K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)

DEPED COPY

i

4Edukasyon

sa Pagpapakatao

Patnubay ng Guro

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected].

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.

DEPED COPY

ii

Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikaapat na BaitangPatnubay ng GuroUnang Edisyon, 2015ISBN: _____________

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa anumang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda/materyales (mga kuwento, seleksyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng EdukasyonKalihim: Br. Armin A. Luistro FSCPangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)Office Address: 5th Floor,Mabini Bldg, DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig CityPhilippines 1600

Telefax: (02) 634-1054 at 634-1072E-mail Address: [email protected]

Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

Consultant: Fe A. Hidalgo, PhDMga Tagasuri at Editor: Irene C. de Robles, Erico M. Habijan, at

Joselita B. GulapaMga Manunulat: Felamer E. Abac, Gina A. Amoyen, Jesusa M. Antiquiera, Henrieta A. Bringas, Grace R. Capati, Maria Carla M. Caraan, Rodel A. Castillo, Rolan B. Catapang, Isabel M. Gonzales, Noel S. Ortega, Marilou D. Pandiño, Adelaida M. Reyes, at Portia R. SorianoMga Tagaguhit: Eric S. de Guia, Fermin M. Febella Jr., at Randy G. Mendoza Mga Tagapagtala: Gregorio T. Pascual at Bryan R. Simara Naglay-out: Gregorio T. Pascual at Elizabeth T. Soriao-UrbanoPunong Tagapangasiwa: Joselita B. GulapaPangalawang Tagapangasiwa: Marilou D. Pandiño


DEPED COPY

1

Yunit I

Pananagutang Pansarili at Pagiging Mabuting Kasapi ng Pamilya


DEPED COPY

2

Ang Yunit I ng Edukasyon sa Pagpapakatao para sa inyong mga mag-aaral sa ikaapat na baitang ay nagpapamalas ng pag-unawa sa mga makabuluhang gawain na may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto, maayos, masaya at mapayapang pamumuhay para sa pananagutang pansarili at pagiging mabuting kasapi ng pamilya.

Sakop ng yunit na ito ang pamantayang pangnilalaman na nagpapamalas ng pag-unawa sa kahalagahan ng pagkakaroon ng katatagan ng loob, pagkamatiyaga, pagkamatiisin, pagkabukas-isip, pagkamahinahon at mapagmahal sa katotohanan na magpapalaya sa anumang alalahanin sa buhay ng tao bilang kasapi ng pamilya at pamayanan. Pokus din ng yunit na ito ang pagsasagawa ng tamang pamamaraan/pamantayan sa pagtuklas ng katotohanan.

Hinati sa siyam na aralin ang yunit upang matugunan ang mga pananaw na ito:

Aralin 1: Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya KoAralin 2: Pagiging Matiyaga: Uugaliin Ko!Aralin 3: Pagkamatiisin, Kaya Kong Gawin!Aralin 4: Magiging Mapanuri Ako!Aralin 5: Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang PagninilayAralin 6: Impormasyon: Bahagi at Instrumento sa Aking

PagkakatutoAralin 7: Aking Tutularan: Pagiging MapagpasensiyaAralin 8: Pagtitimpi, Pinahahalagahang UgaliAralin 9: Ako, Mahinahon sa Lahat ng Pagkakataon

Sa pagtatapos ng mga aralin, ang mga mag-aaral ay inaasahang maisasapuso ang diwa ng pagiging mapanagutan sa sarili at magiging isang mabuting kasapi ng pamilya. Ito ay naglalayon sa masusing pagkilala sa sarili at sa kaniyang kakayahan at bilang isang indibidwal na may puso at pagmamahal sa pamilya.


DEPED COPY

3

Aralin 1 Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko

Layunin: Nakapagsasabi ng katotohanan anuman ang maging bunga nito

Paksa/Pagpapahalaga: Katatagan ng Loob (Fortitude)

Mga Kagamitan: larawan o video clips, kuwaderno, talaang papel/sagutang papel, venn diagram, tseklis

Integrasyon: Filipino – Sining ng Pakikipagtalastasan, ICT

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Simulan ang aralin sa pagpapakita ng larawan o video clips na nagpapakita ng katatagan ng loob.

2. Ipabasa nang may pang-unawa ang kuwentong pinamagatang, “Roniel M. Lakasloob ang Pangalan Ko!”.

3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod:

a. Ilarawan si Roniel. Alin sa mga katangian niya ang nagpapakita ng katatagan ng loob? Isa-isahin ito at patunayan.

b. Papaano hinangaan ni Bb. San Pablo si Roniel? Isalaysay ito sa klase.

c. Bilang mag-aaral, papaano mo ipakikilala ang iyong sarili nang may lakas ng loob at may katatagan sa harap ng maraming tao?

d. Magtala ng mga dahilan kung bakit mahalaga ang pagiging totoo at may katatagan ng loob sa pagpapakilala ng sarili.

e. Sa iyong palagay, bakit gustong makausap ng guro ang mga magulang ni Roniel? Magbigay ng sapat na batayan.


DEPED COPY

4

4. Talakayin ang kuwento sa malalim na pakahulugan. Bigyang-diin ang mga pagpapahalaga na makikita sa kuwento. Bigyang pokus ang pagpapakita ng lakas ng loob ng bata sa kuwento. Itanim sa kaisipan ng mga mag-aaral na kailangan nilang magkaroon ng lakas ng loob upang maging handa anuman ang dumating na pagsubok at makapagsabi ng katotohanan anuman ang maging bunga nito. Bigyang pansin din ang bahagi ng kuwento nang ipinatawag ng guro ang magulang ng bata. Ipamulat sa kanila na ang pagtawag sa magulang ay hindi lang kapag may kasalanan kundi pati na rin kung may nagawang kabutihan ang mga anak.

Isagawa Natin

Gawain 1

1. Sabihan ang mga mag-aaral na ipikit ang kanilang mga mata at magmuni-muni ng tungkol sa kanilang sarili. Hayaang maisip nila ang kanilang natatanging kakayahan o talento.

Sabihin na isipin din nila ang kanilang mga kakayahan. Kailangang ipaliwanag ng guro ang kahulugan nito at magbigay ng halimbawa upang maunawaan ito ng mga mag-aaral.

2. Ipasulat sa mga mag-aaral sa kanilang talaang papel ang mga naisip nilang mga natatanging kakayahan o talento, at kalakasan gamit ang mga pangungusap na ito.

“Ako ay si ________________. Ang ilan sa aking natatanging kakayahan o talento ay ang mga ___________________________, Ang mga kalakasan ko naman ay _______________________.”

3. Tumawag ng ilang mag-aaral na magsasalita o magbabasa ng repleksiyong kanilang ginawa.

4. Talakayin ang ibinahagi ng mga mag-aaral. Magbigay ng positibong feedback upang lumakas ang tiwala nila sa kanilang sarili


DEPED COPY

5

Gawain 2

1. Pangkatin ang klase sa tatlo. Papiliin ng lider ang bawat pangkat.

2. Magkakaroon ng bahaginan ang bawat pangkat tungkol sa repleksiyon sa sarili sa unang gawain. Pag-uusapan nila kung ano ang kanilang naisip noong sila ay nagkaroon ng repleksiyon sa unang gawain. Ibabahagi rin nila kung ano ang papel na ginagampanan ng kanilang pamilya sa kanilang kalakasan at natatanging kakayahan o talento.

3. Habang ang mga mag-aaral ay nagbabahagi ng kanilang naisip sa pagrerepleksiyon, itatala ng lider ang kanilang sinasabi at gagawan ng buod. Ibabahagi ng lider ang buod sa klase upang mapag-usapan.

Isapuso Natin

1. Ipasulat sa mga mag-aaral ang ulat ng iba’t ibang pangkat matapos itong marinig sa klase. Ipaliliwanag ng guro kung paano isasagawa ang venn diagram.

a) sa bahaging titik A, ang mga natatanging kakayahan o talento at kalakasan mula sa pangkat A

b) sa bahaging titik B, ang mga natatanging kakayahan o talento at kalakasan mula sa pangkat B

c) sa bahaging titik C, ang mga natatanging kakayahan o talento at kalakasan mula sa pangkat C; at

d) sa gitna, ang pare-parehong natatanging kakayahan o talento at kalakasan ng lahat ng pangkat.

Maaaring magbigay ng halimbawa ang guro para sa lalong ikauunawa ng mga mag-aaral.

2. Gabayan ang mga mag-aaral upang maisagawa nila nang tama ang susunod na gawain ng mga pangkat.

3. Para sa lalong ikauunawa sa pagpapahalagang tinalakay, pag-uusapan ng mga mag-aaral kung paanong ang kanilang kakayahan ay maipakikita nila nang may lakas, katatagan o tibay ng loob lalo


DEPED COPY

6

na sa harap ng maraming tao. Mahalaga na maganyak ng guro ang mga mag-aaral upang masabi nila ang kanilang tunay na saloobin.

4. Ipabasa at talakayin ang Tandaan Natin. Mahalaga na ang guro ay makapagbigay ng mga tanong na gaganyak sa mga mag-aaral na mag-isip at makibahagi sa usapan. Bigyang-diin ang kahalagahan ng pagkakaroon ng lakas at tibay ng loob, at bilib sa sarili, at kung paano mapauunlad ang mga ito.

Isabuhay Natin

1. Patnubayan ang klase sa pagpaplano ng isang palatuntunan para sa pagdiriwang ng Buwan ng Nutrisyon sa Hulyo. Inaasahang maipakikita nila ang kanilang mga kakayahan sa mga bilang ng palatuntunan. Ang guro ay dapat na maging sensitibo sa mga mag-aaral na wala pang lakas ng loob na ipakita ang kanilang kakayahan. Dapat silang gabayan na makibahagi at huwag matakot gumanap sa naiatang na bahagi sa kanila.

2. Ipalabas ang palatuntunan sa klase.

3. Pag-usapan ang isinagawang palatuntunan. Tulungan ang mga mag-aaral na tasahin ang kanilang naging partisipasyon sa isinagawang gawain. Dapat maikintal sa isipan ng mga mag-aaral na ang ginawa nila ay pagpapakita ng lakas ng loob.

4. Alamin ang naging damdamin ng mga mag-aaral sa ginawa nilang pagganap sa palatuntunan at hayaang ibahagi nila ito sa klase.

Subukin Natin

Ipabasa sa mga mag-aaral ang mga pahayag na nasa tseklis sa Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral at ipasagot sa kanilang sagutang papel kung ito ay tama o mali. Hayaang ipaliwanag ng mga mag-aaral ang kanilang sagot.


DEPED COPY

7

Aralin 2 Pagiging Matiyaga: Uugaliin Ko!

Layunin: Nakapagsasabi ng katotohanan anuman ang maging bunga nito

Paksa/Pagpapahalaga: Pagkamatiyaga (Perseverance)

Mga Kagamitan: papel, kuwaderno, metacards

Integrasyon: Filipino – Sining ng Pakikipagtalastasan

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Ganyakin ang mag-aaral sa paraang pagpapaalala ng iba’t ibang palatuntunan na idinaraos sa paaralan. Maaaring sabihin ng guro, “Kapag patapos na ang panuruang taon, magkakaroon tayo ng Araw ng Pagkilala at Araw ng Pagtatapos para sa mga mag-aaral na nagtiyaga at nagsumikap sa buong taong panuruan.” Banggitin na kapag may mga palatuntunan gaya nito ay nag-aanyaya ng tagapagsalita o guest speaker upang higit na mahikayat ang mga nagsipagtapos na magtagumpay sa larangan na kanilang gustong tahakin.

2. Ipabasa sa mga mag-aaral ang isang talumpati na may pamagat na, “Pagiging Matiyaga, May Dulot na Biyaya”.

3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong na makikita sa Alamin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral at talakayin ang kanilang mga sagot. Maaaring magbahagi rin ang guro ng alam niyang kuwento tungkol sa kilala niyang tao na katulad ng tauhan sa binasang talumpati na naging matiyaga at nagtagumpay.

4. Maaari ding pag-usapan kung ano-ano ang mga pangarap na maaaring makamit ng mga mag-aaral at kung ano ang kanilang maaaring gawing pagtitiyaga upang marating ito.


DEPED COPY

8

Isagawa Natin

Gawain 1

Sa loob ng laso ay ipatala sa mag-aaral ang mga pangyayari sa kanilang buhay na nagpapakita ng kahalagahan ng pagiging matiyaga. Paano makatutulong ang pagiging matiyaga kasama ang katatagan ng loob sa oras ng sakuna o pangyayari sa kaniyang buhay?

Pasagutan ito sa isang malinis na papel. Gawing natural ang pagsagot ng mag-aaral.

Gawain 2

Sa susunod na gawain, gabayan ang mag-aaral sa pagbuo ng tatlong pangkat at pumili ng lider. Matapos mapangkat ay bigyang-diin ang mga pangyayari sa buhay ni Dr. Garcia sa talumpati. Muli itong iproseso.

Maghanda ng kahon at mga tema na nakasulat sa metacards (pagiging matiyaga, pagiging matatag ang loob, at pagtanggap sa katotohanan). Pabunutin ng metacard ang bawat lider ng pangkat pagkatapos ay bigyan sila ng limang minutong paghahanda sa paggawa ng iskrip at presentasyon.

Bigyan ang mga mag-aaral ng oras para makapagbigay ng komento sa mga iniulat ng ibang pangkat bilang dagdag na pagpapatibay sa pinag-usapang pagpapahalaga.

Bigyan ng parangal ang mga mag-aaral na nagpakita ng galing sa dula-dulaan.

Isapuso Natin

Ihanda ang mag-aaral sa pagpili ng simbolo na nagpapahiwatig ng pagiging masipag, matatag ang loob, at matiyaga. Papiliin ang mag-aaral ng simbolong gusto nila at ilagay ito sa pinakamataas na baitang. Ang pangalawa at pangatlong simbolo ay sa susunod na mga baitang.


DEPED COPY

9

Matapos ito ay magpabuo ng maikling talata tungkol sa simbolong napili. Magbibigay ng paliwanag ang mga mag-aaral kung bakit ito inilagay sa una, pangalawa at pangatlong baitang. Ipagawa ito sa kanilang kuwaderno.

Basahin ang ilang talata na ginawa ng mga mag-aaral at magkaroon ng maikling talakayan.

Ipabasa sa mga mag-aaral ang Tandaan Natin nang may pang-unawa. Ipaliwanag ang mensahe nito at bigyang-diin ang pagpapahalagang pinag-aaralan. Maaari ding bumanggit ng iba pang mga pahayag ng ilang kilalang tao na nagtiyaga sa buhay upang umunlad at maging isang mabuting miyembro ng lipunang kaniyang ginagalawan.

Isabuhay Natin

Ipagawa sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

Gamitin ang bahaging ito ng aralin upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagpapahalaga sa kanilang buhay.

Itanong sa mga mag-aaral, “Bilang mag-aaral, ano ang karanasan mong nagpapatunay na ikaw ay naging matiyaga? Ano naman ang naging bunga nito sa iyo?”

Ipasulat sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang mga karanasan nila na nagpapakita ng pagiging matiyaga at sa katapat naman nito ay ang mga dahilan o bunga ng kanilang pagtitiyaga.

Kung kinakailangang magbigay ang guro ng sarili niyang karanasan, ito ay maaaring gawin.

Matapos gumawa ng mag-aaral, talakayin ang kanilang mga sagot.


DEPED COPY

10

Para lalong tumimo sa puso at isipan ng mag-aaral ang pagiging matiyaga ay magpagawa o magpasulat ng maikling pangako ng pagiging matiyaga bilang mag-aaral at bilang mabuting kasapi ng pamilya.

Sa panghuling gawain ay magpasulat sa mag-aaral ng isang gawain sa bahay na maaaring maisagawa nang higit na mahusay kung mabibigyan ito ng sapat na oras at magpapamalas ng pagtitiyaga.

Subukin Natin

Ipaliwanag sa mga mag-aaral kung ano ang inaasahang maisasagawa nila sa bahaging ito ng aralin. Ipabasa sa mga mag-aaral ang panuto at ipasulat ang kanilang sagot sa kuwaderno. Talakayin ang sagot ng mga mag-aaral.

Batiin ang mga mag-aaral sa pagtatapos ng aralin at muling ipaalala ang pagpapahalagang tinalakay. Ihanda ang mag-aaral para sa susunod na aralin.


DEPED COPY

11

Aralin 3 Pagkamatiisin, Kaya Kong Gawin!

Layunin: Nakapagsusuri ng katotohanan bago gumawa ng anumang hakbangin o pagsangguni sa taong kinauukulan

Paksa/Pagpapahalaga: Pagkamapagtiis (Patience)

Mga Kagamitan: Tsart ng Paggawa ng Desisyon, kuwaderno, sagutang papel, bond paper

Integrasyon: Filipino – Sining ng Pakikipagtalastasan

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Simulan ang aralin sa pagbasa ng kuwento ni Willy. Ipaunawa sa mga mag-aaral ang ipinahihiwatig ng kuwento.

2. Ipasagot sa kanila ang mga tanong tungkol sa kuwento.

a. Papaano ipinakita ni Willy na siya ay isang batang mapagtiis?b. Ano ang natuklasan ng guro ni Willy?c. Ano ang naging daan upang maipagawa ang tulay sa lugar nina

Willy?d. Kung ikaw si Willy, magagawa mo bang tiisin ang katulad ng

mga naranasan niya? Patunayan.e. Maglahad ng mga karanasan na magpapakita ng pagtitiis sa

iyong buhay bilang mag-aaral.

3. Sa pagtalakay ng kuwento, bigyang-diin at pagpapahalaga ang ugaling pagkamatiisin ni Willy.

4. Hikayatin ang ilang mag-aaral na magkuwento ng kanilang karanasan na nagpapakita ng kanilang pagkamatiisin.


DEPED COPY

12

Isagawa Natin

Gawain 1

1. Magbigay ng sitwasyon na kinakailangang magtiis ng isang bata dahil sa hindi inaasahang pangyayari. Ipabasa ang mga sitwasyon sa Gawain 1 sa Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Gabayang mabuti ang mga mag-aaral kung paano nila susuriin ang mga sitwasyon.

3. Hingan ng mga kasagutan ang mga mag-aaral. Hayaang magpahayag sila ng kanilang maaaring gawin. Pakinggan lamang at tandaan ang mga kasagutan ng mga mag-aaral.

4. Kapag marami nang nakuhang impormasyon sa mga mag-aaral, sabihing magtutulungan sila na alamin ang tamang desisyon na gagawin kaya sama-sama nilang suriin ang sitwasyon. Ipasagot ang mga tanong gamit ang nakahandang Tsart ng Paggawa ng Desisyon.

Gawain 2

1. Pangkatin ang klase sa lima. 2. Bigyan ang bawat pangkat ng papel na may nakasulat na sitwasyon

na susuriin at bibigyan ng mabuting desisyon bago gumawa ng anumang hakbangin. Tandaan na ang mga sitwasyong ibibigay ay nasa karanasan ng mga batang nasa ikaapat na baitang at ang ugaling maipakikita ay pagkamapagtiis.

3. Ipalarawan ang kasagutan sa pamamagitan ng paggamit ng iba’t ibang uri ng tsart.

4. Bago ipagawa ang gawain, ipaliwanag muna kung paano susukatin ang kanilang ginawa. Ipakita at ipaliwanag sa klase ang rubrics na makikita sa Kagamitan ng Mag-aaral.

Isapuso Natin

1. Ipaalala sa mga mag-aaral na may mga taong kilala nila o malapit sa kanila ang may ginagawang pagtitiis para sa kanila. Sikaping maipalahad sa kanila na dapat silang magpasalamat sa mga taong ito.


DEPED COPY

13

2. Sa isang bond paper, magpaguhit sa mga mag-aaral ng isang puso. Sa loob nito ay gagawa sila ng isang sulat para sa isang taong alam nilang nagtitiis para sa kanila. Ang sulat ay naglalaman ng mga bagay na maaaring gawin ng mga mag-aaral upang masuklian ang ginagawang pagtitiis ng taong kanilang susulatan.

Ibig sabihin nito, ginagawa ng mag-aaral ang isang bagay na maluwag sa kaniyang kalooban bilang pagtanaw ng utang na loob at pagpapahalaga sa mga bagay na ginagawa ng kanilang mga magulang o taong alam nilang nagtitiis para sa kanila

3. Ipabasa ang ilang isinulat ng mga mag-aaral at talakayin.

4. Hikayatin ang mga mag-aaral na ipadala ang kanilang isinulat sa kinauukulan.

5. Basahin at talakayin ang Tandaan Natin. Sa pagtalakay nito, bigyang-diin at pahalagahan ang ugaling pagkamatiisin. Itimo sa kalooban ng mga mag-aaral na may mga pagkakataon na kailangang magtiis upang makamit ang mga pangarap.

Isabuhay Natin

1. Sabihin sa mga mag-aaral na mag-isip sila ng isang bagay o pangyayari na hindi nila tiniis ngunit kaya naman sanang tiisin. Batay sa bagay o pangyayaring ito, susulat sila sa kanilang sagutang papel ng isang pangako na pipilitin nila itong tiisin para sa kanilang ikabubuti.

2. Maaari itong gawin sa malikhaing paraan tulad ng pagkakaroon ng seremonya upang maging makabuluhan at madamdamin ang bahaging ito ng aralin.

Subukin Natin

Ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang mga tanong sa Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Pasagutan din ang tseklis na makikita dito.


DEPED COPY

14

Aralin 4 Magiging Mapanuri Ako!

Layunin: Nakapagninilay-nilay ng katotohanan mula sa mga balitang napakinggan at palatastas na nabasa o narinig.

Paksa/Pagpapahalaga: Mapanuring Pag-iisip (Critical Thinking)

Mga Kagamitan: sagutang papel/malinis na papel, kuwaderno, larawan ng dart board, ginupit na hugis puso

Integrasyon: Media Literacy

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang kuwento na pinamagatang “Ang Balita ni Tatay Nato”. Ihanda ang mag-aaral sa pamantayan sa pagbabasa.

2. Pagsumikapang maipadama sa mga mag-aaral ang kanilang mga naisin sa buhay na kaya nilang gawin sa kanilang edad. Gamitin ang konsepto ng konstruktibismo kung saan gagamitin ng mga mag-aaral ang kanilang mga karanasan para masagot ang iyong tanong.

3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod na tanong:

a. Ano ang natutuhan mo sa kuwentong iyong nabasa?

b. May pagkakataon bang hindi ka naniwala sa balitang iyong narinig sa radyo o nabasa sa pahayagan? Ipaliwanag ang dahilan.

c. Paano mo masasabi na ikaw ay nagiging mapanuri sa mga balitang naririnig mo sa radyo o nababasa sa pahayagan? Ipaliwanag.

d. Naranasan mo na ba na mali ang iyong pagkakaintindi sa balitang iyong narinig o nabasa? Magbigay ng halimbawa.

e. Kung ikaw ang bata sa kuwento, susunod ka ba sa paalala ng iyong tatay ukol sa balita niyang napakinggan? Ipaliwanag.


DEPED COPY

15

4. Pag-usapan ang kanilang mga kasagutan. Sa bahaging ito ng pagtalakay, maging sensitibo sa kanilang mga kasagutan.

5. Maaari din na magdagdag ang guro ng kaniyang karanasan tungkol sa kuwento.

Isagawa Natin

Makatutulong sa pagkilala ng mapanuring pag-iisip ang mga gawain sa Isagawa Natin.

1. Ipagawa sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipasulat sa loob ng kahon ang mga balitang kanilang napakinggan o nabasa. Isulat ito sa kahon ng Magandang Balita at Mapanghamong Balita. Pag-usapan ang mga sagot.

Upang matukoy ng mga mag-aaral kung ano ang kaibahan ng mga balita, ipaliwanag muna sa kanila ang kahulugan ng magandang balita at mapanghamong balita

Ang magandang balita ay ulat ng mga positibong pangyayari tungkol sa ginagawa ng tao na inaakalang pananabikan o mabatid at mapaglilibangan ng mambabasa, nakikinig o nanonood. Samantalang ang mapanghamong balita naman ay tungkol sa mga pangyayaring may karahasan, droga, seksuwal na hindi angkop sa batang nanonood o nakikinig.

2. Itanong sa mga mga-aaral kung ano ang mga balitang tumatak sa kanilang isipan noong nagdaang araw na masasabi nilang Magandang Balita o Mapanghamong Balita.

3. Upang mabuo ang pangungusap na nasa loob ng kahon, ang mga patlang na bahagi ay pupunan ng mga salitang nais sabihin ng mag-aaral.

Kung ang mga balita ay tungkol sa mga negatibong bagay, ang gagawin ko ay __________________________ dahil naniniwala ako na ___________________________________.


DEPED COPY

16

4. Patnubayan ang mga mag-aaral na maisagawa ang Gawain 2 na Mini Presscon.

Ang Mini Presscon ay pagpupulong na dinadaluhan ng mga sumusulat ng balita, nagbabalita at manonood na magtatanong sa nagbabalita sa magiging epekto ng balita.

5. Pangkatin ang mag-aaral sa tatlo.

6. Bawat pangkat ay may pagtatanghal o palabas na gagawin batay sa sumusunod:

• Unang pangkat - mga tagapagbalita - lahat ng mahuhusay sa pagsasalita ay magsasama-sama at pipili kung sino ang magiging anchor o tagapagbalita.

• Ikalawang pangkat - mga tagagawa ng script - ang magagaling sa pagsulat ay susulat ng simpleng balita.

• Ikatlong pangkat - tagasuri ng balita - ang mga manonood na magsusuri ng balita at magtatanong sa magiging epekto nito.

7. Gabayan ang mga mag-aaral sa kanilang gawain.

8. Maglaan ng isang araw para sa Gawain 3. Matapos ang pagtatanghal ay alamin ang mga kasagutan sa mga katanungang nakapaloob sa Gawain 3 sa Kagamitan ng Mag-aaral.

Sa bahaging ito, kailangang magamit ang teoryang social-interactive learning. Iparamdam sa mga mag-aaral na sila ay matututo sa pamamagitan ng pakikipagtalakayan sa kanilang kapuwa mag-aaral. Hayaan silang magbalitaktakan. Huwag kalimutang bigyan sila ng mga pamamaraan kung papaano nila gagawin ang talakayan na hindi makaiistorbo sa ibang pangkat.


DEPED COPY

17

Isapuso Natin

Sa pagkilala sa mga kayang magawa, mapapansin na madaling maisusulat ng mga mag-aaral ang kaya nilang gawin.

1. Ipagawa ang Isapuso Natin.

2. Gagawa ang guro ng dart board. Dito ay ilalagay ng mag-aaral ang kaniyang sarili sa pamamagitan ng paglalagay ng puso sa numero ng pagiging mapanuri. May mga numero na katumbas ng antas ng pagiging mapanuri niya bilang mag-aaral sa mga balitang naririnig sa radyo o nababasa sa pahayagan.

3. Ipaskil ang dart board ng mapanuring mag-aaral sa isang bahagi ng dingding bilang lunsaran, pamantayan, o paalaalang kaisipan sa klase.

Sa mga gawaing ito, gabayan ang mga mag-aaral sa mga ipinaskil na gawain sa pader ng silid-paaralan. Nilalayon nito na magkaroon ng pagbibigay-papuri at bukas na talakayan hinggil sa kanilang mga reaksiyon sa mga bagay na sinusuri. Magkaroon ng talakayan sa mga sagot ng mga mag-aaral.

4. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mga mag-aaral nang may pang-unawa. Ipaliwanag nang mahusay ang mensahe nito upang lubos na maisapuso ito ng mga mag-aaral.

Isabuhay Natin

Ipagawa ang Isabuhay Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

Ang bahaging ito ng talakayan ay dapat na pagpapalalim ng tinalakay na paksa.

Ipabigkas sa mag-aaral nang may lakas, sigla at may damdamin ang tulang pinamagatang “Mapanuri Ako”.


DEPED COPY

18

Huwag itong hayaang matapos sa pamamagitan ng pagbigkas ng tula ng mga mag-aaral. Isakatuparan ang proseso upang maintindihan at maikintal sa kaisipan ng mga mag-aaral ang paksang tinalakay sa aralin.

Bubuo ng sariling pangako ang mga mag-aaral tungkol sa pagiging mapanuri sa narinig na balita sa radyo o nabasa sa pahayagan. Ipasulat ito sa kuwaderno ng mag-aaral. Palabasin ang kahalagahan ng pagtitiwala sa sarili at kakayahan.

