Kanatlı

Kanatlılarda Sıcaklık Stresinin Metabolizmaya Olan Etkileri ve Çözüm Önerileri

KONU Broyler ve yumurtacılarda sıcaklık stresinin olumsuz etkileri ve bu etkilerin yönetim, rasyon yapısı ve diğer faktörlere müdahale edilerek optimum üretim parametrelerini yakalamak için öneriler İLGİ Kanatlılarda Sıcaklık Stresinin Metabolizmaya Olan Etkileri ve Çözüm Önerileri TERCÜME VE DEĞERLENDİRME Trouw TR Kanatlı Özel Ürünler Teknik & Satış Müdürü Özgür Korkmaz KAYNAKÇA

• H.Enting Nutreco • Geraert et al., 1996ª • Star et al., 2008 • Emery et al., 1984 • Usayran et al., 2001, week 28 • Belay et al., 1992 • Fink-Gremmels / Nutreco, 2011 • Dale and Fuller, 1979, week 4-7 • Alleman and Leclercq, 1997; day 23-44 • Han and Baker, 1993 • Nutreco PRRC, 2011, week 40-44 • Nutreco PRRC, 2011, trial 1: week 40-44, trial 2: week 59-65 • Brake et al., 1998, day 20-47 • Dale and Fuller, 1979, week 4-7 • McKee and Harrison, 1995, day 0-17 • Khajavi et al., 2003 • Ahmad et al., 2005 • Smith and Teeter, 1992 • Nutreco PRRC, 2006

YAYININ KAPSAMI Ürün tanıtımıdır Tercümedir Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir Derlemedir

Kanatlı

Kanatlılarda Sıcaklık Stresi

Bugüne kadar sıcaklık stresi hakkında pek çok değerlendirme yapılmasına rağmen bir kez daha bu konuyu en azından kendi bakış açımızdan da değerlendirmeyi uygun gördük. Sıcaklık stresi hakkındaki bu yazımızda size pek çok kaynaklardan alıntı yapılmış ve Nutreco tarafından derlenen sıcaklık stresinin kanatlılarda yarattığı sorunların metabolizmaya ve üretime olan olumsuz etkilerini ve bunu önleme stratejilerinin neler olduğundan aşağıdaki 3 ana başlık altında bahsedeceğiz.

• Kanatlılarda sıcaklık stresinin

metabolizmaya ve üretim

parametrelerine etkileri

• Üretim kayıplarını önleme stratejileri

• Özet ve tavsiyeler

«Her sene yaz aylarında yaşanan sorunların başında sıcaklık stresinden kaynaklanan ekonomik kayıplar gelmektedir. Bu kayıplar broylerlerde canlı ağırlığın ve yem tüketimin azalması, yem dönüşümlerinde artış şeklinde; yumurta tavuklarında ise yumurta üretiminin düşmesi, yumurta ağırlığının azalması ve de kabuk kalitesinin düşmesi şeklinde kendini gösterir. Sıcaklık stresinde tüm kanatlılarda ölüm olabilmektedir. »

Sıcaklık Stresinin 4-6 Haftalık Erkek Broylerlerin Performanslarına ve Yem Tüketimine Etkisi

Kanatlı

«Normal ve yüksek sıcaklıklar altında yapılan Ad-libitum ve sınırlı yemleme denemelerinde canlı ağırlık ve fcrların değişimi»

Geraert et al., 1996a

Yumurtacılarda Sıcaklık Stresinin Etkileri

Kanatlı

«Normal ve yüksek sıcaklıklar altında yapılan Ad-libitum ve sınırlı yemleme denemelerinde yumurta tavuklarının verim parametrelerinin ne kadar etkilendiğini görebiliyoruz.»

Emery et al., 1984

Sıcaklık Stresinin Metabolizmaya Etkisi

Kanatlı

««H₂O ve CO₂ oluşturmak için (aşırı soluk alıp vermeden dolayı daha fazla CO₂ kaybı yaşanır) ekstra H+ kullanımı sonucu kandaki ph artar. Dolayısı ile kanatlılar ph’yı kontrol edemediği için ölüm olabilir.»

