kapitalizm dla dzieci
Transcript of kapitalizm dla dzieci
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
1/147
Karl Hess
Kapitalizm dla dzieci
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
2/147
2
Karl Hess (1923 - 1994) - jeden z wsptwrcw anarchokapitalizmu,
dziennikarz, autor kilkunastu ksiek w tym Mostly on the Edge, Dear
America, Community Technology i Capitalism for Kids oraz dziesitek
przemwie dla wszystkich najwaniejszych Republikanw poowyXX wieku - Richarda Nixona, Dwighta Eisenhowera, Geralda Forda i
Barryego Goldwatera, ktry okrela go mianem wspczesnego
Szekspira. To wanie z przemwienia z napisanego dla tego
ostatniego pochodzi synne zdanie Ekstremizm w obronie wolnoci
nie jest wystpkiem. Umiarkowanie w deniu do sprawiedliwoci
nie jest cnot. W 1964 porzuci Parti Republikask, wraz z
Murrayem N. Rothbardem przystpi do Students for a Democratic
Society i rozpocz aktywn dziaalno przeciwko wojnie
wietnamskiej, segregacji rasowej (by jednym z nielicznych Biaych
przyjtych do Czarnych Panter radykalnego ugrupowania
murzyskiego walczcego o rwnouprawnienie Czarnych) i
przymusowemu opodatkowaniu. Gdy IRS amerykaski urzd
skarbowy skonfiskowa mu za niepacenie podatkw majtek i zaj
mu na poczet zalegoci fiskalnych przysze zarobki, nauczy si
spawa i zatrudni si w jednej z waszyngtoskich firm w zamian za
ywno i miejsce do spania. Obok pracy zarobkowej wykonywa
te artystyczne rzeby, z ktrych cz trafia w rce wytrawnych
kolekcjonerw. W 1969 roku opublikowa w Playboyu artyku The
Death of Politics uwaany za jeden z najwaniejszych manifestw
libertariaskich, ktry jak aden inny przyczyni si do powstaniawspczesnego ruchu wolnociowego. W poowie lat 70-tych
przeprowadzi si wraz z on z Waszyngtonu do Zachodniej
Wirginii, gdzie zbudowa samowystarczalny energetycznie dom i
zaangaowa si w programy dobroczynne. Pomagajc biednym,
pracujc z dziemi z murzyskich gett zyska sobie uznanie lokalnej
spoecznoci, tym samym zrealizowa wszystkie swoje yciowe plany
by dobrym przyjacielem, kochankiem, ssiadem. W 1992 roku,
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
3/147
3
mimo powanej choroby serca zgodzi si wystartowa z listy Partii
Libertariaskiej na stanowisko gubernatora Zachodniej Wirginii.
Spytany przez jednego z dziennikarzy, co zrobi jeli rzeczywicie
zostanie wybrany na to stanowisko (co z powodu problemw zdopuszczeniem do wyborw, wydawao si niemoliwe)
odpowiedzia Zadam ponownego przeliczenia gosw!. Tu po
kampanii przeszed kilka powanych operacji, po ktrych rozpocz
prac nad autobiografi Mostly on the Edg. Historia jego ycia zostaa
te uwieczniona w filmie dokumentalnym Karl Hess: Toward Liberty,
ktry zdoby w 1981 roku dwa Oskary, w tym za najlepszy dokument.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
4/147
4
Rozdzia 1
Pienidze i ty
Zapewne chciaby zarabia pienidze. Nie ma w tym nic zego, wrcz przeciwnie, tobardzo dobrze. Znaczy to, e gotw jeste robi co, za co inni bd paci. Pomoesz
w ten sposb sobie, pomoesz take innym. Spodziewam si, e chcesz czego wicej
ni zwykego robienia pienidzy, e chciaby robi co, co daje ci zadowolenie, co
naprawd ci interesuje.
Mam rwnie nadziej, e nigdy nie bdziesz musia robi tego, co ci nudzi, czy
tego, czego nie cierpisz, tylko po to, eby mie pienidze. Wielu tak robi.
Zadowolenie z zaoenia interesu, samodzielnie albo razem z przyjacimi, bierze si
midzy innymi std, e moesz .wtedy wybra co, czego chcesz, a nie to, co jak ci si
wydaje, musisz robi.
By moe jest co, co pragniesz robi i co sprawia ci tak przyjemno, e nie
przejmujesz si tym, czy daje ci to pienidze, czy nie. Doskonale, ale pamitaj, e
wtedy kto inny musi wzi na siebie twoje utrzymanie - chyba, e tobie samemu
udaoby si pogodzi ow dziaalno z zarabianiem pienidzy . Nawet jelizarabianie pienidzy nie jest twoim gwnym celem, pamitaj o tym, e w
dzisiejszych czasach rachunki prowadzi si wanie za pomoc pienidzy. Jeli nie
masz ich wcale, bdzie ci ciej, ni gdyby mia ich troch. Niektrzy nie potrzebuj
wiele, eby mc robi to, co chc. Inni potrzebuj duo. Wszystko to musi skd si
bra. Moe od przyjaci, moe od rodzicw... Tak czy owak, kto musi te pienidze
kiedy, w ten czy w inny sposb zarobi.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
5/147
5
Pienidze moesz albo zarabia, albo kra. Nie moesz ich zdoby magicznym
zaklciem czy yczeniem. Czasami syszysz, jak politycy mwi, e dadz ludziom
pienidze. Nie zapominaj nigdy, e najpierw musz je zabra innym. Nieraz w
sklepach wystawia si rne rzeczy do wzicia za darmo. Po prostu rozdaje si je.Wcale nie znaczy to, e one nic nie kosztuj. Kto musia za nie najpierw zapaci.
Nie istnieje co takiego, jak darmowy obiad.
I jeszcze jedna rzecz, o ktrej, mam nadziej, pomylisz czytajc t ksik. Niektrzy
mwi, e zdobywaj pienidze okamujc lub oszukujc ludzi. Z pewnoci potrafi
to robi. Prawda jest jednak taka, e kiedy kamiesz albo oszukujesz, to po prostu
kradniesz. Nie zdobywasz wtedy pienidzy robic uczciwie co czego inni
potrzebuj. Kamiesz i oszukujesz. Kradniesz. Nie bd nigdy kim takim. Nawet
jeli nigdy me pjdziesz za to do wizienia, kamstwo i oszustwo zrobi z ciebie
innego czowieka, kogo, kto pewnego dnia nie bdzie mg ze wstydu spojrze w
lustro; kogo, o kim inni w kocu dowiedz si, e jest zwykym zodziejem (
niezalenie od tego, w jak wymylny sposb bdziesz stara si wytumaczy swoje
kamstwa i oszustwa). Ludzie, ktrych podziwiasz najbardziej, na pewno nie
posuguj si kamstwem i oszustwem. Przede wszystkim chcesz zdoby co, co jest
jeszcze waniejsze ni pienidze. Szacunek dla samego siebie. Chcesz mie dobre
samopoczucie. Chcesz mc spojrze kademu prosto w oczy i zdoby jego uznanie.
Pienidze s jedn z miar tego, czy dobrze postpujesz. Jest to jednak tylko jeden ze
sposobw oceny. Zasadnicza sprawa to twoje zadowolenie. Powiniene umie
zdobywa pienidze i je traci, nigdy nie tracc przy tym poczucia wasnej wartoci i
szacunku dla siebie samego. Pamitaj, e twoim celem jest zdobywanie pienidzy
poprzez robienie rzeczy poytecznych - takich, za ktre inni ludzie zapac z ochot.To ty robisz pienidze, a nie one ciebie!
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
6/147
6
Rozdzia 2
Kim jeste?
Co mylisz o sobie? Gdzie widzisz swoje miejsce w wiecie? To najwaniejsze
pytanie, jakie musisz obie postawi.
Czy sdzisz, e potrafisz myle samodzielnie? A moe musisz czeka a wszystko ci
si powie?
Czy kiedy czytasz ksik, prbujesz zrozumie j sam? A moe czekasz a kto ci
powie, o co tam chodzi?
Czy uwaasz, e jeste wany jako jednostka? A moe mylisz, e liczysz si tylkojako cz jakiej grupy?
Kiedy robisz co, to dlatego, e naprawd sprawia ci to przyjemno? A moe
dlatego, e wanie tego oczekuj od ciebie inni?
Czy sdzisz, e kiedy bdziesz starszy, bdziesz mg pracowa na wasny rachunek
lub z innymi, ktrzy dobrowolnie cz si razem, eby co zrobi?
A moe mylisz, e po prostu musisz i pracowa dla kogo innego i robi
wszystko, co ci ka?
Czy ludzie, ktrzy produkuj i sprzedaj rne rzeczy s, twoim zdaniem, dobrzy i
poyteczni? A moe sdzisz, e prowadzenie interesw jest czym niedobrym,
przejawem chciwoci, a politycy powinni trzyma ich w ryzach?
Czy sdzisz, e jeli pracujesz ciej lub skuteczniej, to cakiem naturalne jest, e
otrzymujesz w rezultacie wicej? A moe, wedug ciebie, kady powinien dostawa
wszystkiego tyle samo niezalenie od tego, co robi?
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
7/147
7
Czy uwaasz, e powiniene by oceniany w szkole w zalenoci od tego, jak sobie
radzisz? A moe sdzisz, e wszyscy uczniowie w klasie powinni dostawa takie
same stopnie bez wzgldu na to, jak si ucz ?
Gdyby wikszo twoich kolegw powiedziaa, e kradzie to normalna rzecz, czymimo to zaprzeczysz? A moe przyczysz si do wikszoci?
Czy s takie sprawy, ktre uznae za suszne i nie odstpiby od nich nawet wtedy,
gdy wikszo si z nimi nie zgadza? A moe zanim sam podejmiesz decyzj,
czekasz co zrobi inni?
Czy sprawia ci przyjemno rozwizywanie amigwek i zastanawianie si nad
rnymi problemami? A moe wolisz rozrywki, ktrych inni dostarczaj tobie?
Czy uwaasz, e kiedy ty i twoi koledzy bdziecie starsi, potraficie zadba o swoje
sprawy? A moe, sdzisz, e tak naprawd zadba o ludzi moe tylko rzd?
Czy zarabianie pienidzy jest, wedug ciebie, nagrod za robienie tego, czego
potrzebuj inni ludzie?
A moe mylisz, e czerpanie zysku to co niewaciwego, i jest przejawem
chciwoci?
Czy sdzisz, e poeci i naukowcy powinni zarabia pienidze za to, co robi, dajc
innym ludziom rado lub im pomagajc? A moe sdzisz, e twrcy powinni
"suy" spoeczestwu i nie trzeba ich za to wynagradza?
Czy mylisz, e troska przede wszystkim o siebie to jedyny sposb, aby mie kiedy
do czasu i bogactwa, eby zatroszczy si o innych? A moe uwaasz, e
powiniene myle gwnie o powicaniu si dla innych?
Czy twoim zdaniem ludzie powinni spenia dobre uczynki wwczas, gdy maj do
tego przekonanie? A moe uwaasz, e ludzi trzeba zmusza do tego, bez wzglduna to czy tego chc czy nie?
Czy uwaasz, e ludzie powinni mie swobod robienia tego, na co maj ochot, jeli
nie przeszkadza to innym? A moe uwaasz, e wszyscy powinni y wedug
jednego systemu zasad?
Czy wedug ciebie ludzie powinni mie swoje wasne zasady, ktre uzgadniaj z
innymi ludmi ze swego otoczenia? A moe mylisz, e jaka specjalna grupa ludzi
powinna stworzy reguy dla wszystkich?
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
8/147
8
Czy uwaasz, e sposobem na skoczenie z ndz jest tworzenie bogactwa? A moe
sdzisz, e najlepiej zabra tym, co maj i da tym, ktrzy maj mniej?
Czy sdzisz, e najlepsz drog do zdobycia pienidzy jest robienie czego, w czym
jeste dobry i co sprawia ci przyjemno? A moe uwaasz, e aby mie prac izarabia pienidze, musisz zawsze robi rzeczy , ktrych nie lubisz?
Gdyby byo co, co chciaby robi, za czym by przepada, czy staraby si to robi
na wasn rk nie oczekujc, e kto ci za to zapaci? A moe uwaasz, e tylko
dlatego, e chcesz co robi, "spoeczestwo" powinno ci pomaga?
Czy sdzisz, e za decyzje, jakie podejmujesz w yciu, odpowiedzialny jeste ty sam?
A moe uwaasz, e zawsze robisz to, do czego, zmuszaj ci siy, na ktre nie masz
adnego wpywu?
Czy moesz pj wszdzie z dumnie podniesion gow, poniewa szanujesz
samego siebie? A moe wstydzisz si siebie, chocia przez innych jeste lubiany?
Gdyby cay wiat chcia pj na pnoc, podczas gdy ty miaby zamiar wybra si
na poudnie, czy wci prbowaby podj wypraw? A moe zawsze starasz si
poda szlakiem innych?
Czy uwaasz, e s sprawy dla ktrych warto zaryzykowa? A moe sdzisz, e
"spoeczestwo" powinno zagwarantowa, e wszystko w twoim yciu powinno by
absolutnie bezpieczne?
