kafidas_Mearsheimer2

Λάμπρος Καφίδας 2007-8

- 1 -

Γ Ε Ω Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Γ Ε Ω Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ι Κ Η amp Γ Ε Ω Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α

John Mearsheimer Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων

Κεφ6 Μεγάλες Δυνάμεις σε Δράση

Για να αποδειχθεί η θεωρία του επιθετικού ρεαλισμού που υποστηρίζει ο

συγγραφέας θα πρέπει να καταδειχθεί ότι 1) η ιστορία της πολιτικής των μεγάλων

δυνάμεων συνίσταται πρωτίστως στη σύγκρουση μεταξύ αναθεωρητικών κρατών

και 2) οι μοναδικές δυνάμεις που εμφανίζονται στην ιστορία να υποστηρίζουν το

status quo είναι οι περιφερειακοί ηγεμόνες ndash δηλαδή κράτη που έχουν φτάσει στην

κορυφή της ισχύος Επομένως τα κράτη που χαρακτηρίζονται μεγάλες δυνάμεις θα

συμπεριφέρονται με τέτοιο τρόπο ώστε όταν τους δίνεται ευκαιρία να κερδίσουν

ισχύ την εκμεταλλεύονται Ποτέ για κανένα από αυτά τα κράτη η συγκέντρωση

ισχύος δεν είναι αρκετή Η επεκτατική τους πολιτική είναι δεδομένη με την

προϋπόθεση ότι έχουν αναπτύξει τις υποδομές τους γιrsquo αυτό (όπως εσωτερική

ασφάλεια οικονομία τεχνολογία ένοπλες δυνάμεις)

Ιαπωνία 1868-1945

Το 1869 λαμβάνει χώρα η παλινόρθωση των Meiji Το γεγονός αυτό βγάζει

την Ιαπωνία από μια μακρά περίοδο απομονωτισμού που διαρκεί μέχρι το τέλος του

ΒrsquoΠΠ Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από ταχεία αποδοχή και ενσωμάτωση στην

ιαπωνική κοινωνία του δυτικού τρόπου ζωής και οργάνωσης της οικονομίας Η

υιοθέτηση των στοιχείων αυτών συμπεριλαμβάνει και την εξωτερική πολιτική η

οποία χαρακτηρίζεται επεκτατική στη βάση συλλογισμών ασφαλείας ειδικότερα

μετά το περιστατικό του 1853 Οι διεκδικήσεις της Ιαπωνίας ξεκίνησαν από την

γειτονική Κορέα και συνεχίστηκαν στα κοντινά νησιά που την περιέβαλαν και στην

Μαντζουρία Αργότερα εκδήλωσε το ενδιαφέρον της για την Κίνα και την Μογγολία

καθώς και για περιοχές της ανατολικής Ρωσίας Η τελευταία μαζί με την Βρετανία

και τις ΗΠΑ θεωρούνται ότι έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην αναχαίτιση της Ιαπωνίας το

αrsquo μισό του 20ου αιώνα Συγκρούσεις ήταν συχνές αυτό το διάστημα με τον

ρωσοϊαπωνικό πόλεμο τον Αrsquo και Βrsquo ΠΠ καθώς και με τις πολεμικές επιχειρήσεις της

Ιαπωνίας στην Κορέα Ματζουρία και την Κίνα

Γερμανία 1862-1945

Η Γερμανία ενώθηκε σε μια αυτοκρατορία το 1870 ως αποτέλεσμα

συγκρούσεων μεταξύ της Πρωσίας και των μικρότερων γερμανικών βασιλείων

καθώς και της Αυστροουγγαρίας και της Γαλλίας Ο Μπίσμαρκ ενορχήστρωσε την

όλη διαδικασία μέσα από μια αίσθηση εθνικής ενοποίησης αλλά και ανασφάλειας

της Πρωσίας Οι κυριότεροι αντίπαλοι της Γερμανίας ήταν η Ρωσία και η Γαλλία ενώ

αργότερα και η Βρετανία είχε ρόλο αναχαίτισης της γερμανικής ισχύος Η Γερμανία


- 2 -

ήταν από 1870 ως το 1900 σχετικά φιλήσυχη και αυτό οφείλεται στο ότι δεν είχε

οργανωθεί ακόμα εσωτερικά και δεν είχε ισχυροποιηθεί τόσο ώστε να έχει

διεκδικήσεις που δεν προκαλούσαν μεγαλύτερες δυνάμεις ως προς το status quo Από

την αρχή του 20ου αιώνα όμως γίνεται η ηγέτιδα βιομηχανική και στρατιωτική

δύναμη της ηπείρου και παράλληλα ξεκινά την ναυπήγηση στόλου που θα

αμφισβητούσε τον έλεγχο της Βρετανίας στις θάλασσες Η αποτυχία στον Αrsquo ΠΠ

οδήγησε στην ύφεση της δεκαετίας του rsquo20 αλλά με την άνοδο του Χίτλερ η

Γερμανία ισχυροποιήθηκε ξανά ώστε να έχει επεκτατικές βλέψεις

Σοβιετική Ένωση 1917-1991

Η Σοβιετική Ένωση επιθυμούσε να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας στην

