ANKARA ÜNiVERSiTESi İLAHİY AT FAKÜLTESi

'

K E LAM Bilimler Hiyerarşisindeki Yeri

Ketam-Mantık ve Fıkıh Usulü

Tarihsel Süreçte ve Günümüzde Kelam Öğretimi

(Kızılcahamam 20-22 Haziran 2008)

Ankara 2008

İlahiyat Fakültelerinde Kelam Anabilim Dalı Doktora Prograınla;rıyla İlgili Değerlendirmeler

. Mustafa SiNANOGLU*

fiu tebliğde Türkiye'deki İliiliiyat Fakültelerinde sürdürülen Kelfun D Anabilim Dalı doktora programları hazır bulunurluk, programa

kabul, programın amaç ve hedefleri, dersler/ders dönemi, derslere ait oku­.ma listelerinin belirlenmesi, yeterlik sınavının/süreciry özellikleri, doktora tezinin neliği/ne olduğu, tez konusunun nasıl belirlenmesi gerektiği, tez önerisi savunması, tez alanları, tez izleme ve savunma s.üreçleri şeklinde sıralayabileceğimiz aşamalar/konular üzerinden ele alınacaktır. Söz konusu başlıkları takip ederek halihazırda yürütülen programlarla ilgili tespitlerde bulunulacak ve bazı değerlendirmelerle beraber yeni teklifler de getirile­cektir.

Öncelikle doktora programının "yüksek lisans derecesinden sonra belli k.redide dersler, seminer çalışmaları ve diğer öğrenim etkinliklerinden olu­şan ders dönemi, yeterlik sınavı, tez konusu teklifi, tez yazımı ve savunma­sından ibaret olan ve danışman gözetiminde yüıiitülen bir süreli ilrıll prog­ram" olduğu şeklindeki genel tanımını hatırlamakta fayda vardır. Bu prog­ram temelde ders, yeterlik ve tez dönemi olmak üzere üç aşamadan oluşan ve belli bir sürede bir danışmanın gözetiminde ilrrıJ bir disiplinle yüıiitül­mesi gereken bir süreçtir.

Doktora Programına Hazır Bulunurluk, Programa Kabul: Doktora programı adayda belli seviyede bir alt yapıyı ve ilgili disipline

ait bir yatkınlığt/beceriyi gerektirmektedir. Türkiye'deki üniversiteler Yük­sek Öğretim Kurulu'nun "Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği"ni esas alarak benzer yönetmelikler hazırlamışlardır. 1 Söz konusu yönetmelik­Iere göre )'üksek lisans derecesine sahip olan adayların doktora programına kabulleri için gerekli şartlar, adayların hazır bulunurluklarını · belirleyen :,

• Doç. Dr., TDV, İslam Araştırmalan Merkezi, istanbul. ı Yüksek Öğretim Kurulu Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yöneımeligi için bk. Resmi Gaze­

te Tarihi: 01.07.1996, Resmi Gazete Sayısı: 22683; hıto://www.yok.gov.tr/mevzuaU

yenimevzuathtm (O 1.06.2008). ·

220 Keıam Öğretimi Sempozvıı.mu

kriterler, yabancı dil sınavı baraj tutulmakJa beraber, ünivers!!elere göre değişen oranlarda LES/ALES ve yüksek lisans not ortalaması ile bilim sınavının sonuçlannın belli yüzdelik oranlarta hesaplanmasıyla tespit edil­mektedir.2

Bu uygulama muhtemelen programa kabulde kişis~lleşmeyi ortadan kaldırarak standart bir başarı seviyesini elde etmeyi, herkes için eşit şartlan ve programa dahil olma imkanını yaygınlaştırmayı hedefliyor olmalıdır. Ancak bu usfil bir ilim dalında ihtisas yapabilecek özellikteki adayı her zaman tespit edemeyebilir.

Dol<tora prograrnı için dil barajı anlaşılabilir, ama her bilim dalı için dil barajı şart koşulmarnalıdır. Öte yandan eğer bilim dalı gerektiriyorsa birden fazla dil için belli seviyede başan da istenebilmelidir. Ancak LES/ALES gibi bütün ilim dalları için uygulanan bir sınavın doktoraya kabülü sağlayan kriterler arasında olması anlaşılabilir bir durum değildir. Dil veya alanın gerektirdiği özel beceriler dışında adayın programa kabulü sadece bilim sınavıyla gerçekleşmelidir. Çünkü bilgi eksikliği giderilebilir, tamamlanabilirken adayın bilim dalına yatkın olup olmaması zamanla telafi edilebilecek bir durum değilidir. Mevcut uygulama ile dil barajı, LES/ALES ve yüksek lisans not ortalamasının sağla~ığı avantajla bilim sınavında daha az başan gösteren bir aday, diğerlerinde nispeten geride fakat bilim sınavında başanlı olan öğrenciden daha şanslı duruma geçebil­mektedir. Öte yandan ALES sınavlan bütün alanlar için değil de tıpta ye­terlik sınavında olduğu gibi her alana özel, mesela ilahiyat alanuia, hasredi­lebilir böylece de hiç olmazsa ilahiyat alanında belli bir seviyeyi tutturan elemanlar arasından eleme yapılmış olur.3

ı ' bk, istanbul Üniversitesi Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ıçın bk. http://www.istanbul.edu.tr/yonetmelikler/Lisansustu Yonetmelik.htm (O 1.06.2008); Anka­ra üniversitesi Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği için bk: Resmi Gazete Tanhi: 3 Aralık 2003, Resmi Gazete Sayısı: 25305; http://sosbilens.ankarn.edu.tr/?bil=bil icerik &icerik id:::40&kat id-70 (01.06.2008); Marmara Üniversitesi LisansüstU Eğitim­Öğretim ve Sınav Yönetmeliği için bk. http://sbe.marmara.edu.tr/yeni yonetmelik.pdf (01.09.2008).

3 XIII. Kclarn Koordinasyon Toplantısı ve Kclarn Öğretimi Sempozyumu'nda "Kelam Doktora Programlannın Müzakeresi" oturumu için tebliğ hazırlayan Prof. Dr. llyas Çele­bi, Prof. Dr. llhami Güler ve Doç. Dr. Mustafa Sinanoğlu, Türkiye'deki keHimcılann da konuyla ilgili görüşlerini alarak tebliğlerini hazırlamak için "Kelfim Anabilim Dalı Lisan­süstü Programlanyla İlgili Değerlen'dirmeler" başlıklı bir anket hazırlarnışlardır. Bu anke-

Keıam Anabilim Dalı Doktora Programlanyıa ilgili Değ ertendinneler 1 Doç. Dr. Muslafa Sinanoğlu 221

Doktora Programının Amaç ye Hedefleri: · İlgili yönetmeliklerde doktora programının amacı "öğrenciye bağımsız

araştırma yapma, bilimsel olayl.arı geniş ve derin bir bakışı .açısı ile irdele­yerek yorum yapma ve yeni senteziere ulaşmak için gerekli adımları belir­leme yeteneği kazandırmaktır" şeklinde tanımlanmıştır. Doktora prograrnı

. adayın bilimsel konuları kapsamlı ve derinlikli bir şekilde araştırabilme, irdeleyebilme, mevcut bilgilere dayalı yorumlarla yetinmeyip yeni açılım­lar gerçekleştirmesini hedeflemektedir. Bununla da yetinmeyip araştırmada gerekli adımlan belirleme yeteneği kazandırmak, söz konusu hedefleri gerçekleştirecek bir metodik donanım ve hatta metot belirleme, üretme yeteneği kazandırmak da bu programın hedefleri arasındadır.