Czy uwaasz, e "spoeczestwo" to po prostu pewna nazwa wymylona na
oznaczenie innych ludzi? A moe sdzisz, e "spoeczestwo" ma swoisty, tajemniczy
ywot i jest czym waniejszym ni jednostki?
Jeli odpowiedziae "tak" na pierwsze z kadych dwch pyta w powyszych
punktach oraz "nie" na drugie z tych pyta, to ju opowiedziae si za wolnoci, jednostk i wolnym rynkiem. Jeli odpowiedziae odwrotnie, to jeste raczej
socjalist i moe nie spodoba ci si to, o czym mowa w tej ksice. Zamy jednak,
e jeste "za ".
Celem tej ksiki jest zachcenie ci do tego, aby tak szybko jak potrafisz i w jak
najmodszym wieku zabra si za wolnorynkowe przedsiwzicia. Chodzi rwnie o
to, eby pokaza, i ludzie, ktrzy wytwarzaj i sprzedaj rne rzeczy, s absolutnie
niezbdni do tego, aby wielkie wynalazki naukowe i rozwizania techniczne mogy
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
9/147
9
wkracza do naszego codziennego ycia, dziki czemu staje si ono zdrowsze i
pomylniejsze.
Wemy przykad z dawnych dziejw. Wielki matematyk Euklides dowid jak
konstruowa i dokadnie mierzy figury geometryczne. By to wany krok wrozwoju nauki, dziki czemu moglimy obserwowa wiat i wyciga wnioski, z
niego korzysta i chroni go dla naszych wasnych celw. Przypumy jednak, e nie
znaleliby si ludzie interesu, ktrzy zrozumieli to, o czym mwi Euklides, i nie
wykorzystaliby tej wiedzy do celw praktycznych? Geometria pozostaaby wwczas
jedynie zbiorem pewnych regu w standardowym rkopisie. Ludzie praktyki, kupcy,
podrnicy zorientowali si, e dzieo Euklidesa dostarczao umysowi wspaniaego
narzdzia dla dokonania zmian i ulepsze w naszym codziennym yciu. Twrcy
map poznali now metod mierzenia odlegoci. eglarze mogli w nowy sposb
wytycza szlaki swych podry. Ssiadujcy ze sob ludzie zdobyli moliwo
dokonania pomiaru swojej ziemi, aby kady mg dokadnie wiedzie, za jaki obszar
odpowiada. Samo posiadanie nabrao nowego sensu, kiedy ludzie mogli zmierzy
odlegoci wiksze ni te, ktre mona byo ustala dotychczas za pomoc kija czy
sznura. Dla budowniczych byo to nowe narzdzie pomocne w projektowaniu
budowli. Geometria znajdowaa i znajduje coraz szersze zastosowanie. Nadal jest
jednym z naszych wspaniaych narzdzi, gwnie dziki swym praktycznym
zastosowaniom dokonanym w yciu codziennym przez praktycznych ludzi. W
dzisiejszych czasach ludzie ci wykorzystuj najnowsze pomysy naukowe i
techniczne do pracy na rzecz czowieka we wszystkich dziedzinach. Komputery ju
dawno przeniosy si z laboratoriw do fabryk, domw, firm, dostarczaj rozrywki,
wkraczaj w kad sfer naszego ycia codziennego.Ludzi podejmujcych ryzyko zwizane z dostarczeniem czego nowego na rynek,
gdzie kady z nas ma okazj to kupi i pniej wykorzysta, nazywa si
przedsibiorcami. S to ludzie, ktrzy dostrzegaj istnienie pewnej potrzeby i
zaspokajaj j. Widz moliwo tam, gdzie nie zauway jej nikt inny, a nastpnie
robi interes.
W dawnych czasach wiat odkrywany by przez i wielkich nawigatorw eglujcych
na statkach dostarczonych przez przedsibiorcw, ktrzy gotowi byli wiele
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
10/147
10
zaryzykowa, eby stwierdzi, czy w innych stronach wiata znajduj si jakie
bogactwa. Wielcy naukowcy wspierani byli przez przedsibiorcw , ktrzy moe do
koca nie rozumieli tego, co robi naukowiec, ale wiedzieli, e kade przeomowe
odkrycie naukowe otwiera nowe horyzonty dla moliwoci praktycznych. Wielcyartyci czsto korzystali ze wsparcia ludzi, ktrzy wzbogacili si na handlu i mogli
dziki temu rozwija wasne umiowanie pikna przez wspieranie twrcw.
Postp cywilizacyjny zawdziczamy szukaniu nowych drg wzbogacania si. Jest
wprawdzie nadal wielu bardzo ubogich, ale stopniowe narastanie bogactwa na
Ziemi oznacza, e jest ich stosunkowo coraz mniej i e nawet najbiedniejsi mog
oczekiwa pomocy , ktra wczeniej nie bya moliwa. Decydujc rol w
powikszaniu bogactwa odegrali wanie przedsibiorcy.
Biblia mwi, e "mio do pienidzy jest rdem wszelkiego za". Kto, kto po prostu
uwielbia pienidze, nie dbajc o to jak zostay zdobyte, moe by czowiekiem
bardzo zym, nawet przestpc, dyktatorem politycznym czy faszywym prorokiem.
Pienidze nie s jednak zem same w sobie. S elementem systemu, ktry
wymylilimy po to, aby atwiej nam byo paci za rozmaite rzeczy, bez
koniecznoci, jak niegdy, ich bezporedniej wymiany.
Jeli pienidze lub bogactwo powstaje w wyniku tego, co ludzie uwaaj za
potrzebne, albo dziki dostarczaniu tego, co ludzie chc posiada i wykorzystywa,
to pienidze lub bogactwo jest wwczas po prostu miar stopnia, w jakim udao si
wyj naprzeciw ludzkim potrzebom czy pragnieniom, w tym sensie mona by
nawet powiedzie, e pienidze mog by rdem wielu rzeczy dobrych.
Kiedy widzisz dzi ludzi bardzo zamonych, ktrzy cae swoje bogactwo zdobyli
sami, chciaby pewnie dowiedzie si, jaka cecha ich wyrnia. Ot ich celem niebyo zwyke robienie pienidzy. Kochali nie pienidze, ale jak okrelon prac lub
zajcie. A jeli wykonywali je bardzo dobrze i ludzie wynagradzali ich za to kupujc
to co sprzedawali, bogacili si jednoczenie zadowalajc swoich klientw. Taka
wspaniaa postawa powinna cechowa kadego modego czowieka, ktry staje si
przedsibiorc.
Przyjrzyjmy si teraz istniejcym dzi wiecie rozmaitym systemom, ktre
wyznaczaj sposoby ludzkiego wsplnego ycia i produkcji.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
11/147
11
Rozdzia 3
Kapitalizm i inne izmy
Wyobra sobie, e razem ze swoimi kolegami znalaze si wanie w jakim
dziwnym, nowym wiecie, gdzie nie ma nikogo, kto powiedziaby wam, co macie
robi. Peno tam wszelkich maszyn potrzebnych do produkcji rozmaitych rzeczy i
nie brakuje paliwa. Jest wiosna, a wok wiele ziemi uprawnej. S te komputery,
dziki ktrym moesz otrzyma wszystkie informacje potrzebne do dziaania. A w
spiarni do jedzenia, bycie mogli wyywi si przez jaki czas.
Co zrobiby najpierw? By moe nic nie chciaby robi; niczym by si nieprzejmowa i troch si powczy. Niestety. Nic z tego. Musisz zacz planowa, co
bdziesz jad, kiedy spiarnia opustoszeje. Bdziesz te zapewne potrzebowa
jakiego dachu nad gow zanim przyjdzie zima. Stanie przed tob szereg wyborw.
Ekonomia, polityka, ideologia - to, o czym czytasz w gazetach, w ksikach o historii
i o spoeczestwie, to, co ogldasz w telewizji - wszystko jest zwizane ze sposobem,
w jaki ludzie dokonuj wyborw. Kiedy zastanawiasz si nad tym, ju jeste w
wiecie, gdzie jest wszystko, czego potrzeba ci do szczcia, wszystko, co pomoe
tobie i innym robi to, czego pragniecie. Wanie teraz bdziesz mg dokona
pewnych wyborw dotyczcych twojego przyszego miejsca w tym wiecie. O tym
wanie mwi ta ksika: o wyborach. O wyborach, ktrych moesz dokona wanie
teraz stajc si czci wiata twrczoci, pracy, pomysowoci i produkcji.
Nigdy nie jest si za modym, eby zabra si do tego.
Kady dzie twojego ycia peen jest rozmaitych wyborw. Nawet wtedy, kiedy nie
mylisz, dokonujesz wyboru; kiedy robisz tylko to, co ci ka inni, w rzeczywistoci
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
12/147
12
dokonujesz wyboru, by robi to, co mwi ci kto inny. Mgby powiedzie "nie". Ale
moesz te pomyle, e nie warto przysparza sobie kopotw. To take wybr.
A zatem jeste w tym zupenie nowym wiecie, ktry sobie wyobrazilimy i musisz
podejmowa decyzje. "Czy kady powinien nauczy si obsugiwa maszyny, apotem zaraz zabra si do siania jakich nasion? Czy jedni powinni pracowa przy
komputerach, podczas gdy inni przy maszynach a jeszcze inni przy uprawie rolin?
W jaki sposb zdecydowaby kto ma si czym zaj? Czy kady powinien czas robi
to samo? Jak sobie poradzisz, kiedy kto bdzie chcia robi co innego? Jak dugo
pracowa? Co powinnicie produkowa? Jak si dzielicie? Kto bdzie naprawia
maszyny? Kto myla o zaopatrzeniu w nowe? " Decyzje, decyzje i jeszcze raz
decyzje.
Kapitalizm jest jednym ze sposobw, jaki ludzie wybrali by stworzy oglne ramy
czy zbir wskazwek - co w rodzaju przewodnika - dla dokonywania wyborw.
Jest to jeden z wielu moliwych przewodnikw dajcych odpowiedzi na pytania
dotyczce waszego cakiem nowego wiata, jego maszyn, ziemi oraz sposobu,
wedug ktrego macie uoy wasze wsplne ycie.
Przewodnik ten mona porwna z rozmaitymi innymi systemami dokonywania
wyborw wystpujcymi dzisiaj w wiecie - z takimi systemami, jak socjalizm
demokratyczny, socjalizm, komunizm i totalitaryzm. Zacznijmy od tych innych
systemw i przypatrzmy si, jakich wskazwek udzielaj one nowemu wiatu, z
ktrym niespodziewanie zetknlicie si ty i twoi koledzy .
Gdybycie chcieli urzdzi wasz nowy wiat wedug wskaza socjalizmu, kilku
waszych kolegw zostaoby wybranych po to, aby podejmowa wszystkie decyzje za
ca reszt w ich posiadaniu znalazyby si w rezultacie maszyny, wikszo paliw, atake ziemia. Powiedzieliby, e wszystko naley do ludu, ale kontrol nad tym
sprawowaliby jego przywdcy. Mwiliby wam, co i kiedy moecie robi. Dozwolona
byaby prywatna wasno, by moe nawet jakie prywatne domy, samochody, ale
rzd socjalistyczny miaby bardzo istotny gos w sprawie sposobu ich posiadania i
uytkowania. Byoby nieco miejsca na niezalen od rzdu prywatn
przedsibiorczo, ale w rzeczywistoci tylko po to, aby dostarczaa ona rodkw, z
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
13/147
13
ktrych bdzie si oy na cele rzdu. Ostatnie sowo, w kadej sprawie bd mieli
przywdcy rzdzcej partii socjalistycznej.
Wasz nowy wiat bdzie zatem wyglda tak: kilku waszych kolegw zostanie
wybranych, aby sprawowa wadz. Bd mieli wadz nad najwaniejszymimaszynami i wikszoci paliwa do nich, a take nad wikszoci ziemi. Bd
decydowa o tym, ilu ludzi ma pracowa przy maszynach, a ilu przy uprawie ziemi.
Zadecyduj rwnie o tym, czy bdziecie mogli prowadzi samodzielne interesy,
ktre spac rachunki za wszystko, co chciaby zrobi rzd socjalistyczny - na
przykad za zapewnienie ludziom opieki zdrowotnej, urlopw wychowawczych lub
za cokolwiek innego.
Dobrym przykadem kraju, gdzie postpuje si wedug wskaza socjalistycznych jest
Szwecja. Rzd nie posiada wprawdzie wszystkich przedsibiorstw i fabryk, ale moe
nakaza ich faktycznym wacicielom, co maj robi. Rwnie podatki, jakie rzd
ciga z tych przedsibiorstw , wykorzystywane s do pacenia za przedsiwzicia
rzdu, ktre nie musz przynosi pienidzy.
Wielka Brytania to przykad kraju, gdzie znaczna cz przedsibiorstw i przemysu
staje si na przemian wasnoci rzdu lub osb prywatnych. W zalenoci od tego,
jaka grupa przywdcw zostaje wybrana, przewaa tam socjalizm albo prywatna
przedsibiorczo. Jest to gospodarka mieszana, znaczny nadzr nad wszystkim
sprawuje rzd. To take kraj, gdzie w gospodarce dzieje si na mian bardzo dobrze
lub bardzo le.