Magdagdag ng mga likhang-kuwento tungkol dito kung kinakailangan.

Subukin Natin

1. Ipahanda sa mga mag-aaral ang kanilang sagutang papel at ipasagot ang Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Pagkatapos masagutan ng mag-aaral ang gawain, muli itong iproseso. Mahalaga na maipakita ang kanilang pagninilay sa kanilang mga sagot.

Sagutin ang mga sumusunod:

• Ano ang iyong masasabi sa iyong mga sagot?

• Naniniwala ka ba sa iyong mga sagot?

• Pinaninindigan mo ba ang iyong mga sagot?

Sabihing muli itong pagnilayan ng mga mag-aaral.

Batiin ang mga mag-aaral sa natapos na aralin at ihanda sila sa susunod na aralin. Maaaring magbigay ng takdang-aralin kung kinakailangan, para magsilbi itong motibasyon sa susunod na pag-aaralan.


DEPED COPY

19

Aralin 5 Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang Pagninilay

Layunin: Nakapagninilay-nilay ng katotohanan mula sa mga napanood na programang pantelebisyon

Paksa/Pagpapahalaga: Mapanuring Pag-iisip (Critical Thinking)

Mga Kagamitan: sulatang papel, bond paper, kuwaderno

Integrasyon: Media LiteracyFilipino – Sining ng Pakikipagtalastasan

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang usapan ng dalawang mag-aaral. Ihanda ang mag-aaral sa pamantayan sa pagbabasa.

2. Pagsumikapang maipalabas sa mga mag-aaral ang kanilang mga naisin sa buhay na kaya nilang gawin sa kanilang edad. Gamitin ang konsepto ng konstruktibismo kung saan gagamitin ng mga mag-aaral ang kanilang mga karanasan para masagot ang tanong ng guro.

3. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong:

a. Tungkol saan ang pinag-uusapan ng dalawang bata sa larawan?

b. Nakatulong ba kay Bong ang kaniyang napanood sa telebisyon? Ipaliwanag.

c. Paano ito nakaapekto sa kanilang kaisipan at damdamin?

d. Kung ikaw si Bong, gagawin mo ba ang sinabi ni Jessa? Pangatwiranan.


DEPED COPY

20

4. Ipatala sa mga mag-aaral ang huli nilang napanood sa telebisyon at hayaan silang ipaliwanag kung ano ang naging epekto nito sa kanilang damdamin at kaisipan.

5. Talakayin ang mga kasagutan ng mga mag-aaral. Sa bahaging ito ng pagtalakay, maging sensitibo sa kanilang mga kasagutan.

6. Maaari din na magdagdag ang guro ng kaniyang karanasan tungkol sa kuwento.

Isagawa Natin

Makatutulong sa pagkilala ng tamang pagninilay ang mga gawain sa Isagawa Natin.

1. Ipagawa sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Pupunan ng mga mag-aaral ng kaniyang mga napanood sa telebisyon ang loob ng hugis na tulad ng nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Itanong kung paano nakaapekto ang mga ito sa kanilang kaisipan at damdamin. Talakayin ang kanilang mga kasagutan.

2. Patnubayan ang mga mag-aaral sa Gawain 2. Bubuo sila ng limang pangkat. Magpatala ng mga impormasyon na napanood ng mga mag-aaral sa telebisyon gamit ang template na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Sa unang kolum, itatala ng mga mag-aaral ang mga programang kanilang napanood. Ipoproseso ito kung ang kanilang napanood ay may positibo at negatibong aspekto. Sa ikalawang kolum ay ilalagay ang aral ng programang napanood at ang hamon ay ilalagay sa ikatlong kolum.

3. Masusing pag-aaralan ng mga mag-aaral ang kanilang itinala. Mula rito, ang bawat pangkat ay pipili ng kanilang gagawing dula-dulaan.

4. Bigyan ang bawat pangkat ng tatlong minuto para sa presentasyon. Gawing magaan sa mag-aaral ang pag-uulat sa unahan. Maaari


DEPED COPY

21

itong maging interactive o sa pamamagitan ng isang paggabay at pagkatuto. Sa bahaging ito, kailangang magamit ang teoryang social-interactive learning. Iparamdam sa mga mag-aaral na sila ay matututo sa pamamagitan ng pakikipagtalakayan sa kanilang kapuwa mag-aaral. Huwag kalimutang bigyan sila ng mga pamamaraan kung papaano nila gagawin ang talakayan na hindi makaiistorbo sa ibang pangkat.

Isapuso Natin

Sa pagkilala ng kanilang magagawa, mapapansin ninyo na madaling maisusulat ng mga mag-aaral ang kaya nilang gawin. Ito ay nagpapatunay na alam nila ang kanilang napanood sa telebisyon.

1. Ipagawa ang Isapuso Natin tulad ng nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Ang larawan ng ulo ay iginuhit upang maging sentro ng pagproseso ng napanood ng mga mag-aaral. Sa kahon A, B at C ay ipatatala ang mga nasa isip ng mga mag-aaral nang matapos nilang mapanood ang mga anunsiyo o programa sa telebisyon. Maaaring ang sagot ng mga mag-aaral ay tumutukoy sa kanilang damdamin, reaksiyon o puna sa napanood. Muli, ipaunawa sa mga mag-aaral ang kanilang isinulat sa kahon. Ipasulat naman sa loob ng puso na may kahon ang konkretong natutuhan o aral na naidulot ng anunsiyo o programa sa telebisyon.

3. Ipaskil ang mga gawain sa isang bahagi ng dingding bilang lunsaran, pamantayan, o paalaalang kaisipan sa klase.

Sa mga gawaing ito, gabayan ang mga mag-aaral sa mga ipinaskil na gawain sa pader ng silid-paaralan. Nilalayon nito na magkaroon ng pagbibigay ng papuri at bukas na talakayan hinggil sa kanilang mga reaksiyon sa mga bagay na sinusuri.

4. Maaari ding magbigay ang guro ng kaniyang sariling kuro-kuro tungkol sa bukas na pag-iisip at tamang pagninilay sa napanood


DEPED COPY

22

sa telebisyon. Halimbawa: Ang ating mga napanood ay maaaring makaapekto sa atin, maaari din itong gabay para sa ating pag-unlad. Ang patnubay ng mga magulang o nakatatanda sa atin ay makatutulong upang hindi maabuso ang pag-iisip.

5. Bigyang-diin ang Tandaan Natin. Ipabasa ito sa mga mag-aaral nang may pang-unawa. Ipaliwanag nang mahusay ang mensahe nito upang lubos itong maisapuso ng mga mag-aaral.

Ayon sa MTRCB may anim na baitang sa pag-uuri-uri ng mga pelikulang ipinapakita sa Pilipinas:

G o GP - Para sa lahat ng manonood (mula sa Ingles na General Patronage)

PG-13 - Patnubay at Gabay. Mga batang labintatlong (13) taong gulang pababa ay nangangailangan ng pagbabantay ng nakatatanda (mula sa Ingles na Parental Guidance)

R-13 - Para lamang sa mga taong labintatlong (13) taong gulang pataas (mula sa Ingles na Restricted)

R-16 - Para lamang sa mga taong labing-anim (16) na taong gulang pataas

R-18 - Para lamang sa mga taong labingwalong (18) taong gulang pataas.

X - Bawal ipalabas sa publiko

May tatlong baitang ng pag-uuri ang kasalukuyang ginagamit ng MTRCB sa pag-uuri ng mga programa sa telebisyon:

G - Para sa lahat ng manonood o General Patronage PG - Patnubay at gabay ng magulang ang kailangan o

Parental GuidanceSPG - Mahigpit na patnubay at gabay ng magulang

ang kailangan.Sa mga palabas ng MTRCB na nagpapahayag ng baitang ng isang programa, ito ay tinatawag na “Striktong Patnubay at Gabay” o Strong Parental Guidance.


DEPED COPY

23

Isabuhay Natin

1. Ipagawa ang Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

Ang bahaging ito ng talakayan ay dapat na pagpapalalim sa tinalakay na paksa.

2. Pag-iisipan ng mga mag-aaral ang tanong na ito:

3. Isakatuparan ang proseso upang maintindihan at maikintal sa kanilang kaisipan ang paksang tinalakay sa aralin.

4. Magpagawa ng tatlong simpleng poster sa temang “Kaya Kong Maging Mapanuring Manonood, Bukas ang Isip sa Tamang Gawi at Asal”.

5. Ipaskil ang gawa ng mga mag-aaral sa Bulletin Board upang makahikayat ng mga mag-aaral na magkaroon ng mapanuring pag-iisip at tamang pagninilay tungkol sa balita at programang napapanood. Bigyan ng pagkilala ang mga mag-aaral na nagpakita ng maayos at magandang poster. Ito ay makatutulong upang makagawa ang mga mag-aaral ng makabuluhang obra.

Maaari ding magdagdag ng mga likhang-kuwento tungkol dito kung kinakailangan.

Subukin Natin

1. Ipasagot sa kuwaderno ng mga mag-aaral ang Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Pagkatapos masagutan ng mag-aaral ang gawain, muli itong iproseso. Mahalaga na maipakita ang kanilang pagninilay sa kanilang mga sagot.

“Nakatutulong ba ang mga programang napanood mo sa iyong pagpapasiya pagkatapos mo itong suriin? Pangatwiranan.”


DEPED COPY

24

3. Sagutin ang sumusunod:

• Ano ang masasabi mo sa iyong mga sagot?

• Mapangangatwiranan mo ba ang iyong mga sagot?

• Nasagutan mo ba nang buong puso ang mga tanong?


4. Muli itong pagnilayan ng mga mag-aaral.

Sabihin sa mga mag-aaral, “Pumalakpak nang limang beses na may tatlong padyak at isigaw ang, ‘galing-galing’!” Mahusay mong natapos ang aralin. Ngayon handa ka na sa susunod na aralin.”

Magbigay ng takdang-aralin kung kinakailangan para magsilbi itong motibasyon sa susunod na pag-aaralan.


i

4Edukasyon

sa Pagpapakatao

Patnubay ng Guro




ii





Inilimbag sa Pilipinas ng ____________Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)Office Address: 5th Floor,Mabini Bldg, DepEd Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 at 634-1072E-mail Address: [email protected]




iii

Para sa Iyo, Guro ng Edukasyon sa Pagpapakatao

Inihanda ang patnubay na ito upang magabayan ka sa iyong pagtuturo ng Edukasyon sa Pagpapakatao (EsP) sa Ikaapat na Baitang. Layunin ng asignaturang ito na magabayan ang mga mag-aaral na makilala ang kaniyang sarili, ang bahaging ginagampanan sa kaniyang pamilya, pamayanang ginagalawan bilang isang Pilipino upang makibahagi sila sa pagtatayo ng pamayanang pinaiiral ang katotohanan, kalayaan, katarungan, at pagmamahal.

Isinaalang-alang sa paghahanda ng patnubay ang sumusunod:

A. Batayan

• Patnubay ng kurikulum ng K to 12 pokus ang EsP• Kagamitan ng Mag-aaral sa EsP Baitang 4 • Balangkas ng DepEd sa Pagpapahalaga• Napapanahong paksa at thrust gaya ng pakikiangkop sa panahon

ng pangangailangan, kaligtasan, likas kayang pag-unlad, paggalang sa sarili, pagiging positibo at iba pang pagpapahalaga na makatutulong sa mabuting pagkatao

B. Prosesong Ginamit

Bahagi ng magiging pag-aaral ng mga mag-aaral sa ikaapat na baitang ang mga proseso ng pag-unawa (Alamin), pagninilay (Isagawa), pagsangguni (Isapuso), pagpapasiya (Isabuhay), at pagkilos (Subukin) upang higit nilang maunawaan ang mensahe ng anumang leksiyon, maisabuhay at maisakatuparan ang tamang desisyon na may tamang pagkilos. Narito ang sumusunod na proseso na dapat gamitin:

• Alamin Natin. Sa prosesong ito, ang mga mag-aaral ay binibigyan ng pagkakataong maalala o maipakita ang anumang dating kaalaman na may kinalaman sa leksiyon. Dito rin maaaring malaman o matandaan ng mga mag-aaral at maiproseso sa sarili ang anumang maling kilos o gawa at tuluyan itong itama sa patnubay ng guro.

iv

• Isagawa Natin. Upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang bawat aralin, sila ay magsasagawa ng iba’t ibang gawaing batay sa anumang layunin. May mga gawaing indibidwal at pangkatan.

• Isapuso Natin. Ang prosesong ito ay naglalaman ng mga kaisipang dapat tandaan at pahalagahan ng mag-aaral. Ang pagbibigay ng iba’t ibang gawaing higit na magpapatibay sa anumang natutuhan ay dapat ding isaalang-alang.

• Isabuhay Natin. Naglalaman ang bahaging ito ng mga gawaing magpapalalim ng pag-unawa sa bawat pagpapahalagang tinalakay sa bawat aralin at kung paano ito isasabuhay.

• Subukin Natin. Naglalaman ang bahaging ito ng mga pagtataya ng mga natutuhan ng bawat mag-aaral tungkol sa mga aralin batay sa mga layunin na nasa EsP Curriculum Guide.

Naglaan ng tatlumpung minuto kada araw upang malinang ang mga pagpapahalaga sa bawat aralin sa Edukasyon sa Pagpapakatao. Ang bawat aralin ay maaaring umabot nang limang araw. Nilalayon nito na tumimo sa isipan ng mga mag-aaral ang mga kasanayan at pagpapahalaga.

C. Mga Teorya at Estratehiyang Ginamit

1. Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni Albert Bandura

Ayon sa paliwanag ng Interaktibong Teorya ng Pagkatuto o Social Learning Theory ni Albert Bandura na isang Canadian Psychologist, ang mga pagkatuto tulad ng pagkakaroon ng mabuting ugali at bagong impormasyon ay maaaring makuha sa pagmamasid sa ibang tao. Sa teoryang ito, naniniwala na ang kapaligirang kinamulatan o kinalakhan ng isang mag-aaral ang siyang humuhubog sa pagkatuto at sa pag-uugali niya. Higit din silang natututo sa pagbibigay ng direksiyon at mga paulit-ulit na

v

mga gawain. Pinaniniwalaan din sa ilalim ng teoryang ito na ang anumang marahas o malupit na pag-uugali o gawi ay natutuhan ng mag-aaral ayon sa kaniyang nakita at hindi likas sa kaniya. Ang mga gagawin ng mga mag-aaral sa pag-aaral ng EsP ay dapat magmula sa guro.

2. Teorya ng Constructivism

Layunin sa pagtuturo ng Constructivism na pagnilayan o magbalik-tanaw ang mga mag-aaral sa kanilang mga naging karanasan. Maaaring dito makabuo ng kongkretong ideya, kasagutan, tamang kilos, at pag-uugali ang mga mag-aaral. Sa ganitong pagkakataon din maaaring maituwid ang anumang maling kaalaman, konsepto, kilos, at pag-uugali sa pamatnubay ng guro.

3. Teorya ng Pagkatuto mula sa Karanasan (Experiential Learning) ni David Kolb

Ayon sa Teorya ng Pagkatuto mula sa Karanasan, ang mga karanasan ang pinagkukunan ng mga pagkatuto na sinusuportahan ng Teorya ng Constructivism. Ayon sa isang artikulo, ang teoryang ito ay nagbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na makabuo ng kaalaman at kasanayan sa kanilang pag-aaral sa silid-aralan. Ito rin ay isang paraan na humuhubog sa kanilang kakayahang mamuno at mamahala. Sa paraang ito, ang mga mag-aaral ay maaaring makagawa ng positibong pagbabago sa kanilang buhay bilang mag-aaral.

Ang tatlong hakbang sa modelong ito:

a. Pagpaplano. Kaagapay ng guro ang mga mag-aaral sa pagbibigay ng kaniyang ideya o saloobin tungkol sa anumang pinag-usapan. Magpasiya kung ano ang dapat pang pag-aralan, gawin, at tandaan.

b. Paggawa. Mahalagang isaalang-alang ng guro sa kaniyang paggabay ang kakayahan ng mag-aaral upang maunawaan ang pakikialam kung hindi kailangan.

vi

c. Pagsusuri. Pagkatapos ng gawain, pabalikan ang mga proseso at karanasang pinagdaanan mula sa simula hanggang sa sila ay matapos. Sa ganito, matutulungan ang mga mag-aaral na makabuo ng mas malinaw na mensahe, kaisipan o ideya, at katotohanan na may kinalaman sa kanilang buhay.

4. Panlipunan-Pandamdaming Pagkatuto (Social-Emotional Learning)

Ito ay ang pagkakaroon ng mga kakayahang kailangan sa pagkilala at pamamahala ng sarili, paglinang ng pagmamalasakit sa kapuwa, paggawa ng mapanagutang pagpapasiya, pakikipag-ugnayan, at pagharap nang epektibo sa mga mapanghamong sitwasyon. Ito ay paraan ng paglinang ng mga kakayahan ng mag-aaral upang magtagumpay sa mga pang-araw-araw na gawain sa buhay. Ang limang batayang panlipunan–pandamdaming pagkatuto (SEL) ay binubuo ng sumusunod:

Kamalayang Pansarili (Self-Awareness). Sa kakayahang ito ay nakikilala at nasusuri ng mga mag-aaral ang sariling damdamin, interes, at gusto. Natutukoy rin ng mga mag-aaral ang kanilang kalakasan at kayang panindigan, gayundin ang hindi pa nila kayang magawa o maipakita.

Pamamahala ng Sarili (Self-Management). Naipakikita ng mga mag-aaral ang kanilang pamamahala sa sarili sa pagtatakda ng tunguhin o hangarin sa pamamagitan ng pagkilala sa mga pamaraang maaaring makatulong gayundin ang paghanap ng magagamit (resources) upang mapamahalaan ang anumang problema o pangamba, pagkontrol sa udyok ng damdamin, at masigasig na mapagtagumpayan ang anumang balakid. Ang mga mag-aaral ay nakapagtatakda at nasusubaybayan ang kanilang sariling pag-unlad bilang mag-aaral upang makamtam ang akademikong mithiin. Ang mga mag-aaral ay nagpapakita rin ng tamang damdamin o emosyon sa iba’t ibang pagkakataon.

vii

Kamalayang Panlipunan (Social Awareness). Naipakikita ng mga mag-aaral ang pagdama at pag-unawa sa damdamin ng ibang tao o grupo, sa pamamagitan ng pagkilala ng mga pahiwatig o senyas na maaaring pasalita o nakikita sa aksiyon o sitwasyon. Nahihinuha rin ang nadarama ng ibang tao sa iba’t ibang kalagayan kaya madali siyang makiramay.

Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan (Relationship Management). Naipakikita ng mga mag-aaral ang pagpapanatili ng katatagan, malusog, at maayos na pakikipag-ugnayan sa kapuwa nang may pagtutulungan. Madali silang maging kabahagi ng isang team o grupo. Napaglalabanan ang anumang panggigipit at naiiwasan, napamamahalaan, at kayang lutasin ang anumang kasalungat na saloobin. Sila rin ay humihingi ng tulong kung kinakailangan.

Mapananagutang Pagpapasiya (Responsible Decision Making). Dito, ang mga mag-aaral ay nakabubuo ng isang desisyon na naaayon sa etikal na pamantayan na may pagsasaalang-alang sa kaligtasan. Ang anumang desisyon ay naaangkop sa panlipunang kaugalian, na may paggalang sa kapuwa, at inaasahan ang anumang kahihinatnan ng iba’t ibang pagkilos.

viii

Talaan ng Nilalaman

Yunit II Pakikipagkapuwa-tao ..............………………………..…..43

Aralin 1 Pagkakamali Ko, Itutuwid Ko……..........................…….….46Aralin 2 Puna at Mungkahi Mo, Tanggap Ko …..........…........……...51Aralin 3 Mga Biro Ko, Iniingatan Ko…………….......…..…………….56Aralin 4 Damdamin Mo, Nauunawaan Ko………………………........63Aralin 5 Kapuwa Ko, Nandito Ako!……… ….……..……..........…….67Aralin 6 Igagalang Ko, Oras ng Pahinga Mo……….……...….…..…74Aralin 7 Mga Gawain Mo, Igagalang Ko…………………............…. 78Aralin 8 Ingatan Natin, Pasilidad na Gagamitin……..........…….…..82Aralin 9 Kaaya-ayang Kapaligiran: Sa Sarili at Kapuwa….... ....…. 88

Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit II………......….....93

Appendix A Unang Markahang Pagsusulit…………....……..............212

Yunit I………….......………………………….…..……………...............212Yunit II...............………....…………………..…………..……………....217Yunit III....…………………….…………………………………..............221Yunit IV……………………………………………..……………............ 230

Appendix B ……………………….....…………..…………………….......236

B.1 Mapa ng Pilipinas …………………..……………...............236B.2 Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang mga kuhang larawan ng iba’t ibang pangkat etniko .……237B.3 Republic Act 9003 – The Ecological Solid Waste

Management Act of 2003 ……...........……..……………...244B.3 Sunog Basura Fact Sheet ….……………..…………….... 245

Talasalitaan ………………..………………..………………….……..........253

xi

Re

publ

ika

ng P

ilipi

nas

Kaga

war

an n

g Ed

ukas

yon

Dep

Ed C

ompl

ex, M

eral

co A

venu

e Lu

ngso

d ng

Pas

ig

Dis

yem

bre

2013

K to

12 G

abay

Pan

gkur

ikul

um

EDUK

ASYO

N SA

PA

GPAP

AKAT

AO

Baita

ng 4

xii

K t

o 12

BA

SIC

ED

UC

ATI

ON

CU

RR

ICU

LUM

AN

G B

ATA

YA

NG

KO

NSE

PTW

AL

NG

ED

UK

ASY

ON

SA

PA

GP

AP

AK

ATA

O

An

g tu

nguh

in o

”ou

tcom

e” n

g pa

g-aa

ral s

a ba

taya

ng e

duka

syon

ay

ang

panl

ahat

ang

pag–

unla

d ta

glay

ang

mga

kas

anay

an s

a ik

a–da

law

ampu

’t is

ang

sigl

o.

Tagl

ay it

o ng

is

ang

mag

-aar

al k

ung

may

roon

siy

ang

mga

kak

ayah

ang

pang

kaal

aman

, pan

dam

dam

in a

t pa

ngka

asal

an n

a m

agbi

biga

y sa

kan

ya n

g ka

kaya

han

upan

g:

1.

mam

uhay

at

mag

trab

aho

2.

mal

inan

g an

g ka

nyan

g m

ga p

oten

siya

l 3.

m

agpa

siya

nan

g m

apan

uri a

t ba

tay

sa im

porm

asyo

n 4.

m

akak

ilos

nang

epe

ktib

o sa

lipu

nan

at p

amay

anan

sa

kont

ekst

o ng

san

daig

diga

n up

ang

map

abut

i ang

uri

ng k

anya

ng p

amum

uhay

at

ng k

anya

ng li

puna

n (L

itera

cy

Coor

dina

ting

Coun

cil,

Sety

embr

e 19

97).

Ib

inat

ay a

ng k

ahul

ugan

at

ang

liman

g pa

lata

ndaa

n ni

to s

a Ap

at n

a Ba

taya

n (P

illar

) ng

Edu

kasy

on a

t sa

kon

sept

o ng

UN

ESCO

tun

gkol

sa

mga

pan

ghab

ambu

hay

na k

akay

ahan

(li

fe s

kills

) na

bin

uo n

g In

tern

atio

nal C

omm

issi

on o

n Ed

ucat

ion

para

sa

ika-

21 s

iglo

. A

ng s

umus

unod

ang

lim

ang

pala

tand

aan

nito

: (a

) m

ay k

akay

ahan

g m

akip

agta

last

asan

, (b

) na

g-iis

ip n

ang

map

anur

i at

may

kak

ayah

ang

lum

utas

ng

sulir

anin

, (c

) gi

naga

mit

ang

mga

lik

as n

a ya

man

nan

g m

apan

agut

an p

ara

sa s

usun

od n

a sa

linla

hi a

t (d

) pr

oduk

tibo,

nap

auun

lad

ang

saril

i at

ang

paki

kipa

gkap

wa,

at

(e)

may

mal

awak

na

pana

naw

sa

daig

dig.

Sa

Edu

kasy

on s

a Pa

gpap

akat

ao (

EsP)

, an

g pa

lata

ndaa

n o

bata

yang

kak

ayah

an n

g fu

nctio

nal l

itera

cy a

y na

gpap

asya

at

kum

ikilo

s na

ng m

apan

agut

an t

ungo

sa

kabu

tihan

g pa

nlah

at.

Ibig

sab

ihin

, ni

lala

yon

ng E

sP n

a lin

angi

n at

pau

nlar

in a

ng p

agka

taon

g et

ikal

ng

mag

-aar

al.

Ang

EsP

ay

nagl

alay

ong

gaba

yan

ang

mag

-aar

al n

a m

ahan

ap /

m

atag

puan

ang

kab

uluh

an n

g ka

nyan

g bu

hay,

ang

pap

el n

iya

sa li

puna

ng P

ilipi

no u

pang

mak

ibah

agi s

iya

sa p

agta

tayo

ng

pam

ayan

ang

pina

iiral

ang

kat

otoh

anan

, ka

laya

an,

kata

rung

an a

t pa

gmam

ahal

. U

pang

mai

pam

alas

ito

, ka

ilang

ang

tagl

ay n

iya

ang

liman

g pa

ngun

ahin

g ka

kaya

han

(mac

ro s

kills

)*:

pag-

unaw

a, p

agni

nila

y, p

agsa

nggu

ni,

pagp

apas

iya

at p

agki

los.

1.

Pag-

unaw

a. M

ahal

agan

g m

aipa

mal

as n

iya

ang

kaka

yaha

ng m

ahin

uha

ang

mga

kon

sept

o at

prin

sipy

ong

nagb

ibig

ay-p

aLiw

anag

sa

saril

ing

kara

nasa

n, m

ga s

itwas

yong

na

mas

id, s

inur

i at

pina

gnila

yan

gam

it an

g ob

hekt

ibon

g pa

man

taya

n ng

mor

al n

a pa

mum

uhay

.

2.

Pagn

inila

y. S

a gi

tna

ng m

abili

s na

dal

oy n

g im

porm

asyo

n at

inga

y ng

kap

alig

iran,

kai

lang

ang

mag

-uko

l ng

pana

hon

ang

mag

-aar

al s

a m

aing

at a

t m

alal

im n

a pa

g-iis

ip

sa m

ga s

itwas

yong

nao

bser

baha

n at

mga

kon

sept

ong

natu

tuha

n tu

ngko

l sa

mor

al n

a pa

mum

uhay

.

3.

Pags

angg

uni.

Kaila

ngan

g hu

min

gi s

iya

ng p

ayo

o ga

bay

sa m

ga t

aong

may

hig

it na

kaa

lam

an o

kas

anay

an s

a m

oral

na

pam

umuh

ay a

t m

arun

ong

mag

sala

(w

eigh

) ng

m

ga im

porm

asyo

ng m

ula

sa ib

a’t

iban

g ur

i ng

med

ia b

atay

sa

obhe

ktib

ong

pam

anta

yan

ng m

oral

na

pam

umuh

ay.

4.

Pa

gpap

asiy

a.

Kaila

ngan

g m

atut

o si

yang

bum

uo n

g sa

rilin

g po

sisy

on,

pani

niw

ala,

pan

inin

diga

n o

kilo

s na

isas

agaw

a ba

tay

sa o

bhek

tibon

g pa

man

taya

n ng

mor

al n

a pa

mum

uhay

.

5.

Pa

gkilo

s. M

ahal

agan

g m

aila

pat

niya

ang

kon

sept

o o

prin

sipy

ong

nahi

nuha

mul

a sa

mga

kon

kret

ong

sitw

asyo

n ng

buh

ay a

t m

aipa

kita

ang

kah

anda

ang

isab

uhay

ang

m

ga m

abut

ing

ugal

i (vi

rtue

s) n

a na

tutu

han

bata

y sa

obh

ektib

ong

pam

anta

yan

ng m

oral

na

pam

umuh

ay.

xiii

K t

o 12

BA

SIC

ED

UC

ATI

ON

CU

RR

ICU

LUM

Ang

mga

pan

guna

hing

kak

ayah

ang

ito a

y ni

lilin

ang

sa a

pat

na t

ema

sa b

awat

tao

n sa

par

aang

“ex

pand

ing

spira

l” m

ula

Kind

erga

rten

han

ggan

g G

rade

12.