. . .

Bu amaç ve hedefler, doktora programları için um.nmi ilkeler olmaktan çıkarılıp, her bir anabilim dalı için özelleştirilmeli ve ne anlam ifade ettiği üzerinde de aynca durulmalıdır. Kelam anabilim dalı doktora programları söz konusu olduğunda belirtilen hedefleri göz önünde bulundurarak Kelam ilminin İslami ilimler arasındaki yeri ve öneminin kavranmasını, bu ilmin tarihi gelişiminin tahlil edilmesi/irdelenmesini, klasik kaynaklannın tanın­masını, tahlili okumalara konu edilmesini, kelam kavramlarının ve prob­lemlerinin eleştirel bir bakış açısıyla tartışılmasını, sorunların akademik perspektifle algılama düzeyinin yakalanarak içinde yaşadığımız şarttarla irtibatlı özgün problemierimize çözüm getirebilecek külli ve inşacı bir kelamt bakış açısının geliştirilmesini ve bunlan temin edecek metodik do­nanımı gerçekleştirebilecek bir programın oluşturulmasını sağlamalıyız. Programlarda bilgilendirme boyutu elbette bulunmakla beraber salt bilgi-

tin "Doktora Programına Hazır Bulunurluk Durumu"nu sorgulayan kısmında ilgililere aşağıdaki seçenekleri öncelik sırasına göre numaralandırmalan istenmiştir: "Doktora Programına Hazır Bulunurluk Durumu Bir adayın Doktora Programına kabul edilebilmesi için adayın bu programa Hazır Bulu­nurluk Seviyesini Ölçmek ve/veya belirlemek üzere aşağıda bazı yeterlilik kriterieri sıra­lanmıştır. Size göre bu hususlan en çok değer verdiğinizden en az değer verdiğini~e göre (sizce en önemli olandan en az önemli olana doğru) nasıl sıralardıruz? Yabancı dil ve Alan (Kelilm) Bilgisi ( ... ) I- Arapça. ( ... ) 2- Batı Dili. ( ... ) 3- Temel Kavramlar ve Problemler. ( ... ) 4- Tarihçe ve Kaynaklar. ( ... ) 5- Kelilmi Bakış Açısı (Kelamcı vizyonu). ( ... ) 6- Diğer ......................................... "

222 Kelam OC retimi Se01>0zyumu

lendirme değil, muhakeme, yeni bilgilere ulaşma ve yeni meselelere göre metot geliştirme ve belli metotlan tercih edip uygulamak suretiyle bilgi, düşünce üretme söz konusudur.

Doktora Prograrnında Ders Dönemi, Dersler:

Üniversitelerin Lisansüstü Eğitim-Öğretim Yönetı:neliklerinin ders dö­nemlerinde adayların çalışacaklan alanlan dikkate alan düzenlemeleri dıihi mümkün kılacak bir esnekliğe sahip bulunduklan görülmektedir. Aslında dersler, adaylarda alanla ilgili kapsamlı bir alt yapıyı oluşturma konusunda standart, çalışacaklan konulara bir hazırlık teşkil etmesi yönünde de olabil­diği l<adar değişken bir politikayla tercih olunmalıdır. Yıllarca aynı dersleri, değişmeyen muhtevası ile doktora adayianna sunmak gerekli alt yapıyı oluşturamamaktadır. Programda değişmeyen temel 'dersler yanında, döne­min şartlarına ve adaya göre değişen anabilim dalı dışından da tercih edilen dersler de bulunmalıdır.

Lisansüstü prograrnlan lisans programlanndan bağımsız olarak ele almak mümkün görünmemekte, lisans programlanndaki yetersizlik ·ister istemez lisansüstü programlafı da etkilemektedir.4 Yüksek lisans ve dokto­ra ders dönemleri (mecburen) lisanstaki eksikleri de telafi edecek bir bakış açısıyla hazırlanmakta, adaya branşında kapsamlı ve derinlikli bilgi dona­nımını sağlayak bir oryantasyon imkanı çoğu zaman verilememektedir. Maalesef genelde bölümdeki veya anabilim dalındaki öğretim üyelerinin ilgilerine göre dersler tanzim edilmektedir.

Bir veya iki dönemlik derslerde bir disipline ait birikimin bütünüyle adaya aktarılması söz konusu bile olamayacağına göre zarureten ilgili ana­bilim dalının lisans programı da göz önünde bulundurularak, öncelikle, alanla ilgili tarihi bilgilerin, kaynak ve temel problemierin tanıtıldığı -problematik bir muhtevaya kavuşturolmaya çalışılarak- alt yapı oluŞturma­' yı hedefleyen ve bilgilendirici boyutu ağır basan bir yüksek lisans programı

yapılmalıdır. Bu durumda doktora prograrnı daha derinlikli ve değişken bir muhteva ile düzenlenebilecektir.

4 Burada tekrar dile getinnek isterim ki lisansüstü progr.ımlann daha derinlikli olabilmesi için lisansdan itibaren ihtisaslaşma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Hazırlık sınıfından sonra iki yıl ortak eğitim-öğretim yapılıp, son iki yıl ihtisas sınıfları oluşturulacak olsa, yüksek lisans ve doktora programlannda da seviye yükselecektir. Aksi halde akademik ihtisas programları adaya derinlik kazandıran değil lisans tarnamlama programianna dö­nüşmektedir.

Ko !im Anabilim Dalı Doktora Programlarıyla Ilgili De!jerfendinneler 1 Doç. Dr. Musıara Sinano!jlu 223

Bir diğer husus ise doktora ders döneminin ikiden fazla. üç yan yıla hatta dört yan yıla çıkarılmasıdır. Ancak eklenen süre, programın mevcut haliyle daha uzun süreye yayılmasına değil, b(!hsettiğimiz şekilde adayiann ı;alışacaklan konular ve güncel ihtiyaçlar da dikkate alınarak değişken bir programa hasredilmelidir.

Hatta bu. koordinasyon toplantılanmızda fa.k:Plteler arasında işbirliğiyle

bir düzenlemeye gidilerek dönemler, problemler, bilim dalındaki alt alanlar payıaşılmak suretiyle, değişken ve daha derinlikli programlar yapılabilir. Böylece her fakülte birbirinden bağımsız (habersiz) eksik veya fazlasıyla aynı programlan yıllarca deneyip durmaz.

' Lisansüstü programlarla ilgili bir diğer problem ise anabilim dallannda öğretim üyesi eksikliği sebebiyle yüksek lisans ve doktora programlarının müstakil anabilim dalı değil bölüm programlan halinde yürütülmesidir. Bu durumda her bir anabilim dalı kendi önceliklerini ders programiarına yansı­tabilme ve gerçekleştirebilme imkanı bulamamakta. doktora ders dönemiy­le hedeflenen alanla ilgili "bilimsel olaylan geniş ve derin bir bakış açısı ile irdeleyerek yorum yapma ve yeni senteziere ulaşma" imkanını oluşturmaya

gayret edecek ders, seminer ve okuma programı tek bir ilim dalına hasredi­lememektedir. Bilgi sahibi olabildiğimiz kadanyla doktora programı bulu­nan fakültelerimizin çok azında müstakil Kelam anabilim dalı programı sürdürülebilmektedir.