S take kraje, ktre same nazywaj si socjalistycznymi, gdzie przywdcy
pozwalaj ludziom na posiadanie jedynie bardzo maych firm. Wszystkie wielkie
przedsibiorstwa i przemys maj by zgodnie z wol przywdcw wasnocirzdu. Kady z tych krajw ma straszne kopoty gospodarcze. Tu i wdzie prbuje
si rozwiza te kopoty zezwalajc na to, by wiksz iloci firm i przedsibiorstw
przemysowych zarzdzay osoby prywatne zamiast rzdowych biurokratw.
Gdyby kilku twoich kolegw wyrzucio socjalistw i przejo wszystko dla siebie,
znaczyoby to, e postpujecie wedug wskazwek komunizmu. Koledzy ci
powiedzieliby wam, co i kiedy naley robi. Stworzyliby te parti polityczn, do
ktrej naleayby wszystkie maszyny i caa ziemia, ale obiecaliby, e bd dba o nie
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
14/147
14
tak, bycie wyszli na tym jak najlepiej. Mielibycie wwczas wybr, uwierzy im albo
nie, ale jeli chodzi o to, co ka wam robi, nie byoby adnego wyboru. Od czasu
do czasu przywdcy organizowaliby powszechne gosowanie, podczas ktrego
moglibycie odda gos na wybranego przez nich kandydata. Zazwyczaj byby totylko jeden kandydat na kade miejsce.
W warunkach komunizmu wasz nowy wiat wygldaby nastpujco: wasi koledzy
majcy wadz stworzyliby parti ludow i pozwolili ludziom do niej wstpowa,
jeli przyrzekn oni przestrzega wszystkich z gry ustalonych regu. Jeli wstpisz
do niej bdziesz w lepszej sytuacji ni ci ktrzy tego nie zrobili. Skoro partia byaby
wacicielem wszystkich maszyn i caej ziemi, jej przywdcy bd decydowali
rwnie o tym, kto dostaje ywno i ile jej dostaje, a take o tym, co ma by
produkowane. Powiedz te wyranie komu przypada jaka robota i gdzie ma j
wykonywa. Mog pozwoli wam na wybr przy kupnie towarw w swoich
sklepach, ale nie pozwol wam otworzy wasnego. Poziom ycia w kadym kraju
komunistycznym jest o wiele niszy ni w tych krajach, gdzie wikszo
przedsibiorstw i przemysu kierowana jest przez osoby prywatne, ktre dziaaj na
wasny rachunek i nie s rzdowymi biurokratami.
Wzorzec totalitarny oznaczaby , e tylko jeden z waszych kolegw przyjby wadz
nad nowym wiatem, stajc si silniejszym od wszystkich innych.
Mgby spra kadego i naprawd spierze kadego, kto nie bdzie posuszny.
Wszystko bdzie naleao do niego. Ustali wszystkie zasady. Kady wasz ruch
bdzie przez niego kontrolowany . Byaby to cakowita wadza dla jednego
przywdcy.
W warunkach totalitaryzmu wasz nowy wiat wygldaby tak: Wielki Wdz,dyktator, zatrudniby cz kolegw w swej armii albo w policji. Gdyby zrobi co,
co by mu si nie spodobao, wysaby ich natychmiast, eby si z tob rozprawili.
Jeli robiby wszystko, czego chce od ciebie dyktator, by moe pozwoliby ci on
nawet na posiadanie wielu rzeczy, na ktre masz ochot. Tak naprawd nie obchodzi
go to, czy obsugujesz maszyny czy zajmujesz si upraw roli. Dba jedynie o to, aby
kto to robi i aby robi to dokadnie, dziki czemu on sam bdzie mg mie
wszystko czego chce; Gdyby by bliskim przyjacielem dyktatora, mgby on ci
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
15/147
15
pozwoli na posiadanie wasnej firmy , a nawet na wzbogacenie si, ale wiksz
cz bdziesz zawsze musia mu odda.
W dzisiejszym wiecie; istniej wszystkie te system . Ich zwolennicy mwi, e w
mniejszym lub wikszym stopniu, wasno prywatna powinna by alboograniczona do kilku dbr osobistego uytku, albo zupenie zakazana. Socjalici
uwaaj, e powiniene gosowa na ludzi, ktrzy bd szefami, ale nie bdziesz
mg zmieni oglnych zasad. Komunici sprawujcy wadz wyznaczaj nowych
przywdcw. Kontrola, jak komunici i totalitaryci roztaczaj nad wszystkimi
swoimi obywatelami jest znacznie cilejsza.
We wszystkich tych systemach istniej ograniczenia skierowane przeciw wasnoci
prywatnej i prywatnemu zyskowi, przeciw swobodzie pozwalajcej ci produkowa i
sprzedawa to, co chcesz, studiowa i mwi to, na co masz ochot, czy choby mie
spokj, jeli nie czynisz nikomu krzywdy. W latach osiemdziesitych zaczo si
jednak dzia co bardzo dziwnego. aden z socjalistycznych, komunistycznych i
totalitarnych rzdw nie jest w stanie produkowa dostatecznie wiele, aby zaspokoi
potrzeby swych obywateli. Nie ma adnego socjalistycznego lub komunistycznego
kraju, ktry odnisby sukces, ktry mona mierzy swobod ludzi w dokonywaniu
osobistych wyborw i posiadaniem obfitoci dbr materialnych i usug w krajach
tych cigle czego brakuje i coraz wikszej liczbie ich mieszkacw nie podoba si to,
e s pozbawieni samodzielnoci.
I, rzecz dziwna, w niemal wszystkich socjalistycznych i komunistycznych krajach
dzisiejszego wiata przywdcy zaczli zdawa sobie spraw, e wolno jest dla
ludzi wana, e pracuj oni lepiej kiedy maj swobod, i e usiowanie planowania
gospodarki narodowej w najdrobniejszych szczegach po prostu nie przynosi takichefektw jak pozwolenie ludziom, by sami planowali swoje poczynania. W celu
poprawy poziomu ycia ludzie na caym wiecie zaczynaj zwraca si w stron tych
zasad, ktre s istotnymi elementami kapitalizmu!
O kapitalizmie niektrzy mwi, e jest wstrtny. Zdaje si, e ci, ktrzy najbardziej
go nie lubi, rwnie w najwikszym stopniu go nie rozumiej.
Kapitalizm to jeden z systemw , ktry ludzie stworzyli po to, eby lepiej yo im si
razem. Od wczeniej omawianych systemw rni go dwie bardzo wane rzeczy.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
16/147
16
1 . Kapitalizm opiera si na posiadaniu wasnoci przez poszczeglnych ludzi i ich
dobrowolne zrzeszenia. Jest to system, w ktrym prawo do wasnoci jest
podstawowym prawem czowieka. Jest to prawo do wasnoci wszelkiego rodzaju,
od ziemi po wiersze i piosenki, od maych sklepikw po wielkie przedsibiorstwa.2. Kapitalizm opiera si na swobodnym dokonywaniu przez czowieka takich
wyborw , na jakie ma ochot, pod warunkiem, e nie przeszkadza to jakiejkolwiek
innej osobie w swobodzie dokonywania wyborw .
Kiedy sprawa dotyczy wytwarzania i sprzedawania towarw , te dwa punkty cz
si ze sob i tworz to, co nazywa si wolnym rynkiem. Kraj uwaa mona za
kapitalistyczny , socjalistyczny lub komunistyczny w zalenoci od tego, na ile
zwraca si w nim uwag na te dwa punkty, a nastpnie, czy pozwala si tam
ludziom na swobod w produkcji i sprzeday bez mieszania si w te sprawy.
Nie ma dzi w wiecie kraju cakowicie kapitalistycznego. Nie ma te kraju, gdzie
dopuszczono by absolutnie wolny rynek, na ktrym ludzie maj swobod sprzeday
czy wymiany bez jakichkolwiek ogranicze. Najbardziej kapitalistycznym ze
wszystkich krajw s Stany Zjednoczone. Dziaania wolnorynkowe maj tu tak
wielk swobod, jak w adnym innym wielkim kraju. Jeli rozejrze si po wiecie,
jedno wydaje si pewne: im szerzej jaki kraj dopuszcza dziaania wolnorynkowe,
tym wyszy jest tam poziom ycia.
W Stanach Zjednoczonych, oglnie rzecz biorc, zachca si jednostki do posiadania
wasnoci wszelkiego rodzaju, od ziemi po wiersze, muzyk i odkrycia naukowe.
Rzd wymaga jednak, aby od rnych form wasnoci pacono podatki. Jeli ich si
nie paci, rzd moe zabra wasno. Posiadanie wasnoci nie jest zatem cakowite,
jak byoby to w kraju stuprocentowo kapitalistycznym Jest ono uzalenione odpacenia rzdowi pienidzy. Sam rzd, wadze federalne oraz wszystkie wadze
stanowe i lokalne posiadaj w istocie niemal 40 procent caej ziemi w Stanach
Zjednoczonych. A tam, gdzie rzd nie posiada wasnoci, moe ogranicza lub
kontrolowa jej wykorzystanie. Stany Zjednoczone maj to, co nazywa si
gospodark mieszan. Jest to mieszanina na og swobodnych dziaa
wolnorynkowych i wasnoci prywatnej oraz rzdowej kontroli i wasnoci, co
przypomina sytuacj w niektrych krajach socjalistycznych.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
17/147
17
Jednym z niezmiernie wanych wyborw, jakie stoj przed tob w yciu, jest to, czy
chcesz, aby twj kraj by bardziej kapitalistyczny czy bardziej socjalistyczny .
Ty i twoi koledzy znajdziecie si w nowym wiecie, w ktrym musicie dokonywa
jednego wyboru za drugim, w sprawie waszej pracy, sposobu ycia oraz sposobuustalania zasad, od ktrych bdzie zaleao, czy bdzie wam atwiej czy trudniej
postpowa tak, ja chcecie. Kiedy syszysz, jak ludzie mwi o tych sprawach, moe
ci si to wyda niezmiernie skomplikowane. Niestety, niektrzy mwi o bardzo
zawiych szczegach, zamiast o podstawowych faktach. Podstawowy fakt dotyczcy
zasad, jakie ustalamy po to, by umoliwi ludziom wsplne ycie jest taki, e,
mwic najoglniej, wszystkie te zasady dotycz stosunku ludzi do wasnoci.
Sprawa najwaniejsza. W absolutnie wolnym spoeczestwie ty i twoje ycie
uwaane s za najwaniejsz wasno prywatn. Moesz wwczas powiedzie, e
nie naleysz do nikogo. Ty jeste swoim panem. Nie ma dzi takiego spoeczestwa.
Nawet w kraju o najwikszej swobodzie, w Ameryce, posiadanie wasnoci nie jest
absolutne - w tym take wasnoci twego ycia i ciaa. W potrzebie rzd federalny
moe zada twojego ycia i ciaa, i wzi ci do wojska. Wielu ludzi uwaa, e
dobrze robi, bo nie wierz, e znajdzie si do takich, ktrzy broniliby kraju na
ochotnika. Niezalenie jednak od tego, jak zdaniem niektrych, jest to poyteczne
czy konieczne, pozostaje fakt, e ogranicza to twoj wolno i kontrol nad
najbardziej osobist wasnoci.
To samo odnosi si do dziaa, jakie podejmujesz, do twojej pracy , do tego, co
tworzysz, do twoich pomysw, odkry, wierszy, piosenek - do wszystkiego co
robisz. W zupenie wolnym spoeczestwie posiadaby te rzeczy i mgby robi z
nimi co chcesz, o ile nie przeszkadzaby komu innemu w korzystaniu z takiej samejswobody.
Najwaniejsza rnica pomidzy wszystkimi systemami istniejcymi w wiecie
polega po prostu na tym, ile z tego, co wytworzysz, wolno ci zatrzyma.
W Stanach Zjednoczonych, gdzie rzd zabiera cz wszystkiego co masz, nazywa
si to opodatkowaniem. Wadze wszystkich szczebli, od federalnych do lokalnych,
cigaj z ciebie podatki i wydaj te pienidze na cele, jakie uznaj za dobre dla
spoeczestwa. Amerykanie gosuj po to, eby wybra ludzi, ktrzy zdecyduj ile
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
18/147
18
pienidzy moesz zatrzyma i na co wyda reszt. Nigdy nie gosuje si na podatki,
czy na to, jak rzd ma je wydawa. W Stanach Zjednoczonych, gdzie kada forma
opodatkowania jest sumowana, zatrzymasz ponad poow tego, co wytworzysz i
zarobisz. Ze swoj powk moesz zrobi co chcesz. Moesz rwnie poszukasposobw na obnienie swoich podatkw. Niektrzy zmniejszaj je do zera.
Wymaga to jednak sporo zachodu i zazwyczaj oznacza, e musisz wynaj wielu
fachowcw, eby znaleli na to sposb. Wikszo ludzi po prostu paci. Czasami
ludzie korzystaj z "furtek podatkowych", eby zatrzyma wicej ze swego zarobku.
Brzmi to tak, jakby byo w tym co zego. Niektrzy uwaaj, ze przez te furtki
uciekaj pienidze, ktre w rzeczywistoci powinny pj dla rzdu. Inni powiadaj,
e te furtki sporo "kosztuj " rzd. Mwi, e wszystko, co uszczknie si rzdowi,
odbywa si "kosztem " nas wszystkich i jest nie w porzdku. S rwnie tacy , ktrzy
sdz, e jest to co w rodzaju dawania przez rzd pienidzy nielicznym wybranym.