An

g su

mus

unod

an

g ap

at n

a te

ma:

(a)

Pan

anag

utan

g Pa

nsar

iliat

Pag

igin

g Ka

sapi

ng

Pam

ilya

, (b

) Pa

kiki

pagk

apw

a at

Kat

atag

an n

g Pa

mily

a, (

c) P

agga

wa

Tung

o sa

Pam

bans

ang

Pag-

unla

d at

Pa

kiki

baha

gi s

a Pa

ndai

gdig

ang

Pagk

akai

sa,

at (

d) P

agka

mak

a-D

iyos

at

Prep

eren

sya

sa K

abut

ihan

. Pi

tong

pan

guna

hing

pag

papa

hala

ga (

core

val

ues)

ang

nili

linan

g sa

mga

te

man

g ito

: K

alus

ugan

at

Paki

kiis

a sa

Kal

ikas

an,

Kato

toha

nan

at P

agga

lang

, Pa

gmam

ahal

at

Kabu

tihan

, Is

pirit

wal

idad

, Ka

paya

paan

at

Kata

run

gan,

Lik

as-k

ayan

g Pa

g-un

lad,

Pa

gkam

aka-

Pilip

ino

at P

akik

ibah

agi s

a Pa

mba

nsan

g Pa

gkak

aisa

(Va

lues

Edu

catio

n fo

r th

e Fi

lipin

o: 1

997

Rev

ised

Ver

sion

of

the

DEC

S Va

lues

Edu

catio

n Pr

ogra

m, p

h. 1

0-11

).

An

g P

iloso

piya

at

mga

Bat

ayan

g Te

orya

ng

Pag

tutu

ro-P

agka

tuto

An

g Ba

taya

ng K

onse

ptw

al n

g Ed

ukas

yon

sa P

agpa

paka

tao

ay b

atay

sa

pilo

sopi

yang

Per

sona

lism

o tu

ngko

l sa

pagk

atao

ng

tao

at s

a Et

ika

ng K

abut

ihan

g As

al (

Virt

ue E

thic

s).

Ayon

sa

pilo

sopi

ya n

g Pe

rson

alis

mo,

nak

auga

t la

gi s

a pa

gpap

akat

ao a

ng a

ting

mga

ugn

ayan

. N

ililik

ha n

atin

ang

atin

g pa

gpap

akat

ao s

a at

ing

paki

kipa

gkap

wa.

Sa

Virt

ue

Ethi

cs n

aman

, si

nasa

bing

ang

isan

g m

abut

ing

tao

ay n

agsa

sabu

hay

ng m

ga v

irtue

o m

abut

ing

gaw

i (ha

bits

) at

um

iiwas

sa

mga

bis

yo o

mas

aman

g ga

wi.

Sam

akat

wid

, an

g na

gpap

abut

i sa

tao

ay a

ng p

agta

tagl

ay a

t an

g pa

gsas

abuh

ay n

g m

ga m

abut

ing

gaw

i. Sa

mur

ang

edad

na

6 ha

ngga

ng 1

2 ta

on,

maa

arin

g hi

ndi

pa l

ubos

na

mau

naw

aan

ng i

sang

bat

a an

g ka

nyan

g pa

gkat

ao b

ilang

tao

ayo

n sa

paL

iwan

ag n

g pi

loso

piya

ng

Pers

onal

ism

o. N

guni

t m

aaar

i si

yang

san

ayin

sa

mga

virt

ue a

t pa

gpap

ahal

aga

upan

g lu

mak

i si

yang

isa

ng m

abut

ing

tao.

Sa

mga

eda

d na

ito

, m

auun

awaa

n ni

ya n

a da

pat

siya

ng m

agpa

kabu

ti hi

ndi l

aman

g sa

pagk

at it

o an

g in

aasa

han

sa k

anya

ng

lipun

an k

undi

dah

il ta

o si

ya -

m

ay d

igni

dad

at li

kas

ang

pagi

ging

mab

uti.

May

dig

nida

d an

g ta

o da

hil s

iya

ay b

ukod

-tan

gi a

t m

ay u

gnay

an s

a ka

nyan

g ka

pwa,

sa

Diy

os, a

t ka

likas

an.

Ang

Inte

rakt

ibon

g Te

orya

ng

Pagk

atut

o (S

ocia

l Le

arni

ng T

heor

y) n

i Al

bert

Ban

dura

, P

agka

tuto

ng P

angk

aran

asan

(Ex

perie

ntia

l Le

arni

ng)

ni D

avid

Kol

b, K

onst

rukt

ibis

mo

(Con

stru

ctiv

ism

) at

Teo

rya

ng P

amim

ili n

g Ku

rso

(The

ory

of C

aree

r D

evel

opm

ent)

ni G

inzb

erg,

et.

al.

at S

uper

ang

iba

pang

teo

rya

na n

agpa

paLi

wan

ag k

ung

paan

o na

tutu

to

ang

mag

-aar

al s

a Es

P.

Ayon

sa

paLi

wan

ag n

g In

tera

ktib

ong

Teor

ya n

g Pa

gkat

uto

(Soc

ial

Lear

ning

The

ory)

ni

Albe

rt B

andu

ra,

maa

arin

g m

akuh

a sa

pag

mam

asid

sa

iban

g ta

o an

g m

ga p

agka

tuto

tu

lad

ng p

agka

karo

on n

g m

abut

ing

ugal

i at

bag

ong

impo

rmas

yon.

Ayo

n pa

rin

sa

teor

yang

ito

, m

ahal

aga

ang

mga

ini

isip

ng

tao

sa k

anya

ng p

agka

tuto

ngu

nit

hind

i na

ngan

gahu

luga

ng m

agbu

bung

a ito

ng

pagb

abag

o sa

kilo

s.

Ang

mga

kar

anas

an d

in a

ng p

inag

kuku

nan

ng m

ga p

agka

tuto

ayo

n ka

y D

avid

Kol

b at

sa

Teor

ya n

g Pa

gkat

uto

ng K

onst

rukt

ibis

mo.

Ayo

n sa

Teor

ya n

g Pa

gkat

uton

g Pa

ngka

rana

san

ni K

olb,

ang

mga

nas

a ed

ad (

adul

ts)

ay n

atut

uto

sa p

amam

agita

n ng

kan

ilang

pag

nini

lay

sa k

anila

ng m

ga k

aran

asan

, pa

gbuo

ng

mga

kon

klus

yon

o in

sigh

t m

ula

sa m

ga i

to,

at p

agla

lapa

t ng

mga

ito

sa

angk

op n

a m

ga s

itwas

yon

ng b

uhay

. S

inus

upor

taha

n an

g pa

nana

w n

i Ko

lb n

g Te

orya

ng

Kons

truk

tibis

mo.

Si

nasa

bi n

g te

orya

ng i

to n

anag

kaka

roon

ng

pagk

atut

o an

g ta

o at

gum

agaw

a ng

kab

uluh

an (

mea

ning

) ba

tay

sa k

anya

ng m

ga k

aran

asan

.

Nai

pam

amal

as i

to s

a pa

gtut

uro

sa

pam

amag

itan

ng p

agbi

biga

y ng

tuo

n sa

mag

-aar

al.

Nag

kaka

roon

siy

a ng

mga

bag

ong

pagk

atut

o ga

mit

ang

mga

tan

ong

ng g

uro

at n

g ka

nyan

g m

alik

hain

g pa

raan

.

xiv

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

Nai

lala

pat

ang

mga

pag

katu

tong

ito

sa p

agga

wa

ng m

ga p

asiy

a tu

lad

ng k

ukun

ing

kurs

o o

prop

esyo

n. A

yon

sa T

eory

a ng

Car

eer

Dev

elop

men

t ni

na G

inzb

erg,

et.

al.

at S

uper

, du

mad

aan

sa i

ba’t

iban

g yu

gto

ang

pagp

apas

ya n

g ba

ta u

kol

sa k

urso

o p

rope

syon

bat

ay s

a ka

nyan

g pa

gtin

gin

sa s

arili

(se

lf-co

ncep

t),

salo

obin

(at

titud

e) a

t m

ga

pagp

apah

alag

a.

Tina

tang

gap

o tin

atan

ggih

an n

iya

ang

isan

g ku

rso

o tr

abah

o ba

tay

sa o

bser

basy

on n

iya

(hal

imba

wa,

mga

kilo

s ng

kan

yang

mag

ulan

g ay

on s

a pr

opes

yon

nito

) at

sa

tinut

urin

g ni

yang

mah

alag

a (h

alim

baw

a, m

alak

ing

swel

do o

pag

lilin

gkod

sa

lipun

an).

M

ga D

isip

lina

ng

Eduk

asyo

n s

a P

agpa

paka

tao

An

g ni

lala

man

at

istr

aktu

ra n

g Ed

ukas

yon

sa P

agpa

paka

tao

ay n

akaa

nkla

sa

dala

wan

g di

sipl

ina:

Eth

ics

at C

aree

r G

uida

nce.

An

g Et

ika

ay a

ng s

iyen

sya

ng m

oral

idad

ng

kilo

s ng

tao

. Sa

man

tala

ng C

aree

r G

uida

nce

nam

an a

ng p

agga

bay

sa m

ag-a

aral

na

mag

pasi

ya n

g ku

rson

g ak

adem

iko,

sin

ing

at is

port

s o

tekn

ikal

-bok

asyo

nal n

a tu

gma

sa k

anya

ng

mga

tal

ento

, kak

ayah

an a

t ap

titud

e at

mga

tra

baho

ng k

aila

ngan

ng

indu

striy

a.

Mga

Du

log

sa P

agtu

turo

An

g m

ga p

angu

nahi

ng d

ulog

na

gaga

miti

n sa

pag

tutu

ro n

g m

ga k

onse

pto

ay a

ng p

agpa

pasy

ang

etik

al (

ethi

cal d

ecis

ion

mak

ing)

sa

pam

amag

itan

ng p

agsu

suri

ng s

ulira

nin

o is

yu),

ang

Pan

lipun

an–P

anda

mda

min

g Pa

gkat

uto

(Soc

ial-E

mot

iona

l Lea

rnin

g), a

t pa

gpap

lano

ng

kurs

ong

akad

emik

o o

tekn

ikal

-bok

asyo

nal.

Ang

pagg

awa

ng p

agpa

pasy

ang

etik

al o

mor

al a

y an

g pa

gbuo

ng

pasi

ya n

a m

ay p

repe

rens

ya s

a ka

butih

an a

t m

agpa

patin

gkad

o m

aglil

inan

g ng

pag

kata

o ng

tao

. Pr

oses

o ito

na

kin

apap

aloo

ban

ng (

a) p

ag-a

lam

sa

mga

det

alye

ng

sitw

asyo

n at

(b)

mai

ngat

na

pags

asaa

lang

-ala

ng n

g m

ga m

oral

na

pagp

apah

alag

a na

mah

alag

a sa

isan

g si

twas

yon.

M

ahal

aga

rin d

ito a

ng p

agig

ing

sens

itibo

sa

mga

asp

eton

g m

oral

ng

mga

sitw

asyo

n sa

pan

g-a

raw

-ara

w n

a bu

hay

at a

ng k

amal

ayan

sa

mga

tao

o p

angk

at n

a m

aaap

ektu

han

ng p

asiy

a.

Ang

Panl

ipun

an–P

anda

mda

min

g Pa

gkat

uto

(Soc

ial-E

mot

iona

l Lea

rnin

g) a

y an

g pa

gkak

aroo

n ng

mga

kak

ayah

ang

kaila

ngan

sa

pagk

ilala

at

pam

amah

ala

ng s

arili

, pa

glin

ang

ng p

agm

amal

asak

it sa

kap

wa,

pag

gaw

a ng

map

anag

utan

g pa

siya

, pa

kiki

pag-

ugna

yan,

at

pagh

arap

nan

g ep

ektib

o sa

mga

map

angh

amon

g si

twas

yon.

Pa

raan

ito

ng

pagl

inan

g ng

mga

kak

ayah

an n

g m

ag-a

aral

upa

ng m

agta

gum

pay

sa m

ga g

awai

n sa

buh

ay.

Nah

ahat

i sa

lim

ang

uri

ang

mga

kak

ayah

ang

ito:

Kam

alay

ang

Pans

arili

, Pa

mam

ahal

a ng

Sar

ili, K

amal

ayan

g Pa

nlip

unan

, Pam

amah

ala

ng P

akik

ipag

-ugn

ayan

at

Map

anag

utan

g Pa

gpap

asiy

a.

xv

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

Fig

ure

1.

An

g B

ata

yan

g K

on

sep

twa

l n

g E

du

ka

syo

n s

a P

ag

pa

pa

ka

tao

Pilo

sopi

ya n

g Pe

rson

alis

mo

xvi

K t

o 12

BA

SIC

ED

UC

ATI

ON

CU

RR

ICU

LUM

Des

krip

syon

ng

Asi

gnat

ura

Ang

Eduk

asyo

n sa

Pag

papa

kata

o (E

sP)

ay i

sa s

a m

ga a

sign

atur

a ng

Pin

aunl

ad n

a Pr

ogra

ma

ng B

atay

ang

Eduk

asyo

n na

K t

o 12

na

gag

abay

at

huhu

bog

sa m

ga

kaba

taan

. Tu

nguh

in n

ito a

ng p

aghu

bog

ng k

abat

aang

nag

papa

sya

at k

umik

ilos

nang

map

anag

utan

tun

go s

a ka

butih

ang

panl

ahat

. N

anga

ngah

ulug

an i

to n

a lil

inan

gin

at

pauu

nlar

in a

ng p

agka

taon

g et

ikal

ng

baw

at m

ag-a

aral

. U

pang

mai

pam

alas

ito,

kai

lang

ang

mag

tagl

ay s

iya

ng li

man

g pa

ngun

ahin

g ka

kaya

han

(mac

ro s

kills

): p

ag-u

naw

a,

pagn

inila

y, p

agsa

ngg

un

i, pa

gpa

pasy

a at

pag

kilo

s.

Nili

linan

g sa

apa

t na

tem

a sa

baw

at a

ntas

mul

a Ki

nder

gart

en h

angg

ang

Baita

ng 1

0 an

g m

ga p

angu

nahi

ng k

akay

ahan

g ito

: (a

) Pa

nan

agut

ang

Pans

arili

at

Mab

utin

g

Kasa

pi n

g Pa

mily

a, (

b) P

akik

ipag

kapw

a-ta

o, (

c) P

agga

wa

Tung

o sa

Pam

bans

ang

Pag-

unla

d at

Pak

ikib

ahag

i sa

Pand

aigd

igan

g Pa

gkak

aisa

, at

(d)

Pan

anal

ig a

t Pa

gmam

ahal

sa

Diy

os a

t Pa

nini

ndig

an s

a Ka

butih

an.

MG

A P

AM

AN

TAY

AN

SA

PR

OG

RA

MA

(LE

AR

NIN

G A

REA

STA

ND

AR

DS

)

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga k

onse

pto

sa p

anan

agut

ang

pans

arili

, pam

ilya,

kap

wa,

ban

sa/d

aigd

ig a

t D

iyos

; na

kapa

gpap

asiy

a at

nak

akik

ilos

nang

map

anag

utan

tun

go s

a ka

butih

ang

panl

ahat

upa

ng m

amuh

ay n

ang

maa

yos

at m

alig

aya.

PA

NG

UN

AH

ING

PA

MA

NTA

YA

N N

G B

AW

AT

YU

GTO

(K

EYS

TAG

E S

TAN

DA

RD

S)

K –

Bai

tan

g 3

B

aita

ng

4 –

6

Bai

tan

g 7 –

10

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa

kons

epto

at

gaw

aing

nag

papa

kita

ng

pana

nagu

tang

pa

nsar

ili, p

ampa

mily

a, p

agm

amah

al s

a ka

pwa/

pa

may

anan

, sa

ban

sa a

t sa

Diy

os t

ungo

sa

maa

yos

at

mas

ayan

g pa

mum

uhay

.

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa

kons

epto

at

gaw

aing

nag

papa

kita

ng

pana

nagu

tang

pa

nsar

ili, p

ampa

mily

a, p

agm

amah

al s

a ka

pwa,

sa

bans

a/ d

aigd

ig a

t sa

Diy

os t

ungo

sa

kabu

tihan

g pa

nlah

at.

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga

kons

epto

sa

pana

nagu

tang

pan

saril

i, pa

gkat

ao n

g ta

o,

pam

ilya

at p

akik

ipag

kapw

a, li

puna

n, p

agga

wa

at m

ga

pagp

apah

alag

ang

mor

al a

t na

gpap

asiy

a at

kum

ikilo

s na

ng m

apan

agut

an t

ungo

sa

kabu

tihan

g pa

nlah

at

upan

g m

amuh

ay n

ang

may

kaa

yusa

n at

kal

igay

ahan

.

xvii

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

AN

G B

AT

AY

AN

G K

ON

SE

PT

WA

L N

G E

DU

KA

SY

ON

SA

PA

GP

AP

AK

AT

AO

Gra

de

Le

vel

Sta

nd

ard

s (P

am

an

taya

n s

a B

aw

at

Ba

ita

ng

/A

nta

s)

BA

ITA

NG

P

AM

AN

TA

YA

N

K

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa p

agka

karo

on n

g ka

mal

ayan

sa

pagg

alan

g at

pag

mam

ahal

sa

sarili,

kap

wa

at D

iyos

bi

lang

gab

ay t

ungo

sa

maa

yos

at m

asay

ang

taha

nan.

1

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga p

araa

n ng

pag

gala

ng s

a sa

rili,

kap

wa,

ban

sa a

t D

iyos

bila

ng g

abay

tun

go s

a m

aayo

s at

mas

ayan

g ta

hana

n at

paa

rala

n.

2

Nai

pam

amal

asng

mag

-aar

al a

ng p

ag-u

naw

a sa

pag

papa

kiki

ta n

g m

ga k

ilos

na n

agpa

paha

laga

sa

sarili,

kap

wa,

ban

sa, D

iyos

at

sa

Kan

yang

mga

nili

kha

bila

ng p

atnu

bay

sa m

aayo

s at

mas

ayan

g pa

aral

an a

t pa

may

anan

.

3

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga g

awai

n na

nag

papa

kita

ng

pagp

apah

alag

a tu

ngo

sa m

aayo

s at

mas

ayan

g pa

mum

uhay

na

may

map

anag

utan

g pa

gkilo

s at

pag

papa

siya

par

a sa

sar

ili,

kapw

a, p

amay

anan

, ba

nsa

at D

iyos

.

4

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga m

akab

uluh

ang

gaw

ain

na m

ay k

aaki

bat

na p

agpa

paha

laga

tun

go s

a w

asto

, m

aayo

s, m

asay

a at

map

ayap

ang

pam

umuh

ay p

ara

sa s

arili

, ka

pwa,

ban

sa a

t D

iyos

.

5

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

asus

ing

pags

usur

i sa

pagp

apah

ayag

, pa

ggan

ap n

g tu

ngku

lin n

a m

ay

pana

nagu

tan

at p

agsa

sabu

hay

ng m

ga it

o tu

ngo

sa m

asay

a, m

apay

apa

at m

aunl

ad n

a pa

mum

uhay

par

a sa

sar

ili/

mag

-ana

k,

kapw

a/ p

amay

anan

, ba

nsa/

dai

gdig

at

Diy

os.

xviii

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

BA

ITA

NG

P

AM

AN

TA

YA

N

6

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga g

awai

n na

tum

utul

ong

sa p

ag-a

ngat

ng

sarilin

g di

gnid

ad, pa

gmam

ahal

sa

kapw

a na

may

map

anag

utan

g pa

gkilo

s at

pag

papa

siya

tun

go s

a m

aayo

s, m

apay

apa

at m

aunl

ad n

a pa

mum

uhay

par

a sa

ka

butih

ang

panl

ahat

.

7

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga a

ngko

p na

inaa

saha

ng k

akay

ahan

at

kilo

s sa

pan

ahon

ng

pagd

adal

aga

/ pa

gbib

inat

a, k

akay

ahan

at

tale

nto,

hili

g at

pag

kata

o ng

tao

tun

go s

a pa

gtup

ad n

g m

ga t

ungk

ulin

sa

sarili,

sa

kapw

a, s

a ba

nsa/

da

igdi

g at

sa

Diy

os a

t pa

gtat

akda

ng

mithi

in u

pang

map

anag

utan

ang

kah

ihin

atna

n ng

mga

pas

ya a

t ki

los.

8

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa la

yuni

n at

kah

alag

ahan

ng

pam

ilya

at p

akik

ipag

kapw

a up

ang

mag

ing

map

anag

utan

sa

paki

kipa

g-ug

naya

n sa

iba

tung

o sa

mak

abul

uhan

g bu

hay

sa li

puna

n.

9

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga k

onse

pto

tung

kol s

a lip

unan

at

pagg

awa

bila

ng p

aglil

ingk

od t

ungo

sa

tam

ang

pagp

ili n

g ku

rso

o ha

napb

uhay

na

mag

igin

g m

akab

uluh

an a

t ka

paki

-pak

inab

ang

sa k

anya

at

sa li

puna

n.

10

N

aipa

mam

alas

ng

mag

-aar

al a

ng p

ag-u

naw

a sa

mga

kon

sept

o tu

ngko

l sa

pagk

atao

ng

tao,

mak

atao

ng k

ilos,

pag

papa

hala

gang

mor

al

at m

ga is

yung

mor

al a

t na

gpap

asya

at

kum

ikilo

s na

ng m

ay p

repe

rens

ya s

a ka

butiha

n up

ang

mag

ing

mat

atag

sa

gitn

a ng

mga

isyu

ng

mor

al a

t im

pluw

ensy

a ng

kap

alig

iran

.

xix

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

BA

ITA

NG

4

Pam

anta

yan

Par

a sa

B

aita

ng

4

Nai

pam

amal

as n

g m

ag-a

aral

ang

pag

-una

wa

sa m

ga m

akab

uluh

ang

gaw

ain

na m

ay k

aaki

bat

na p

agpa

paha

laga

tun

go s

a w

asto

, m

aayo

s,

mas

aya

at m

apay

apan

g pa

mum

uhay

par

a sa

sar

ili, ka

pwa,

ban

sa a

t D

iyos

.

B

ATA

YA

NG

P

AG

PA

PA

HA

LAG

A/

M

GA

KA

UG

NA

Y N

A

PA

GP

AP

AH

ALA

GA

PA

MA

NTA

YA

NG

P

AN

GN

ILA

LAM

AN

(C

onte

nt S

tand

ard)

PA

MA

NTA

YA

N

SA

PA

GG

AN

AP

(P

erfo

rman

ce S

tand

ard)

PA

MA

NTA

YA

N S

A P

AG

KA

TUTO

(

Lear

ning

Com

pete

ncie

s)

CO

DE

I. P

anan

agu

tan

g P

ansa

rili

at M

abu

tin

g K

asap

i ng

Pam

ilya –

Un

ang

Mar

kah

an

1.

Kata

taga

n ng

loob

(F

ortit

ude)

2.

Pa

gkam

atiy

aga

(Per

seve

ranc

e)

3.

Pagk

amap

agtii

s (P

atie

nce)

4.

M

apan

urin

g pa

g-iis

ip

(Crit

ical

thi

nkin

g)

5.

Pagk

akar

oon

ng

buka

s na

is

ipan

(O

pen-

min

dedn

ess)

6.

Pa

gmam

ahal

sa

kato

toha

nan

(Lov

e of

tr

uth)

7.

M

apag

pase

nsiy

a (P

atie

nce/

Self-

Cont

rol)

8.

Pagk

amah

inah

on

(Cal

mne

ss)

Nai

pam

amal

as a

ng p

ag-

unaw

a sa

kah

alag

ahan

ng

pag

kaka

roon

ng

kata

taga

n ng

loob

, m

apan

urin

g pa

g-iis

ip,

pagk

amat

iyag

a,

pagk

amap

agtii

s,

pagk

abuk

as-is

ip,

pagk

amah

inah

on a

t pa

gmam

ahal

sa

kato

toha

nan

na

mag

papa

laya

sa

anum

ang

alal

ahan

in s

a bu

hay

ng t

ao b

ilang

ka

sapi

ng

pam

ilya

Nai

sasa

gaw

a na

ng m

ay

map

anur

ing

pag-

iisip

ang

ta

man

g pa

mam

araa

n/

pam

anta

yan

sa p

agtu

klas

ng

kat

otoh

anan

.

1.

Nak

apag

sasa

bi n

g ka

toto

hana

n an

uman

ang

m

agin

g bu

nga

nito

EsP

4P

KP

- Ia

-b –

23

2.

Nak

apag

susu

ri ng

kat

otoh

anan

bag

o gu

maw

a ng

anu

man

g ha

kban

gin:

2.

1. p

agsa

nggu

ni s

a ta

ong

kina

uuku

lan

EsP

4P

KP

- Ic

-d –

24

3.

Nak

apag

nini

lay

ng k

atot

ohan

an m

ula

sa

mga

: 3.

1. b

alita

ng n

apak

ingg

an

3.2.

pat

alas

tas

na n

abas

a/na

rinig

3.

3. n

apan

ood

na p

rogr

aman

g pa

ntel

ebis

yon

3.4.

nab

abas

a sa

inte

rnet

at

mga

soc

ial

netw

orki

ng s

ites

EsP

4P

KP

- Ie

-g -

25

4.

Nak

apag

sasa

gaw

a na

ng m

ay m

apan

urin

g pa

g-iis

ip n

g ta

man

g pa

mam

araa

n/

pam

anta

yan

sa p

agtu

klas

ng

kato

toha

nan.

EsP

4P

KP

- Ih

-i -

26

xx

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

BA

TA

YA

NG

P

AG

PA

PA

HA

LAG

A/

M

GA

KA

UG

NA

Y N

A

PA

GP

AP

AH

ALA

GA

PA

MA

NT

AY

AN

G

PA

NG

NIL

ALA

MA

N

(Con

tent

Sta

ndar

d)

PA

MA

NT

AY

AN

S

A P

AG

GA

NA

P

(Per

form

ance

Sta

ndar

d)

PA

MA

NT

AY

AN

SA

PA

GK

AT

UT

O

( Le

arni

ng C

ompe

tenc

ies)

C

OD

E

II.

Pa

kik

ipa

gk

ap

wa

-ta

o -

Ika

law

an

g M

ark

ah

an

1.

Pagd

ama

at p

ag-

unaw

a sa

dam

dam

in

ng ib

a (E

mpa

thy)

2.

Pa

gkab

ukas

-pal

ad

(Gen

eros

ity)

3.

Pa

gkam

atap

at/P

agig

ing

Tot

oo

(Sin

cerit

y/H

ones

ty)

Nai

pam

amal

as a

ng p

ag-

unaw

a na

hin

di

nagh

ihin

tay

ng

anum

ang

kapa

lit a

ng

pagg

awa

ng m

abut

i

Nai

sasa

gaw

a na

ng

map

anur

i ang

tun

ay n

a ka

hulu

gan

ng

paki

kipa

gkap

wa

5.

Nak

apag

papa

kita

ng

pagk

amah

inah

on s

a da

mda

min

at

kilo

s ng

kap

wa

tula

d ng

: 5.

1. p

agta

ngga

p ng

sar

iling

pag

kaka

mal

i at

pagt

utuw

id n

ang

buka

l sa

loob

5.

2. p

agta

ngga

p ng

pun

a ng

kap

wa

nang

m

aluw

ag s

a ka

loob

an

5.3.

pag

pili

ng m

ga s

alita

ng d

i-na

kaka

saki

t ng

da

mda

min

sa

pagb

ibiro

EsP

4P

- II

a-

c–1

8

6.

Nak

apag

baba

hagi

ng

sar

iling

kar

anas

an o

m

akab

uluh

ang

pang

yaya

ring

nag

papa

kita

ng

pang

-una

wa

sa k

alag

ayan

/pan

gang

aila

ngan

ng

kap

wa

EsP

4P

- II

d–

19

7.

Nai

sasa

buha

y an

g pa

gigi

ng b

ukas

-pal

ad s

a 7.

1. m

ga n

anga

ngai

lang

an

7.2.

pan

ahon

ng

kala

mid

ad

EsP

4P

- II

e– 2

0

4.

Pa

ggal

ang

(Res

pect

) 5.

Kab

utih

an (

Kind

ness

)

Nai

sasa

gaw

a an

g pa

ggal

ang

sa k

arap

atan

ng

kap

wa

8.

Nak

apag

papa

kita

ng

pagg

alan

g sa

iba

sa

mga

sum

usun

od n

a si

twas

yon:

8.

