) TürkmanSeçime katılmassaġDiyeller yoḫtu(r) Türkman Görüldüğü üzere, millî seciyeleri

gayet yüksek olan Irak Türk-menleri yaşadıkları acıların da etkisiyle yurtlarına karşı fevkalade duyarlı bir hâle gel-mişlerdir. Her bir Türkmen’in, bugün Türkmeneli diye ad-landırılan coğrafyada acı tatlı anıları olmuş, bu geniş top-raklarda Türkmenler hayatı tanımış, kendi kimliğini ve kişiliğini bulmuştur. Bu yüz-den, Irak Türkmenleri siyasî olayların etkisiyle dünyanın dört bir tarafına savrulsa da yurtlarına duydukları sevgi, hasret ve bağlılık kolay kolay ortadan kalkmayacak ve hoy-rat geleneği sayesinde hem sıladaki yeni nesillerin millî benliği güçlenecek hem de gurbetteki yeni nesillerin bu Türk yurduna yabancılaşma-ları önlenecektir.

İşaretler: ė: kapalı e (e-i arası ses)ġ: art damak g’si (غ) ḥ: Arapça ح sesi ’: Arapça ع sesiḳ: art damak k’si (ق) 22

ḫ: hırıltılı h (خ)

22 Bu ses Kerkük ağzında, kalın sesli harf-lerin önünde daima kullanılır. Ancak biz bu yazıda okumayı güçleştirme-mek için işareti ince sesli harflerin önünde ve çok sınırlı sayıdaki kelime-de kullandık.


KERKÜK VAKFI

28

Servet-i Fünûn edebiyatının öncü-lerinden biri de Tevfik Fikret’tir. O, şiirleriyle, bu edebi dönem üzerinde Cenab Şahabeddin ile birlikte en çok etkiyi yapan kişi olmuştur. Bu yüzden, hem dö-neminde hem de sonraki yıllar-da, onun hakkında birçok yazı kaleme alınmıştır.

Bu çalışmamızda; ölümünün 100. yıldönümü dolayısıyla, Haşim Nahit’in gözüyle, Tevfik Fikret’i anlatmaya çalışacağız. Bir Türk-men aydını olan Haşim Nahit, heyecanlı fıtratı gereği, Tevfik Fikret hakkında bazen olumlu bazen de olumsuz değerlen-dirmeler yapmıştır. Bu durum, hem Tevfik Fikret’in hem de Haşim Nahit’in düşüncelerin-deki değişkenliğin de bir sonu-cudur.

GirişModernleşme dönemi Türk ede-

biyatının en önemli ayakların-dan biri olan Servet’i Fünun ve onun öncü temsilcisi olan Tevfik Fikret’i konu alan çalış-mamız; ölümünün 100. Yılını yaşadığımız şu günlerde, onun hakkında yapılan değerlendir-melere kısa bir bakıştan son-ra, Haşim Nahit Erbil’in Tevfik Fikret’e dair tespit ve değer-lendirmeleri üzerinde yoğunla-şacaktır.

Servetifünun topluluğunun en önemli temsilcisi, sanat-yaşam değerlerinin toplamıyla hem kendi kuşağına hem kamuoyu-na etkisini kabul ettiren Tevfik Fikret (1867–1915); kırk sekiz yıllık hayat serencamesi bo-yunca, gerek gündelik olayla-rın etkisindeki gelgitlerle dolu yaşayışı gerekse yaşayışındaki dalgalanmaların eserlerine yansıyan fikirlerindeki çeşit-liliğiyle, her dönemde farklı eleştirilere maruz kalmış ve hakkında birçok eser kaleme alınmıştır.

Tevfik Fikret’in hayatı, kişiliği ve alışkanlıkları hakkındaki değer-lendirmeler; önce anma yazıları dolayısıyla daha sonra da onun hayatı ve eserlerini etraflıca ele alan kitaplarda gündeme geti-rilmiştir. Bunların önemli kısmı, Fikret’in teşrik-i mesaisi olan Servet-i Fünûncuların gözüyle, diğer kısmı da farklı edebi mec-mularda düşüncelerini kaleme alan sanatçıların bakışıyla ya-zılmış çalışmalardan oluşmak-tadır.

Tevfik Fikret’i yakından tanımış, onunla pek çok ortak anısı olan edebiyatçılardan biri Ha-lit Ziya’dır. Fikret’le birlikte Servet-i Fünûn devrine dam-gasını vurmuş olan Halit Ziya, anılarında sık sık ondan bah-seder. Fikret’in, Servet-i Fünûn müdürlüğünü “avunulacak

bir eğlence çeşidinden” kabul-lendiğini söyleyen Halit Ziya; fıtratındaki mükemmeliyetçi anlayış dolayısıyla, o dönemde en az tenkit edilen üyelerinin Fikret olduğunu belirtir:

“Fikret, arkadaşlarının başarısıyla çok sevinen, onların yazıları-nı kendinden geçerek okuyan bir yapıdadır. Servet-i Fünûn düşmanları Fikret’i pek eleşti-remezler. Çünkü ondan korkar-lar, onun edebiyattaki yerinin sağlamlığını da bilirler. Üstelik kusursuz şahsiyetinde eleşti-rilecek nokta da bulamazlar. Buna rağmen en çok öfkelenen de yine o olmaktadır.” 1

Servet-i Fünûn dergisinin kurucusu Ahmet İhsan Tokgöz de anıla-rında Fikret’ten bahseder:

“1896 yılının kışında Recaizâde Ekrem, yanında ‘bakışı çok kuvvetli, iri vücutlu, pek sevim-li çehreli bir delikanlıyla birlik-te’ Servet-i Fünûn’a geldi. Bu delikanlı Fikret’ti. Ekrem Bey, Fikret’i bana göstererek şöyle dedi:

-Size Tevfik Fikret Bey’i getirdim. Kendisi benim çok sevdiğim müstait bir gençtir. Mektep filan gibi bazı mecmualarda eserleri de çıktı. Ama ben is-tiyorum ki, Tevfik Fikret Bey, Servet-i Fünûn’un olsun!”2

1 Halit ZİYA, Kırk Yıl, Matbaacılık ve Neşri-yat T.A.Ş., İstanbul-1936, s.8/64

2 Ahmet İhsan TOKGÖZ, Matbuat Hatıra-

Veysel ERGİN*

Ölümünün 100. Yılında

Tevfik Fikret’i Anarken-Bir Türkmen Aydının Yazıları Eşliğinde-

* Yrd.Doç.Dr., Sinop Üniversitesi, Eği-tim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü Anabilim Dalı Başkanı Sinop / Turkey. E-posta: [email protected]

KERKÜK VAKFI


Tevfik Fikret’in hayatı ve eser-leri hakkında; aynı zaman-da öğrencisi de olmuş Ru-şen Eşref’in“Tevfik Fikret’in Hayatına Dair Hatıralar”, Ahmet Reşit Rey’in “Gör-düklerim, Yaptıklarım Can-lı Tarihler”, Hüseyin Kâzım Kadri’nin “Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Hatıralarım”, Hüseyin Cahit Yalçın’ın“Edebî Hatıralar”, Mehmet Rauf’un “Anılarım” gibi, Servet-i Fünûn dergisi sanatçıları tarafından kaleme alınmış kitaplara rast-lamaktayız.

Servet-i Fünun dergisi dışındaki devrin edebiyatçıları da Fikret hakkında değerlendirme yazı-ları ve kitaplar yayımlamıştır. Fuad Köprülü “Tevfik Fikret ve Ahlakı” adlı kitabında“şairin yaydığı ahlaki görüşlerin, Türk milliyetperverleri için uygun olmadığı”3 (Köprülü, 1918)eleştirisini getirirken, Ebubekir Hâzim ise“Hatıralarım-1 Canlı Tarihler” adlı eserinde “ruhu-nu, şiirlerinde aksettirebildiği için büyüklüğü günden güne artan bir genç”4 değerlendir-mesini yapar. Halit Fahri’nin “Edebiyatçılar Geçiyor”, Yu-suf Ziya’nın “Portreler”, Yakup Kadri’nin “Gençlik ve Edebiyat Hatıraları” gibi daha birçok ki-tap ve yazıda da Tevfik Fikret’e dair muhtelif değerlendirme-lerin yapıldığını ifade edebi-leceğimiz bu bölümü; Yahya Kemâl’in şu tespitleriyle nokta-layalım:

“Kendi neslimin bütün çocukları üzerinde olduğu gibi, ruhumda, ahlâkımda, zevkimde, lisanım-da, sanatımda en büyük tesiri o icra etmişti. Şark âleminden

larım, 1. cilt, Ahmet İhsan Matbaası, İstanbul-1930, s.36-37

3 Fuad KÖPRÜLÜ, Tevfik Fikret ve Ahlakı, Kanaat Matbaası, İstanbul-1918, s.16

4 Ebubekir Hâzım TEPEYRAN, Hatıraları: 1 Canlı Tarihler, Türkiye yay., İstan-bul-1944, s.16

kafamı o çıkarmıştı. Bir müd-det onun kâinatında kalmıştım. Sonra Paris’teki edebî haya-ta dalarak onun kâinatından çıkmıştım. (...) Tevfik Fikret’in lisanına ve şiirine benim nes-limden ilk aksü’l-amele ben cüret ettim; maamâfih onun aleyhinde yazmayan ve ona hürmet eden, onu ilk mürşid gibi telakkî eden bir ferd ol-dum. Galiba beni bununçün sevdi.”5

Bir Iraklı Türkmen Aydının Kale-minden Tevfik Fikret

Tevfik Fikret’le aynı dönemde ya-şayan hatta Servet-i Fünûn dergisi sayfalarında onun şi-irlerinin yanı başında yazıları neşredilen Haşim Nahit de; değişik vesilelerle ondan bah-settiği gibi, Fikret hakkında bir anma yazısı kaleme almıştır. Bu çalışmamızı; yazılarından hare-ketle, Haşim Nahit’in Fikret’le ilgili tespit ve değerlendirme-lerini ortaya koyma noktasında yoğunlaştıracağız.

Tarihin tozlu rafları arasında uzun süre sıkışıp kalmış ancak yakın zamandaki ilmî bir çalışmayla6 edebiyat tarihimizin değerleri arasındaki yerini almış kültür adamlarımızdan Haşim Nahit Erbil; hicri 1297’de (1880) Irak Vilayetine bağlı Erbil karyesin-de dünyaya gelir. Hırçınlıklarla dolu çocukluk yıllarını ve heye-canlı fıtratının mahsulü gençlik dönemini doğduğu topraklarda geçiren Erbil; Emlak-ı Hüma-yun’daki görevi dolayısıyla, 25 kanun-ı evvel (Aralık) 1322’de (1906) İstanbul’a gelir.

Çocukluğundan beri, yetiştiği çev-renin etkisiyle, Divan edebi-yatı mahsullerine ve özellikle Fuzuli’nin şiirlerine meyleden

5 Yahya Kemâl BEYATLI, Siyasî ve Edebî Portreler, 3. bs., İstanbul Fetih Cemi-yeti yay., İstanbul-1986, s.6

6 Veysel ERGİN, Haşim Nahit Erbil’in Ha-yatı-Sanatı ve Fikirleri, Kerkük Vakfı Yayınları, İstanbul-2014

Erbil; Türkiye’ye geldiğinde de böylesi edebî ortamlarda ol-maya çalışır. Yeni Gazete’deki birkaç kalem tecrübesinden sonra, Hukuk fakültesi birinci sınıf öğrencisiyken, ilk ciddi ya-zarlık tecrübesini yaşar. Meh-met Rauf’un başyazarlığını üstlendiği ve “Süleyman Nazif, Faik Âli, Hüseyin Suat, Celal Sahir, Süleyman Nesip, Tahsin Nahit ve Fuat Köprülü” gibi ya-zar ve şairlerin de eserlerinin yer aldığı Mehasin dergisinin 7 Mart 1325 tarihli yedinci sa-yısında, “Elcezire Mektupları”7 adlı yazısını neşreder.

16 Ekim 1901 yılında Hüseyin Ca-hit Yalçın’ın Fransızcadan çevir-diği “Edebiyat ve Hukuk” baş-lıklı makalesi yüzünden birkaç haftalık kapatmanın ardından Ahmet İhsan’ın sorumluluğun-da tekrar çıkmasına izin veri-len Servet-i Fünûn dergisi, en iyi yazarları gittiği için etkisini yitirmişti. Ancak,“Edebiyat-ı Cedide”nin faaliyetlerine son verilmesinden sonra da, yeni bir edebî anlayış oluşturmaya çalışan geç sanatkârlar, Servet-i Fünun dergisini kendilerine toplanma mekânı olarak gö-rürler. 1908 özgürlük bildiri-siyle Servet-i Fünun dergisinin çevresinde toplanan gençlerin açtığı bu çığır, Batı’daki benzer-lerinde olduğu gibi, belli ilkeler çevresinde birleşen Fecr-i Ati yazın topluluğu biçiminde or-taya çıkacaktır.

Haşim Nahit de, bu süreçte, genç sanatkârların toplan-dığı Servet-i Fünun dergisini kendisine mesken edinenler-dendir. Burada mütalaa ettiği “Edebiyat-ı Cedide” mahsulleri ve katıldığı edebî sohbetler, onda “güzel yazı” ve “ahenkli şiirler” yazmak hevesi uyandı-rır. Bu dönem, aynı zamanda,

7 Haşim Nahit, “Elcezire Mektupları-1 Kadın Hayatı”, Mehasin-1909 N: 7, s. 516-520


KERKÜK VAKFI

30

Haşim Nahit ile Tevfik Fikret’in ilk karşılaşma devresidir. Haşim Nahit, “yaşayan bir ideal idi” dediği Fikret’e dair ilk izlenim-lerini, daha sonra neşrettiği ki-tabında şöyle ifade eder:

“İlk eserlerimi çocukça şeyler ola-rak buluyordum, Rüzgârların, bazı defa, kuru yapraklardan bir kümeyi kenara atmala-rı gibi hissedince de kimseye gösteremiyordum. Böyle içten içe dertlenirken, ‘Sen bir şeyler yazmayacak mısın hâlâ?’ su-aliyle karışık bir elin omzuma dokunuşuyla irkildim. Bu, oydu: Rübab-ı Şikeste üstadı! Ken-disinden sonra gelen gençleri çeşitli şekillerde küçük gördü-ğünü işittiğim için, bir şey diye-medim ama onun tebessümle karışık başını sallayışı beni yü-reklendirmişti bir kere...”8

Böylece Haşim Nahit, “Rübab şai-rine” ithafıyla, ilk şiirini Servet-i Fünun’ sayfaları arasında neş-reder:

“KARANLIKLARDA-Rübab şairine-Gök kararmışdı. Ben de bir odanın Kuytu zulmetlerinde mest-i hüzünSeyre daldım hayâtımın bu çetîn,Bu çekilmez reh-i fecâ’atını…

Görüyorken gözüm sa’âdetiniBu muhîtin içinde tut da beniBî- nihâyet kuyûda bend ederek,Sonra; -git!- de… Hayat ölüm mü

demek?Ulu Tanrı! Hayat ölümse, nedenLeb-i eşyâ behîc ü kahkaha-zenBeni her dem hayata cezb ediyor?..

Lahn-ı ‘aşkın içimde yükseliyorEy kadın, sen bu ‘ömr-i derbederi,Meseddetten cüdâ, siyâh-kaderiMest ü şeydâ sürükledin… Ve bu

günBir yıkık ma’bedin ilâhesisin, Ben ki hiç görmeden seni severim,

8 Haşim Nahit ER-BİL, Türkiye’de Mo-dern Teknik Nasıl Meydana Gelebilir, Alâeddin Kıral B.evi, Ankara-1942, s.56/88

Bu ibâdetle sarf-ı ömr ederim

Öpüşür hiss-i müşterekle umûm:Kuş, çiçekler, kamer zalâm u

nücûm;Ben bu mahşerde hep başımda

elem,Yine yalnızlığımda tek kalırım.Ben emînim bu hiss-i müşterekinBen de münkâdıyım bugün ü yârınBana sensizliğimdi şüphe veren.Kâinâtın revâbıtıyla olanKayd-ı hissim seninledir ebeden.Sen, fakat nerdesin ki bilmiyorum,-Gel!-diyen şüphelerle inliyorum”9

Bu şiir Fikret’in takdirini alınca, Ha-şim Nahit; Servet-i Fünun’da, muhtelif türde eserler kale-me almaya başladı. Yedi yıllık (1909-1916) bu süreçte, farklı edebi formlarda 51 çalışması (8 şiir, 4 hikâye, 2 anma yazısı, 2 mektup, 13 mensure, 22 ma-kale) dergi sayfalarında ken-dine yer buldu. Ancak Tevfik Fikret’in vefatı, Nahit Erbil’in Servet-i Fünun dergisindeki yazı serüveninin de sonu oldu. Haşim Nahit; Fikret’in vefatın-dan sonra, sadece bir kez -o da, Fikret’in vefatının ölüm yıl-dönümü dolayısıyla- yazı neş-retmiştir. Erbil; bundan sonraki yazı serüvenini, daha farklı ga-zete ve dergi sütunlarında de-vam ettirecektir.

Haşim Nahit, yaşadığı müddet-çe, Tevfik Fikret’le bağını ko-parmamış ve Servet-i Fünun dergisinde onunla aynı havayı teneffüs etme fırsatını yaka-lamıştır. Hem sağlığında hem de vefatından sonra Fikret’in hakkında kaleme aldığı her ça-lışmada ondan hürmetle bah-seden Nahit Erbil; yer yer mu-halif fikirler de ortaya atmakla birlikte, Tevfik Fikret’ten daima övgüyle bahsetmiştir. Hatta hemşerisi Ahmet Haşim’in, Tahsin Nahit’in “Rûh-ı Bî-Kayd” şiirine iltifat ederken kullandığı

9 Haşim Nahit, “Karanlıklarda”, Servet-i Fünun-1909, N:930, s.318

sözlere içerleyen Nahit Erbil; “Ahmet Haşim’in sözlerinde Tevfik Fikret ve Halid Ziya’ya karşı bir mana-yı istihfaf var-dır.” dedikten sonra, özellikle Tevfik Fikret’le ilgili tespitlerde bulunur:

“Ahmet Haşim, bakınız ne diyor: ‘Artık ruhumuzda yavaş ya-vaş esmeye başlayan fırtınalı rüzgârlarla demgîr olacak bir ahenk istiyorduk ve bu, Rübâb-ı Şikeste’de yoktu. İşte o zaman, bu henüz doğmayan şiiri vü-cuda getirmek vazifesinin bize tevci ettiğini gördük ve bunun üzerine eski gayeleri yıkarak onları yeni gayelerle tebdil et-tik ve hissiyat-ı müstakbeleye ihzar edecek gençlerin birisi ve en sevimlisi Tahsin Nahit’tir.’

Ahmet Haşim hissiyat-ı müstakbe-leyi ihzar edecek bütün genç-leri bir uçuruma düşüreceğini hesap etmeksizin uçurtmanın iplerini de kendi eliyle kesiyor ve diyor ki: ‘Ruh-ı bî-kaydı teşkil eden parçaların büyük bir kısmı devr-i tereddüt ve tecrübeye ait-tir, bunlar da şairin şahsiyet-i mümtâzesini aramayınız, ora-da bilakis dünkü üstatların tesirâtı ayandır.’

