jugoslavensko pitanje

5/28/2018 jugoslavensko pitanje

1/11

KRFSKA DEKLARACIJA 1917. SARADNJA JUGOSLOVENANA INTERNACIONALIZACIJI JUGOSLOVENSKOG

PITANJA

PROGRAM CRNOGORSKOG ODBORA ZA NARODNO UJEDINJENJE

Pariz, 27/14. marta 1917.

. . . Nep ovol jno rje enj e nacionalnog pitanja, ope nezadovoljstvoCrnogoraca sa preanjim stanjem, silno pojaano nemilim dogaaji-ma koji su proizveli alosnu katastrofu i njene sudbonosne posljedice,izazvalo bi jednoduno i opravdano nezadovoljstvo sviju elemenata uCrnoj Gori. Trzavice bi bile neizbjeive, iz dana u dan rasla bi sve vie

tenja za ujedinjenjem sa braom iz vee i daleko monije srpske dr-ave, a do toga bi se neminovno i ubrzo moralo doi.

U ostalom ak kad Crna Gora i Srbija ne bi bile naseljene jednimistim narodom, jednom dodirnute granicama, zbog samog svog geograf-skog poloaja, obostranih interesa i potreba, upuene bi bile na ekonom-sku zajednicu i na to tjenje veze.

I doista, odmah poslije balkanskoga rata otpoeo je rad na unijifinansijskoj, diplomatskoj i vojnoj izmeu obje srpske kraljevine, kaoprvi korak u njihovom ujedinjenju.

Poslije pak ovoga rata za osloboenje, s pogledom na dobro, voljui ivotne interese naroda, kojima treba da se potine svi drugi obziri,ne bi moglo biti govora ni o emu drugom, osim o potpunom ujedinje-nju Crne Gore sa Srbijom o jednoj jedinoj narodnoj dravi. Ali vje-kovni pak na ideal bit e potpuno ostvaren tek osloboenjem i ujedi-njenjem cjelokupnog naeg naroda. To pravda zahtijeva i vrijeme ukojem ivimo; to je iva i zdrava misao, kojom je opijen cio jedan na-rod i za koju je podnio i gotov je podnijeti najvee rtve.

. . . Rukovode i se elj ama cjelokupnog naeg naroda i njegovimneizmjernim rtvama u prolosti i sadanjosti, i tvrdo vjerujui u ko-

nanu pobjedu saveznika, a s pogledom na uzvieni cilj koji su oni sebipostavili, vodei ovaj strani rat: Crnogorski Odbor za Narodno Ujedi-njenje, svjestan da je rad zvaninih predstavnika Crne Gore uperenprotiv zavjetnih ideala te zemlje i ubijeen da izraava elje i vjekovnetenje naroda u Crnoj Gori dosljedno motivima i razlozima ostavkevlade g. Radovia trai, da se Crna Gora ujedini sa Srbijom i ostalimsrpskim, hrvatskim i slovenakim zemljama u jednu jedinu nezavisnudravu.1

F. ii Dokumenti,8891.

1 U emigraciji pitanje ujedinjenja Srbije i Crne Gore jo se vie zaotrilo.Pojaana su meusobna sumnjienja i trvenja, kao i neiskreni odnosi izmeuvlada koje su zastupale razliite interese svojih dinastija. Jo krajem maja 1915,N. Pai je sumnjiio crnogorsku vladu kod Saveznika da uz pomo Italije na-stoji da teritorijalno proiri Crnu Goru i izbegne njeno ujedinjenje sa Srbijom.Pai je istovremeno predlagao da se crnogorsko pitanje smatra iskljuivo unu-tranjim srpskim problemom. Stoga je nastojao da razbije crnogorski politi-


2/11

KRFSKA DEKLARACIJA20/7. jula 191?.

Deklaracija( I z j a v a )

Na konferenciji lanova prolog koalicijonog i sadanjeg kabinetaKaljevine Srbije i predstavnika Jugoslovenskog Odbora sa seditem uLondonu, koji su do sada paralelno radili, a u prisustvu i uz saradnjupredsednika Narodne skuptine, izmenjane su misli o svima pitanjima,koja su skopana sa buduim zajednikim dravnim ivotom Srba, Hr-vata i Slovenaca.

Sreni smo, to i ovom prilikom moemo konstatovati, da je meulanovima konferencije i ovoga puta vladala jednodunost u svima pi-tanjima budueg zajednikog dravnog ivota.