Derslere Ait Okuma Listelerinin Belirlenmesi:

Lisansüstü eğitim-öğretim programını sürdüren adayın öğrenim yaptı­ğı dilde alanıyla ilgili temel kaynaklannı ve literatürün temsil konumunda olanlannı programlarda hazırlanan listeler yoluyla tanıması, okuması, de­ğerlendirmesi ve onlarla ilgi li yazılı ödevler yapması hayati bir ,öneme sahiptir. Bu bağlamda öncelikle öğretim üyelerinin derslerinde haftalık ele alacaklan konulan problematik bir muhtevaya dönüştüre~ek tesbit etineleri gerekmektedir. Bu konulan hangi alt başlıkian öne çıkararak nasıl işleye­ceklerini belirterek bu konularla ilgili klasik kaynaklardan günümüz çalış- :, malarına kadar önemli olan kitap, kitap bölümü ve makale listeleri hazır­lanmalıdır. Bu listede kesin olarak okunması gerekenler belirtilirken gönül­lü ileri okuma için de ek teklifler sunulmalıdır. Listeler icabında her yıl

güncelleştirilmeli, yeni çalışmalar takip edilerek listelere alınması·gereken-

224 Kelam Oğretiml Sempoıyt~rııu

ler eklenmelidir.5

Dersler için hazırlanan okuma listeleri yazıların başlıklanndan literal tarama ile tesbit edilecek değildir. Problematik bir mahiyete büründürole­cek olan konularla ilgili kapsayıcı ve derinlikli bilgiler vermeli, listeler birbirini tamamlayan ve karşıt tezleri içeren metinlerden ·oluşturulmalıdır. Listeler bir bakıma hazırlayan hocanın o probleme, alana nasıl baktığına dair önemli işaretler de verecektir. Tabii ki dersin hocasının bu listeleri muhakkak okumuş olması gerekmektedir. Adayın, hocanın okumadığını farketmesi durumunda program, faydalı olup olmaması bir tarafa, ciddiye­tini qe kaybedecektir.

Öte yandan adayların kendilerine verilen listelerdeki kaynaklan oku­maları ternin edilmeli, takip edilmelidir. Bu çerçevede haftalık okuma liste­lerine dayalı her ders için kısa hacimli yazılı ödevler verilebilir. Bazı ders­leri öğrencilerin seminer halinde sunmalan istenir. Kısa yazılı ödevler dı­şında bazı haftaların konulanyla ilgili deneme makale yazımı istenir. Ada­yın derste tartışmalara katılmaması durumunda metinleri okumadığı ortaya çıkar. Özellikle batıdaki ciddi üniversitelerde ders dönernindeki lisanüstü öğrenciler çok düzenli ve yoğun bir okuma prograrnı yürütmektedirler. Bu dönemler yüksek lisans ve doktora programlannın önemli bir sürecini oluş­turmaktadır.

İyi hazırlanmış okuma listeleri sayesinde doktora öğrencisi alanın.ın ta­rihini, kaynaklarını, terimlerini, sistematik olarak klasik ve güncel prob­lemlerini planlı bir şekilde kavrar ve aday için bu bilgiyi kazan­ma/içselleştirme süreci de kolaylaşır.

Uygulama Yöntemleri: Lisanüstü dersler takrire dayalı olarak doğrudan bilgilendirme yoluyla

, gerçekleştirilmemeli, derste aktif metotla. öğrencilerin bilgiyi araştırarak sundukları, tartıştıkları ve kendi çabalanyla kazandıkları bir ortam oluştu-

5 "Kelam Anabilim Dalı Lisansüstü Programlanyla Ilgili Değerlendinneler'' başlıklı ankette "Okuma Listelerinin Belirlenmesi" bölümünde şu sorulann önem sımsına göre numara­Iandınlması istenmiştir:

( ) I-Her dersle ilgili haftalık konu ve ilgili okuma listelerinin Önceden hazırlanması ve dönem başında dokıom adayına verilmesi. ( ) 2-0kuma listeleri klasik kaynaklardan başlayıp günümüz akademik çalışmalanna ka­dar getirilmeli. . ( ) 3-Diğer: Progroma dahil olan adayiann okumalan nı öngördüğünüz okuma listelerinin olup olmadığı? (V arsa listeleri aynca ekleyebilirsiniz).

Kelam Anabilim Dalı Doktora Programlarıyla ilgili Degerlendirmeler 1 Doç. Dr. Mustafa Sinan0!11u 225

nı lmalıdır.

Derste tartışma ortamının oluşturulabilmesi için her dersin konusunun problematik bir muhtevayla seminerlere dönüştüıülmesi gerekir. Bu konu­larla ilgili haftalık okuma listelerinin önceden hazırlanarak öğrencilere verilmesi gerekir. Böylece programın adayda geliştirmeyi hedeflediği öz-

- gün ve eleştirel düşünme, kaynaklan kullanabilme ve yararlanabilme ve benzeri becerilerio geliştirilmesi ·sağlanacaktır. Hatta adaya seminer prog­ramının ötesinde okuma kültürü kazandırmaya yönelik ileri okumalar da yaptınlmalıdı r. . ·

Doktora prograrnında bir disiplinin genel tarihi de doğrudan konu ya­pılmamalı, ancak dönemler veya kronolojik olarak şahıslar problemlerle ·alakalandınlarak ele alınmalıdır. '

Derslerde klasik metinlere müracaat edilecekse bu da metodik bir do­nanımla yapılmalıdır. Metnin sadece Türkçe'ye çevirisiyle yetinilmemeli, konununlproblemin takdim ediliş şekli, ifade kalıplan, terimler, argümantasyon şekline dikkat edilerek problem tekrar kazanılmaya çalışıl­malı, son dönem literatürle de iritbatlandınlarak güncelleştirilmelidir.

Vize ve fina! imtihanlan dışında, dönem içinde dar hacimli yazılı

ödevlerden başka bazı seminer konulan deneme makaleler şeklinde yazılı ödevler olarak verilmelidir.

Adayiann yetiŞmeleri açısından seminerlerdeki psikolojinin de çok önemli olduğu unutulmamalıdır. Lisansüstü öğrenciye kendisiyle bir konu­nun tartışıldığı, konuşulduğu, bilginin birlikte kazanıldığı meslektaş, ilim adamı muamelesi yapılmalıdır. Aksi halde daha yetişme sürecinde tartışa­mayan, kanaatini paylaşma cesareti gösteremeyen veya kendisine bu im­kanlar sunulmayan adayiann hür fikirli birer ilim adamı olmalan beklene­mez.

Yeterlik Sınavı/Sürecin Özellikleri:

İlgili yönetmeliklerde yeterlik sınavının amacı "öğrencinin temel ko­nular ve doktora çalışmasının konusunda derinliğe sahip olup olmadığının sınanmasıdtr", şeklinde belirlenmiştir. Yine yönetmeliklerde öğrencilerin yeterlik sınavına derslerini başanyla tamamladıkJannda girebilecekleri, ., sınavın yazılı ve sözlü olarak iki bölüm halinde yapılacağı, yeterlik sına­vında başansız olan öğrencinin, en geç altıncı yanyılın yeterlik sınavı dö­neminde tekrar sınava girmesi gerektiği, ikinci sınavda da başansız olan veya ikinci sınav hakkını kullanmayan öğrencinin doktora prograrnı ile

226 Kelôlm ÖQtetiml Sempozyumu

ilişiğinin kesileceği belirtilmektedir. 6

Bu sınav yılda iki kez yapıldığından adayın ders dönemini bitirmesin­den itibaren en az altı aylık bir süresi bulunabilmektedir. Ders döneminde olduğu gibi adaya ortalama altı aylık bir sürede ancak yoğun bir okuma progranuyla üstesinden gelinebilecek bir okuma programı · verilmelidir ve bu süreçte okuma progranuna rehberlik edilmelidir. Dolayısıyla yeterlik sınavı ders dönemini tamamlayan adayın bir an önce aşması gereken bir hadire/aşama olarak görülmemeli, yetişme sürecinin önemli bir bölümü olarak kabul edilmelidir. Batı üniversitelerinde bu sınav. öncesi adayiara kesinlikle okunınası ve ana hatlarıyla incelenmesi gerekenler olmak üzere farklı seviyelerde okuma listele~ verilir.