Suchajc tych krytyk moesz odnie wraenie, e cokolwiek rzd w istocie
decyduje o wszystkim i e cokolwiek zatrzymujesz jest twoim szczeglnym
przywilejem. To nieprawda.
Kiedy mylisz o rzdzie, musisz pamita o jednej wanej rzeczy . Niezalenie od
tego, e mog ci si podoba jakie jego dziaania, musisz zrozumie, e nie tworzy
on sam adnego majtku. Wszystko, co robi, pacone jest pienidzmi, ktre w
gospodarce rynkowej zarobili inni ludzie. Wszystko, co rzd wydaje, musi by
najpierw wzite od ludzi, ktrzy to zarobili. Mona powiedzie, e rzd tworzy jaki
majtek tylko w jeden sposb, a mianowicie kiedy drukuje pienidze. Drukuje
banknot dolarowy kosztem kilku centw za papier i obsug maszyny . Kiedy
"sprzedaje" te nowe pienidze puszczajc je w obieg, mona by rzec, i wytwarza wten sposb olbrzymi zysk. Tak naprawd, nawet i tutaj nie ma zysku. Wszystkie
nowe pienidze s w rkach bankw tworzcych Federalny System Rezerw.
Pienidzy rzdowych nie nazywa si ju nawet pienidzmi Stanw Zjednoczonych.
O iloci nowych pienidzy drukowanych co roku decyduj same banki.
Inny sposb "robienia " pienidzy przez rzd to sprzeda obligacji dla wyrwnania
rnicy pomidzy wydatkami rzdu a tym, co otrzymuje on od obywateli w postaci
podatkw. Rnica ta zwiksza si z kadym rokiem. Obligacje mona uwaa za
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
19/147
19
nowy majtek, poniewa rzd sprzedaje je ludziom, eby powikszy gotwk, jakiej
potrzebuje w danej chwili. Pniej rzd musi paci odsetki od tych obligacji. Odsetki
wpychaj rzd w wiksze dugi, co oznacza, e dla uregulowania rachunkw trzeba
wydrukowa wicej nowych pienidzy. Skd pochodz pienidze na odsetki? Odciebie i od wszystkich ludzi, ktrzy pac podatki. Odsetki dugu federalnego
zabieraj dzi mniej wicej jedn pit wszystkich dolarw zebranych od
podatnikw. Oznacza to, e miliony ludzi pac podatki po to, by spaci odsetki
dugu federalnego i e stosunkowo bardzo niewielu kupujcych obligacje odsetki te
otrzymuje. I, co jeszcze ciekawsze, nie musisz paci podatkw od pienidzy , ktre
zarobisz na rzdowych obligacjach! Kupowanie wielu takich obligacji to jeden ze
sposobw, w jaki ludzie mog zatrzyma wicej ni poow tego, co zarabiaj.
W wielu innych krajach nie pozwol ci zatrzyma tak wiele z twojego zarobku, jak w
Ameryce. W krajach komunistycznych wszystko, co zarobisz, nalee bdzie do
ludzi, ktrzy planuj gospodark i ni kieruj. Kiedy przywdcy chc zmieni
wysoko twojego zarobku, twoj prac lub sposb wydawania pienidzy, ogaszaj
po prostu nowe zarzdzenie i musisz si do niego zastosowa. Polityka, jeli dobrze
si jej przyjrze, jest w kadym kraju czym, co zastpuje wolny rynek. To polityka, a
nie dobrowolna wymiana, ma decydowa o tym, komu si naley i ile, a take, co ma
by produkowane.
Kady ma chyba jakie zdanie o systemie politycznym, co, co odpowiada mu w nim
najbardziej. Wielu uwaa, e s rzeczy, ktre moe zrobi tylko rzd. Partie
polityczne mwi zazwyczaj, e rnice midzy nimi polegaj wanie na rnicach
pogldw na temat zakresu kompetencji rzdu. Jedna partia mwi, e rzd powinien
zajmowa si wikszoci spraw. Druga, e powinien bra na siebie nieco mniej.Obie gwne partie w Stanach Zjednoczonych zgodne s jednak co do tego, e w ten
czy w inny sposb rzd powinien robi mnstwo rzeczy.
Demokraci sdz, e rzd powinien mie kontrol nad biznesem. Uwaaj, e
ludziom prowadzcym interesy nie mona w peni ufa; jeliby ich starannie nie
pilnowa, zarobiliby za duo pienidzy. Demokraci nie sdz, aby na rynku
sprzedawca dostawa dokadnie tyle, ile kupujcy gotw jest zapaci. Ich zdaniem
biznesmeni zdobywaj nieraz nieuczciw przewag, zwaszcza dziki reklamie i
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
20/147
20
czsto mog wmwi ludziom kupno rzeczy niepotrzebnych. (Czy mylisz, e
wydaby kup pienidzy na co czego nie chcesz?).
Republikanie uwaaj, e rzd powinien okrela sposb, w jaki ludzie w naszym
kraju i w innych maj postpowa. Nie sdz, aby wszyscy mogli postpowasamodzielnie; jeliby ludzi nie pilnowa, mog mwi lub czyta niewaciwe rzeczy,
albo y w sposb niezgodny z przyjtymi zasadami. Republikanie uwaaj te, e
onierze amerykascy powinni broni wolnego wiata. Ich zdaniem, w obronie
naszego kraju przed komunizmem musimy posugiwa si karabinami, rakietami i
kulami. (Inni twierdz, e nasze idee wolnoci s o tyle lepsze od idei
komunistycznej, a nasz poziom ycia o tyle wyszy, e najlepszym sposobem
rywalizacji i obrony jest jak najwiksza wzajemna wymiana handlowa. Kiedy tamci
zobacz jak dobrze yje si innym w spoeczestwie rynkowym, by moe bd
chcieli je naladowa, a nie zniszczy.)
Gospodarka rynkowa dlatego jest tak wydajna i podoba si tak wielu ludziom,
poniewa pozwala kademu dokonywa wyboru. Ludzie produkuj towary albo
oferuj usugi, poniewa uwaaj, e inni potrzebuj tych towarw lub usug.
Podejmuj ryzyko. Jeli klienci nie zechc tego, to ludzie ci nie bd mogli sprzeda
swoich towarw i dostan po kieszeni. Ale pozostali nie s naraeni na straty.
Ponosz je tylko ci, ktrzy podjli ryzyko. Z drugiej strony jednak, jeli wielu ludzi
zdecyduje si kupi oferowane towary, to interes bdzie udany. Ci, ktrzy podjli
ryzyko, zostan wynagrodzeni. A nabywcy otrzymaj to, czego chc. W systemie
rynkowym moesz dokona dowolnego wyboru. Moesz postanowi co
produkowa. Moesz zdecydowa si na prac dla kogo, kto produkuje. Moesz
postanowi co kupi. Moesz zdecydowa, e czego nie kupujesz. Moesz wynajludzi, eby dla ciebie co robili. Moesz robi to sam. Moesz odoy troch
pienidzy i zaoy samodzielny interes. Moesz przekona innych, e to czego
chcesz, jest dobre - i zaoy wsplny interes. Poniewa ludzie na wolnym rynku
zawsze dokonuj swobodnych wyborw, prdko moesz zorientowa si, czego
ludzie chc, a czego nie chc. Szybko bdziesz wiedzia, czy ceny s za wysokie, czy
za niskie.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
21/147
21
Kiedy rzd prbuje ustali te rzeczy odgrnie, nie pozwalajc ludziom na
dokonywanie wyboru na rynku, musi po prostu zgadywa albo ustanowi sztywne
reguy, nie wiedzc tak naprawd, czego ludzie potrzebuj, lub co bd chcieli robi.
Rzd mwi niektrym ludziom, aby robili pewne rzeczy, niezalenie od tego, czytego chc czy nie. Nastpnie oferuj te towary innym, rwnie nie patrzc, czy oni
tego chc czy nie. Nigdzie na wiecie taki system nie dziaa naleycie. Jedn z
najwaniejszych spraw w systemie, gdzie ludzie mog posiada rzeczy i wybiera,
jest to, e ci, ktrzy naprawd chc co zrobi, i uwaaj, e bd za to
wynagrodzeni, wykonuj swoj prac o wiele lepiej ni ci, ktrym mwi si co maj
robi, nie zwaajc na ich wasne chci.
Nawet jeli pod wieloma wzgldami ludzie maj w swoim yciu swobod, to kiedy
nie mog wybiera tego jak, kiedy i gdzie maj pracowa, s niewolnikami w swojej
pracy. Niewolnicy musz robi to, co kae im ich pan. Podobnie jest z ludmi, ktrzy
nie mog dokonywa swobodnych wyborw na wolnym rynku.
Sednem systemu rynkowego, gdzie ludzie dokonuj swobodnych wyborw , jest
proces zwany popytem i poda. Kiedy popyt na jak rzecz jest bardzo wielki,
ludzie, ktrzy jej dostarczaj, prawdopodobnie zwiksz produkcj. Mog rwnie
podnie ceny skoro jest tak wielu chtnych. Musz jednak by bardzo ostroni. Jeli
cena bdzie za wysoka, ludzie przestan kupowa. Jeszcze waniejsze jest to, e
kiedy wzronie cena, zachci to innych do wejcia na rynek. Kiedy cena zacznie by
za wysoka, inni mog po prostu obniy swoje ceny. Jeli tak zrobi, bd zapewne
mieli wicej klientw ni ci, ktrzy ustalili ceny wysze. To by przykad rywalizacji
cen. Zapobiega ona zbytniej ich zwyce.
Jest oczywicie i inna forma rywalizacji. Wystpuje ona wtedy , gdy kto dostarczatowar czy usug, ktre s po prostu lepsze od wszystkich innych. Mog ustali
wysze ceny i wci mie wielu klientw, poniewa wiadomo, e to, co sprzedaj,
jest dobre. W przypadku tej rywalizacji inni mog stara si produkowa lepsze
rzeczy, aby przycign choby cz nabywcw. Wielu ludzi dowiaduje si o
towarach na rynku dziki reklamie. Rne ogoszenia staraj si namwi ludzi do
kupowania rozmaitych rzeczy tylko na podstawie wygldu reklamy. I niektrzy,
patrzc jedynie na obrazek, lekkomylnie kupuj. Ale nie musz. W systemie
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
22/147
22
rynkowym nikt nikogo nie zmusza do kupowania czegokolwiek. Inni natomiast
sprawdzaj towary, ktre maj zamiar kupi. Porwnuj jako. Porwnuj ceny.
Czytaj relacje o towarach. Radz si innych, ktrzy ju uywali tych rzeczy. A
zatem, jak wida, reklama jest tylko jednym ze sposobw zdobywania informacji wsystemie rynkowym.
Tak samo jak nikt nie moe ci zmusi do dokonania jakiego konkretnego wyboru
w systemie rynkowym, nikt te nie moe ci zmusi do przyjcia w nim jakiej
konkretnej roli. Moesz postanowi pracowa dla kogo innego. Moesz sprbowa
zaoy wasny interes. Moesz kupowa mnstwo rzeczy. Moesz zdecydowa, ze
nie kupujesz niczego (jeli masz na przykad zamiar powici czas uprawie
wszystkiego, co potrzebne ci do jedzenia). System rynkowy jest pod kadym
wzgldem spraw indywidualnego wyboru.
Jeli postanowisz zaoy samodzielnie interes, nie ma znaczenia, jak jeste mody -
s na to sposoby. Ju teraz moesz sta si twrczym elementem systemu
rynkowego. Moesz by kapitalist. Wszystko jest kwesti wyboru. A take dobrej
pracy i decyzji wykonywania jej, podczas gdy twoi koledzy mog postanowi robi
co, co ich zdaniem jest bardziej przyjemne. By moe uznasz, e praca dla siebie to
najwiksza rado ze wszystkich. Kiedy postanowisz pracowa dla siebie, szybko
zetkniesz si z kwesti prywatnej wasnoci i praw wasnoci.
Niektrzy nie lubi, kiedy przywizuje si du wag do praw wasnoci. Mwi, e
wasno nie moe by waniejsza ni ludzie. Wasno moe by o tyle nazywana
wasnoci, o ile jest czyja. Wasno to co, co naley do osoby lub organizacji.
Wasno nie moe mie adnych praw. To nie czowiek. Prawa maj ludzie.
Ustanowili oni ide praw czowieka jako rzecz najwaniejsz. Maj prawa, poniewazgodzili si na nie w ten czy w inny sposb, lub dlatego, e ludzie z potnych
instytucji, takich jak rzd, ogaszaj, jakie s te prawa. Prawa tego rodzaju nie istniej
w przyrodzie. S czym, co wymylili ludzie.
Tak czy owak, wszystkie prawa czowieka to prawa podstawowe. Jednym z nich jest
prawo do posiadania wasnoci. Niektrzy mwi, e jest ono wane, poniewa jeli
ludzie nie posiadaj czego - jakiej wasnoci, pomysu, pienidzy , domu, narzdzi,
ksiek czy czegokolwiek - nie mog planowa swojej przyszoci, nie mog
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
23/147
23
zawiera umw z innymi ludmi w sprawie wsplnych przedsiwzi. Kiedy tylko
nielicznym wolno posiada wasno, bardzo atwo mog oni rozkazywa innym, co
maj robi.