Pre svega, predstavnici Srba, Hrvata i Slovenaca ponova i najod-sudnije naglaavaju, da je ovaj na troimeni narod jedan isti po krvi,po jeziku govornom i pisanom, po oseajima svoga jedinstva, po kon-tinuitetu i celini teritorije, na kojoj nepodvojeno ivi, i po zajednikimivotnim interesima svoga nacionalnog opstanka i svestranog razvitkasvoga moralnog i materijalnog ivota.

Ideja o njegovom nacionalnom jedinstvu nikada se nije gasila, mada je sva mo, umna i fizika, nacionalnog mu neprijatelja bila uprav-ljena protivu njegovog jedinstva, njegove slobode i nacionalnog opstan-ka. Bio je podvojen u vie drava, a u samoj Austro-Ugarskoj izdeljen,ne na tri plemenska imena, nego na jedanaest pokrajinskih uprava itrinaest zakonodavstva. Oseaj njegovog nacionalnog jedinstva i duhza slobodom i nezavisnou, odravali su ga u neprekidnim vekovnimborbama, na istoku sa Turcima, a na zapadu sa Nemc im a i sa Ma-

darima.. . . Na tro imeni narod, ko ji je naj vie stradao od grube sile i ne-pravde, koji je za svoje pravo slobodnog samoopredeljenja podneo naj-vee rtve, prihvatio je sa oduevljenjem taj uzvieni princip kao glavnicilj ove strane borbe, u koju je gurnulo ceo svet nepotovanje pravasamoopredeljenja naroda.

ki vrh koji je okruivao kralja Nikolu, koji je bio oslonjen na Italiju i dobijaood nje pomo ne samo kao tast i talijanskog kralja ve i zbog nastojanja Italijeda preko njega ometa i onemogui stvaranje jugoslovenske drave. Svoje za-misli Pai je ostvario uz pomo predsednika crnogorske vlade A. Radovia i

ministra J. Spasojevia, koji su bili bliski Srbiji i njenom jugoslovenskom pro-gramu.Unionistiki pokret meu crnogorskom emigracijom sve je vie jaao, na-

roito posle predloga (memoranduma) A. Radovia kralju Nikoli od 18. avgusta1916. da abdicira u korist regenta Aleksandra, to je crnogorski kralj odbio. Pa-ieva odluka: sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom mora se izvriti pa bilo Jugo-slavije ili ne", ubrzo je nala odane pristalice u samom crnogorskom politikomvrhu. U dogovoru sa srpskom vladom, predsednik A. Radovi i ministar J. Spa-sojevi podneli su ostavke i time omoguili da se marta 1917, po ugledu na Ju-goslovenski odbor, oformi Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje, iji je pred-sednik postao upravo A. Radovi.

Crnogorsko pitanje ostalo je otvoren problem do kraja rata. Kralj Nikola

se uporno drao svojih uih interesa, pa je i predsednik sledee njegove vladeM. Matanovi podneo ostavku kada kralj nije ispunio njene zahteve za voenjempregovora sa Srbijom radi ujedinjenja. Poslunu vladu kralj Nikola je obezbediodo kraja rata tek izborom za njenog predsednika crnogorskog konzula u RimuE. Popovia. U otvorenom sukobu kralja Nikole i Crnogorskog odbora, koji jetrajao do stvaranja zajednike drave, A. Radovi je sa svojim pristalicama us-peo da uz pomo Srbije razvije uspeniju aktivnost, kako na unutranjem, takoi na meunarodnom planu.


3/11

I autorizovani predstavnici Srba, Hrvata i Slovenaca, konstatujuida je jedini i neodstupni zahtev naega naroda, zahtev koji on postavljana osnovu naela slobodnog samoopredeljenja naroda, da bude potpunoosloboen svakog tuinskog ropstva i ujedinjen u jednoj slobodnoj, na-cionalnoj i nezavisnoj dravi, sloili su se, da ta njihova zajednika dr-ava bude zasnovana na ovim modernim i demokratskim principima:

1. Drava Srba, Hrvata i Slovenaca, poznatih i pod imenom Ju-nih Slovena ili Jugoslovena, bit e slobodna, nezavisna Kraljevina s je-

dinstvenom teritorijom i jedinstvenim dravljanstvom. Ona e biti us-tavna, demokratska i parlamentarna monarhija na elu sa dinastijomKaraorevia, koja je dala dokaza, da se s idejama i oseanjima nedvoji od naroda i da stavlja narodnu slobodu i volju vrh svega.