Yapılacak sınavda ise alanla ilgili kapsamlı ve temel konularda derin­likli bilgi, klasik kaynaklara vuküfiyet ve dil becerisi, problemleri algılama ve muhakeme yeteneği, konuşma ve yazınada Kelfun terimlerini yerinde kullanıp kullanmadığı gibi hususlar yanında adayın diğer alanlara ilgisi de sorgulan malıdır.

Yeterlik sınavı bir ölçme/değerlendirme süreci olduğuna göre aday bu sınavda başarılı olarnayabilir. Bazı Arnerikan üniversitelerinde dersleri tamamlayıp yeterliğini vererneyen öğrenciye yüksek lisans diplaması veri­liyor ve prograrndan düşülüyor. İngiltere'de ise ders dönerninden sonra aday yeterli bulunmazsa programı durdurularak adaya Mphil derecesi yeri­li yar. Bizde de yüksek lisanstan sonra doktora ders dönemini tamamlayıp yeterWiği veremeyenlere bir ara statü tanınmalıdır. Bu statü ilmi kariyerin­de olmasa da mernuriyet hayatında özlük haklan yönünden bir avantaj sağlayacak şekilde düzenlenebilir.

Doktora Tezi Nedir? Nasıl Obnalıdır? .

Üniveresitelerimizin ilgili yönetınelikleri~nde doktora tezinin;

-Bilime yenilik getirme,

-Yeni bir bilimsel yöntem geliştirme,

-Bilinen bir yöntemi yeni bir alana uygulama

niteliklerinden birini taşıması gerektiği belirtilmektedir.

Kısaca ifade etmek gerekirse doktora tezinin bir tezi/iddiası, bilime bilgi veya metodik düzeyde bir katkısı olmalıdır. Tezini temellendireceği

6 bk. Marmara Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği için bk. http://sbe.marmnra.edu.tr/yeni yonetmelik.pdf (O I .09.2008).

Keıam Anabilim Dalı Doktora Programlaoyla Ilgili De!jerfondimıeler 1 Doç. Dr. Mustafa Sinanoğlu 227

sorulan olmalı, bazı bilinenleri tashih edip doğrusunu ortaya koymalıdır. Aksi halde doktora tezi olarak hazırlanacak ·çalışma bir konunun takririni ortaya koyan bir metinden öteye geçemeyecektir.

Türkiye'de sosyal bilimler alanında yapılan tezler ve diğer akademik çalışmalarda konu seçimi, bilimsel araştırma yötemleri ve metot problemle­

- ri dışında dikkat çeken bir başka önemli husu~ dil problemidir. Yapılan çalışmalarda ciddi' imla, gramer ve uslı1p hatal.arı bulunmaktadır. ilmi ça­lışmalann dili ile edebi ve hatta günlük dil birbirinden farklı olmalıdır.

Doktora Tez Konusu Nası.I Belirlenmelidir? Tez konusu adayın alanla ilgisi ve kapasitelkabiliyetlerine göre belir-

. lenmelidir. Bu bağlamda gerek yüksek lisans. gereks«? doktora ders dönemi ve yeterliliğe hazırlık aşamalannda yapılan düzenli okuma programlarının adayın bilim dalında ilgi duyduğu konu/konuların belirginleşmesine katkısı olacaktır. Bu okuma ve seminer prograrnlan adayı problem sahibi yapacak­tır. Bir danışman hocanın rehberliği ve gözetiminde yapılacak olmakla beraber tezi araştıracak ve yazacak olan adaydır. Adayın ilgisi ve kap.asite­sine göre seçilmeyen tezler çoğu zaman bitiri lememekte, binbir çabayla ortaya bir şey konulacak olsa bile başarılı olunamamaktadır.

Öte yandan tez konusunun seçiminde danışmanın birikimi de önemli­dir. Her danışman da her konuyu çalıştır(a)mamalıdır. Danışmanın konuya yakınlığı yoksa doktora öğrencisinin karşılaştığı problemleri çözüme ka­vuşturmakta yardımcı olamayaca.ktır.7

7 Aday doktora yapmak istediği ilim dalında bazı konulara veya problemlere ilgi duyuyor olmalıdır. Dolayısıyla en azından ilgi duyduğu konulan çalıştırabilecek bir danışman ara­malı ve hiç olmazsa o danışmanın bulunduğu anabilim dalı progranuna mUracaat etmeli­dir. Lisansusütü çalışmalarda hangi üniversite değil hangi konuyu hangi danışmaola çalı­şacağınız önemlidir. Bu konuda hazırlan nu ş ilginç/önemli teklifler söz konudur: "Tez danışmanı seçiminde dikkat edilmesi gereken noktalar: 1. Öğretim üyesinin size ayıracak zamanı var nu? 2. Öğretim üyesinin kişiliği ve akademik özellikleri size uygun mu? 3. Öğretim üyesinin sürdürmekle .olduğu projeler çalışma!<: istediğiniz konu ile ilgili mi? 4. ögreıim üyesinin sizden önceki doktora öğrencileri programı makul bir sürede bitinniş- :' ler mi? 7. Öğretim üyesinin iletişimi açık, kesin ve etkili mi? 8. Öğretim üyesinin konuyla ilgili yazılmış makaleleri var nu? Bunlar size faydalı olacak nu? 9. Öğretim üyesi, yapmış olduğu araştırma ve yayıniarla, üniversite ve bölüm_içinde say­gın bir yere sahip mi?

228 Keliim Oorelimi Sempozyumu

Tez Önerisi Savunması:

İlgili yönetmeliklerde doktora yeterlik sınavını başarı ile tamamlayan öğrencinin en geç altı ay içinde yapacağı araştırmanın amacını, yöntemini ve çalışma planını kapsayan tez önerisini tez izleme komitesi önünde sözlü olarak savunmasını öngörmektedir. Öğrencinin tez önerisi ·ile ilgili yazılı raporunu sözlü savunmadan en az on beş gün önce de komite üyelerine dağıtması gerektiği, tez önerisi savunmasını süresi içinde yapmayan öğren­cinin enstitü ile ilişkisinin kesileceği belirtilmektedir.

Tez önerisi reddedilen öğrenci, ilgili esaslar çerçevesinde yeni bir da­nışman, ve tez konusu seçme hakkına sahiptir. Böyle bir durumda yeni bir tez izleme komitesi atanabilir. Programa aynı danışmanla devam etmek isteyen öğrenci üç ay içinde; danışman ve konu değiştiren öğrenci ise altı ay içinde tekrar tez önerisi savunmasına alınır. Tez önerisi bu savunmada da reddedilen öğrencinin enstitü ile iliş i ği kesilir. 8

Adayın tez olarak çalışmak istediği konu hakkında ön araştırmalar

yaptıktan sonra danışmanının da katkısıyla amaç, yöntem, kaynaklar, (eğer varsa) konuyla ilgili çalışmalar ve çalışma planını da kapsayan tez önerisi hazırlaması ciddi bir hazırlık oluşturacaktır. Öte yandan tez konusunu belir­leyip belli bir süre de çalıştıktan sonra tezin akibetini zora sokacak prob­lemlerle karşılaşmakransa tez teklifi çalışmalarıyla bu tür bir zaman kaybı­nın, hatta başansızlığın önüne geçilmiş olur.