Doğrusu ya, bu satırları okurken gençleri birer birer düşüne-rek müteessir oldum. Servet-i Fünun’da, Resimli Kitap’ta, Demet’te, Muhit’te, Resim-li İstanbul’da bu hassasiyetin kabil-i istidlâl olduğu birçok nefis yazılar vardı. Eğer bun-lardan bir ikisi intihap edilerek işhâd edilseydi, meydanda bir eser-i teceddüt olup olmadığını araştırmak lüzumu belki ihsas edilirdi. Ahmet Haşim de teslim eder ki Rübâb-ı Şikeste lisan-ı şiirimizin, tarih-i edebiyatımız-da emsaline nadiren tesadüf edilen bir heykel-i bediidir. Ah-met Haşim, yalnız iki noktada müfret bir mantıksızlığa dü-şüyor. Bunlardan biri akamete mahkûmiyet vehmi, öbürü de

KERKÜK VAKFI


bu vehmi dağıtmak için intihap ettiği fırsatın fenalığıdır. Son sözüm, dünkü eserlere karşı arz-ı ihtiramdır, o eserler ki bugünkü lisanımızı biz onlara medyunuz.”10

Haşim Nahit; o dönemlerde, -aralarında Fikret’in de bu-lunduğu- çok geniş bir aydın ve sanatçı topluluğuyla bir-likteydi. Nitekim Halit Fahri Ozansoy, “Edebiyatçılar Ge-çiyor” adlı kitabında, Kadıköy civarındaki Aşçı Çavuş’un iş-kembeci dükkânında görülen sanatkârlara ait uzun bir liste nakleder. Listedeki “Haşim Nahit” adı, diğer isimlerle iliş-kilendirildiğinde; yazarımızın, hayli geniş ve renkli sanatkâr zincirinin halkası olduğu görü-lür:

“Ahmet Haşim, Mehmet Rauf, Sü-leyman Nazif, Faik Âli, Hüseyin Suat, Celal Sahir, Tevfik Fikret, Mahmut Sadık, Süleyman Ne-sip, Tahsin Nahit, Haşim Nahit, Fuat Köprülü, Mahmut Yesari, Yakup Kadri, Vedat Nedim, Şev-ket Süreyya, Faruk Nafiz, Fahri Celâl, Cemil Sena, Reşat Nuri, Halid Fahri, Falih Rıfkı, Yahya Kemal, Abdülkadir Karahan, Mehmet Kaplan, Remzi Tevfik, Ali Nihad Tarlan, Arif Nihat Asya, Behçet Kemal Çağlar, Ahmet Ağaoğlu, Ziya Gökalp, Ömer Seyfeddin, Âli Canip, Babanzade İsmail Hakkı, Aka Gündüz, Ercüment Ekrem, Hil-mi Ziya, Hüseyin Cahit, Behçet Necatigil, Abdülhak Şinasi…”11

Daha sonraki yıllarda İkdam’da kaleme aldığı bir yazısında da bir sanatçı listesi yayımlayan Erbil; Büyük Millet Meclisinin açılmasından sonra, bizzat neş-riyat birliği yaptığı dönemin yazarlarındaki dil ve üslup an-

10 Haşim Nahit “Tenkit-i Edebi: Fena Bir Fırsat”, Yeni Gazete-1910 N:578, s. 3

11 Halid Fahri OZANSOY, Edebiyatçılar Ge-çiyor, Kanaat K.evi, İstanbul-1939, s. 33-35/98-99

layışı yanında, Tevfik Fikret için ayrı bir parantez açar:

“Halide Edip, Halide Nusret, Re-şat Nuri, Orhan Seyfi, Halid Fahri, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz, İsmail Hakkı, Yahya Kemal, Namık İsmail, Necmettin Halil, İdris Sabih, Nurullah Ataç, Ali Mümtaz, Fevzi Lütfi, Halil Ve-dat, Ali Galip ve daha birçok kader birliği yaptığımız genç kalemler; eskisinden çok fark-lı bir lisanla, eskisinden farklı bir telakkiyle yazı yazıyorlardı. Ne var ki hiçbirinin kaleminden ‘heykel-i say’in helecanlı gelgit-lerini bulamayacağız. Rübâb-ı Şikeste’den nağamat terennü-mü tatlı bir sükût-ı hayalidir artık.

Zira Rübab şairinin son devirde-ki sükûtu da tesadüfî değildir. Cihanı kana boyayan Dünya Harbi ortadayken beşeri teren-nüm de bila-mevcut olurdu. Rübab şairi, döneme muhalif neşriyattan sakınma adına, ka-lemini yürek kınına gömmeyi tercih eder. Yoksa Rübab şairi, nazarımızda bir kez daha şikest ederdi.”12

1915’te kaleme aldığı ilk kitabında “Cenap Şahabettin-Tevfik Fik-ret-Halit Ziya” ekolünden bah-seden Haşim Nahit; Fikret için yine hususi cümleler sarf eder:

“Halit Ziya Bey’in eserlerindeki karakterler, zihayat olduğu dakikalarda bile, gözümüze gö-ründükleri Türk kıyafetlerinin amâkında mutlaka bir Avrupalı hüviyetini haizdirler. Cenap Şa-habettin büyük bir şair, büyük bir sanatkârdır. Hatta biraz da Avrupalı bir âlim ve mütefek-kirdir. Ama Tevfik Fikret Bey bambaşka... Bu iki sanatkâr için saydığımız amillerin öte-sinde, mütekâmil insanların teessür ve teheyyüçte iştirak

12 Haşim Nahit, “İlimde ve Sanatta Tekâmül”, İkdam-1922, N: 9007, s. 4

edebileceği hissin, -bedîalar gibi, aşk ve tabiat gibi, zulüm gibi, hak gibi, isyan ve ihtilâl gibi- umumi ve müşterek akis-lerini tespit etmekte harikula-delikler göstermiştir.”13

Ancak Haşim Nahit, aynı kitabın sayfaları arasında, Fikret’in bazı ifadelerine katılamayaca-ğının da altını çizer:

“Rübâb şairinin köpürdüğü anlar da yok değil. ‘Tarih-i Kadim’deki imkıraz-ı meşumeleri, istibdat-ı Abdülhamit’in fevkinde haka-ret-amiz lafızlara medyundur. Doğrusu ya, Rübâb şairinin nezahetine birer zille-yi kalil düşürdü. Sis’teki hakaret-amiz lafızlara hiç girmiyorum.”14

Nahit Erbil; -Tevfik Fikret hayattay-ken- Servet-i Fünûn dergisi’nin yirmi beşinci yılını kutlamak için Ahmed İhsan Bey’e ithafen kaleme aldığı yazısında, der-ginin edebi hayata katkılarını belirttikten sonra, “Rübâb şa-irine” ait değerlendirmelerde de bulunur:

“Dünyada eseriyle tanınmak de-recesinde büyük bir şeref yok-tur. Asar-dide hurafatın paslı zincirleri altında bütün varlığı ezilen Şark’ın, Garp’ta terakki eden medeniyeti ihrâz husu-sunda -daha açık bir ifade ile- temeddüniyete kabiliyetimizi münakaşa ve ispata kalkışaca-ğımız zaman, şüphe yoktur ki, Ahmet ihsan’ın şahsı en büyük delillerimizden biri olacaktır! Zira ‘Servet-i Fünun’a bugünkü varlığını veren, Ahmet İhsan Bey’in azim ve teşebbüs kuvve-tidir: Sa’y ve dimağından ibaret servetini işlete işlete hayatta kazandığı mevkiyi pek müfid olan eseri kadar hiçbir şey bize izah edemez ve ‘Servet-i Fünun’

13 Haşim Nahit, Türkiye İçin Necat ve İtilâ Yolları”, Şems Matbaası, İstan-bul-1915, s. 196

14 Haşim Nahit, Türkiye İçin Necat ve İtilâ Yolları”, s. 198


KERKÜK VAKFI

32

Osmanlı-Türk medeni inkişaf ve tezahürlerini tecelli ettiren şa’şaadar bir ayinedir.

Ahmet Şuayb, Cenab Şehabettin, Tevfik Fikret, Celal Sahir, Halid Ziya, Mehmed Rauf, Mehmed Emin, Ahmet Hikmet, Faik Ali, Ali Ekrem, H. Nazım, H. Sîret, Süleyman Nesib… ve daha bir-çok muharrir ve şairler bu dev-rede birer iz bırakmışlardır.

Eski mutlak idâre, münakaşasın-dan ürktüğü hassaten siyâsi fikirler için ağızları zincirlerken, telâkkisine göre zararsız gördü-ğü edebiyata bir zamanlar mü-saade etmişti. Böyle bir devre-de Tevfik Fikret; siyâsi bahisler ve hadiselerin heyecanlarından âzâde olarak, Edebiyat-ı Cedîde müntesiplerinin bütün duygu-larını bir tek noktada, edebi-yatta toplatmaya nispeten de olsa muvaffak olabilmiştir. Şiir ve hayâle, gençlik çağının mü-saidliğini de buna ilave ederse-niz, Fikret’in teşvikiyle, o devre-deki edebî feyzin bütün esrârını keşfedebilirsiniz.”15

“Tevfik Fikret, Edebiyat-ı Cedîde zümresinin şiirde pek kudretli ve yüksek bir şahsiyetidir!” di-yen Erbil, Fikret’in vefatından sonra, Servet-i Fünûn dergi-siyle olan teşrik-i mesaisini de noktalar. Ancak, dergiye bizzat uğrayıp yazı yazmasa da, say-falar arasına dağılan muhtelif türdeki neşriyatı takipten de geri durmaz.

Bu arada, derginin 1354-1382. sayıları boyunca -hem de ilk sayfadan- verilen bir ilan dik-kati çeker: “Büyük Fikret’in muazzez ruhu için anma sayısı çıkacaktır. Sanatkârlarımızın yazılarını bekleriz.”

Ancak, beklenen sayı bir türlü çık-

15 Haşim Nahit, “Servet-i Fünun: Ahmet İhsan”, Servet-i Fünun-1915, S: 1249, s. 6-7

maz. Bunun sebebi, yine dergi-de, bir parantez içi açıklamayla okuyucuya duyurulur:

“Büyük ‘Tevfik Fikret’ için bir nüshâ-yı mahsûsâ neşrine ha-zırlanmak istenmiş, harbin gaileleri sebebiyle şimdiye ka-dar muvaffak olamamış olan ‘Servet-i Fünûn’, bu nezih ve büyük şairin mübeccel hatı-rasını yâda vesile olmak için irtihâline müteâkis, Haşim Na-hid ve Faruk Nafiz beylerin yaz-mış oldukları makaleleri derc ediyor”16

Açıklamada da söylendiği gibi, Na-hid Erbil; bir vefa örneği göste-rerek, Servet-i Fünûn’daki son yazısını, kadim bir dostunun ölüm yıldönümü için kaleme almıştır. Tevfik Fikret’in eserle-riyle okuyucuya bedii heyecan-lar veren Edebiyat-ı Cedîde’nin en mümtaz siması olduğunu hatırlatan Erbil; bu yüzden de, ölümüyle derin tesirler bıraktı-ğına dikkati çeker:

“Beşik ile mezar arasında ölçülmüş mesafeyi kat eden her insanın cenazesi bize hayatımızın fani-liğini hatırlatır. Ve tanıdığımız yahut da adsız sansız insanla-rın yokluğundan sezdiğimiz o, tesiri nisbî hicranlar, elemler, biraz da öz varlığımıza aittir. Lakin beşiği ile mezarı arasın-da, gelecek nesillerin ve asırla-rın görmemesi mümkün olma-yan izler bırakmış hayatların sönmesi, tabii, kaderimizin hu-dudunu aşan tesirler yaparlar. Tevfik Fikret’in ölümünün bizde böyle derin bir tesir yapması, hayatının bir iz bırakmış olma-sından geliyor!”17

Haşim Nahit’e göre Fikret, bedii heyecanlar veren hayattar var-lığını, eserleriyle devam ettire-cek kudrette bir şairdir:

16 İmzasız, Servet-i Fünun-1916, S: 1390, s. 183

17 Haşim Nahit, “Tevfik Fikret”, Servet-i Fünun-1916, S: 1390, s. 183-184

“İnsanları ağaç kavuklarıyla ma-ğara içerisinden saraylara, vahşetten karanlıktan mes’ud bir aydınlığa çıkarmış, yük-seltmiş ‘fikir’lerin azâmetini ruhumuzda duyduğumuz za-man, ibdâ’larından aldığımız heyecanın şükrânını huzuruna ithâf edeceğimiz mübdîler ara-rız. Tevfik Fikret’in eserleriyle bize çok defa bedii heyecanlar veren hayattar varlığının böyle birdenbire içimizden siliniver-mesi, onu artık geçmiş günlerin tozlu ve sisli yollarından hicra-nını yüreğimize verdi. Günler ve gecelerin beyaz ve siyah ırgacından aramızda mesafe perdeleri işlendikçe, her şeye cazibesini veren uzaklıklar, onun şahsiyetini sihir ve cazi-beyle saracak ve daha ziyade yükselecektir.”18

Nahit Erbil; Tevfik Fikret’in kıyme-tinin daha iyi anlaşılması için, onun “Edebiyat-ı Cedîde” ile birlikte değerlendirilmesi ge-rektiği düşüncesindedir:

“Şinasi devrinin şekilden mefhu-ma doğru -akıl ve zekânın, hissiyâtın tekâmülüne ait bir terakki diyeceğim tarzda- lisa-nı sadeleştirmesiyle başlayan edebî hareket, bir zaman son-ra başta merhum Ekrem Bey olmak üzere, edebiyatımızı ol-sun, meçhul bir âlemin eşiğine getirdi. Bu, hayat ve tabiatın o güne kadar kapıları kapalı cennetiydi. Hayat ve tabiatın bu ilk temaşâgerleri bize, halel ve sihri, şefki ve gurûbu, çiçek-leri, kuşları tasvir etmişlerdi. Edebiyat-ı Cedîde müessisleri ise, nur ve ziyayı, rayhayı, ses-leri, hakiki hayatın sahnelerini teşrîhe kadar ilerlediler, beşerî duyguları terennüm ettiler.

Yapılan teceddüd bununla kalma-dı. Anlaşmazlıktan uzak asır-lara bir âsâr-ı atîke garâbet ve teessüründen tamamıyla kur-

18 Haşim Nahit, “Tevfik Fikret”, s. 183-184

KERKÜK VAKFI


tulamamış lisana tabilik veren parçalar da işlediler ve bilhassa kelimelere kuvvetli, vâzıh şahsi-yetler vermek ve nadiren Türk-çe bazı kelimelerin -daha henüz bulunup da tozları silinmiş bir elmas gibi- eski cümleleri süs-lemesi de Edebiyat-ı Cedîde’nin bir muvaffakiyeti oldu. İşte Tev-fik Fikret, bu müceddîd zümre-nin şiirde pek kudretli ve yük-sek bir şahsiyetidir!”19

“Edebiyat-ı Cedide müessisleri; an-laşılmamak hüsranını da, anla-şılmak zevkini de yaşamışlardı. Onlar için bir üçüncü elem, biz-de tarihî varlık sevgisinin henüz inkişaf edemediği günlerde eslâfa ve tarihe hürmetsizlikten doğacaktı.” ifadesiyle, Fecr-i Ati gençlerini, Tevfik Fikret’e yeterince sahip çıkmadıkları yönünden eleştiren Erbil; her şeyi Fikret’ten ibaret görmenin de onu yok saymanın da edebi sahada bir “inhitat” olacağını savunur:

“Eğer Edebiyat-ı Cedîde müntesip-leri ilâ-nihâye sâkit kalırlarsa –ki zaman bu ihtimâlin sıhhatini te’yid eder gibidir- ne onlar için bir küçüklük ne de bütün müte-hassısların sürûr ve ızdırâbâtını yaşadığı ve yaşattığı bu sahne-yi şiir ve sanatta nöbet tegânnîsini bekleyen gençler için bir büyüklük sayılır: Aşk-ı Memnû’nun intişârıyla kırk elli sene için hikâyede şayân-ı dik-kat bir eser-i edebînin zuhûru imkânsız bırakıldığına zâhib olmak, Rübâb-ı Şîkeste’yle şiir-i hakîkiye erişildiğini zannetmek büyük bir hatadır!

Şiir ve sanatın bu mütenâvib sah-nesinde bir helecân terennü-müyle dudakları titreşen genç-ler, tehdît-i akâmetle ağızlarını tıkamak isteyenlerle mübâreze etmek arzusunu hissedecekler ve ihtirasâtının peşinde koşan-larla dolmuş bu saha-yı cidâlde


bunlar pek tabii bir nokta teşkil eder. Fakat hiçbir zaman mu-hitimizin hiss-i kabulüne maz-har olmuş nisbî hakikatlari ve hürmet-i eslâfı ihmal edemeyiz.

Rübâb-ı Şikeste, lisân-ı şiirimi-zin tarih-i edebiyatımızda emsâline nâdiren tesâdüf etti-ğimiz bir heykel-i bediidir. Onun gayet refîk bir münakkâş-ı sa-natla terâşîde hudûdundan, bir nazar-ı bediâ-cûyı incitecek pek az noktaları var. Lakin dün-yada hiçbir eser-i sanat yoktur ki, kalbe ilkâ ettiği ılık râşe-yi tahassüsün ihtilâcâtını ebediy-yen ve aynı kuvvetle her asır için muhafaza edebilsin.

Şimdi ruhunun nur ve zulmeti-ni herkesin yüzüne haykıra-bilecek geniş ve serbest bir muhitte yaşayan bizler dün dudakları çelik çemberlerle ki-litlenmiş müteheyyîc, âzerde kalplerin sîne-yi kelimâta tevdî ettiği nâliş-i iştikâsıyla tatmîn-i ihtisâs edemez. Çünkü ‘heykel-i say’in narâ-yı gayz-efşânını hissedebilmek için mazinin zulmet-girânında boğulmamız lâzım gelir. Dünkü eserlerle ihtirâm edelim, o eserler ki bugünkü lisanımızı biz onlara medyûnuz.”20

Haşim Nahit, Tevfik Fikret’in edebî hayatı için, böyle bir iki saate ya da sayfaya sıkıştırılmış bir çalışmanın, onun hayatına da ölümüne de bir hürmetsizlik olduğunu belirtir ve onun ede-bi sahada kalıcı olacağı temen-nisini yineler:

“Şimdi bu yazı, Tevfik Fikret’in edebî hayatı için tam bir tedkîk olmaktan uzaktır. Bunun ihti-yaç gösterdiği sa’yi bir iki saa-te sıkıştırmaya çalışmak, onun hayatına da ölümüne de bir hürmetsizlik olur.

Tevfik Fikret, yokluğundan elem


sezdiğimiz en muazzez var-lıkların hicrânını bugün bize verdi. Artık geçmiş günlerin tozlu ve sisli yollarında onun hakiki hayalini aradıkça gün-lerle gecelerin beyaz ve siyah urgacından aramıza mesafe perdeleri gerilecek. Lakin Rü-bab şairinin mermer heykeli ‘heykel-i say’inin bütün guru-ruyla Osmanlı-Türk tarihinde yaşayacak ve yükselecektir.”21

SonuçTevfik Fikret, edebiyat tarihimiz-

de çok önemli bir yer tutan Servet-i Fünun döneminin en karakteristik şairidir. İnsanları hiç bir zaman oldukları gibi ka-bul etmeyen eleştirel tavrı ve hayatındaki gelgitler dolayısıy-la Fikret; eleştirel bakış açıları da içeren birçok yazı ya da kita-ba konu olmuştur. Yazılanların bir kısmı, devrindeki aydınların izlenimlerini, diğer önemli bir kısmı da devrinden sonra ka-leme alınan tahlil çalışmalarını içermektedir.

Tevfik Fikret’in ölümünün 100. yıldönümü dolayısıyla kaleme aldığımız bu çalışmamızda da, onunla aynı dönemde yaşa-mış hatta aynı dergide birlikte neşriyatta bulundukları Haşim Nahit’in eserleri doğrultusun-da, Fikret’in birkaç hususiyeti-ne değinmeye çalıştık.

Gördük ki Nahit Erbil; birkaç farklı çıkış ortaya koymakla birlikte, Tevfik Fikret’ten övgüyle bah-setmiş ayrıca ölümünün birinci yıldönümünde onun hakkında yazabilmiş birkaç müstesna kalemden biri olmuştur. Bu durum; Erbil’in vefasının bir gereği olduğu gibi, Fikret’in, dönemini etkileyecek şekilde genelde olumlu işlere imza at-tığının açık bir göstergesidir.

21 Haşim Nahit, ”Tevfik Fikret“, s. 183-184


KERKÜK VAKFI

34

1918’den sonra Türkiye’deki yeni edebiyat akımını izleyen Irak Türkmenleri arasında eski şiir geleneği sürdürenler ve yeni-likçi akımın yanında yer alan-lar olmuştur. Ancak anonim halk edebiyatı esas alınarak yerli Kerkük ağzıyla halk şiiri-ne gönül veren temsilciler de ortaya çıkmıştır. XX. yüzyılda Irak Türkmenlerinin halk şii-rinin temel taşını koyan Mus-tafa Gökkaya’nın (1911-1983) en büyük takipçisi hemşehrisi Nasih Bezirgân olmuştur. Bir zamanlar, Bağdat’ta çıkmak-ta olan Türkmen Kardeşlik Ocağı’nın yayın organı Kardeş-lik (El-İha’) dergisinin halk şiiri köşesinde manzumeleri aynı sayfada yer almasından dolayı bu iki zatın isimleri Türkmen edebiyatçı ve edebiyatsever-lerin arasında çoğu zaman birlikte anılır. Asılında halk dörtlüklerden ilham alan bu iki şairin, şiirlerin şekil özellikleri bakımından aynı görünse de muhteva olarak farklıdır. Zen-gin folklorik repertuara sahip olan Gökkaya; daha fazla kısa hikâye, masal, fıkra, anekdot vb. halk anlatılarından yarar-lanmışken, Bezirgân en çok sosyal konulara yoğunlaşmış-tır. Yalnız Mustafa Gökkaya’ya nazaran Bezirgân’ın hakkında yazılan yazılar, antolojilerde bulunan biyografi bilgilerden ibaret olup şiirlerine ilişkin yazı hemen hemen yok gibidir,

belki de şairin edebi şahsiyeti Gökkaya’nın gölgesinde kal-mıştır.