2. Drava ova zvat e se: Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, avladalac: Kralj Srba, Hrvata i Slovenaca.

3. Ona e imati jedan dravni grb, jednu dravnu zastavu i jednukrunu. Ovi dravni emblemi bit e sastavljeni iz naih sadanjih poseb-nih emblema. Dravna celina obeleavat e se dravnim grbom i drav-nom zastavom.

Dravna zastava, kao simbol jedinstva, isticat e se na svima nad-letvima Kraljevine.4. Posebne zastave, srpska, hrvatska i slovenaka, ravnopravne su

i mogu se isticati i slobodno upotrebljavati u svima prilikama. I grboviposebni mogu se isto tako upotrebljavati slobodno u svima prilikama.

5. Sva tri narodna imena: Srbi, Hrvati i Slovenci, potpuno su rav-nopravna na celoj teritoriji Kraljevine, i svako ih moe slobodno upo-trebljavati u svima prilikama javnog ivota i kod svih vlasti.

6. Obe azbuke, irilica i latinica, takoer su potpuno ravnopravnei svako ih slobodno moe upotrebljavati na celoj teritoriji Kraljevine.

Sve dravne i samoupravne vlasti dune su i u pravu upotrebljavati ijednu i drugu azbuku, saobraavajui se u tome elji graana.

7. Sve priznate veroispovesti vrit e se slobodno i javno. Pravo-slavna, Rimokatolika i Muhamedanska veroispovest, koje su po brojusledbenika najjae u naem narodu, bit e jednake i ravnopravne premadravi.

Na osnovu ovih principa zakonodavac e se starati, da se uva iodrava konfesionalni mir, koji odgovara duhu i prolosti celokupnognaeg naroda.

8. Kalendar treba to skorije izjednaiti.9. Teri torij a Kra ljevine Srba, Hrvata i Slovenaca obuhvata svu

onu teritoriju, na kojoj ivi na troimeni narod u kompaktnoj i nepre-kidnoj masi, i ona se bez povrede ivotnih interesa celine ne bi smelakrnjiti.

Na narod ne trai nita tue; on trai samo svoje i eli, da sesav, kao jedna celina, oslobodi i ujedini. I zato on, svesno i odluno,iskljuuje svako delimino reenje svoga narodnog osloboenja i uje-dinjenja. Na narod postavlja kao jednu nerazdvojnu celinu problemsvoga osloboenja od Austro-Ugarske i njegovog ujedinjenja sa Srbijom

i Crnom Gorom u jednu dravu.Po naelu slobodnog narodnog samoopredeljenja ni jedan deo oveceline ne moe se pravilno odvojiti i prisajediniti drugoj kojoj dravi bezPristanka samoga naroda.

10. Jadransko More, u interesu slobode i ravnopravnosti svih na-roda, bit e slobodno i otvoreno svima i svakome.5

67


4/11

11. Svi graani (dravljani) na celoj teritoriji jednaki su i ravno-pravni prema dravi i pred zakonom.

12. Izborno pravo za izbor narodnih poslanika za Narodno Pred-stavnitvo, kao i izborno pravo za optine i druge upravne jedinice, jed-nako je i opte, i vrit e se neposrednim i tajnim glasanjem po opti-nama.

13. Ustav, koji e posle zakljuenja mira doneti Ustavotvorna Skup-tina, izabrana na osnovi opteg i jednakog, neposrednog i tajnog pra-va glasa, bit e osnova elom dravnom ivotu, izvor i utoka svih vlastii prava, i po njemu e se ureivati celokupni dravni ivot.

Ustav e dati narodu i mogunost da razvija svoje posebne energijeu samoupravnim jedinicama, obeleenim prirodnim, socijalnim i eko-nomskim prilikama.

Ustav se ima primiti u celini, u Ustavotvornoj Skuptini, brojnokvalifikovanom veinom.

1 Ustav i drugi zakoni, koje bude donela Ustavotvorna Skuptina,stupaju u ivot kada ih Kralj sankcionie.

*

Tako ujedinjeni narod Srba, Hrvata i Slovenaca sastavljao bi dr-avu, koja bi brojala oko 12 miliona dravljana. Ona bi bila garantijanarodne nezavisnosti i svestranog narodnog kulturnog napretka, jakbedem protiv germanskog nadiranja, nerazluni saveznik svih onih kul-turnih naroda i drava, koje su istakle princip prava i slobode naroda iprincip meunarodne pravde, i dostojan lan nove meunarodne za-

jednice.Dana na Krfu 7. (20.) jula 1917. godine.