W krajach socjalistycznych i komunistycznych rzdzcy posiadaj tak wiele, e mogkademu nakazywa co ma robi. W krajach komunistycznych uwaa si nawet, e
ty sam nie jeste wacicielem siebie. Rzd uwaa, e naleysz do niego. Rzdy
komunistyczne i socjalistyczne twierdz, e s przeciw prawom wasnoci, natomiast
za prawami spoeczestwa. Tak naprawd jednak chodzi im o to, eby wasno
naleaa raczej do politykw czy przywdcw ni do ludzi.
W spoeczestwie kapitalistycznym bardzo wane jest, aby kady mia prawo i
moliwo posiadania wasnoci. W cakowicie kapitalistycznym spoeczestwie
podstaw byoby to, aby rzd nie prbowa powstrzymywa ci przed posiadaniem
wasnoci. W gospodarce mieszanej, takiej jak w Stanach Zjednoczonych, rzd
wydaje zarzdzenia i przepisy mwice, ile wasnoci mog posiada ludzie i co
mog z ni robi, ale na og rzd pozwala by korzystali ze swej wasnoci jak chc.
Pamitaj, e przez cae ycie bdziesz musia podejmowa decyzje wyraajce twoje
zdanie w tej sprawie. Czy bdziesz chcia, aby posiadanie wasnoci byo w jak
najwikszym stopniu spraw wolnego wyboru, czy bdziesz wola, aby rzd
wkracza tu coraz bardziej?
Zawsze, gdy dochodzi bdzie do politycznych dyskusji nad prawami do wasnoci,
usyszysz mnstwo sw o tym, e prawa czowieka s waniejsze ni prawo do
wasnoci. Pamitaj wtedy, e sprawa w rzeczywistoci dotyczy tego, czy wszyscy
ludzie powinni mie prawo do posiadania wasnoci, czy te powinien o tym
decydowa rzd. Wszystkie rzeczy, ktre nazywamy wasnoci, s w czyimwadaniu. Wielkie debaty polityczne dotycz tego, czy powiniene posiada jak
cz tych rzeczy, czy powinni posiada je politycy. Kiedy atakuje si prywatne
firmy dlatego, e czyim zdaniem stawiaj one wyej prawa do wasnoci ni prawa
czowieka, musisz pamita, e te firmy to zrzeszenia ludzi. Ludzi, ktrzy maj
prawa. A jednym z tych praw, jak uwaa wielu z nas, powinno by prawo do
posiadania wasnoci. Nie chodzi zatem w istocie o wasno, ale o prawa czowieka,
o to, ktrzy ludzie powinni mie prawa do posiadania wasnoci. Jednostki, grupy
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
24/147
24
jednostek, stowarzyszenia i spki? A moe politycy? Tej kwestii zapewne nigdy nie
rozstrzygnie si raz na zawsze. Powiniene jednak zastanowi si, co ci jest blisze.
Nigdy nie jest za wczenie, eby zacz o tym myle.
Moesz si spotka z jeszcze innym zdaniem na temat wasnoci. Mwi si czasem,e nikt nie powinien posiada jakiejkolwiek wasnoci - ani rzd, ani jednostka.
Wasno, twierdzi si, powinna nalee do kadego. Zazwyczaj uywa si tego
argumentu w przypadku ziemi. Powiada si, e nikt nie powinien jej posiada, e
powinna by dostpna dla kadego.
Zastanw si nad tym przez chwil. Jeli ziemia nie jest niczyj wasnoci, to nikt
nie jest za ni odpowiedzialny. Jak ludzie troszcz si o wasno, ktra do nich nie
naley? Dbaj o ni, czy tylko uytkuj? Przypumy, e jest jaki kawaek ziemi, do
ktrego wszyscy maj dostp. Zamy, e ziemia ta nadaje si do wypasu byda.
Powiedzmy, e masz nieco krw. Puszczasz je tam na wypas. Wtedy kto inny
przyprowadza tam swoje bydo. Teraz moesz zacz si martwi. Zdasz sobie
spraw, e pewnego dnia caa trawa zostanie zjedzona. Zanim tak si stanie,
bdziesz zapewne chcia wykarmi jak najwicej swoich zwierzt. Zapdzasz ich
coraz wicej na ziemi "nalec " do kadego. Twj ssiad robi to samo. Nikt z was
nie jest odpowiedzialny za ziemi. Nikt jej nie posiada. Jest darmowa. Zanim si
zorientujesz, ziemia zostanie zniszczona, ogoocona, nie bdzie ju nadawa si do
uytku dla nikogo. Gdyby kto posiada t ziemi, byby w stanie dba o ni i
zapewni jej waciwe uytkowanie. Miaby powd, aby to robi, poniewa byaby to
jego wasna ziemia, miejsce, ktre miaoby mu suy przez lata. Ludzie zawsze
bardziej dbaj o swoj wasno ni o tak, ktra do nich nie naley .
Niegdy w Stanach Zjednoczonych firmy drzewne wyciy ogromne poacie lasu wpnocno-zachodniej czci kraju. Ludzie zaczli wini za to kapitalizm. Mwili, e
chciwi kapitalici wycili wszystkie drzewa dla zysku i nie zadbali o posadzenie
nowych. To zupene nieporozumienie. Prawda jest taka, e ziemia naleaa do rzdu.
Rzd nie pozwoli poszczeglnym osobom, grupom ludzi czy firmom posiada tej
ziemi na wasno, lecz na krtko puci j w dzieraw. Dzierawcy nie mogli by
zainteresowani t ziemi na duej, wic ogoocili j jak tylko mogli w cigu tego
krtkiego okresu. Tam, gdzie ludzie mogli posiada lasy na wasno, opiekowali si
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
25/147
25
nimi bardzo dobrze, dziki czemu mamy dzi drzewa dostatek. Sprawy tego rodzaju
wolny rynek rozwizuje bardzo dobrze. Skania ludzi, by planowali
perspektywicznie w celu jak najlepszego wykorzystania swej wasnoci.
Niezalenie od tego jak drobny na pocztku moe by twj udzia w wolnym rynku,przyczyni si on do oglnej pomylnoci ludzi. Niektrzy mog nazwa ci chciwym
dlatego, e chcesz co mie i zarabia pienidze. Nie daj si zbi z tropu. Nie czuj si
winny z tego powodu, e chcesz samodzielnie zarabia pienidze. Nie czuj si winny
dlatego, e zamiast naladowa kolegw, masz zamiar robi co, co tobie daje
zadowolenie. Jeli wolisz raczej zarabia pienidze ni patrze w telewizor, to nie ma
powodu eby czu si winny. Nikomu nie szkodzisz. Bdziesz pomaga ludziom.
Zarabiasz pienidze dla siebie, robic co, lub sprzedajc co, czego potrzebuje kto
inny. Dopki tego nie zrobisz, po prostu nie zdobdziesz adnych pienidzy. Czy to
chciwo? Wyglda to raczej na uczciw wymian.
Jeli jeste bardzo dobry w tym co robisz i zdobdziesz do pienidzy, aby podj
co nowego, albo kupi nowe wyposaenie dla rozwijania twojego przedsiwzicia,
pomoesz wszystkim ludziom, ktrzy tobie chc co sprzeda. By moe bdziesz
nawet mg pozwoli sobie na zatrudnienie innych. To z kolei pomoe im.
Zarabianie pienidzy w systemie kapitalistycznym to pod kadym wzgldem
robienie tego, czego chc inni. Im wicej dla nich robisz, tym wikszy bdzie twj
dochd. Tym wicej bdzie miejsc pracy. Tym wicej kupisz rzeczy , co pomoe z
kolei tym, ktrzy je produkuj. Ten cykl dziaa wolnorynkowych zatacza szerokie
krgi, a wraz z nim coraz bardziej podnosi si poziom ycia ludzi.
Niektrzy sdz, e gdyby rzd nie kontrolowa kapitalistw, pewnego dnia jeden z
nich mgby zawadn wszystkim i zagarn wszystkie pienidze. Nie jest tomdre. Co zrobiliby wwczas pozostali? Oczywicie zaczliby wymian midzy sob
i znw zapocztkowaliby tym samym cykl kapitalistyczny. Zastanw si, kto
potrafiby sprzeda cokolwiek komu, kto posiadaby wszystko? Jego rynek byby
skoczony - a wasz staby otworem!
Wolny rynek i prywatna wasno oraz gospodarcze dziaanie popytu i poday
pomogy ludziom dokona wielu rzeczy. Dziki temu mona byo midzy innymi
napisa wiele piosenek, zbudowa wiele mostw, dokona wielu wynalazkw,
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
26/147
26
wyleczy i wyywi wielu ludzi. Dokonano tu wicej wspaniaych rzeczy, ktre
pragn robi ludzie, ni w jakimkolwiek innym spord istniejcych kiedykolwiek
systemw. Amerykanie maj szczcie, e yj w kraju o takiej wolnoci. Miliony
ludzi chtnie zamienioby si z nimi miejscami.Reszta ksiki mwi o tym, w jaki sposb moesz przyczyni si do utrzymania
ywotnoci wolnego rynku i jak moesz skutecznie wczy si w niego, niezalenie
od tego, jak jeste mody.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
27/147
27
Rozdzia 4
Praca - wspaniay wiat
Niezalenie od tego ile masz lat, nie jeste za mody, eby zacz pracowa. Moesz
pracowa dla siebie, eby zdobywa pienidze na wasne potrzeby.
Moesz pracowa pomagajc ludziom z ssiedztwa lub z okolicy. Moesz pracowa
po to, eby pomc swojej rodzinie. Moesz pracowa, aby nauczy si czego wicej
o rzeczy, ktr naprawd robiby z wielk ochot. Powd, dla ktrego chcesz
pracowa, zaley od ciebie. Ale fakt, e moesz pracowa jest jedn z zalet ycia w
kraju o takiej wolnoci jak ma Ameryka.Syszae chyba, e istniej prawa, ktre nie pozwalaj na prac dzieci. S takie
prawa. Zostay ustanowione w czasach, kiedy wiele maych dzieci zatrudniano za
bardzo nisk pac do pracy w ciemnych, niezdrowych pomieszczeniach, do
wykonywania czynnoci niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, a dniwka
bya tak duga, e zupenie nie miay one czasu, eby nauczy si robi czego
innego. Ale nawet gdy tak byo, wiele spord tych dzieci, kiedy stay si dorosymi
ludmi, zaoyo wasne interesy i znalazo szczcie we wasnej rodzinie. Jeszcze i
dzisiaj wcale nie jest atwo zatrudni dzieci, a niemal niemoliwoci jest zrobienie
tego w penym wymiarze godzin. Nie jest jednak niemoliwe, aby modzi ludzie
zajli si prowadzeniem interesu - pracujc na wasn rk, razem z kolegami, lub ze
swoimi rodzicami. Musz jeszcze chodzi do szkoy , ale czas po lekcjach naley do
nich. Niektre dzieci odbywaj zajcia szkolne w swoich wasnych domach. Dla nich
praca moe by po prostu czci codziennego ycia.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
28/147
28
Ale dlaczego miaby pracowa? Niektrzy mwi, e kiedy jeste mody
powiniene tylko si bawi. Mwi, e dziecistwo to okres, w ktrym powiniene
zachowywa si jak dziecko. A jak zachowuj si dzieci? Niektre bardzo niemdrze.
Cz chce tylko oglda telewizj. Inne chc wycznie si bawi. Jeszcze inne -chodzi po sklepach. Kiedy Mozart by dzieckiem, tworzy wspania muzyk Paul
Jones jako nastolatek dowodzi okrtem wojennym. Edison ju jako dziecko
dokonywa rnych wynalazkw. Wiele dzieci pomaga dzi w dokonywaniu odkry
naukowych, komponuje muzyk, pisze opowiadania, maluje obrazy , zakada
samodzielny biznes. Ci modzi ludzie pracuj.
Nie ma jakiego jednego sposobu dziecicego zachowania. Niezalenie od tego, jak
jeste mody, jeste osob, osob ludzk o takich samych moliwociach robienia
dobrych a nawet wielkich rzeczy jak inny, stary czy mody. Myl, e dzieci powinny
si tylko bawi, jest dla nich obraliwa. Kiedy mody czowiek postanawia robi co
innego ni zabawa, to przypuszczalnie dlatego, e to, co wybra, jest bardziej
interesujce, przyjemniejsze. Kiedy znajdziesz co, na co miaby wicej ochoty ni
na zabaw, jeste ju dostatecznie dorosy , eby przesta si bawi i zacz
znajdowa rado w czym innym. Niektrzy spord starszych mog powiedzie,
e to wstyd, e nie zachowujesz si jak dziecko, skoro jeszcze moesz. By moe
auj, e sami nie mog ju si bawi. A moe nie lubi swojej pracy? Czy jest co,
co sprawia ci wiksz rado ni dziecica zabawa? Jeli tak - powiniene to robi!
