JUGOSLOVENSKA STUDIJA PREKURSORA ATEROSKLEROZEKOD SKOLSKE DECE 1998-2003.

IZDAVAC:

Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu

CIBIF - Centar za izdavacku, bibliotecku i informacionu delatnost

RECENZENTI:

Prof, dr Bosiljka Vujsic-Tesic, Medicinski fakultet, Beograd

Prof, dr Durica Stojsic, Medicinski fakultet, Novi Sad

Odlukom Naucnog veca Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu br. 3350/6 od 06.07.2005.,delo pod naslovom ,JUGOSLOVENSKA STUDIJA PREKURSORA ATEROSKLEROZE KODSKOLSKE DECE (JUSAD)" glavnog i odgovornog urednika prof, dr Srecka Nedeljkovica, glavnogistrazivaca prof, dr Slavka Simeunovica, i direktora naucnog projekta i programa dr Milije Vukotica drsci, ispunjava uslove da bude stampano kao naucna monografija Medicinskog fakulteta.

Clanovi Naucnog odbora:

Mihailo Popovic, raniji predsednik Naucnog odboraMilica Bajcetic, Slavica Cankovic, Svetlana Cecevic, Dara Savic-Bozovic, Vukosava Diklic,Dusan Dimitrijevic, Slavko Dunjic, Branisa Dordevic, Ljubisa Zivkovic, Ida Jovanovic,Bratimirka Jelenkovic, Jasmina Jelic, Vladimir Kanjuh, Radojka Kolundzic, Nada Majkic-Singh, Andreas Margitakis, Dragomir Marisavljevic, Biljana Marjanovic, Melita Markovic,Zeljka Milincic, Milorad Mirkovic, Relja Nedeljkovic, Bozidar Nesevic, Ljubica Nikolic,Ivana Novakovic, Mladen Novitovic, Miodrag Ostojic, Trifun Pantic, Miroslav Pavkovic,Mirjana Pavlovic, Bozidar Petrovic, Tomislav Petrovic, Slobodan Popara, Jasmina Rankovic,Milijana Simonovic, Savo Stanisljevic, Durica Stojsic, Vasilios Thanopoulos, Ljubisa Tikic,Zorana Vasiljevic, Brankica Vasic, Vera Vujovic, Srdan Vukasinovic

Glavni i odgovorni urednik: Srecko I. Nedeljkovic

Glavni istrazivac: Slavko D. Simeunovic

Direktor izdavackog projekta: Milija R. Vukotic

Lektor: Svetlana Dimitrijevic

Dizajn korice: Doc. dr Ivana Novakovic

Tehnicki urednik: Ljiljana Stanic i Vera Topuzovic

ISBN 86-7117-154-X

CIP — KarajioniaauHJa y ny6uHKauHJHCp6nje,

616. 13-004.6-02-053.5(497.11) (082)

JUGOSLOVENSKA studija prekursoraateroskleroze kod skolske dece / glavni iodgovorni urednik Srecko I. Nedeljkovic. —Beograd : Medicinski fakultet Univerziteta,CIBID, 2006 (Beograd : Grafoskop). - 898str. : graf. prikazi, tabele ; 24 cm

Tiraz 1.000. - Str. 7-8: Predgovor / SreckoI. Nedeljkovic, Slavko D. Simeunovic, MilijaR. Vukotic. - Bibliografija uz vecinuradova. - Summary.

ISBN 86-7117-154-X1. HeflejbKOBHh, CpeliKo H.a) ArepocKJieposa - IIlKoncKa %eu,a - Cp6nja —36opmmnCOBISS.SR-ID 128299020

Stampa:

"GRAFOSKOP", Beograd

Tiraz: 1000

Antropometriuj a

GOJAZNOST DECE SKOLSKOG UZRASTA U JUSAD STUDIJI

Mirjana Pavlovic, Milija Vukotic, jDusan DimitrijevicLSlavko Simeunovic, Srecko Nedeljkovic

UVOD

Pracenje stanja ishranjenosti stanovnistva u odredenom regionu tokom duzeg periodadaje uvid u kretanje ovih parametara na nivou populacije, a takode i pojedinca, sto je bitanpokazatelj kvaliteta i kvantiteta ishrane u posmatranom vremenu.

Ishranjenost predstavlja zadovoljenost organizma hranljivim i zastitnim materijama injihov uticaj na telesne karakteristike, biohemijski sastav, fizioloske karakteristike,funkcionalnu sposobnost i zdravstveno stanje organizma. Eventualni deficiti ili suficiti uishrani duzeg trajanja, ostavljaju odraz na stanje ishranjenosti, pa tako na indirektan, alidovoljno pouzdan nacin govore i o nacinu ishrane u proteklom periodu, a takode i o socio-ekonomskom statusu. Merenje antropometrijskih parametara je univerzalni, jeftin, primenljivi neinvazivni metod koji se najcesce primenjuje u praksi, zatim klinicki pregled i fizioloski, aprimenjuju se i biohemijski parametri koji su skuplji, a sluze za detaljniju procenuishranjenosti pojedinih kategorija stanovnistva (1).

Telesna masa prema uzrastu i telesna visina prema uzrastu, kao i telesna masa premavisini u odnosu na preporucene referentne vrednosti predstavljaju znacajne indikatore zaprocenu zdravstvenog stanja i pracenje progresa prema milenijumskim ciljevima razvoja. Priizboru antropometrijskih indikatora neophodno je voditi racuna o njihovoj specificnosti isenzitivnosti, sto je promenljivo u razlicitim sredinama, a veoma znacajno za preduzimanjeodgovarajucih interventnih mera (1,2).

Cilj ispitivanja i pracenja stanja ishranjenosti je rano otkrivanje i identifikacijapojedinaca sa odredenim nutritivnim poremecajima u cilju preduzimanja odgovarajucihindividualnih korektivnih i preventivnih mera. Na populacionom nivou longitudinalnopracenje ima za cilj evaluaciju stanja ishranjenosti pojedinih kategorija stanovnistvaodredenog podrucja radi implementacije populacionih interventnih programa unapredenjanutritivnog statusa i zdravlja (1,2).

Kontinuirano pracenje stanja ishranjenosti populacije, a narocito dece od izuzetnog jeznacaja, jer se te informacije mogu upotrebiti za promociju, sprovodenje i evaluacijuprograma sa ciljem unapredenja zdravlja i nutritivnog statusa (3,4,5).

Sve specificne ciljane aktivnosti, procena njihovih efekata, kao i istrazivanjeposledica malnutricija su esencijalni za planiranje, implementaciju i menadzment programaishrane.

Procena rasta i razvoja ne predstavlja samo indikator zdravlja i ishranjenosti dece, vecisto tako na indirektan nacin daje uvid i u kvalitet zivota cele populacije odredenog podrucja.

Ispoljavanje genetskog potencijala rasta i razvoja dece zavisi u velikoj meri i odekoloskih faktora zivotne sredine, infektivnih oboljenja, nutritivne vrednosti ishrane,konzumiranja zdravstveno neispravnih namirnica, fizicke aktivnosti i mnogih drugih faktorakoji mogu dovesti do odstupanja telesne visine i telesne mase dece od referentnih vrednosti.

JUSAD STUDUA - 439

Antropometriuja

Kontinuirano pracenje stanja ishranjenosti dece ima izuzetan znacaj u ranomotkrivanju nutritivnih i zdravstvenih problema u populaciji sto omogucava brze intervencije iprevenciju daljih sirenja zdravstvenih posledica.

Gojaznost u detinjstvu se smatra jednim od dominantnih faktora rizika za aterogenezui KVB zbog povezanosti sa hipertenzijom, hiperlipoproteinemijama, dijabetom i fizickomneaktivnoscu. Smatra se da oko 20-40% gojazne dece skolskog uzrasta ostaje gojazno i uadolescenciji, a oko 80% njih i u adultnom dobu (6).