Predsednik Jugoslovenskog Odbora : Predsednik Ministarskog Saveta:Dr. Ante Trumbi. Nik. P. Pai.Ministar Inostr. Dela Kraljevine

Srbije.2F. ii,Dokumenti, 9699.

2 Za ishod prvog svetskog rata, kao i za razvoj jugoslovenskog pitanja,1917. godina imala je poseban znaaj. Prema toku rata u prolee ove godinenije se moglo predvideti kako e se on dalje razvijati, jer su zaraene stranebile iscrpljene, Rusija je posle februarske revolucije imala na frontovima sveslabije pozicije, a SAD su ule u rat bez obaveza da potuju ranije dogovoresila Antante. Mogunosti novih teritorijalnih kombinacija stvorile su inicijativeza mir, posebno u vezi sa nagovetajima o moguem istupanju iz rata Italije iBugarske. Ove i druge sline okolnosti prinudile su srpsku vladu, Jugosloven-ski odbor i druge protagoniste jugoslovenskog ujedinjenja da preduzmu akcijuza raiavanje nereenih unutranjih problema u jugoslovenskom pokretu ida se zaloe za njegovu reafirmaciju u evropskoj i svetskoj javnosti, posebnou saveznikim zemljama.

Prema zamislima N. Paia trebalo je ponovo u ver ava ti Saveznike dasmo mi jedan narod" koji eli ujedinjenje. Pored spoljnjeg faktora, posebno od-nosa sa Rusijom i SAD, Paieva vlada imala je i veliki broj drugih problema(dobrovoljako pitanje, odnose sa Jugoslovenskim odborom, crnogorsko pitanje,tekoe oko Makedonije, neuspeh toplikog ustanka, solunski proces i dr.), kojisu je nagonili na odluniju akciju oko ostvarenja postavljenih ratnih ciljeva.Tako je dolo do konferencije izmeu srpske vlade i Jugoslovenskog odbora,kojom je N. Pai eleo da manifestuje saglasnost pogleda i politike obeju stra-na na jugoslovensko pitanje i da ga internacionalizuje. Konferencija je trajalaod 15. juna do 20. jula 1917. godine, na ostrvu Krfu. Deklaracija doneta na ovojkonferenciji imala je veliki uticaj na dalji razvoj odnosa u jugoslovenskom po-kretu kako u emigraciji, tako i u jugoslovenskim zemljama.

68


5/11

DEKLARACIJA CRNOGORSKOG ODBORA ZANARODNO UJEDINJENJE

Pariz, 11. avgusta/29. jula 1917.Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje, svjestan svojih naci-

onalnih dunosti i onih amaneta istorijske Crne Gore, koji su olieniu njegovoj neprekidnoj borbi za narodno osloboenje i ujedinjenje:

nalazei, da Crna Gora ovim ratom zavruje svoju ulogu kao za-sebna srpska drava i da joj, kao takvoj, dosljedno svemu, predstojisamo ulazak u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca,

prihvata u cjelini deklaraciju predsjednika kr. srpske vlade, g. Ni-kole Paia, i predsjednika Jugoslovenskog odbora, g. Dra Ante Trum-bia, ovlaeno donesenu po jednodunom sporazumu 7. (20.) jula 1917,na Krfu.

Potpuno solidaran sa Krfskom deklaracijom, a uvjeren da izraavaelje srpskoga naroda u Crnoj Gori, Crnogorski odbor za nar. ujedi-njenje produit e rad na ujedinjenju Srba, Hrvata i Slovenaca.

P a r i s , 29. jula (11. augusta) 1917.Predsjednik: Andrija Radovi,

preanji ministar predsjednik i ministar spoljnih poslova ipreanji lan dravnog savjeta.

l a n o v i :

Janko Spasojevi, Milo Ivanovi,nar. pos lanik, pre. min. pravde i lan oblasnog suda.

pre. lan vel ikoga suda. ^ Luka Pi tel ji ,

Dani lo Gatalo, publicista,

pre. min. vo jn i, inspektor min. j o v a n urakovi,vo jn og i gl. intendant crnogorske nar. poslanik,

vojske.

F. ii,Dokumenti, 100.

JUGOSLOVENSKI ODBOR PREDSEDNIKU V ILSONU

Pariz, 9. decembar 1917.