Edebiyatşinas bir aileye mensup olan Nasih Bezirgân’ın amcası da klasik tarzda şiir yazan Mol-la Süleyman Sami, Kerkük’ün tanınmış şairlerindendi. Ede-biyat dünyasına önceleri aruz vezniyle şiir yazmayı denerek giren Nasih, daha sonra yerli ağızla Türklerin en eski nazım birimi kabul edilen dört dizeli halk şiirine yönelmiştir. Şiirde doğrudan halka hitap eden bir dil kullanılmayı benimseyen Bezirgân, resmi vazifesinden ötürü bir ara Kerkük’ten uzak kalışı ve 14 Temmuz 1959 tari-hinde vuku bulan kanlı Kerkük Katliamından etkilenerek yö-renin en yaygın halk edebiyatı ürünlerinden sayılan hoyrat ve maniler dizmeye başlar. Ayrıca Bağdat Radyosu Türkmence Bölümü, Edebiyat Köşesin-de okunmak üzere dörtlükler gönderilmesi ve bu progra-mın sunucusu olan Cemal İzzettin’in telkinleri Bezirgân’ı devamlı yazmaya sevk eder.

İlk defa, geleneğe aykırı ve toplum tarafından hoş karşılanmayan genç bir kızın yaşlı biriyle ev-lenmesi üzerine Kardeşlik der-gisinde “Teme’ Éttiler Mala Kızı Vérdiler Lala” başlıklı manzu-mesi yayımlanan şair, derginin ilk döneminde (1960-1977)

yazı işleri müdürü olan yazar ve araştırmacı Habib Hürmüz-lü ve İbrahim Dakuklu’nun teş-vikiyle böyle tipik manzumeler yazmaya devam ederek, der-ginin sürekli yazan şairlerden olmuştur. Nitekim hayatının sonuna değin şair, adı geçen periyodikte aralıksız manzu-melerini neşretmiştir.

Ayrıca, 1968 senesinde daha önce dergide yayımlanan ve yazılan birkaç yeni şiiri ile birlikte bir manzumenin baş-lığı olan “Bizim Oğlan” adı-nı verdiği şiir kitabını, yazar ve araştırmacı Abdulhekim Rejioğlu’nun (1910-1975) ön sözüyle Kerkük’ün Cumhuriyet Basımevinde çıkar. Beş yüzden fazla hoyrat ihtiva ettiği bilinen şairin “Millet Sesi” adlı kitabı-nın basımı ise kısmet olmamış-tır.

Tahkiyeli peş peşe dörtlük şek-linde yedi heceli uzun şiirler yazan Bezirgân’ın dizlerinde en çok toplumun güncel me-seleleri konu edinilmiştir. Aşk, sevgi, kadın, arzu, tutku, ihti-ras vb. şahsi meseleleri Nasih Bezirgân’ın şiirlerinde görmek mümkün değildir. O, millet sevgisini her şeyin üstüne tutmuştur. Bezirgân, kurtulu-şun tek çıkış yolunun milli ve kültürel değerlere sahip çıkıl-makla sağlanacağına inanır insanlardandır. Nitekim milli

Nasih Bezirgân’da Milli ve Sosyal Meseleler

Nazım TERZİOĞ[email protected]

KERKÜK VAKFI


konular dışında hemen hemen bütün manzumeleri sosyal meseleleri ihtiva etmektedir. Manzumelerinde Bezirgân’ın yerli Kerkük ağzını benimse-mesi ve mizahi bir yorumla şii-re yaklaşması sayesinde halkın beğenisini kısa sürede kazana-bilmiştir.

Milli şuuru benliğinde taşıyan Bezirgân, mensup olduğu Türkmen toplumu ile gurur duyan ve toplumunun çektiği acı ve ıstırapları her zaman yü-reğinde hisseden şahsiyetler-dendi. Türkmen toplumunun fedakâr ve yurtsever yönlerini vurgulayarak ara sıra milli duy-guları okşayan manzumeler dizmiştir. Ve yazdığı kimi şiir-lerle Bezirgân’ın, milletin ve ülkenin gündemini yakından takip ettiği anlaşılmaktadır.

Irak devletinin kurulmasından bu yana en mağdur toplum du-rumuna düşen Türkmenler, Irak’ın üç asli unsurundan biri sayıldıklarına rağmen, her za-man hakları çiğnenmiş, onlara en doğal kültürel hakların ve-rilmesi bile fazla görülmüştür. 24 Kanun (Ocak) 1971 tarihin-de Irak’ta Türkmenlere bazı kültürel hakların tanınması, bir nebze bile olsa Türkmen halkını sevindirmişti. Ancak

çok uzun sürmeden türlü ba-hane ve siyasi entrikalarla bu haklar yozlaştırıldı, bazıları ise kâğıt üzerinde kalarak uygula-madan vazgeçildi. Bu kültürel hakların kazanmasına sevinç duyan Nasih Bezirgân, kararın verildiği gün “24 Kanun Günü” adına bir şiir kaleme almıştır.

Gözimnen yaşı silim Dostım düşmanım bilim Girmi Dört Kanun güniAçıldı menim dilim

Bilbil qondı dalına Baxtı qonca halına Bağ güler bağvanıydanBax ağzının balına

Sağaldı yaraları Soyıptı qereleri Bir uçuşu(r) bir öterO oyun havaları …….1 Haziran 1972 tarihinde Irak Pet-

rol Şirketi’nin (IPC) millileştir-mesine, şair bir Irak vatandaşı olarak bütün yurttaşlarının ya-rarlanması ümidiyle, bu olayı sevinçle karşılamış, duyguları-nı bir manzumeyle yansıtmış-tır.

Neft altun su gümüştiÜz göziv ne bürüştiVerirsev sarı altunBizdense qelb quruştı

Damardan aldıv qanımAz qaldı çıxsın canımSenivden yémemişem Étdiğive dayanın……….

Devlet memuru olarak şair, baba ocağından uzak, Irak’ın birçok yerinde görev yapmıştır. Za-man zaman doğup büyüdü-ğü Kerkük’üne hasret kalmış, “Yurda Dönerken” bu özlemini dile getirmesinden kaçınma-mıştır.

‘Iraq’ı dört dolandım Ğeme qehre bulandım Kerkük kimin şehr olmazToprağına inandım

Kerkük aslan yuvası Serin eser havası Tescil olan türküler1 Xestelerin davası

Musalla Çay PiryadıÇuqur’un2 gözel adı Sini zarf3 oynıyağın Kôr édeğ xain yâdı ………

Şair, kültürel ve toplumsal yanı ağır basan birçok durum ve

1 Kayda alınan türküler 2 Kerkük’ün semtlerinden 3 Türkmenlerin Irak’ta folklorik milli bir

oyunu özellikle Ramazan ayında oyna-nır.

Irak Türkmenlerin arasında tanınmış simala-rından biri olan halk şairi Nasih Bezirgân, Kerkük’ün Zeve (Ahi Hüseyin) Mahallesin-de 1927 yılında dünyaya geldi. Kale ilkoku-lunda eğitim hayatına başladı. Babasının yaşlanmasından dolayı 1942-1943 ders yılı, ortaokulun üçüncü sınıfında tahsilini yarıda bırakarak baba mesleğini sürdürmek zo-runda kaldı. 1949 yılında Kerkük’te devlet memurluğuna atandı. Daha sonra da Irak’ın değişik bölgelerinde devlet memuru olarak birçok görevde bulundu. 1985’te emekliye ayrıldı. Evli ve 8 çocuk babası olan Bezirgân, 2 Haziran 1990 tarihinde Kerkük’te hayata veda etti.


KERKÜK VAKFI

36

değerlerle ilgili şiir üretmiştir. Bu şiirleri konu olarak ahlakî, eğitimsel, iktisadi, sıhhi ve ai-levi sorunlar ana başlıklar al-tında sınıflandırmak mümkün-dür. O, sosyal meselelerden en çok ahlakî ve gelenekten gelen değerler alanında kalem oynatmıştır. Kısacası, şiirinde ahlakî alanda gördüğü bozuk-lukları, değerlerde meydana gelen yozlaşmalardan söz ede-rek bunlardan duyduğu rahat-sızlığı ortaya koymaya ve ilgili-lerin durumu veya kendilerini düzeltmek için uyarmıştır. Bu kapsamda Bezirgân’ın üzerin-de durduğu ilk husus dediko-du, fal bakma, kumar ve içki-dir. Bu gibi topluma ve aileye zarar verilecek şeylerden uzak durulması işaret eder.

Diğer toplumsal meseleler ise; moda, evlenme, kötü alış-kanlıklar, gösteriş, tembellik ve vurdumduymazlık temalı manzumeleri didaktik amacı gütmektedir. Adeta toplumun aksaklıkları tespit eder sosyal yapısına zarar veren şeylerden uzak durulması uyarır. Kendi yaşadığı toplum değerlerine göre sosyal meselelere bakar iyi veya kötü davranışları ona göre tespit ederek değerlen-dirir. “Sufur (başı açık kadın)” başlıklı manzumesi gibi şiirin-de işlediği bazı konular, bugün-kü değerlere göre ters düşebi-lir ancak o dönemin gelenek ve görenekleri göre ölçmüş ve değerlendirmiştir.

Öteden beri süregelen ailevi sorunlardan biri gelin-kay-nana arasındaki çekişmeler ve birbirlerin çekememezlik yüzünden baş gösteren tar-tışmalardır. Günümüzde bile çevremizde zaman zaman gelin-kaynana tartışma konu-suna şahit olabiliyoruz. Ancak eskiden insanların yaşayış tarzı itibariyle bu olayın daha belir-gin bir hal aldığı muhakkaktı.

Anonim halk edebiyatımızda dahi gelin-kaynana atışmasına dair mani ve halk anlatılarının birçok örneği mevcuttur. Bu durumu Bezirgân kendi göz-lemleriyle yorumlamıştır.

Derdim işitsin millet Olup qarnımda ‘illetQayınnene elinnen Çoxları çeker zillet

İlk günler séve séveBugün benzeri déve Dediqodı elinnen4 Oğlan gelmiri éve

Sen getirdiv sen aldıv Sen oynadıv sen çaldıv Toyın üç güni bitti Qaş çattıv durdıv daldıv

Başladıv söz démeğe Al yéşil egirmeğe Bu iki yüngül başı Getirdiv ağırmağa ……….

Bunun dışında şiirlerinde işlediği aile ile ilgili şairin “İki Arvadlı Vali”, “Gelin ve Kayınnene De-dikoduları” ve “Kabul” başlıklı manzumeleri de bu kategori içerisinde değerlendirebilir, yalnız burada sadece adlarını zikredebildik.

Ergenlik çağına erişmiş ve yeni yetişen gençlerin huy ve dav-ranışları Bezirgân’ın şiirlerinde bir diğer ilgi alanı olmuştur. Bu konuyla ilgili şairin “Bizim Oğlan”, “Yéngi Model Erkek”, “Dişi Erkek”, “Komşu Kızı”, “Nenenin Bir Tek Kızı”, “Acı Bir Görünüş” vb. manzumele-ri ironi üslubuyla anlatılan ve beğenilen şiirlerinin arasında yer alır.

Ailede çok kez ergenlik çağına

giren çocukların atılganlığı, düşüncesizce hareket edişleri ebeveynlerin üzülmesine yol

4 Dedikodu elinden

açabilir. Söz konusu “Bizim Oğlan” şiirinde henüz ergen-lik çağında bir öğrenici iken evlenmek hevesine kapılıp babasının yardımıyla geçimi sağlamayı düşünen ergenlik çağındaki birinin konusu işle-yen şair, diğer manzumelerde görüldüğü gibi sadece betim-lemekle kalmamış, aynı za-manda doğru yolu göstermek amacıyla nasihatte de bulun-muştur.

Oğlan yéngi qaxırı Dam dıvara baxırı İstiri arvad alsın Bilmez n’olı axırı

Diyer: “Nene ölirem Günnen güne soluramHepsi arvad ‘aşqınnan Mektepten tez gelirem”

“Biğim5 terleyip menim Dolanı qaynar qanım Baba igid olmışamQoyma ezilsin canım”

Géce yuxum gelmiriDamağım ders almırı Babamın mülk emlakiNişi mene qalmırı

Nene diyer: “Ki gözim Xarab anlama sözimArvad vaxtıv gelmeyibQurbanam sene özim”

Al kitabıv elive Zehir qatma balıva Son pişmanlıx el vérmez ‘Âlem güler halıva

Bekleme baba malınAylığıvdan al gelin Çoxların bu düşünce Qoyıbtı ayağ yalın

Aç gözleriv bax öge Adım at döge döge Bu millet seni beklerSen qaldır başın göge

5 Bıyığım

KERKÜK VAKFI


Şairin dikkatini çeken bir diğer husus, o yıllarda gençlerin Batıdan gelen modaları taklit etmeleri, kıyafetler giyerek kadın özentili tavır, konuşma ve davranışta bulunanlarıdır. Konuyu “Yén(g)i Model Erkek” ve “Dişi Erkek” adlı şiirinde sa-mimi ve mizahi anlatımıyla ele almıştır.

Yazaram asta asta Geh xoryat geh de beste Söz var üregi deler Yazuğtı yazım dosta

Arvadlar çalın dize Erkekler benzer qıza Bu gündi axir zamanİplik salındı üze

Qız kimin düzen vérirYayxanı yola yérir6 Elleri ceblerinde Baş burar selam vérir

Amriki gömlek girer7 Yollar başında durarBirinci ma’rifeti Yanağına el vurar

Adın qoyıp zempara Qoynında yox béş paraŞerefine and édip Elin vurmaz iş kâra

Geh de bir qarnı toxtı Cébinde filis yoxtıBunın kimin na-necib

6 Sallanarak yolda yürür 7 Amerikan gömleği giyer

Emsali bugün çoxtı

Qusurı yoxtı boyda Bezeni oynar toyda Gün geli başın alır Üzi qalmıyıp köyde………..Yukarıda sözü edilen şairin o dö-

nemdeki genç delikanlılar hakkında şiirlerini okuyunca, zaman zaman kendi kendime diyorum ki şu an Bezirgân ha-yatta olsaydı, şu teknoloji ve internet çağında, bir türlü elin-den akıllı telefonu bırakma-yan, fecebooktan whatsapa, tiwiterden instagrama kadar bağımlı kullanıcıları, her yerde durmadan selfie çekip takıntı haline getiren ve benzeri bizim gibi bugünkü nesilleri görüp de acaba aleyhimize ne tür manzumeler yazardı?

Sosyal şiirlerini genel bir çerçe-vede özetlemiş olursak, için-de yaşadığı devrin mesele-lerini dikkatle gözlemleyen Nasih Bezirgân, sorunları sa-dece tespit etmekle kalmaz; çözüm önerilerinde de bu-lunur. Şiirlerinde toplumun gerçekleri yansıtması gözlem ve deneyim mahsulü oluşla-rı eğitici nitelik taşımaları ve kişilerin mizaçları, tutumları, çevrelerin okuyuculara göste-rilerek davranışların nedenle-rini açıklaması gibi şiirinin be-lirgin özellikleridir. Toplumun sorunları karşısında duyarlı bir şair olan Bezirgân, şiirlerinde

işlenen sosyal meseleler açı-sından zenginlik gösterir. O bir yandan toplumundaki aksak-lıkları eleştirirken, bir yandan da anlatıcı olarak ya da sözcü kişilerin araçlığıyla öğütçü bir dille topluma çözüm önerileri sunar.

KAYNAKÇA Akkoyunlu, Ziyat-Saatçi, Suphi,

Irak Muasır Türk Şairleri Anto-lojisi, Türk Dünyası Dizisi: 24, Kültür Bakanlığı, Mas Matbaa-cılık, Ankara, 1991, s. 373-395.

Avcı, Cevdet (Hazırlayan), “Kardeşlik’in Görüşmeleri -Halk Şairi Nasih Bezirgân-”, Kardeşlik (El-İha’), Cilt: XIII, Sayı: 7-8, Kasım-Aralık 1973, s. 24-25.

Bezirgân, Nasih, Halk Şiirinden -Bizim Oğlan-, Cumhuriyet Ba-sımevi, Kerkük 1968.

Pamukçu, Ekrem, “Büyük Halk Ozanı Nasih Bezirgân’ı Kaybet-tik 1927-1990”, Irak Türkle-ri Kültür ve Sanat Bülteni, 2 Temmuz 1990, s.9-10.

SAATÇİ, Suphi, “Irak (Kerkük) Yazılı Türk Edebiyatı”, Türkiye Dışın-daki Türk Edebiyatları Anto-lojisi, Cilt: VI, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997, s.453-454.

TERZİBAŞI, Ata, Kerkük Şairleri, Cilt: IIII, Ötüken Yayınları, İs-tanbul, 2013, s.129-139.

Gazel

Yaşar ALTIPARMAK

Ruhum sönmek üzere bugün olmuş fener bakErenler âleminde hangi dala konar bak

Zahit olan ne bilsin pervanenin haliniO şemin etrafında semazenler döner bak

Benim sırr-ı İlahim lâhut âlemindedirŞimdi aşkın uğruna cümle canım yanar bak

Bazen nefs-i emarem uyar öz hevesineYalan fani dünyaya bile bile kanar bak

Bir zamanlar nur ile gözler kamaştırırdıBu ömrün zevalinde şems-i hüsnüm söner bak

Dervişane durumum dilden dile dolaşırDostlar beni yâd eder tatlı tatlı anar bak


KERKÜK VAKFI

38

Cengiz Aytmatov 15 Hazar Şiir Akşamlarının açılış töreninde katılımcıların arasında

Türkiye’nin Elazığ şehrinde her yıl düzenlenen Uluslararası Ha-zar Şiir Akşamları Türkiye’de ve Türk dünyasında bilinen en uzun soluklu bir kültür ve ede-biyat faaliyetidir. Bu faaliyetin ana amacı Türk dünyasını or-tak kültür değerler etrafında buluşturmak, kaynaştırmak, hızla gelişen ve değişen dün-ya dengeleri karşısında ortak tarih, kültür ve birlik şuurunu oluşturmaktır. Ayrıca 2003 yı-lından bu yana Hazar Şiir Ak-şamlarında Türk dünyasının mümtaz şahsiyetlerine bir şükran ifadesi olarak “Türk Dünyası Hizmet Ödülü” veril-

mektedir. Bu ödülün birincisi 2003 yılında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti başkanı Rauf Denktaş’a verilmiştir, ikincisi 2004 yılında İskece Müftüsü M. Emin Ağa ile Gümülcüne Müftüsü İbrahim Şerif’e veril-mesi uygun görülmüştür. 2005 yılanda ise bu ödülün sahibi Kazakistan Cumhurbaşkanı Nur sultan Nazarbeyev olmuş-tur.

25-27 Ekim 2007 tarhlerinde dü-zenlenen 15. Hazar Şiir Ak-şamlarına katılım fırsatımız olduğu zaman, bu büyük ödü-le, dünyaca ünlü Kırgız Türk Yazarı Cengiz Aytmatov layık görülmüştü. Dolayısıyla o yılın Hazar Şiir Aksamlarına onur

konuk olarak çağrılmıştı. İşte Aytmatov ile o tadı dama-ğımdan çıkmayan muhteşem törende tanışmıştım. Otele vardığım zaman, kayıtlarımı yapatıktan sonra odama va-lizimi sürükleyerek çıkarken kendisini bir grup dostyla ka-ridorda ilk görmüştüm. Göz göze gelince sevimli bir tebes-sümle başını eğerek selamla-mıştı beni. Hoş geldiniz gibi bir anlam taşayan bir selamla-maydı bu. Valizimden olmalı, törene davetli olduğumu an-lamış ve selamlamıştı galiba. Anyı tavırla karşılık vermiş, fa-kat tanımamıştım. Boyu uzun, saçı kar bayazı, yüzü dolgun ve parlaktı. Kim olabilir diye oda-ya varıncaya kadar hep merak etmiştim. Odaya girince masa üstünde törenin programıyla ilgili broşürler vardı, bu mera-kı gidermişti. Zira her kağıtın üstünde o yılki Hazar Şiir Ak-şamlarının Cegiz Aytmatov’un onuruna yapıldığı yazılıydı. Broşürlerin kapağında üstelik, güçlü şahsiyatini yansıtan bir resmi vardı. İşte oradan, bir az önce beni başıyla selamlayan kişinin büyük romancı Ayt-metov olduğunu anlamıştım. Kendisiyle durup tanışmadı-ğım, soruşmadığım için piş-manlıklar geçirmeye başladım. Güzel bir fırsat kaçırmıştım. Ancak bir az dinlenince Şiir Ak-şamlarının üç gün süreceğini hatırladım. Bu üç gün içersin-

Cengiz Aytmatov’la Hazar Şiir Akşamlarında Yaşadığım Bir Ta-

lihsizlik Hikâyesi

Mehmet Ömer KAZANCI

KERKÜK VAKFI


de fırsatım olacak diye kendi-mi avutmaya çalıştım.

İkinci gün, her yıl olduğu gibi, o yılki Hazar Şiir Akşamları tö-reni de, başta Elazığ valisi, Elazığ belediye başkanı, Türk edebiyatı vakfı başkanı, Kırgızlı büyük yazar Cengiz Aytmatov ve Türk dünyasından katılan şairlerin öncülük yaptıkları, Elazığ’ın eski belediye bina-sı önünden Öğretmen Evi’ne kadar 3 kilometrelik, Osmanlı devri elbiseli mehter takımı eşikliğinde görkemli bir yürü-yüş ile başladı. Yol boyunca halk tarafından alkışlanan şair-ler arasında en çok ilgi gören, ön sırada Elazıg Valisyle kol kola yürüyen Aytmatov’du. Öğretmen Evi önünde hazırla-nan, üstü çadır ile kapalı özel bir sahnede yerlerimiz alırken Türk Dünyasından gelen her kes Aytmatov’a yakın bir yerde oturmak istiyordu, ancak bu, yetkililer ile Kırgız şairlerine nesip oluyordu en fazla. Töre-ni kontrol edenler, kemsenin fazla yaklaşmasına izin vermi-yordu. Yerlerimizi alır almaz törenin açılışına saygı duruşu ve İstiklal marşıyla başlandı.