1. o

ras

ng p

amam

ahin

ga

8.2.

kap

ag m

ay n

ag-a

aral

8.

3. k

apag

may

roon

g m

aysa

kit

8.4.

pak

ikin

ig k

apag

may

nag

sasa

lita/

na

gpap

aLiw

anag

8.

5. p

agga

mit

ng p

asili

dad

ng p

aara

lan

nang

m

ay p

ag-a

alal

a sa

kap

akan

an n

g ka

pwa

8.5.

1.

palik

uran

8.

5.2.

si

lid-a

klat

an

8.5.

3.

pal

arua

n 8.

6. p

agpa

pana

tili n

g ta

him

ik, m

alin

is a

t ka

aya-

ayan

g ka

palig

iran

bila

ng p

araa

n ng

pa

kiki

pagk

apw

a-ta

o

EsP

4P

-IIf

-i–

21

xxi

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

BA

TA

YA

NG

P

AG

PA

PA

HA

LAG

A/

M

GA

KA

UG

NA

Y N

A

PA

GP

AP

AH

ALA

GA

PA

MA

NT

AY

AN

G

PA

NG

NIL

ALA

MA

N

(Con

tent

Sta

ndar

d)

PA

MA

NT

AY

AN

S

A P

AG

GA

NA

P

(Per

form

ance

Sta

ndar

d)

PA

MA

NT

AY

AN

SA

PA

GK

AT

UT

O

( Le

arni

ng C

ompe

tenc

ies)

C

OD

E

III.

Pa

gm

am

ah

al

sa B

an

sa a

t P

ak

ikib

ah

ag

i sa

Pa

nd

aig

dig

an

g P

ag

ka

ka

isa

– I

ka

tlo

ng

Ma

rka

ha

n

1.

Pa

gmam

ahal

sa

Ban

sa

1.1.

Pag

papa

hala

ga

sa K

ultu

ra

(App

reci

atio

n of

O

ne’s

Cul

ture

)

Nai

pam

amal

as a

ng p

ag-

unaw

a sa

pag

mam

ahal

sa

ban

sa s

a pa

mam

agita

n ng

pa

gpap

ahal

aga

sa

kultu

ra

Nai

sasa

buha

y an

g m

ga

gaw

aing

nag

papa

kita

ng

pagp

apah

alag

a sa

kul

tura

9.

N

akap

agpa

paki

ta n

g ka

wili

han

sa p

akik

inig

o

pagb

abas

a ng

mga

pam

anan

g ku

ltura

ng

mat

erya

l (ha

l. ku

wen

tong

bay

an, al

amat

, m

ga e

piko

) at

di-m

ater

yal (

hal.

mga

m

agag

anda

ng k

auga

lian,

pag

papa

hala

ga s

a na

kata

tand

a at

iba

pa)

EsP

4P

PP

- II

Ia-b–

19

10.

Nai

pagm

amal

aki/na

paha

hala

gaha

n an

g na

suring

kul

tura

ng

iba’

t ib

ang

pang

kat

etni

ko t

ulad

ng

kuw

ento

ng-b

ayan

, ka

tutu

bong

say

aw, aw

it, la

ro a

t ib

a pa

EsP

4P

PP

- II

Ic-d–

20

2.

Li

kas-

kaya

ng P

ag-

unla

d 2.

1. P

agka

karo

on n

g D

isip

lina

(Dis

cipl

ine)

3.

Pa

ndai

gdig

ang

Pagk

akai

sa

(Glo

balis

m)

3.1.

Kal

inis

an a

t Kaa

yusa

n

Nai

pam

amal

as a

ng p

ag-

unaw

a sa

kah

alag

ahan

ng

pag

kaka

roon

ng

sarilin

g di

sipl

ina

para

sa

bans

a tu

ngo

sa

pand

aigd

igan

g pa

gkak

aisa

Nai

sasa

buha

y an

g pa

tulo

y na

pag

nini

lay

para

m

akap

agpa

sya

nang

w

asto

tun

gkol

sa

epek

to

ng t

ulon

g-tu

long

na

pang

anga

laga

ng

kapa

ligiran

par

a sa

ka

ligta

san

ng b

ansa

at

daig

dig

11.

Nak

asus

unod

sa

mga

bat

as/p

anun

tuna

ng

p

inai

iral

tun

gkol

sa

pang

anga

laga

ng

kapa

ligiran

kah

it w

alan

g na

kaka

kita

EsP

4P

PP

- II

Ie-f–

21

12.

Nak

atut

ulon

g sa

pag

papa

natil

i ng

kalin

isan

at

kaa

yusa

n ng

kap

alig

iran

saa

nman

sa

pam

amag

itan

ng:

12.4

. se

greg

asyo

n o

pagt

apon

ng

mga

ba

sura

ng n

abub

ulok

at

di-n

abub

ulok

sa

tam

ang

laga

yan

12.5

. pa

g-iw

as s

a pa

gsun

og n

g an

uman

g ba

gay

12

.6.

pags

asag

awa

ng m

ulin

g pa

ggam

it ng

m

ga p

atap

ong

baga

y (R

ecyc

ling)

EsP

4P

PP

- II

Ig-i–

22

xxii

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

BA

TA

YA

NG

P

AG

PA

PA

HA

LAG

A/

M

GA

KA

UG

NA

Y N

A

PA

GP

AP

AH

ALA

GA

PA

MA

NT

AY

AN

G

PA

NG

NIL

ALA

MA

N

(Con

tent

Sta

ndar

d)

PA

MA

NT

AY

AN

S

A P

AG

GA

NA

P

(Per

form

ance

Sta

ndar

d)

PA

MA

NT

AY

AN

SA

PA

GK

AT

UT

O

( Le

arni

ng C

ompe

tenc

ies)

C

OD

E

IV.

Pa

na

na

lig

at

Pa

gm

am

ah

al s

a D

iyo

s; P

an

inin

dig

an

sa

Ka

bu

tih

an

– I

ka

ap

at

na

Ma

rka

ha

n

1.

Is

piritw

alid

ad

(Spi

ritua

lity)

2.

Pa

gmam

ahal

sa

Diy

os (

Love

of

God

) 3.

Pa

g-as

a (H

ope)

4.

Pa

gkak

awan

ggaw

a (C

harit

y)

Nau

unaw

aan

at

naip

akik

ita a

ng

pana

nalig

sa

Diy

os s

a pa

mam

agita

n ng

pa

ggal

ang,

pag

tang

gap

at p

agm

amah

al s

a m

ga

likha

Nai

sasa

buha

y a

ng

pana

nalig

sa

Diy

os s

a pa

mam

agita

n ng

pa

ggal

ang,

pag

tang

gap

at

pagm

amah

al s

a m

ga li

kha

13.

Nap

ahah

alag

ahan

ang

laha

t ng

mga

likh

a:

may

buh

ay a

t m

ga m

ater

yal n

a ba

gay

13.1

. Sa

rili a

t ka

pwa-

tao:

13

.1.1

. pa

g-iw

as s

a pa

gkak

aroo

n ng

sak

it 13

.1.2

. pa

ggal

ang

sa k

apw

a-ta

o

EsP

4P

D-

IVa

-c–

10

13.2

. H

ayop

: 13

.2.1

. pa

gkal

inga

sa

mga

hay

op n

a lig

aw

at e

nd

an

ger

ed

EsP

4P

D-

IVd–

11

13.3

. H

alam

an :

pa

ngan

gala

ga s

a m

ga h

alam

an g

aya

ng :

13

.3.1

. pa

g-aa

yos

ng m

ga n

abuw

al

hala

man

13

.3.2

. pa

glal

agay

ng

mga

lupa

sa

paso

13

.3.3

. pa

gbub

ungk

al n

g ta

nim

na

hala

man

sa

palig

id

EsP

4P

D-

IVe-

g–

12

13.4

. M

ga M

ater

yal n

a Ka

gam

itan:

13

.4.1

. pa

ngan

gala

ga s

a m

ga m

ater

yal n

a ka

gam

itang

lika

s o

gaw

a ng

tao

EsP

4P

D-

IVh

-i –

13

xxiii

K t

o 1

2 B

AS

IC E

DU

CA

TIO

N C

UR

RIC

ULU

M

CO

DE

BO

OK

LEG

END

Sam

ple

: Es

P1

0P

B-I

IIg

-12

.1

LEG

END

S

AM

PLE

Firs

t En

try

Lear

ning

Are

a an

d St

rand

/ Su

bjec

t or

Sp

ecia

lizat

ion

Eduk

asyo

n sa

Pa

gpap

akat

ao

EsP

1

0

Gra

de L

evel

Ba

itang

10

Up

per

case

Let

ter/

s D

omai

n/Co

nten

t/

Com

pone

nt/

Topi

c An

g Pa

gpap

ahal

aga

at

Birt

ud

PB

-

Ro

man

Nu

mer

al

*Zer

o if

no s

peci

fic q

uart

er

Qua

rter

Ik

atlo

ng M

arka

han

III

Low

erca

se L

ette

r/s

*Put

a h

yphe

n (-

) in

bet

wee

n le

tter

s to

indi

cate

mor

e th

an a

sp

ecifi

c w

eek

Wee

k Ik

apito

ng li

nggo

g

-

Ara

bic

Nu

mb

er

Com

pete

ncy

Nak

apag

papa

Liw

anag

ng

kaha

laga

han

ng

pang

anga

laga

sa

kalik

asan

12

.1

DO

MA

IN/

CO

MP

ON

EN

T

CO

DE

Tun

gkul

in K

o Sa

Aki

ng S

arili

at

Pam

ilya

PKP

Mah

al K

o, K

apw

a Ko

P

Para

Sa

Kabu

tihan

ng

Laha

t, S

umun

od T

ayo

PP

P

Pagg

awa

ng M

abut

i, Ki

nalu

lugd

an n

g D

iyos

PD

Pagk

ilala

at

Pam

amah

ala

sa m

ga P

agba

bago

sa

Saril

i PS

Ang

Pagk

atao

ng

Tao

PT

Ang

Pagp

apah

alag

a at

Birt

ud

PB

Ang

Paki

kipa

gkap

wa

P

Mga

Isy

u sa

Pak

ikip

agka

pwa

IP

Ang

Pape

l ng

Lipu

nan

sa T

ao

PL

Ang

Tung

kulin

ng

Tao

sa L

ipun

an

TT

Mga

Kau

gnay

na

Pagp

apah

alag

a sa

Pag

gaw

a KP

Map

anag

utan

g Pa

gpap

lano

ng

Kurs

ong

Akad

emik

o o

Tekn

ikal

-Bok

asyo

nal,

Sini

ng a

t Is

port

s, N

egos

yo o

Han

apbu

hay

PK

Ang

Mor

al n

a Pa

gkat

ao

MP

Ang

Mak

atao

ng K

ilos

MK

Ang

Akin

g Po

sisy

on s

a m

ga I

syun

g M

oral

PI

43

Yunit II

Pakikipagkapuwa-tao

44

Ang kasabihang “Those who are happiest are those who do the most for others” ay sumusuporta sa konsepto ng pakikipagkapuwa-tao. Walang taong maaaring mabuhay na nag-iisa. Ang pakikipagkapuwa-tao ay kinakailangang maisaisip, maisapuso, at maisabuhay ng bawat isa mula sa kaniyang pagkabata upang umunlad tayo bilang isang indibidwal, isang pamayanan, at isang bansa. Ang katatagan ng mga yunit ng lipunan ay naka-ugat sa makabuluhang pakikipagkapuwa-tao ng mga kasapi nito. Nais ipahatid ng kasabihan na nakapagbibigay ng kaligayahan sa isang tao ang pag-unawa sa damdamin at pagtulong sa kapuwa.

Ang yunit na ito ay gagabay sa iyo bilang guro, upang maikintal sa isip at puso ng bawat mag-aaral ang mga pagpapahalaga sa bawat kakayahan. Ang mga pagpapahalaga tulad ng pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba, pagkabukas-palad, at kabutihan ay ipoproseso bilang bahagi ng pagbuo sa pagkatao ng bawat batang Pilipino.

Pinahahalagahan ng yunit na ito ang pagkakaugnay-ugnay ng mga aralin, at ang mga gawain na tumutugon sa pangangailangan ng isang indibidwal patungo sa isang ganap na pagpapakatao. Tatalakayin din dito ang iba’t ibang paraan ng pakikipagkapuwa-tao at mapagninilayan ang mga pagkakataon na kumikilos ang tao para sa sarili at sa kaniyang kapuwa ng hindi naghihintay ng anumang kapalit sa paggawa ng mabuti. Binibigyang-pansin din ang paggalang sa karapatan ng kapuwa.

Nahahati sa siyam (9) na aralin ang Ikalawang Yunit na magsasakatuparan ng mga pagpapahalaga at kaisipang pangnilalaman:

Aralin 1: Pagkakamali Ko, Itutuwid KoAralin 2: Puna at Mungkahi Mo, Tanggap KoAralin 3: Mga Biro Ko, Iniingatan KoAralin 4: Damdamin Mo, Nauunawaan KoAralin 5: Kapuwa Ko, Nandito Ako!Aralin 6: Igagalang Ko, Oras ng Pahinga MoAralin 7: Mga Gawain Mo, Igagalang KoAralin 8: Ingatan Natin, Pasilidad na GagamitinAralin 9: Kaaya-ayang Kapaligiran: Sa Sarili at Kapuwa

45

Sa pagtatapos ng mga aralin sa yunit na ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

1. Nakapagpapakita ng pagkamahinahon sa damdamin at kilos ng kapuwa.

2. Nakapagbabahagi ng sariling karanasan o makabuluhang pangyayaring nagpapakita ng pang-unawa sa kalagayan/pangangailangan ng kapuwa.

3. Naisabubuhay ang pagiging bukas-palad.

4. Nakapagpapakita ng paggalang sa kapuwa sa iba’t ibang sitwasyon.

Iminumungkahing talakayin ang mga aralin sa Yunit II sa loob ng siyam (9) na linggo sa Ikalawang Markahan ng taong panuruan.

46

Aralin 1 Pagkakamali Ko, Itutuwid Ko

Layunin: Naisasagawa nang mapanuri ang tunay na kahulugan ng pakikipag-kapuwa

Paksa/Pagpapahalaga: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba (Empathy)

Mga Kagamitan: kuwaderno, sagutang papel, metacards, mga larawang nagpapakita ng iba’t ibang emosyon.

Integrasyon: Filipino

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Magpaskil ng mga larawang nagpapakita ng iba’t ibang emosyon (masayang mukha, malungkot na mukha, galit at iba pa). Maaaring gumamit ng laptop o tunay na larawan.

2. Itanong: “Kailan ka nagiging masaya?““Kailan ka naman nagiging malungkot?”‘Kailan ka rin nagagalit?”

3. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagproseso ng kanilang mga emosyon. Halimbawa: nagiging masaya ang isang tao kapag nakagawa siya ng kabutihan sa kapuwa, nalulungkot o kaya ay nagagalit kapag may nagawang pagkakamali o kaya ay nakasakit ng kapuwa.

4. Ipabasa nang tahimik sa mga mag-aaral ang kuwentong “Parol ni Carla” at talakayin pagkatapos ang mga katanungan. Tanggapin at talakayin ang iba’t ibang sagot ng mga mag-aaral.

5. Sikaping makapagpaliwanag ang mga mag-aaral kung bakit tama o mali ang paghingi ng paumanhin kapag nakagagawa ng pagkakamali sa kapuwa. Gamitin ang iyong kaalaman sa Art of Questioning

47

upang makuha ang nais na sagot mula sa mga mag-aaral. Itanong sa mag-aaral kung ano ang nararamdaman nila tuwing nakakakita sila ng mga taong kinukutya o kaya ay pinagtatawanan. Ipaliwanag na kapag nararamdaman nila o nauunawaan ang damdamin ng kapuwa, ang tawag dito ay empathy.

6. Bilang karagdagang gawain sa Alamin Natin, (optional) payuhan ang mga mag-aaral na ipikit ang kanilang mga mata at iparinig ang kantang “Bulag, Pipi, at Bingi”.

Sa bawat yugto ng buhay, may wasto at may mali Sa bawat nilalang ay may bulag, may pipi at may bingi

Madilim ang ‘yong paligid, hatinggabing walang hanggan Anyo at kulay ng mundo sa ‘yo’y pinagkaitan

H’wag mabahala, kaibigan, isinilang ka mang ganyan Isang bulag sa kamunduhan, ligtas ka sa kasalanan.

Chorus Di nalalayo sa ‘yo ang tunay na mundo

Marami sa ami’y nabubuhay nang tulad mo Di makita, di madinig, minsa’y nauutal

Patungo sa hinahangad na buhay na banal.

Ibigin mo mang umawit, hindi mo makuhang gawin Sigaw ng puso’t damdamin wala sa ‘yong pumapansin

Sampung daliri, kaibigan, d’yan ka nila pakikinggan Pipi ka man nang isinilang, dakila ka sa sinuman.

[Repeat Chorus]

Ano sa ‘yo ang musika, sa ‘yo ba’y mahalaga Matahimik mong paligid, awitan ay di madinig

Mapalad ka, o kaibigan, napakaingay ng mundo Sa isang binging katulad mo, walang daing, walang gulo

[Repeat Chorus]

Di makita, di madinig, minsa’y nauutal Patungo sa hinahangad na buhay na banal

48

Matapos pakinggan ang awit ay ipadilat ang kanilang mga mata at sabayan ang awitin. Maaari ding itanong ang sumusunod:

a. Itala ang mga taong binanggit sa awit. Ano ang kanilang mga kapansanan?

b. Ano ang iyong naramdaman para sa kanila habang nakikinig ka sa awit?

c. Ano sa palagay mo ang nararamdaman ng mga taong may kapansanan kapag sila ay nililibak at pinagtatawanan ng mga taong nakapaligid sa kanila?

d. Ano ang maaari mong gawin kapag nakita mong ang isang taong may kapansanan ay sinasaktan ng iba?

e. Kung ikaw naman ang nakagawa ng pagkakamali sa iyong kapuwa, lalo na sa mga may kapansanan, paano mo ito itinutuwid?

7. Magbigay pa ng ibang halimbawa ng mga sitwasyon upang higit na maintindihan na ang pagkakamali ay nangyayari subalit dapat silang maging handa upang harapin at ituwid ang mga ito.

Isagawa Natin

1. Iugnay ang Gawain 1 sa Isagawa Natin sa naging talakayan sa Alamin Natin.

2. Itanong: “Sino ang kapuwang nasaktan o nagawan mo ng pagkakamali,

sinasadya man o hindi?”

Maaaring ito’y mga kaibigan, kaklase, kalaro, o kapamilya at iba pa. Ipasulat ito sa unang hanay tulad ng nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Puwede nilang isulat ang pangalan kung nais nila. Sa ikalawang hanay ay ipasulat kung anong kamalian ang nagawa, at sa ikatlong hanay ay ang paraan kung paano nila itutuwid ang pagkakamali.

49

3. Matapos ang Gawain 1 ay pangkatin sa apat ang mga mag-aaral para sa Gawain 2, upang maiproseso ang kanilang sagot. Gabayan sila sa pagbuod ng mga sagot.

4. Maghanda ng metacards na may apat na kulay upang makilala kung saang grupo galing ang sagot. Ipaliwanag sa mag-aaral ang one card one idea na ang ibig sabihin, isang sagot lang ang isusulat sa bawat metacard. Maghanda rin ng mapagdidikitang kartolina.

5. Itanong:

a. “Ayon sa inyong mga sagot sa unang hanay, sino ang mas madalas nagagawan ng pagkakamali?”

b. “Alin sa mga ito ang pare-parehong pagkakamali na madalas na nagagawa?”

c. “Sang-ayon ba kayo sa paraan ng pagtutuwid sa pagkakamali na ginawa mula sa mga sagot ng bawat pangkat? Ipaliwanag.”

6. Talakayin nang mas malalim ang ikatlong hanay. Gabayan ang mga mag-aaral upang maintindihan nilang may mga paraan upang maituwid ang pagkakamali. Maaari rin magkaroon ng karagdarang talakayan o debate upang higit na maunawaan ang paraan ng pagtutuwid ng pagkakamali.

Isapuso Natin

1. Magkaroon ng balik-aral sa mga salitang ginamit sa pagtutuwid ng pagkakamali. Pasagutan sa mga mag-aaral ang mga gawain sa Isapuso Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Iproseso ito sa pamamagitan ng pagtawag sa mag-aaral upang basahin sa harap ng klase ang kanilang isinulat.

2. Itanong sa mga mag-aaral kung ano ang pagkakaunawa nila sa kasabihang “Huwag mong gawin sa kapuwa mo ang ayaw mong gawin sa iyo.” Tanggapin ang iba’t ibang kasagutan. Mahalagang maiproseso ang kanilang mga sagot.

50

3. Ipabasa at ipaunawa ang nilalaman ng Tandaan Natin. Dapat maikintal sa isip at puso ng mga mag-aaral ang pagpapahalagang tinalakay dito.

Isabuhay Natin

1. Sa puntong ito ay mas malalim na ang pagkaunawa ng mga mag-aaral sa mga salitang pagtutuwid ng kamalian. Talakayin sa kanila ang kahulugan ng “sorry o patawad”. Ipaliwanag na ang salitang ito ay dapat ginagamit nang may katapatan at bukal sa loob (Sincerity).

2. Pagawain ang mga mag-aaral ng isang card para sa taong nagawan nila ng kamalian. Ipasulat sa card ang mga bagay na naging dahilan ng pagkakamali. Kailangan ding humingi sila ng tawad at paumanhin sa taong pagbibigyan ng card. Itsek muna ang card at siguraduhing maibibigay ang card na ito.

3. Ipaulat sa mga mag-aaral ang naging bunga ng paghingi ng paumanhin.

Subukin Natin

1. Ipahanda sa mga mag-aaral ang sagutang papel at ipasagot ang Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Pagkatapos masagutan ng mag-aaral ang gawain, muli itong talakayin. Mahalagang malaman ang dahilan ng kanilang mga sagot.

3. Hingian ang mga mag-aaral ng natutuhan tungkol sa natapos na aralin.

51

Aralin 2 Puna at Mungkahi Mo, Tanggap Ko

Layunin: Nakapagpapakita ng pagkamahinahon sa damdamin at kilos ng kapuwa tulad ng pagtanggap ng puna ng kapuwa nang maluwag sa kalooban

Paksa/Pagpapahalaga: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba (Empathy), pagiging totoo (sincerity)

Mga Kagamitan: kuwaderno, kartolina

Integrasyon: Art

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Bilang pagsisimula ng aralin, gabayan ang mag-aaral sa pagtiklop ng papel tulad ng ibinigay na panuto at hakbang sa Alamin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipaliwanag na mabuti sa mag-aaral ang mga hakbang na susundin upang makagawa ng PUNAYPAY. Magpatugtog ng musikang mabilis ang tempo upang mas masigla ang pagpapasa ng PUNAYPAY.

2. Ibabalik ito sa may-ari at hayaang basahin niya ang isinulat na mga puna ng kaniyang kaklase.

3. Pagawain sila sa kanilang kuwaderno ng dalawang kahon upang mapagkompara ang ibinigay na mga puna.

4. Matapos ang pagsusulat ng mga mag-aaral, iproseso ang kanilang mga sagot

5. Magdagdag pa ng tanong bukod sa ibinigay sa Kagamitan ng Mag-aaral upang higit na maunawaan ng mag-aaral na dapat nilang tanggapin nang positibo maging ang mga negatibong puna.

52

Isagawa Natin

1. Ipaunawa sa mga mag-aaral na sa pang-araw-araw na buhay ay maaari silang makatanggap ng positibo at negatibong puna. Magbigay ng sariling halimbawa ayon sa karanasan. Hingan ng opinyon ang mag-aaral.

2. Ibigay na halimbawa ang pagsali ng isang kalahok sa anumang paligsahan. Halimbawa nito ang “Birit Bulilit” na tinalakay sa Gawain 1 ng Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Gabayan ang mga mag-aaral upang maunawaan nila na ang bawat tao ay maaaring mabigo o hindi matupad ang labis na inaasahan.

3. Idagdag sa mga katanungan:

a. May karanasan ba kayo na tulad ng naranasan ng nasa kuwento? Maaaring sa ibang larangan kayo sumali at hindi natupad ang inyong inaasahan.

b. Kapag nangyari ito sa iyo, ano ang iyong gagawin? Magagalit ka ba sa pumuna sa iyo?

4. Mahalagang maunawaan ng mag-aaral na dapat pagbuhusan nila ng pansin ang mungkahi at puna upang mas mapaunlad ang sarili.

5. Ipaunawa din sa kanila na hindi sila dapat masanay na laging negatibong puna ang kanilang matatanggap. Kailangang paunlarin ang kasanayan upang makatanggap ng mga papuri at magagandang puna. Ipaunawa sa mag-aaral na dapat maging competent at competitive upang mas maging maayos ang pagtupad sa mga pangarap sa buhay.

6. Gamit ang kanilang kuwaderno, pasagutan ang Gawain 1.

7. Para sa Gawain 2, pangkatin ang klase sa apat. Gabayan ang bawat pangkat upang makaguhit ng isang huwarang silid-aralan na nakasentro sa Pagpapahalaga o Values. Ang tema ng paligsahan

53

ng mga silid-aralan ay makabuo ng classroom of characters na tinawag nilang “Pagpapahalaga sa Class Home Ko”. Hindi lamang sa dekorasyon makikita ang Pagpapahalaga kundi sa kilos at pag-uugali ng mga mag-aaral.

8. Pagawain sila ng action plan kung anong Pagpapahalaga (Values) ang bibigyang-diin bawat buwan. Tuwing katapusan ng buwan ay may mananalong silid-aralan. Ang iginuhit na huwarang silid-aralan ay susukatin sa pamamagitan ng sumusunod na pamantayan sa ibaba. Anyayahan ang Guidance Counselor, kinatawan ng Supreme Pupil Government at kinatawan ng Samahan ng Magulang at Guro upang maging hurado

Mga Pamantayan 3 2 1

Nakapokus ang dekorasyon sa Pagpapahalagang binibigyang-diin.

May pokus ang planong ayos ng silid-aralan. Maayos at organisado ang pagkakalagay ng mga Pagpapahalagang (Values) nais bigyang-diin.

Kulang sa pokus ang plano.

Hindi nabigyang pansin ang nais ipokus na Pagpapahalaga (Values) sa planong pagpapaganda ng silid-aralan.

Tamang saloobin sa pagpapakita ng output

Ang bawat kasapi ng pangkat ay nagpakita ng positibong pag-uugali sa pag-uulat ng output. Halimbawa: Magalang sa pag-uulat.

Hindi gaanong nagpakita ng kasiglahan sa pag-uulat ang mga kasapi ng pangkat.

Hindi nakapag-ulat ng output ang pangkat.

54

Isapuso Natin

1. Ipabasa nang tahimik ang mga sitwasyon sa Isapuso Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Gamit ang kuwaderno, ipasulat sa mag-aaral ang kanilang magiging pasiya kung dumating ang katulad ng ibinigay na sitwasyon sa kanila.

3. Iproseso ang sagot ng mag-aaral. Ipabasa nang malakas ang sagot ng bawat isa. (Gawan ng paraan na makapagbasa ang bawat mag-aaral ng isang sagot).

4. Ang mga impormasyon sa Tandaan Natin ay dagdag na kaalaman para sa mag-aaral. Inaasahan na may malawak na pagpapaliwanag ang guro upang mas maramdaman ng mag-aaral ang araling ito.

5. Maaaring magamit sa pagpapaliwanag ang kaalaman tungkol sa Teorya ng Interaktibong Pagkatuto (Interactive Learning Theory) ni Albert Bandura. Sinasabi sa teoryang ito na ang isang tao ay maaaring matuto sa pamamagitan ng pagmamasid at pagkuha ng bagong impormasyon sa kaniyang kapuwa.

6. Iugnay ang teoryang ito sa paraan ng pagtanggap ng mga puna at papuri.

Isabuhay Natin

1. Bilang pakikiisa sa pagdiriwang ng wikang pambansa, atasan ang mag-aaral na magsaliksik ng buhay ni Manuel L. Quezon, ang ama ng Wikang Filipino.

2. Pangkatin ang klase sa apat at bigyan ang bawat pangkat ng sapat na oras upang makapaghanda ng tatlong minutong pagsasadula ng isang bahagi ng buhay ni Manuel L. Quezon.