U Bogalusa studiji utvrdena je visoka korelacija izmedu telesne mase i odnosa telesnamasa/visina, kao i koznih nabora sa nivoom krvnog pritiska i lipidnih parametara, a autori uFinskoj nalaze pozitivnu korelaciju sa metabolickim parametrima. Autori u Bogalusa studijinalaze signifikantnu pozitivnu korelacionu povezanost izmedu triceps koznog nabora,ukupnog serumskog holesterola, triglicerida, VLDL, LDL-holesterola, dok obrnutu sa HDL-holesterolom (7,8). Rezultati ove studije govore o znacaju gojaznosti kao faktora rizika udecijem uzrastu, koja povecava aterogene lipoproteine (deca 5-12 godina) i moze imati bitnuinicijalnu ulogu u nastanku ateroskleroze. Poznato je da kod dece i omladine ukupniholesterol i LDL-holesterol visoko koreliraju sa masnim naslagama u aorti, a VLDL-holesterol sa istim promenama u koronarnim arterijama (9). Navodi se znacaj indeksa telesnemase (BMi kg/m2) kao indikatora u proceni gojaznosti i ukazuje na pojavu perzistirajucegfenomena kod BMI dece i gojaznosti u odraslom dobu (6,10). Kod dece od 18 godina sa BMIiznad 60 percentila, verovatnoca pojave gojaznosti u 35. godini je 34% za muskarce i 37% zazene. Gojaznost u adolescentnom dobu predstavlja veliki rizik za pojavu KVB faktora rizikau dobu 27-31 godine pri cemu je 8,5 puta povecan rizik za hipertenziju, 2,4 puta povecanrizik za poviseni ukupni holesterol, 3,4 puta za poviseni LDL-holesterol i 8,5 puta povecanrizik za snizeni HDL-holesterol (6,10).

Rezultati longitudinalne studije koja se sprovodila od rodenja do 36. godine zivota(n=5362) ukazuju na znacaj ranog otkrivanja i prevencije gojaznosti. Tokom detinjstva iadolescencije gojaznost je bila u usponu do 11. godine, zatim u padu do 20. i nakon toga uporastu do 36. godine sa vecom ucestaloscu kod muskaraca nego kod zena. Od svih gojaznihu 36. godini 21% ispitanika je bilo gojazno i u 11. godini zivota. Istice se znacaj gojaznostiu detinjstvu i kasnijim godinama zivota. Zakljucuje se na osnovu te studije da gojazna decaimaju 3 puta veci rizik da budu gojazni u starosti u 73. godini, sto je povezano i sa nizomdrugih tezih zdravstvenih problema (10).

Zavisno od primenjenih kriterijuma i referentnih vrednosti, tj. standarda, gojaznostkod dece se definise kao telesna masa prema uzrastu iznad P97 ili >2 SD (11), odnosno kadasu vrednosti indeksa telesne mase (BMI kg/m2) iznad P85, tj. P95 kada se radi o umerenojgojaznosti, odnosno gojaznosti. Vrednosti koznog nabora iznad tricepsa >P85 i >P95 takodedefmisu prisustvo umerene gojaznosti, tj. gojaznosti (12). Po preporuci Svetske zdravstveneorganizacije prihvacene su referentne vrednosti Indeksa telesne mase (BMI kg/m2) za decu 6-18 godina na osnovu kojih vrednosti BMI < 5 percentile za uzrast i pol predstavljajupothranjenost, zatim od P5-15 umerenu pothranjenost, u intervalu BMI PI5-85 normalnaishranjenost, P85-95 umerena gojaznost, a iznad P95 gojaznost (1,12). Za populacionakomparativna istrazivanja na internacionalnom nivou primenjuju se standardi BMI IOTF(International Obesity Task Force) Cole et al cut-ofs (13).

METODOLOGIJA RADA

Reprezentativni uzorak skolske dece u JUSAD studiji 1998. godine ucenici trecihrazreda uzrasta 10 godina, kao i 2003. godine kada su bili ucenici osmih razreda uzrasta 15godina (n= 2842 decaka i n=2725 devojcica) iz 13 centara JUSAD studije obuhvaceni suantropometrijskim merenjem telesne mase i visine. Procena ishranjenosti i ucestalostgojaznosti izvrsena je na osnovu indexa telesne mase prema referentnim vrednostima BMIkg/m2 prema NHANES I (12) i IOTF standardima (13).

440 - JUSAD STUDIJA

Antropometriuja

REZULTATI

Analiza ucestalosti gojaznosti kod dece uzrasta 10 i 15 godina prema IOTFstandardima prikazana je prema istrazivackim centrima u tabelama 1.12, grafikonima 1.12.Umerena gojaznost i gojaznost utvrdena je kod 18,79% decaka uzrasta 10 godina i 18,93 %kod uzrasta 15 godina, odnosno kod devojcica 17,87% i 19,24 %. Najmanja ucestalostgojaznosti i umerene gojaznosti srece se kod decaka i kod devojcica oba uzrasta iz Arilja(5,17%; 12,39%; 8,82%; 13,26%). Najveci broj gojazne i umereno gojazne dece srece se koddecaka uzrasta 10 godina iz Pozarevca (29,97%) i devojcica iz Nisa (26,26%), a u uzrastu od15 godina kod decaka iz Beograda (27,08 %) i devojcica iz Despotovca (30,09%); (tabele 1,2;grafikoni 1,2).

Procenom ishranjenosti prema BMI NHANES I kod dece uzrasta 10 godina tokom1998. godine utvrdena je pothranjenost kod 7,88% decaka i 14,24% devojcica pri cemu jenajniza ucestalost utvrdena kod decaka u Beogradu (1,97%), a kod devojcica u Arilju(7,84%). Najveca ucestalost pothranjenosti je otkrivena kod decaka iz Gradiske (13,95%), akod devojcica iz Zajecara (22,50%). Umerena pothranjenost je otkrivena kod 14,81% decaka i16,26 % devojcica, pri cemu su najnize vrednosti utvrdene kod decaka iz Beograda (6,32%) idevojcica iz Nisa (9,50%), a najveca ucestalost kod decaka i devojcica iz Gradiske (22,09%;24,22%); (tabele 3. i 4; grafikon 3).

Kod dece uzrasta 15 godina tokom 2003. godine prema BMI NHANES I standardimautvrdena je pothranjenost kod 7,20% decaka, a kod devojcica 5,56%. Najmanja ucestalostpothranjenosti jc evidentirana kod decaka iz Beograda (2,78%) i devojcica iz Arilja (1,02%),a najveca ucestalost kod decaka iz Kraljeva (13,81%) i devojcica iz Knjazevca (11,85%).Umerena pothranjenost je otkrivena u najmanjem procentu kod decaka u Uzicu (5,99%), akod devojcica u Despotovcu (4,42%), dok se najveca ucestalost srece kod decaka, uKnjazevcu (16,88%) i devojcica u Boru (13,21%); (tabele 5. i 6; grafikon 4).

Normalna ishranjenost je utvrdena kod 65,24% decaka i 56,02% devojcica uzrasta 10godina tokom 1998. godine, i to sa najmanjom ucestaloscu kod decaka iz Gradiske (56,48%)i devojcica u Zajecaru (47,08%), a sa najvecom ucestaloscu kod decaka i devojcica iz Arilja(70,68%; 61,74%); (tabele 3,4; grafikon 3).

Normalna ishranjenost kod dece uzrasta 15 godina tokom 2003. godine je utvrdena jekod 69,41% decaka i 72,34% devojcica, i to najmanja ucestalost kod decaka iz Knjazevca(62,33%) i devojcica iz Pozarevca (64,67%), a sa najvecom ucestaloscu kod decaka iz Uzica(81,10%) i devojcica iz Arilja (81,63%); (tabele 5,6; grafikon 4).

Umerena gojaznost se kretala kod dece uzrasta 10 godina od 8,92% kod devojcica do9,47% kod decaka sa najmanjom ucestaloscu kod decaka u Arilju (1,72%) i kod devojcica uPodgorici (4,86%), a sa najvisom ucestaloscu kod decaka u Pozarevcu (13,47%) i devojcica uNisu (15,64%). Gojaznost je utvrdena kod 4,89% decaka i 4,59% devojcica, pri cemu jenajmanja ucestalost otkrivena kod decaka iz Gradiske (0,58%), a devojcica u Uzicu (1,43%),dok se najveca ucestalost srece kod decaka i devojcica u Pozarevcu (9,76%; 9,72%); (tabele3,4; grafikon 3).