Açılış töreninde ilkin 15. Uluslara-rası Hazar Şiir Akşamlarını dü-zenleyen komite üyelerinden birisi, Hazar Şiir Akşamları’nın amaçlarıyla kısaca tarihçe-sinden söz ederek, katılan şairlere, Elazığ’lılar adına hoş geldinizdi bulundu. Daha son-ra, Muhtar Şahanov (Kazakis-tan), Cengiz Aytmatov, Sabir Rüstemhanlı (Azerbaycan), birer konuşma verdiler. Ardın-dan bizi mikrofona çağırdılar1.Daha sonra Ali Akbaş (Türki-ye), Elazığ valisi, Elazığ beledi-ye başkanına sıra gelmişti.

Aytmatov çevirmen yoluyla uzun

1 O törende verdiğimiz konuşmamızın metnini yakında çıkaracağımı yeni ki-tabımızdan okuyabilirsiniz..

bir konuşma verirken, ara sıra kendini zorlayarak Türkiye Türkçesiyle konuşmaya çalı-şıyordu. “Elazığ halkının be-nim için düzenlemiş olduğu bu bayram, benim alınyazım olsa gerek. Bugüne kadar çok törenlere katıldım, çok ödül-ler aldım; fakat hiçbirinden bu kadar manevi lezzet alma-dım. Ben de artık Elazığ’ın bir hemşehrisi, bir vatandaşıyım. Şu anda mutluluğun zirvesini yakaladım. Rabbim bana ömür verirse her yıl Elazığ’a gelmeyi düşünüyorum.” dedikten son-ra bu gibi faaliyet ve etkinlik-lerin önemine değinerek, Türk dünyasını birbirine, değil yal-nız kültürel açıdan, her bakım-dan yakınlaştırmada ve hatta gelecekte birleştirime olana-ğını sağlamakta büyük değer taşıdığınının altını çiziyordu. Konuşurken oldukça herkesle ilgilenmeye gayret ediyordu. Tek bir kişiye değil, herkese hi-tap ettiğini, her ketsen mem-nun olduğunu bildirmek için gözlerini tek bir noktaya dike-rek değil, her kesin üzerinde gezdirerek konuşuyordu.

Açılış töreninden hemen sonra, Elazığ’ın Cumhuriyet mahalle-

sine ayrılmıştık. Orada Cengiz Aytmatov’un adını taşıyan bir parkın açılışına katılıyorduk. Bu tören de, ötekisi gibi halk oyunları ile mehter takımının heyecanlı konserleri eşikliğin-de yapıldı. Burada belediye başkanıyla Cengiz Aytmatov birer konuşmada bulundu-lar. Aytmatov konuşmasında yer yer eğlendirici tavurlar takınıyor katılımcılarla şaka-laşıyordu. Hata bir yerde et-rafımızı saran okul öğrencile-rine seslenerek parkın temiz tutulmasını ciddi ciddi tavsiye ediyordu, “ara sıra geleceğim, teftiş edeceğim, yerde bir çöp görürsem sizi sorumlu tutacak, hesap soracağım” diye herkesi güldürüyor sonra çevre temiz-liğinden söz ediyordu. Bunu vatanperverliğin bir parçası sayıyordu.

Akşam üstü, Fırat Üniversitesi Atatürk Kültür Merkezindey-dik. Merkezin geniş salonun-da geniş bir halk topluluğu vardı. Cengiz Aytmatov hak-kında Yıldırım Sesli Manasçı Aytmatov adlı bir konferans verildi. Türk Edebiyatı dergi-sinin genel yayın yönetmeni, tanınmış Türk yazarı rahmetli


KERKÜK VAKFI

40

Ahmet Kabaklı’nın oğlu Servet Kabaklı’nın oturum başkan-lığını yaptığı bu konferansta, Aytmatov’u kürsüye çağırır-ken, kalkıp elinden öpmüştü. Aytmatov’u, “Vicdanını, mille-tini Nobel ödülüne satmayan” yazar olarak nitelediği için, her kesin ayakta alkışını kazanmış-tı.

Saat 19.30 da Aytmatov’a Türk Dünyası Hizmet Ödülü töreni başladı. Törende Aytmatov’un

hayatından ve eserlerinden ay-rıntılı olarak söz eden Prof Dr. Ramazan Korkmaz bir yerde şöyle dedi: Cengiz Aytmatov’u başarılı kılan en önemli etken, acılara saplanıp kalmadan, büyük bir empatiyle dünyayı kendinde deneyimleyebilme ve anlatma yeteneğidir, O, en yerel ve ulusal sorunları anla-tırken bile, evrensel bir kavra-yışla bütün bir dünyayı bilir.

Bu konuşmadan sonra, 2006

yılı Türk Dünyası Hizmet ödülü’nün gerekçeli kararı Prof. Dr. Ahmet Buran tara-fından okunarak, Elazığ valisi Muammar Muşmal tarafından Aytmatov’a, tufanlı alkışlar arasında takdim edildi. Ayrıca Fırat Üniversitesi Reatörlüğü ve Türk edebiyatı vakfı taraf-larından Aytmatov’a sırasıyla Fahri Doktora ile Türk Dün-yasının Yaşayan En Büyük Yazarı unvanlarının belgeleri sunuldu. Bu muhteşem tö-ren, Kırgızlı manasçı Urkaç Mambetaliev’nin okuduğu Manas destanından parçalar ve Elazığ Musiki Konvatuvarı Derneği Halk Oyunlar toplu-luğunun sunduğu solistlerle sona erdi.

Aytmatov bu törende, sahnede uzun bir süre kaldığı için, çok yorulmuştu. Konuşmasında bile sağlık durumunun iyi ol-madığını ima etmişti: “sizlere nasıl teşekkür etsem, bilmiyo-rum. Sağlığım el verirse yeni-den bir kitap yazacak olursam, bu hayalim gerçekleşirse, ken-dimi Elazığlı bir insan olarak göstereceğim” diyor ve ikide bir terlerini silerek zorlukla yakata kalmaya çalışıyordu. Bir yerde fazla yorulduğunu kimseden saklayamaz bir du-ruma gelmişti. Kendi isteğiyle sahneden indirildi ve daha sonra acil bir şekilde hastane-ye götürüldü. Bu olaydan son-ra Aytmatov’u artık görmek mümkün olmadı. Elazığ’dan ayrılmıştı. Bunu, ikinci gün, Mehmet Akif Ersoy Lisesi öğ-rencilerinin hazır olduğu Ela-zığ Öğretmen Evi salonunda gerçekleştirilen Şairin Gönül Dünyası adlı bir panelde öğ-rendim. Isa Kocakaplan’nın başkanlık yaptığı panele Türki-yeli yazar İmdat Avşar’la birlik-te katılıyordum. Bir buçuk saat süren Panelde Kocakaplan’ın yönelttiği soruların doğrultu-sunda Türkmenlerin dünkü

KERKÜK VAKFI


ve bugünkü siyasi durumu ile edebiyatından ayrıntılı olarak söz ettikten sonra, salondan ayrılırken Aytmetov’u görme-ye gidelim diye bir öneride bu-lundum. Kocakaplan ile İmdat Avşar, Aytmatov’un, sağlık du-rumu nedeniyle Elazıg’dan ay-rıldığını bildirdiler. Aytmetov’u ilk gördüğüm dakikaler, can-lanmaya başladı gözlerimin önünde nedense. O sevecen tebessümleri, o hiç unutma-yacağım başını hafifçe eğerek beni selamlaması canlanmaya başladı. Bu defa “hoş geldi-niz” türünden değil “elvallah” türündendi bunlar. Yüreğimde bir sızı hissettim. 10 Haziran 2008 tarihinde ebediyete el-vada ettiğini öğrenince bu sızı bütün canıma yayıldı. Gençli-ğimde tek bir eserini Arapça çevrisinden okumuştum, Ha-zar Şiir Akşamlarında ele geçir-diğim Türkçeye çevrili eserleri-ni döne döne okuyorum şimdi.

Aytmatov, milletinin tarih boyun-

ca kazandığı bütün maddi ve

manevi zenginliğini eserlerine yansıtmış, yaşadığı coğrafya-nın, ve o coğrafyada yaşayan Türk insanının, tarih içinde ka-zandığı değerlerini, acılarını, kahramanlıklarını, tecrübeleri-ni yazıya döküp ölümsüzleştir-miştir. Halkının içine düştüğü zor durumları eserlerinde en güzel şekilde anlatmış, onların çözümlerine dair ipuçları ver-miştir. Hikâyelerinde milletinin temel mülkü olan milli hafıza-ya ait, efsane, destan, masal hikâye ve türküleri, bunların meydana geldiği şartları, ar-dındaki hikâyeleri, insanları kullanırken, Kırgız Türk kültü-rünü, psikolojisiyle, duyuş ve anlayış tarzıyla, maddi manevi zenginlikleriyle o kültürü bina edenlerin evlatlarına yeniden hatırlatmaya çalışmıştır.

Aytmatov eserlerini Kırgızca ve Rusça yazmıştır. Ancak bun-lar çoğunlukla Rusçadan 150 civarında dile çevrilmiştir. Bunlardan Cemile adlısı fi-lim olarak işlenmiştir. 1928

yılında Kırgızistan’ın Şeker köyünde dünyaya gelen Ayt-metov edebi çalışmalarına ek olarak, 15 yıl Avrupa’da Sov-yetler Birliği’nin, ardından da Kırgızıstan’ın büyükelçiliğini yapmıştı ve NATO, UNESCO gibi uluslararası örgütlerde Kırgıztan temsilcisi olarak bu-lunmuştur. Bu bilgileri Hazar Şiir Akşamlarında öğrendim. Ondan öce Aytmatov’u yalnız, Cemile gibi güzel aşk romanla-rının başarılı bir yazarı olarak biliyordum. Şimdi her hangi bir hikayesini okusam veya kitaplığımda bulunan eserle-rine baksam, derin hasretler geçiririm. Yanı başımdayken kendisiyle yakından tanışmak fırsatım varken, bu fırsatı iyi kullanmadığıma üzülürüm. Bir talihsizlik işte....

Hiç bir fırsat iki kez ele geçmiz.. ne kadar doğru..


KERKÜK VAKFI

42

Erbil ve Yöresinde Kadınların Ziyaret Yerleri ile İlgili İnanç ve

Uygulamaları

Naznaz TAWFEQ

Giriş Canlılarda yaşamsal fonksiyonların

tamamen durması anlamına gelen ölüm, hayatın en önem-li gerçeklerinden biri olup en eski dönemlerden bu yana in-sanoğlunu derinden etkilemiş ve onu bu konuda çeşitli dü-şüncelere sevk etmiştir. Ölüm olayı karşısında hissedilenler ve ölüm sonrasındaki bilinmez-lik, bütün toplumlarda çeşitli inanma, adet, töre ve törenleri beraberinde getirmiştir (Mu-hammed, 2011, s. 35).

Erbil’de yaşayan kadınların anlattı-

ğına göre, Kale ve Erbil içinde-ki türbe ve mezarlıkları halkın ziyaret etme amacı, genellik-le hastalıklara şifa bulmaktır. Mide ağrısı, baş dönmesi ve durmadan ağlayan çocukla-rın şifa bulup hastalıklardan kurtulması veya kadınların gö-nüllerindeki muratların yerine gelmesi için bu mezar veya türbeler ziyaret edilmektedir (K.K: 7).

Erbil yöresindeki eski mezarların özellikle de Şeyh, Seyyid ve İmam adlarıyla bilinen evliya ve velilerin türbeleri hakkında

birçok inanış ve pratikler orta-ya çıkmıştır. Bu pratikler, Erbil halkı tarafından yaygın bir şe-kilde uygulanmakta ve gelecek nesillere aktarılmaktadır. Gü-nümüzde de evliyaların türbe-leri, Erbilli kadınlar tarafından çeşitli nedenlerle ziyaret edil-mektedir.

İnsanoğlu hayatta karsılaştı-ğı sorunları çözerken pek çok farklı uygulamalara başvurur. Özellikle gücünün yetmediği durumlarda kutsal olana sığın-mayı yeğlerler. Bu bakımdan Erbilli kadınlar, duçar oldukları

KERKÜK VAKFI


hastalık ve dertleri çözmek için veli veya diğer din büyüklerine ait türbe ve mezarları ziyaret ederek çare ararlar. Eskiden tıp bu kadar gelişmediği için halk hekimlerine veya inanış-larına sığınmak tek yöntemdi. Çalışmamıza bu pencereden bakılması gerekir. Ziyaret yer-leri ile ilgili inanışlar, dün ol-duğu gibi bugün de önemini korumaktadır.

Erbil’deki Türbe Ve MezarlıklarErbil Yöresi Mezarlıkları

1. İmam Muhammed El-Vasti Mezarlığı:

Mezarlıkta İmam Muhammed El- Vasti’nin türbesi bulunduğu için bu isimle adlandırılmıştır. Mezarlıkta kadınlar tarafından çeşitli pratikler yapılmaktadır. Bunlardan biri, çocuklarıyla birlikte türbenin ziyaretine gelenler ellerinde “Kürt Sakı-zı” olarak adlandırılan sakızı getirirler ve bu sakızı türbenin taşına yapıştırırlar. Eğer sakız taşa yapışıyorsa, o ziyaretçinin dileği gerçekleşmiş anlamına gelmektedir.

2. Çırağ Mezarlığı:Çırağ mezarlığı şu anlama gelmek-

tedir: Eski inanışlara göre me-lekler mezarlardaki seçkin ve eğitmen insanların ruhu için karanlık geceleri ışık getiriyor-lardı. Mezar hakkındaki diğer bir söylentiye göre ise birçok insan kendi gözleriyle bu me-zarlıkta geceleri bir ışığın yayıl-dığını görmüşlerdir (Muham-med, 2011, s. 33). Kadınların bu mezarlığı ziyaret sebebi, çocuklarının bahtının aydınlık olacağı düşüncesidir.

3. İmam Muhamed MezarlığıMezarlıkta İmam Muhammed᾽in

türbesi bulunduğu için bu isimle adlandırılmıştır. Mezar-lık çok eskiden beri Erbil hal-kının gönlünde taht kurmuştur ve Erbil kadınları tarafından

çeşitli amaçlarla, bilhassa has-ta olan kimsenin şifa bulması için ziyaret edilmektedir. Eski Erbilli kadınların gelenek ve alışkanlıklarından biri de kork-muş ve ağlayan çocuklarını şifa bulmak için türbeye getir-meleridir. Ziyarete gelirken de fazla olan elbiselerini fakirlere bağışladıkları anlatılmaktadır. Ayrıca türbenin üstündeki ye-şil kumaştan bir parça kesip eve götürdükleri belirtilmek-tedir. Türbenin etrafındaki bir diğer ritüel de şifa bulmak için türbede bulunan renkli taşları sırtlarına, göğüslerine ve ba-caklarına sürmeleridir (K.K: 6, 53).

Erbil’de Bulunan Türbeler1. Siti İmamı TürbesiSiti İmamı (Şerife Erbiliye veya

Yezdandoht ) olarak da bili-nir. Erbil yöresinde her zaman kadınlar tarafından ziyaret edilen en önemli türbe olarak kabul edilir. Türbenin ziyaret amacı ateşli hastalıktan ve baş ağrısından kurtulmaktır. Bazı Türkmen kadınları tarafından bu türbeye “Süt İmamı” denil-mektedir. Çünkü onlar, göğüs-lerinde süt azaldığı zaman bu türbeyi ziyarete gidip sütleri çoğalsın diye mezarın başın-da dua ederler. Ziyaret günle-rinde -çarşamba günleri- ise

mevlit okuyup orada bulunan kadınlara da tatlı ve çeşitli ye-rel yemekler dağıtılır (K.K: 89).

2. Baba Gurgur Türbesi Erbil’in kült halini almış türbe-

lerinden biri de Baba Gurgur türbesidir. Erbilli kadınlar bu türbeyi çeşitli amaçlarla zi-yaret etmektedirler. Özellikle erkek çocuğu olmayan kadın-lar, bu türbenin güney tarafı-na kadar yuvarlanarak aşağı doğru inerler. Kadınlar bu işle gurur duymuşlar ve sonra türbeye bu isim verilmiş (K.K: 27). Kadınlar, Baba Gurgur tür-besini ziyaret ettikleri zaman kendilerini büyük bir kumaş parçasının içine sarıp sonra da mezarın güneyine doğru ken-dilerini yuvarlarlar. Eskiden bu mezar yerden biraz yüksekmiş ve kadınlar da buradan yuvar-landıklarında erkek çocuk sa-hibi olacaklarına inanırlarmış (K.K: 90).

Türbede eskiden kendilerini yu-varlayan kadınların, yuvarlan-ma esnasında şu sözü söyle-dikleri belirtilmektedir: “Baba Gurgur erkek çocuğu için gel-dim!

3. Beşparmak TürbesiKadınlar burayı çeşitli hastalıklar

için ziyaret ederler. Amaçla-


KERKÜK VAKFI

44

rı bu hastalıklardan kurtulup şifa bulmaktır. Özellikle gebe kalmak için buradan biraz top-rak alıp eve götürürler. Ayrı-ca türbenin başucundaki taş, Allah’ın iradesiyle her zaman ıslaktır. Kadınlar o ıslak yere muratlarına ermek için taş yapıştırıp dua ederler. Taş ya-pıştığı zaman arzularının Allah tarafından kabul gördüğüne inanmaktadırlar (K.K: 102).

4. Cömert Kasap’ın TürbesiBu türbe kaledeki Saray

Mahallesi’nde bulunmaktadır. Cömert Kasap hakkındaki an-latı şu şekildedir: “Cömert Ka-sap, iyi ve adaletli bir adamdır. Ölmeden önce kalede yaşayan kadınlar, onun ziyaretine gider, çocuklarının öksürük ve diğer hastalıklardan kurtulup iyileş-meleri için dua isterler. Bu du-rum, o öldükten sonra da de-vam eder. Ancak günümüzde bu türbe daha çok bademcik ve kabakulak hastalıklarının tedavisi için ziyaret edilmek-tedir. Günümüzde bademcik ve kabakulak hastaları buraya gelir. Bir bıçak ısıtılır veya ten-cerenin dibinde olan siyahlığı alıp çocukların boğazı çizilir. Böylece çocukların hastalığı-nın iyileşeceğine inanılmakta-dır.

5. Nabi Aziz Türbesi Erbil içinde önemli evliya me-

zarlarından biri de Nabi Aziz türbesidir. Türbeye gelen zi-yaretçiler, türbede nimet ve arzuya kavuşmak, hastalıktan da kurtulmak için dua ettik-ten sonra, türbenin duvarına yapışık şekilde bulunan yeşil taşa sırtlarını dayarlar. Çünkü bu taşın bel ağrısı için şifalı olduğuna inanırlar (K.K: 88). Ayrıca bu türbede eskiden beri Erbilliler mevlitler okutup yemekler dağıtmaktadır. Özel-likle Peygamber Efendimizin doğum gününde, miraç kandi-linde, kadir gecelerinde ve are-fe günlerinde bu uygulamalar yapılmaktadır (K.K: 19).

6. Şeyh İbrahim Geylani TürbesiBu türbe, kaledeki Tekke

Mahallesi’nde bulunmaktadır. Türbeyi ziyaret eden kadınla-rın çoğu mide ağrısı, baş dön-mesi gibi rahatsızlıkları tedavi amacıyla buraya gelmektedir-ler (K.K: 7).

7. Habibi Neccar TürbesiTürbe, Kalenin Tophane

Mahallesi’nde bulunmaktadır. Türbe, Erbilli kadınların psiko-lojik hastalıklarını tedavi mak-satlı ziyaret ettikleri bir yerdir.

Erbil’de kadınlar huzursuzluk hissettiklerinde, moralsiz ol-duklarında buraya gelir dua ederler. İnanca göre burayı ziyaret kadınların ruh sağlığı yerinde olur.

8. Yel İmamı TürbesiErbil yöresinde, Yel İmamı türbesi

de önemli kült merkezlerin-den biridir. Bu türbe romatiz-ma hastalığı veya kemik ağrısı olan kadınlar tarafından şifa bulmak için haftanın çarşamba günleri ziyaret edilir (K.K: 91).

9. Muzaffereddin Gökbörü Tür-besi

Erbil yöresinde bulunan diğer önemli bir türbe Muzefered-din Gökbörü türbesidir. Kadın-lar üç çarşamba üst üste tür-beye gidip arzularının yerine gelmesi için mevlit okutup dua ederler. Bazıları ise muradının yerine gelmesi için ilk çarşam-ba bir mevlit okutur ve eğer muradı yerine gelmezse ikinci mevlidi okutur (K.K: 31).