Jugoslovenski odbor pozdravlja radou i neizmjernim oduevlje-njem odluku, to ju je prihvatio Kongres na osnovi Vaega predloga. 3

Jugoslovenski odbor predstavlja s jedne strane sedam mili junaSrba, Hrvata i Slovenaca, same Jugoslovene iste rase i krvi, koji su jopod jarmom Habsburgovaca, a s druge strane milijun i po Jugoslovena,nastanjenih u obim Amerikama i britanskim dominionima, no pogla-v l t o V Sjedinjenim Dravama. Na narod, koji ini kompaktno puan-stvo junih krajeva Austro-Ugarske, od Dunava do Jadrana, hoe da seoslobodi Austro-Ugarske, u kojoj ga dri u ropstvu autokracija Habsbur-govaca, podupirana sredovjenom feudalnom aristokracijom njema-

kom i madarskom. Onako kako je reeno u politikoj deklaraciji odprosloga 20. jula, redigovanoj na konferenciji odranoj na Krfu, izme-

ti kraljevske srpske vlade i Jugoslovenskoga odbora, mi elimo da bu-_ f ^ _ n j e d i n j e n i u jednu demokratsku i ustavnu dravu sa Srbi jom i

dine SAnno si se na o b ' a v u r a t a SAD Austro-Ugarskoj 7. decembra 1917. go- sad su, inae, u rat stupile 1. aprila 1917. objavom rata Nemakoj.


6/11

Crnom Gorom, koje su napuene narodom iste rase, istoga jezika, istihosjeaja, istih moralnih i ekonomskih interesa.

Ujedinjena drava Srba, Hrvata i Slovenaca brojit e 12 milijunadua i bit e dovoljno jaka, da sprijei sve budue navale njemakogaimperijalizma na Balkanu, s kojim je Austro-Ugarska povezala svoju sud-binu i protiv kojega je kao protiv najvee opasnosti po mir i ljudskuslobodu ula Amerika u rat svojom vlastitom inicijativom i bez ikakvo-ga linog interesa.

Amerika moe da bude uvjerena, da e na narod, koji se nalazipod austro-ugarskim jarmom, primiti na svom zemljitu amerike etekao svoje branie i osloboditelje.

Dubokim ganuem, gospodine predsjednie, mi Vam zahvaljujemou ime naega naroda za sve ono, to ste u vaoj poruci izrekli o oslobo-enju potlaenih naroda Austro-Ugarske, a koje se moe ostvariti jedinoonda, ako ovi narodi, a meu njima i na, budu ocijepljeni od autokrat-ske drave. Za ovo se osloboenje bori herojska srpska vojska, a s njomesve divizije jugoslovenskih dobrovoljaca. Mi smo sreni i ponosni, da

e odsada nae ete polaziti u boj u potpunom bratstvu, rame uz rame,sa sjajnim etama zvjezdanoga barjaka, a za slobodu naroda, malihkao i velikih, i za budue dobro itavoga ovjeanstva.

Za Jugoslovenski odborpredsjednik Dr. Ante Trumbi.

F. ii.Dokumenti, 106.

KOMITET SRPSKE SOCIJALDEMOKRATSKE PARTIJE UFRANCUSKOJ KONFERENCIJI LABURISTIKE PARTIJE U

NOTINGEMUPariz, 24. januara 1918.

. . . Kao socijalis tiki predstavnici naih okupiranih i porobl jen ihzemalja od strane Austro-Ugarske mi zahtevamo za na narod punopravo kao to ga imaju drugi. Mi protestujemo protiv svakog koji hoeda ostavi jugoslovenski narod u austrougarskom ropstvu. Vie od 30.000streljanih, obeenih, mrtvih u austro-ugarskim zatvorima samo za vre-me rata, izjave jugoslovenskih poslanika u austrijskom parlamentu, re-zolucije svih graanskih i socijalistikih partija daju dosta dokaza za

volju naeg naroda da bude slobodan i nezavisan.Mi verujemo da engleska radnika klasa nee potpisati ropstvonae nacije i da meusavezniki socijalizam nee izdati socijalistikeprincipe.

JankoviKrizman,Graa,53.

JUGOSLOVENSKI ODBOR SOVJETSKOJ MIROVNOJ DELEGACIJI UBREST-LITOVSKU

London, februara 1918.