3. Gabayan ang bawat pangkat upang makapagbigay ng puna sa presentasyon ng ibang pangkat.

55

4. Gabayan ang mag-aaral upang maipakita ang mahinahong pagtanggap ng negatibo at positibong puna sa kanilang pagtatanghal.

5. Kung may mag-aaral na magpapakita ng pagkapikon sa mga natanggap na puna, muling balikan ang mga paraan ng mahinahong pagtanggap ng mga ito.

Subukin Natin

1. Gamit ang kuwaderno ng mga mag-aaral, pasagutan ang Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Hingan ng insights ang mga mag-aaral hinggil sa natapos na aralin.

56

Aralin 3 Mga Biro Ko, Iniingatan Ko

Layunin: Pagpili ng mga salitang di nakasasakit ng damdamin sa pagbibiro

Paksa/Pagpapahalaga: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba (Empathy), pagiging totoo (Sincerity)

Mga Kagamitan: video clip ng isang comedy show, larawan ng mga batang binu-bully ng kapuwa bata (na may speech balloon), kopya ng Anti-Bullying Act of 2013

Integrasyon: Araling Panlipunan; R.A. 10627

Pamamaraan:

Alamin Natin

(Inaasahang may kaalaman ang guro sa Republic Act 10627 o Anti-Bullying Act of 2013 bago simulan ang araling ito)

1. Simulan ang aralin sa pagpapakita ng isang video clip ng isang comedy show.

Itanong: “Napanood na ba ninyo ang comedy show na ito? Nagustuhan mo ba ang palabas na ito? Bakit”? (tanggapin ang iba’t iba nilang sagot)

2. Ipakita din ang larawan ng mga batang binu-bully ng kapuwa bata.Itanong: “Naranasan mo na bang mapikon sa isang

biro? Ano ang iyong ginawa”? (tanggapin ang sagot ng mga mag-aaral)

3. Ang kuwento sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral ay maaaring isadula ng mga mag-aaral. Pumili ng mag-aaral na magbabasa ng mga pagbibirong nakasaad sa kuwento. Maaari itong ipaulit sa mga mag-aaral hanggang makapili ng pinakamahusay at pinakanakatutuwang magbiro.

57

4. Matapos basahin o isadula ang kuwento, pasagutan ang tanong nang pasalita. Ipaguhit ang isang mukha na nagpapakita ng kanilang damdamin kung sila ang nasa kalagayan ni Ikeng. Itanong sa kanila kung bakit ito ang kanilang nararamdaman. Bigyan sila ng limang minuto upang makaguhit.

5. Laging bigyang-diin ang kanilang mararamdaman kung sila ang nasa kalagayan ng kanilang kapuwa. Hingin ang opinyon ng mga mag-aaral. Hayaan din silang magkuwento ng kanilang karanasan (o karanasan ng kakilala nila) tulad ng nangyari kay Ikeng.

6. Sabihin sa mga mag-aaral na kailangan nilang magsaliksik tungkol sa Anti-Bullying Act of 2013. Maaari silang magtanong sa mga kasapi ng Child Protection and Anti-Bullying Committee ng paaralan.

Isagawa Natin

Gawain 1

1. Sa puntong ito, ipaliwanang sa mga mag-aaral na ang kanilang ginagamit na mga salita ay maaaring makasakit ng kapuwa.

2. Pasagutan sa mga mag-aaral ang mga tanong sa Gawain 1 ng Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

Gawain 2

1. Pangkatin ang klase sa apat. Ipaliwanag ang gagawin ng bawat pangkat. Maaaring isulat sa unang hanay ang pangalan ng tao o pamagat ng palabas sa telebisyon ng pinanggalingan o nagsabi ng biro.

Ipaliwanag sa mag-aaral na ang isusulat nila sa ikalawang hanay ay maaaring nakasasakit o nakapagpapasaya sa damdamin

2. Bigyan ang bawat pangkat ng sampung minuto upang sagutan ang gawain at iulat ang kanilang sagot sa binigay na takdang oras.

58

3. Markahan ang kanilang presentasyon sa pamamagitan ng pamantayan sa ibaba. Lagyan ng tsek (ü) ang tapat ng iskor na nakuha ng pangkat gamit ito.

Mga Pangkat

5 puntos4 na

puntos3 puntos 2 puntos 1 puntos

1234

5 - Naibigay ang lahat ng hinihinging impormasyon. Ang lahat ng miyembro ay nakiisa sa gawain.Makikita ang pagtutulungan sa pangkat.May kahandaan ang pangkat.Maayos na naiulat ang datos

4 - May isang kulang sa mga ebidensiyang hinahanap sa pamantayan

3 - May dalawang kulang sa mga ebidensiyang hinihingi sa pamantayan.

2 - Walang kahandaan ang pangkat kaya’t kulang ang naibigay na impormasyon

1 - Hindi angkop ang mga sagot na naibigay.

Pag-usapan ang naging presentasyon ng pangkatang gawain upang mas maunawaan ng mga mag-aaral kung bakit iyon ang nakuha nilang iskor.

Isapuso Natin

1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang sitwasyon sa Isapuso Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Pagkatapos basahin ay gagawa sila ng pagpapasiya kung ano ang nararapat gawin sa sitwasyong ito.

59

2. Talakayin sa mag-aaral ang tungkol sa Anti-Bullying lalo na ang pang-aabuso sa kapuwa gamit ang masasakit na salita. Muling balikan ang kanilang nararamdaman kapag nakaririnig sila ng mga salitang nakasasakit ng damdamin. Iugnay ang isusulat nila sa speech balloon sa kahalagahan ng paggamit ng mga birong hindi nakasasakit ng damdamin.

3. Gawing seryoso ang pagtalakay sa kahulugan ng Empathy at Sincerity. Ipaunawa sa mag-aaral na hindi lamang sa pangkaraniwang pag-uusap naipakikita ang pagkamahinahon. Maging sa pagbibiro at pagtanggap ng mga biro ay naipadarama ito sa kapuwa.

4. Ang Guidance Counselor ng paaralan ay makatutulong upang maipaliwanag sa mga mag-aaral ang kahalagahan ng pag-unawa sa damdamin ng kapuwa.

5. Talakayin ang Tandaan Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral at itanong ang mga sumusunod:

a. “Paano maipakikita ang pagiging mahinahon sa pakikipag-usap sa kapuwa”?

Inaasahang sagot:“Ang pagiging mahinahon ay maipakikita sa pamamagitan

ng paggamit ng mga salitang di nakasasakit ng damdamin. Mahalaga din ang tono ng ating pagsasalita. Maging sa pagbibiro, isipin lagi na ang layunin ay magpasaya at hindi makasakit.”

b. “Ano ang epekto ng masasakit na salita sa kapuwa”?

Inaasahang sagot:“Ang emosyon, katawan, at kaisipan ng tao ay

naaapektuhan ng masasakit na salitang ginagamit sa kaniya. Bumababa ang pagpapahalaga at tiwala niya sa sarili.”

60

c. “Ano ang dapat gawin kapag nabu-bully”?

Inaasahang sagot:“Sabihin agad sa guro at mga magulang. Maaari din

na magsumbong sa kinauukulan, at mahalagang alamin ang tungkol sa batas na Anti-Bullying.”

Ipaliwanag sa mga mag-aaral na hindi sila dapat matakot sa mga nambu-bully subalit lalong hindi sila dapat mam-bully. Magbigay ng paliwanag tungkol sa nilalaman ng batas na ito lalo na ang tungkol sa pang-aabusong berbal. Nakasaad sa paliwanag sa ibaba ang mga datos na makatutulong sa pagpapaliwanag tungkol sa “Anti-Bullying Act of 2013.”

Ang “Anti-Bullying Act of 2013” ay kilala rin bilang “Republic Act 10627”. Ang batas na ito ay pinirmahan ni Pangulong Benigno Aquino III noong ika-12 ng Setyembre, 2013. Naglalayon ang batas na ito na ipagbawal sa mga paaralan sa buong bansa ang bullying. Ang pambu-bully ay mangangahulugan ng kahit anong paraan ng panggigipit na ginagawa ng isa o ng isang grupo sa isa pa - pisikal man, berbal o mental - na nagbubunga ng kawalang gana o takot na pumasok ng isang estudyante sa eskuwelahan. Kasama rin dito ang tinatawag na cyber-bullying.

Sa ilalim ng nasabing batas, ang lahat ng paaralan sa elementarya at sekondarya ay kinakailangang gumawa ng mga alituntunin laban sa bullying sa kani-kanilang institusyon. Ang kopya ng mga alituntunin ay kailangang ibigay sa mga mag-aaral at magulang nila.

Kabilang sa polisiya ay ang pagbabawal sa bullying sa loob ng mga paaralan at kahit sa mga school-related activities. Ipinagbabawal din ang paggamit ng teknolohiya sa bullying. Ang pananakot gamit ang teknolohiya ay isang napakalaking isyu sapagkat ang mga kabataang tulad mo ang higit na naaapektuhan nito. May mga mungkahi upang maiwasang ma-bully sa internet o “cyber bullying”:

1. Huwag tumugon

Kung may nananakot sa iyo, tandaan na ang iyong reaksiyon

61

ay ang gustong palabasin ng nananakot. Binibigyan siya nito ng kapangyarihang na higit sa iyo. Sino ang may gustong magpalakas sa isang nananakot?

2. Huwag gumanti

Kapag gumanti ka sa nam-bully sa iyo, magiging katulad ka lamang niya. Tumulong na iwasang maulit pa ang pananakot.

3. Itabi at ingatan ang ebidensiya

Ang tanging magandang balita tungkol sa digital na pananakot ay karaniwang maaaring makuha, maitabi, at maipakita ang mga mensahe ng panggigipit sa isang taong maaaring makatulong. Itabi o likumin ang ebidensiya kahit na maliit na bagay lang ito - kung sakaling lumaki ang problema.

4. I-block ang nananakot

Kung ang panggigipit ay nagmumula sa anyo ng mga instant message, text, o komento sa profile, gawan ng pabor ang sarili. Gamitin ang mga kagustuhan o tool sa privacy upang i-block ang tao. Kung nasa chat ito, umalis sa room. Maaaring hindi nito wakasan ang problema, ngunit hindi kailangang harapin ang panggigipit sa lahat ng oras, at ang walang reaksiyon ay paminsang nagpapawalang-gana sa mga nananakot kaya titigil sila.

5. Humingi ng tulong

Maaring humingi ng tulong mula sa pakikipag-usap sa isang kaibigan na mapagkakatiwalaan. Karaniwang mabuting isama ang isang magulang ngunit - kung hindi ito magagawa - maaaring makatulong ang tagapayo ng paaralan. Kung talagang ninenerbiyos tungkol sa pagsasabi ng isang bagay, tiyaking may paraan upang iulat ang pangyayari nang hindi nakikilala sa paaralan. Maaari itong magresulta sa pagbibigay ng tulong na kinakailangan sa mga nananakot upang mabago ang kanilang pag-uugali.

62

Inatasan ng RA 10627 ang mga paaralan na magpataw ng parusa sa mga mahuhuling nambu-bully. Kailangan din silang sumailalim sa rehabilitation program na pangangasiwaan ng paaralan.

Nakasaad naman sa batas na kailangang gawing “confidential” ang pagkakakilanlan sa nasangkot sa bullying. Ang tanging makaaalam lamang nito ay ang school administration, ang gurong direktang responsable sa mga biktimang estudyante, Guidance Counselor ng paaralan, at mga magulang o tagapangalaga ng mga naging biktima ng pambu-bully.

Isabuhay Natin

1. Sabihin sa mga mag-aaral na magkakaroon ng isang pagtatanghal sa inyong paaralan bilang pagdiriwang ng Buwan ng Wika. Ang isang bahagi ng programa ay ang pagkakaroon ng “Kuwelang Bulilit” upang makapagpasaya sa buong paaralan. Ang mag-aaral na nais makasali ay dapat maghanda ng mga biro o jokes na maaaring sariling gawa o kinuha sa internet.

2. Pipiliin ng guro ang mga mag-aaral na magtatanghal sa “Kuwelang Bulilit” gamit ang pamantayan na nasa ibaba.

Biro o Joke /Pick –up

Line #

Nakapagpapasaya at hindi

nakasasakit ng damdamin

(5pts.)

Nababagay sa mga nakikinig/

nanonood (3pts.)

Nagustuhan ng mga

nakikinig/ nanonood

(2pts.)

Subukin Natin

1. Pasagutan sa sagutang papel ang mga tanong sa Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Pagawain ang bawat isang mag-aaral ng pick-up line na may temang pagmamahal sa kapuwa.

3. Bilang pagwawakas, hingan ang mga mag-aaral ng insights o natutunan sa araling ito.

63

Aralin 4 Damdamin Mo, Nauunawaan Ko

Layunin: Nakapagbabahagi ng sariling karanasan o makabuluhang pangyayaring nagpapakita ng pang-unawa sa kalagayan/pangangailangan ng kapuwa

Paksa/Pagpapahalaga: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba (Empathy), Kabutihan (Kindness)

Mga Kagamitan: video clips ng pagdamay o larawang nagpapakita ng pagdamay sa mga nalulungkot, kuwaderno, musikang may mabilis na tempo, plastik na bola

Integrasyon: MSEP - Paglalaro

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Bago simulan ang araling ito, mag-flash ng mga video clips ng pagdamay o kaya naman ay mga larawang nagpapakita ng pagdamay sa mga nalulungkot.

Halimbawa ng mga larawan: namatayan ng mahal sa buhay, naiwan ng magulang, nag-iisa, malungkot, at iba pa.

2. Hingin ang reaksiyon ng mag-aaral sa nakitang mga larawan o napanood na video.

3. Hayaang magkuwento ang mga mag-aaral ng kanilang mga karanasan sa pagdamay, sa isang kaibigan o kakilala.

4. Tumawag ng isang mag-aaral at ipabasa nang malakas ang kuwento sa Alamin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

64

5. Ipasulat sa kuwaderno ang katangian nina Lydia at Mina. Gabayan ang mag-aaral upang mapaghambing ang dalawang tauhan sa kuwento.

Maaari pang magdagdag ng mga katanungan sa ibinigay sa Alamin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ipaliwanag sa kanila na ang ginagawa nilang pagdamay sa damdamin ng kanilang kaklase, kaibigan, kalaro at iba pang tao ay tinatawag na Empathy. Nagpapakita rin sila ng kabaitan sa ginagawa nilang pagdamay sa mga ito.

6. Ipaliwanag nang mas malalim ang mga halimbawa ng Empathy at Kindness. Maaaring gamiting halimbawa ang ginagawa ng mga taong sa palagay nila ay nagpapakita ng mga pagpapahalagang ito. Mas mabuti kung ang gagamiting halimbawa ay kilala ng mag-aaral. Gamitin ang lokalisasyon.

Isagawa Natin

1. Ipasuri ang mga larawan sa Gawain 1 ng Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Iugnay ang naging talakayan sa Alamin Natin sa mga ipinahihiwatig ng mga larawan.

2. Ipagawa ang iba pang gawain sa Gawain 1.

3. Matapos gawin ng mga mag-aaral ang Gawain 1, iproseso ang kanilang mga sagot.

4. Muling itanong sa kanila kung anong pagpapahalaga ang kanilang naipakita sa paraan ng pagtulong. Bigyang-diin na hindi lamang ito dapat isang plano, mas mabuti kung ang mga ito’y totohanang gagawin nila.

5. Para sa ikalawang gawain, sundin ang panutong ibinigay sa Kagamitan ng Mag-aaral. Hingin ang opinyon ng mga mag-aaral kung bakit “Awa” at “Unawa” ang pamagat ng laro.

65

6. Makabubuti rin kung gagamit ng musikang may mabilis na tempo habang nagpapasahan ng bola.

7. Siguraduhing purihin ang sagot ng mag-aaral.

Isapuso Natin

1. Itanong sa mag-aaral ang kanilang damdamin tuwing nakapagpapakita ng pagdamay sa kalungkutan ng iba. Kung may mag-aaral na hindi pa nakagagawa ng pagpapahalagang ito, tulungan silang makagawa ng plano upang masimulan nila ang katangiang ito.

2. Gabayan ang mga mag-aaral sa kaisipang hindi sa lahat ng oras ay sila ang magbibigay ng pag-unawa at tulong sa iba. May mga pagkakataong sila naman ang mangangailangan at tatanggap nito. Ipaliwanang ang ideya ng give and take.

3. Padugtungan sa mag-aaral ang isang panalangin para sa mga taong nangangailangan ng pag-unawa at pagdamay.

4. Ipabasa at bigyan ng paliwanang ang Tandaan Natin na tungkol sa pag-unawa sa damdamin ng kapuwa at sa pagtulong sa mga nangangailangan.

Isabuhay Natin

1. Napakahalaga ng gagawing pagsasabuhay ng pag-unawa sa damdamin ng mga mag-aaral. Kailangang gabayan sila upang makapagbuo ng isang samahan na dadamay sa mga mag-aaral na may suliranin. Maaaring simulan ito sa pamamagitan ng pagtulong sa paggawa ng mga gawaing bahay o tutorial sessions. Bigyan ang pangkat ng pangalang “Gabay sa Kamag-aral”. Hingin ang koordinasyon ng Guidance Counselor.

Simula sa tutorial sessions, sanayin ang pangkat upang magkaroon pa ng ibang kasanayan sa pag-unawa at pagiging mabait sa ibang mag-aaral na may suliranin.

66

2. Upang masubaybayan ang mga gawain ng samahan, isusulat ng mag-aaral ang nagawa nilang pagdamay sa kapuwa. Itatala ito sa talaarawan tulad ng nasa Isabuhay Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Kailangan din itong lagdaan ng guro tuwing huling araw ng Linggo.

Subukin Natin

1. Itanong sa mag-aaral kung may kilala silang beauty queen o kaya ay isang batang nanalo sa isang paligsahan. Halimbawa: Ryzza Mae Dizon at iba pa. Puwedeng gawing halimbawa ang isang natapos na paligsahan sa paaralan at sa pamayanan.

2. Bumuo ng dalawang pangkat. Ang unang pangkat ay magsasadula ng kasiyahang naramdaman ng nanalo sa paligsahan. Ang ikalawang pangkat ay gagawa ng sanaysay tungkol sa damdamin ng hindi pinalad na manalo sa paligsahan.

3. Ipabasa ang sagot ng mag-aaral at bigyan ng puna o papuri.

4. Pagawin sila ng isang speech balloon sa kuwaderno at ipasulat sa loob nito ang ibibigay nilang payo kay Mico. Gabayan ang mag-aaral upang makapili ng isang pinakamahusay na payo na nagpapadama ng pag-unawa sa damdamin.

67

Aralin 5 Kapuwa Ko, Nandito Ako!

Layunin: Naisabubuhay ang pagiging bukas-palad para sa mga nangangailangan at sa panahon ng kalamidad

Paksa/Pagpapahalaga: Pagdama at pag-unawa sa damdamin ng iba (Empathy), Pagkabukas-palad (Generosity)

Mga Kagamitan: mga larawan ng kalamidad at mga biktima, kwaderno, kartolina, bond paper, papel na sulatan ng tanong tulad ng makikita sa Kagamitan ng Mag-aaral, apat (4) na piraso ng Mapa ng Regalo’t Hagdan, isang pirasong papel na hugis bilog na magsisilbing butil sa paglalakbay sa mapa, apat (4) na piraso ng dice (maaaring gumawa ng isang maliit na box at lagyan lamang ng dots mula 1-6 na magsisilbing indikasyon kung ilan ang maaaring iakyat na hagdan/kahon ng mag-aaral), mga sinaliksik tungkol sa programa ng iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan para sa mga biktima ng kalamidad at para sa mahihirap.

Integrasyon: Araling Panlipunan, MSEP

Pamamaraan:

Alamin Natin

1. Simulan ang aralin sa pamamagitan ng isang pagninilay (reflection) tungkol sa mga nangyayari sa ating kapaligiran.

2. Hingan ng halimbawa ang mga mag-aaral sa mga nangyayaring kalamidad sa ating bansa. Ano ang karanasan nila sa pagtulong sa mga biktima ng kalamidad?

3. Iayos ang upuan upang makaikot ang mga mag-aaral para sa gagawing pakikinig sa kuwento ni Paola. Ipakilala ang gawain at tawagin itong paglalakbay sa “Conscience Alley”. Ang mga mag-aaral ay iikot sa loob ng silid-aralan ayon sa pagkakaayos ng upuan

68

upang makita ang mga larawang ipakikita at ipaliliwanag ni Paola. Ang larawang nasa Alamin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral ay halimbawa ng gagamiting mga larawan. Ganyakin ang mga mag-aaral na magtanong tungkol sa gagawin nilang paglalakbay.

4. Gamitin ang Discovery Approach upang maunawaan ng mga mag-aaral ang layunin ng paglalakbay sa Conscience Alley.

5. Piliin ang isang mag-aaral na gaganap bilang Paola. Nasa unahan siya ng pila upang maipaliwanag ang bawat larawan. Maaaring ikuwento ang sarili niyang karanasan kung naging biktima na siya ng kalamidad.

6. Bago matapos ang paglalakbay, hayaang magtanong ang mga mag-aaral kay Paola (sasagutin ito ni Paola). Ipasulat muna ang kanilang tanong sa papel na sulatan ng tanong. Gabayan sila sa pagtatanong upang mailabas ng mga mag-aaral ang tunay na pag-unawa sa damdamin ng kapuwa (empathy). Hayaang pumili ng lider upang mapag-usapan ang mga sagot sa mga tanong sa Kagamitan ng Mag-aaral.

7. Pabalikin ang mga mag-aaral sa upuan upang makagawa sila ng plano ng pagtulong kay Paola. Matapos ang limang minuto, magpalitan ng ginawang plano ang mga mag-aaral. Gabayan sila kung paano bibigyang puna ang ginawang plano.

8. Bilang gawaing bahay, ipasaliksik ang mga ginagawa ng Department of Social Welfare and Development (DSWD) para sa mga biktima ng kalamidad. Ipasaliksik din sa mga mag-aaral ang tungkol sa 4Ps o Pantawid Pamilyang Pilipino Program.

Isagawa Natin

1. Para sa ikalawang araw, balikan sandali ang nakaraang talakayan. Iugnay ito sa babasahing diyalogo nina Rolan at Marla. Sikaping maipaliwanag ng mga mag-aaral ang kanilang nalaman na mga programa ng pamahalaan para sa mahihirap at mga biktima ng trahedya.

69

Itanong:“Ano-anong ahensiya ng pamahalaan ang nagbibigay ng

tulong sa mga naging biktima ng kalamidad?”

Inaasahang sagot:“Ang sumusunod na ahensiya ng pamahalaan ay tumutulong

sa biktima ng kalamidad at sa mga kapos-palad:

• Department of Social Welfare and Development (DSWD)• PhilippineCharitySweepstakesOffice(PCSO)• Department of Interior and Local Government (DILG)• Department of Health (DOH)”

2. Magdagdag ng kaalaman sa mga mag-aaral tungkol sa mga programa ng pamahalaan. Maaari itong makita sa internet o sa mga diyaryo.

3. Mahalagang ipaunawa sa mag-aaral na hindi mabuti na laging umaasa sa bigay ng mga ahensiya ng pamahalaan. Bigyang-diin na mas mabuting kumikilos sa sariling pagsisikap.

4. Ang ikalawang gawain ay isang larong hinalaw sa “Snakes and Ladders”. Bago pumunta sa kanilang pangkat, dapat na naunawaan na ang mga panuto sa laro at hawak na ng lider ang mga kagamitan.

5. Bawat miyembro ay bibigyan ng isang pirasong papel na hugis bilog. Ito ang magsisilbing butil sa paglalakbay sa mapa ng “Regalo’t Hagdan”.

6. Ihahagis pataas ng bawat miyembro ang dice upang malaman kung pang-ilan sa pila ang aakyat sa Regalo’t Hagdan.

7. Ilalagay ang butil sa tamang bilang ayon sa lumabas nang inihagis ang dice. Kung dalawang tuldok (dots) ang nasa ibabaw ng dice dapat ang butil ay aakyat sa ikalawang kahon sa Regalo’t Hagdan.

8. Ipabasa ang nasa kahon. Ayon sa sagot, maaari itong umakyat sa ibang kahon. Ang lider ang siyang magpapasiya ayon sa sagot ng kapuwa kamag-aral. Bigyan ng kopya ang lider ng Regalo’t Hagdan

70

na may makikitang sagot at bilang ng kahon na maaaring akyatin. Habang naglalaro ang mga mag-aaral, alalayan din ang apat na lider sa pagtaya/pagsukat (evaluate) kung tama o mali ang bawat sagot ng mag-aaral. Muling mabibigyan ng pagkakataong maghagis ng dice ang mag-aaral na tama ang sagot.

9. Uulitin ang paghagis ng dice kapag lahat ng miyembro ay nakaakyat na para sa susunod na bilang ng pag-akyat.

10. Ang mag-aaral na unang makaakyat sa kahon 25 ang siyang mananalo. Kapag malapit nang matapos ang oras at wala pang nakaakyat sa kahon 25 ang mag-aaral na nasa pinakamataas na bilang ng kahon ang siyang itatakdang panalo upang maproseso ang mga sagot sa tanong na nasa Kagamitan ng Mag-aaral bago matapos ang itinakdang oras ng EsP sa araw na ito.

Isapuso Natin

1. Ang sulat para sa DSWD ay gagawin ng magkapareha. Maaari pang pumili ng ibang ahensiya ng pamahalaan na may kaparehong programa. Ipabasa at iproseso ang nakasaad sa kanilang liham.

Itanong: “Bakit ang ahensiyang ito ang napili ninyong sulatan upang ilapit ang mga biktima ng kalamidad na tulad ni Paola?” (tanggapin ang iba’t ibang katwiran ng mag-aaral)

2. Napakahalaga ng aspektong ito sapagkat dito mararamdaman ng mag-aaral ang tunay na kahulugan ng pakikipagkapuwa-tao. Itanong sa mga mag-aaral:

a. “Ano ang iyong nararamdaman tuwing nagbibigay ka ng tulong sa iyong kapuwa?”

Asahan ang iba’t ibang sagot.

b. “Lahat ba ng humihingi ng tulong ay dapat bigyan?”

Inaasahang sagot: “Hindi.”

71

c. “Sino ba ang dapat bigyan ng tulong?”

Inaasahang sagot:“Ang mga taong totoong nangangailangan. Hindi dapat sanaying manghingi ng tulong ang mga taong may kakayahang maghanapbuhay at mga batang ginagawang hanapbuhay ang panghihingi sa kapuwa.”

d. Ano-ano ba ang uri ng pagbibigay ng tulong?

Inaasahang sagot: - “May mga taong napipilitan lamang magbigay.” - “May nagbibigay ng bukal sa kalooban. Nauunawaan ang

damdamin ng binibigyan.” - “Mayroon ding nagbibigay dahil nakikigaya lamang sa

kaibigan.” - “May nagbibigay dahil nasa batas ng kanilang samahan.” - “Mayroon ding nagbibigay ng mga gamit na hindi na niya

kailangan.”* Ang mga tulong ay maaaring pinansiyal, materyal na bagay, at emosyonal

3. Talakayin nang mas malalim ang kahulugan ng Empathy at Sincerity. (Maaaring magamit ang nasa Appendix para maipaliwanag sa mga mag-aaral ang kahulugan ng pagbibigay batay sa konsiyensiya).

Magpabigay ng mga totoong halimbawa na nararanasan ng mag-aaral at batay sa kanilang mga nakikita sa kapaligiran. Iugnay ito sa “ReflectionontheActofGiving”namakikitasaAppendix.

4. Ipabasa ng may pang-unawa sa mga mag-aaral ang Tandaan Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Itanong:

• “Paano natin maipakikita ang pagmamahal sa kapuwa?”

Inaasahang sagot: “Ang pagbibigay sa kapuwa ay ginagawa nang bukal sa loob at may pag-unawa sa kanilang damdamin.”

72

Magagamit sa pagpapaliwanag ang Interaktibong Teorya ng Pagkatuto (Social Learning Theory) ni Albert Bandura. Maaaring gamiting halimbawa ang pagiging bukas-palad ni Mother Theresa ng India sa pagtalakay.

Isabuhay Natin

Sa puntong ito ay naipakikita na ng mga mag-aaral ang pagdamay sa kapuwa at handa na silang magbigay ng tulong ng bukal sa loob. Ipatutupad na ang gagawing outreach program batay sa inaasahang kasagutan ng DSWD o ng iba pang ahensiya ng pamahalaan.