10. İmam Beşinci Ali’nin Türbesi İmam Beşinci Ali’nin türbesi Erbil

halkı tarafından en çok ziya-ret edilen türbedir. Türbede eskiden beri ziyaret sırasında uygulanan bazı pratikler ve inanışlar vardır. Yürümeye geç kalmış çocuklar, dört hafta üst üste türbeye getirilir, yürü-meleri için dua edilir. Ayrıca türbeye sınav zamanında bir-çok öğrenci gelmektedir. On-lar türbenin güney kısımında bulunan taşın üzerine küçük taşlar yapıştırırlar ve eğer taş yapışırsa sınavlarının iyi geçe-ceğine inanırlar (K.K: 29).

11. Üskürme Deliği (Kend Koğ) Türbesi

Öksürük ve boğaz ağrısı hastalığı-na yakalanmış çocuklar anne-leri tarafından şifa bulmaları için bu türbeye getirilmekte-dir. Türbe özellikle çarşamba günleri kadınlar tarafından

KERKÜK VAKFI


ziyaret edilmektedir. Ziyarete gelen kadınlar ellerinde birçok elbise ve tatlı getirip türbeye bırakmaktadırlar.

SonuçSonuç olarak Erbil yöresindeki zi-

yaret yerlerini, başta türbe ve mezarlar olmak üzere, bazı cami ve tekkeler oluşturmak-tadır. Ziyaret edilen türbe ve mezarlar genellikle dikkat çe-kecek bir yerde, cami hazirele-rinde, tekke ve zaviyelerin yanı başında veya içinde, yol kav-şaklarında, tepeler üzerinde veya şehrin en işlek yerlerine yakın mahallelerde bulunmak-tadır. Halk tarafından çok say-gı duyulan ve sevilen zatların mezarlarının umumi mezarlık-ların dışında bulunmasını, eski Türk inançlarının bir uzantısı olarak görmek mümkündür.

Yöre insanı, çeşitli dilek ve istek-

lerinin yerine gelmesi veya bir hastalıktan kurtulmak gibi çok çeşitli amaçlarla türbe ve mezarları ziyaret etmektedir. Erbil yöresinde türbeler, kadın ziyaretçiler açısından bazen bir aydınlanma, ümitsizlik durum-larında çıkış yolu bulma, bazen de içinden çıkamadıkları dert-leri için bir sığınma makamı olarak görülmektedir. Türbesi veya sade bir mezarı olan ve-

lilerin bir kısmı hastalıkların tedavisinde, bazısı da çeşitli dileklerin gerçekleşmesinde ün salmışken, bir kısmı da tek bir konuda yetkili görülmek-tedir. Kadınların istekleri ger-çekleşmesi için bu mekânlarda çok farklı uygulamalara baş-vurulmaktadır. Bazı türbe ve tekkelerde veliden kalma ol-duğu söylenen birtakım eşya-lar da ziyarete konu olmakta ve bunlarla ilgili bazı pratikler de yerine getirilmektedir. Böy-lece pek çok kadın, kutsallık atfedilen zata yönelmekte ve onun yardımıyla probleminin çözüleceğine inanmaktadır. Bu inanç ve düşünce ile ziyaretçi kadınlar, oradaki şahsın kutsal alanına girerek onunla temas kurmayı amaçlamaktadır. Ora-da belli süre kalma veya bir eşyayı oraya bırakma, elle ona temas etme, oradan bir şeyler alma ve bedene sürme, topra-ğından yeme gibi işlemler hep kutsalla bütünleşme arzusu-nun sonucudur.

KaynakçaYazılı Kaynaklar:Muhammed, Ş. (2011). Al Maka-

bır ve Al Mezarat Fi Erbil. Erbil: Bağış ve Dini İşler Bakanlığı

Sözlü Kaynaklar:K.K.6- Remziye Hıdır,1938 doğum-

lu, evli ve 4 çocuk sahibi, ev ka-dınıdır.

K.K.7- Burhan Yaralı, 1948 do-ğumlu, ve 5 çocuk sahibi, hem öğretmen hem yazardır.

K.K.19- Nihayet Sait, 1958 doğum-lu, bekar, ev kadını ve “Nebi Aziz Türbesi”nin hizmetçisidir.

K.K.27- Lizan Bahcet, 1977 do-ğumlu, evli ve 5 çocuk sahibi, ev kadınıdır.

K.K.29- Nezire Abdülvahap,1945 doğumlu, evli ve 5 çocuk sahi-bi, ev kadını ve mevlüd okuyu-cusudur.

K.K.31- Avring Kerim Hıdır, 1957 doğumlu, evli ve 4 çocuk sahi-bi, mevlüd okuyucusudur.

K.K.53- Hacer Vahap, 1951 do-ğumlu, evli ve 11 çocuk sahibi, ev kadınıdır.

K.K.88- Maha Suphi Erbilli, 1976 doğumlu, evli ve 1 çocuk sahi-bi, ev kadınıdır.

K.K.89- Cuvan Abdulhamit, 1963 doğumlu, evli ve 4 çocuk sahi-bi, öğretmendir.

K.K.90- Altun Muhamed, 1977 doğumlu, evli ve 2 çocuk sahi-bi, ev kadınıdır.

K.K.91- Meryem Abdullva-hap,1945 doğumlu, evli, Türbe hizmeçisi.

K.K.102- Muzeffer Muhammed Hüseyin, 1958 doğumlu, evli, ve 5 çocuk sahibi, marangoz-dur.


KERKÜK VAKFI

46

Kerkük Türklerinin başına gelen en büyük felaketin Kerkük kat-liamının üzerinden 56 yıl geçti. Katliamın sorumlusu Saddam Hüseyin’in ölümünün üzerin-den de 9 yıl geçti. 31 Aralık 2006’da cinayetlerinin bede-lini 47 sene sonra hayatıyla ödedi. O öldü, unutuldu ama cinayetleri ve bıraktığı acılar unutulmadı.

Katliamdan 4 yıl sonra 1963 yılın-da Bağdat’a Arapça öğrenmek ve Yüksek tahsil yapmak üze-

re giden Adana İmam Hatip Okulu’nun ilk mezunlarından Hayreddin Gedik hocanın yaz-dığı şiiri 60’lı yıllarda Amca-oğlu sınıf arkadaşım M. Halim Gedik’ten duymuş ve dinle-miştim. Ama metni bir türlü elime geçmemişti. Birkaç yıl önce elime geçti ama çalışma masamda kâğıtların arasın-da kaybettim. Çok üzüldüm, yayınlanmasını sağlamak için almıştım hâlbuki! Neyse ki geçtiğimiz günlerde Kitapların arasında buldum. İyi saklamı-

şım, iyi ki de buldum.

Bağdat’a 1961-62 öğretim yılında gitmiş, çevreyi iyice tanıyıp öğrendikten sonra 1963 yılı Nisan ayında Kerkük bölge-sini ziyarete gitmiş. Katliamı yaşayan ailelerle görüşüp ta-nışmış, hadiseleri onlardan, yaşayanlardan dinlemiş ve fo-toğraf çeker gibi gayet canlı bir şekilde kâğıda dökmüş. Des-tan gibi. Bağdat’a döndükten sonra 17 Nisan 1963 tarihinde Bağdat’ta yazmıştır.

Geçmişi Hatırlamak:14 Temmuz 1959 /

Kerkük Katliamı 56. Yıl

Hüseyin ERDEM*

* Türk Ocakları Eğitim ve Kültür Vakfı Mütevelli Heyeti Üyesi

KERKÜK VAKFI


Hayreddin GEDİK

Dokuz Yüz Elli Dokuz, meşum oldu bu sene,Bir sessizlik bürümüş dünyayı, zindan yine.On Dört Temmuz akşamı başladı bir hareket,Nasıl oldu dinleyin; bu katliam, mareket.

Millet, asker birleşmiş, vermişler de el eleKime tesadüf etse vuruyorlar rastgele.Bir asker gönderilir, veriyor selamını,Merkezden istiyorlar, dinlemek, kelamını.

Alıp götürüyorlar bütün tanınmışları,Arkada kalanların coşuyor gözyaşları,Daha vâsıl olmadan vuruyorlar taşlarlaKoma hâline gelir dipçikle, ağaçlarla.

Derhâl iple bağlarlar; elleri, ayaklarıKoyulurlar vurmaya sopayı, dayaklarıSonra ipten tutarak caddede sürüklerler,Heyecanlanmak için birbirin körüklerler.

Dört beş tanesi birden takır takır çekerler,Bazısının üstüne gaz ve benzin dökerler,Kibritini çakarak tutuşturur bir yanı,“Allah!” diye bağırır, çıkana kadar canı.

“Hâlâ Müslüman mısın? Muhammet gelmeyecek.Allah izinli gitmiş, bir müddet dönmeyecek.Melekler de gelmedi, bunlar ne vefasızmış.Bak, Allah yalan çıktı, bu da ne hayâsızmış!”

Bu olaylardan sonra başlarlar şu sözlere:“Hem de Türkçüsün ha!” şiş sokarak gözlere.O anda dayanamaz bu olaya bir yürekTekrar çekeleyerek ararlar yüksek direk.

Ayaktan asılarak başı gelir aşağıZaten çözülmüş durur hep uçkuru, kuşağıVücut apaçık üryan; kız, erkek seyrediyorDerler: “Bu manzaralar hoşumuza gidiyor.”

Testereyi çıkarıp keserler uzuvlarıNasıl tahammül eder, o ana kuzularıMemeleri keserek oynarlar top yerine“Gel paslaşalım.” diye atarlar birbirine

Bekâr kızlar kaldırır havaya donlarınıSatmışlar beş paraya namusu, dinleriniŞeriat denen nedir? Ne imiş helal, haram?Nikâh kalktı ortadan, bugün bir büyük bayram.

O anda cesur bir kız koşup geldi ortayaAhdetmişti hayatını Allah’a fedayaKamayı çıkararak vurdu hasmın döşüne.On beş kadar komünist, düştü kızın peşine.

Fedaiyi tutarak sürü ile çapulcu,Yalnız kaldı yerinde, eşarp ile pabucu,Derhâl parçaladılar, kızılların kasabı.İsteriz ki Allah’tan görsün şehit hesabı.

Bununla iş bitti mi? Hayır, melanet uzunÇarşılar kan kokuyor, hadise oldu yazınMeyyitler caddelerde yatar hâke serilmiş,Biraz ilerleyince gör, çarmıha gerilmiş.

Bir tanesi bağlanmış, dipdiri yüzmek içinFeryat eder,“Suçum ne? Benim yoktur hiç suçum!”“Sen İslam’sın, sen Türk’sün, bu suç kâfidir bize.”“Evet, ben bundan dönmem, getiremezler dize!”

İşini bitirirler diri diri yüzerekEtrafta muhafızlar emniyetle gezerekLa ilahe illallah şehadetin getirir.Bunu duyan canavar, derhâl işin bitirir.

Biraz daha yürü de gör, daha neler vardır,Yüreğin yağı erir, görmemek daha kârdır.Ayakları bağlanmış iki tane taksiyeYavaş hareket eder istikamet aksiye.

O, bîgünah bir insan, edilince iki şak,Bacaklardan tutarak çekerler kızıl uşak.Görürsün başkasını başa çivi çakarlar,Bazısını tutarak diri diri yakarlar.

Bir tanesi bağırır: “Of Allah, tırnaklarım!Yarabbi, bana acı! Gidiyor parmaklarım!”İşte böyle zulümler, daha saymakla bitmez,Hadiseyi görenin kalbinden asla gitmez.

Ey Türk Genci! Duydun mu kardeşine olanı?Gördüğün yerde öldür, bu zehirli yılanı!Komünistlik böyledir, içyüzünü bilmeli!Bu kızıl uşakları insanlıktan silmeli!

Kerkük Katliami (14 Temmuz 1959


KERKÜK VAKFI

48

Erbil’im şanım ErbilDamardan qanım ErbilOğruca telef olduBu şirin canım Erbil

Erbil’im şirin Erbil Qel’esi ‘arin ErbilSen bikes men de bikesToprağı hazin Erbil

Erbil’im veran Erbil Toprağı satan ErbilMest olup oyanmırı Ğeflete dalan Erbil Erbil›im mecnun ErbilCan cigeri xun ErbilDaş ağlar toprağ ağlarYadlara zebun Erbil Erbil’im delli ErbilTarixte belli ErbilUnudup bildiğini Başı belalı Erbil

Erbil’im oyan ErbilHer güce dayan ErbilMen oğruca can verdim Sen meni satan Erbil Erbil›im yurdum ErbilSayılmaz derdim ErbilHuzurıvda yer öptüm Qul kimin durdum Erbil Erbil’im şanlı ErbilBaşı dumanlı ErbilYadların xançeriyle Cigeri qanlı Erbil

Erbil’im naçar ErbilDertlere duçar ErbilMen dedim yaram bağla Yaramı açar Erbil

Erbil’im qoca ErbilGündüzü géce ErbilYadlara mal oluptıTarixi yüce Erbil

Erbil’im biryan ErbilAtaşa yanan ErbilMal servetiv payıllılar Ediller talan Erbil

Erbil’im satma ErbilBizi aldatma ErbilAnadili şirindi Saqın unutma Erbil

Erbil›im yazar ErbilBağrımı ezer ErbilDağdan gelen o ayı Bağıvda gezer Erbil

Erbil›im xancı ErbilXancı kervancı ErbilÖziv elden gidertivDini inancı Erbil Erbil›im ayna ErbilCesur merdane ErbilSen ma›mur bir yurd idivOldıv virane Erbil

Erbil›im şem›a ErbilVeripti şu’le ErbilSeniv ğam hasretivdenAğlırı qel’e Erbil

Erbil’im mumdıv ErbilParlar ma’lumdıv Erbil Ğaribin iqbaliydiBizimçin şumdiv Erbil

Erbil’im dânâ ErbilGel qıyma mene ErbilSen İslam›ın menbaiydivOldıv putxana Erbil

Erbil’im bostan ErbilQelbinde iman ErbilDiniv İslam diliv TürkHiç etme guman Erbil

Erbil’im gülsüz ErbilGülsüz Bülbülsüz ErbilTarixe bühtan ettivSen ey dilsiz Erbil

Erbil›im hurdı ErbilErkekler yurdı ErbilBaba qoca şehrinnen Sürülmeğ gördi Erbil

Erbil’im bağlı ErbilCiğeri dağlı ErbilGaripler sefa sürerSen eliv bağlı Erbil

Erbil’im ağlar ErbilBağrımı dağlar ErbilÖz şehrivde yad ellerElivi bağlar Erbil

Erbil’im dil xun ErbilKimsesiz düşkün ErbilÖz evlatlarıv mağdurYadlara meftun Erbil

Erbil›im nadan ErbilDilin terk eden ErbilYadlara meydan verdivAslın unudan Erbil

Erbil›im emin ErbilSen ara bir din ErbilTarixte unutmıyıpHiç kimse dilin Erbil

Erbil›im ğarip ErbilYolun itirip ErbilNeden diliv tutuldı Senidiv lebib Erbil

Erbil’im ğafil ErbilBelime ver bel ErbilDiliv şahid Türkmensin Tarixiv delil Erbil

Erbil’im yüce ErbilÇox şanlı qoca ErbilBu şirin anadilinUnuttu nice Erbil

Erbil›im gülüm ErbilGülüm bülbülüm ErbilParçalansam doğransamTerk etmem dilim Erbil

Erbil Üzerine Hoyrat ve Maniler

KERKÜK VAKFI


Fuad Şeyh MUSTAFA

Erbil’im usta ErbilOxurı beste ErbilYad eller toy düğünde Öz balav yasta Erbil

Erbil›im nazdar ErbilCihanı gezer Erbilİndi de oyanırsa Hakkını bular Erbil

Erbil›im bahar ErbilGülü gül›üzar ErbilÖz şehrimizde yadlarBize şer satar Erbil Erbil›im cunbut ErbilOlupsa perput ErbilMen gettim ister yadlaİstersev unut Erbil

Menim bu mağdur gevlimİçimden mahmur gevlimoxuru bülbül kimin Bir güle mecbur gevlim

Menim bu mahzun gevlimQararsız mecnun gevlimO günnen yar gideli Qan ağlırı xun gevlim

Menim bu namerd gevlimHiç olmadı şad gevlimMecnun gibi çöllerde Ederdi feryad gevlim

Menim bu xeste gevlimEsir qafeste gevlim‘Alam toyda seyranda Qalıptı yasta gevlim

Menim bu bağlı gevlimİçerden dağlı gevlimBir vatan şairdiydiMillete bağlı gevlim

Menim bu mazlum gevlimHer şeyden mahrum gevlimDerdini hiç paylaşmaz Sır vermez ketum gevlim

Bu dağa düştü meralGet avcıdan xeber al Dünyanın sonı hiçti Biraz düşün biraz dal

Doğruya yalan qatmaBizim arxa daş atma Eğer ğéryetiv varsaYurdıvı yada satma

Erbil bizim ilimiz Çox zengindi dilimizEğer millet birleşse Yere gelmez belimiz

Erbil›in qelası varNe serin havası varAslanlar yuvasıydıHer yerde sedası var

Türkmeniğ qehremanığİslamlığa qurbanığFilistinçin can verriğ Çünkü biz Müslümanığ

Erbil Erbilimizdi Türkmence dilimizdi Yazığtı yada qalsınEzelden ilimizdi

Her derde men dayandım Mum kimin sessiz yandım İşittim millet sesinYatmışıydım uyandım

İçme mey ziyan verirEr yurdçin qurban verirŞerif asil xanadan Milletiçin can verir

Ahvalim çox yamandı Gözlerim dolu qandıNe din qalıp ne iman Sanki ahir zamandı

Dağlara düştü meral Gitme dostum burda qalÇek qilinç gir meydana Hakkıvı mardana al

Kerkük’te GürgürbabaKimsesiz mağdur baba Ataşıva biz yandığBizi de bir sor baba

Tuzda var yüce dağlar Felek he bizi dağlar Qurusun bari ammaYada qalmasın bağlar

Telafer’de qardaş var Cigerinde ataş var Çox yaman haldadılar Gözlerde qanlı yaş var

Erbil’de minare var Cigerimde yara var Men baş alıp giderem Hara gedim hara var

Men Türkmenem ErbilliHiç terk etmem bu diliErbil bağı qurumaz Bin esse xazan yeli

Men aslımı unutmam Türkmennen başqa tutmamParçalansam da eger Anadilin terk etmem

Qelbi saf bir insanam İnkâr etmem Türkmenem Tutmuşam Allah yolun Hamd olsun Müslümanam

Erbil›in bu qel’esi Sönmez yanar şem›ası Buğar qaranlığları Ataştandı şu’lesi

Xeber verin o yara Derdime bulsun çare Hayıftı ölüm gedim Yurdum qalsın ağyara

Saldılar derde meni Sattılar yada meni Ne dost qaldı ne ahbabYadlamaz yar da meni


KERKÜK VAKFI

50

Kerkük’ten tarihi görüntüler

Türkmen Albümünden

KERKÜK VAKFI


Kerkük’ten tarihi görüntüler

Editörün Seçtikleri


KERKÜK VAKFI

52

ممسكا والمواعظ، الحكم من بإعتدال الحنيف اإلسالم بشآبيب بأمور زاهدا تطرف، دون من النفس، اليد، عزيز الدنيا، نظيف ملحوظ على وقلق بشدة حريصا كبيرهم وصغيرهم، إخوته أوالد أحلك في الماديات عن مترفعا الظروف التي مرت عليه بالذات، كان فقد الدنيا متاع تغره لم وأعظم... منها أرفع “هاشم” أخرى، عديدة وألسباب لذلك، وكبارا، صغارا الجميع أجله أميين وطالب علم وأساتذة، أقرباء وجيران، ومعارف وأصدقاء وأحاطوا قناعة عن فإحترموه وترحابه إلستقباله وإرتاحوا به شخصه إلى التقرب سبيل في واإلستماع صداقته ومواصلة لحديثه المليء بالحكمة والموعظة

الحسنة والنصح واإلرشاد.