JUSADSTUDIJA-441

Antropometriuja

Tabela 1. Ucestalost umerene gojaznosti i gojaznosti prema standardima BMI IOTF koddece uzrasta 10 godina iz Studije JUSAD, prema istrazivackim centrima i poluu 1998. godini

Istrazivacki centar Brojdece

Umereno gojazni

broj %

Gojazni

broj %

Gojazni +umereno gojazni

broj %

Decaci uzrasta 10 godina

Standard BMI IOTF

Arilje

Beograd - Palilula

Beograd - Cukarica

Gradiska

Despotovac

Zajecar

Kraljevo

Knjazevac

Nis

Podgorica

Pozarevac

Suhotica

Uzice

Ukupno

brojdece

116

253254

172

150

208

260

185

172

303

297

176

296

2842

19,10-22,77kg/m2

553

55

23

22

30

30

20

35

45

68

25

36

447

4,3120,94

21,65

13,37

14,67

14,42

11,53

10,8120,34

14,85

22,90

14,20

12,16

15,73

22,77 i vise kg/m2

1

7

90

2

5

9

47

821

122

87

0,862,773,54

0,00

1,33

2,403,46

2,164,07

2,64

7,07

6,82

0,68

3,06

19,10 i vise kg/m

6

6064

23

24

35

39

2442

53

89

37

38

534

5,1723,72

25,20

13,37

16,00

16,8315,00

12,9724,42

17,4929,97

21,02

12,84

18,79

Devojcice uzrasta 10 godina

Standard BMI IOTF

Arilje

Beograd - Palilula

Beograd - Cukarica

Gradiska

Despotovac

Zajecar

Kraljevo

Knjazevac

Nis

Podgorica

Pozarevac

Subotica

Uzice

Ukupno

brojdece

102

280

253

161

137

240

253

153

179

288

247

151

280

2724

19,07-22,81kg/m2

7

58

43

16

24

36

45

22

4223

46

31

28

421

6,86

20,71

16,709,94

17,52

15,00

17,79

14,38

23,46

7,99

18,6220,52

10,00

15,45

22,81 i vise kg/m2

2

10

11

2

6

34

2

54

11

5

1

66

1,963,57

4,35

1,24

4,38

1,25

1,58

1,31

2,79

1,39

4,45

3,31

0,36

2,42

1 9,07 i vise kg/m2

9

68

54

18

30

39

4924

47

27

5736

29

487

8,82

24,29

21,34

11,18

21,90

16,25

19,37

15,69

26,26

9,38

23,08

23,84

10,36

17,87

442 - JUSAD STUDIJA

Antropometriuja

Tabela 2. Ucestalost umerene gojaznosti i gojaznosti prema standardima BMI IOTFkod dece uzrasta 15 godina iz Studije JUSAD, prema istrazivackim centrima ipolu u 2003. godini

Istrazivacki centar Brojdece

umereno gojazni

broj %

gojazni

broj %

gojazni+ umerenogojazni

broj %

Decaci uzrasta 15 godina

Standard BMI IOTF

Arilje

Beograd - Palilula

Beograd - Cukarica

Bor

Gradiska

Despotovac

Zajecar

Kraljevo

Knjazevac

NisPozarevac

Subotica

Uzice

Ukupno

brojdece

113144

215

289

158

127

170

210154

138

250

176217

2361

22,62-27,63kg/m2

13

32

40

33

23

21

25

3118

37

43

32

39

387

11,5022,22

18,60

11,42

14,56

15,54

14,70

14,7611,69

26,81

17,20

18,18

17,97

16,39

27,63 i vise kg/m2

1

7

3

6

3

6

4

24

2

11

65

60

0,88

4,86

1,40

2,08

1,90

4,72

2,35

0,952,60

1,45

4,40

3,41

2,30

2,54

22,62 i vise kg/m"

14

39

43

39

26

27

29

3322

3954

3844

447

12,39

27,08

20,00

13,49

16,46

21,26

17,06

15,71

14,28

28,26

21,60

21,5920,28

18,93

Devojcice uzrasta 15 godina

Standard BMI IOTF

Arilje

Beograd - Palilula

Beograd - Cukarica

Bor

Gradiska

Despotovac

Zajecar

Kraljevo

Knjazevac

NisPozarevac

Subotica

Uzice

Ukupno

brojdece

98192

221

212

150

113203

211

135

146

218

151

232

2282

23,34-28,57kg/m2

1341

39

2535

28

33

32

17

29

40

30

22

384

13,2621,35

17,65

11,79

23,33

24,78

16,26

15,16

12,59

19,86

18,35

19,87

9,48

16,83

28,57 i vise kg/m2

0

3

10

2

6

62

1

2

4

10

3

6

55

0,00

1,564,52

0,94

4,00

5,31

0,98

0,47

1,48

2,74

4,59

1,99

2,59

2,41

23,34 i vise kg/m2

1344

49

27

41

34

35

33

19

33

50

33

28

439

13,26

22,9122,17

12,74

27,33

30,09

17,24

15,64

14,07

22,60

22,94

21,85

12,07

19,24

JUSAD STUDIJA - 443

Antropometriuja

Grafikon 1. Ucestalost umerene gojaznosti i gojaznosti prema standardima BMI IOTFkod dece uzrasta 10 godina iz Studije JUSAD,

prema istrazivackim centrima i polu u 1998. godini

Ukupno

Subotica

Pozarevac

PriStina

Nis

Knjazevac

Kraljevo

Zajeiar

Despotovac

Gradiska

Beograd - Paiilula

Beograd - Cukarica

Arilje

1 1 —1 L. _j .

' '" J ' 1 !

-

I !~1 t 1 1 i - . i

i ! !•:,ff - - - | • • • )

J i

I I I

\

1 U, - •-

• i ni i ii i| : - k '

| | |

'

: m^ [

1 P"

,

,7?

1

1

9.37

i

j1 • :i

"1

84

4,42

<L2972

25,2

10 IS 20 25 30

D Decaci 1 Devojcice

Grafikon 2. Ucestalost umerene gojaznosti i gojaznosti prema standardima BMI IOTFkod dece uzrasta 15 godina iz Studije JUSAD,

prema istrazivackim centrima i polu u 2003. godini

Ukupno

Uzice

Subotka

Pozarevac

Nis

Knjazevac

Kraijevo

Zajecar

Despotovac

Gradiska

Bor

Beograd - Paliiula

Beograd - Cukariea

Ariije

11 i f- - I • '•!

1 i i" " - -

:. - - - - - -

[ 1 : 1- - i t-/-ii Kzg! ! 1

:1 iS. !

1 1- - 1 . -

1 1 • ''"•

I

- - • - - - - ' - ' :1 i ; J1 ! - KV

1 1 :

,939-24

---1 '! Kf1 2 ! ..-v

11 . : • . ' ,

-' -- 1 ' '';

I -

- i .: v

I i'')

? 94

|28J

-: - "=

1 - -J

| ,>/ ( )S

10 15 25 30

D Decaci cce

444 - JUSAD STUDIJA

Antropometriuja

Tabela 3. Ishranjenost decaka uzrasta 10 godina iz JUSAD Studije prema BMINHANES I standardima, prema istrazivackim centrima u 1998. godini

Referentne vrednosti

Ari l i f In — 1 1 &.\a

(n=253)

Beograd-Cukarica(n=254)

Despotovac(n=150)

Voiapor in— 9O8^

Kraljevo(n=260)

Knjazevac(n=185)