Mga dapat gawin:

1. Idulog sa punongguro ang programa.2. Gumawa ng liham para sa mga magulang.3. Hingin ang kooperasyon ng ibang guro upang tumulong sa

pangangalap ng goods.4. Samahan sa Tanggapan ng Barangay at DSWD ang mga mag-aaral

upang makipag-ugnayan hinggil sa gagawing programa.

Subukin Natin

Pasagutan ang mga tanong na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

Mga inaasahang sagot:

1. B2. B3. B4. D5. C

Kapag may nagbigay ng ibang sagot, talakayin sa mag-aaral ang kaniyang sagot.

73

Appendix para sa Aralin 2

Reflection on the Act of Giving

Every decision making process requires a reflection on the act itself. First of all, I must analyze the nature of the act. What is it that I am thinking of doing? Does it conform with the objective moral norm of the law? Is it objectively morally right?

Secondly, I must ask myself: what is my personal intention in doing the action? For example, is it always right to give money to the poor? We would say that normally it is a good thing to give to the poor. But even such an apparently good act is not always right and even the degree of rightfulness can be affected by the intention. Did I give money to the poor out of genuine concern to help them? Did I give money so that others will think I am generous? Or did I do it because I am trying to relieve the guilt I have from stealing money?

Thirdly, besides the nature of the act and the intention, there is the third moral dimension, circumstances. Since I live with others, my actions affect them. Therefore, I need to look into the consequences of my action. If the money given to the poor was the money that my parents had saved for my school tuition fee, how does this affect the act? Again do ‘dole-outs’ really help the poor? Or do they encourage laziness?

After generating information and reflecting on the act of giving, which leads me to judge what is the right thing to be done, or what should be avoided.

(An article taken from CONSCIENCE: A Catholic Filipino View, 2nd

ed. p.29)

74

Aralin 6 Igagalang Ko, Oras ng Pahinga Mo

Layunin: Nakapagpapakita ng paggalang sa iba sa oras ng pagpapahinga at sa may sakit (maaaring idagdag ang iba pang karapatang pantao)

Paksa/Pagpapahalaga: Paggalang (Respect)

Mga Kagamitan: kuwaderno, sagutang papel, kopya ng Values Education for the Filipino - 1997 Revised Version of the DECS Values Education Program, UNESCO National Commission of the Philippines Education Committee Project

Integrasyon: Filipino

Pamamaraan:

Alamin Natin

Ihanda ang mga mag-aaral sa panibagong aralin. Ipabasa sa kanila ang Panimulang Salita ng aralin. Tulungan ang mga mag-aaral na bumuo ng kaisipan tungkol sa kahalagahan ng aralin.

1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang kuwentong “Salamat sa Paggalang” sa Alamin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Tulungan ang mga mag-aaral na unawain ang kuwento. Ipasagot sa kanila ang mga tanong pagkatapos ng kuwento. Sa pamamagitan ng teoryang Konstruktibismo, magbalik-tanaw sila sa kanilang mga naging karanasan na katulad ng kuwento. Bigyan sila ng pagkakataon na ibahagi sa klase ang kanilang mga naging karanasan sa paggalang sa iba sa oras ng pagpapahinga at kapag may sakit ang ibang tao.

3. Maaaring sabihin sa mga mag-aaral na bigyan si Raul ng paglalarawan batay sa magandang pagpapahalaga na ipinakita niya.

75

Isagawa Natin

1. Ipasagot sa mga mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Talakayin ang mga kasagutan. Subuking palabasin mula sa mga mag-aaral ang kaalaman nila tungkol sa karapatang pantao na dapat igalang batay sa ipinakikita ng larawan sa Gawain 1.

2. Sa Gawain 2, tulungan ang mga mag-aaral na bumuo ng tatlong pangkat. Ibigay ang mga panuto at ipaliwanag ang gawain ng bawat pangkat. Bigyan ng sapat na oras ang bawat pangkat na maisagawa ang gawain.

Sa bahaging ito, kakailanganin mong tulungan ang mga mag-aaral gamit ang karanasan at kaalaman at ilapat ito sa pamamagitan ng awit, sayaw at pantomina. Kakailanganin silang gabayan at gamitin ang social learning na teorya sa tulong ng guro sa pagbibigay ng direksiyon at sa paulit-ulit nilang paggawa upang sa pagtatanghal ay maging maganda ang kalalabasan. Kakailanganing gamitin ng mga mag-aaral ang kanilang creative thinking upang makalikha sila ng awit, sayaw, at pantomina. Ipatanghal ito sa klase.

3. Pagkatapos ng pagtatanghal ay iproseso ang kanilang ginawa gamit ang pamantayan o rubric na makikita sa Kagamitan ng Mag-aaral.

4. Maaaring pagbigayin ang mga mag-aaral ng iba pang hakbang o aksiyon na nagpapakita ng paggalang sa kapuwa na hindi napasama sa pagtatanghal

Isapuso Natin

Sa bahaging ito, maaaring gumawa ang guro ng mas malaking larawan ng tren upang makita ng buong klase. Maging malikhain sa pagsasagawa ng gawain sa bahaging ito

76

1. Tulungan ang mga mag-aaral na gawin ang nasa Isapuso Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Tumawag ng ilang magbabahagi ng sagot sa klase. Iproseso ang kanilang mga sagot.

2. Ipabasa ang Tandaan Natin sa mga mag-aaral nang may pang-unawa. Gabayan ang mga mag-aaral upang higit na maunawaan at maisapuso nila ang konsepto ng paggalang sa kapuwa sa oras ng pamamahinga at kapag mayroong may sakit.

Maaaring basahin ng guro ang Values Education for the Filipino - 1997 Revised Version of the DECS Values Education Program, UNESCO National Commission of the Philippines, Education Committee Project para sa karagdagang kaalaman. Ipaliwanag ang nilalaman nito sa paraang maiintindihan ng mga mag-aaral.

Isabuhay Natin

Pasagutan ang gawain sa Isabuhay Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

Sa bahaging ito ay magkakaroon ng pagpapalalim ng konsepto ng paksa. Subuking palabasin ulit ang mga dapat tandaan tungkol sa paggalang sa nagpapahinga, may sakit at iba pang sitwasyon na nangangailangan ng paggalang. Sikaping masabi ng mga mag-aaral ang kahalagahan nito upang makamit ang isang mapayapang pamayanan sa pamamagitan ng pagsasagawa nito araw-araw at kung hinihingi ng pagkakataon. Maaaring magdagdag ng likhang-kuwento tungkol dito kung kinakailangan.

Subukin Natin

1. Ipahanda sa mga mag-aaral ang sagutang papel. Ipasagot ang Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Pagkatapos ng mga mag-aaral sa gawain muli itong iproseso at tulungan silang pagnilayan ang kanilang mga sagot sa pamamagitan ng mga tanong gaya ng:

a. Bakit hindi pa ito naranasang gawin?

77

b. Ano ang dapat gawin sa mga hindi pa nasubukang gawin na pagpapakita ng paggalang?

c. Kailangan bang igalang ang ibang tao? Ipaliwanag ang sagot.

3. Hikayatin ang mga mag-aaral na may mga hindi pa nasubukang gawin na nagpapakita ng paggalang na subukan din ang mga ito.

4. Maaaring magbigay ng takdang-aralin kung kinakailangan para sa susunod na aralin.

5. Sabihin:

“Sa puntong ito, ipagpatuloy mo ang pagpapakita ng paggalang sa iba sa oras ng kanilang pamamahinga at kapag sila ay may sakit.”

“Binabati kita! Alamin ang iba pang paraan ng pagpapakita ng paggalang sa ibang sitwasyon sa susunod na aralin.”

78

Aralin 7 Mga Gawain Mo, Igagalang Ko

Layunin: Nakapagpapakita ng paggalang kapag may nag-aaral, at pakikinig kapag may nagsasalita/ nagpapaliwanag

Paksa/Pagpapahalaga: Paggalang (Respect)

Mga Kagamitan: activity card, kuwaderno, kartolina, pangkulay, pangguhit

Integrasyon: Sining, Gawaing Pansibiko

Pamamaraan:

Alamin Natin

Pukawin ang interes ng mga mag-aaral sa mga gawaing pakikinig at pagsunod sa panuto.

1. Magkaroon ng maikling gawain tungkol sa mga ginagawa ng mga mag-aaral sa ilang sitwasyon.

2. Sabihin sa mga mag-aaral na iaksiyon o ikilos ang kanilang ginagawa sa sumusunod na sitwasyon:

• kinakausap ka ng iyong nanay• nagbabasa ng pahayagan ang iyong tatay• nagsesermon ang pari sa simbahan• nagsusulat si Ate• gumuguhit si Kuya

3. Alamin ang damdamin ng mga mag-aaral sa kanilang ginawa o iniaksiyon.

4. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagtunghay sa mga larawan sa Alamin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral upang mapag-aralang mabuti ang mga larawan.

79

5. Pasagutan nang pasalita sa mga mag-aaral ang mga tanong tungkol sa dalawang larawan na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

6. Pag-usapan ang sagot ng mga mag-aaral. Bigyan-diin ang mga positibong reaksiyon o aksiyon sa bawat gawain tulad ng pakikinig nang mabuti, at pananahimik kung may nag-aaral.

7. Gamitin ang kahusayan sa malikhaing pagtatanong upang malinang ang kahulugan ng salitang “paggalang” (respect). Maging bukas sa ibang pamamaraan ng mga mag-aaral sa pagpapakita ng paggalang.

Isagawa Natin

Mahalaga na maunawaan ng guro ang iba’t ibang kakayahan ng mga mag-aaral upang makapagbigay ng mga gawaing lilinang sa iba’t ibang husay nila.

1. Ilahad sa mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Pasagutan sa mga mag-aaral ang gawain dito at magbigay ng mga gabay sa magalang na pakikipag-usap sa iba.

2. Patnubayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng pangkat para sa Gawain 2. Ipaalala na ang pagbuo ng pangkat ay maaaring gawin nang hindi gumagawa ng ingay na ikagagambala ng iba. Ibigay ang activity card para sa bawat grupo.

3. Magtakda ng oras para sa pagpapakita ng gawa ng bawat pangkat. Subaybayan ang bawat pangkat sa pagbuo ng mga gawain na nakalaan sa kanila.

Sa gawaing ito, magagamit ang teorya ng konstruktibismo kung ang mga mag-aaral ay gagawa ng isang bagay na mula sa kanilang paunang alam. Ipadama sa kanila na ang kanilang mga karanasan ay mahalaga para sa gawaing ito. Ang mga karanasang iyon ang gagamitin nila upang makabuo sila ng panibagong gawa o output.

Gabayan ang mga mag-aaral sa epektibong paggawa kasama ang ibang tao. Ipaunawa sa kanila na ang grupo ay binuo upang

80

matutuhan nilang magbahagi at makibahagi sa talakayan. Ang pagiging bukas ng miyembro ng pangkat sa lahat ng suhestiyon ay maghahatid sa kanila sa isang kongkretong gawa.

Isapuso Natin

Sa mga gawain nang nakaraang araw, mapapansin ng guro na ang mga mag-aaral ay nakapagpakita ng sariling paraan ng paggalang sa iba’t ibang sitwasyon.

1. Bigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral na mapagnilayan ang mga kilos nila sa anumang sandali. Ipagawa sa kanilang kuwaderno ang gawaing “Timbang-timbangin” sa Isapuso Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Bigyan ng ilang sandali ang mga mag-aaral na pag-isipan ang dami ng sagot nila sa magkabilang timbangan.

Itanong: “Ano ang masasabi mo matapos ang gawain?”

“May nais ka bang baguhin?”“Paano mo ito gagawin?”

3. Bigyan-diin ang Tandaan Natin.

Sa bahaging ito, bigyan ng pagkakataon ang mga mag-aaral na ibahagi ang kanilang ideya tungkol sa aralin. Hayaan silang magkaroon ng pagbabahaginan sa klase kung paano nila ipakikita ang paggalang sa kanilang kapuwa.

Isabuhay Natin

Bago simulan ang gawain, pangkatin ang mga mag-aaral. Pabalikan sa kanilang isip ang mga tuntunin sa pangkatang gawain. Mahalaga na maipabatid sa kanila ang mga proseso sa paggawa tulad ng pagpapalitan ng kuro-kuro.

81

1. Maging mapamaraan sa pagpapangkat ng klase. Hatiin sila sa apat na pangkat.

2. Bigyan ng gawain ang bawat pangkat. Ipagawa ang gawain sa Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

3. Magtakda ng oras para sa pagpapakita ng palabas ng bawat pangkat.

4. Bigyan ng pagkakataon ang bawat pangkat na sabihin ang kanilang saloobin sa mga palabas na kanilang nakita.

Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbibigay ng puna sa ginawa ng bawat pangkat. Ipaunawa sa mga mag-aaral na maging sensitibo sa damdamin ng iba sa pagbibigay ng kanilang puna. Magbigay ng mga konstruktibong puna.

Subukin Natin

1. Ilahad sa mga mag-aaral ang gawain sa Subukin Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Ipaliwanag ang mga hakbang sa pagsasagawa ng gawain.

3. Magtakda ng araw ng pagtsetsek sa gawa ng mga mag-aaral. Maaari ding pagbalik tanawin ng mga mag-aaral ang nakalipas na mga araw mula noong Lunes. Sabihin sa kanila na alalahanin ang mga nagdaang araw at kung sino ang mga tao na nagawa nilang pakinggan habang nagsasalita o nagpapaliwanag, at habang nag-aaral.

Sa gawaing ito, mahalaga na maipaunawa sa mga mag-aaral na hindi dapat tumigil sa paggalang sa gawain ng iba kahit mapunan na ang mga bilog sa diagram.

82

Aralin 8 Ingatan Natin, Pasilidad na Gagamitin

Layunin: Nakapagpapakita ng paggalang sa iba sa pamamagitan ng paggamit ng pasilidad ng paaralan nang may pag-aalala sa kapakanan ng kapuwa.

Paksa/Pagpapahalaga: Paggalang sa Karapatan ng Kapuwa/Paggalang

Mga Kagamitan: kuwaderno, larawan ng iba’t ibang pasilidad ng paaralan at komunidad, activity cards, metacards, panulat, graphic organizer, mapa ng paaralan, picture tree, kartolina o manila paper.

Integrasyon: Panitikan, Karapatang Pantao, Sining

Pamamaraan:

Alamin Natin

Bago pasimulan ang gawain sa bahaging ito, inaasahan na nakaguhit ang guro o kaya ay nakapaghanda ng isang larawan ng matang nakamulat. Gamitin ang paunang kaalaman ng mga mag-aaral.

1. Muling alalahanin sa tulong ng mga mag-aaral ang mga tuntunin sa pagbasa ng kuwento.

2. Ipakita sa klase ang larawan ng isang matang nakamulat.

Itanong:

“Ano ang pumasok sa iyong isip nang makita mo ang larawan?”

“Ano sa palagay ninyo ang kinalaman ng larawan sa kuwentong babasahin?”

3. Ipabasa nang tahimik sa mga mag-aaral ang kuwentong “Isang Pagkamulat” sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

83

4. Magkaroon ng pagbabahaginan ng kuro-kuro sa pagsagot sa mga tanong pagkatapos basahin ang kuwento.

5. Maging masining sa pagtatanong. Dagdagan ng kambal na tanong kung kinakailangan upang mailabas ng mga mag-aaral ang tamang pagpapahalaga ng kuwento.

6. Sikaping maipalabas sa mga mag-aaral ang maayos na paggamit ng pasilidad ng paaralan bilang paraan ng pakikipagkapuwa-tao.

Para sa higit na ikauunawa ng aralin, maaaring magdagdag ng mga gawain ang guro gamit ang template sa ibaba.

Pasilidad Ginawa ni Arvin Gagawin Mo

Isagawa Natin

Balikan ang kuwentong “Isang Pagkamulat”. Pumili ng ilang mag-aaral at ipasabi sa klase ang pinakagusto nilang bahagi ng kuwento.

Gawain 1

1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

2. Tingnan ang natapos na gawain ng mga mag-aaral. Maaari ding ipakita ng mga mag-aaral ang kanilang gawa sa kanilang katabing kamag-aral upang suriin ang sagot.

84

Gawain 2

Ipaliwanag sa klase na ang kanilang silid-aralan ay gagawin o pagmumukhaing mga pasilidad ng paaralan. Isasama rin ang ibang mga pasilidad sa komunidad na kahalintulad ng mayroon sa paaralan. Subaybayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng limang grupo. Maaari kang magtakda ng paraan kung paano ipapangkat ang klase.

1. Ipaliwanang nang mabuti sa bawat pangkat ang mga hakbang na dapat isagawa. Ipamahagi ang mga activity cards.

2. Bigyan ang bawat pangkat ng lugar sa loob ng silid-aralan kung saan nila gagawin ang nakaatas na gawain sa kanila.

3. Subaybayan ang bawat grupo habang gumagawa. Hikayatin ang mga mag-aaral na sikaping maipakita ng bawat miyembro ang pagtutulungan sa grupo. Magtakda ng sapat na oras upang maisagawa ng bawat grupo ang kanilang gawain. Ang lahat ng gawain na ito ay kinakailangang matapos sa loob lamang ng 30 minuto kasama ang lahat ng gawain sa Isagawa Natin.

4. Puntahan ang bawat lugar na ginawa ng bawat grupo. Ipaliwanag ang kahalagahan at ang paraan ng paggamit ng rubric na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Pagkatapos nito, bigyan ng pagkakataon ang bawat grupo na magsagawa ng gallery walk. Papuntahin ang mga mag-aaral sa bawat lugar kung saan ipinakita ng bawat grupo ang mga pasilidad na nakaatas sa kanila. Pagbigayin ng puna ang bawat grupo gamit ang rubric.

Dapat isaisip ng guro na kinakailangang maipakita ng mga mag-aaral ang kanilang pagiging malikhain.

Kinakailangang maiproseso ng guro nang buong husay na ang maayos na paggamit ng mga pasilidad sa paaralan ay nagpapakita ng paggalang sa kapuwa at sa iba pang gagamit nito. Kinakailangan na maitanim sa isip at puso ng mga mag-aaral ang disiplina, paggalang at pagsasaalang-alang sa kapuwa sa tuwing gagamit sila ng anumang pasilidad.

85

Isapuso Natin

Sa bahaging ito, inaasahan na may mga nakahanda ka nang metacards, panulat at graphic organizer para sa bawat grupo. Hangga’t maaari ay maghanda ng himig ng awit na “Magtanim ay Di Biro” upang sabayan ng mga mag-aaral sa pagsasagawa ng gawain. Ihanda rin ang liriko ng awit na maaaring nakasulat sa kartolina o manila paper.

1. Ipaliwanag nang mabuti ang tuntunin ng gagawin. Hikayatin ang lahat na umawit. Makiisa rin ang guro sa pag-awit.

2. Siguraduhin na lahat ng miyembro ng grupo ay nakapagsulat na sa metacards. Ipaayos ang mga metacards sa graphic organizer na katulad ng nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Maaaring sulatan ang arrow ng graphic organizer ng pangalan ng mga pasilidad. Hikayatin ang bawat pangkat na maging malikhain sa pagsasaayos ng kanilang commitment. Sa harap ng klase ay sasabihin ng bawat isa ang kanilang commitment. Siguraduhing maipaliwanag sa mga mag-aaral ang kahulugan nito.

3. Ipabasa sa mga mag-aaral ang Tandaan Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral. Sikaping magkaroon ng mas malalim na talakayan at pagpapalitan ng kuro-kuro. Ikaw ang magsisilbing tagapamagitan ng mga mag-aaral.

Isabuhay Natin

Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang mga gawain sa hamon sa Isabuhay Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Maaaring ang gawaing ito ay isang simulation lamang ng totoong YES-O Club o Youth for Environment in School’s Organization ng paaralan kung hindi posibleng maging totoo silang kasapi nito.

1. Magkaroon ng organisadong pamamaraan kung paano pipili ng mga mag-aaral na bubuo sa YES-O Club. Ang mga natitirang mag-aaral na lalaki ay awtomatikong magiging kasapi ng boy scout at ang mga babae naman ay sa girl scout.

86

2. Ibigay sa grupo ng mga boy scout, girl scout at YES-O Club ang mapa ng paaralan. Gamit ang kaalaman sa direksiyon, pupuntahan ng mga batang scout ang mga pasilidad sa paaralan. Papasyalan nila ang mga ito at gagamitin.

3. Ipaunawa sa opisyales ng YES-O Club na sila ang magbabantay sa bawat pasilidad. Idodokumento nila ang gagawing paggamit sa mga ito ng mga batang scout. Kukuhanan nila ng larawan ang bawat pasilidad bago at pagkatapos gamitin ng mga batang scout.

4. Sa loob ng klase, gagawa ng ulat ang mga miyembro ng YES-O Club na nagbantay sa bawat pasilidad.

5. Alamin ang naging damdamin ng mga mag-aaral sa ginawang aktibidad. Pabayaang magkuwento ang mga mag-aaral ng kanilang nararamdam at natutuhan sa gawain.

6. Hingin ang suhestiyon ng mga mag-aaral kung ano ang proyekto na maaari nilang imungkahi sa grupong kanilang kinabibilangan tungkol sa pagpapanatili ng maayos na pasilidad ng paaralan at ng komunidad.

Subukin Natin

1. Ipagawa ang Gawain A sa Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Hikayatin ang mga mag-aaral na maging matapat sa pagsagot sa bawat bilang.

2. Ang gawaing ito ay susubok sa pagiging maayos at malikhain ng mga mag-aaral sa paggawa.

Sa puntong ito ay ipinagpapalagay na nasabi ng guro na ipa-develop o ipaimprenta ang mga nakuhang larawan sa ginawang gawain kahapon. Inatasan na din niya ang iba pang mag-aaral na magdala ng mga larawan ng mga pasilidad ng paaralan man o ng komunidad.

87

a. Ipaliwanag nang mabuti ang gagawin. Ipahanda ang mga kakailanganing kagamitan.

b. Bigyan ng sapat na oras ang mga mag-aaral. Sa pagtatapos ng oras, sabihin sa bawat pangkat na ipakita ang kanilang ginawa. Idisplay ito sa Art Center o sa isang bahagi ng silid-aralan. Maaari ding pagawain ang mga mag-aaral ng slogan para sa kanilang obra.

3. Bilang karagdagang gawain, ipabisita sa mga mag-aaral ang palaruan ng bayan, Municipal Library, at ang iba pang pasilidad sa pamayanan. Kuhanan ng larawan ang mga ito. Gumawa ng ulat tungkol sa kalagayan ng mga pasilidad na binisita.

88

Aralin 9 Kaaya-ayang Kapaligiran: Sa Sarili at Kapuwa

Layunin: Pagpapanatili ng tahimik, malinis at kaaya-ayang kapaligiran bilang paraan ng pakikipagkapuwa-tao.

Paksa/Pagpapahalaga: Paggalang sa Karapatan ng Kapuwa/Paggalang (Respect)

Mga Kagamitan: kartolina istrips na may mga nakasulat na salitang DISIPLINA ANG KAILANGAN, task card, kuwaderno, sagutang papel, makukulay na piraso ng papel na hugis puso, kartolina, video (http://www.youtube.com/watch?v=KsTCjhJlDnE)

Integrasyon: Gawaing Pansibiko at Sining

Pamamaraan:

Alamin Natin

Pag-usapan ang sagot ng mag-aaral sa sitwasyon sa simula ng aralin. Pukawin ang kanilang damdamin sa pamamagitan ng pagsasagawa ng sitwasyon. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na ang kanilang ginagawa ay may kinalaman sa kanilang araling tatalakayin.

1. Ipakita ang kartolina istrips na may mga nakasulat na salitang DISIPLINA ANG KAILANGAN na wala sa tamang ayos. Ipaayos sa mga mag-aaral ang mga letra upang mabuo ang tamang salita. Matapos buuin ang mga salita na nasa bawat istrip, ipaayos ang pagkakasunod-sunod nito upang makabuo ng isang ideya. Ipabasa ang nabuong ideya.

Sabihin: “Ngayong araw ay magbabasa tayo ng tula.”

2. Ipabasa sa mga mag-aaral ang tulang “Disiplina ang Kailangan”. Maging malinaw sa mga pamantayan sa pagbasa ng tula.

89

3. Ipasagot ang mga tanong sa Alamin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral pagkatapos ng tula. Magkaroon ng talakayan upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang nilalaman ng tula. Maging mahusay sa pagpoproseso gamit ang malikhaing paraan sa pagtatanong. Kinakailangang malinang sa mga mag-aaral ang pagpapahalaga sa pagpapanatili ng tahimik, malinis at kaaya-ayang kapaligiran bilang paraan ng pakikipagkapuwa-tao.

4. Pagbigayin ang mga mag-aaral ng mga pangyayari kung nakapagpakita sila ng disiplina na nakatulong upang maging tahimik at malinis ang kapaligiran.

5. Bigyan ng pagkakataon ang ibang mag-aaral na ibahagi ang mga karanasan o nasaksihang sitwasyon na hindi nagpapakita ng disiplina para sa tahimik at malinis na paligid.

6. Hingin ang reaksiyon ng mga mag-aaral sa sitwasyon na ibinigay ng mga kaklase. Gabayan sila na magpalitan ng kuro-kuro.

Bilang karagdagang gawain, maaaring ipakita sa klase ang video (http://www.youtube.com/watch?v=KsTCjhJlDnE). Hingin ang kanilang reaksiyon sa pinanood. Gawin itong takdang-aralin ng mga mag-aaral. Ipasulat ito sa malinis na papel.

Isagawa Natin

Gawain 1

Sa gawaing ito, ipakikita ng mag-aaral ang kaniyang pagkakaunawa sa mga salita na kaniyang makikita. Magkakaroon siya ng pagpapasiyang pansarili kung ang mga bagay bang ito ay makatutulong o hindi sa pagpapanatili ng kaaya-ayang kapaligiran.

1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Gawain 1 sa Isagawa Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

90

Gawain 2

Gabayan ang mga mag-aaral sa pagbuo ng tatlong pangkat. Ibigay sa grupo ang task card na naglalaman ng kanilang gawain. Sa bahaging ito, ang estratehiyang panlipunan-pandamdaming pagkatuto ay gagamitin. Mahalaga na maipaliwanag sa mga mag-aaral ang mga proseso ng paggawa kasama ang kanilang kapuwa.

Pangkat 1 - Bilang mga kasapi ng Pupils Government, magsagawa ng isang proyekto kung paano ninyo maipakikita ang pagpapanatili ng malinis na kapaligiran.

Pangkat 2 - Bilang mga kasapi ng isang organisasyon na nagtataguyod sa turismo ng isang komunidad, kumuha ng video ng pamayanan o barangay na nagpapakita ng tahimik at malinis na kapaligiran.

Pangkat 3 - Bilang mga kasapi ng produksiyong panradyo, bumuo ng balitang panradyo. Ibalita ang mga hakbang na ginagawa ng isang komunidad sa pagpapanatili ng malinis at tahimik na kapaligiran.

Magkaroon ng talakayan sa ipinakita ng bawat pangkat. Pag-aralan ang mga hakbang o gawain na ipinakita ng bawat pangkat. Bigyang-diin ang pagpapakita ng paggalang sa iba bilang epektibong paraan sa pagpapanatili ng tahimik, malinis at kaaya-ayang kapaligiran. Pag-usapan din ang mga patakaran sa paaralan at mga hakbangin nito tungkol sa pagpapanatili ng kaaya-ayang kapaligiran. Magbigay ng iba pang suhestiyon bukod sa mga ipinakita ng bawat pangkat.

Bilang takdang-aralin, maaaring pagsaliksikin ang mga mag-aaral ng mabuting naidudulot ng isang kaaya-ayang kapaligiran.

91

Isapuso Natin

Inaasahan na sa gawaing ito, may nakahanda nang makukulay na papel na hugis puso. Ipamigay ito sa bawat kasapi ng pangkat. Kaugnay nito, inaasahan din na nakapaghanda sila ng pinalaking imahe sa kartolina ng tsart na nasa Kagamitan ng Mag-aaral.

1. Ipagawa ang gawain sa Isapuso Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Maaaring magpatugtog ng isang malamyos na musika habang idinidikit ng mga mag-aaral ang kanilang hawak na pusong papel sa kartolina na nasa pisara.

2. Ipabasa ang Tandaan Natin. Magdagdag ng paliwanag upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang aralin.

3. Balikan ang ginawa ng mga mag-aaral na nasa pisara. Tumawag ng ilang mag-aaral upang magpaliwanag sa natapos na gawain. Alamin ang magkakapareho at magkakaibang sagot ng mga mag-aaral.