Doktora Tez Alanları:

Türkiye'de son dönem Kelam çalışmalannı incelediğimizde genellikle doktora tezlerini Kur' an' a, bir Kelamcı' ya, Kelfim mezhebine göre yapılan

10. Öğretim üyesi, doktora eğilimi süresince uzun veya kısa süreli olarak üniversiteden aynlacak mı? · Öğrenciler, bu veya buna benzer bir arşıırma yaparak öğretim üyelerine sorular sormalı ve seçimlerini alacaklan y~ıtJara göre yapmalıdırlar." Bk. ismail Tosun, "Doktora Eğiti­minde Öğrenci-Tez, Danışman ilişkisi", http://www.yok.gov.tr/eeitim/raporlar/oertez. html (O 1.06.2008).

8 bk. İstanbul Üniversitesi Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği için bk. hııp://www.istanbul.edu.tr/yonetmel ikler/Lisansustu Y oneımelik.htm (O 1.06.2008); Anka­ra Üniversitesi Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği için bk. Resmi Gazete Tarihi: 3 Aralık 2003, Resmi Gazete Sayısı: 25305; http://sosbilens.ankara.edu.tr/?bil-bil icerik& icerik id=40&kaı id=70 (01.06.2008); Marmara Üniversitesi Lisansüstü Eğiıim·Öğretim . ve Sınav Yönetmeliği için bk. hııp://sbe.marmara.edu.tr/yeni yoneımelik.pdf

(0 1.09.2008).

Kelam Anabilim Dalı Doktora Programlarıyla ilgili Değerlendirmeler 1 Doç. Dr. Musıara Sinanoğlu 229

. . . çalışmalar, ~lasik Kelam konuları veya problemleri, edisyon kritikler ve

metot/yöntem çalışmaları şeklinde çeşitli konulara tasnif etmek mümkün­dür. Bu alanlarda başarılı çalışmalar bulunmakla beraber bazılarındaki genel problemlere de işaret etmek gerekmektedir.

Kur'an'dan Hareketle Yapıla~ Çalışmalar: Kur'an'ın muhtevasının büyük çoğunlukla iman konularına dair veya

~

onu ilgilendirdiğini göz önünde bulundurduğumuzda Kur'an'dan, diğer

ilimler~ nispetle daha çok Kelaınl konulann çalışılması anlaşılabilir bir durumdur. Anchl: kendim dahi Kur'an'dan bir konuyu çalışmış birisi ola­rak bu tür çalışmalarda dikkat edilmesi gereken bazı hususlara işaret etmek istiyorum. Kur'an'dan herhangi bir konu araştınılmadan önce konu hakkın-. ' da bir ön bilgilenme yapılmalıdır. Aksi halde araştırmacı yeterli seviyede bilgi sahibi olmadığı bir konuyu eksik tarayacak, konusuyla doğrudan ala­kah fiyet(ler)in farkına varamayacaktır. Bu tür çalışmalarda araştırılan ko­nuya yoğunlaşarak Kur'an'ı baştan sona taramak yerine kelime veya konu fihristierinden yararlanilmaktadır. Halbuki Kur' an' da konular birden fazla kelimelerle veya cümlelerle ifade edilmiş olabilir ve literal taramalarda bu bağlantılar kaçırılabi l ir. Neticede konulu Kur'an fihristieri de hazırlayanın bakış açısı ve birikimine göre araştırınacıyı yönlendirecektir.

Bu tür çalışmalarda araştırmacının klasik Tefsir kaynaklarını anlayabi­lecek, Kur'an'ın tarihi süreç içinde nasıl anlaşıldığını takip edebilecek biri­kime sahip bulunması gerekmekle beraber Kur'an'dan oluşturdl!ğu örgüyü Tefsir literatürünün rivayet ve dil izahlarının yoğunluğundan kurtararak

· yalın bir dille inşa edebilmesi de önemlidir.

Bir Kelamcı Esas Alınarak Yapılan Çalışmalar:

Bu tür Çalışmaların en belirgin problemi, çalışılan alimin görüşlerini içinde yaşadığı ortamdan veya mezhebirıin· v~atından soyutlanmış, boşlu­

ğa söylenmiş sözler gibi algılayıp literal seviyede bir kompozisyopa tabi tutmak şeklinde gerçekleşmektedir. Halbuki bir klasik metni gramatik ya­pısı, yazıldığı tarihi şartları dikkate almadan anlamak mümkün olmasa gerektir. Burada asıl olan parçacı, sınırlı yaklaşıml~dan kaçınarak, bir filimi kendi ıstılahlarıyla ve kendi şartlannda yeniden kazan.ıp inşa etmek- :( tir.

Bir Kelam Mezhebine Göre Yapılan Çalışmalar: Mezheplerin anlam dünyasını, eş zamanlı fıkir aynlıkları yanında tari­

hi seyr içinde yaşadıkları dönüşümleri dikkate almadan, onları statik yapı-

230 Kelam OoreUmi Sellllozyurmr

Ianmalar olarak değerlendiren yakl~ımlar bir mezhebi gereği gibi anlaya­mayacaktır. Herhangi bir mezhebi sadece onu temsil eden veya başka mez­hepteki alimierin eserlerinden hareketle kavramak da mümkün değildir.

Yüzyıllarca hayatiyelini sürdüren mezheplerin kapsamlı bir şekilde 'anla­şılması için de disiplinler arası çalışmalara ihtiyaç vardır. Maalesef bu alanda yapılan çalışmaların bazılan sadece mezhep içi literatürden belli konuların kompoze edilmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir.

Klasik Kelam Konuları ve Problem Çalışmalan:

Bu konuda gerçekleştirilen çalışmalan genellikle ilahiyat ve sıfatlar, nübüvyet, uhreviyat ve diğer konularla ilgili olarilar şeklinde tasnif etmek mümkündür. Erken dönem Kelamt tartışmalardan günümüze kadar mesai! statüsünde bulunan konuların devamlı işlenegelmesi tabii karşılanabilir.

Ancak bunlar, her dönemin şartları gereği, dinamik bir usul dönüşümüne de tabi tutularak ele alınmalıdır. Maalesef bu konular, çoğu araştırmalarda klasik kaynaklarda takdim edildiği şekliyle, bırakın günümüz şartlannda bir problem olarak yeniden kazanılmayı kendi dönemlerindeki anlam dün­yaianna dahi nüfuz edilemeden, aktarılmaktadır. Bir konunun günümüzde anlaşılır kılınamamasının en temel sebeplerinden biri, o konunun bir prob­lem olarak benimsenmeden spekülatif bir ilgi sebebiyle ele alınmış olması­dır.