Mic (r\ 1'~)\d (rt— \~lf\\ IVnnnn (n — ~)RA7\j

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

brojo//o

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

BMI Percentili NHANES<5<16,19

7

6,03

19

7,51

5

1,97

24

13,95

17

11,33

24

11,54

19

7,31

19

10,27

8

4,65

26

8,58

23

7,74

8

4,55

25

8,45

224

7,88

5-1516,19

24

20,69

16

6,32

35

13,78

38

22,09

20

13,33

32

15,38

45

17,31

39

21,08

20

11,63

45

14,85

39

13,13

28

15,91

40

13,51

421

14,81

15-5016,79

53

45,69

76

30,04

92

36,22

61

35,47

62

41,33

77

37,02

103

39,62

68

36,76

59

34,30

104

34,32

85

28,62

57

32,39

127

42,91

1024

36,03

50-8519,67

29

25,00

98

38,74

79

31,10

31

18,02

33

22,00

49

23,56

62

23,85

39

21,08

54

31,40

86

28,38

81

27,27

50

28,41

74

25.00

765

26,92

85-9522,66

2

1,72

24

9,49

29

11,42

17

9,88

10

6,67

20

9,62

17

6,54

13

7,03

22

12,79

31

10,23

40

13,47

19

10,80

25

8,45

269

9,47

>95>22,66

1

0,86

20

7,91

14

5,51

1

0,58

8

5,33

6

2,88

14

5,38

7

3,78

9

5,23

11

3,63

29

9,76

14

7,95

5

1,69

139

4,89

JUSAD STUDIJA - 445

Antropometriuja

Tabela 4. Ishranjcnost devojcica uzrasta 10 godina iz JUSAD Studije prema BMINHANES I standardima, prema istrazivackim centrima u 1998. godini

Referentne vrednosti BMIkg/rrr NHANES

Ari l iA frt 1 f\*>\a

(n=280)

Beograd-Cukarica(n=253)

r^riHiclra (r\— ~\c

(n=137)

. „ ->,i ni

Kraljevo(n=253)Knjazevac(n=153)

XTic i n 1 7Q\i f n -ORS^

Pozarevac (n-247)

T Tl'iit-inn In "">7~> A.\j

%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

brojo//o

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

BMI Percentili NHANES<5

<14,36

87,84

3412,14

259,88

2817,39

2115,33

5422,50

259,88

261 6,99

2413,41

5117.71

3514,17

1811,92

3913,93

38814,24

5-15

15,18

2423,53

2910,36

2911,46

3924 22

2417,52

5020,83

3815,02

3522,88

179,50

4917,01

3714,98

2315,23

4917,50

44316,26

15-50

17,02

4039,22

8128,93

8132,02

4729,19

4331,39

5924,58

8633,99

4730,72

4826,82

9733,68

6626,72

4127,15

9032,14

82630,31

50-85

20,23

2322,55

8229,29

7228,46

-1 T

J J

20,5029

21.1754

22,5066

26,0926

16,9954

30,1772

25,0063

25,5145

29,8081

28,93700

25,69

85-95

23,15

54,90

3512,50

2710,67

116,83

96,57

166,67

2911,46

159,80

2815,64

144,86

228.91

159,93

176,07243

8,92

>95

>23,15

21,96

196,79

197,51

31,86

118,03

72,92

93,56

42,61

84,47

51,74

249,72

106,62

41,43125

4,59

Grafikon 3. Ishranjenost decaka i devojcica uzrasta 10 godina iz JUSAD Studijeprema BMI NHANES I standardima, u 1998. godini

BM1P>95

B Ml P S5-95

BM1P 15-85

BM1P5-15

BMI P < 514,:

.02

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70R Deiaci D Devojcice

446 - JUSAD STUDIJA

Antropometriuja

Tabela 5. Ishranjenost decaka uzrasta 15 godina iz JUSAD Studije prema BMINHANES I standardima, prema istrazivackim centrima u 2003. godini

Referentne vrcdnosti BMIkg/m2 NHANES

A r i l i r> (r\—\ "̂

Bcograd-Palilula(n=144)

Beograd-Cukarica(n=215)

r^r^rlicL-Q /n 1 ̂ S"\c

(n=127)

7<*\f*r"Ar fn—1 7O\o

(n=210)

Knjazevac(n=154)

Mic fn 1 78^

Rr»r (rt — ">£G^

T Tvi^p- /'n ? I 7^

I TVimnn In ">T,f, 1 "\j

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

broj

%

BMI Percentili NHANES<5

<16,57

8

7,08

4

2,78

11

5,12

7

4,43

8

6,30

9

5,29

29

13,81

16

10,39

4

2,90

27

9,34

34

13,60

7

3,98

6

2,76

170

7,20

5-15

17,79

12

10,62

15

10,42

23

10,70

13

8,23

16

12,60

22

15-50

19,94

39

34,51

44

30,56

87

40,47

48

30,38

47

37,01

63

12,94] 37>°6

26

12,38

26

16,88

12

8,70

44

15,22

19

7,60

20

11,36

13

5,99

261

11,05

72

34,29

44

28,57

43

31,16

111

38,41

84

33,60

62

35,23

88

40,55

832

35,24

50-85

23,82

45

39,82

56

38,89

65

30,23

70

44,30

37

29,13

58

34,12

62

29,52

52

33,77

59

42,75

82

28.37

72

28,80

61

34,66

88

40,55

807

34,18

85-95

27,86

8

7,08

15

10,42

21

9,77

16

10,13

12

9,45

12

7,06

16

7,62

11

7,14

15

10,87

16

5,54

24

9,60

16

9,09

16

7,37

198

8,39

>95

>27,86

1

0,88

10

6,94

8

3,72

4

2,53

7

5,51

6

3,53

5

2,38

5

3,25

5

3,62

9

3,11

17

6,80

10

5,68

6

2,76

93

3,94

Kod decaka uzrasta 15 godina, 2003. godine, otkrivena je umerena gojaznost kod8,39%, a kod devojcica 8,90%. Najmanja ucestalost je utvrdena kod decaka i devojcica izBora (5,54%; 5,66%), dok je najveca ucestalost otkrivena kod decaka iz Nisa (10,87%) idevojcica iz Gradiske (14,00%). Gojaznost se srece kod 3,94% decaka i 3,72% devojcica sanajmanjom ucestaloscu kod decaka iz Arilja (0,88%) i devojcica iz Knjazevca (1,48%), a sanajvecom ucestaloscu kod decaka iz Beograda (6,94%) i devojcica iz Despotovca (7,96%);(tabclc 5 i 6; grafikon 4).

JUSAD STUDIJA - 447

Antropometriuja

Tabela 6. Ishranjenost devojcica uzrasta 15 godina iz JUSAD Studije prema BMINHANES I standardima, prema istrazivackim centrima u 2003. godini

Referentne vrednosti BMIkg/m2 NHANES

Arilip (n— QR\a

(n=192)Bcograd-Cukarica(n=221)

r^r^irlicVn /n— 1 SfA

Despotovac(n=113)

7 ' - ->n-^\o

(n=211)Knjazevac(n=135)

XTic In 1 Af\\ ~

T T L - i i n n n f t - i ~)~)Q7\j

%broj%

broi%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

broj%

BMI Percentili NHANES<5

<16,21

11,02

->j1,56

156,79

64,00

54,42

136,40

146,64

1611,85

42,74

125,66

209,17

106,62

83,45127

5,56

5-15

17,23

88,16

157,81

209,05

138,67

54,42

209,85

2511,85

107,41

138,90

2813,21

2310,55

127,95

2410,34

2169,46

15-50

19,69

4242,86

5729,69

8237,10

4731,33

4237,17

7838,42

7535,55

5440,00

4631,51

8841,51

7534,40

4731,12

7431,90

80735,36

50-85

24,24

3838,78

9448,96

6931,22

5536,67

3732,74

7235,47

7535,55

4331,85

6947,26

6832,08

6630,28

5838,41

10043,10

84436,99

85-95

27,89

77,14

178,85

219,50

2114,00

1513,27

167,88

188,53

107,41

85,48

125,66

209,17

1811,92

208,62203

8,90

>95

>27,89

22,04

63,13

146,33

85,33

97,96

41,97

41,90

21,48

64,11

41,89

146,42

63,97

62,59

853,72

Grafikon 4. Ishranjenost decaka i devojcica uzrasta 15 godina iz JUSAD Studije premaBMI NHANES I standardima, u 2005. godini