• HCO₃ kaybı, yumurtacı ve damızlıklarda, yumurta kabuk kalitesini bozar. Yumurta kabuğu oluşumu için gereken CaCO₃ bu sefer HCO₃ kaybını kompanse etmek için kullanılacaktır. (Usayran et al., 2001) Bunun da sebebi yine asit-baz dengesinin değişmesi, negatif sodyum ve potasyum dengesinin oluşmasıdır. (Belayet al., 1990) Özellikle sıcaklık stresi boyunca potasyumun idrar ile atılımı ve artan fosfatların miktarı buna sebebiyet vermektedir. (Belay et al.,1992, sayfa 7)

• Bütün bu iyonlar, osmotik basınç ve hücre zarlarının elektrolit potansiyelini sağlamak ve asit-baz dengesini korumak için önemlidir. (Sayed and Downing, 2011)

Sıcaklık stresinin metabolizmaya olan bazı negatif etkileri vardır. Bunların ilki aşırı soluk alıp vermeden dolayı asit-baz dengesinin bozulmasıdır ki bu da solunum alkalosis ile sonuçlanır. Bunun sebebi vücut tarafından daha fazla H+’in HCO₃ ile birlikte kullanılmasıdır.

Sıcaklık Stresinin Metabolizmaya Olan Etkileri: Aşırı İdrar Sebebi ile Mineral Madde Kayıpları

Kanatlı

«Sıcaklık stresi boyunca kanatlılar aşırı solumadan ve idrarın % 60’ın üzerinde artmasından dolayı aşırı su kaybederler. (Belay and Teeter, 1993) İdrarın artmasının sebebi su tüketiminin artmasıdır. Eğer gut bütünlüğü zarar görürse daha fazla su tüketimi olacak ve sonuç olarak daha fazla idrar yolu ile su kaybı olacaktır. Vücut hücreleri için gereken su, hücreler tarafından tutulamayacağı için dehidrasyon yaşanacaktır. Bunu önlemek için sıcaklık stresinde barsak bütünlüğü sağlanmalıdır.»

Belay et al., 1992

Sıcaklık Stresinin Etkileri

Kanatlı

«Sıcaklık stresinin etkileri şematik olarak yandaki gibidir.»

Sıcaklık stresi esnasında, solunum alkalosisi ve su tüketiminin artmasının yanı sıra karkastaki protein miktarı azalacak ve yağ depolanması artacaktır. (Geraert et al., 1996a) Bu değişikliklerin yanı sıra sıcaklık stresinde; tiroid hormonlarının üretiminde azalma ve kortikosteron miktarında artma olabilmektedir ki bunlar diğer stres koşullarındada ortaya çıkabilmektedir. (Decuypere and Buyse, 1988; Geraert et al, 1996b) Artan kortikosteron miktarı, zayıflayan bağışıklık durumu ile de bağlantılıdır. (Goddeeris and Mast, 1999) Sıcaklık stresi, gut bariyerlerinin fonksiyonlarının bozulması ile sonuçlanabilir. (Moseley et al., 1994; Dokladny et al., 2006). Bunun sebebi kan akımının beyin ve kalp gibi hayati organlara yeniden dağıtımından kaynaklanır ki bu da hassas barsak dokularına, villilere zarar verir. (Sayed and Downing, 2011; Garriga et al., 2006) Gut bariyerlerinin bozulması, daha fazla oksidatif stresin oluşumunu artırır. (Lambert et al., 2002; Lin et al., 2006a) Bu da yangı oluşumuna ve gut duvarının geçirgenliğinin artmasına sebep olur. (Kregel et al., 2002)

Sıcaklık Stresi

Hayati önem taşıyan doku ve organlara yeniden kan akışı artar.

Yem tüketimi azalır.

Oksidatif stres artar.

Yangı ve cytokine salınımı artar.

H H H H H

Epitel hücrelerde dejenerasyon ve apoptoz artar.

sdfsffsdfsdfffffffffffffffffffffffffff

H H H H H

Sindirim sistemi geçirgenliği artar.

Bağırsak epitel hücrelerine sağlanan enerji miktarı azalır.