Teokitli Metin Neşri veya Klasik Metin Çevirileri:

Klasik İsl8.mi İlimlere ait pek çok eserin hala yazma metinler halinde kütüphanelerde bulunduğu ve sınırlı imkanlarla ilim adamlannın istifadesi­ne sunulduğu bilinen bir gerçektir. Bir ilim dalının geleceğinin inşa edile­bilmesinin ön şartı geleneğinin, birikiminin kavranması, anlaşılması ve aşılabilmesi olsa gerektir. Bu konuda önemli çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu çalışmaların planlı bir şekilde yürütüldüğü söylenemez. Üstelik bazıla­niıda ciddi metot problemleri de bulunmaktadır. ·

Metot Çalışmaları:

Bir ilim dalının nasıl tanımlandığı, konulan ve bu konulan ele alış usOlül argümantasyon tarzı onu diğer ilim dallanndan ayıran belli başlı hususlardır. İçinde yaşanılan varlık alanının şart ve imkanlarını kullanarak metodik dönüşümünü gerçekleştiremeyen ilimierin ancak tarihinden bah­sedilebilir. Nitekim İslami ilimierin hemen hepsi için bir usaı inşası ihtiya­cı ortadadır. Son dönemde metot konusunun Kelamcılann gündemine ciddi anlamda girdiği görülmekted~. Bu çalışmalann, geleneğimizdeki usOV

KeiAm Anabilim Dalı Doktora Progıamlanyla lrgili Oeğertenc!irmeler 1 Doç. Or. Musla/a SinaneOlu 231

metot birikimini tahlil ettikten sonra diğer disiplinlerdeki metot modelJeri­. nin de farkında olarak, bizi, problemierimize uygun çözümlere taşıyacak

kendimize has usullerin inşasına taşıması beklenir.

Son dönemde İslami ilimiere ait akademik çalışmalann sayısında onemli ölçüde bir artış gözlemlenmesine rağmen maalesef bu artışın aynı ölçüde muhtevaya da yansırnarlığını görüyoruz. Kelam geleneğiyle ilgili çalışmalann planlı bir kronolojiye ve sistematik~bir dağliıma göre gerçek­leştirilmediği, fakülteler arasında yeterli diyaloğun sağlanamaması sebebiy­le zaman zamcvı da tekrar'lara gidildiği göıülmektedir. Çalışmalar erken veya son/yakın döneme hasredilmiş, Osmanlı dönemi birkaç çalışmanın dışında ihmal edilmiştir. Coğrafi olarak ise Kuzey Afrika, Yemen, İran ve .Güney Doğu Asya'yla ilgili ya hiçbir çalışma yapılmadığı ya da yeterince ilgilenilmediği görülmektedir. Klasik Kelam konulanyla ilgili pek çok çalışma yapıldığı halde varlık (ontoloji) ve bilgj (epistemoloji) konulanna yeterince ilgi gösterilmediği, maalesef bazı çalışmalann da sağlıklı bir anlama sürecini sağlayacak metodik donanımla işlenemediği görülmekte­dir. Konulann çoğu zaman tarihi perspektifinden günümüze taşınamadığı, hulasa geleneğimizle ilgili araştınnalarda da metodik bir tavır geliştireme­diğimiz görülmektedir. Öte yandan güncel problemleri ele alma gayreti içinde olan bazı çalışmalann da ciddi metot sıkıntılan taşıdığı, bu ilmin geleneğiyle irtibatının kopuk bulunduğu ve adeta ithal bir söylemle sürdü­ıüldüğü söylenebilir. Ancak sevindirici olan bütün bu çalışmalann bir prob­lem şuuroyla düşünceyi geliştirecek, çözümleri zorlayacak veya en azından bu süreci taşıyacak bir metot dönüşümü ihtiyacını retikiemiş olmasıdır.

Doktora Tez İzleme Süreci: Lisanüstü eğitim-öğretim yönetmeliklerinde doktora tez önerisi kabul

edilen öğrenci için tez izleme komitesinin yılda iki kez salt çoğunlukla toplanacağı, öğrencinin toplantı tarihinden en az bir ay önce komite üyele­rine o ana kadar yapılan çalışmalann özetini ve bir yıl sonraki dönemde yapılacak çalışma planını hazırladığı yazılı bir rapor sunması gerektiği belirtilmektedir. Öğrencinin tez çalışmalannın komite tarafından "başarılı" veya "başansız" olarak değerlendirileceği, komitenin üst üste iki kez veya aralıklı olarak üç kez başansıi bulduğu, ya da tez izleme komite toplııntıla- :f

nna üst üste iki kez rapor sunarak katılmayan öğrencinin programla ilişiği­nin kesileceği de ifade edilmektedir.9

9 bk. Marmara Üniversitesi Lisansüstü E~tim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği için bk. http://sbe.marmara.edu.tr/yeoi yonetmelik.pdf (0 I .09.2008). ·

232 Kelam CO retimi Sempozyumu

Yönetmelikte belirtilen hususlar öğrencinin danışmanıyla gerçekleŞtir­diği tez çalışmasının komite tarafından izlenmesiyle ilgili olup öncelikle tezin yazılma sürecinde öğrend-danışman ilişkileri üzerinde durmak ge­rekmektedir. Tez konusunun isabetli seçildiğini ve öğrenc!nin teklifinin de kabul edildiğini varsayarak çalışma sürecinde dikkat edilmesi gereken hu-suslara işaret etmeliyiz. ·

Öncelikle danışman ile öğrenci doktora tez dönemini -önceden tahmin edilemeyen bazı aksak.lıklan hesaba katarak- belli aşamalara bölmek süretiyle konu ve zamanlama üzerinden planiaı:nalıdırlat. Böylece öğrenci ortalama bir zamanlama ile takvimini bilecek ve birim zaman içinde bir çalışmayı gerçekleştirme becerisi kazanacaktır. Bu planlamada bazı aksa­malar oluşabilir, ancak bu durumlar genel planı ve disiplinli çalışma gere­ğini ihlal etmeyecektir.

. Danışmaola yapılan düzenli görüşmelerde notlar kaydedilmeli, bir ön­ceki görüşmenin sonuçlan değerlendirilmeli, yapılması kararlaştınlan işlere kesinlikle bir süre belirlenmelidir. Öğrenci karşılaştığı problemierin üste­sinden gelemediği takdirde zaman kaybına yol açmadan danışmanından görüşme talep etmeli, problemine bir an önce çözüm arama!ıdır. Tezin araştırma safhasında öğrencinin danışmanıyla anlaştı~ı plana uygun hareket etmesi, iki haftada bir muhakkak görüşmeleri, gerek araştırma notlannın gerekse görüşmelerin kaydedilmesi ve öğrencinin araştırma bulgulannı seminerler düzenleyerek sunması ve diğer araştırmaeLiann tepkilerini za­manında alması tezin seyrini ve mahiyetini olumlu yönde etkileyecektir. Bütün bu tedbirlere rağmen programın zaman zaman aksaması, önceden tahmin edilemeyen ek araştırmalara ihtiyaç duyulması mümkündür, icabın­da olmalıdır da. 10

Tezin yazılması aşamasında adayın öncelikle dikkat etmesi gereken husus yazma safhasının da tahmin edilenden çok süre alacağıdır. Bu sebep­le tezi yazmaya başlamak için araştırma safhasının tamamlanmasını bek­lememek gerekir. Araştınlmasının tamamlandığı düşünülen kısımlar konu­ya yakın ve bilgiler taze iken hemen kaleme alınmalıdır. Çünkü belli bir zaman sonra o kısım yazılacak olduğunda irtibatlar unutulabiliyor, konu­nun tekrar gözden geçirilmesi gerekiyor, bu da vakit kaybına sebep oluyor. Öğrenci düzenli olarak yazdığı kısımları danışmanma göstermeli ve zama-

10 Bk. ismail Tosun, "Doktora Eğitiminde Öğrenci-Tez, Danışman ilişldsi", http://www. yok.eov.tr/egiti m/raporlar/o2rtez.html (0 1.06.2008).