إحتجت إليه أكثر من مرة وقتما كنت تركية كلمة تعريب في أحبط حديثة أو قديمة )عثمانية( أو سبك جملة ما إستعصت علي، فال أجد وكأنه شافيا عالجا غيره لدى تماما جرحي على أصبعه يضع من ولكن فرحا أودعه أن قبل دون أن يرضى أن أطبع قبلة على كفه األيمن طوال عمره... ولكنه ذات مرة إستشعر بأبواب موصدة أمام ناظريه وقتما كلفني “األستاذ عبدالسالم” عماد الدكتور -أستاذي المشرف على أطروحتي مخطوطة تعريب للدكتوراه- المزدانة زاده” “المطراقي ونادرة رائعة تأريخية بلوحات رسمها بريشته لشخوص وأماكن وقتما ومعارك ووقائع وأحداث المحتشم للسلطان مرافقا كان والموسومة متتاليين، لعامين ))حملة السلطان سليمان القانوني أن تصفح فبعد العراقين((، على من العديد هاشم” “األستاذ فقد المعهودة بفصاحته ورقاتها بانت الحيرة على محياه حتى عاد

ليقول:- ))وهللا يا صبحي لم أفهم بليغة فالعبارات قرأت، مما شيئا وليس صعبة، والمفردات للغاية المرة، هذه معاونتك بإقتداري فما عليك إال أن تشد الرحال إلى كركوك وتلتقي األخ فؤاد حمدي، بإقتداره لعل الذي الوحيد فهو “هاشم أستاذي ولكن دعمك((... ال حيث -من يدر لم الصالحي” آخر فضال أضاف أنه يدري- لتأسيس مهد حين سابقاته إلى باألستاذ ربطتني أخوية عالقة حمدي “فؤاد المتمكن المترجم بهذه بمثله ألتق لم الذي أفندي” اإلبداع من والمستوى المقدرة طيلة حياتي، والذي يمكن إعتباره المترجمين جيل أواخر من أعماق في والضالعين النادرين والحديثة القديمة التركية اللغة فضال عن إتقانه لمفردات اللغتين مع المتشابكة والفارسية العربية

التركية.

أشتـهر “هاشم الصالحي” وسط عموم واألصدقاء واألقرباء العائلة “كركوك” أهالي من والعديد العوائل لجذور العميقة بمعرفته وأصولها التركمانية والعشائر وأنسابها ومشاهيرها وشخوصها ومصاهراتها وإرتباطاتها وأماكن “كركوك” عن وكذلك سكناها، القلعة محالت من بدءا القديمة أزقة إلى ونزوال األربع بوالغ، “المصلى، جقور، جاي، قاسم، إمام بريادي، قزانجيلر، نفطجيلر، كهيه، صاري قورية، أحدهم تكريتليلر.....”، ولما كان جديه عادات معرفة في يحتار وأصدقائهم وأخواله وأعمامه ومحل سكناهم ومدى قرابتهم من يتوجه أن فاألفضل وفالن فالن “األستاذ إلى إستفساراته بكل على فيفرش به ليستأنس هاشم” باله شغل ما معظم مسامعه الزقاق تفاصيل إلى وصوال أفاد كما والجوارين... والمسكن

العليا الدراسات وطلبة الباحثون ومؤلفو الكتب وخائضو الدراسات عن “كركوك” وعوائلها األصيلة هذه من التركمانية وشخصياتها “األستاذ بها إمتاز التي الـمـلكة يستغرب كان والذي هاشم” بحق فيستهزئ يلوم بل بشدة فيهم كاتب هذه أي شخص -بمن معرفته ضآلة على السطور- أو البعيدين أقربائه من بالبعض

أصهاره وأصدقاء أبيه وجديه.

أن بد ال وأودع أختم أن وقبل أسفت متعمدا غير أمرا أستذكر عدم في يكمن له، أسفت- -فيما المقام الفاتحة بمجلس مشاركتي على الحبيبة “كركوك” في ويبدو المعطاء، الطيبة روحه لي قدر قدرته- -جلت هللا أن أن أواخر عمري من خالل عقد ألعز العزاء مجالس أحضر ال أعزائي الذين فارقوني مؤخرا في خالي مقدمتهم وفي الحياة، هذه الصالحي” ناظم “سيد العزيز عمري وصديق )2004( عام الصالحي” قاسم “نجدت األعز ينضم أن قبل )2006( عام ففي إليهما... “هاشم” األستاذ يتقبل أن أترجاه الذي الوقت إعتذاري حين تلتقي روحه الطيبة أخاطبه فإني “نجدت” أخيه مع العين قرير رغيدا يرقد ال أن هانئا بملىء جفونه غير مكترث، شخصيات من سبقه ومن فهو التركمان وعلماء العراق األجالء وأن السابقون، هم وشرفائه نفسه الطراز آخرين عديدين من وفقا السائر بالركب سيلحقون العلي ومشيئة المحتوم لألجل

المقتدر...

وأخي الجليل أستاذي يا فوداعا بك مصطفى قاسم “هاشم الكبير القدير العلي ومن الصالحي”، الواحد األحد على روحك الطاهرة

المعطاء ألف رحمة ورحمة.

KERKÜK VAKFI


اليومية المتطلبات لدرج صغيرة أن قبل والشهرية واألسبوعية الهواتف المعاصرة حياتنا يقتحم من الكثير لتحل الحديثة النقالة وهو اإلشكاالت... هذه مثل قصاص أفادني به األستاذ “هاشم مبللة عصا بضربتي الصالحي”

بماء الملح.

سكان كان الخمسينيات أوائل منذ “محلة في الرئيس شارعنا بعين ينظرون المصلى” ببعض المصحوب اإلعجاب الصالحي” “هاشم نحو الحسد كل بدء حال متاعه يلملم وهو من يسير عدد مع صيفية عطلة للسفر تهيؤا المقربين أصدقائه “طوروس” بقطار “تركيا” إلى واإلستجمام، الراحة ألغراض الصيف نهاية في إال يعود وال منتعشا وهو يسرد ما تمتع به وما صادفه وشاهده هناك، متحدثا في يحلمون أناس وسط “كركوك” بزيارة ولو والمنام اليقظة في “بغداد” بالدهم لعاصمة يتيمة الشمال مصايف ألحد حتى أو دأب وقد مدينتهم... من القريبة أواخر حتى المنوال هذا على

الثمانينيات.

أبيه مسكن تقابل من الرغم وعلى المصلى”- “حديقة على -المطل بإدارة المصلى” “مقهى مع “إسماعيل جايجي” عم المطرب قزل “عبدالرحمن الصيت ذائع جزءا خصص والذي آي”، المحلة وجهاء ليرتاده مقهاه من الحديث متبادلين وضيوفهم وأوضاع العالمية السياسة عن لدى القائمة والمعضالت العراق بمعدالت والمنطقة الجوار دول يكون أن الطبيعي ومن يومية، مقدمة في الصالحي” بك “قاسم أولئك، ولكن الذي تلمسه الجميع التي واألصول التربية عظم أن تلقاها “هاشم الصالحي” وإخوته

يجرأ ال منهم أيا جعل بيتهم في يوم بأي المقهى إرتياد ذلك على بعيدة أماكن في الجلوس وحتى ألبيهم، إحتراما الجزء ذلك عن وكان ذلك ديدن معظم شباب تلك

المحلة العريقة.

الصالحي” “هاشم كان ما وفوق معروفا بجديته وقت الجد ومقدرا وناصحا مقال مقام لكل بأن الحسنة، والموعظة بالحكمة اإلجتماعية بعالقاته عرف فقد من العشرات مع الواسعة وصالت والزمالء األصدقاء وحرصه األقرباء مع الرحم معظم في زياراتهم على الشديد مناسباتهم وخصوصا في األتراح أكثر من األفراح، ولم يكن مسكنه شارع من مقربة على األول خاتون” “راغبة بحي الضباط على الواقع الثاني ثم باألعظمية الشارع الرئيس لحي “سبع أبكار” أقرباء من عادة يخلوان ببغداد لزيارته يحضرون وأصدقاء لإلستئناس يومية بمعدالت بأحاديثه الشيقة واإلفادة من علمه والتأريخ اللغة بأصول ومعارفه إقتناها التي الكتب ومن عشرات الفاضل العالم أبيه من ورثها أو “قاسم بك” ناهيك عن إستضافته للعديد منهم بصحبة عوائلهم آتين من “كركوك” وسواها لقضاء أيام واإلستجمام للتنزه “بغداد” في أو األطباء مراجعة أو والتبضع أيام المستشفيات في اإلستطباب والصيفية، الربيعية العطلتين من يتمتعون كانوا الذين أولئك في الواضح لتفوقه األعماق تشخيص العلل ونقده الالذع حيالها ناهيك لمعالجتها، الحلول وبسط لميله بها تميز التي المقالب عن طوال البريء للمزاح المعروف حياته... وفي هذا الشأن ال أنسى حناجر أطلقتها عالية ضحكات بيتنا في الجالسين أبي أصدقاء من متأخرة ساعات حتى للتمتع

الليل بحفلة “أم كلثوم” الشهرية، حين سأله أحدهم عن إسمي عميه اللذين بقيا في “تركيا” بعد تفكك العثمانية، اإلمبراطورية أوصال سوى أسمع لم ))وهللا فأجابه:- قره” “ئوزوم إسمه األول أن هذا ئولسن”!!! “باجو والثاني خان/أم “فاطمة عمتي تورده ما تتحدث كلما لسانها على سامي” عنهما، وال أعرف غير ذلك((.... ال التي المازحة عبارته أن كما نصحي في إنحسرت أنساها زواجي:-”عليك قرب بمناسبة أن تعرف -يا صبحي- أن العالقة إبنها وزوجة األم بين الطبيعية اإلستثناء أما ))الخالف((، هي

بينهما فهو ))الوئام((!!!!”.

“بغداد” في زيارته على دأبت بمعدالت شهرية وقتما أزور أخاه األعز عمري وصديق األصغر أسبوع، كل الصالحي” “نجدت األعوام وإنقضاء األيام وبمضي وتقدم العمر وصقل الحياة تلمست “هاشم األستاذ شخص في الصالحي” -كما تلمس فيه كل من جالسه عن قرب وخالطه- رجال متفوقا، ذكيا، محبوبا، مجتهدا، الهندام، حسن ودودا، محترما، الحديث، ممتع الكالم، سلس البديهة حاضر اإلنصات، مجيد الجد، يجد ووقتما المزاح أثناء األخالق، دمث المعشر، حسن والرسم بالخط مشهود إهتمام ذا النفس كريم والشعر، والتأريخ واصل اآلراء، معتدل عزيزها، القرارات، صائب األرحام، حازما في الشدائد وحاسما متى ما تطلب األمر ذلك، متواصيا بالحق والصبر، لم تأخذه في قول الحق فاضال العلم، غزير الئم، لومة متواضعا، ضالعا بمناحي اللغتين العربية الفصحى والتركية قديمها وحديثها، مستحضرا على طرف أبيات من المئات الفصيح لسانه ومثيلها وحديثه، قديمه الشعر،


KERKÜK VAKFI

54

بدرجة النفس” وعلم التربية في “جيد جدا” عام )1967( ويحمل عام ويغدو جامعي” “معلم لقب يربو لما تربويا مفتشا )1969(إحالته فيطلب سنة )11( على الشخصية برغبته التقاعد على تربوية خدمة بعد )1980( عام طالت )34( عاما، ليتفرغ لكتابة الروايات وتأليف المقاالت واقع عن القصص وإعداد ومجتمعه التركماني اإلنسان يعد إذ العراقي الوطن وسط أبرز رواد أحد الجميع- -بشهادة التركمان والروائيين القاصين اآلتية المطبوعات أصدر وقتما

باللغة التركية:-

İlk Adım -- الخطوة األولى-- . 1عام )1975(.

من . 2 -- Hatıra Defterindenدفاتر الذكريات -- عام )1983(.

-- حكاية . 3 Onların Hikâyesiأولئك – عام )1984(.

4 . Bir Varmış Bir Yokmuş-- كان ياما كان -- عام )1989(.

أما أنا فقد عرفته عن قرب بعمر )5( سنوات بمثابة أخ كبير إثر إنتقال عائلتي من بيت جدي وسط “قلعة “المصلى” محلة إلى كركوك” يبعد ال منزال إستأجرنا حيث سوى عشرات األمتار من مسكن “قاسم بك الصالحي” الواقع على توطدت وقتما الرئيس، الشارع أخيه مع البريئة الطفولة عالقة العنقود آخر “نجدت” األصغر وشائج إلى إضافة عائلته لدى الزمالة التي باتت تربط األخوين بوالدي الدين” وصباح “هاشم مع الوطيدة القرابة وأواصر والصداقة العمر وعشرة والدتي األخوية الحميمة بين جدي “سيد بك و”قاسم الصالحي” نوري جزءا غدوت حتى الصالحي”، بحال شبيها العائلة تلك من عظم من عائلتي مع “نجدت” نقضيها كنا التي النهار ساعات تكلف، دون من منزلينا في معا

أنظر بإنقضاء األعوام فأصبحت عم بمثابة “هاشم” األستاذ إلى بلغت حتى أكبر أخ أو خال أو في اإلبتدائي الخامس الصف لتكون الثانية” “المصلى مدرسة أضحى حين عارمة فرحتي األستاذ “هاشم” معلما لصفنا في التأريخ والجغرافية، حيث مادتي )الرقعة( بخطه جميعا أعجبنا الجميل الذي كان يسطره بإستقامة وتلك للنظر ملفت وإنتظام الخرائط الملونة التي كان يرسمها السوداء السبورة بالطباشير على وهضمه لمواضيع المادتين اللتين المسهب شرحه جراء أحببناهما قصصا يحكي وكأنه لتفاصيلهما وروايات ممتعة وذات تأثير على المشاعر واألحاسيس وليس على ينبغي مجردة جامدة نقاط شكل علينا درخها، ناهيك عن سيطرته بسطوة الصف إنضباط على بعد وجديته ومهنيته شخصيته سنوات لعشر التعليم ممارسته

إنقضت.

ولكن ضربتا العصا الوحيدتين اللتان جاءتا فقد حياتي كل في تلقيتهما مثل على يقدم أن أتوقع لم ممن فقد كنت طالبا العمل مطلقا، هذا وناجحا ملتزما هادئا مجتهدا الدراسة مراحل جميع في أول كنيسة راهبات “روضة منذ “قلعة في دانيال”)ع( النبي السادس الصف ولغاية كركوك” أوائل في ذلك كان اإلبتدائي... شاء حين )1955( عام أواخر الطالب- من عدد -وسط قدري أن أنسى جلب “األطلس العراقي “الجغرافيا” لمادة الملون” ليفاجئنا األستاذ “هاشم الصالحي” مسرعين الصف بترك ويأمرنا على وصاح خارجه، ونصطف أن جميل” “العم الفراش مسامع المبللة النخيل سعفة يجلب عصا تام يقين على كنت مملح... بماء هاشم” “األستاذ الكبير أخي أن موجعة بضربات إنهماره رغم على الواقفين زمالئي يدي على

وبكائهم وصراخهم يساري بمرارة فإنه سيغض الطرف عني ولكني اآلخرين، نحو ويتخطاني حياتي في األولى للمرة فوجئت األيمن بضربة مبرحة على كفي على أقسى بثانية ينهال أن قبل دقائق بضع إال وماهي األيسر، حتى ورمت يداي وإنتفخ عضداي لونهما وإزرق الرسغ حتى مصحوبا بآالم مبرحة لم أستشعر بها وأتذوق أوجاعها من قبل، فلم تـعد كفاي قادرين حتى على حمل الرصاص... القلم ومسك كتاب عصرا البيت إلى عدت ولما هذه والدتي شاهدت وحالما ))المصيبة!!!(( سارعت إلرتداء عباءتها السوداء ماسكة بيدي إلى بيت “قاسم بك”، وبدموع منهمرة الشديد العتاب من بهالة إنهالت هاشم”، “األستاذ نحو والمالمة فما كان منه بعد صمت ثوان إال أن يجذبني إليه ويحتضنني ويطبع قبلة على جبيني قائال:- ))إنتبه يا ولدي صبحي، أنت واحد منا في إبنا إال نحسبك وال البيت، هذا وأخا صغيرا لنا أسوة بـ”نجدت”، ولكنك في مدرسة المصلى الثانية بالصف تلميذ سوى تعدو ال معلمك وأنا اإلبتدائي السادس والجغرافيا... التأريخ مادتي في قادم في آخر شيئا نسيت ما فإذا األيام فسأضرب يداك أربع مرات بدال من ضربتين، وقد أعذر من قبل العبارات هذه قال أنذر((... والدتي نحو ناظريه يوجه أن إبنة يا اآلن فهمت ))هل قائال:ـ

عمي؟؟؟((.

بحق قاسيتين العصا ضربتا كانت من شيئا يتلق لم ملتزم تلميذ الدراسة، أعوام طيلة القبيل هذا ونافعا بليغا درسا كانتا ولكنهما من شيئا أنسى ال جعلني ومفيدا التذكر أضحى حتى ذلك، بعد نسيان دون للحيلولة والتذكير شيء ما جزءا من حياتي اليومية يومنا لغاية والمهنية والعملية هذا، بل غدوت أعتمد على مفكرة

KERKÜK VAKFI


ربما كان )اإلثنين 15حزيران2015( ينقضي على تركمان العراق يوما يفجعوا لم لو األيام باقي مثل المبدع للقاص وداعهم بخبر وصاحب القلم الرصين والروائي الكبير والشاعر المرهف ومربي بك قاسم “هاشم األستاذ األجيال عمر عن الصالحي” مصطفى في أروقة ناهز )88( سنة تاركا المكتبات العامة والخاصة وكنفات مكتبته الشخصية العشرات وربما والروايات القصص من المئات والمقاالت باللغتين التركية -قديمها من ومثلها والعربية وحديثها- أبيات الشعر ذات المعاني العميقة واألخالق الرفيعة والمقاصد

العالية واألهداف السامية.

“هاشم بحق مستغربا ذلك يكن لم

الصالحي” فهو اإلبن األكبر لعالم الكبير والمرجع والتأريخ اللغة الصالحي” مصطفى بك “قاسم الذي كان أول مدرس للغة العربية في “ثانوية كركوك” وقت إفتتاحها خالل العقد األول من عمر الدولة على تتلمذ وقد الحديثة، العراقية الثانوية يديه جميع طلبة المرحلة من سكنة لواء )محافظة( كركوك تركمانا ونواحيه أقضيته بكل من ومسيحيين وعربا وأكرادا مناصب منهم البعض تبوأ الذين الدولة مؤسسات لدى رفيعة العراقية ودوائرها ومنشآتها خالل عقود القرن العشرين... وهو األخ “صباح السادة من لكل األكبر لم الذين نجدت” إحسان، الدين، التعليم مهنة سوى جميعا يسلكوا من لتوجيه إنصياعا والتدريس

أبيهم.

محلة في “هاشم” الطفل ولد العريق التأريخ ذات “المصلى” مدينة من القديم بالصوب ولكنه )1927( عام “كركوك” سنوات )6( بعمر تلميذا انخرط بمدينة اإلبتدائية المدرسة في لكون )1933( عام “خانقين” بمهمة تدريسية هناك والده مكلفا عادت أن وما طويال، تدم لم العائلة إلى “كركوك” حتى أكمل المتوسط عام ثم تعليمه اإلبتدائي يتأخر أن دون من )1941(مجموعة مع فانتقل بالمرحلتين، واألصدقاء األقرباء الفتيان من المقبولين بدار المعلمين اإلبتدائية” أعوام )5( ليقضوا “بغداد” في متتاليات قبل أن يعود إلى مدينته حامال تلك الشهادة المرموقة عام “معلم” بصفة ليخدم )1946(القلعة، “المصلى، مدارس في التوالي على اإلبتدائية النجاح” في )1954( عام إستقر حتى اإلبتدائية “المصلى مدرسة الثانية” وقتما تأسست تحت إدارة األستاذ “حسين فهمي الصالحي” إلى انتقل حين )1959( ولغاية “بغداد” بطموح أن يكمل دراسته الجامعية بوقته الخاص حتى قـبل التربية قسم في المسائي بالدوام التربية كلية لدى النفس وعلم )1963( عام بغداد بجامعة لدى األفراد لقسم مديرا ويعمل محافظة لتربية العامة المديرية قبل )1966( عام مطلع بغداد “البكالوريوس شهادة ينال أن

وداعا يا أستاذنا الكبير ”هاشم قاسم بك الصالحي“

د. صبحي ناظـم توفـيق*

مؤرخ... دكتوراه في التأريخ اإلسالمي *


KERKÜK VAKFI

56

عن دكتوراه اطروحة كتب الذي في ونشرها التركمانية الصحافة الذي ، 2010 عام صدر كتاب كان من بين القالئل الذين تطرقوا الى يشر لم الموضوع، هذا الى ببضعة اال الصغير« »األخاء اليد اصابع تتجاوز لم اسطر الواحدة. ولم يكن ذلك تقصيرا من تقليال او مردان نصرت الدكتور اسميناه الذي الوليد ذلك من شأن Küçük Kardaş- »آنذاك انه lık” اي األخاء الصغير، بل المعلومات لشحة مضطرا اكتفى )ان جريدة بالقول الوليد هذا عن صدرت التي الصغير« »األخاء صدرت االخاء لمجلة كملحق والتركمانية، العربية باللغتين ،1967 عام بالصدور وبدأت ولم يصدر منها اال عددان: األول والعدد 1967 االول تشرين في الثاني )األخير( في تشرين الثاني الملحق على اشرف وقد ،1967الذي صدر بثمان صفحات االستاذ

حبيب الهرمزي(1.

كما وتطرق االستاذ فالح يازار اوغلو الى هذا الموضوع مؤخرا وبشكل الذي الكتيب في ايضا مقتضب اصدره في هذا العام بعنوان »دليل العراقية«2 التركمانية الصحافة المعلومات نفس فيه اورد والذي الواردة في كتاب الدكتور نصرت الملحق ان اضافة مع مردان، »ألسباب الصدور عن توقف التوقف سبب ولكن سياسية«، بايجاز ساورده ما كان الحقيقي

ادناه.