Ευρώπη και ΒΑ Ασία μέσα σε ένα πλαίσιο ανασφάλειας και επιβίωσης Αρχικά

κύριοι αντίπαλοί της σε αυτό ήταν η Γερμανία και η Ιαπωνία ενώ μετέπειτα

ανταγωνίστηκε με τις ΗΠΑ σε παγκόσμια κλίμακα χωρίς όμως να καταφέρει τους

στόχους της και στις δυο περιπτώσεις Ενώ είχε την ευκαιρία να επικρατήσει των

αντιπάλων της τουλάχιστον περιφερειακά η έξοδος από τους δυο παγκόσμιους

πολέμους την είχαν φέρει σε δυσχερή θέση με απώλεια σημαντικού μέρους της

συνολικής της ισχύς Οι σοβιετικοί θεωρούνται ότι έκαναν πάντα μετρημένες και

ορθολογικές κινήσεις επέκτασης όπως στην επικράτηση στην ανατολική Ευρώπη και

τις μεταρρυθμίσεις την δεκαετία τουrsquo90 όταν συνειδητοποίησαν ότι κινδύνευαν από

την παρωχημένη οικονομία που δεν προσέδιδε προοπτική

Ιταλία 1861-1943

Η Ιταλία η μικρότερη των μεγάλων δυνάμεων ήθελε να τις μοιάσει αλλά οι

διαχρονικά ανίκανες ένοπλες δυνάμεις δεν τις το επέτρεπαν Έτσι σε κάθε ευκαιρία

εκμεταλλευόταν την διπλωματία για να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες της Οι βλέψεις

της ήταν προς την Βαλκανική την Αυστροουγγαρία και τη Γαλλία ενώ επεκτάθηκε

και την Αφρική (Λιβύη Σομαλία Αιθιοπία) Η εμπλοκή της στον Αrsquo ΠΠ ήταν καθαρά

ευκαιριακή ενώ η επιμονή του Μουσολίνι κατά τον Βrsquo ΠΠ στην συμμετοχή της

Ιταλίας σε όλα τα δυνατά μέτωπα ήταν τραγική

Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ndash Πυρηνικά

Βλέπουμε ότι τις περισσότερες φορές η υπερεπεκτατική συμπεριφορά

καταλήγει σε καταστροφή αυτών που την επιδεικνύουν Από την άλλη ο συγγραφέας

υποστηρίζει ότι τα κράτη που επέλεξαν την οδό αυτή είχαν υπαρκτούς και σοβαρούς

λόγους για να το κάνουν (ανάγκη για ασφάλεια ικανή ισχύ) Η επιδίωξη της

περιφερειακής ηγεμονίας δεν ήταν κάτι εκτός των δυνατοτήτων τους όταν λάμβαναν

την απόφαση για επεκτατική πολιτική έστω και αν αργότερα η ιστορία απέδειξε το

αντίθετο Η Γερμανία εξάλλου σχεδόν θα κατάφερνε να επιτύχει τους στόχους της

τόσο στον Αrsquo ΠΠ (μάχη του Μάρνη-Τανένμπεργκ) όσο και στον Βrsquo ΠΠ (επιχείρηση


- 3 -

Μπαρμπαρόσα) ενώ η Ιαπωνία όταν επιτέθηκε στις ΗΠΑ το έπραξε συνειδητά στη

βάση του ή αυτοί ή εμείς (θα έχουμε την ηγεμονία)

Η κούρσα των πυρηνικών οπλοστασίων είναι ένα ακόμη στοιχείο το οποίο

καταδεικνύει την εγκυρότητα του επιθετικού ρεαλισμού Η επιδίωξη πυρηνικού

πλεονεκτήματος από τις δυο υπερδυνάμεις του ψυχρού πολέμου κατέδειξε ότι ακόμα

και στην περίπτωση της εξασφαλισμένης αμοιβαίας καταστροφής το άγχος της

ασφάλειας ή της ανασφάλειας οδηγεί στην συγκέντρωση ισχύος με στόχο πρώτα την

επιβίωση και μετά την καταστροφή του αντιπάλου Οι ΗΠΑ ποτέ δεν εγκατέλειψαν

την ανάπτυξη πυρηνικών χωρίς όμως να αποκτήσουν αξιόλογο πλεονέκτημα έναντι

των Σοβιετικών (τουλάχιστον μεγαλύτερο από αυτό της δεκαετίας του ΄50)

Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι οι μεγάλες δυνάμεις προσπαθούν να

μεταβάλλουν την υπάρχουσα κατάσταση συνεχώς προς όφελός του

Κεφ7 Οι υπερπόντιοι εξισορροπητές

Ως υπερπόντιοι εξισορροπητές αναφέρονται η ΜΒρετανία και οι ΗΠΑ Αυτές

αν και είχαν την δυνατότητα κατά το 19ο και τον 20ο αιώνα αντίστοιχα να

επεκτείνουν την ισχύ τους δεν το έκαναν Ο λόγος που δίνεται για αυτό είναι κοινός

η ανασχετική δύναμη του νερού Οι ΗΠΑ ειδικότερα κατά τον 19ο αιώνα είχαν

επεκτείνει τα εδαφικά τους όρια στην Αμερική και έπρεπε να σταθεροποιήσουν εκεί

την εξουσία τους Η κορύφωση της διαδικασίας αυτής ήταν το 1898 όταν νίκησαν

τους Ισπανούς και κατέλαβαν τον έλεγχο της Καραϊβικής και των Φιλιππίνων Το

δόγμα Μονρόε1 (1823) εξάλλου καθόριζε ότι 1)οι ΗΠΑ δεν έπρεπε να εμπλεκόταν σε

πόλεμους στην Ευρώπη 2) οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν θα έπρεπε να αποκτούσαν

και άλλα εδάφη στο δυτικό ημισφαίριο και 3) δεν θα έπρεπε να έρθουν σε συμμαχία

με τα ανεξάρτητα κράτη εκεί

Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Βρετανία αναμείχθηκαν στα τεκταινόμενα της

Ευρώπης περισσότερο για να περιορίσουν την ανάδειξη ηγεμονικών δυνάμεων εκεί

Όλες οι μεγάλες δυνάμεις θα ήθελαν να κυριαρχήσουν στον κόσμο αλλά καμία δεν

είχε ποτέ ούτε αναμένεται να έχει την στρατιωτική ικανότητα να εξελιχτεί σε

παγκόσμιο ηγεμόνα Ο τελικός σκοπός των μεγάλων δυνάμεων είναι να πετύχουν

περιφερειακή ηγεμονία και να εμποδίσουν την άνοδο άλλων ηγεμόνων σε μακρινές

περιοχές του πλανήτη Ουσιαστικά τα κράτη που αποκτούν την ηγεμονία στην

περιφέρειά τους ενεργούν ως υπερπόντιοι εξισορροπητές σε άλλες περιφέρειες πχ οι

ΗΠΑ μετά τον ΒrsquoΠΠ με την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια και παρουσία στην

δυτική Ευρώπη για να αναχαιτίσουν τους σοβιετικούς ή προσπαθούν να

μεταφέρουν τα βάρη σε άλλα γειτονικά κράτη της μακρινής περιφέρειας όπως

1 Ίσως κάτω από τον φόβο του αυξανόμενου φαινομένου του αποικισμού


- 4 -

μπορεί να ισχυριστεί ότι έκαναν οι ΗΠΑ το 1914-7 και το 1939-41 Αντίστοιχα

παραδείγματα υπάρχουν και για την ανατολική Ασία με τις ΗΠΑ να μην

αναμειγνύονται ενεργά παρά μόνο μετά την κατάρρευση της Γαλλίας και την

δυσχερή θέση της Βρετανίας και Ρωσίας γεγονός που έδινε ηγεμονικό πλεονέκτημα

στην Ιαπωνία η οποία επιπρόσθετα σημείωνε στρατιωτικές επιτυχίες

Η άλλη εξισορροπητική δύναμη η Βρετανία είχε παρόμοια συμπεριφορά

Όποτε ισχυροποιούταν ένας δυνητικός περιφερειακός ηγεμόνας στην Ευρώπη τότε

επενέβαινε στρατιωτικά είτε διεξάγοντας πόλεμο είτε διατηρώντας δυνάμεις σε

ηπειρωτικό ευρωπαϊκό έδαφος (Γαλλία του Ναπολέοντα Γερμανία του Γουλιέλμου

και του Χίτλερ Σοβιετική Ένωση) Τις ενδιάμεσες περιόδους όπου η ισορροπία

δυνάμεων ήταν τέτοια ώστε δεν υπήρχε κίνδυνος άμεσης ανάδειξης μιας άλλης

ηγεμονικής δύναμης η Βρετανία δεν αναμειγνυόταν στα εσωτερικά της ευρωπαϊκής

ηπείρου

Όλα αυτά κατά τον συγγραφέα συντείνουν στην ισχυροποίηση του

επιθετικού ρεαλισμού Ως απάντηση σε πιθανό αντίλογο στην περίπτωση της

Ιαπωνίας αναφέρει το εξής η Ιαπωνία κατάφερε να ξεπεράσει το εμπόδιο του νερού

γιατί στην περιοχή της ΒΑ Ασίας δεν υπήρχαν τόσες πολλές και ισχυρές δυνάμεις

όπως στην ηπειρωτική Ευρώπη Κλείνοντας το κεφάλαιο αναφέρει ότι η ανάληψη

στρατιωτικών ενεργειών από την πλευρά των μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ Βρετανία)