Rwnie wwczas, kiedy jest to praca. Jeli chcesz zarabia na tym pienidze,
powiniene sprbowa. Ale jeli chcesz to robi bez zarabiania pienidzy i moesz
znale na to sposb - to te wietnie. Chodzi o to, e im wczeniej zaczniesz robi
co, co lubisz, co co mgby robi nawet wtedy, kiedy bdziesz starszy, tym lepiejdla ciebie. Nigdy nie jest za pno na to, eby zacz. Dlaczego nie zacz od dzisiaj?
Aby zorientowa si we wszystkich istniejcych moliwociach, przyjrzyj si teraz,
co zrobili inni modzi ludzie. A nastpnie sprbuj wymyle co, co by moe
nikomu innemu nie przyszo do gowy. Kim Moriarty i Julie Tervo z Lancaster w
stanie Massachusetts, zaoyy swj wasny interes o nazwie Wiejskie Koty. Kiedy
miay po dwanacie lat, zaczy robi zwierztka z gagankw. Robiy due koty jako
stopery do drzwi i mae "kociaki" jako maskotki i zabawki na choink. Pracoway po
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
29/147
29
lekcjach, a w czasie wakacji przez cay dzie. Julie zszywaa kawaki materiau na
maszynie, a Kim malowaa rcznie kocie mordki. Odoyy nieco zarobionych
pienidzy i kupiy za nie wiksz ilo materiaw. Interes szed bardzo dobrze. Po
jakim czasie przerzuciy si na misie z perkalu.Dziewicioletni Jesse Bartels z Laguna Beach w Kalifornii robi z gliny rczki do
szczotek do zbw. Uchwyty zrobione byy w ksztacie potworkw, jakie Jesse
widzia na filmach albo sam wymyla. Jego ojciec jest artyst ceramikiem i ma
pracowni blisko domu. Jesse sprzedaje swoje wytwory na miejscowym targu
rzemielniczym.
Heather Brackeen i Stacey Smit, wtedy jedenastolatki, z Albuquerque w stanie Nowy
Meksyk, otworzyy swj wasny sklep o nazwie Czenko. Mieci si on w sypialni
Heather. Dziewczta zaprosiy znajomych i krewnych do obejrzenia sklepu, gdzie
mona byo zamwi rcznie tkane szaliki, dywaniki, portmonetki i uchwyty do
czajnikw. Dziewczta zaczy prowadzi swj interes, kiedy dostay od rodzicw na
gwiazdk warsztaty tkackie. Interes przynosi do pienidzy zarwno na wydatki,
jak i na oszczdnoci. Do notowania swych kosztw i zyskw dziewczynki uyway
domowego komputera.
Nick i Alex Karvounis, czternastoletnie bliniaki z Timonium w stanie Maryland,
onglowali i wykonywali magiczne sztuczki na dziecicych przyjciach
urodzinowych. Cz swoich zyskw chopcy odoyli na opacenie szkoy , a cz
na nowe przybory magiczne.
Trzy dziewczynki w wieku 11, 12 i 13 lat, prowadziy wasny interes w Bexley, w
stanie Ohio. W okolicznych pojemnikach na miecie znajdoway przedmioty
wymagajce jedynie drobnych napraw, odmalowania, zszycia, wyczyszczenia czyinnej niewielkiej reperacji. Nastpnie dziewczynki sprzedaway to do sklepu z tanimi
towarami, prowadzonego przez Towarzystwo Walki z Rakiem, a zyski dzielone byy
z t organizacj po poowie.
Michael Whiting z Douglas na Alasce, zosta rybakiem w wieku omiu lat. Jego brat,
Cory, zosta rybakiem, kiedy mia jedenacie lat. Michael pracowa gwnie na odzi
swego ojca, ale te i dla innych rybakw. Ukada sieci, czyci ryby, przekada je
lodem. Latem pracowa w penym wymiarze godzin. "Musisz nauczy si obywa
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
30/147
30
niewielk drzemk i nie moesz ba si krwi, brudu i cikich adunkw",
powiedzia Michael.
Hal Abrams z Denver w stanie Colorado mia czternacie lat, kiedy nakrci swj
pierwszy trzyminutowy film i sprzeda go telewizji. Zrobienie filmu zajo mu tylkopar tygodni. Film opowiada o psie stepowym yjcym w okolicy.
Javier Corral Jurado z Ciudad Juarez z Meksyku, mia zaledwie 13 lat bdc
zaoycielem, reporterem, fotografem, redaktorem i wydawc El Chisme, ("Plotka ").
Jego pismo ukazywao si co dwa tygodnie majc 1500 czytelnikw .
Szsta klasa szkoy podstawowej w Buckingham w stanie Pensylwania zaoya
wasn firm w ramach programu zaj przewidujcego nauk prowadzenia
interesw. Dzieci postanowiy ozdabia nadrukami koszulki sportowe i je
sprzedawa. Sprzedaway je do rnych firm drog pocztow. Zarobione pienidze
poszy na cele dobroczynne, na zakup ksiek dla szkoy i opacenie wycieczek
klasowych.
Siedmioletni Donny Kanz postanowi zosta spawaczem. Produkowa i sprzedawa
motki. Przycina kawaki metalu pi elektryczn, nastpnie spawa je i szlifowa
ostre brzegi. Gotowy produkt malowa. Wyrb jednego motka zajmowa mu okoo
pitnastu minut. Motki sprzedawane byy do kompletw narzdzi dla kierowcw
ciarwek. Donny pracowa w warsztacie spawalniczym swego ojca.
Kiedy Carlson Levit z Belveder w Kalifornii mia czternacie lat, odoy ju tysic
dolarw z pracy przy roznoszeniu gazet. Po przeczytaniu ksiki o inwestowaniu w
akcje, zainteresowa si gied. Zainwestowa swj tysic, a czternacie miesicy
pniej jego inwestycja warta bya ju osiem tysicy dolarw. "Inwestowanie wymaga
wiele cikiej pracy. Musz bada wszystkie firmy, w ktre inwestuj", powiedzia Carlson.Kiedy bdzie starszy, chce by koszykarzem i bankierem.
Shawn Welcome z Sedro Wooley w stanie Washington, pracowa w lecie przy
zwzce drzewa. Zakada liny wok pnia citego drzewa, a maszyna je wycigaa.
Jego praca czsto zaczynaa si o trzeciej rano. Kiedy skoczy szko, chce na stae
zatrudni si przy karczowaniu drzew.
W jednym z najbardziej znanych czasopism w kraju, Nation's Business z listopada
1985 roku, znajdujemy informacj o modych ludziach, ktrzy zaoyli wasny
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
31/147
31
interes: "Pitnastoletni Robert Lewis Dean poyczy od rodzicw tysic piset dolarw,
kupi Cadillaca z 1972 roku, wyremontowa go i sprzeda z zyskiem. By to pocztek jego
kariery . W wieku lat szesnastu zaoy firm, nastpnie sprzeda j za sto tysicy dolarw i
zaoy now. Jeszcze jako nastolatek Dean prowadzi wiele interesw w branysamochodowej". "Badania wykazay, e ponad poowa spord wszystkich modych
przedsibiorcw to pierworodni, a wielu z nich pochodzio z rodzin imigrantw. Niektrym
chodzi gwnie o zdobycie pienidzy, ale wikszo kieruje si pragnieniem samodzielnego
ksztatowania swego losu".
"Wszyscy oni posiadaj oczywicie cechy, jakich mona oczekiwa u takich jednostek:
pomysowo, inteligencj, zdrowe samopoczucie, energi, wiadomo celu dziaania ".
"By moe najbardziej ujmujc cech nastoletnich przedsibiorcw jest ich bujny optymizm.Wychowywani w czasach terroryzmu, nieszcz i groby katastrofy nuklearnej, wyroli na
praktycznie mylcych ludzi sukcesu".
"Wczenie zakochali si w wiecie biznesu i szybko wyszli poza tradycyjne dziecice
przedsiwzicia, jak sprzedawanie lemoniady, pilnowanie maych dzieci itd. , stajc si
prawdziwymi ludmi interesu. S wytworem pokolenia wychowanego tak, by docenia sztuk
i nauk biznesu".
"Verne C. Harnish, prezes Stowarzyszenia Przedsibiorcw powiedzia: Mody przedsibiorca pojawia si jako bohater tego pokolenia. S ju pocztki ruchu na rzecz wprowadzania w
szkoach rednich, a nawet w podstawowych, zaj o przedsibiorczoci. Spoeczestwo
przechodzi okres przemiany.Wkraczamy w epok informacji".
"Przedsiwzicia nastolatkw czsto zaczynaj si skromnie, ale rozwijaj szybko. John Storb
kiedy by w szstej klasie zacz od koszenia trawnikw. Skoncentrowa si na zebraniu
klienteli w zamonej okolicy pnocnozachodniej czci okrgu Kolumbia. Gdy poszed do
szkoy redniej, zna si ju na wszystkich gatunkach rolin ogrodowych hodowanych w
caym okrgu. Dzisiaj, w wieku lat dziewitnastu, jest szefem firmy wiadczcej usugi
ogrodnicze. Jego obroty wyniosy 125 tysicy dolarw. W cigu dziesiciu lat ma zamiar
stworzy najwiksze centrum ogrodnictwa w caym okrgu". "Modzi przedsibiorcy
dostrzegli przyszo - i ona naley do nich".
Jedna z naszych ulubionych historii opowiada o chopcu, ktry zaoy wasn firm.
Informacja pochodzi z czasopisma Black Enterprise z czerwca 1986 roku. Kenneth
Carter ma pitnacie lat i od dwch lat jest wacicielem firmy dostarczajcej
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
32/147
32
produkty spoywcze w Gary w stanie Indiana. Jego ojciec jest hutnikiem, a matka
inspektorem policji. Ma czterech braci i uwielbiajcych go dziadkw, ktrzy zawsze
wspierali jego przedsibiorcze dziaania. Pracowa niemal cae swoje ycie,
sprzedajc wszystko - od gazet i hot dogw po sodycze i karty na Boe Narodzenie."Wczenie zajem si biznesem, bo nie mogem znale nikogo, kto by mnie zatrudni" mwi
Carter. Jest ukadnym i powanym modym czowiekiem; lubi nosi garnitury i
krawaty, a kiedy pokazuje si publicznie, ma zawsze za sob teczk. Zasiada w
radzie modzieowej przy burmistrzu, wystpowa w znanym programie
telewizyjnym "Donahue", a jako mody przedstawiciel Krajowej Konwencji
Baptystw objecha ju cay kraj.
W wieku dwunastu lat Carter bra udzia w weselu obsugiwanym przez wynajt
firm. Wykorzystujc okazj do zdobycia dowiadcze, podszed do wacicieia
firmy i zaproponowa, e bdzie pracowa w kuchni za darmo. Kiedy pokaza, e
potrafi co wicej, waciciel zaoferowa mu sta pac. Po pewnym czasie Carter
doszed do wniosku, e mgby oferowa te same usugi przy mniejszych kosztach.
Rozmawia o pomyle zaoenia tego rodzaju wasnej firmy z kolegami, gwnie ze
szkoy redniej, ale oni starali si go zniechci. "Nie wierzyli, e dam rad to zrobi. Ich
wtpliwoci oczywicie jeszcze bardziej mnie zdopingoway". Pracowa jeszcze p roku
dla tamtej firmy, po czym odszed z niej, eby otworzy wasny interes.
"Niektrzy wci uwaaj mnie za dziecko. Nawet jeli mam pitnacie lat, nie znaczy to
wcale, e jestem gorszy. Musz im grzecznie mwi, e znam swj fach". Carter zatrudnia
stale dziesi osb, w tym zastpc do spraw zarzdzania i kierowc, waciciela
mikrobusu, jakim si posuguj (Carter jest za mody, eby mie prawo jazdy). Ci
dwaj maj po osiemnacie lat. Pozostaa semka to koledzy i koleanki ze szkoyCartera i maj od czternastu do szesnastu lat. Pracuj jako kelnerzy lub myj
naczynia.
Chopak nauczy si wykorzystywa fakt posiadania wasnych pienidzy. Zaraz po
otwarciu swojej firmy zaoy konto w pobliskim banku. Pniej, kiedy chcia
wycofa cz pienidzy, powiedziano mu, e nie moe tego zrobi bez podpisu
rodzicw. Jego matka bya akurat w pracy, wic Carter bronic swego odpar: "Skoro
byem wystarczajco dorosy, eby zoy tu pienidze, to jestem te do dorosy, eby je
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
33/147
33
podj". I udao mu si. Ostatnio jego dochody brutto wynosz okoo dziesiciu
tysicy dolarw.
W Ameryce tradycyjnym symbolem pracy dla dziecka jest stoisko z lemoniad
wystawiane w lecie na chodniku przy podmiejskim domu. Nie ma w tym nic zego.Im wicej takich stoisk, tym lepiej. Przyjrzyjmy si jednak temu bliej i sprbujmy
zrozumie, kiedy moe to by czym innym ni autentycznym prywatnym
przedsiwziciem - czym, co jest raczej z lekcj dla dziecka, ktre chce zaoy
wasny biznes.