اليه يشير الذي 1967 عام في قازانجي، الدكتور المقال كاتب االدارية الهيئة في عضوا كنت التي التركماني األخاء لنادي

الصحافة مردان، نصرت انظر: - 1التركمانية في العراق بين قرنين : 1911 – 2006، اصدار مؤسسة وقف كركوك،

استانبول 2010، ص 165.الصحافة دليل اوغلو، يازار فالح - 2 – 2003 للفترة العراقية التركمانية

2011، كركوك، 2015، ص24.

تصدر »األخاء« مجلة كانت ادارة هيئة رئيس وكان عنه، الشهيد المرحوم هو النادي ورئيس الرحمن، عبد هللا عبد المرحوم هو »األخاء« تحرير هنا واقرر سليمان، القادر عبد مشروع ان واعتزاز فخر وبكل »االخاء« لمجلة ملحق اصدار بتنفيذ وقمت تخطيطي من كان من بمؤازرة لوحدي المشروع الكثير وبتشجيع االدارية الهيئة من الزمالء واالصدقاء والمهتمين اشار ما اما التركمانية. بالشؤون اليه الكاتب الفاضل من ان الكتاب يوقعون كانوا »الملحق« في مستعارة، باسماء مقاالتهم ازاء فسبب ذلك ان نفس االسماء كانت تصدر لهم مقاالت في المجلة األم »األخاء«، فخشية من عدم تكرار الى يتبادر ولئال االسماء هذا تحتكر معينة اقالما بان االذهان الكتابة في اإلصدارين معا، لجأنا الى استعمال اسماء مستعارة عند ان ونجد »الملحق«. في الكتابة عدد الى يشير قازانجي الدكتور من هذه األسماء المستعارة، فيذكر وهي: األسماء هذه من خمسة گورموش( )گون و )گوندوز( قوريالي( )شن و )كورشاد( و مرور وبعد واآلن )ياراماز(، و اجدني ال الطويلة، السنوات هذه لهؤالء الحقيقية االسماء اتذكر ثالثة سوى غيرهم او الكتاب گوندوز: هنا: عنها افصح اسماء حبيب الهرمزي، كورشاد : ارشد الدكتور الهرمزي، شن قوريالي:

عثمان عمر شن گوگل.

التوقف الى قازانجي الدكتور ويشير المفاجئ للملحق بالقول »أن الملحق توقف عن الصدور بغتة ودونما سابق إنذار. ربما لم يسأل أحد عن في المفاجئ التوقف هذا أسباب حينه، لعلمهم بها، ولسنا اآلن في األسباب، تلك للتحري عن حاجة األمر من اليغير هذا أن لقناعتنا شيئا”. واقول اننا كنا انذاك شبابا شعبنا خدمة الى بالطموح مليئين

والى تقديم افضل ما نستطيع تقديمه في كل التركماني، الجمهور الى اختصاصه. وكان طموحي مجال آزرني من كل وطموح شخصيا في اصدار ملحق »األخاء«، وفي القادر عبد المرحومان مقدمتهم سليمان واحسان صديق وصفي، ان نوسع من االصدارات التركمانية، االصدار كانت »االخاء« ألن للشعب انذاك الوحيد الصحفي اصطدمت انني غير التركماني. ايقظني الذي المرير الحال بواقع المذكورين، وطموحي حلمي من فقد اصطدمت بعقبتين لم يكن من السهل تخطيهما، وهما قلة العاملين كفاية في اصدار »االخاء« وعدم ايراداتها لمالفاة مصاريف األخاء »األخاء الصغير والوليد اآلم من لنا يكن لم اذ معا، الصغير« مورد مالي للصرف على تكاليف اصدارهما غير بدالت االشتراكات في االعداد بيع واثمان السنوية التي االعالنات واجور األسواق وهكذا المجلة. في تنشر كانت اجد ولم الواقع باألمر اصطدمت بدا من التضحية بـ »الوليد« للحفاظ على اصدار المجلة »األم«. واذكر من كل على اجيب كنت انني توقف سبب عن انذاك يتساءل معتقد بذكر الصغير« “األخاء العراق تركمان لدى قديم خرافي يسمى خرافي كائن وجود عن المراة بخنق يقوم سي« ننه »آل لمولودها، والدتها عند النفساء وكنت اقول مازحا انني خشيت من ان يأخذ »آل ننه سي« روح األم، فضحيت بالوليد للحفاظ على األم، وما اكثر ما احمد هللا على ان هذه »األخاء« مجلة هي التي »األم« الغراء ال زالت قائمة على قدميها وال زالت تصدر بجهود المخلصين للحفاظ شئ بكل يضحون الذي العتيد الصحفي الصرح هذا على الذي ال زال مستمرا على العطاء وعلى خدمة االدب والثقافة والفكر اربعة من اكثر منذ التركماني

وخمسين عاما!

KERKÜK VAKFI


األحداث من العديد يؤرخ تلفزيون محطة كإفتتاح المهمة كركوك، واذاعة كركوك، وزيارة العراق الى األتراك المسؤولين الفرقة وتأسيس كركوك، والى والسيما ونشاطاتها الرياضية التركماني األخاء نادي فريق وضم 1962 عام تأسس الذي أمثال التركمان الالعبين خيرة ، و ده وقاسم عبدهللا، عادل والذي محمد، وغازي وسليمان األمة نادي مع مبارتين خاض كركوك، في أحداهما البغدادي فرقة وتأسيس بغداد. في والثانية الرقص الشعبي التركماني للنادي بغداد جامعة طلبة من أيضا، ويشهد الجميلة. الفنون ومعهد لهذه الفرقة أنها ساهمت في العديد من االحتفاالت التي أقامها النادي بغداد وفي التركمانية في للعوائل أنها سجلت مناسبات مختلفة. كما

واللوحات الدبكات من بعضا بغداد/ لتلفزيون الراقصة الشعبية

القسم التركماني.

الجهود هذه رصد من الرغم وعلى توقف الملحق أن إال االستثنائية، سابق ودونما بغتة الصدور عن عن أحد يسأل لم ربما إنذار. في المفاجئ التوقف هذا أسباب حينه ، لعلمهم بها ، ولسنا اآلن في حاجة للتحري عن تلك األسباب ، األمر من اليغير هذا أن لقناعتنا

شيئا.

مجلة نصف شهرية، صدر منها عددان الثقافي يضيئان جانبا من تأريخنا مؤسسة قبل من واالجتماعي إسمها نادي األخاء التركماني، في والمجالت الصحف تكن لم زمن تصدر إال من قبل مؤسسات تقف طاقاتها بكامل ، الدولة ورائها

منا، تستحق أنها البد وامكاناتها، وإحترام، بإجالل إزاءه نقف أن عليها قاموا للذين نتضرع وأن نتضرع أن األجل، وافهم ممن الرحمة وجل عز هللا من لهم مازالوا للذين ، ونتمنى والغفران والعافية الصحة الحياة، قيد على أنفسنا ونسأل المديد. والعمر اوليس هؤالء، وأولئك ، جديرون تأريخهم وعن ، عنهم نكتب بأن بكل فخر واعتزاز، ألنهم وفي يوم التأريخ لهذه ما ، كانوا يسطرون األمة عبر ما تركوا لها من مآثر وإنجازات. أنهم كذلك حقا. وعهدا علينا أن النفرط في هذا التأريخ ، بل أن نضيف إليه ما إستطعنا الى أن إال هنا واليسعنا . سبيال ذلك نقول ما قاله المحرر في افتتاحية العدد األول من ملحق األخاء أننا بقي )ما الدرب هذا في سنستمر في أجسامنا نفحة من عزم وإيمان

وقدرة على الحياة(.

“اآلخاء موضوع على قصير تعليق الصغير”

بقلم : حبيب الهرمزيلالستاذ الشكر وافر اقدم ان اود قازانجي عمر محمد الدكتور لمقاله القيم عن »األخاء الصغير« الذي كان قد صدر كملحق لمجلة »األخاء« البغدادية التركمانية في الستينات من القرن الماضي، وهو المقال الذي اطلعت عليه قبل نشره العزيزة مجلتنا من العدد هذا في الصادرة قارداشلق« – »األخاء اعلق ان واحببت استانبول، في عليه ببعض االضافات والخواطر التي تداعت الى ذهني لدى قراءة

هذا المقال الشيق.

وكتابنا ادباؤنا التفت قلما انه والواقع الصحافة بشؤون المهتمون الذي النتاج هذا الى التركمانية كان عمره قصيرا كعمر الورود، ولعل مرد ذلك هو قلة المعلومات يطل لم الذي اإلصدار هذا عن حاال. سأذكرها ألسباب العمر به مردان نصرت الدكتور وحتى


KERKÜK VAKFI

58

التركمانية، الشخصيات تأريخ واالجتماعية، والثقافية األدبية ، وانجازاتهم الذاتية، وسيرهم بها تبؤوا التي المسؤولية ومواقع الدكتور تعيين منها الدولة. في للصحة عاما مديرا علي مردان ودعوة جمهوري، بمرسوم االستاذ أكرم نشأت، االستاذ األقدم والمحاضر الشرطة كلية في اآلداب كلية في الصحافة بقسم الجنائي، القانون عن مؤتمر الى وإستالم األستاذ عطا ترزي باشي العلوم دراسة معهد من رسالة “نظامي” المسمى اآلذربيجانية حول اإلستئذان بإصدار طبعة ثانية خورياتالرى )كركوك كتابه من ومعنيلرى( المطبوع عام 1955 باشي ترزي االستاذ وطلب ،إمهاله بعض المذكور المعهد من الكتاب مراجعة لغرض الوقت أن نفسه الخبر ويشير وتنقيحه. عددا من دور النشر في تركيا قد تقدمت بطلب الموافقة على إعادة بالحروف المذكور الكتاب نشر

الالتينية.

يتضمن ملحق األخاء مقاالت قصيرة خاصة، ثقافة وذات مكثفة لكنها الميزان(( في ))أغانينا منها وسجل مردان، نصرت للدكتور بعنوان ومقاالت الموهوبين، ))صفقوا لهذه الفتاة(( بقلم قوچـاق.

التركماني القسم على والمالحظ المقاالت معظم أن الملحق، من تحمل فيه المنشورة والتحقيقات )گوندوز( منها مستعارة، أسماء و )گون گورموش( و )كورشاد( )ياراماز(، و قوريالي( )شن و بإسلوبها المقاالت هذه وتتميز الرصين ، مما يدعو الى اإلعتقاد من المعة ألسماء تعود أنها االستاذ أمثال التركمان، الكتاب أرشد واإلستاذ الهرمزي، حبيب األستاذ والمرحوم الهرمزي، وغيرهم وصفي صديق إحسان من الذين كان لهم مساهمات جادة وملحقها األخاء مجلة رفد في

بمقاالت توجيهية تخاطب الشباب. وفير حظ والناشئة للشباب وكان مختلف وفي فيها، النشر من

المواضيع.

ويبدو أن القائمين على إصدار ملحق االخاء قد راهنوا عليه كثيرا فأقدموا على تعيين عدد من المراسلين له، التركمانية المناطق مختلف وفي بداللة األخباراالجتماعية والثقافية مبوبة فيها المنشورة والفنية التركمانية، المناطبق حسب كوبري وآلتون خانقين كأخبار الكثير تتضمن والتي وغيرها، الذي الدقيقة، األمر التفاصيل من يرفع من قيمتها التاريخية، وبداللة منهم: البعض أسماء الى األشارة هرمزلي صايغين السيد كتعيين

مراسال للملحق في تركيا.

يتفوق الملحق من العربي والقسم حيث من التركماني قسمه على ومن . ومساحة كثافة األخبار، أبرز التحقيقات المنشورة في هذا القسم، التحقيق الذي كتبه المرحوم أمضى الذي بهجت، تحسين خدمة في عمره سني معظم ))كنت وبعنوان ومجلته، النادي، مشاهدته ويتضمن كركوك(( في كركوك الى بها قام زيارة عن الماء أزمة هي: فقرات عبر كركوك، وجامعة كركوك، في وبلدية كركوك، والسير والمرور، وملعب الرياضية، والنوادي اإلدارة المحلية، والفرقة الفنية في

كركوك .

الملحق فان هذا كل من واألهم

KERKÜK VAKFI


األخاء الصغير- كوجوك قارداشلق

محمد عمر قازانجي

ملحق مجلة األخاء الذي ال يعرف عنه الكثيرون:

مجلة أعوام ظهرت نحو ستة ))قبل األخاء الى عالم الوجود، وعرفها واألدب، للثقافة منبرا القراء أحلك في الطريق ينير ومشعال وجد صفحاتها وعلى الظروف، الناشئة أوسع مجال الحتضان ما تجود به أفكارهم، وسارت األخاء لنفسها أخطته الذي الدرب على والفولكلور واألدب للفكر خدمة وتقديم وإتجاهاته، التركماني، وإستمرت الشعر. من ألوان األخاء على الصدور ست سنوات جميع رغم انقطاع دون متوالية التي الكئيبة والظروف العقبات القاسمي، العهد أبان صادفتها القياسي بين بذلك الرقم ضاربة جميع الصحف والمجالت األهلية تصدرها والتي والحكومية، يزال هذا الجمعيات وغيرها. وال واليزال ، وهاجا منيرا المشعل أقدام تحت يسكبه الذي النور المستقبل طريق وعلى قرائها مضيئا، ال يخفت وال يتضاءل ما بأمرها القائمين بقي في أجسام نفحة من عزم وإيمان وقدرة من

قوة وحياة.

لألخاء، السابعة السنة واليوم، وفي ، التركماني األخاء نادي يقدم يرى جديدا مولودا األخاء لقراء ملحق وهو مرة، ألول النور - التي الشهري نصف األخاء األخاء- تهدف الى جعله صحيفة والفعاليات الرياضية االخبار البلد بشؤون المتعلقة الصحفية يسرنا وبذلك والخاصة. العامة

مستويين عى القراء نخدم أن كالهما ضروريان، فالمجلة تعالج والتاريخ، واألدب الفكر شؤون والمقاالت باألبحاث وتهتم فيتفرع الملحق أما . والقصائد والتحقيقات والتعليقات لألخبار في فراغا بذلك ويسد الصحفية. بأشد وهو التركماني المجتمع الحاجة إاليه. هذا ما أستهدفناها الملحق هذا اصدار قررنا عندما مما شيئا يحقق ان نرجوا الذي ذلك من جزءا ويسد توخيناه،

الفراغ((.

تلك هي مقاطع من كلمة المحرر في األول العدد من األولى الصفحة باشر شهرية نصف لصحيفة نادي األخاء التركماني بإصدارها تشرين في وتحديدا 1967 عام وأسماها العام ذلك من الثاني العربية باللغة األخاء(( ))ملحق األخاء – قارداشلق و))كوچوك الصغير(( باللغة التركية ، وبثماني تحريرها رئيس وكان صفحات. المرحوم األستاذ المسؤول عبدالقادر سليمان ، الذي تميز عن غيره من رؤساء الهيئات اإلدارية بوعي ، التركماني األخاء لنادي ثقافي نادر، وإدراك على ضرورة أطراف بين التواصل إستمرار وسائل عبر التركمانية المناطق في أكثرها رواجا األعالم، وكان . المكتوب األعالم الفترة، تلك وهو أول من بادر الى تعليم أبناء الالتينية، بالحروف لغتهم جلدته في المقاالت من سلسلة بنشر

انسان )كل بعنوان األخاء مجلة من غيره مع وحاول، بلسان( القومي، الوعي المثقفين أصحاب بالحروف األخاء مجلة بإصدار قائمة الصلة أبقاء بغية الالتينية في إخوانهم وبين التركمان بين البلدان الناطقة بالتركية. وباشرت مقاالتها بعض بنشر فعال المجلة النظام لكن الالتينية. بالحروف على وللقائمين ، له كان السابق مجلة األخاء بالمرصاد، إذ أصدر 1971 /2/10 بتأريخ قرارا الحروف استعمال بموجبه يمنع

الالتينية في المجلة.

من بارزة محطة ، أيضا هي وتلك التركماني األخاء نادي محطات والتي ال يعرفها الكثير من المثقفين من أو غيرهم، أو التركمان التركمانية. بالصحافة المهتمين الى يشيروا لم فالكثير من هؤالء )ملحق األخاء - األخاء الصغير(

في كتاباتهم.

حفال عددان األخاء ملحق من صدر بالكثير من األخبار المثيرة لألنتباه ، منها ما هي فنية وثقافية، ومنها ما هي عامة. إذ أن الملحق إعتمد نهجا صحفيا منظما بتقسيم موادها االخبار بين صفحاتها على الثقافية والنشاطات المحلية الرياضية، والفعاليات والفنية به معمول هو ما غرار وعلى وحفلت اليومية. الصحف في من قدرا تحمل بأخبار صفحاتها بدراسة للمهتمين بالنسبة األهمية


KERKÜK VAKFI

60

حق يضمن ان على منه بلغة ابنائهم بتعليم العراقيين والسريانية كالتركمانية األم المؤسسات في واألرمنية باية أو الحكومية التعليمية المؤسسات في اخرى لغة ونصت الخاصة، التعليمية اللغة ان على المادة هذه لغتان والسريانية التركمانية رسميتان أخريان في الوحدات فيها يشكلون التي اإلدارية في ويراعى سكانية. كثافة تمثيل النواب مجلس تكوين )م فيه الشعب مكونات سائر الدستور ويضمن 49/اوال( والسياسية اإلدارية الحقوق للقوميات والتعليمية والثقافية والكلدان كالتركمان المختلفة المكونات وسائر واآلشوريين المادة واستدركت األخرى. وجاء بقانون، ينظم ذلك بأن التركمان باعتبار الدستور لها ليس صغيرة اقلية مجرد بل العراقية، المعادلة في شأن خطورة اكثر بنصوص جاء من قانون ادارة الدولة العراقية من حيث تقرير مصير المناطق

التركمانية.

ودرس المؤلف احكام المادة)140( واستعرض الدستور من حولها دارت التي المناقشات بصدد قيلت التي واآلراء انتهاء حيث من المادة، هذه المدة بانتهاء تطبيقها، مدة المنصوص عليها في الدستور.

حقوق تمس قوانين وهناك المؤلف درسها التركمان قانون وهي وافية دراسة المحافظات مجالس انتخابات محافظة مجلس وتشكيل المحكمة وقرار كركوك المتضمن العليا اإلتحادية

)23( المادة من فقرتين الغاء المحافظات مجالس قانون من انتخاب قانون تعديل وقانون واألقضية المحافظات مجالس كوتا )تخصيص والنواحي محافظة مجلس في للتركمان المديرية واستحداث بغداد( العامة للدراسات التركمانية في وزارة التربية وقانون الموازنة العامة لعام 2013)تخصيصات التركمانية( المناطق إلعمار العراقي اكراه منع وقانون وقانون قوميته تغيير على الملكية دعاوى نزاعات هيئة 2010م لسنة رقم)13( لعام الرسمية اللغات وقانون لغة التركمانية )اللغة 2014العراق( في محلية رسمية حقوق تنظيم قانون ومشروع المؤلف ويستعرض التركمان. حقوق تمس التي القرارات ومنها التركماني المكون العليا اإلتحادية المحكمة قرار وقرار السكانية الكثافة حول شؤون لجنة قرارات الغاء مقعد الشمال وقرار تخصيص العليا المفوضية في للتركمان ومشروع لإلنتخابات المستقلة قانون استحداث محافظة تلعفر وتحويل قضاء طوز خورماتو الى محافظة. وضم المؤلف القيم نصوص وهي عديدة مالحق التشريعات والقرارات التي لها

عالقة بحقوق التركمان.

الكتاب هذا ان فيه الشك ومما معينا سيكون والقيم الرصين بالمعلومات ثريا ومصدرا الدقيقة للباحثين واالساتذة الذين في التركمان وجود يتناولون العراق وتعرضهم ألبشع انواع العهود عبر واإلظهاد الظلم عندما بالعراق، مرت التي الطغاة قبضة تحت واقعا كان

التأريخ من مظلمة فترات في المعاصر.

الحبيب، األستاذ بجهود ونشيد الهرمزي الذي امضى سنوات المؤلف هذا اعداد في طويلة القيم، معتمدا على أدق المصادر الكتاب وتميز وأوثقها، ورصانة التعبير بسالسلة األسلوب واتباع الكلمات اآلراء طرح في العلمي بهدوء ومناقشتها واألفكار بغريب ليس وهذا وروية. الحبيب الهرمزي األستاذ عن الذي له خبرة طويلة وممارسة مختلف في وعملية علمية يطلع على الحياة، فمن مناحي ان يجد سطور( في )المؤلف خاض قد الفاضل المؤلف والفكرية الثقافية الحياة غمار نتاجاته والصحافية اضافة الى التي الدقيقة وترجماته الفكرية بها، حباه هللا موهبة على تدل في الماجستير لشهادة ونيله القانون من كلية القانون بجامعة بغداد عام 1975م عن رسالته القيمة )الرقابة على المؤسسات العراق، التشريع في العامة دراسة مقارنة( والتي نال عنها الباحث درجة اإلمتياز وطبعت الرسالة في بغداد عام 1977م، الى طبع المناسبة بهذه وندعو المزيد من كتاب )التركمان في العراقية( القانونية التشريعات عدد أكبر متناول في ليكون بالشأن المعنيين من ممكن الى التركماني،وترجمته

اللغتين التركية واألنكليزية.