δεν έγινε με σκοπό την διατήρηση ή την επιβολή της ειρήνης Βασικός σκοπός ήταν

να εμποδιστεί ένας επικίνδυνος εχθρός από το να επιτύχει περιφερειακή ηγεμονία

Κεφ8 Εξισορρόπηση έναντι μεταφοράς των βαρών

Η μεταφορά των βαρών είναι γενικά μια στρατηγική που προτιμάται από τις

μεγάλες δυνάμεις σε σχέση με την εξισορρόπηση αφού το κράτος που μεταφέρει

επιτυχώς τα βάρη δεν χρειάζεται να πολεμήσει με τον επιτιθέμενο αν αποτύχει η

αποτροπή Μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο σε ένα πολυπολικό σύστημα δυνάμεων

ενώ σε ένα διπολικό σύστημα δεν έχει νόημα Όπου σε ένα πολυπολικό σύστημα δεν

υπάρχουν κοινά σύνορα και δεν υφίσταται μια κοινή κυρίαρχη απειλή τότε

αναμένεται σημαντικός βαθμός μεταφοράς των βαρών

Γαλλία του Ναπολέοντα 1789-1815

Οι ναπολεόντειοι πόλεμοι έλαβαν χώρα μετά την γαλλική επανάσταση και

μέχρι το 1815 Ο συνασπισμός Πρωσίας Αυστρίας Ρωσίας και Βρετανίας έγινε μόλις

το 1813 γιατί καθένα από τα κράτη προτιμούσε να μεταφέρει τα βάρη αλλού

(δηλαδή στην Αυστρία) Η Ρωσία βρισκόμενη στην άλλη πλευρά της ηπείρου

κατάφερε επιτυχώς να μεταφέρει τα βάρη στην Αυστρία και την Πρωσία έναντι της

Γαλλίας Την περίοδο αυτή η Ρωσία βρισκόταν σε πόλεμο με τη Γαλλία για λιγότερο


- 5 -

από έναν χρόνο Η Πρωσία έκανε το ίδιο με την Αυστρία γιατί αν και η Πρωσία

γεωγραφικά δεν ευνοούταν σημαντικά πολιτικά η Αυστρία ήταν ευάλωτη προς τούτο

(Βέλγιο παλινόρθωση βασιλείας) Η Βρετανία έδρασε περισσότερο ως υπερπόντιος

εξισορροπιστής όντας σε εμπόλεμη κατάσταση με την Γαλλία πάνω από 20 χρόνια

αλλά συμμετέχοντας με μικρές σχετικά δυνάμεις σε περιφερειακές μάχες και

επιχορηγώντας τα υπόλοιπα κράτη του συνασπισμού

Πρωσία του Μπίσμαρκ 1862-1870

Κατά τους πολέμους ενοποίησης της Γερμανίας η Γαλλία και η Αυστρία

μετέφεραν η μια τα βάρη στην άλλη ενώ το συμφέρον τους ήταν να συνασπιστούν

για να εξισορροπήσουν την Πρωσία Και οι δυο χώρες έκαναν το λάθος να πιστεύουν

ότι θα μπορούσαν από μόνες τους να κερδίσουν τους Πρώσους Η Γαλλία μάλιστα

καλωσόρισε την ήττα της Αυστρίας γιατί πίστευε ότι θα κέρδιζε η ίδια σε σχετική

ισχύ Έτσι ο Μπίσμαρκ κατάφερε να νικήσει κάθε μια χώρα ξεχωριστά Η

γεωγραφία σε σχέση με την μεταφορά των βαρών δεν έπαιξε ιδιαίτερο λόγο σε αυτήν

την περίσταση Οι δυνητικοί αντίπαλοι της Πρωσίας (Αγγλία Ρωσία Γαλλία

Αυστρία) ενώ βρισκόταν σε καλή θέση για να πλήξουν τους Πρώσους δεν το έκαναν

γιατί η κατανομή ισχύος στην Ευρώπη ενθάρρυνε τη μεταφορά των βαρών Η Αγγλία

και η Ρωσία φοβούμενοι την Γαλλία επιθυμούσαν μια ενωμένη Γερμανία που θα

δρούσε ανασχετικά

Γερμανία του Γουλιέλμου 1890-1914

Στην περίπτωση αυτή η γεωγραφία έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε σχέση με την