Sıcaklık Stresi Sırasında: Üretim Kayıplarını Önleme Stratejileri

Kanatlı

«Sıcaklık stresi boyunca, metabolizmada oluşacak bu değişiklikleri yönetim ve yemde yapılacak müdahalelerin birlikte uygulanmasıyla azaltabilmek mümkündür.»

1. Kümes içinde ısı üretimini azaltmak

2. Uygun ekipman ve yönetim ile

kümeslerdeki hava hızını artırmak

3. Solunum sırasındaki alkalosis

kayıplarının önlenmesi

4. Kan plazmasında kortikosterone

miktarının azaltılması ve bağışıklığın

desteklenmesi

5. Hücre osmolaritesini ve hücre

duvarının fonksiyonlarını korumak

6. Gut bariyerlerini ve barsak

bütünlüğünü korumak

7. Yem tüketimi düşeceğinden dolayı

rasyondaki besin madde yoğunluğunun

artırılarak, besin madde alımının

kompanse edilmesi

1-Kümes Içinde Isı Üretimini Ortadan Kaldırmak/Azaltmak

Kanatlı

«Çoğu zaman yönetime yapılan bu tür manipülasyonlar, yeme yapılan manipülasyonlardan çok daha olumlu sonuç vermektedir. »

• Metrekaredeki hayvan sayısının azaltılması, kümes içinde daha az ısı üretilmesini sağlayarak performansı artırır. (Husseini et al., 1987; Galobart and Moran, 2005)

• Yemlemenin sabah erken saatlerde ya da günün en serin saatlerinde verilmesi. Günün sıcak saatlerinde yemleme yapılmaması. (Gous and Morris, 2005;Lin et al., 2006b)

• Kümesteki hava hızının artırılması. (fig.2Bestman et al., 2011)

• Hayvanların üzerine minik zerrecikler halinde su püskürtülmesi. Kümes içindeki ısıyı ortadan kaldırabilir. (Balnave and Brake,2005; Lin et al., 2006b)

• İçme sularının mümkün olduğunca serin olması. (Beker and Teeter (1994; Table 3)

• Rasyonlarda enerji kaynağı olarak yağın daha fazla kullanılması performansı olumlu yönde etkilediği gibi sıcaklık stresinden daha az etkilendiği görülmüştür. (Dale and Fuller, 1979)

2-Solunum Sırasındaki Alkalosisi Önlemek

Kanatlı

«NaHCO₃ ve NH₄Cl ilavesi sıcaklık stresinin negatif etikelerini engellemektedir; çünkü rasyonda değişen elektrolit dengesi ile kandaki pH’yı düşürmüş oluyoruz.»

deneme Canlı

ağırlık, g

Yem alımı , g

fcr ölüm,

%

kontrol 1107c 2063d 1.86a 33a

NH4Cl 1275ab 2308ab 1.81c 18b

NaHCO3 1332a 2394a 1.80c 15b

Na2CO3 1311ab 2366ab 1.80c 14b

Na2SO4 1285ab 2318ab 1.80c 15b

KHCO3 1237b 2241b 1.80c 24ab

K2CO3 1154c 2110cd 1.83b 33a

K2SO4 1133c 2079d 1.84b 30a

Artan soluk alıp verme solunum alkalosise sebep olur. (Balnave and Brake, 2005) Bunu önlemek için kandaki pH artışını engellemek gerekmektedir. Bu pH’yı düşürmek için yemlere ve içme sularına tuzlar ilave edilmelidir. Diğer bir strateji ise HCO₃ ilavesi olabilir. • Hızlı soluk alıp verme sırasında artan CO₂

kayıplarını azaltmak (HCO₃’ten üretilebilir.)

• Diğer bir strateji ekstra sodyum ve potasyum yönetimi olup, olumsuz sodyum ve potasyum dengesi olayına karşı alınabilecek diğer bir önlemdir. (Belay et al.,1992; sayfa 5)

Tüm bu önlemler broylerlerde sıcaklık stresinin negatif etkilerini yavaşlatabilir. (Ahmad et al. 2005) Yandaki tabloda sodyum tuzları, potasyum tuzlarından daha iyi performans sonuçları vermiştir.