BMI P >95

B MI P 85-95

BMIP 15-85

BMIP5-15

BMIP < 5

2.346941

0 5 1 0 1 5 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75

HDecaci DDevojciee

448 - JUSAD STUDIJA

Antropometriuja

Tabela 7. Percentilne vrednosti BMI za procenu ishranjenosti i gojaznosti kod deceuzrasta 10 godina iz Studije JUSAD, prema istrazivackim centrima i polu

Brojdece

P e r c e n t i i5 15 50 85 95

Decaci uzrasta 10 godina

Referentna vrednost kg/mAriljeBeograd - CukaricaBeograd - PalilulaGradiskaDespotovacZajecarKraljevoKnjazevacNisPodgoricaPozarevacSuboticaUziceUkupno

116254256172152209262185175303301177298

2860

14,4213,9914,2514,0414,5313.4513.7813.5013,9413,8914,3113,9313,9914,3613,86

15,1914,8014,6815,2815,14

__ 14,3314,5414,5614,7514,4915,0814,7314,8015,0414,72

16,7916,4416,0317,1216,7815,9016,1816,2016,3215,9316,9116,3816,9516,7416,25

19,6719,9018,1020,3520,2918,9319,2719,5119,1018,6620,6419,9221,6420,8618,68

22,6622,8919,1124,0023,2921,9023,0421,7223,4122,8223,9022,5925,0624,5321,17

Devojcice uzrasta 10 godina

Referentna vrednost kg/in |_ 14,36AriljeBeograd - CukaricaBeograd - PalilulaGradiskaDespotovacZajecarKraljevoKnjazevacNisPodgoricaPozarevacSuboticaUzice

102279255161138240253153180288152280249

13,9113,0213,8113,2413,4713,0913,9213,5013,7513,4113,5213,6413,63

Ukupno 1 2730 1 13,52

15,1814,5614,5914,8114,2314,2413,8214,5914,2014,5514,0614,4114,3914,3614,35

17,0215,8716,8416,8015,5915,8715,5316,4415,7816,9215,9516,7516,2216,3716,24

20,2317,8820,5620,7518,6819,9719,2119,9719,2220,6918,4120,3218,4721,6519,62

23,1520,9523,5223,7021,7524,0922,3822,0622,1622,8320,5223,3420.9724.0922,71

U tabelama 7. i 8. prikazane su percentilne vrednosti BMI za uzrast 10 i 15 godina,koje bi se mogle primeniti kao referentne vrednosti u svakodnevnom radu u dispanzerima zazdravstvenu zastitu dece za procenu ishranjenosti i detekciju gojaznosti. U tabeli 7. suprikazane percentilne vrednosti BMI za decake i devojcice uzrasta 10 godina, dobijene naosnovu vrednosti BMI kod 2860 decaka i 2730 devojcica iz JUSAD studije, a kojipredstavljaju reprezentativan uzorak dece tog uzrasta iz nase zemlje. Vrednosti BMI kojepredstavlja P5 su za decake 16,06 a devojcice 16,36 oznacavaju pothranjenost, zatimvrednosti PI5 su za decake 17,30 i 17,57 za devojcice sto je granica za umerenupothranjenost. Vrednosti P85 su za decake 23,42 i devojcice 23,51, sto je granicna vrednost zaumerenu gojaznost, a P95 je kod decaka 26,86 i kod devojcica 27,01 sto predstavlja granicnuvrednost za procenu gojaznosti na osnovu dobijenih nasih referentnih vrednosti u ukupnomuzorku. Analogno tome se u tabeli 8. nalaze i vrednosti za uzrast dece od 15 godina.

JUSAD STUDIJA - 449

Antropometriuj a

Tabela 8. Percentilne vrednosti BMI za procenu ishranjenosti i gojaznosti kod deceuzrasta 15 godina iz Studije JUSAD, prema istrazivackim centrima i polu

Brojdece

P e r c e n t i 1 i5 15 50 85 95

Decaci uzrasta 15 godina

Referentna vrednost kg/m2

AriljeBeograd - CukaricaBeograd - PalilulaBorGradiskaDespotovacZajecarKraljevoKnjazevacNisPozarevacSuboticaUziceUkupno

116270216290162132173213164160250197266

76,5716,1616,7616,2815,7716,1415,9016,1615,5415,8616,9915,0316,7316,73

2609 i 16,06

17,7917,3318,0917,4216,8117,1317,1517,3616,5016,7717,9616,6817,5117,9117,30

19,9419,3220,7319,5119,1419,7819,5019,4419,0419,1520,3519,4219,4919,7219,60

23,8222,2824,8223,3622,3324,4124,0923,0322,8422,5323,8324,3923,6523,3623,42

27,8626,1728,6627,4025,3826,3828,7026,6125,1927,2026,7828,8727,9625,6926,86

Devojciee uzrasta 15 godina

Referentna vrednost kg/inAriljeBeograd - CukaricaBeograd - PalilulaBorGradiskaDespotovacZajecarKraljevoKnjazevacNisPozarevacSuboticaUziceUkupno

97303222212147111208212139163222166262

2464

16,2417,0916,7415,8616,0217,4316,6116,1316,1815,7716,7116,0015,9016,6216,36

77,2517,9718,1017,4317,1018,3517,9617,2817,2117,0817,6917,0617,4417,6217,57

19,6919,7220,6919,6619,1020,5720,1219,5119,5319,0720,2319,5520,1319,9919,88

24,2822,3823,9325,2322,2024,0025,3923,3022,7222,3523,5924,5024,3023,3523,51

27,8926,1226,7028,8425,2028,8331,4926,9125,4025,1827,0529,1027,1026,1827,01

Tabela 9. Ucestalost dislipidemija kod decaka uzrasta 10 godina tokom 1998. godine uodnosu na ishranjenost (n=2989)

IshranjenostBMI NHANES I

BMI<P5BMI = P5-P15BMI = P15-P85BMI = P85 - P95BMI > P95

Ukupni hoi(>5,2 mmol/1)

%9,3810,8211,3213,7516,91

HDL -hoi(< 1,2 mmol/1)

%27,6022,0123,6921,7823,90

LDL -hoi(>3 ,01 mmol/1)

%27,6022,7626,0535,2436,40

Tg(>0,92mmol/l)

%20,8325,0021,0218,6230,51

450 - JUSAD STUDIJA

Antropometriuj a

Tabela 10. Ucestalost dislipidemija kod devojcica uzrasta 10 godina tokom 1998. godineu odnosu na ishranjenost (n=2845)

IshranjenostBMI NHANES I

BMI < P5BMI = P5-P15BMI = P15-P85BMI = P85 - P95BMI > P95

Ukupni hoi (>5,2mmol/1)

%9,1611,2914,1716,3013,33

HDL -hoi (<1, 2mmol/1)

%28,2421,2927,2630,0732,92

LDL -hoi(>3,01mmol/l)

%29,6324,8431,8732,2535,00

Tg(>0,92mmol/l)

%22,9023,8726,2937,6833,75

DISKUSIJA

Ucestalost gojaznosti u decjem uzrastu je veoma varijabilna zbog razlicitih kriterijumaza procenu, all i razlicitih faktora koji je uzrokuju (ishrana, flzicka neaktivnost, genetski,socioekonomski i dr.) Na osnovu istrazivanja sprovedenih prema IOTF standardima ucestalostgojaznosti i umerene gojaznosti kod dece u svetu uzrasta 5-17 godina krece se 0,2-1,1% uAfrici, na Bliskom i Srednjem istoku 6,2-9,7%, zatim 4,6-15% u Evropi, dok je u Americi8,2-23,6%, a u proseku u svetu 2,7-7,6% (14).

Prema podacima ECOG (European Childhood Obesity Group) u vecini evropskihzemalja prisutan je trend porasta gojaznosti. Analizom rezultata istrazivanja u 22 zemlje uEvropi kod dece uzrasta oko 10 godina umerena gojaznost i gojaznost prema kriterijumimaBMI kg/m" IOTF krece se od 13% u Finskoj do 36% u Italiji, dok je kod nas 16-17%. Smatrase da je sada oko 14 miliona skolske dece u Evropi umereno gojazno, a 3 miliona gojazno(14).