στρατηγική που ακολούθησαν τα εμπλεκόμενα κράτη Η Γαλλία και η Ρωσία

αισθανόμενες άμεσα την αυξανόμενη ισχύ της Γερμανίας συνασπίστηκαν σε μια

προσπάθεια εξισορρόπησης και με την απειλή ενός διμέτωπου πολέμου που η

Γερμανία δύσκολα θα άντεχε Η Βρετανία δεν μετείχε στον συνασπισμό αυτόν

προτιμώντας να μεταφέρει τα βάρη στη Γαλλία και την Ρωσία Όταν όμως η Ρωσία

αποδυναμώθηκε μετά την ήττα από τους Ιάπωνες το 1905 η Βρετανία αναγκάστηκε

να λάβει ηπειρωτικές δεσμεύσεις συνεργαζόμενη με τη Γαλλία

Η ναζιστική Γερμανία 1933-1941

Η χρονική περίοδος που οδήγησε στον Βrsquo ΠΠ μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια

περίοδος που η στρατηγική μεταφοράς των βαρών και ενδεχόμενης κατατριβής του

αντιπάλου ακολουθήθηκε από όλες τις μεγάλες δυνάμεις Η Βρετανία επιθυμούσε τη

μεταφορά των βαρών στη Γαλλία η οποία είχε τις μεγαλύτερες στρατιωτικές

δυνάμεις στην Ευρώπη την δεκαετία του rsquo20 και του rsquo30 Η Γαλλία προωθούσε την

μεταφορά των βαρών στην ανατολική Ευρώπη συνάπτοντας συμμαχίες με τα μικρά

κράτη της περιοχής και προσπαθώντας να μεταφέρει το ενδιαφέρον του Χίτλερ προς

την Σοβιετική Ένωση Ο Στάλιν συμπράττοντας με τον Χίτλερ το 1939 μετέφερε όλα


- 6 -

τα βάρη προς την άλλη μεριά προς τους Άγγλους και τους Γάλλους Ενώ η Γερμανία

δεν ήταν δυνητικός ηγεμόνας έως και το 1939 που ξεκίνησε ο πόλεμος τα υπόλοιπα

κράτη δεν συνασπίστηκαν για να εξισορροπήσουν την αυξανόμενη ισχύ της

Μετέφεραν τα βάρη το ένα στο άλλο την στιγμή που η Γερμανία δεν είχε ακόμη

αναπτύξει σε ικανό βαθμό την στρατιωτική της δύναμη

Σε σχέση με τον ΑrsquoΠΠ αναφέρονται τρεις λόγοι για τους οποίους η Βρετανία

η Γαλλία και η Σοβιετική Ένωση δεν κατάφεραν να συνασπιστούν 1) η ναζιστική

Γερμανία δεν συνιστούσε τρομερή στρατιωτική απειλή μέχρι το 1939 ενώ ο στρατός

του Κάιζερ ήταν η ισχυρότερη δύναμη της Ευρώπης από το 1870 2) η Σοβιετική

Ένωση έλεγχε πολύ περισσότερη δυνητική καθώς και πραγματική στρατιωτική ισχύ

τη δεκαετία του rsquo30 από ότι η Ρωσία πριν τον Αrsquo ΠΠ και 3) η Γερμανία και η Ρωσία

είχαν κοινά σύνορα πριν το 1914 αλλά όχι πριν το 1939 και η έλλειψη επαφής

ενθάρρυνε τη μεταφορά των βαρών

Ψυχρός Πόλεμος 1945-1990

Η περίοδος αυτή αποτελεί και το μόνο διπολικό παράδειγμα για την

μεταφορά των βαρών ή καλλίτερα μη-μεταφοράς των βαρών Όπως αναφέρθηκε η

ύπαρξη διπολικού συστήματος δεν ευνοεί την μεταφορά των βαρών Οι ΗΠΑ καθόλη

αυτήν την περίοδο ακολούθησαν μια σκληροτράχηλη πολιτική εξισορρόπησης

ενάντια στην Σοβιετική Ένωση Μια σύντομή ματιά μετά το τέλος του Βrsquo ΠΠ δείχνει

καθαρά ότι είτε στην Ευρώπη είτε στην ΒΑ Ασία δεν υπήρχε καμία μεγάλη δύναμη ή

συνδυασμός μεγάλων δυνάμεων που να μπορούσαν να εμποδίσουν τον σοβιετικό

στρατό να καταλάβει τις περιφέρειες αυτές Συνεπώς οι ΗΠΑ δεν είχαν άλλη

επιλογή από το να αναχαιτίσουν την σοβιετική επέκταση

Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι στο πλαίσιο που κινείται ο επιθετικός ρεαλισμός