Kelam Anabilim Dalı Doktora Programlanyla ilgili Değerlendirmeler 1 Doç. Or. Mustafa SinanoQiu 233

nında göıüşlerini almalıdır. Ayrıca bölüm veya ilgili üniversitenin kabul ettiği tez yazım kurallarını da zamanında edinmeli, öyle yazmaya başlama­lıdır. Araştırma safhasında -tezin tezini ortaya koyması beklenecek olan­soruların yazım safhasında cevaplanmasına gayret edilmelidir. Tez gere­kenden uzun yazılmamalıdır. Yazılan tez, öğrencinin araştırma konusunu

_ kavradığını göstermeli, elde edilen sonuçlar ve bulgular ilmi usullere riayet edilerek tartışılmalıdır. Tez açık, · anlaşılır ve sade bir ilmi dille yazılmalı­dır.11

Doktora Tezi Savunma Süreci: Jüri doktora tezini öncelikle bir tezi/iddiasının olup olmadığı, bilime

yenilik getirmesi, yeni bir bilimsel yöntem geliştirme, bilinen bir yöntemi yeni bir alana uygulama gibi niteliklerden birini taŞıyıp taşımadığı gibi temel hususlar yanında adayın konusuyla ilgili bütün soruları sorup, lehte ve aleyhteki bütün delill1eri tartışıp tartışınadığı, gerekli kaynaklara ulaşıp

ulaşmadığı, ilmf uslOba mantıkJ tutarlılık içinde riayet edip et_mediği, ça­lışmasında kendine has bir sonuca ulaşıp ulaşamadığı, yabancı kaynaklar­dan yapılan çeviriterin doğru olup olmadığı gibi konularda dikkatlice ince­leyip tezle ilgili tespit ve tekliflerini adayla payl.aşmalı, gereken konularda adaya sorular sormalı, savunma oturumunu aday için ilmi açıdan faydalı bir sürece dönüştürmelidirler.

Sonuç:

Ülkemizde Yüksek Öğretim Kurulu'nun "Lisansüstü Eğiti~ ve Öğre­tim Yönetmeliği"ne dayanarak üniversitelerimizin oluşturduğu yönetmelik­Ierin -dünya genelinde üniversitelerin ilgili yönetmelikleriyle karşılaştırıl­

dığında- farklı ülkelerdeki uygulamalar da dikkate alınarak hazırlandığı anlaşılmaktadır. Eleştirilecek bazı yönleri bulunmakla beraber lisanüstü programlardaki problemierin sadece bu yönetmeliklerden kaynaklandığı

söylenemez. Sonuçta en mükemmel yönetmelikleri de uygulayacak olan insanlardır. Elbette mevzuat prograrru şekillendirir ama uygulayacak: olan eleman da süreci doğrudan etkilemektelbelirlemektedir.

Ülkemizde lisanüstü aka9ernik programların, özellikle ilahiyat alanın­da, temel problemlerinden biri lisans programlannda genel alan bilgisinden ·­sonra belli seviyede ihtisastaşmaya gidilmemesidir. Lisansüstü programları

11 Bk. İsmail Tosun, "Doktora Eğitiminde Öğrenci-Tez, Danışman ilişkisi", http://www.yok.gov.tr/e!!itim/raporlar/ogrtez.html (0 1.06.2008).

234 Kelam Öğretimi Sempozyumu

lisans programlanndan bağımsız düşünmek mümkün değildir. Lisansta genel disiplin bilgileri tarihi, temel kaynakJan ve problemleri' ana hatlanyÜı verildikten sonra son bir-iki yıl ihtisaslaşmaya gidilebilse Iisanüstü prog­ramlarda ihtisaslaşma daha derinlikli olarak gerçekleşebilecek, bu durum ders döneminden itibaren yapılan çalışmalara kadar yansıyacaktı r.

Lisanüstü prograrnlarda en önemli belirleyici faktör, öğretim üye­si/danışman olsa gerektir. Çünkü programı düzenleyen, uygulayan, öğren­ciyi seçen, çalışmayı yönlendiren ve sonuçlandıran öğretim üyesidir. Ça~ lışmaların seyri, kalitesi büyük ölçüde öğretim üyesinin, birikimi, tecrübesi ve uygulama yöntemleriyle şekillenmektedir. ·

' Doktora yapacak olan adaylar ise mevcutlar içinden iyi olanlarını ter-' .

cih etmek şeklindeki bir anlayışla değil de belli bir standartla bu işi gerçek..: ten yapabilecek, birikirnli ve gayretli olanlardan seçilmelidir.

Söz konusu hususlar dışında lisansüstü programlarda uygulanacak yöntemler konusunda problemlerimizin bulunduğu görülmekteqir. Tek bir metoda veya sınırlı uygulamalara bağlı kalmak yerine akademik program­larda uygulanan yöntemlerden derslere uygun olanlar incelenerek denen­meli, böylece hem sürecin verimli olması hem de adayın kalıcı metodik ­kazanımlar elde etinesi sağlanmalıdır.

Doktora tezini başarıyla savunan adaya, her ne kadar kendi başına ilim yolculuğuna devam edebileceği şeklinde bir yeterlik göstermiş olsa da, ilim hayatının kendinde araştırma, İstişare, bulguların paylaşılması ve tenkide her zaman açık olunması gereken bir beşeri çaba olduğu anlayışı verilmeli: dir.

•,

KELAM ANABiLiM DALI LisANSÜSTÜ PROGRAMLARlYLA İLGİLİ DEGERLENDİRMELER1

1- Doktora Programına Hazar Bulunurl~k Durumu:

Bir adaym Doktora Progranwıa kabul edilebilmesi için adaym bu programa Hazır Bulunurluk Seviyesini Ölçmek ve/veya belirlemek üzere aşağ1da bazı yeterlilik kriterleri ~ıralammştlr. Bu hususları en çok değer

~

verdiğinizden en az değer verdiğinize göre (sizce en önemli olandan en az önemli <;Jlana doğru) nasıl sıralardmız?

Yabancı diİ ve Alan (Kelam) Bilgisi

( )1-Arapça.

( )2- Batı Dili.

( )3- Temel Kavramlar ve Problemler .

( )4- Tarihçe ve Kaynaklar.

( )5- Kelami Bakış Açısı (Kelamcı vizyonu).

( )6-Diğer ............ .................. . . . .................... .

2- Programın Amaç ve Hedefleri:

Aşağıda doktora programmın genel amaç ve hedeflerini belirlemede göz önünde bulundurulması gereken hususlar bulunmaktadır. Bu. hususları en çok değer verdiğinizden en az değer verdiğinize göre nasıl sıralardmız?

( )1-Kelam ilminin İslami ilimler arasındaki yeri ve öneminin kavran-ması.

( )2-Kelam ilminin tarihi gelişiminin tahlil edilmesilirdelenmesi.

( )3-Klasik kelam kaynaklannın tanıtılması.

( )4-Kelam kavrarnlarının ve problemlerinin tanıtüması ve eleştirel bir bakış açısıyla tartışılması.

( )5-İçinde yaşadığımız şartlarla irtibatlı özgün problemierimize çözüm getirebilecek külll ve inşacı bir kelami bakış açısı geliştirilmesi.

( )Sorun lan akademik perspektifle algılama düzeyi.

ı Bu anket, Xlll. Kelam Koordinasyon Toplantısı ve KeHim Öğretimi Sempozyumu'nda "Kelam Doktora Programlannın MUzakeresi" oturumunun tebliğlerini hazırlayan Prof. Dr. İlyas Çelebi, Prof. Dr. İlharni GUier ve Doç. Dr. Mustafa S inanoğlu tarafından TUrki· ye' deki Kelfimcı lann da konuyla ilgili görUşleıini almak amacıyla hazırlannuştır.