Moe by na przykad tak, e wszystkie cytryny uywane do lemoniady zostan
kupione przez rodzicw . Dziecko prowadzce stoisko moe po prostu uwaa to za
normalne i nie pomyle o tym, e aby jego punkt naprawd przynosi pienidze,
musi ich by dosy na zwrcenie mamie czy tacie za wszystkie cytryny i jeszcze
troch powinno zosta. To co zostaje, bdzie nazywao si zyskiem. Bd to
pienidze rzeczywicie zarobione na sprzeday lemoniady.
S i inne rzeczy, ktre musisz wzi pod uwag. Jeli ich nie uwzgldnisz, bdzie to
zabawa w biznes, a nie prawdziwe prowadzenie interesu. Zamy, e dzbanki,
ktrych uywasz do mieszania i podawania lemoniady pochodz z domowej szafki.
Gdyby prowadzi prawdziwy interes, dzbanki stanowiyby cz tak zwanego
wyposaenia kapitaowego, wyposaenia, ktre jest ci niezbdne zanim zabierzesz si
do dziea. Cytryny, to bdzie cz twoich surowcw. Chodzi o to, e skd musisz to
wyposaenie zdoby. Nikt ci go raczej nie da. Jednym ze sposobw jego zdobycia
bdzie zaoferowanie akcji lub udziaw w twojej firmie. Te udziay wymieniasz za
pienidze, ktre kto ci daje na zakup wyposaenia.
Wrmy zatem do dzbankw. eby twoje stoisko byo prawdziwie prowadzonymbiznesem moesz sprzeda rodzicom udziaw nim w zamian za dzbanki. Oznacza to,
e maj oni udzia we wszystkich twoich zyskach. Jeli wyoyli rwnie pienidze
kolejny na cytryny, powinni za to otrzyma udzia. A co z tym kawakiem trawnika,
ktry zajmie twoje stoisko? W prawdziwym biznesie musiaby albo kupi albo
wydzierawi teren pod swoje przedsiwzicie. Jeli zatem chcesz, eby wszystko
byo prawdziwe, powiniene zadecydowa, ile zapacisz za dzieraw terenu. Jest
jeszcze ld. Te nie jest za darmo. Kto musia zapaci za prd zuyty do jego
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
34/147
34
zrobienia. w prawdziwym interesie ten koszt byby bardzo wany i musiaby
wiedzie dokadnie co do grosza, ile wynosi. Nie zapomnij te o koszcie szklanek,
ktrych uyjesz do podawania lemoniady. A koszt tablicy, ktr umiecisz, eby
powiedzie ludziom o twoim stoisku? To jest reklama. Take powiniene wiedzie, ileto kosztuje. Co do grosza.
Dlaczego wszystko to tak wane? Ot gdyby tego nie wiedzia, nie mgby w
aden sposb zorientowa si, czy twj interes jest udany czy nie. Zupenie nie
wiedziaby, ile da za lemoniad. Nie wiedziaby, czy w ogle warto byo
zabiera si za prowadzenie interesu. Niezalenie od tego, jaki rodzaj interesu
bdziesz chcia prowadzi, musisz wiedzie wszystko o kosztach, jakie si z tym
wi. O niczym nie zapomnij. Rnica pomidzy sukcesem a niepowodzeniem
moe zalee od kilku groszy, ktre zapomnisz wzi pod uwag.
Mwic o lemoniadzie zapomnielimy na przykad o cukrze. Niektrzy z twoich
klientw bd na pewno chcieli lemoniad bardziej sodk, inni mniej. Wybr
midzy sodk a cierpk lemoniad moe by istotn spraw przy sprzeday
lemoniady. Musisz jednak wliczy koszt cukru. Przypumy te, e bierzesz do
pomocy jednego ze swoich kolegw. Moesz go zatrudni. Bdzie to oznaczao, e
obiecujesz paci pewn ilo pienidzy (miesicznie lub tygodniowo ) temu, kto ci
pomaga. Bdziesz musia paci te pienidze niezalenie od tego, czy stoisko
przynosi dochd, czy nie. S to koszta pracy. Jeli zgodzisz si je paci, s to koszta
stae, bez wzgldu na to, ile zarobisz. Moesz je zmieni na przykad w ten sposb, e
przyjmiesz t osob jako wsplnika. Znaczyoby to, e dzielicie wszystkie pienidze,
jakie przynosi interes po opaceniu wszystkich kosztw produkcji! - ale take
wszystkie straty, jakie mog powsta, jeli interes si nie powiedzie.A co z zapat dla ciebie? Dobrze, bdmy realistami, poniewa przedsiwzicie jest
naprawd twoje, bdziesz musia zapaci sobie z tego, co zostanie po opaceniu
wszystkich kosztw . Te pienidze to zysk, a jedn z wielkich zalet posiadania
wasnego biznesu jest to, e moesz zdecydowa, jak ten zysk wykorzystasz. Moesz
zatrzyma wszystko. Moesz woy cz do banku. Moesz kupi za to wicej
lemoniady, szklanek i innego sprztu. Moesz zuy zysk na rozpoczcie nowego
przedsiwzicia. Moesz wyda wszystko na adapter na co chcesz. Poniewa
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
35/147
35
podejmujesz cae ryzyko, poniewa to ty bye przedsibiorc, masz prawo do
nagrody. Nie zapominaj jednak - to wszystko jest ryzykiem. Jeli pjdzie ci le i nie
zarobisz adnych pienidzy, koniec bdzie taki, e zamiast duo zarobi, znajdziesz
si w dugach.Podejmowanie ryzyka to sedno sukcesu na wolnym rynku. Ludzie podejmujcy
ryzyko tworz miejsca pracy dla innych. Mog zatrudnia tych, ktrzy nie chc
podejmowa ryzyka. Dostarczaj potrzebnych innym towarw i usug. ycie wielu
ludzi staje si dziki nim odrobin lepsze. Mog sta si bardzo bogaci. Ale mog te
spuka si do cna. Wanie dlatego, e nie boj si podj ryzyka s tak wani dla
nas wszystkich. A kiedy postanowisz zaoy wasny interes - bez wzgldu na to jak
may i niezalenie od tego, ile sam masz lat - staniesz si jednym z tych bardzo
poytecznych ludzi; staniesz si przedsibiorc, czowiekiem podejmujcym ryzyko,
twrc, produktywn istot ludzk.
Aby podjcie si pracy albo prowadzenia interesu byo dla ciebie wane, powinna to
by pod kadym wzgldem wyprawa w prawdziwy wiat. eby miao to istotne
znaczenie dla twojej przyszoci, powinno pobudzi w tobie ducha
przedsibiorczoci i da ci odpowiednie dowiadczenie. Nie chodzi ci o pozory ,
drobne prace, ktrymi twoi rodzice bd pniej mogli chwali si przed znajomymi.
Chcesz zrobi co poytecznego i autentycznego, co byoby wane take wwczas,
gdyby zrobi to kto starszy, a nie dlatego, e robi to dziecko. Chcesz by
prawdziwym przedsibiorc, a nie karykatur maego biznesmena. atwo jest
mwi o kapitalizmie i przedsibiorczoci. Ludzie mog pomyle, e ten, kto wiele
o tym mwi, jest bardzo powan osob. Jest jednak stare powiedzenie: "gadanie nic
nie kosztuje". Naprawd si liczy tylko dziaanie.Sama praca te nie wystarczy, eby naby twrczego ducha ryzyka bdcego
najbardziej fascynujcym elementem kapitalizmu i wolnego rynku. Mgby na
przykad pracowa po lekcjach w barze. Mgby kosi trawnik ssiada. Mgby
pilnowa maych dzieci. To prawda, byaby to praca. To nie ona jednak tworzy
przedsibiorc. Zaoenie wasnego interesu pociga za sob zarwno prac, jak te
podejmowanie ryzyka i planowanie.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
36/147
36
Nie zrozum tego jednak le. Dziecko podejmujce si takich zaj, eby zaoszczdzi
pienidze na rozpoczcie czego innego, gromadzi kapita. Podejmowanie si tego
rodzaju pracy po to, by kupi sobie modne ciuchy czy co w tym rodzaju, to take
pewien wybr. Mona nie chcie rozpoczyna wasnego przedsiwzicia. Monawcale nie myle o wypracowaniu swojej przyszoci. Dzieci podejmujce si pracy,
poniewa ich rodziny potrzebuj pienidzy, robi co, co musi by zrobione
niezalenie od wszystkiego. Take i one mog chcie powanie pomyle o chwili,
kiedy zao wasny interes i powiedzie im si lepiej, albo kiedy zdobd jaki fach,
co stworzy im wicej moliwoci.
Jako przykad tego, o czym mwimy, wemy pilnowanie maych dzieci. Jak si do
tego zabra? Nawet takie proste zajcie moe da modemu czowiekowi okazj do
przeprowadzenia analizy ekonomicznej i rynkowej. Pojawia si te moliwo
rozszerzenia rynku: zamiast tylko po prostu siedzie przy niemowlaku, mona
stworzy ca sie usug tego rodzaju, ustali zasady pracy, prowadzi szkolenie,
zorganizowa rezerwow sie usug w nagych przypadkach i zatrudnia innych
pocztkujcych opiekunw.
Wczenie si koo sklepu spoywczego w oczekiwaniu na ludzi potrzebujcych
pomocy w niesieniu zakupw jest by moe ju nieco niemodne, a nawet i
niepotrzebne. Ale kade dziecko mieszkajce w wikszych skupiskach ludzi moe
zrobi rozpoznanie tamtejszych potrzeb. Badanie rynku wymagaoby od ciebie po
prostu przejcia si po domach i zapytania ludzi, czy s zainteresowani twoimi
usugami i ile byliby skonni za nie zapaci.
Twoje usugi mogyby obejmowa pomoc w zakupach, w przeprowadzkach, przy
remontach - mieszka. Jako mody przedsibiorca mgby zatrudnia innych, albowykonywa wszystko sam. eby zrobi co uytecznego, wystarczy latem kosiarka
do trawnikw, a zim opata do niegu. Dzieci gotowe do wsplnej pracy, ktre
poszukuj klientw w okolicy, to ju zespoowy meneder. Modzi ludzie mog
postanowi, e bd sprzedawa choinki. Spjrz jakie s tu moliwoci. Mog
umwi si, e pomog jakiemu staemu sprzedawcy drzewek. Krtko mwic,
mog dosta u niego prac. Pewne jest wwczas, e nie zarobi wiele. Ich praca nie
jest przecie wiele warta.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
37/147
37
Mona te omwi spraw z okolicznymi mieszkacami i zorientowa si, czy nie
ma gdzie kogo, kto dostarczyby drzewek za rozsdn cen, dziki czemu daoby
si sprzeda je z zyskiem niewtpliwie wyszym ni pienidze zarobione za prac
dla kogo innego, Byoby to oczywicie bardziej ryzykowne. Mogoby si naprzykad okaza, e wybrali miejsce, gdzie nigdy nie pojawia si aden klient.
Mogoby te zdarzy si tak, e padliby ofiar wojny cen, w ktrej ceny proponowane
przez innych spadyby poniej tej, jak sami zapacili za drzewka. Nawet gdyby tak
si stao, dowiedzieliby si wwczas stosunkowo bezbolenie o prowadzeniu
interesw tyle, co wydajc tysice dolarw na kursy dla biznesmenw w
pniejszych latach.
Jeszcze inny sposb to porozmawia z rodzicami i zbada moliwo wzicia czci
pienidzy z rodzinnych oszczdnoci przeznaczonych na twoj przysz nauk;
mona by je zainwestowa w ziemi, na ktrej posadzi si drzewka przeznaczone na
sprzeda za dziesi lat - by moe akurat w czasie, gdy bd potrzebne pienidze na
opacenie uczelni. Mona przy tej okazji wiele skorzysta. Dowiesz si, e rolnictwo
wymaga dugotrwaego powicenia, nauczysz si analizy ekonomicznej,
wytrwaoci w deniu do celu i planowania z duym wyprzedzeniem.
Zamy teraz, e postanowie my samochody w okolicy. Wiele dzieci prbowao
zarabia w ten wanie sposb. Zazwyczaj to si udaje. Pomylmy jednak o myciu
samochodw tak, jak zrobiby to przedsibiorca. Po pierwsze, twoja oferta musi by
atrakcyjna. Musi by powd, dla ktrego ludzie mieliby wynaj do mycia
samochodw wanie ciebie, a nie kogo innego. Jednym z takich powodw moe
by to, e bdziesz wyglda na kogo, kto jest lepiej przygotowany do tej pracy.
Moesz mie wasne gbki i irch do wycierania samochodu. Potrzebne ci jest codziki czemu bdziesz wyglda na choby odrobin powaniejszego w tym fachu,
ni na przykad ten, kto pojawia si i mwi, e chce umy samochd, ale potrzebuje
do tego sprztu swojego klienta. Nastpnie pomyl o reklamie; Moesz sporzdzi
ulotk mwic o twoich usugach przy myciu samochodw. W pobliskiej drukarni
za do nisk cen zrobi ci kilkaset odbitek (to cz twoich inwestycji w interes);
moesz te zapyta ich, czy nie zechcieliby wydrukowa ulotek w zamian za mycie
samochodw nalecych do ich firmy. Twoje ogoszenie powinno wyranie mwi,
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
38/147
38
jakie usugi moesz zaoferowa. Czy w ramach swoich usug czycisz take wntrze
samochodu? Czy bdziesz my samochody w czasie dogodnym dla waciciela, czy
masz stay czas pracy? Kada dodatkowa rzecz, jak wymylisz, pomoe ci w twoim
przedsiwziciu i sprawi, e twoje usugi bd wyrnia si pord innych.Nastpnie, jako przedsibiorca, moesz zacz myle o pewnych zmianach w twoim
biznesie. Czy daoby si zatrudni kilkoro innych dzieci, eby to one zajmoway si
myciem, podczas gdy ty zajby si kontaktami z klientami i zbieraniem zamwie?