τα κράτη θα επιδεικνύουν έντονη ευαισθησία στην ισορροπία ισχύος και θα

αναζητούν ευκαιρίες για να αυξήσουν την ισχύ τους ή για να εξασθενήσουν τους

αντιπάλους τους Όταν το σύστημα είναι διπολικό η πιο αποτελεσματική

αντιμετώπιση είναι η εξισορρόπηση ενώ όταν είναι πολυπολικό η μεταφορά των

βαρών είναι η πιο αναμενόμενη στρατηγική Όπου δεν διαφαίνεται ένας δυνητικός

ηγεμόνας είναι πιθανότερη η εμφάνιση της μεταφοράς των βαρών ενώ όταν μια

ομάδα κρατών πιστεύει ότι μια χώρα αυξάνει την ισχύ επικίνδυνα ώστε να είναι

ηγεμόνας τότε παρουσιάζονται εξισορροπητικές συμμαχίες και συνασπισμοί Ο

ρόλος της γεωγραφίας δρα καταλυτικά στην διαδικασία αυτή τα κοινά σύνορα είναι

αποτρεπτικός παράγοντας για την μεταφορά των βαρών


- 7 -

Κεφ9 Τα αίτια του πολέμου των μεγάλων δυνάμεων

Το βαθύ αίτιο του πολέμου είναι η αναρχία που χαρακτηρίζει το διεθνές

σύστημα Ο καλλίτερος τρόπος για να επιβιώσουν τα κράτη όπου τα άλλα κράτη

έχουν επιθετική ικανότητα και προθέσεις είναι η συγκέντρωση ισχύος Ο

ανταγωνισμός αυτός της ασφάλειας θα πρέπει να συνδυαστεί με την κατανομή της

ισχύος για να εντοπίσουμε καλλίτερα τα αίτια του πολέμου Η κατανομή της ισχύος

των μεγάλων δυνάμεων εξαρτάται από το είδος του διεθνούς συστήματος Αν

δηλαδή είναι διπολικό ή πολυπολικό και στην δεύτερη περίπτωση αν ο

πολυπολισμός είναι ισορροπημένος ή μη-ισορροπημένος αν υπάρχει κάποιος

δυνητικός ηγεμόνας Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι τα διπολικά συστήματα είναι τα

πλέον ειρηνικά ενώ τα μη ισορροπημένα πολυπολικά είναι τα πιο επίφοβα να

καταλήξουν στον πόλεμο Τα ισορροπημένα πολυπολικά είναι κάπου στη μέση Αυτό

μπορεί να επαληθευτεί και ιστορικά Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου δεν συνέβη

σύρραξη μεταξύ των δυο υπερδυνάμεων ενώ αντίθετα στις υπόλοιπες περιπτώσει

που κυριαρχούσε δυνητικά ένα κράτος μεταξύ σχετικά ισοδύναμων χωρών υπήρξε

σύγκρουση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων (Γαλλία-Ναπολέων Πρωσία Γερμανία

Ναζί μη ισορροπημένο πολυπολικό διεθνές σύστημα) Οι λόγοι για τους οποίος ο

διπολισμός θεωρείται ασφαλέστερος είναι τέσσερις 1) υπάρχουν λιγότερες ευκαιρίες

για σύγκρουση ndash μια μόνο πιθανή συγκρουσιακή δυάδα 2) η ισχύς είναι περισσότερο

κατανεμημένη ισομερώς μεταξύ των δύο κάτι που είναι πηγή σταθερότητας 3)