من المؤلف األستاذ الى فتهانينا األعماق متمنين له دوام الصحة والعافية لمواصلة اغناء المكتبة النتاج من بمزيد التركمانية

الفكري.

KERKÜK VAKFI


هذا في العراقية الحكومة نطاق في كان وان البيان، ضيق، باللغة التركية واعتبرته بمنطقة خاصة محلية لغة معينة، واقر البيان بحق التعليم )للجماعات األم بلغة والتعلم في معينة نسبة تشكل التي هذا وجاء واألقضية( المدن محدد، وغير غامضا التعبير التالعب السهل من يجعل مما التعليم البيان وقصر بشأنه، المدارس على األم بلغة الدستور ان اإلبتدائية في حين كان الذي األساسي( )القانون هذا في مطلقا جاء آنذاك نافذا المجال ولم يقيد التعليم بمرحلة

معينة من مراحل التعليم.

الثاني الباب المؤلف خصص للتشريعات القيم مؤلفه من الجمهوري العهد في الصادرة والى تأريخ اإلحتالل األمريكي للعراق )1958ـ 2003م( واول هذا في صدر مؤقت دستور العهد كان دستور عام 1958م وانكر هذالدستور وجود وكيان له الذي التركماني الشعب على ينيف العراق في ماض وقدم خدمات جليلة األلف عام اغناء في وشارك الدولة لهذه والذود شعوبها ثقافة وتطوير دول ست واقام حياضها عن الشمال منطقة في وامارات التهميش هذا عن ونتج منها، ضد قاسية حمالت المتعمد تهجيرهم استهدفت التركمان في واعتبارهم ديارهم من من مواطنين األحوال احسن الدرجة الثانية او ادنى، وتوجت والتهميش القمع حمالت بحق ارتكبت التي بالمجزرة ، 1959م عام في التركمان ممن لهم مصلحة في اإلستيالء التي الجغرافية المنطقة على

على التركمان فيها يعيش وامحاء حذف وفي أديمها بعد وصدر ووجودهم، كيانهم الذي 1964 عام دستور ذلك وكيان وجود ايضا تجاهل العراق، وتجاهل التركمان في 1968م عام دستور كذلك التركمان وكيان وجود ايضا تجاهل العراق،واستمر في وجود التركمان في دستور عام 1970 وتجاهل مشروع دستور

عام 1991 وجود التركمان.

القرار صدر 1970 عام وفي منح )قرار )89( المرقم للتركمان( الثقافية الحقوق اللغة تدريس القرار وتضمن الدراسة مرحلة في التركمانية وسائل وجعل اإلبتدائية في التركمانية باللغة اإليضاح ستدرس التي المدارس جميع مديرية واستحداث اللغة بهذه بوزارة التركمانية للدراسة التربية والتعليم وتمكين االدباء التركمان والكتاب والشعراء والعمل لهم اتحاد تأسيس من من وتمكينهم مساعدتهم على الفرص وتوفير مؤلفاتهم طبع وقابلياتهم قدراتهم لزيادة اللغوية وربط هذا اإلتحاد باتحاد واستحداث العراقيين، األدباء التركمانية للثقافة مديرية ترتبط بوزارة الثقافة واإلعالم اسبوعية صحيفة واصدار ومجلة شهرية باللغة التركمانية في التركمانية البرامج وزيادة ويالحظ كركوك. تلفزيون انه نص على القرار على هذا وليس التركمانية اللغة تدريس التركمانية، باللغة التدريس واثبتت تطبيقات هذا القرار عدم اصداره في النية حسن وجود أصال، وعملت السلطة في ذلك من القرار افراغ على الوقت

محتواه وجعله أداة بيد السلطة، الحكومة تنصلت ما وسرعان من تطبيق هذه الحقوق الثقافية وبدأ بسلبها واحدة تلو األخرى.

ويستعرض المؤلف القرارات التي والتصفية التعريب استهدفت للتركمان، ومنها قرار العرقية وتعريب القومية تصحيح الشعب التركماني واإلجراءات من بحق المتخذة التعسفية القرارات، هذه تنفيذ يرفض قسري تهجير اجراءات ومنها التركمان للتركمان ومنع تملك للعقارات والحرمان من مزاولة األسماء وتعريب التجارة اسماء وتغيير التركمانية التركمانية والنواحي القرى األراضي على واإلستيالء استعمال ومنع الزراعية ومنع التركمانية االلقاب التركمانية العناوين استعمال وتعريب التجارية للمحالت واألسواق األحياء اسماء واسكان الرياضية والفرق المناطق في العرب الوافدين

التركمانية.

اما الباب الثالث فقد تناول المؤلف الصادرة التشريعات فيه األمريكي اإلحتالل بعد )2014 ـ للعراق)2003 الدولة ادارة قانون وصدور العراقية للمرحلة اإلنتقالية لعام في القانون هذا ونص 2004ان على منه التاسعة المادة للعراقيين حق تعليم ابنائهم بلغة السريانية او كالتركمانية األم، أو األرمنية، في تهميش واضح لشأن واضح واستصغار ومكانتها التركمانية القومية في التركيبة اإلثنية في العراق، عام دستور صدر وعندما الرابعة المادة نصت 2005


KERKÜK VAKFI

62

1921م عام في العراقية ال واهمالهم تهميشهم يتم ان وانهاء اذابتهم ومحاولة بل وبالرغم وكيانهم. وجودهم والعهود المواثيق من صراحة الدستورية والنصوص الدولية المتعلقة بحقوق اإلنسان، اال انه باعتبارهم اال معاملتهم تتم لم من الموطنين من الدرجة الثانية في الثالثة، الدرجة تكن لم ان

كل مناحي الحياة.

صدر الكتاب الذي نبحث عنه عن في للموسوعات العربية الدار بيروت 1346 للهجرة الموافق )470( الكتاب وضم 2015م ابواب ثالثة في وذلك صفحة دراسة األول الباب في تناول العهد في الصادرة التشريعات وضم ـ1958( الملكي)1921 درس فصول ثالثة الباب هذا األساسي القانون فيها المؤلف 1925)الدستور لعام العراقي الملكي( وفي ظل هذا الدستور وبالرغم من انه كان ينص على دون المواطنين جميع معاملة أو اللون أو العرق في تمييز اللغة او الدين، ومع تقديم الدولة األمم الى عصبة قانونيا تعهدا في عام 1932 م يقضي باحترام للتركمان األساسية الحقوق األقليات، وبقية واألكراد التركمان المواطن ان نجد من الملكي العهد طوال حرم والحريات الحقوق من كثير الوظائف كتولي األساسية، الصحف واصدار المهمة جمعيات وتكوين والمجالت مدني، مجتمع ومؤسسات المتعاقبة الوزارات تضم ولم الوزارة )بأستثناء العراق في المؤقتة التي تم تشكيلها في عام تركماني، وزير اي 1921م( التركماني الشعب ان كما

الى المرحلة هذه في تعرض بحياة أودتا بشعتين مجزرتين وحصلت األبرياء، من العديد كركوك مدينة في اوالهما الجنود بيد 1924م عام في لإلدارة التابعيبن التياريين البريطانية، وارتكبت المجزرة الثانية في مدينة كركوك ايضا في عام 1946م على يد قوات فتحت التي العراقية الشرطة النفط شركة عمال على النار اضرابهم بسبب العراقية بحقوقهم للمطالبة العمل عن المجزرة وهي المهضومة، المعروفة باسم )مجزرة كاوور اإلحتالل قوات ان كما باغي( جرائم ارتكبت البريطاني مدينة اهالي بحق وحشية انتهاء بعد تلعفرالتركمانية، ثورتهم الشجاعة ضد اإلحتالل 1920م، عام البريطاني التركمان حق غمط وجرى )اللغة األم بلغة التعليم في التركمانية( /اللهجة التركية وصدر في العهد الملكي قانون لسنة رقم)74( المحلية اللغات القانون هذا ومنح 1931م( إلستعمال والحرية الحق في والتركية، الكردية اللغتين المحاكم في الترافع حاالت واإلبتدائي األولي والتعليم والعرائض الشكاوى وتقديم ، الرسمية الجهات الى التابع ويالحظ ان قضاء تلعفر وقضاء الموصل لمتصرفية كركوك مركز وقضاء كفري لم كركوك لمتصرفية التابعين يشملها اجراء المحاكمات باللغة الكردية، وان من حق المتهم ان شفهيا المرافعات جميع تترجم الكردية أو العربية اللغة الى نسخة يطلب وان التركية، أو من قرار المحكمة مترجما الى احدى اللغات المذكورة،ونصت

المادة السادسة من القانون على المدارس في التعليم لغة ان )اللغة هي واإلبتدائية، األولية البيتية )وهي تعني هنا لغة األم المدارس تلك طالب ألكثرية سواء أكانت عربية أم تركية أم تسمح لم الدولة ولكن كردية، مدارس بتأسيس للتركمان التركية، باللغة ابنائهم لتعليم سمحت انها فعلته ما وكل الدروس بشرح مرحلية كفترة للطالب في المناطق التركمانية بتدريس وسمحت األم بلغتهم المناطق تلك في التركية اللغة كلغة ثانونية، وتم الغاء تدريس 1931م عام في التركية اللغة في جميع المناطق التركمانية ما تدريس واستمر كركوك، عدا كركوك في التركية اللغة ألغي الذي 1937م عام حتى في التركية اللغة تدريس فيه لم القانون فهذا أيضا. كركوك يصدر لغرض تطبيقه بل ألجل تطمين عصبة األمم ودفعها الى قبول الدولة العراقية عضوة في وبهدف الدولية. المؤسسة تلك البريطاني اإلنتداب انهاء اشترطت العراق، على العراق على األمم عصبة المؤرخ العصبة )قرار مجلس 1932م( الثاني كانون /28اإلقرار يتضمن بيان اصدار فيهم بما المواطنين بحقوق القومية واألقليات القوميات بمراعاة الدولة وتعهد والدينية العراق وارسل الحقوق، تلك مسودة البيان الى عصبة األمم فحواه العصبة مجلس وايد وصدر 19/آذار/1932م، في بيان الحوكمة العراقية المؤرخ وجرى 30/آيار/1932م لدى وتسجيله عليه التصديق سكرتارية العصبة بتأريخ 29/

واعترفت حزيران/1932م

KERKÜK VAKFI


التركمان في التشريعات القانونية العراقية(ـ2014م 1921(

(دراسة قانونية وتطبيقية(تأليف :المحامي حبيب الهرمزي تعريف:المحامي يوسف نورالدين

تأثيرها السياسية للتقلبات كان القانوني الوضع على المباشر فبالرغم العراق، في للتركمان الحياة في اإلستقرار من واإلقتصادية اإلجتماعية للتركمان في العهد الملكي كان لدورهم تهميش ذلك يصاحب في الحياة العامة والسياسية، في الجمهوري العهد ان نجد حين التهميش بصنوف حافال كان الوجود وإنكار واإلقصاء طوال التركماني للشعب استغرقها التي )45(عاما انهيار منذ الجمهوري العهد اإلحتالل وحتى الملكي النظام واتسمت للعراق، األمريكي بإنكار العجاف األعوام هذه في التركمان وكيان وجود الدساتير كافة الصادرة خاللها، لتطبيق محاوالت صاحبها القومي الصهر عمليات والتغير الديموغرافي لمناطقهم التركمان وتعرض التركمانية لمجازر دموية وعمليات إعدام وتشريد، وسجن وتهجير التناقض من التركمان وعانى 2003م، عام بعد الكبير ادارة قانون اقر حين ففي العراقيةعام)2004م( الدولة بان عام)2005( ودستور القوميات متعدد بلد العراق الشعب وكيان وجود وبحقيقة واإلعتراف فيه، التركماني

السياسية الحقوق ببعض والتعليمية والثقافية واإلدارية لهذا المكون، وما صاحب ذلك تصب وقرارات قوانين من التركماني، المكون صالح في بلغة التعليم اقرار وابرزها ذلك، تتولى األم وفتح مدارس الصحف باصدار والسماح قنوات وتأسيس والمجالت الوقت في نجد تلفزيونية، العملية، الناحية من ، ذاته الشعب لحقوق واضحا إنتهاكا حياة واستهداف التركماني ووضعهم وممتلكاتهم افراده هذه ابرز ومن اإلقتصادي، على اإلستيالء الممارسات المواطنين وممتلكات اراضي المحاكم وعجز التركمان وهيئة نزاعات الملكية العقارية هذه مالكي حقوق احقاق عن األراضي واألمالك المغتصبة، يضاف الى ذلك تدهور الوضع المجتمع صالح لغير األمني تغيير ومحاوالت التركماني، الطابع الديموغرافي في اغلبية مقدمتها وفي التركمان مناطق خورماتو وطوز كركوك تهجير طريق عن وتلعفر، المناطق هذه من التركمان واسكان من هم ليس منهم فيها، التركماني المواطن وحرمان من العيش بامان واجباره على اقامتهم اماكن من النزوح

المتمثل المبرمج باإلستهداف في قتل المئات من المثقفين من اطباء ومحامين واساتذة وتجار حياتهم واستهداف وشباب، وممتلكاتهم بالسيارات المفخخة واإلنتحاريين، ومحاوالت شق الفرقة وبث التركماني الصف

المذهبية والمناطقية بينهم.

العديد ونشر الكثير كتب وقد عن والدراسات البحوث من العراق، في التركمان اوضاع التي القانونية الجوانب ان اال في بقيت بالتركمان، تتعلق يتناولها من الى ماسة حاجة التي التشريعات الى مستندا عديدة مراحل عبر صدرت والوثائق العراق، تأريخ من التأريخية المعتمدة، لذلك يعد ما أنجزه الباحث األستاذ المحامي مؤلفه بكتابة الهرمزي حبيب في التركمان الموسوم) العراقية القانونية التشريعات /1921ـ2014 م دراسة قانونية كتابة في منعطفا ) تطبيقية العراق، في التركمان تأريخ خاصة وان القوانين تلعب دورا المجتمعات، حياة في مؤثرا ورسم واقعها بتغيير وذلك من سواء مستقبلها، مالمح السلبية، أو اإليجابية الناحية التركمان حظ سوء من وكان في العراق، منذ تأسيس الدولة


KERKÜK VAKFI

64

السنة 17 العدد 67 تموز-ايلول 2015

مجلة ثقافية فنية ادبية تراثية

صاحب االمتياز باسم وقف كركوكالمدير المسئولارشادهورموزلو

رئيس التحريرصبحي ساعتجي

العنوان البريديP.K. 20 Cerrahpaşa / İSTANBUL

Tel: )0212( 584 00 75

العنوان االلكترونيwww.kerkukvakfi.com

www.kardaslik.orgemail: [email protected]

المقر العامHaseki Sultan Mahallesi Kuka Sokağı

Huzur Apt. No: 1 / 1Fındıkzade / Fatih / İSTANBUL

الهيئة العلميةا.د. زياد اققيونلو / ا.د. ياووز اقبنار

ا.د. عبدالخالقباقر / ا.د. هاشم قاربوز / ا.د. ماهر نقيب ا.د. صبحي ساعتجي/ ا.د. صائم سقااوغلو

ا.د. عبدالسالم الوجام

الممثلونحبيب هورموزلو )انقرة(

علي احسان نقيب )الواليات المتحدة(نجات كوثراوغلو )كركوك(

هيئةالتحريركمال بياتلي / كمال جابراز / ايديل ارول ارشاد هورموزلو / حبيب هورموزلو

عزالدين كركوك / ماهر نقيب / اجاراوقانعمراوزتوركمن / صبحي ساعتجي / صبحيصالت

صبحي ناظم توفيق

قارداشلقمجلة محكمة

تصدر من وقف كركوك باللغات التركية واالنكليزية والعربية مرة كل ثالثة اشهر

*ترجع مسئولية المقاالت التي تم نشرها الى كتابها ويمكن

اعادة نشر الصور والمقاالت شريطةاالشارة الى مصدرها

قارداشلق

النجيلزيا لقسما لتركيا لقسما 1 - 51 /

التركمان في التشريعات القانونية العراقية)1921 ـ2014م( )دراسة قانونية وتطبيقية(

تأليف :المحامي حبيبالهرمزي تعريف:المحامي يوسف نورالدين / 63

األخاء الصغير- كوجوك قارداشلقمحمد عمر قازانجي / 59

وداعا يا أستاذنا الكبير“هاشم قاسم بك الصالحي”

د. صبحي ناظـم توفـيق / 55

Acar Okan’ın yeni çıkan bu eserini Ötüken Neşriyat’tan

isteyiniz.

Ata Terzibaşı’nın 4 kitap halinde yayımlanan ve Irak Türkmen kül-

türünün başyapıtı sayılan Kerkük Şairleri’ni

Kerkük Vakfı’dan isteyiniz.

KARDAŞLIKKültür Sanat Edebiyat ve Folklor Dergisi

Yıl 17 Sayı 67 Temmuz - Eylül 2015

KERKÜK VAKFI

Fiyatı : 7.5 TL (KDV Dahil)

Kerkük Vakfı Adına İmtiyaz Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü

Erşat HÜRMÜZLÜ

Editör ve Genel KoordinatörSuphi SAATÇİ

Yazışma adresi P. K. 20 Cerrahpaşa/İSTANBUL

Tel. (0212) 584 00 75Belgegeçer (0212) 584 00 76

www.kerkukvakfi.comwww.kardaslik.org

email: [email protected]

İdare Merkezi:Haseki Sultan Mahallesi Kuka Sokağı

Huzur Apt. No: 1/1Fındıkzade/İSTANBUL

TemsilcilerHabib HÜRMÜZLÜ (Ankara)

Ali İhsan NAQIB (ABD) Necat KEVSEROĞLU (Kerkük)

Bilim KuruluProf. Dr. Ziyat AKKOYUNLU

Prof. Dr. Yavuz AKPINARProf. Dr. Abdülhalik BAKIRProf. Dr. Haşim KARPUZ

Prof. Dr. Mahir NAKİPProf. Dr. Suphi SAATÇİ

Prof. Dr. Saim SAKAOĞLUProf. Dr. Abdüsselam ULUÇAM

Yazı KuruluKemal BEYATLIKemal ÇAPRAZ

Aydil EROLErşat HÜRMÜZLÜ

Habib HÜRMÜZLÜİzzettin KERKÜK

Mahir NAKİPAcar OKAN

Ömer ÖZTÜRKMENSuphi SAATÇİSuphi SALT

KARDAŞLIKKerkük Vakfı İktisadi İşletmesi tarafından Türkçe, İngilizce ve

Arapça olarak üç ayda bir yayınlanır hakemli bir dergidir. Dergide yayınlanan yazıların sorumluluğu imza sahiplerine aittir. Dergide yayınlanmış yazılar ve fotograflar kaynak gösterilerek alınabilir.

Abone yurtiçi yıllık 30 YTL, yurtdışı yıllık 50 $ veya 40 Euro Posta Çeki No: 5325057 Cerrahpaşa/İstanbul veya İş Bankası

İstanbul, Fındıkzade Şubesi Hes. No: 1068 840492EUR Hes. No: 1068 3312429Dolar Hes No: 1068 3312415

Tasarım Ercan ŞİMŞEK

BaskıŞenyıldız Matbaacılık

Zeytinburnu Mah. Gümüşsuyu Cad. No:3 K:2 Zeytinburnu Merkez, Zeytinburnu, İstanbulAdres tarifi:

Tel: +90 212 483 47 91

ÖTÜKEN NEŞRİYAT A.Ş.İstiklâl Cad. Ankara Han 65/3

34433 Beyoğlu-İstanbulTel: (0212) 251 03 50 • (0212) 293 88 71

Faks: (0212) 251 00 12İnternet: www.otuken.com.tr

E-posta: [email protected]

KERKÜK VAKFIKERKÜK VAKFI

SAYI/ISSUE

YIL/YEAR 17

KÜLTÜR SANAT EDEBİYAT VE FOLKLOR DERGİSİ TEMMUZ - EYLÜLREVIEW OF CULTURE ART LITERATURE AND FOLKLORE JULY-SEPTEMBER 2015

KARDAŞLIK 67

QA

RD

ASH

LIQ

QA

RD

ASH

LIQ

KA

RD

AŞL

IK

ISSN

130

2285

73-4

Servet Kabaklı1956 - 28.08.2015

Erbil’in eski bir görünüşü

6717

2015مجلة ثقافية فنية ادبية تراثية تموز-ايلول

السنة

العدد

اربيل القديمة

KARDAŞLIK 67 SAYI/ISSUE · 2017. 5. 1. · Ali İhsan NAQIB (ABD) Necat KEVSEROĞLU (Kerkük)...

Documents

Transcript of KARDAŞLIK 67 SAYI/ISSUE · 2017. 5. 1. · Ali İhsan NAQIB (ABD) Necat KEVSEROĞLU (Kerkük)...