236 Kelam Oorelimi Sempozyumu

( )6-Diğer: .. . .... .. ................... : ... : ...... ,,

3- Doktora ProgramntlZ Kelam Anabilim Daima Ait Müstakil Program mı, Bölüme Bağlı Müşterek Program mı?

()I-Bölüm Programı.

( )2-Anabilim Dalı Programı.

4- Doktora Programınızda Yer Alan Dersler:

l-2-

3- •••

5- İkinci Maddede Söz konusu Edilen Genel Amaçları Gerçekleş­tirmek için:

dir.

dir.

( ) I-Dersler program amaçlarını gerçekleştirecek şekilde belirlenmeli-

( )2-Klasik kelam kaynak ve konularına ağırlık verilmelidir.

( )3-Güncel kelam problemleriyle alakal ı konulara ağırlık verilmelidir.

( )4-Disiplinler arası çalışmalara yöneltecek derslere ağırlık verilmeli-

( )5- Diğer: ... . .' .......................................... .

6- Okuma Listelerinin Belirlenmesi:

()I-Her dersle ilgili haftalık konu ve ilgili okuma listelerinin önceden hazırlanması ve dönem başında doktora adıiyma verilmesi.

( )2-0kuma listeleri klasik kaynaklardan başlayıp. günümüz akademik çalışmalarına kadar getirilmeli.

( )3-Diğer: Programa dahil olan adayların okumalarını öngördüğünüz okuma listelerinin olup olmadığı? (Varsa listeleri aynca ekleyebilirsiniz).

7- Uygulama Yöntemleri:

( )1-Ders programlarının tematik müstakil seminerlere dönüştürülmesi.

( )2-Haftalık okuma listelerinin önceden hazırlanması.

Kelam Anabilim Dalı Doktora Programlanyla ilgili Değerlenclirmeler 237

( )3-Programın adayda geliştirmeyi hedeflediği özgün ve eleştirel dü-. şünme, kaynaklan kullanabilme ve yararlanabilme ve benzeri becerilerinin geliştirilmesi.

. ( )4-Seminerlerde metin tahlili, soru-cevap, tartışma gibi yöntemlerin uygulanması.

( )5-Seminerlerde ve derslerde yapılan araştırma sonuçlannı sunarken - , modem teknolojinin yöntem ve tekniklerden yararlanılması.

( )6-Adaya seminer programının ötesinde okuma kültürü kazandırma-ya yönelik ileri okumalar yaptınlır.

( )7-Dersin takrir metoduyla işlenmesi.

( )8-Metin okuma/metnin Türkçe'ye çevrisiyle yefinilmesi.

( )9-Klasik kelam metinlerinin terim ve ifade kalıplarına dikkat edile­rek okunması/tahlili.

()lO-Klasik metinde işlenen konunun, son dönem literatürden de ya­rarlanılarak güncelleştirilmesi.

( ) ll-Konunun diğer disiplinler açısından değerlendirilmesi.

( )12-Konunun metodik çözümlernelere imkan tanıyacak şekilde ele alınması.

( )13-Vize ve fina( imtihanlan dışında, dönem içinde dar hacimJi yazılı ödevlerin verilmesi.

( )14-Diğer ...................................... ..... .

8- Yeterlilik Sınavı:

( ) 1-Aian bilgisi.

( )2-Kaynak bilgisi.

( )3-Problem çözme yeteneği/muhakeme.

( )4-Dil ve klasik kaynaklara vukOf.

( )5-Adayın diğer alanlara ilgisi.

( )6-Konuşma ve yazınada ketarn terimlerini yerinde kullanıp kullan- ·· madığı.

( )7-Diğer

238 KeıamO~retimi Sempozyumu

9- Doktora Tezi Nedir? Nasıl Olımlııdır?

( )1-Herbangi bir konuda yeni bilgiler vermelidir.

( )2-Bir iddia/tez. etrafında kurgulanmalıdır.

( )3-İddiasını temellendireceği sorulan olmalıdı r.

( )4-Bazı bilinenleri tashih edip doğrusunu ortaya koymalıdır.

( )5-Diğer

10- Doktora Tez Konusunun Belirlenmesinde Esa5 Ne Olmalıdır?

( ) !'-Adayın kendi ilgisililgi alanı.

( )2-Danışmarun ilgisi.

( )3-Güncel problemierin belirleyiciliği.

( )4-KJasik geleneği tanıma ihtiyacı.

( )5-KJasik geleneği eleştirme ve sorunsallaştırma ihtiyacı.

ll· Doktora Tez Alanları:

( )1-KJasik kelam kavramJan ve Problemleri.

( )2-Biyografi çalışmaları.

( )3- Mezhep esas alınarak yapıJan çalışmalar.

( )4-Kur'an Kavramları.

( )S-Güncel İtikadi Meseleler.

( )6-Edisyon Kritik Çalışmaları.

( )7-Metot Çalışmaları.

( )8-İnterdisipliner Çalışmalar.

• ( )9-Mukayeseli Teoloji Çalışmaları.

()lO-Diğer

dır.

12- Doktora Tez İzleme Süreci:

A. Tez izleme komitesinin çalışma biçini.i:

( ) ı-Aday kişisel rapor vermelidir.

( ) 2-Aday tez izleme komitesi önünde çalışmasını korniteye sunmah-

() 3-Aday TİK üyeleriyle teker teker görüşmelidir.

( )4-Adayın bir önceki T[K'de kendisine önerilen yönlendirmeleri dik-

Kelim Anabilim Dalı Doktora Programlaoyla ligili De!jerlendimıeler 239

kate alıp almadığı sorgulanmalıdır.

( ) 5-Aday resmi savunmasını yapmadan önce anabilim dalındaki öğ-retim elemanlarıyla toplu olarak tezini müzakere etmelidir. ·

B. Başarı kriterleri olarak neler dikkate alınmalıdır?

( ) I-Adayın tezin zamanlamasına dikkat edip etmediği gözlenmelidir.

() 2-Konuyu sistematik bir tarzda ele alıp almadığına bakılmalıdır.

( ) 3-Tezin ana temasının doğru belirlenip belirlenınediği sorgulanma­lıdır.

( )4-Adayın alanıyla ve alt sorunlarla ilgili yeterli okuma yapıp yap­madığı sorgulanmalıdır.

13- Doktora Tez Savunma Süreci:

A. Tez savunmajürilerinin belirleniş biçimi:

( ) I-Danışman belirlemeli.

( ) 2-Danışman ve aday ortak belirlemeli.

( ) 3-Sosyal BiJimler Enstitüsü belirlemeli.

( )4-İigili bölümler belirlemeli.

B. Tez savunma jürisinin tezi başanlı kabul etme kriterleri neler olma­lıdır?

( )1-Argümantasyon kontrolü yapılmalı (Aday konusuyla ilgili bütün soruları sorup, lehte ve aleyhteki bütün delil11eri tartışmış mı?).

( )2-Referans kontrolü yapılmalı (Aday ilgili bütün kaynaklara ulaşmış mı~ .

( )3-Uslüp ve yazım kontrolü yapılmalıdır.

( )4-Sonuç kontrolü yapılmalı (Aday, çalışmasında kendine has bir so­nuca ulaşabilmiş mi?).

( )5-Çeviri kontrolü (Yabancı kaynaklardan yapılan çeviriler doğru yapılmış mı?).

( )6-Tezdeki anlatım üslubunun bilimsel-mantıksal tutarlılık ilkesine uyup uymadığı.

! ...