U sklopu projckta Zdravstveno stanje zdravstvene potrebe i koriscenje zdravstvenezastite dece i omladine u Republici Srbiji tokom 2000. godine ispitivanjem je obuhvaceno1894 dece (944 devojcica i 950 decaka) uzrasta 7-19 godina. Procenjujuci ishranjenost premaBMI NHANES I gojaznost je utvrdena kod 5% dece (4,3% devojcica i 5,6% decaka),umerena gojaznost kod 8,5% dece (6,2% devojcica i 10,.8% decaka), pothranjenost kod 7,3%dece (7,5% devojcice i 7,0% decaci), umerena pothranjenost kod 9,4% dece (9,0% devojcica i9,8% decaka, dok je normalna ishranjenost zastupljena kod 69,9% dece (73,0% devojcica i66,8% decaka) (15).

Longitudinalnim pracenjem ishranjenosti dece od 1995. do 2002. godine uSevernobackom okrugu obuhvaceno jc 20.964 decaka i 19.860 devojcica uzrasta 6-18 godina,pri cemu je prema BMI NHANES I pothranjenost otkrivena kod 5,71-6,46% decaka idevojcica, umerena pothranjenost kod 8,00-9,54% devojcica i decaka, zatim normalnaishranjenost kod 66,08-68,90% decaka i devojcica, dok je umerena gojaznost otkrivena kod9,99 - 11,77% devojcica i decaka, a gojaznost kod 6,66 - 6,88% dece. Kod iste populacije jeprema IOTF standardima gojaznost sa umerenom gojaznoscu otkrivena kod 15,19% devojcicai 16,46% decaka.

Komparacijom ucestalosti gojaznosti i umerene gojaznosti prema IOTF standardimakod dece iz JUSAD studije uzrasta 10 (18,79%; 17,87%) i 15 (18,93%; 19,24%) godina saistim uzrastom iz Severnobackog okruga (17,89%; 19,60% i 17,53; 14,82%), zapaza se vecaucestalost kod dece iz JUSAD studije (16, 17, 18).

JUSAD STUDIJA-451

Antropometriuja

Dobijene referentne vrednosti BM u JUSAD studiji za decu uzrasta 10 i 15 godina nareprezentativnom uzorku dece tog uzrasta iz cele zemlje imaju veliki znacaj za prakticnuprimenu u svakodnevnom radu u skolskim dispanzerima za navedeni uzrast dece. Na teritorijiSevernobackog okruga su izradene regionalne referentne vrednosti BMI kg/m2, telesne maseprema uzrastu, telesne visine prema uzrastu, telesne mase prema visini na osnovulongitudinalnog pracenja rasta i razvoja dece uzrasta 1-18 godina od 1995. godine (17). Sobzirom da u nasoj zemlji za sada ne postoje nacionalne referentne vrednostiantropometrijskih parametara kod dece predskolskog i skolskog uzrasta, pomenute referentevrednosti mogu naci primenu u pracenju ishranjcnosti pored navedenih internacionalnihpreporuka.

Vecina faktora rizika u JUSAD studiji kao sto su hiperholesterolemija ihipertrigliceridemija, povisene vrednosti LDL - holesterola i snizene vrednosti HDL-holesterola su u visem procentu zastupljeni kod gojazne i umereno gojazne dece negonoraialno ishranjenih, sto ukazuje na znacaj pracenja, ranog otkrivanja i preduzimanjapreventivnih i interventnih mera, (tabele 9,10) (19-24).

Rezultati Bogalusa studije u poslednjih 20 godina ukazuju na porast prosecne telesnemase dece za vise od 10%, tj. 5 kg, kao i sledstveni porast broja gojaznih te je vise od 1/3dece u riziku. Zakljucci koji su izvedeni u toku "National Children and Youth Fitness Study",a zasnovani su na rezultatima Bogalusa studije i odnose se na porast gojazne dece vezani suza obrazlozenje ove pojave. Vise od 50% dece nema 3 casa nedeljno u skoli fizickovaspitanje, pri tome deca starijeg uzrasta su manje aktivna, prisutna je nedovoljnazainteresovanost dece, nastavnika ali i roditelja, zatim gledanje TV/video igre/ uzkonzumiranje "brze hrane". Dvadesetogodisnji rezultati Bogalusa studije ukazuju nasedentarni nacin zivota dece kao znacaj an faktor rizika jer dovodi do pojave udruzivanjaostalih faktora kao sto su hipertenzija, gojaznost, hiperholesterolemija, hipertrigliceridemija,snizene vrednosti HDL-holesterola, glukozna intolerancija uz pusenje i konzumiranjealkohola. "Superkids/superfit" interventni program u okviru Heart Smart programa za skolskudecu, koji se zasniva na sistematskoj promociji zdravlja i fizicke aktivnosti kod dece, najboljije primer mogucnosti postizanja ciljeva u vezi fizicke aktivnosti kao stila zivota dece (8,25).

Istrazivanja u Amcrici ukazuju na cinjenicu da je porast broja gojazne dece povezan isa izmenom nacina ishrane dece u smislu konzumiranja veceg broja obroka u restoranima,zatim stalne dostupnosti hrane i vecih porcija, konzumiranje grickalica i slatkih bezalkoholnihnapitaka uz neuredan ritam ishrane tokom dana u vidu izostavljanja pojedinih obroka (26).

Utvrdeno stanje ishranjenosti i ucestalost gojaznosti kod skolske dece u sklopuJUSAD studije moze se povezati sa neadekvatnom ishranom i nepravilnim nacinom zivota uznedovoljnu fizicku aktivnost ove populacije (27-32). Evidentirane razlike u pogleduishranjenosti i ucestalosti gojaznosti u pojedinim centrima studije ukazuju na neophodnostkontinuiranog pracenja ovih parametara u cilju preduzimanja odgovarajucih korektivnih ipreventivnih mera, kao i izrade i implementacije nacionalnog programa primarne prevencijegojaznosti radi ostvarenja optimalne ishranjenosti skolske dece u nasoj zemlji.

Svctska federacija za srce je 2004. godine izabrala za glavnu temu Children,Adolescents and Heart Diseases, pri cemu je glavni naglasak dat porastu prevalencegojaznosti dece koja su 3-5 puta izlozena vecem riziku od kardiovaskularnih bolesti predostizanja 65 godina (33). Alarmantni podaci o gojaznosti dece i pridruzenim faktorima rizikau svetu sa kojima raspolaze Svetska federacija za srce, SZO, AHA i IOTF, ECOG,naglasavaju neophodnost primarne prevencije i redukcije faktora rizika u sto ranijem uzrastu(14,33-38).

452 - JUSAD STUDIJA

Antropometriuja

Smatra se daje u poslednje vreme prisutna epidemija gojaznosti kod dece i omladineu svetu, sto se moze porediti sa krizom javnog zdravlja prema misljenju eksperata ECOG iIOTF. Procenjeno je daje sada oko 14 miliona skolske dece u Evropi umereno gojazno, a 3miliona gojazno. Istrazivanja ukazuju da je prevalenca gojaznosti u porastu kod dece uKanadi, Australiji i Evropi i da se svake godine jos za 1% poveca taj broj. Zdravstveneposledice i tezinu bolesti povezanih sa epidemijom gojaznosti dece jos nije mogucesagledati, ali je svakako sigurno da ce bolesti koje su pratece kod gojaznih, kao sto suhipertenzija, hiperlipidemije, ateroskleroza, kardiovaskularne, dijabetes i mnoge druge, kao injihovo lecenje biti glavni zdravstveni problem u narednoj generaciji kada ova deca budu uodraslom dobu zbog perzistirajuceg fenomena (14,35). Pretpostavlja se da ce sistemzdravstvene zastite biti vise opterecen ubuduce zbog povecanih ekonomskih troskovagojaznosti dece. Ekonomski troskovi gojaznosti u detinjstvu podrazumevaju direktne troskovemenadzmenta gojaznosti i stanja i bolesti koja su povezana ili uzrokovana sa gojaznoscu iindirektne koji se odnose na odsustvo iz skole, zatim odsustva sa posla roditelja koji se brinuo gojaznom detetu i mnogi drugi. Ova problematika je za sada vise izucavana u odraslojpopulaciji s obzirom da za decji uzrast jos nije defmisana jedinstvena metodologija koja bidala i validne pokazatelje na osnovu odredenih indikatora (14).