4. Buuin ang mga kaisipan na idinikit ng mga mag-aaral bilang pagtitibay sa kanilang pangako. Pagnilayan ang tanong sa Kagamitan ng Mag-aaral pagkatapos ng gawain.

Isabuhay Natin

Kinakailangang maiproseso sa mga mag-aaral na ang pagpapanatili ng malinis, tahimik at kaaya-ayang kapaligiran ay hindi lamang maisasakatuparan sa kanilang bahay o sa paaralan. Ang komunidad o pamayanan na kaniyang kinabibilangan ay nararapat din na maging kabahagi nito.

1. Pangkatin ang klase sa dalawa.

2. Bigyan ang bawat pangkat ng gawain na makikita sa Isabuhay Natin sa Kagamitan ng Mag-aaral.

92

3. Magtakda ng oras para sa pagpapakita ng natapos na gawain. Ipaunawa sa mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagpapalitan ng kuro-kuro lalo na sa pangkatang gawain.

Subukin Natin

1. Ipagawa sa mga mag-aaral ang mga gawain sa Subukin Natin na nasa Kagamitan ng Mag-aaral. Patnubayan sila sa pagsasakatuparan ng mga gawain.

2. Matapos makumpleto ang mga gawain, ibigay na pagsasanay sa mga mag-aaral ang paggalang sa kaaya-ayang kapaligiran na bunga ng mga gawain.

Bilang karagdagang gawain, maaaring atasan ang mga mag-aaral na magsaliksik ng isang pamayanan na nabigyan ng pagkilala o parangal dahil sa kaaya-aya nitong kapaligiran. Ilahad ang mga pamamaraan na ginagawa ng tao dito.

93

Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit II

Gawain: Patimpalak para sa Bb. at G. International EsP (United Nations Day cum Gift Drive)

Pamantayan sa Pagganap Para sa Markahan: Naisasagawa nang mapanuri ang tunay na

kahulugan ng pakikipagkapuwa

Mithiin: Maipakita ang pakikipagkapuwa

Bahaging Gagampanan: Kalahok sa Bb. at G. International EsP (pagdiriwang ng United Nations), bagger, tagapamahagi, make-up artist, emcee, choreographer, mananayaw, mang-aawit

Manonood: mga guro, mga kamag-aral, mga magulang

Sitwasyon:

1. Sasali ang mga mag-aaral sa timpalak ng Bb. at G. International EsP na ang kraytirya ay 50% Kayamanan (pinakamadaming nabiyayaang bata sa mga nakumpuning mga laruan, damit, sapatos, pagkain at iba pa), 50% Pagpapahalaga (Question and Answer tungkol sa mga natutuhan sa Yunit II).

2. Isang buwan bago pa man ang timpalak ay magdadala na ang mga mag-aaral ng mga laruan, damit, sapatos, pagkain at iba pa na maaari pang gamitin at pagyamanin na ibabahagi sa mga batang nangangailangan. Bawat kalahok sa Bb. at G. International EsP ay magkakaroon ng kagrupo na magiging kasama nila sa pagkolekta, pag-aayos at pagbibigay sa mga nakumpuning kayamanan sa mga batang mabibiyayaan. May magiging taga-make-up din sa grupo at mga choreographer, mananayaw at mang-aawit kung kinakailangan.

3. Sa selebrasyon ng United Nations Day gaganapin ang Bb. at G. International EsP. Ang 50% nito ay maaaring gawin din sa araw na ito na ibahagi na ang mga regalo sa mga batang bibigyan ng mga

94

kayamanan. Ang ikalawang 50% (Pagpapahalaga) ay manggagaling sa Q & A pagkatapos ng parada ng mga kalahok sa kani-kanilang costume (ng iba’t ibang bansa). Maaari ding ipakita rito ang mga rap, tula at sayaw na ginawa o itinanghal sa mga naunang aralin sa ikalawang yunit.

Pagganap/Produkto: Patimpalak sa Bb. at G. International EsP, Mga Pakete ng Kayamanan

Pamantayan:

Pamantayan 3 2 1

Kayamanan Higit sa 20 na bata ang nabiyayaan sa mga kayamanan

11-20 na bata ang nabiyayaan sa mga kayamanan

1-10 na bata ang nabiyayaan sa mga kayamanan

Pagpapahalaga Nasagot at naipaliwanag nang tama ang tanong

Nasagot ang tanong ngunit kulang ang paliwanag

Hindi nasagot ang tanong

Palatuntunan para sa Timpalak para sa Bb. at G. International EsP(maaaring magsimula ang timpalak nang 7:30 ng umaga)

Pambansang Awit………………………………………………Awit Panalangin………………………………………………...Pambungad na Pananalita………………………………..…..Pagpapakilala sa mga Kalahok……………………………….Pampasiglang Bilang (maaaring sayaw) ……………………Pagpapakilala sa mga Kalahok/Pangkalahatang Bilang

(suot ng kalahok ang UN costumes) …………………….

Sa bahaging ito, isasagawa ang fashion show ng mga mag-aaral na may kasuotan ng iba’t ibang bansa bilang paggunita sa pagdiriwang ng United Nations Day.

95

Magaganap din dito ang Pampasiglang Pananalita. Dito ay magbibigay ng isang kasabihan na tumutukoy sa mga napag-aralang paksa sa ikalawang yunit pagkatapos sabihin ang kani-kaniyang pangalan.

Pagtatanong sa Unang Dalawang Pares na Kalahok………..

Pagbibigay sa Unang Sampung Recipients ………………….

Pampasiglang Bilang (maaaring kanta) ……………………….

Pagtatanong sa Ikatlo at Ikaapat na Pares na Kalahok……….

Pagbibigay sa Ikalabing-isa hanggang Ikadalawampung Recipients ……….............................……………………

Pampasiglang Bilang (maaaring tula) ……………………………

Pagtatanong sa Ikalima at Ikaanim na Pares na Kalahok …….

Pagbibigay sa mga Ikadalawampu’t isa hanggang Ikatatlumpung Recipients ………………………………..……

Tugon Mula sa mga Tumanggap ng Kayamanan……….………

Pampasiglang Bilang (maaaring pagsasadula) ………………..

Pangwakas na Pananalita ………………………………………..

Pangwakas na Panalangin………………………………………..

Maaaring magdagdag ng iba pang parte depende sa dami ng kalahok at mga kayamanan (recipients)

Mga Tagapagdaloy: _____________________________ _____________________________

96

Halimbawa ng Rubric sa pagganap:

Pamantayan 3 2 1

Husay ng pagganap

Lahat ng kasapi sa pangkat ay nagpakita ng husay sa pagganap

1-2 kasapi ng pangkat ay hindi nagpakita ng husay sa pagganap

3-4 na kasapi ng pangkat ay hindi nagpakita ng husay sa pagganap

Angkop/Tamang saloobin sa sitwasyon

Naipakita nang maayos at may tiwala ang tamang saloobin sa sitwasyon

Naipakita nang maayos ngunit may pag-aalinlangan ang tamang saloobin sa sitwasyon

Hindi naipakita ang tamang saloobin sa sitwasyon

212

Appendix A - Unang Markahang Pagsusulit

Yunit I

I. Panuto para sa bilang 1-5:

Piliin ang tamang sagot sa bawat bilang.

1. Napili ka ng iyong guro na siyang maging tagapagdaloy ng palatuntunan, ano ang iyong gagawin?

A. Pipilitin ko ang aking kamag-aral na palitan ako.B. Sasabihin kong ayokong maging tagapagdaloy ng

palatuntunan.C. Lalakasan ko ang aking loob at tatanggapin ang ibinigay na

gawain.D. Magdadahilan ako na masakit ang aking lalamunan at hirap

sa pagsasalita.E. Makikiusap ako na iba na lamang ang gawing tagapagdaloy

ng palatuntunan.

2. Maraming nilabhang damit ang Nanay. Ipinasasampay niya ang mga ito kay Annie. Ano ang dapat gawin ni Annie?

A. Itago ang mga damit na ipinasasampay ng nanay.B. Magkunwari na hindi narinig ang utos ng nanay.C. Magsabi sa Nanay na hindi niya ito kayang gawin.D. Iutos sa nakababatang kapatid ang pagsasampay ng damit.E. Pagtiyagaang isampay ang mga damit para makatulong sa

nanay.

3. Oras ng rises, mahaba ang pila sa pagbili ng pagkain sa kantina. Nasa bandang hulihan ng pila si Paolo. Kung ikaw si Paolo, ano ang gagawin mo?

A. Hindi na pipila at titiisin na lamang ang gutom.B. Sisingit sa bandang gitna ng pila para mapabilis.

213

C. Magtitiis na pumila hanggang sa makaabot sa unahan.D. Pupunta sa unahan ng pila at makikiusap na paunahin siya.E. Uutusan ang kamag-aral na nasa may unahan ng pila na ibili

na lamang siya ng pagkain.

4. Narinig ni Mark na may parating na bagyo at sinuspinde na ang mga klase sa kalapit na lugar. Ano ang dapat gawin ni Mark?

A. Magdasal na lalong lumakas ang ulan.B. Muling matulog dahil wala na rin sigurong klase sa kanilang

paaralan.C. Tawagan ang mga kamag-aral at sabihing wala na rin silang

pasok.D. Sabihin sa nanay na ayaw niyang pumasok sa paaralan dahil

umuulan.E. Makinig sa radyo o manood sa telebisyon para sa

mahahalagang pahayag.

5. Tuwang-tuwa ka dahil pinasalubungan ka ng tatay ng isang kahong “loombands”. Itinago mo ito bago pumasok sa paaralan. Pagdating mo sa bahay, nakakalat ang mga ito at ang iba ay itinapon ng iyong nakababatang kapatid. Ano ang gagawin mo?

A. Mag-iiiyak ako.B. Aawayin ko ang aking kapatid.C. Sasabihin ko sa tatay na paluin ang aking kapatid.D. Itatapon ko na lamang ang natitira pang “loombands”.E. Magtitimpi ako at iaayos ang natitirang “loombands”.

II. Panuto para sa bilang 6-10:

Ilahad ang inyong mga sagot sa sumusunod na tanong sa bawat talata.

6. Isinama ka ni nanay sa palengke. Marami kayong pinamili kaya’t kailangan kang magbitbit ng mabigat na bayong. Ano ang dapat mong gawin?

214

7. Palaging nawawala ang lapis ni Ronnie sa kaniyang pencil case. Nalaman niyang si Gabriel, ang kaniyang katabi sa upuan ang kumukuha nito. Kung ikaw si Ronnie, ano ang sasabihin mo kay Gabriel?

8. Sinabi ng iyong kalarong si Tessie na hindi mo dapat kaibiganin ang isa pa ninyong kalaro na si Yvette sapagkat hindi maganda ang ugali nito. Ano ang sasabihin mo kay Tessie?

9. Pista sa inyong lugar. Kinausap ka ng inyong punong barangay na sumali sa paligsahan sa plasa. Alam niyang magaling kang sumayaw at kumanta pero nahihiya ka. Ano ang magiging pasiya mo?

10. Pinuri si Buena ng kaniyang guro dahil napakaayos ng mga aklat sa kanilang mini library. Alam ni Buena na ang kaniyang kamag-aral na si Krizzie ang nag-ayos ng bahaging ito. Ano ang dapat sabihin ni Buena sa kaniyang guro?

III. Panuto para sa bilang 11-20:

Gumuhit ng sa patlang kung tama ang ginawa at naman kung mali.

______ 11. Matiyaga kong tinapos ang aking takdang-aralin kahit inaantok na ako.

______ 12. Kahit alam kong mapapagalitan ako ni nanay, sinabi ko pa rin na ako ang nakabasag ng pinggan.

______ 13. Tinanggihan ko ang ibinigay sa aking parte sa programa sapagkat nahihiya ako

______ 14. Hindi ko inaway ang aking kamag-aral nang matapunan niya ng sopas ang aking kuwaderno.

______ 15. Sinulatan ng bunso kong kapatid ang aking kuwaderno. Inaway ko siya at sinaktan

215

______ 16. May dumating kaming bisita at tiniis kong matulog sa sopa.

______ 17. May nabasa akong mga dapat gawin kung may bagyo. Isa-isa ko iyong inunawa at inalam kung maaaring ilapat sa sitwasyon namin sa aming bahay.

______ 18. Nainis ako nang sabihin sa akin ng aking guro na hindi masyadong maganda ang isinulat kong talata.

______ 19. Gutom na ako kaya siningitan ko ang aking kamag-aral sa pila sa pagbili sa kantina.

______ 20. Hindi ko sinabi sa guro na isa ako sa mga gumawa ng proyekto sapagkat hindi maayos ang pagkakagawa nito.

IV. Panuto para sa bilang 21-30:

Tapusin ang pangungusap ayon sa iniisip mong tamang gawin.

21. Hindi ako sigurado kung ang narinig kong balita sa radyo ay totoo o hindi. Ako ay _____________________________________.

22. Kinukulit ako ng aking kamag-aral. Siya ay aking_______________.

23 Sinabi ng aking kaibigan na masama sa kalusugan ang pag-inom ng malamig na juice sa umaga. Ako ay ________________________.

24. Pinagsabihan ako ni tatay sapagkat napabayaan ko ang aking bunsong kapatid. Ako ay ______________________________.

25. Isinali kami ng aming guro sa rondalya. Hindi pa ako masyadong mahusay tumugtog ng bandurya. Sasabihin ko sa guro na ___________________________.

26. Malayo ang paaralan sa aming bahay at kailangan akong maglakad. Ako ay ________________________________.

216

27. Medyo maluwag ang nabiling sapatos ni nanay. Kailangan kong gamitin iyon pagpasok sa paaralan. Ako ay ___________________.

28. Tumatakbo ang aking kamag-aral at ako ay nabangga. Natumba ako at nasaktan. Ako ay ______________________________.

29. Hindi ako nakapasok sa paaralan nang nakaraang araw sapagkat ginabi ako sa panonood ng telebisyon. Nang tanungin ako ng guro, ang sinabi ko ay _______________________________.

30. Maingay ang katabi kong kamag-aral. Hindi ko marinig ang sinasabi ng guro. Ako ay ______________________________.

V. Panuto para sa bilang 31-35:Isulat ang titik ng ipinakikitang pag-uugali.A - Katatagan ng Loob; B - Pagkamatiyaga; C - Pagkamapagtiis; D - Pagkamapagpasensiya; E - Pagmamahal sa Katotohanan; atF - Pagkamahinahon

SitwasyonPagpapahalagang

Ipinakita31 Sinasabi ang totoo kahit mapagalitan.

32. Hindi nagagalit kahit may ginawang mali ang kamag-aral o kaibigan.

33. Isinasakatuparan ang iniatang na gawain kahit hindi madali.

34. Hindi sumisingit sa mahabang pila sa pagbili sa tindahan.

35. Ipinakikita ang kakayahan kahit kinakabahan.

Susi sa Pagwawasto:1. C 11. 16. 31. E2. E 12. 17. 32. D

3. C 13. 18. 33. B4. E 14. 19. 34. C

5. E 15. 20. 35.A

217

Yunit II

1. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang layunin ng pagtatayang sasagutan nila.

2. Bigyan sila ng labinlimang minuto upang sagutin ang mga katanungan.

3. Iwasto ang kanilang sagot at gawin itong gabay upang mabigyan ng pagpapalalim ang pagpapahalagang mahina pa sa kanila.

I. Panuto:

Gaano mo kadalas ginagawa ang sumusunod na gawain? Lagyan ng tsek (ü) ang iyong sagot.

Gawain PalagiPaminsan-

minsanHindi ko

ginagawa1. Tinatanggap ko ang mga

negatibong puna ng maluwag sa aking kalooban.

2. Nagbibigay ako ng tulong sa mga biktima ng kalamidad.

3. Hindi ako nag-iingay kapag alam kong may natutulog pa sa bahay.

4. Hindi ako gumagamit ng mga salitang nakasasakit sa damdamin ng aking kapuwa.

5. Nakikinig ako sa aking guro kapag siya ay nagpapaliwanag ng aming aralin.

6. Tumutulong akong maglinis ng mga kanal sa barangay.

7. Iniingatan ko ang palaruan sa aming paaralan.

8. Humihingi ako ng tawad kapag nakagagawa ako ng pagkakamali sa aking kapuwa.

9. Sumasali ako sa “Oplan Linis” ng aming barangay.

10. Nakikibahagi ako sa paglilibang ng mga kaibigan.

218

II. Sagutin ang mga tanong. Isulat ang letra ng iyong sagot sa sagutang papel.

1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pagiging mahinahon sa kilos at damdamin?

A. Nakikipag-away sa mga ayaw kumampi kapag may ipinaglalaban.B. Nakikiayon sa sinasabi ng kapuwa para maiwasan ang gulo.C. Nakikipag-usap ng maayos sa kapuwa upang

magkaunawaan.D. Kumakampi sa mas marami ang umaayon upang hindi mapag-isa.

2. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng totoong pagiging bukas-palad?A. Naghulog ng dalawang piso sa collection box kahit walang

nakakakita.B. Ibinahagi ang pagkain sa katabing walang pagkain dahil

nakatingin ang guro.C. Dinala ang mga damit na ayaw nang gamitin para sa mga

biktima ng baha para magkaroon nang mas madaming puntos ang aming grupo.

D. Dumalo sa pag-eempake ng mga relief goods para sa mga nasalanta ng bagyo.

3. Bakit kailangan igalang ang kapuwa?A. Para mapanatili ang mapayapang pamayananB. Para igalang ka din ng kapuwaC. Para walang magalit sa iyoD. Para masaya ang lahat

4. Bilang mag-aaral, alin sa sumusunod ang paggalang sa karapatan ng may sakit ang kaya mong gawin?

A. Pagbigay ng prutas at damitB. Pagbisita sa may sakitC. Pagbibigay ng payo sa may sakitD. Pagbibigay ng gamot sa may sakit

5. Paano maipakikita ang pag-unawa sa damdamin ng kapuwa?A. Sa pakikiiyak sa kanilaB. Sa pakikipag-usap sa kanila

219

C. Sa pagbibigay ng sariling kuwento sa kanilaD. Sa pakikinig sa oras na may problema sila at pagbibigay ng

payo

III. Basahin ang sitwasyon at magbigay ng iyong pasiya.

1. Narinig mo sa isa mong kamag-aral na ang iyong katabi ay nang-umit ng pera sa kantina ng paaralan. Isinulat mo ito sa facebook at marami ang nagkomento. Nalaman mong hindi pala totoo ang narinig mong balita. Paano mo itutuwid ang iyong pagkakamali?

2. Nagpunta si Christian sa silid-aklatan ng Mababang Paaralan ng Bagolayag. Napansin niya ang maayos na pagkakasalansan ng mga aklat. Malinis din ang paligid ng lugar. Paano niya mapananatili ang kaaya-ayang paligid ng silid-aklatan?

3. Nililinis na mabuti ang mga eskuwela ni Gng. Ligaya ang palikuran ng kanilang silid-aralan sa tuwing gagamitin nila ito. Ano ang iyong maitutulong upang mapanatili ang kaayusan nito?

4. Napakaraming bata ang nakatira sa ilalim ng tulay. Nakikita mo sila tuwing papasok ka sa paaralan. Sa hapon nama’y makikita mo silang namamalimos sa mga lansangan. Ano ang magagawa mo para sa kanila?

5. May sakit ang iyong kalaro. Nais mo siyang puntahan dahil wala kang makalaro sa labas ng bahay. Sabi ng nanay niya hindi pa siya puwedeng maglaro. Ano ang gagawin mo?

Susi sa Pagwawasto

I. Asahan ang iba’t ibang sagot ng mga mag-aaral na maaaring gamiting gabay sa pagtutuwid ng kanilang pagpapahalaga.

II. 1. C2. A D3. A B C D

4. A B C D5. D

220

III. Ito ang inaasahang mga sagot, subalit maaaring magbigay ng iba’t ibang sagot ang mga mag-aaral.

1. Lalapit ako sa kamag-aral na nagawan ko ng pagkakamali at hihingi ako ng tawad sa kaniya.

2. Aayusin ko ang mga aklat at upuan sa tuwing gagamitin ko ang silid-aklatan.

3. Lilinisin ko ito sa tuwing ako ay gagamit ng aming palikuran.

4. Ipagbibigay alam ko ang kanilang kalagayan sa kinauukulang ahensiya ng pamahalaan.

5. Hindi ko aabalahin ang kaniyang pagpapahinga at hihintayin ko siyang gumaling.

221

Yunit III

I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness)

Panuto: Kompletuhin ang mga bugtong, salawikain, linya ng tula at kanta. Punan ang patlang ng tamang salita.

1. Ang hindi lumingon sa pinanggalingan, di makararating sa

2. Ang paa ay apat, hindi maka

3. Sa dagat at bundok, sa simoy at sa mong bughaw.

4. Ikaw at ako, hindi man magkalahi ay dapat matutong magmahal. Isipin mong tayong lahat ay

5. Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya sa pagkadalisay at pagkadakila, gaya ng pag-ibig sa tinubuang

II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making)

Para sa bilang 1 – 5

Panuto: Piliin ang letra ng mga larawang nagpapakita ng sitwasyong makatutulong sa pagpapanatili ng kalinisan at kaayusan ng kapaligiran.

pp

pp

pp

pp

pp

pp

pp

pp

pp

np

pp

pp

pp

pp

pp

pp

pp

pp

pp

a

a

pp

pp

pp

pp

a

a

pp

pp

pp

pp

a

a

a

a

a

a

222

Panuto: Pag-aralan ang sumusunod na sitwasyon. Ano ang iyong gagawin kung ikaw ang nasa ganitong kalagayan? Isulat ang letra ng iyong sagot sa kuwaderno.

6. Pinasalubungan ka ng iyong ninang ng isang malaking balot ng tsokolateng galing sa Japan. Pag-uwi ninyo ng nanay mo sa bahay, nakita ng iyong kapatid na bunso ang pasalubong na bigay sa iyo. Namilog ang kaniyang mga mata, bakas ang tuwa.

A. Aalukin ko siya kung gusto niya.B. Bibigyan ko siya pati na rin ang iba ko pang mga kapatid.C. Tatanungin ko siya kung kumakain siya ng tsokolate.D. Kunwari ay sasabihan ko siya na hindi ko siya bibigyan.

7. Naatasan ang inyong pangkat na magtanghal sa palatuntunang inihanda para sa mga mag-aaral mula sa Malaysia upang maipakilala sa kanila ang kulturang Filipino. Alin sa sumusunod ang pipiliin ninyo?

A. Sumayaw ng Pandanggo sa IlawB. Umawit ng nauusong kanta ngayon.C. Lumikha ng bagong himig at tugtugin sa piano.D. Sumayaw ng katutubong sayaw ng Malaysia

Batang lalaki na nagtatapon ng

plastik na bote sa basurahan na may

tatak na Hindi Nabubulok

A

Mga bata ng isang paaralan na

pinagbubukod-bukod ang mga

papel, lata, boteng plastik at babasaginB

Magkakaklase na kumakain habang naglalakad ngunit

itinatapon ang plastik kung saan-

saanC

Isang grupo ng mga tao na naglilinis ng estero at drainage

D

Mga batang gumagawa ng

proyekto gamit ang lumang diyaryo,

mga boteng plastik, karton, at iba pa.

E

Mga bata na nagkakampanya para i-recyle o

gamitin muli ang mga patapong

bagayF

223

8. Bumisita sa inyong bahay ang iyong kaibigan kasama ang pinsan niyang balikbayan. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang ihahain mo sa kanilang meryenda?

A. suman sa ibos at tsokolateng tableaB. spaghetti at pineapple juiceC. pizza at softdrinksD. siopao at pansit

9. Napansin mong walang gaanong kumakausap sa bago ninyong kaklase dahil hindi siya marunong mag-Filipino. Ano ang gagawin mo?

A. Hindi ko na lang din siya kakausapin dahil baka nahihiya siya.

B. Ngingitian ko siya.C. Kakaibiganin ko siya at sa abot ng makakaya ay tuturuan ko

siya ng Filipino.D. Kakausapin ko ang aming guro at ipaaalam kong hindi

marunong mag-Filipino ang bago naming kaklase.

10. Naatasan kang mag-ulat ukol sa isang kaugaliang Filipino. Alin ang pinakamainam na piliin? Ipaliwanag kung bakit iyon ang napili.

A. Utang na LoobB. PagkamagalangC. Bahala NaD. Paghahanda kung may pista

11. Ang Pilipinas ay may iba’t ibang pangkat etniko na mayaman sa napakaraming kultura. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng kultura?

A. Ang magagandang tanawin sa isang lugarB. Ang mga katutubong kasuotan, kuwentong bayan, sayaw,

awit, laro at iba pa.C. Ang mga kaugalian at mga pagpapahalaga ng mga tao sa

isang lugar.D. Ang mga lumang kagamitan at paraan ng pamumuhay.

224

12. Ang sumusunod ay ilan sa mga kultura ng ating bansa. Alin ang hindi?

A. PagmamanoB. Pagsisimba tuwing araw ng pagsambaC. Pag-aasawa nang wala sa edadD. Pamahiin tuwing may patay

13. Alin sa sumusunod ang pagpapahalaga sa sarili mong kultura?

A. Panonood ng mga pagtatanghal ng mga katutubong sayaw at awitin.

B. Pagsusuot ng mga katutubong kasuotan nang may pagmamayabang.

C. Pagbili ng mga produktong galing sa ibang bansa.D. Pagtangkilik sa mga Filipinong kinikilala sa pandaigdigang

larangan.

14. Sino sa sumusunod ang may pagmamalaki at pagpapahalaga sa sarili niyang kultura?

A. Ang mahusay na boksingerong si Larry na palaging sinasabi na siya ay galing sa kanilang probinsiya sa General Santos.

B. Ang sikat na mang-aawit na si Mia na panay ang Ingles sa kaniyang mga panayam sa Pilipinas.

C. Ang magaling na rapper na si Adel d Em na palaging bumabalik sa kaniyang kinagisnang probinsiya para tumulong sa kaniyang dating mga kababayan.

D. Ang magandang si Maria na nagwagi bilang Miss World na Tagalog ang ginamit sa kaniyang panayam at pasasalamat.

15. Si Isabel ay isang Tasaday. Nang siya ay makapag-aral sa kabayanan at makapagtapos, bumalik siya sa kanilang lugar at tinulungan ang kaniyang mga kasama na baguhin ang mali nilang kinasanayan tulad ng hindi pagkakaroon ng tamang palikuran at ang pag-aasawa nang wala sa edad. May pagpapahalaga ba siya sa kanilang pangkat etniko?

A. MayroonB. Wala

225

C. MaaariD. Hindi ko alam

16. Anong batas sa pagpapanatili ng kaayusan at pangangalaga sa kapaligiran ang dapat ipasunod sa ilog na malinis?

A. Bawal Manigarilyo DitoB. Huwag Magtapon ng BasuraC. Tumawid sa Tamang TawiranD. Iwasan ang Pagtapak sa Damuhan

17. Anong batas sa pagpapaganda ng kapaligiran sa inyong paaralan ang dapat mong sundin?

A. Munting Basura, Pakibulsa MunaB. Huwag Magtakbuhan sa HagdanC. Bawal Magsalita Nang Malakas sa PasilyoD. Panatilihing Tahimik Anumang Oras

18. Alin ang pamayanang hindi nakasusunod ang mamamayan sa mga batas at panuntunang pinaiiral ukol sa pangangalaga nang kapaligiran?

A. Ang Brgy. Kay-inam na sama-sama ang mga tao sa paglilinis ng mga kanal bago dumating ang tag-ulan.

B. Ang Brgy. Maunlad na hindi magkakakilala ang mga nakatatanda dahil maagang umaalis para sa trabaho at gabi na ring umuuwi.

C. Ang Brgy. Pinagkaisahan na nagkakaisa ang mga naninirahan sa paghihiwa-hiwalay ng basura sa kanilang lugar.

D. Ang Brgy. Maligaya na masigasig ang kapitan sa pagpapairal ng proyekto ukol sa malinis na hangin at paninigarilyo.

19. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng disiplina sa pangangalaga sa kalikasan kahit walang nakakakita?

A. Sa Parke hindi mo pinipitas ang mga magagandang bulaklak na nakikita mo.

226

B. Sa palikuran ay ipina-flush mo ang kubeta at hindi itinatapon ang tissue sa toilet bowl para malinis na magamit ng ibang tao.