Ahmad et al., 2005; tüm denemeler: 250 mEq/kg; NH4Cl: 50 mEq/kg

KCl ilavesi 0.0 % 0.2 %

Su tüketimi, ml/günlük 251.4b 350.4a

Yem tüketimi, g/gün 114.2 114.7

Canlı ağırlık, g/gün 43.6b 46.5a

fcr 2.622 2.467

Solunum Alkalosisin Önlenmesi

Kanatlı

«Yemlere veya içme sularına ilave edilen potasyum klorür sıcaklık stresinin olumsuz etkilerini yavaşlatmıştır. (Smith and Teeter, 1992)»

Smith and Teeter, 1992, 2 deneyin ortalaması

3-Kan Plazmasında Kortikosterone Miktarının Azaltılması

Kanatlı

«Sıcaklık stresinde vitamin C ve aspirin ilavesi (acetylsalicylic acid) kortikosteron miktarını azaltmaktadır.»

• Sıcaklık stresinde vitamin C ve aspirin ilavesi (acetylsalicylic acid) kortikosteron miktarını azaltmaktadır. (McKee and Harrison, 1995;Mahmoud et al., 2004; Naseem et al., 2005) Özellikle bitirme yemlerinde ve metrekareye daha fazla civciv konan kümeslerde daha iyi performans sağlanmaktadır. Yine bu iki katkının ilavesi canlı ağırlığı ve bağışıklık organlarının ağırlığını artırmıştır.

• Erken yaşlarda yemin sınırlı olarak verilmesi bağışıklık sistemini desteklemekte ve bunun da daha düşük kortikosteron üretimi ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir. (e.g. Liew et al., 2003; Khajavi et al., 2003)

vitamin C, mg/kg

0 150 300

Canlı ağırlık g/hafta

215.5b 234.9a 222.0b

Yem alımı, g/hafta

285.8b 319.6a 298.2a

b

fcr 1.326 1.350 1.346

kortikosterone, ng/ml

11.6a 5.5b 9.0ab

H:L oranı 0.378a 0.168b 0.155b

McKee and Harrison, 1995, gün 0-17

4- Hücre Osmolaritesini ve Duvarını Korumak

Kanatlı

«Sıcaklık stresinde betain ilavesi ile hücre osmolaritesinin ve hücresel fonksiyonların iyileştirilmesi canlı ağırlık ve fcr’ı olumlu olarak etkileyebilmektedir. (Nutreco 2006)»

Hücre osmolaritesini ve duvarını korumak için: • -Sıcaklık stresi boyunca kan pH’sını

kontrol etmek gerekir. Kaybolan bu mineralleri yerine koymak aynı zamanda hücre osmolaritesini ve duvarını koruyabilecektir. (Zulfiki et al., 2004)

• -Diğer bir yöntem betain ilavesidir. Betain ilavesi ile sıcaklık stresi sırasında performans daha iyi olmuştur. (Farooqi et al.; 2005).

Betain İlavesi, g/kg

0.0 1.0 2.0

0-40.günler

Canlı ağırlık, 40.gün, g

2093b 2116ab 2158a

Yem alımı, g/gün

85.07 86.81 86.70

fcr 1.660 1.673 1.639

ölüm, % 10.5 10.5 9.5

Nutreco PRRC, 2006

4- Hücre Osmolaritesini ve Duvarını Korumak (devamı)

Kanatlı

«Erkek broylerlerde, betain ilavesi ile göğüs eti miktarı önemli bir biçimde artmış ve karkas miktarı iyileşmiştir. Dolayısı ile göğüste daha fazla su kalmıştır. (Nutreco PRRC, 2006)»

Betain İlavesi, g/kg

0.0 1.0 2.0

Karkas % 80.70 80.65 80.53

Göğüs Eti % 17.44b 18.21a 18.30a

Nutreco PRRC, 2006

5-Gut Bariyerlerini ve Barsak Bütünlüğünü Korumak

Kanatlı

«Sıcaklık stresi boyunca barsak bütünlüğü bozulduğundan dolayı dehidrasyon daha fazla olur. Barsak bütünlüğünü koruyabilmek için başlıca bütratların yanı sıra omega 3 yağ asitleri, antioksidantlar, vitamin E, MCFA kullanımı önemlidir.»