Mnogobrojni programi primarne prevencije gojaznosti u detinjstvu ukazali su napozitivne rezultate i "cost effective" strategije. Svetska zdravstvena organizacija preporucujeskole koje promovisu zdravlje - "Health Promoting Schools" kao prihvatljiv programprevencije koji podrazumeva promociju pravilne ishrane i stila zivota. Programi koji sezasnivaju na promeni nacina ishrane i usvajanju navika pravilne ishrane i vecoj fizickojaktivnosti u detinjstvu, dali su dobre rezultate u redukciji gojaznosti i ostalih faktora rizikaKVB. Na taj nacin se postizu znatno bolji rezultati, postoji manji rizik od nastanka bolestinepravilne ishrane i znatno su manji ekonomski troskovi za lecenje i tretman gojaznosti ipridruzenih faktora rizika (14,35,36).

ZAKLJUCCII PREPORUKE ZA PREVENCIJU

Prikazani rezultati ukazuju na relativno veliku ucestalost gojaznosti, kao i vecuzastupljenost pojedinih faktora rizika KVB kod gojaznih, sto govori o njenom socijalnomedicinskom znacaju u decijem uzrastu i upucuje na potrebu sistematskog pracenjaishranjenosti, ranog otkrivanja faktora rizika i preduzimanja preventivnih mera u smislurcdukcije i prevencije gojaznosti, pa na taj nacin i KVB (39).

Primarna prevencija bi trebalo da se odvija na populacionom i individualnom nivou uzpodrsku vlade, odnosno Ministarstva zdravlja uz multidisciplinarne aktivnosti i saradnju saostalim ministarstvima i relevantnim institucijama u sklopu Nacionalnog akcionog plana,programa i strategije primarne prevencije gojaznosti dece i omladine sa implementacijom nalokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou (14,35,40,41,42).

Populacioni nivo prevencije gojaznosti dece zahteva angazovanje kompletnezajednice, a obuhvatio bi celokupnu populaciju zdrave dece iznad 2 godine starosti, sto bipodrazumevalo usvajanje navika pravilne ishrane i adekvatne fizicke aktivnosti od detinjstvau cilju kontrole i odrzavanja idealne telesne mase. Programi edukacije i promocije zdravlja,pravilne ishrane i fizicke aktivnosti u predskolskim ustanovama, skolama i zajednici, koji biobuhvatili i porodicu uz ucesce zdravstvenih institucija, prehrambene industrijc, ministarstva,javnih medija i kompletnog drustva pored obezbedenja optimalne drustvene i porodicneishrane i adekvatne fizicke aktivnosti doprineli bi prevenciji i redukciji gojaznosti dece(14,35,36,40-46).

JUSAD STUDIJA - 453

Antropometriuja

Individualni nivo podrazumeva identifikaciju gojazne dece i adolescenata u sklopulongitudinalnog pracenja rasta, razvoja i ishranjenosti pri sistematskim pregledima dece upredskolskim i skolskim dispanzerima u domovima zdravlja. Na osnovu antropometrijskihmerenja telesne visine, telesne mase i/ili koznih nabora i procene ishranjenosti u odnosu naaktuelne referentne vrednosti BMI, telesne mase prema visini, relativne telesne mase i koznihnabora prema uzrastu i polu identifikuju se umereno gojazna i gojazna deca i adolescenti. Koddece sa BMI iznad P95 preporucuje se uzimanje porodicne anamneze, analiza lipidnog statusai glukoze i merenje arterijske tenzije. Kod gojazne dece se preporucuje svakodnevna fizickaaktivnost u dogovoru sa lekarom i redukcija energetskog unosa u skladu sa zdravstvenimstanjem, stepenom gojaznosti, bazalnog metabolizma i fizicke aktivnosti uz obezbedenjepotreba u nutrientima (RDA) i populacionih ciljeva pravilne ishrane. Dijetoterapija gojaznedece iznad 2 godine starosti preporucljivo je da se sprovodi u savetovalistima za ishranu uzavodima za zastitu zdravlja uz ucesce roditelja i kompletne porodice, naravno uz podrskuskolske sredine (3,36,40,44,45).

LITERATURA

1. Physical Status: The use and interpretation of anthropometry. Report of WHO Expert Committee. WHOTechnical Series, 854, World Health Organisation, Geneva 1995.

2. WHO Global Database on Child Growth and Malnutrition, Programme of Nutrition. World HealthOrganisation, Geneva, 1997.

3. Pavlovic M. Model pracenja ishranjenosti dece u Srbiji - primer u Severnobackom okrugu. U: Pavlovic M.(eds): Ishranjcnost dece - monografija, Zavod za zastitu zdravlja Subotica, 2000, p 61-71.

4. Pavlovic M. Nutritional status of children in the North Backa Region based on body mass index. Med Pregl2000; LIII (9-10): 493-501.

5. Pavlovic M. Primena softvera u pracenju rasta, ishranjenosti i prevenciji faktora rizika kardiovaskularnihbolesti u decjem uzrastu. Zavod za zastitu zdravlja Subotica, 1997.

6. Guo SS, Chumlea SW. Tracking of body mass index in children in relation to overweight in adulthood. AmJ ClinNutr 1999, 70 (suppl): 145S-148S.

7. Berenson GS, Wattignen WA. Rationale to Study the Early Natural History of Heart Disease: The BogalusaHeart Study. The Bogalusa heart study, 20th anniversary symposium, The Am J Med Sci 1995; 310 (suppl.):S22-S28.

8. Webber LS, Wattignen W, Srinivasan S. Obesity Studies in Bogalusa, The Bogalusa Heart Study, 20thanniversary symposium. Am J Med Sci 1995; 310 (suppl 1): S53-S61.

9. National Cholesterol Education Program. Report of the Expert Panel on Blood Cholesterol Levels inChildren and Adolescents. Pediatrics 1992;89: (Suppl 3) 525-577.

10. Malina MR., Katzmaryzk TP.Validity of the body mass index as an indicator of the risk and presence ofoverweight in adoloscents. Am J Clin Nutr 1999,70 (suppl)131S-136S.

11. World Health Organization, Measuring Change in Nutritional Status, Guidelines for Assessing theNutritional Impact of Supplementary Feeding Programmes for Vulnerable Groups. World HealthOrganization 1983.

12. Must A, Dallal GE, Dietz WH. Reference data for obesity: 85th and 95th percentiles of body mass index(w/ht2) and triceps skinfold trickness, Am J Clin Nutr 1991; 53:839-846 54:773 (a correction).

13. Cole T J, Bellizzi M C, Flegal K M, Dietz W H. Establishing a standard definition for child overweight andobesity worldwide:international survey. BMJ 2000: 320, 1240-3.

14. Lobstein T, Baur L, Uay R. Obestiy in children and young people: A crisis in public health. Report to theWorld Health Organisation, Obesity reviews 2004 5 (suppl 1): 4-85.

15. Zdravstveno stanje, zdravstvene potrebe i koriscenje zdravstvene zastite dece i omladine u Republici Srbiji.Glas Inst zast zdr Srb, 2002,76,3-4,179-216.

16. Pavlovic M, Lobstein T. "Assessment and monitoring of nutritional status of children and adolescents inNorth Backa Region, Serbia". In: Caroli MA, Chandra RK, Frelut ML (eds) Childhood Obesity FromBasic Sciences to Public Health, Giuseppe de Nicola editore Napoli Italy, 2004; 109-114.