αποθαρρύνει τον λανθασμένο υπολογισμό σε σχέση με την αποφασιστικότητα του

αντιπάλου και 4) δεν μεγεθύνει τον υφιστάμενο φόβο και τις ανησυχίες των κρατών

για την ασφάλειά τους Οι ίδιοι λόγοι αντίστροφα αποδεικνύουν γιατί ο

ισορροπημένος πολυπολισμός ευνοεί τον πόλεμο Στον μη-ισορροπημένο

πολυπολισμό έχουμε επιπρόσθετα την ύπαρξη ενός δυνητικού ηγεμόνα ο οποίος

επιφέρει ανισότητα και εγγενή αστάθεια στο σύστημα Έτσι η ισχύς του δυνητικού

ηγεμόνα δημιουργεί αυξανόμενο φόβο στις άλλες μεγάλες δυνάμεις που αυξάνει

ανάλογα την πιθανότητα πολέμου

Κεφ10 Η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων τον 21ο αιώνα

Τι μας λέει επομένως ο επιθετικός ρεαλισμός για το μέλλον Με δεδομένη την

αναρχική δομή του διεθνούς συστήματος ο ανταγωνισμός ασφάλειας των μεγάλων

δυνάμεων θα συνεχίσει να τους οδηγεί σε ίδιες συμπεριφορές Όλες οι μεγάλες

δυνάμεις δίνουν περισσότερη βαρύτητα στην ισορροπία ισχύος και λιγότερο στους

διεθνείς θεσμούς και συνεργασίες Επομένως ο ρεαλισμός θα προσφέρει τις πιο

ικανοποιητικές απαντήσεις στα ερωτήματα των καιρών Οι οικονομικές συνεργασίες

εξάλλου μπορεί να επιφέρουν ευημερία την οποία οι πολίτες των κρατών δεν θέλουν


- 8 -

να χάσουν αλλά η αγορά κινείται μέσα στο υφιστάμενο διεθνές καθεστώς που

ορίζεται από τις διεθνείς σχέσεις και την ισορροπία ισχύος Η πολιτική και η

οικονομία συνδέονται Τα διεθνή οικονομικά συστήματα εδράζονται στη διεθνή

πολιτική τάξη Σε όλο τον κόσμο εξάλλου υπάρχουν ακόμα εστίες αστάθειας όπως

στη νότια Ασία και τη Μέση Ανατολή καθώς και στην Αφρική ή τα Βαλκάνια Οι

ΗΠΑ εξακολουθεί να έχει στρατεύματα τόσο στην Ευρώπη όσο και στην ΒΑ Ασία

και σε συνδυασμό με τις γηγενής μεγάλες δυνάμεις της περιοχής (Ρωσία και Κίνα)

δημιούργησαν ένα διπολικό (στην μια περίπτωση) και ένα ισορροπημένο πολυπολικό

σύστημα (στην άλλη) κάτι που κατέληξε σε μια γενικότερη σταθερότητα την

δεκαετία του rsquo90

Η Ρωσία η Γερμανία η Ιαπωνία και η Κίνα έχουν τις υποδομές και τις

ικανότητες να αναδειχθούν ως μεγάλες δυνάμεις και περιφερειακοί ηγεμόνες κάτι

που θα καταλήξει στην αλλαγή του status quo Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια ο

συγγραφέας προβλέπει ότι θα υπάρξει αστάθεια σε αυτές τις δυο περιοχές του

κόσμου Το πιο πιθανό σενάριο στην Ευρώπη είναι μια αμερικάνικη σταδιακή

αποχώρηση με παράλληλη ενδυνάμωση της Γερμανίας ως κυρίαρχου κράτους στην

περιοχή Η ανάδειξη μιας νέας δύναμης στην Ευρώπη (εκτός Ρωσίας και ΗΠΑ) θα

μεταλλάξει το διπολικό σύστημα σε πολυπολικό ενώ παράλληλα θα οδηγήσει σε πιο

έντονο ανταγωνισμό ασφαλείας στην Ευρώπη Στην ΒΑ Ασία η Κίνα υποδεικνύεται

ως η πιο πιθανή περίπτωση ανάδειξης περιφερειακού ηγεμόνα Αν συνεχιστεί η

οικονομική ανάπτυξη και η συγκέντρωση λανθάνουσας και laquoήπιαςraquo ισχύς τότε

υπάρχει το ενδεχόμενο αυτή να μετεξελιχτεί σε στρατιωτική Η Ιαπωνία θα

αναγκαστεί να μετεξελιχθεί παρόμοια προς μια πιο στρατιωτική δύναμη Εδώ το

υφιστάμενο πολυπολικό σύστημα θα μετατραπεί από ισορροπημένο σε μη-

ισορροπημένο δημιουργώντας αστάθεια Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η πολιτική