C. Sa palaruan ay itinatapon mo ang iyong basura sa ilalim ng slide dahil may tagalinis naman dito.

D. Sa daan ay inilalaglag mo ang mga basura galing sa iyong bulsa mula sa paaralan.

20. Nagmamadali kang umuwi dahil may dadaluhan kang birthday party ng iyong kapitbahay. Paglabas mo ng silid-aralan, nakita mong umaapaw ang basura sa labas. Ikaw na lang ang tao dahil nauna nang umuwi ang iyong mga kaklase. Ano ang gagawin mo?

A. Pababayaan ang basura dahil baka mahuli sa birthday party na iyong dadaluhan.

B. Mabilisang aayusin ang mga basura sa sako bago umuwi.C. Magkukunwaring hindi nakita ang umaapaw na basura sa sako.D. Magkikibit-balikat dahil hindi naman ikaw ang tagalinis sa

araw na iyon.

21. Palagi ninyong nararanasan ang pagbaha sa Metro Manila. Ano kaya ang dahilan kung bakit nangyayari ito?

A. Maling paraan ng pagtatapon ng basura sa ating paligid na bumabara sa mga estero at kanal.

B. Talagang mas malakas na ang buhos ng ulan sa ngayon. C. Masyado nang makapal ang tao sa Metro Manila. D. Tinatakpan ng mga tao ang mga drainage.

22. Bakit kailangang malaman ng mga tao na ipinagbabawal ang pagsusunog ng basura?

A. Maaari itong maging sanhi ng pagkasunog ng mga bahay sa paligid.

B. Puwedeng i-recycle ang mga patapong bagay na susunugin.C. Ang pagsusunog ng basura ay puwedeng magbunga ng

maruming hangin at kapaligiran. D. Ang pagsusunog ay ipinagbabawal ng batas.

227

23. Ano ang gagawin mo bilang isang mamamayang may disiplina upang mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng kapaligiran?

A. Sumunod paminsan-minsan sa mga batas na may kinalaman sa kapaligiran.

B. Palagiang pagwawalis sa bakuran at kalsada. C. Madalas na pagtapon ng basura sa kanto kung saan

dumadaan ang trak ng basura. D. Pagsasagawa ng paghihiwa-hiwalay ng basura sa halip

na pagsunog sa mga ito, at pag-recycle ng mga patapong bagay.

24. Ano ang kahulugan ng “recycling”?

A. Paggamit muli ng mga patapong bagay na puwedeng mapakinabangan

B. Paghihiwa-hiwalay ng mga basura. C. Paglilinis ng mga maruming boteng babasagin at plastik.D. Pagsusunog ng mga pinagsama-samang basura.

25. Ano ang puwedeng mangyari kung patuloy na walang disiplina ang mga tao sa pamamahala ng kanilang basura?

A. Magiging malinis pa rin ang paligid dahil may nangongolekta naman ng basura.

B. Tuluyan nang magiging marumi at walang kaayusan ang ating kapaligiran.

C. Maraming tao ang yayaman dahil sa pagbebenta ng mga basurang naiipon.

D. Mag-aaway-away ang mga tao dahil mag-uunahan sa pagkuha ng basura na puwedeng ibenta.

III. Unawain at Suriin

A. Basahin ang mga sitwasyon. Iguhit ang masayang mukha kung ito ay paraan para mapanatili ang kalinisan at kaayusan ng kapaligiran at malungkot na mukha kung hindi naman.

228

1. Nagtatapon ako ng basura kung saan-saan lalo na kapag walang nakakakita.

2. Ang basura sa aming tahanan ay pinagbubukod-bukod para magamit pang muli ang mga ito.

3. Pinagsasabihan ko ang aking mga kaklase na itapon sa tamang tapunan ang mga basurang papel.

4. Nililinisan namin ang mga basyong lata ng gatas upang taniman ng mga halaman.

5. Nakikiisa ako sa kampanya para mag-recycle ng mga patapong bagay.

B. Suriin ang mga halimbawa ng kaugaliang Filipino sa ibaba. Isulat ang PAN kung sa palagay mo ay dapat panatilihin, PANIBAGO kung dapat panatilihin ngunit may dapat baguhin at IWA kung dapat ay iwaksi na dahil hindi nakabubuti sa ating pamumuhay bilang mga Filipino.

1. Paggalang sa mga Nakatatanda2. Paghahanda tuwing may Pista3. Pagpapabukas ng Maaaring Gawin Ngayon4. Pagtanaw ng Utang na Loob5. Bayanihan

Susi sa Pagwawasto (Key to Correction)

I. Gaano Mo Kakilala ang Kultura Mo (Knowledge and Awareness) (5 aytems)

1. paroroonan2. lakad3. langit 4. magkakapatid5. lupa

II. Pagdesisyunan Mo (Decision-Making) (25 aytems)Para sa 1-5 (A, B, D, E, F)

229

6. B 16. B 7. A 17. A 8. A 18. B 9. C 19. B10. B 20. B11. A 21. A12. C 22. C13. C 23. D14. B 24. A15. A 25. B

III. Unawain at Suriin (10 aytems)

A. 1. 2. 3. 4. 5.

B 1. PAN2. PANIBAGO3. IWA4. PANIBAGO5. PAN

230

Yunit IV

I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot sa bawat bilang at isulat ang sagot sa iyong papel.

1. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng tamang pangangalaga sa sarili?

a. Kumain ng sapat at tamang pagkain.b. Pag-eehersisyo minsan sa isang linggo.c. Pag-iwas sa pag-inom ng gatas dahil nakasisira ito ng tiyan.d. Natutulog nang walo hanggang sampung oras bawat araw.

2. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapamalas ng pagpapahalaga sa ating kapuwa?

a. Pagbabahagi ng pagkain sa walang makainb. Umaakay sa mga matatandang tumatawid sa lansanganc. Pagbibigay ng tulong sa mga piling nasalanta ng bagyod. Pinakikitunguhan ang mga taong may kapansanan tulad ng

pakikitungo ko sa iba.

3. Namasyal kayo sa Manila Zoo. Nakita mong binabato ng isang batang katulad mo ang isang buwaya. Ano ang gagawin mo?

a. Babatuhin ko rin ang buwaya.b. Pagsasabihan siya ng mabibigat na salita.c. Isusumbong ko siya sa namamahala ng Zood. Pagsasabihan ko siya na hindi tama ang kaniyang ginagawa.

4. Ang Clean and Green ay isang paraan ng pagsasaluntian ng kapaligiran at pagpapanatiling maayos at malinis nito. Ano ang dapat mong gawin sa nasabing programa?

a. Huwag pansininb. Makisali at suportahan ito.c. Ipagwalang-bahala.d. Ipakita ang pakikilahok paminsan-minsan

231

5. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga at pagmamalasakit sa ating kalikasan?

a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming bakuran

b. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi.c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa

aming silid-aralan.d. Tumutulong ako sa paglilinis sa aming kapaligiran.

6. Kumakain ka ng kasoy. Nang maubos mo ito, napagpasiyahan mong huwag itapon ang buto nito. Sa anong paraan nakatulong ang batang katulad mo sa pagsasagawa ng ugaling ipinakita?

a. Hindi pangangalaga sa mga halaman.b. Pagpapahalaga sa pagpapatubo at pagpaparami ng halamanc. Pagpapakita ng kalinisan sa kapaligirand. Pagpaparami ng kalat na buto

7. Alin sa sumusunod ang tama?

a. Ang pagputol sa malalaking puno ay nagpapakita ng proteksiyon sa kapaligiran.

b. Ang pag-iisprey ng insecticide sa mga gulayan ay tanda ng pagpapanatili ng balanseng kapaligiran.

c. Ang pagsusunog ng mga tuyong dahon ng mga halaman ay tamang paraan upang tugunan ang problema sa basura.

d. Ang pangangalaga at paghanga sa mga bulaklak at iba pang halaman ay isang paraan ng pagpapakita ng pagmamahal sa ating Diyos.

8. Ang sumusunod ay nagpapakita ng pagmamahal sa ligaw na hayop maliban sa _______________________.

a. Pagtirador sa mga Philippine Eagleb. Paggawa ng tirahan para silungan ng usac. Paghikayat sa kaibigan na alagaan ang mga ligaw na hayop

232

d. Panonood ng mga programa tungkol sa mga ligaw hayop upang madagdagan ang kaalaman tungkol sa mga ito

9. Alin sa sumusunod ang nagpapakita ng pangangalaga sa mga gamit o kagamitan sa inyong bahay?

a. Itinatago ko sa kahong matibay ang mga gamit o kasangkapang hindi ko na ginagamit

b. Tumutulong ako sa paglilinis ng mga gamit o kagamitan sa display cabinet para magandang tingnan.

c. Iniiwan ko sa mesa ang mga baso, pinggan, kutsara at tinidor na ginamit ko sa pagkain.

d. Ginagamit ko nang may wastong pag-iingat ang mga gamit o kagamitan sa aming bahay upang hindi masira.


a. Tinatapakan ko ang bagong tanim na halaman sa aming bakuranb. Itinatapon ko ang aming basura sa tabing-ilog kung gabi.c. Hinahayaan ko ang aking kaklase na magkalat ng dumi sa


II. Lagyan ng tsek (P) kung ang pahayag ay tama at ekis (O) kung mali. ______ 11. Pinahahalagahan ko ang aking buhay dahil kaloob

ito ng Diyos.______ 12. Nilikha ng Diyos ang ating kapuwa upang maging

katuwang natin sa ano mang pagsubok kaya pahalagahan natin sila.

______ 13. Magiging masaya at panatag ang loob natin kung tayo ay malusog.

______ 14. Nakakapag-isip tayo nang mabuti kapag tayo ay gutom.______ 15. Huhuli ako ng tarsier at ipagmamalaki ko ito sa mga

kaibigan ko.______ 16. Tinatanggap ko nang maluwag sa kalooban ko ang

aking kapatid na may kapansanan.

233

______ 17. Naipakikita ko ang paggalang sa aking kapuwa sa pamamagitan ng pagsunod sa lahat ng nais niyang gawin kabilang ang pagliban sa klase.

______ 18. Ang pagtulong sa kapuwa sa panahon ng kahirapan, kaguluhan at malnutrisyon ay tanda ng pagmamahal.

______ 19. Tayo ay nilikha upang ihayag o ipakilala ang kadakilaan ng Diyos sa pamamagitan ng paggawa ng kabutihan sa kapuwa.

______ 20 Ang pagbibigay ng damo sa alagang kabayo ay tamang pangangalaga nito.

______ 21. Susuportahan ko ang panghuhuli ng mga Philippine Eagle.______ 22. Ang pagiging luntian ng kapaligiran ay sumasagisag sa

kalusugan ng katawan at isip.______ 23. Maaaring maubos ang mga halaman dahil sa ating

kapabayaan.______ 24. Ang paghihiwalay ng basurang nabubulok sa hindi

nabubulok ay tamang paraan ng pagbabasura.______ 25 Sinusuportahan ko ang mga samahang nagtataguyod

ng wastong gamit ng likas na yaman.

III. Unawain ang sumusunod na sitwasyon at sabihin kung ano ang iyong gagawin.

26. Puro tocino, hotdog, fried chicken lamang ang kinakain mo. Nanghihina na ang iyong katawan.

27. Alam mong masustansiya ang gulay. Ngunit ayaw mong kumain nito. Inimbitahan ka ng kaibigan mo ngunit ang ulam nila ay gulay.

28. Gutom na gutom ka at wala kayong ulam kundi gulay at isda. Ayaw mong kumain ng mga ito.

29. Nakita mong basang-basa ng pawis ang damit ng iyong kapatid dahil naglinis siya sa bakuran at nagdilig ng mga halaman. Gusto niyang maligo agad.

30. Niyaya ka ng iyong tatay sa paghingi ng binhi ng itatanim ngunit niyaya ka ng iyong kaklase na maglaro sa plasa.

234

31. Walang espasyo sa inyong paaralan upang pagtamnan ng mga halaman ngunit hangad mong tumulong sa pagkakamit ng layunin ng Programang Clean and Green.

32. Nakita mo ang iyong mga kaibigan na sinisipa ang aso upang sumunod ito.

33. Mukhang napabayaan na ang bahay ng iyong alagang aso. May nagkalat na mga dumi sa loob nito.

34. Marumi na ang kanal sa tapat ng aming bahay. Ayokong magkaroon ng pagkabara ng basura dito.

35. May nakita akong patay na daga sa likod ng aming bahay. Malapit kami sa ilog.

Para sa bilang 36-40

Ang mga nasa parihaba ay mga likha ng Diyos, mga biyayang handog Niya sa atin. Sa loob ng puso isulat kung ano ang mga maaari mong gawin bilang tanda ng pasasalamat sa mga biyayang ito. Isulat ang sagot sa loob ng puso.

Pamilya

Kapuwa

235

SUSI SA PAGWAWASTO:

I 1. a 6. b 2. c 7. d 3. d 8. a 4. b 9. d 5. d 10. d

II 11. P 16. P 21. O12. P 17. O 22. P13. P 18. O 23. P14. O 19. P 24. P15. O 20. P 25. P

IV. Para sa bilang 26–35 at 36-40, inaasahang magbibigay ng iba’t ibang kasagutan ang mga mag-aaral

Ligaw na hayop Halaman

Kalikasan

236

Appendix B

B.1. Mapa ng Pilipinas (para sa Yunit III – Aralin 1)

Paggagamitan: Maaaring gumuhit ng mapa ng Pilipinas o magpakita ng yari nang mapa na magagamit sa pangganyak na gawain. Sa palibot ng malaking mapa at idikit ang mga larawan ng halimbawa ng material na kulturang Filipino.

237

B.2. Si Jacob Maentz ng Katutubo Project at ang kaniyang mga kuhang larawan ng iba’t ibang pangkat etniko(para sa Yunit III – Aralin 3)

Jacob Maentz

Agta

238

Agta

Cordilleras

239

Cordilleras

240

Cordilleras

Datu Aguido Mansaka

241

Mansaka

242

Mansaka Lumad

Tau’t Bato - Palawan

243


244

B.3. Republic Act 9003 – The Ecological Solid Waste Management Act of 2003 (para sa Yunit III – Aralin 7)

245

B.4. Sunog Basura Fact Sheet (para sa Yunit III – Aralin 8)

246

Talasalitaan

4P’s - “Pantawid Pamilyang Pilipino Program”, isang pinakamalaking pambansang programa ng pamahalaan laban sa kahirapan at para sa kaunlarang panlipunan. Ito ay para sa mahihirap na mamamayan na may edad 0-18 na tutulong sa kanilang pag-aaral at kalusugan sa pamamagitan ng pagbibigay ng itinakdang halaga ng gobyerno.

Baybayin - tumutukoy sa sinaunang script o sistema ng pagsulat at pagbasa ng mga sinaunang Pilipino na kahawig ng mga katabing kabihasnan sa Asya

biodegradable - mga nabubulok na basura tulad ng tira-tirang pagkain, papel, halaman at mga patay na hayop

blogsite - makabagong teknolohiya na pinagsasamang teksto, imahe, at mga link sa iba pang mga blog at mga web page at iba pang media na may kaugnayan sa paksa

bugtong - matalinhagang paglalarawan ng mga bagay na ang pangunahing layunin ay hamunin o patalasin ang ating isipan

bullying - kahit anong paraan ng panggigipit na ginagawa ng isa o ng isang grupo sa isa pa - pisikal man, berbal o mental - na nagbubunga ng kawalang gana o takot na pumasok ang isang estudyante sa paaralan

247

compost pit - isang uri ng paraan upang maging mataba ang lupa sa pamamagitan ng paggamit ng mga basurang nabubulok bilang pataba sa lupang tatamnan

cultural diversity - sa Tagalog, kultural na pagkakaiba-iba; tumutukoy sa pagkakaiba-iba ng mga pangkat etnikong pinanggalingan o cultural background ng mga tao; maaari ding tumukoy sa isang sitwasyon o lipunan kung saan ang mga kasapi o bahagi ay galing sa iba’t ibang pangkat etniko.

Sinasabi ding umiiral ang cultural diversity sa isang lipunan kung may pagtanggap at paggalang sa pagkakaiba-iba ng kulturang pinagmulan ng mga kasapi nito.

diwa - isip, kamalayan

DSWD - acronym ng Department of Social Welfare and Development, o Kagawaran ng Kagalingang Panlipunan at Pagpapaunlad; ang departamento ng Pamahalaan ng Pilipinas na nangangalaga sa karapatan ng bawat Pilipino sa kagalingang panlipunan at sa pagpapayabong ng pag-unlad ng Pilipinas.

ekumenikal - kinabibilangan ng iba’t ibang pangkat ng tao na magkakaiba ang relihiyong pinaniniwalaan

email - pinaikling electronic mail. Ito ang tawag sa liham na ipinadadala sa pamamagitan ng mga website.

endangered animals

- mga hayop na nanganganib mawala ang lahi

experiential learning

- karanasan sa pagkatuto

248

gasera - isang ilawan na yari sa recycled materials gaya ng bote, lata, mitsa na pinapailaw sa pamamagitan ng paglalagay ng gas.

hayop na ligaw - mailap na hayop na matatagpuan sa kagubatan

ikinararangal - ipinagmamalaki

Indigenous People - mga katutubong pangkat na nakapagpanatili ng kanilang sinaunang kultura magpahanggang ngayon

inestima - inasikaso

internet - makabagong teknolohiya na nagbibigay ng mga impormasyon na makatutulong sa komunikasyon, pagkain, trabaho, medisina at iba pa

ipinagbubunyi - ipinagdiriwang

ispirituwal - pagkakaroon ng mapayapang kalooban sa pamamagitan ng mabuting ugnayan sa Diyos, pamilya at sa kapuwa

kaakibat - katapat

kabihasnan - tumutukoy sa antas ng pamumuhay ng isang komunidad, tribo o lipunan na kakikitaan ng pag-iral ng mga institusyon (pamahalaan, relihiyon, edukasyon, ekonomiya) at sistema ng pagsulat. Sinasabing mataas na ang antas ng pamumuhay kung may kabihasnan na. Tinatawag din itong sibilisasyon

kabuluhan - kahulugan o importansiya

249

kalipi - kasama sa lipi o pangkat etniko

kultura - tumutukoy sa paraan ng pamumuhay ng isang pangkat o komunidad na masasalamin sa kanilang gawi (folkways), pamantayan ng tamang pagkilos o pakikipag-ugnayan (norms), mga pagpapahalaga (values) at kaugalian (attitudes). Kabilang din dito ang mga materyal na aspekto ng kultura tulad ng mga kagamitan, imbensyon, pananamit, libangan, sining at panitikan. Ito ang nagsisislbing batayan ng pagkakakilanlan (identity) at kamalayan (consciousness) ng isang kasapi ng pangkat.

May dalawang anyo ang kultura: materyal at di materyal. Materyal ang mga nahahawakang patunay ng pag-iral ng isang kultura (damit, sasakyan, kagamitan, imbensyon, produkto ng sining at panitikan) samantalang ang di materyal ay yaong mga pamantayan o batas, pagpapahalaga, paniniwala at kaugalian.

likas-kayang pag-unlad

- o sustainable development, ay ang tamang paggamit at pangangasiwa sa mga likas yaman at pag-iingat sa mga ito para sa pangangailangan ng susunod na henerasyon

lugod - saya, ligaya

lumbay - lungkot

lunggati - kasiyahan, kaligayahan

maaliwalas - mapayapa, maliwanag

250

magandang balita - ulat ng mga positibong pangyayari tungkol sa ginagawa ng tao na inaakalang pananabikan o mabatid at mapaglilibangan ng mambabasa, nakikinig o nanood

mahinahon - pagiging kalma o panatag sa alin mang pagkakataon o sirkumstansya o pangyayari

maiambag - maibahagi

maibsan - mabawasan

makabuluhan - mahalaga, may pakinabang

mapanagutan (responsibility / accountability)

- alam na may dapat gawin o kayang magawa nang may komitment

mapanghamong balita

- tungkol sa mga pangyayaring may karahasan, droga, sekswal na hindi angkop sa batang nanood o nakikinig

mapanuring pag-iisip (critical thinking)

- may kakayahang magsuri at mapag-aralan muna ang isang bagay bago magpasiya

MILF - acronym ng Moro Islamic Liberation Front; isang grupo ng mga Muslim na separatista sa Timog ng Pilipinas

netizen - internet citizen na gumugugol ng napakaraming oras sa loob ng isang araw upang makipagtalastasan at gamitin ang teknolohiya para sa iba’t ibang dahilan

non-biodegradable - mga di nabubulok na basura tulad ng mga plastik na lalagyan, bote at bakal

oyayi - awit sa pagpapatulog ng bata

251

pagninilay - mas malalim na pag-iisip tungkol sa mga sitwasyon, pangyayari, kalagayan bago makabuo ng isang pagpapasiya

pagpapasyang etikal o moral

- ang pagbuo ng pasiya na may preperensiya sa kabutihan magpapaunlad o lilinang sa pagkatao ng tao. Isa itong proseso na kinapapalooban ng a;) pag-alam sa mga detalye ng sitwasyon, at b.) maingat na pagsasaalang-alang ng mga moral na pagpapahalagang nararapat sa isang sitwasyon. Sa pagbuo ng pasiya, dapat ring maging sensitibo sa mga aspektong moral ng mga sitwasyon sa pang-araw-araw na buhay at ang kamalayan sa mga tao o pangkat na maaapektuhan ng magiging pasiya

pakikibahagi sa pandaigdigang pagkakaisa

- pagtugon sa pangangailangan hindi lamang sa sariling bansa kundi ng buong daigdig

pangkat etniko - mga taong sama-samang naninirahan sa isang lugar na may sariling wika, kaugalian, tradisyon at paniniwala

252

panlipunan– pandamdaming pagkatuto (social-emotional learning)

- pagkakaroon ng mga kailangang kakayahan sa pagkilala at pagmamahal sa sarili, paglinang ng pagmamalasakit sa kapuwa, pagbuo ng mapanagutang pasiya, pakikipag-ugnayan at pagharap sa mga mapanghamong sitwasyon. Isa itong paraan ng paglinang ng mga kakayahan ng mag-aaral upang mapagtagumpayan niya ang anumang gawaing makakaharap niya sa buhay. May limang uri ang mga kakayahang ito: a) Kamalayang Pansarili, b) Pamamahala ng Sarili, c) Kamalayang Panlipunan, d) Pamamahala ng Pakikipag-ugnayan, at e) Mapanagutang Pagpapasiya

patapong bagay - mga pinagbasyuhang karton, lata, bote (plastik man o babasagin), lumang papel, magasin, kalendaryo at iba pa

pillow to lean on - (idioma) taong mapaghihingahan ng problema, sama ng loob, kalungkutan, kabiguan o pighati upang gumaan ang nararamdaman

rabies o rabis - mula sa Latin: rabies, “kaululan” o “kabaliwan”, ay isang karamdamang sanhi ng birus na nagdudulot ng matinding pamamaga ng utak (encephalitis) sa mga hayop na maiinit ang dugo. Ang sakit na ito ay soonotiko (zoonotic), na nangangahulugang maaari itong mailipat magmula sa isang species papunta sa iba pa, katulad ng pagkahawa mula sa mga aso papunta sa mga tao, na pangkaraniwan sa pamamagitan ng isang kagat na nagmula sa isang hayop na naimpeksiyon. Ang birus ng rabis ay nakakaimpeksiyon ng sistema ng nerbiyos, na sa panghuli ay nakapagsasanhi ng karamdaman sa utak at kamatayan.

253

recycle - tumutukoy sa muling paggamit ng mga patapon ng bagay, o muling paggamit nito bilang sangkap ng ibang produkto

salawikain - may hatid na aral o katotohanang magagamit nating gabay sa ating buhay

social network - isang website na nagbibigay daan upang kumonekta sa mga kaibigan at kapamilya, at magbahagi ng mga kuwento, balita, larawan o video

T’boli - kilala rin sa tawag na Tiboli o Tagabili, ay kabilang sa mga katutubong tao sa Timog Cotabato

T’nalak - isang uri ng tela na hinabi mula sa abaca

yamang likas - pangunahing pinagmulan ng yaman at batayan ng kaunlarang pangkabuhayan; yaman na biyaya ng kalikasan

254

Sanggunian:

Binagong Kodigo Penal ng Pilipinas, Artikulo 253

CONSCIENCE: A Catholic Filipino View, 2nd ed. p29

DENR Administrative Order No. 37, series of 1996

Eleanor Antonio, et.al., Gabay 4

Encyclopedia Britannica, 2006

Environmental Management Bureau (EMB), Department of Environment and Natural Resources (DENR)

Maricar AD. Clamor, Growing with Values Grade 5 - Innovative Educational Materials, Inc.

Sr. Lourdes M. Dulay, “I Am a Child of the Universe Grade 7”, ICM. Phoenix Publishing House

Predential Decree No. 705 - Revised Penal Code

Republic Act No, 8485 - Animal Welfare Act of 1998

Republic Act No. 8749 - The Philippine Clean Air Act

Republic Act No. 9003, Seksiyon 48 - Solid Waste Management Act

Republic Act No. 9147 - Wildlife Resources Conservation and Protection Act of 1998

Republic Act No. 9275 - The Philippine Clean Water Act of 2004

United Nations Development Programme (UNDP) - Community-Based Ecological Solid Waste Management

Values Education for the Filipino - 1997 Revised Version of the DECS Values Education Program, UNESCO National Commission of the Philippine Education Committee Project

255

http://emb.gov.ph/news/053006/News_Releaseswm.htm

http://emb.gov.ph/nswmc/pdf/iec/Republic%20Act%209003tagalogersion.pdf

http://en.wikipedia.org/wiki/Bajau_people

https://mgalarongFilipino.blogspot.com/2012/patintero.html

http://www.balita.net.ph/2014/06/06/lilikha-ng-mas-malaking-butas

http://www.emb.gov.ph/news/053006/sunogbasurafactsheet.pdf

http: / /www.emb.gov.ph/portal /Portals/10/proper%20waste%20segragation.pdf

http://www.ethnicgroupsphilippines.com/people/ethnic-groups-in-the- philippines

http://www.flicker.com

h t t p : / / w w w . g l o b a l p i n o y . c o m / g p . t o p i c s . v 1 / v i e w t o p i c .php?postid=4fab9f8176a31&channelName=4fab9f8176a31

http://www.gmanetwork.com/news/story/368317/publicaffairs/iwitness/galamay-ng-karagatan-ngayong-sabado-10-30-pm-sa-i-witness

http://www.katutuboproject.org.

https://www.youtube.com/watch?v=77dEflJnQlo&feature=youtube_gdata_player

https://www.youtube.com/watch?v=084UwHrnPqc

http://www.youtube.com/watch?v=KsTCjhJlDnE

http://www.youtube.com/watch?v=u3afgesVmfA

i

4Edukasyon

sa Pagpapakatao

Patnubay ng Guro




ii









iii




A. Batayan






iv









v









vi






vii




ix

Yunit III Pagmamahal sa Bansa at Pakikibahagi sa Pandaigdigang Pagkakaisa .............................................97

Aralin 1 Kultura ng Ating Lahi, Ating Pahalagahan………..….........100Aralin 2 Kultura Ko, Ipinagmamalaki Kong Tunay……............….. 111Aralin 3 Pangkat na Magkakaiba, Pinahahalagahan ng mga Pilipinong Nagkakaisa….............…….......……………..….118Aralin 4 Kultura ng mga Pangkat Etniko, Mahalagang Malaman ..126Aralin 5 Sariling Disiplina sa Pagsunod sa mga Batas………........136Aralin 6 Nagkakaisang Lahi, Mundo’y Maisasalba....……..............143Aralin 7 Disiplina sa Pagtatapon ng Basura: Isang Pandaigdigang

Panawagan .......……….…….…...................……....…......148Aralin 8 Patuloy na Panawagan: Pagsusunog ng Basura, Itigil Na! ............................................................................155Aralin 9 Mag-Recycle ang Lahat Para sa Magandang Bukas........163

Mungkahing Pangwakas na Gawain Para sa Yunit III ……...............170

Talaan ng Nilalaman

Appendix A Unang Markahang Pagsusulit…………....……..............212

Yunit I………….......………………………….…..……………...............212Yunit II...............………....…………………..…………..……………....217Yunit III....…………………….…………………………………..............221Yunit IV……………………………………………..……………............ 230

Appendix B ……………………….....…………..…………………….......236



Talasalitaan ………………..………………..………………….……..........253