454 - JUSAD STUDIJA

Antropometriuja

17. Pavlovic M. Ishranjenost dece u Severnobackom okrugu. Zavod za zastitu zdravlja, Subotica, 2000.18. Pavlovic M, Vukotic M, Majkic Singh N, Bolits Z, Rapid D. Ishranjenost dece skolskog uzrasta u

Jugoslaviji. U: Pavlovic M., Reinicke C., Vujnovic M., (eds) Zbornik sazetaka II Konferencije o hrani iishrani sa medunarodnim ucescem, Subotica, 17-18 novembar, 2000; Zavod za zastitu zdravlja, Subotica,2001, 76.

19. Pavlovic M, Vukotic M, Majkic NS, Simeunovic S, Bolits Z, Rapic D. Nutritional status and lipidparameters in children from Yugoslav study of atherosclerosis precursors in scholchildren (PASCS) 12thWorkshop European childhood obesity group Insulin resistance in obese children, Book of abstract, Prague,Czech Republic, May 23-25.2002. 22.

20. Polovina N, Bolits Z, Pavlovic M. Relacije izmedu lipidnih parametara i stanja ishranjenosti skolske deceuzrasta 10 godina u Subotici. Zbornik sazetaka II Kongresa Pedijatara Jugoslavije 20 - 26. IX 1998. god.NoviSad, 172-173.

21. Pavlovic M, Vukotic M, Majkic N, Dimitrijevic D. Obesity as a risk factor in schoolchildren. Book ofabstract 10 th European Congress Obesity 24-27 Maj 2000, Antwerp, Belgium, International Journal ofObesity and related metabolic disorders, Vol. 24, Suppl. 1, Maj 2000, S 153.

22. Pavlovic M, Vukotic M, Majkic Singh N, Mirkovic M, Dimitrijevic D. Faktori rizika ateroskleroze kodskolske dece. Zbornik radova, IX kongres preventivne medicine Jugoslavije sa medunarodnim ucescem,Tara, 20-2406.2001., 130.

23. Pavlovic M, Vukotic M, Nedeljkovic S, Majkic-Singh N, Rapic D. Ishranjenost i lipidni parametri deceskolskog uzrasta. XIII Kongres Kardiologa Jugoslavije 17-20. X 2001, Novi Sad, Kardiologija suplementZbornik sazetaka, 219:, 48.

24. Polovina N, Bolits Z, Pavlovic M. The determination of lipid parameters in schoolchildren aged 10 inSubotica. In: Szamosi T. (eds), Current trends of the prevention of aterosclerosis in chilhood 3, ConventionLtd, Budapest, Hungary, 1999., Proceedings of the 2 nd Conference of the International group forPrevention of Atherosclerosis in childhood, October 30-31, 1998, Budapest, Hungary, 33-38.

25. Harsha D. The Benefits of Physical activity in childhood, The Bogalusa Heart Study, 20th anniversarysymposium. The Med J Medical Sciences 1995; 310, (suppl): S109-S113.

26. Nicklas TA, Baranowski T, Cullen K.W, Berenson G. Eating Patterns, Dietary Quality and Obesity. J AmCollege of Nutrition 2001; 20, 6: 599-608.

27. Pavlovic M, Majkic SN, Bolits Z, Bjeloglav D, Kadvan A. Ishrana kao potencijalni nutritivni faktor rizikaateroskleroze. Jugoslov Med Biohem 2001; 20:107-115.

28. Pavlovic M, Majkic-Singh N, Bolits Z, Kadvan A. Eating behaviour and prevalence of overweight andobesity among schoolchildren, l l th European Congress on Obesity 30. May - 2. June 2001. Vienna,Austria, International Journal of Obesity, 2001, 25, suppl 2, s61.

29. Pavlovic M, Kadvan A, Vukotic M. Nutritive risk factors in schoolchildrens diet. 17 th InternationalConference of Nutrition, Vienna, Austrija, Avgust 27.-31. 2001., AnnNutr Metab 2001; 45 (suppl 1): 564.

30. Pavlovic M, Simeunovic S, Vukotic M, Bolits Z, Kadvan A, Rapic D. Nutritive and cardiovascular riskfactors in schoolchildren. In: Peter Raspor (eds) Tehnology - food, nutrition and health, Book of abstracts,1st Central European Congress on Food and Nutrition, 2nd Slovenian Congress on Food and Nutrition,Ljubljana, Slovenia, 22-25 September 2002., 135.

31. Pavlovic M, Kadvan A, Rapic D. Diet and nutritional risk factors in schoolchildren. Workshop Earlynutrition and its later consequences: new opportunities. Book of abstracts, Paris, France, 1-3 jully 2004., p.70.

32. Pavlovic M, Bolits Z, Rapic D, Kadvan A. Nutrient intake and precursors of atherosclerosis in 10 yearschoolchildren in Subotica. In: Szamosi T. (eds), Current trends of the prevention of aterosklerosis inchilhood 3, Convention Ltd, Budapest, Hungary, 1999., Proceedings of the 2 nd Conference of theInternational group for Prevention of Atherosclerosis in childhood, October 30-31, 1998, Budapest, Hungary,p!46-149.

33. World Heart Federation www.worldheml.org34. Prevention in childhood and youth of adult cardiovascular diseases: time for action. Report of a WHO

Expert Committee, Technical Report Series 792 WHO, Geneva, 1990.35. Obesity: Preventing and managing the global epidemic. WHO Technical Report Series 894, Report of a

WHO Consultation ,World Health Organization, Geneva 2000.36. Williams CL, Hayman LL, Daniels SR, Robinson TN, Steinberger J. AHA Scientific Statement,

Cardiovascular Health in Childhood, A Statement for Health Professionals From the Committee onAtherosclerosis, Hypertension, and Obesity in the Young (AHOY) of the Council on Cardiovascular Diseasein the Young, American Heart Association. Circulation 2002; 106: 143-160.

37. WHO Technical Report Scries 916, Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases. Report of theJoint WHO/FAO Expert Consultation, Geneva Switzerland,World Health Organisation, WHO, 2003.

38. World Health Organisation, Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health. WHA 57.17.,2004.

JUSAD STUDIJA - 455

Antropometriuja

39. Pavlovic M, Simeunovic S, Bolits Z, Rapic D, Kadvan A. Time for action in prevention by nutrition andhealth promotion interventions in schoolchildren. 9th World Congress on Clinical Nutrition Book ofabstracts, 24 - 26 June 2002, London, UK, 169.

40. Pavlovic M, Kadvan A. Strategy and Model of Prevention from Atherosclerosis. Acta Biol Med Exp 2002;27(2):37-39.

41. Pavlovic M. Intervention programe for the early prevention of cardiovascular diseases in childhood in:Bouwman LI, Boonekamp GMM, Koelen MA. (eds), Proceedings of the International Conference on HealthPromotion and Nutrition, Wageningen, The Netherlands, January 25-26, 1996: 303-319

42. Pavlovic M. "Childhood obesity prevention programme in North Backa Region in Serbia". In: Caroli MA,Chandra RK, Frelut ML (eds) Childhood Obesity From Basic Sciences to Public Health, Giuseppe deNicola editore Napoli Italy, 2004. 203-208.

43. Pavlovic M, Kadlecikova M, Canon M, Demes M, Pocza I. World food day celebration network inEuropean countries for healthy nutrition and physical activity lifestyle promotion. Book of abstract 5thInternational Conference on Nutrition and Fitness, June 9 -12 2004., Athens, Greece, pi 15.

44. Pavlovic M. Primordijalna prevencija: Primarna prevencija faktora rizika ishemijske bolesti srca udetinjstvu. U: Miodrag Ostojic i sar. (eds) - Beograd, Nacionalni Komitet za izradu Vodica klinicke prakse uSrbiji, 2002, Nacionalni vodic Klinicke prakse, p 98-109

45. Pavlovic M. Ishrana i stil zivota kao faktor rizika hronicnih masovnih nezaraznih bolesti-Preporuke zaprevenciju. Hrana i ishrana, 2004; 45, 1-2:26-31.

46. Hawkes C. Marketing Food to Children:the Global Regulatory Environment. World Health Organisation2004.

456 - JUSAD STUDIJA