Gut bariyerlerinin fonksiyonlarını korumak için literatüre bakıldığında Nutreco IRC (Awati) sıcaklık stresinde barsak geçirgenliğini azaltmak için 3 temel prensibe önem vermek gerekmektedir: • Yangı önleyici bileşiklerin Ω-3 yağ asitleri,

antioksidanlar, vitamin E kullanılması gerekmektedir. Oluşacak oksidatif stres gut geçirgenliğini artırabilir. (Fink-Gremmels ve Awati 2011)

• Barsak hasarlarının önlenmesi için bütratların kullanımı önemlidir.

• Diğer stres faktörlerinin (patojen gelişimi veya mikotoksinler) olumsuz etkilerini gidermek için MCFA ilavesi, organik asitlerin ilavesi, ZnO ve toksin bağlayıcıların kullanılması gerekir.

6- RasyondaKi Besin Madde Yoğunluğunun Artırılarak, Besin Madde Alımının Kompanse Edilmesi

Kanatlı

«Sıcaklık stresinde yem tüketimi azalacağından dolayı bunu kompanse etmek için besin madde yoğunluğu artırılmalıdır. (McNaughton ve Reece, 1984) Besin madde yoğunluğunun artırılması ile kanatlı performansı artmıştır. (Dale and Fuller, 1980)»

Başka bir broyler çalışmasında değişik miktarlarda lysine kullanımının 24 ve 37 derece sıcaklıklarda büyüme oranı ve yem tüketimilerine bakılmış, optimum sonuç % 5-10 daha fazla lysine ilavesi ile sıcaklık stresinde kontrol grubuna göre daha iyi sonuç elde edilmiştir. Sıcaklık stresinde arginine/lysine oranı ile ilgili denemeler yapılmıştır. (Brake et al. 1998) Arg./lysine oranı 1,1’den 1,37’ye çıktığında daha yüksek sıcaklıklarda, iyi bir canlı ağırlık sağlanmamış ancak iyi bir fcr sağlanmıştır.

Han and Baker, 1993

Sonuç ve Önerilerimiz

Kanatlı

Sıcaklık stresi, performansı düşürür ve ölümü artırır. Bunun sebebi hayvanın vücudundaki hormonal ve metabolik değişikliklerden kaynaklanır. Bunları önlemek için özet olarak: 1. Densitenin azaltılması ve günün serin saatlerinde yem verilmesi, yumurtacılarda gece yarısı 1-2 saat ışık verilerek yem verilmesi 2. Hava hızının artırlması ve ince zerreler halinde su püskürtülmesi ve daha serin içme suyu sağlanması 3. NaHCO₃ ve KCl kombinasyonu pratikte en iyi sonucu vermiştir. Na+ ve K+ ilavesi negatif dengeyi kompanse edebilmektedir. HCO₃- ilavesi solunum kayıplarını kompanse edebilmektedir. (CO₂) Cl- kandaki pH’yı düşürebilmektedir.

4. 100-150 mg/kg vitamin C ilavesi, sıcaklık stresinden etkilenen performansı ve bağışıklığı koruyabilmektedir. Aspirin ilavesi de kortikosteron seviyesini azaltır. 5. Sıcaklık stresi koşullarında betain ilavesi broylerlerde canlı ağırlığı ve göğüs eti ağırlığını artırmıştır. 6. Gut bariyerlerini ve barsak bütünlüğünü korumak, bütratların ilavesi, güçlü antioksidanların kullanımı ve MCFA ilavesi oldukça önemlidir. 7. Rasyonda sindirilebilir lysin miktarını (diğer amino asitlerle birlikte) ve enerji miktarını % 5-10 civarında artırmak sıcaklık stresinde azalan yem tüketimini kompanse etmek bakımından önemlidir. Tüm bu önlemlerin birlikte uygulanması en iyi sonucu verecektir.