Czy zdoasz rozkrci interes na tyle, eby paci tamtym, mie co jeszcze ponadto
(zysk) dla siebie, a take jakie pienidze na kupno nowego sprztu albo na now
reklam? A klienci, o ktrych by moe inni nie pomyleli? Sprzedawcy uywanych
samochodw chc, aby ich auta byy czyste z wierzchu i w rodku. Samochd, ktry
do nich trafia, moe by okropnie brudny. Kto musi go wyczyci. Dla sprzedawcy
samochodw lepiej jest wynaj ciebie - zwaszcza jeli pokaesz, e swoj robot
wykonujesz pierwszorzdnie - ni zrobi to samemu albo zatrudni kogo na stae.
Pewien chopiec z Wichita w stanie Kansas, zacz od mycia samochodw, a
nastpnie wzi si za mycie osiemnastokoowych ciarwek. Jest jeszcze w
szkole redniej, ale ma tak wielu klientw, e musia wynaj do tej pracy grup
dorosych ludzi, a sam zdobywa nowych klientw i zarzdza caym
przedsiwziciem, dostarcza sprzt i dopilnowuje roboty. Pamitaj, kiedy szukasz
nowych klientw, nigdy nie szkodzi zapyta. Najwyej powiedz ci "nie", a nawet
jeli tak si stanie, bd ju wiedzieli, e jeste modym czowiekiem, ktry chce
pracowa i ma o tym jakie wyobraenie. Jest to zdobywanie dobrej marki, co moe
okaza si dla ciebie bardzo cenne w pniejszych latach. To te jest inwestycja,
inwestycja w dobr opini.Wskazwki dotyczce opieki nad dziemi, sprzeday choinek i mycia samochodw
mog si przyda w kadym rodzaju pracy , jaki ci przyjdzie do gowy.
Pomyl o powodach, dla ktrych do wykonania jakiej pracy ludzie mieliby wybra
wanie ciebie. Pomyl o dodatkowych usugach, dziki ktrym twoja oferta bdzie
si wyrnia spord innych. Pomyl o tym, jak przekona ludzi, e jeste powany,
e moesz wykona dobr robot, e masz wpraw, e jeste uczciwy i wykonujesz
swoj prac w terminie.
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
39/147
39
Zastanw si, czy szoby ci lepiej, gdyby zatrudni kilku swoich kolegw. Pomyl,
czy byoby lepiej, gdyby zaj si zdobywaniem klientw, a do wykonywania samej
pracy zatrudnia innych. Pomyl o kadym miejscu, w ktrym mgby znale
klientw; nigdy nie poprzestawaj na miejscach powszechnie znanych.Myl. To najcenniejsze, co masz jako przedsibiorca i jako czowiek!
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
40/147
40
Rozdzia 5
Twj przyjaciel komputer
Twoim najwikszym bogactwem jest umys. To najcenniejsze z twoich narzdzi. Jest
waniejszy ni pienidze. Nawet majc fur pienidzy, mnstwo ziemi czy wielk
fabryk, mgby straci wszystko, gdyby nie posugiwa si naleycie swoim
umysem. Mgby by bardzo silny, ale jeli nie uywaby we waciwy sposb
rozumu, swoj si mgby wykorzysta jedynie zatrudniajc si do kopania
roww, albo noszenia ciarw.
W dawnych czasach wikszo narzdzi - metalowych, drewnianych czy innych -suya do zwikszenia siy fizycznej. Narzdzia pomagay robi to, czego nie dao
si zrobi goymi rkami. Za twojego ycia pojawio si jednak nowe narzdzie, ktre
nie suy do zwikszania siy fizycznej, ale jest prawdziwym poszerzeniem
moliwoci umysu. Tym narzdziem jest komputer .
Znasz chyba takie dzieci, ktre myl, e komputer to tylko urzdzenie do gier. Gry
s wspaniae, nikt w to nie wtpi. Ale jeli uywasz komputera tylko do zabawy,
marnujesz jeden z najwspanialszych wynalazkw czowieka. Kiedy zrozumiesz jak
korzysta z komputera, nauczysz si wielu wanych rzeczy. Nauczysz si tego, e
dziaania maj swoje skutki. Przekonasz si, e kiedy co robisz powoduje to
okrelone nastpstwa. Kade polecenie, jakie dajesz konmputerowi sprawia, e co
si dzieje. Kto odpowiada za to wszystko? Maszyna? Nie. Tak naprawd ona nic nie
wie. Moe robi jedynie to, co jej polecisz i to, co jest zaprogramowane.
Kiedy nauczysz si korzysta z komputera, a zwaszcza go programowa, nauczysz
si te by bardzo ostronym i starannym. Komputer nie toleruje bdw .
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
41/147
41
Cakowicie odpowiadasz za to, eby wszystko byo zrobione poprawnie. Ty jeste
odpowiedzialny. To wana nauka yciowa.
Nauczysz si take, jak dzieli problemy czy plany na mniejsze, atwiejsze do
realizacji dziaania. Niezalenie od tego, jak wielki jest problem czy plan, skada sion z wielu mniejszych czci. Im lepiej je zrozumiesz, tym lepiej pojmiesz cao.
Pracujc z komputerem bdziesz szed krok za krokiem, przybliajc si coraz
bardziej do rozwizania.
Nauczysz si ujmowa problem jako szereg maych krokw, lub odrbnych czci.
Wielu ludzi po prostu zaamuje rce, kiedy widz co skomplikowanego. Mwi, e
temu nie podoaj i rezygnuj. Praca przy komputerze pomoe ci unikn poczucia
bezsilnoci. Krok za krokiem, w miar nabywania umiejtnoci tworzenia programu
dla twojego komputera, bdziesz posugiwa si umysem w sposb logiczny, co
pomoe ci zrozumie take bardzo wiele innych rzeczy. Niektrzy mwi, e
komputery nigdy nie pomog ci zrozumie twoich problemw osobistych, muzyki,
wierszy, czy mioci. Ale nawet w tych sprawach praca z komputerem moe pomc
ci zdoby poczucie, e take o problemach osobistych mona myle przy uyciu
metody maych krokw. Nie znaczy to wcale, e nie s wane rozbyski
zrozumienia, ktre nazywamy intuicj. Przeciwnie. Nawet wwczas, kiedy bdziesz
programowa komputer lub uywa go do przechowywania rnych informacji, czy
jeszcze do innych celw, wiele razy zdarzy si, e nage olnienie, rozbysk intuicji.,
zdziaaj wicej ni godziny uporczywego mylenia. Intuicja to co, czego
komputery jak dotd nie maj. Moe take okaza si, e twj komputer potrafi ci
pomc w tworzeniu rysunkw, a nawet muzyki. Przed tob i twoim komputerem
otworzy si nieograniczony wiat twrczych moliwoci. Komputer jako edytortekstw pomoe ci w zdobyciu umiejtnoci, ktrej nie ma dzi wielu modych ludzi.
Chodzi o pisanie jasnych i prostych zda. Bardzo czsto umiejtno ta decyduje o
sukcesie lub niepowodzeniu jakiego planu czy przedsiwzicia. Moe od tego
zalee nawet to, jak sobie poradzisz w yciu i co bdziesz mg zdziaa. Im jeste
modszy, tym jest to waniejsze. Ze wzgldu na twj wiek, starszym trudno bdzie
traktowa ci powanie. Jeli nie bdziesz potrafi przedstawi im jasno, co chcesz
robi lub jakiej pomocy potrzebujesz, nie zajdziesz zbyt daleko. A przecie stanie w
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
42/147
42
miejscu i mamrotanie na nikim nie zrobi wraenia. Kiedy piszesz co na komputerze,
nawet jeli jest to prywatna notatka suca ucileniu twoich myli, moesz wiele
razy zmienia j duo atwiej ni przy pisaniu dugopisem, czy na maszynie do
pisania. Moesz poprawia j a stanie si cakowicie jasna. Jasne mylenie to bardzowana rzecz. Ale pamitaj. Komputer to tylko narzdzie. Najwaniejsza jest osoba,
ktra si nim posuguje i jej umys.
Moesz napotka pewien problem - chyba e twoi rodzice ju uywaj i lubi
komputery. Ot niektrzy spord starszych wszystkie swoje wiadomoci o
komputerach czerpi z programw telewizyjnych i filmw, gdzie pokazuje si
komputery jako tajemnicze urzdzenia o wasnych umysach. Mog zatem sdzi, e
samo posiadanie w domu komputera rozwie wszystkie problemy. Bywaj wic
nieraz rozczarowani, kiedy ju go kupi.
Wkrtce przekonuj si, e jest to wprawdzie niezwyke urzdzenie, ale myle
musz wci ludzie. Czasami ich to zniechca i nabieraj prawdziwego wstrtu do
komputerw. Jeli tak jest w przypadku twoich rodzicw, musisz by cierpliwy,
wyjania im spraw najlepiej jak potrafisz i pomaga im zrozumie, e komputer to
potne narzdzie i e masz autentyczne i suszne racje, eby mie co takiego.
Moe si zdarzy wrcz przeciwnie, kiedy w domu ju jest komputer, ale uywa si
go gwnie do gier. By moe wtedy rwnie bdziesz musia usilnie stara si o
wasny komputer dla twoich planw zwizanych z prowadzeniem biznesu. Kiedy
bdziesz rozglda si za oprogramowaniem do swojego komputera, z gotowymi
programami, ktre pozwol ci zaoy baz danych dla przechowywania informacji
o rnych rzeczach lub system obliczania pozwalajcy na zapis kosztw i zyskw,
przejrzyj koniecznie wiele specjalistycznych czasopism. Porozmawiaj potem zludmi ze sklepw z komputerami lub z innych firm. Jeli to moliwe, musisz
zdoby program, ktry bdzie dokadnie odpowiada twoim potrzebom. Trudniej
bdzie dziewcztom. Na og nie zachca si ich, tak jak chopcw, do uywania
komputera.
Jednym z powodw jest to, e wiele dzieci - zaczyna interesowa si komputerami
poprzez gry. Duo z nich przeznaczonych jest wyranie dla chopcw. Znaczy to po
prostu, e dziewczta musz by bardziej wytrwae, jeli chc wykorzysta to
-
8/3/2019 kapitalizm dla dzieci
43/147
43
wspaniae urzdzenie. Dla wszystkich jednak najwaniejsz spraw jest
zastanowienie si nad tym, jak zdoby wasny komputer. Niezalenie od tego, czy
bdziesz uywa go do prowadzenia interesw czy nie, okae si on prawdziwie
przydatny we wszelkich twoich zainteresowaniach.Powiniene powanie pomyle o przeznaczeniu pewnej czci twoich zarobkw, z
jakiej pracy, ktr mgby wykonywa, na zakup wasnego komputera. Jaki on ma
by? Musisz sam zdecydowa. Ale mona powiedzie, e waciwie nie ma czego
takiego jak zy komputer. Niektre s powolne, inne maj ograniczon pojemno
pamici, ale wszystkie mog ci bardzo pomc. Mog pomc ci w wielu rzeczach,
ktrych nie daby rady zrobi bez nich. A wszystkie pomog ci dokadniej myle.
Znany miesicznik Family Computing (adres: 730 Broadway, New York, NY 10003)
wybra ostatnio "komputerow rodzin roku", na ktrej przykadzie wida, jakie
korzyci z pracy na komputerze moe odnie caa rodzina. Zdobywcami gwnej
nagrody zostali Bernard i Glenda Ofstehage oraz ich dzieci: Steven, Daniel, James,
Peter i Andrew. Mieszkaj na farmie w Elk Point w stanie Poudniowa Dakota.
Matka zgosia ich do konkursu wyjaniajc w licie, dlaczego mog ubiega si o t
nagrod. Dzieci uywaj komputera ze wszystkimi rodzajami programw
edukacyjnych, do matematyki, wymowy i czytania. James jest teraz w pierwszej
klasie i, jak pisze mama, "korzysta z komputera chyba wicej ni ktokolwiek z nas". W
zeszym roku James cierpia na zaburzenia suchu i mama wymylia gry i inne
zabawy na komputerze uczce chopca kolorw, liczb, liter i czytania. Dziki temu
nic nie straci do swych kolegw z przedszkola. Teraz ze suchem jest ju wszystko w
porzdku, ale pewnoci nabra dziki posugiwaniu si komputerem. (Dzieci
niepenosprawne mog wiele skorzysta z pomocy komputera). Tata uywakomputera do prowadzenia zapisu finansw gospodarstwa. "Dziki odpowiedniemu
programowi mona atwo przedstawi plany i coroczny bilans gospodarstwa ", powiedzia.
Mama uywa komputera przy prowadzeniu sprzeday kurczakw i jajek.
"Dowiadczenia z komputerem pozwal