των ΗΠΑ θα πρέπει να πάψει να υποστηρίζει την κινεζική ανάπτυξη ώστε να

αποτραπεί η ανάδειξη ενός περιφερειακού ηγεμόνα στην περιοχή

Γεωπολιτικά η ανάλυση του Mearsheimer εστιάζεται γύρω από τις περιοχές

της κεντρικής Ευρώπης και της ΒΑ Ασίας Αν και ο επιθετικός ρεαλισμός ως θεωρία

δεν εξειδικεύεται χωρικά το βάρος της υποστήριξης της θεωρίας εδράζεται στα άκρα

της Ευρασίας Η παρατήρηση αυτή σε συνδυασμό με την ανασχετική επίδραση του

νερού μπορεί να εξηγήσει την πορεία της αμερικανο-κεντρικής ανάλυσης που

αναπτύσσει ο συγγραφέας Οι ΗΠΑ έχοντας εξασφαλίσει το δυτικό ημισφαίριο

προσπαθούν να επικυριαρχήσουν στον υπόλοιπο κόσμο στόχος που για τον

Mearsheimer δεν είναι εφικτός Εφικτός στόχος είναι η ανάσχεση εμφάνισης ενός

άλλου περιφερειακού ηγεμόνα


- 2 -

ήταν από 1870 ως το 1900 σχετικά φιλήσυχη και αυτό οφείλεται στο ότι δεν είχε

οργανωθεί ακόμα εσωτερικά και δεν είχε ισχυροποιηθεί τόσο ώστε να έχει

διεκδικήσεις που δεν προκαλούσαν μεγαλύτερες δυνάμεις ως προς το status quo Από

την αρχή του 20ου αιώνα όμως γίνεται η ηγέτιδα βιομηχανική και στρατιωτική

δύναμη της ηπείρου και παράλληλα ξεκινά την ναυπήγηση στόλου που θα

αμφισβητούσε τον έλεγχο της Βρετανίας στις θάλασσες Η αποτυχία στον Αrsquo ΠΠ

οδήγησε στην ύφεση της δεκαετίας του rsquo20 αλλά με την άνοδο του Χίτλερ η

Γερμανία ισχυροποιήθηκε ξανά ώστε να έχει επεκτατικές βλέψεις

Σοβιετική Ένωση 1917-1991

Η Σοβιετική Ένωση επιθυμούσε να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας στην

Ευρώπη και ΒΑ Ασία μέσα σε ένα πλαίσιο ανασφάλειας και επιβίωσης Αρχικά

κύριοι αντίπαλοί της σε αυτό ήταν η Γερμανία και η Ιαπωνία ενώ μετέπειτα

ανταγωνίστηκε με τις ΗΠΑ σε παγκόσμια κλίμακα χωρίς όμως να καταφέρει τους

στόχους της και στις δυο περιπτώσεις Ενώ είχε την ευκαιρία να επικρατήσει των

αντιπάλων της τουλάχιστον περιφερειακά η έξοδος από τους δυο παγκόσμιους

πολέμους την είχαν φέρει σε δυσχερή θέση με απώλεια σημαντικού μέρους της

συνολικής της ισχύς Οι σοβιετικοί θεωρούνται ότι έκαναν πάντα μετρημένες και

ορθολογικές κινήσεις επέκτασης όπως στην επικράτηση στην ανατολική Ευρώπη και

τις μεταρρυθμίσεις την δεκαετία τουrsquo90 όταν συνειδητοποίησαν ότι κινδύνευαν από

την παρωχημένη οικονομία που δεν προσέδιδε προοπτική

Ιταλία 1861-1943

Η Ιταλία η μικρότερη των μεγάλων δυνάμεων ήθελε να τις μοιάσει αλλά οι

διαχρονικά ανίκανες ένοπλες δυνάμεις δεν τις το επέτρεπαν Έτσι σε κάθε ευκαιρία

εκμεταλλευόταν την διπλωματία για να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες της Οι βλέψεις

της ήταν προς την Βαλκανική την Αυστροουγγαρία και τη Γαλλία ενώ επεκτάθηκε

και την Αφρική (Λιβύη Σομαλία Αιθιοπία) Η εμπλοκή της στον Αrsquo ΠΠ ήταν καθαρά

ευκαιριακή ενώ η επιμονή του Μουσολίνι κατά τον Βrsquo ΠΠ στην συμμετοχή της

Ιταλίας σε όλα τα δυνατά μέτωπα ήταν τραγική

Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ndash Πυρηνικά

Βλέπουμε ότι τις περισσότερες φορές η υπερεπεκτατική συμπεριφορά

καταλήγει σε καταστροφή αυτών που την επιδεικνύουν Από την άλλη ο συγγραφέας

υποστηρίζει ότι τα κράτη που επέλεξαν την οδό αυτή είχαν υπαρκτούς και σοβαρούς

λόγους για να το κάνουν (ανάγκη για ασφάλεια ικανή ισχύ) Η επιδίωξη της

περιφερειακής ηγεμονίας δεν ήταν κάτι εκτός των δυνατοτήτων τους όταν λάμβαναν

την απόφαση για επεκτατική πολιτική έστω και αν αργότερα η ιστορία απέδειξε το

αντίθετο Η Γερμανία εξάλλου σχεδόν θα κατάφερνε να επιτύχει τους στόχους της

τόσο στον Αrsquo ΠΠ (μάχη του Μάρνη-Τανένμπεργκ) όσο και στον Βrsquo ΠΠ (επιχείρηση


- 3 -






































- 4 -













ηπείρου

























- 5 -







































- 6 -




































- 7 -






































- 8 -






































- 3 -






































- 4 -













ηπείρου

























- 5 -







































- 6 -




































- 7 -






































- 8 -






































- 4 -













ηπείρου

























- 5 -







































- 6 -




































- 7 -






































- 8 -






































- 5 -







































- 6 -




































- 7 -






































- 8 -






































- 6 -




































- 7 -






































- 8 -






































- 7 -






































- 8 -






































- 8 -





































kafidas_Mearsheimer2

Documents

Transcript of kafidas_Mearsheimer2