Poriemo austro-ugarskoj delegaciji pravo, da zastupa jugoslo-venske zemlje, u kojima ive Srbi, Hrvati i Slovenci, na pregovorima omiru. Grof Czernin i njegovi mandanti nijesu nego nasilnici, koji tlae

jugoslovenski narod. U austro-ugarskoj delegaciji nema predstavnika Ju-goslovena i Ceha, ma da su to njihovi predstavnici u bekom Parlamen-tu izrijekom zahtijevali. Ta delegacija ne p r e d s t a v l j a potlaene narode


7/11

Austro-Ugarske, nego samo despotske vlade Bea i Pete. Ustav austro-ugarski, na koj i se pozi vl je grof Czernin, nij e nego fi kc ij a i prevara . ..

Za Jugoslovenski odborDr Ante Trumbi

predsednik4

A. Mandi,Fragmenti,246.F. ii,Dokumenti, 124125.

MEMORANDUM AMERIKIH CRNOGORACA PREDSEDNlKUVILSONU

Majaavgusta 1918.

. . . U svrhu ostvarenja naih narodnih aspi rac ija , prvo kabinet g.Andrije Radovia, a zatim g. Mila Matanovia podnijeli su Kruni tea-jem 1916. i 1917. godine dovoljno obrazloene predloge o nunom je-dinstvu Crne Gore sa Srbijom i ostalim naim pokrajinama na Sloven-skom Jugu, naglasivi joj, da bi inae naa ua otadbina u najskorije

vrijeme presuena bila na politiku, moralnu i ekonomsku sm rt) gto isvi mi znamo i uviamo. No, naalost, Kruna je oba dva tak-0 vanai rodoljubiva predloga odbila, stojei i dalje na stanovitu separatizmaCrne Gore. Takvo dranje i poslije izvrene kapitulacije jedan je odnajveih ataka na naa narodna prava, na nau zdravu nacionalnu svi-jest i savjest.

Na osnovu svega izloenoga, a koristei se proklamovanim princi-pom od strane naih monih Saveznika: Sloboda i samoopredjeljenjenaroda", najenerginije zahtijevamo bezuslovno ujedinjenje Crne Goresa Srbijom i ostalim srpskim, hrvatskim i slovenakim pokrajinama, u

jednu nerazdjeljivu demokratsku dravu, gotovi na sve rtve uz nauviteku brau i saveznike za ostvarenje te ideje.

Pravim predstavnikom tenja i elja srpskoga naroda iz Crne Gorepriznajemo Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje u Parizu", ijismo program primili za svoj, tim prije to je isti potpisao Krfsku De-klaraciju, koju najoduevljenije pozdravljamo kao izraz vrhovne tenjesvih Srba, Hrvata i Slovenaca .. .

Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje.New-York, 15. (28.) maja 1918.

F. ii,Dokumenti,136137.

DEKLARACIJA SRPSKE VLADE

Krf, 30/17. marta1918-Gospodo Narodni Poslanici,Od naeg poslednjeg sastanka, pa do danas, desili su s m n o S

dogaaji, koji su znatno izmenili optu vojno-politiku situaci]11-

4 Pobeda oktobarske revolucije u Rusiji i poznati sovjetski dekn'1

oa o. novembra 1917. izazvali su ubrzo talas antiratnih d e m o n s t r a c i j a

^ j . d a

zatr z a r a e n i m zemljama. 27. novembra sovjetska vlada pozvala je sve ^l j en j ena H06 m i r b e z aneksija, ratne odtete i priznaju pravo na samoopl ln e s{i elaroda. Antanta nije prihvatila poziv ali su se na njega odazvale C e n i k u p ^ .stioTi SU. z a P e I e pregovore sa Rusijom 3. decembra 1917. u Brest-Litobra 1917.Ov Ut-'e s P r a z u m 0 obustavljanju neprijateljstva poev od 7. decen[.jU svoj co u Pnliku iskoristio je Jugoslovenski odbor za meunarodnu afirma;

ganizacije i za jugoslovensku propagandu. L

71


8/11

Jedan od naih najjaih Saveznika povukao se s bojnog polja, dok] i a iTl je.' e u tim, jedan drugi, tako isto jak, Saveznik, priao u pomo,i ako jo ne celokupnom svojom snagom.

Ta dva krupna dogaaja, pored mnogih drugih sitnih, izmenila suu mnogom situaciju, koja je postala pre godinu i neto vie dana, kadaje Nemaka predlagala zakljuenje asnog mira za obe ratujue stra-ne". Nemaka je jo tada bila stekla uverenje da ne moe pobediti svo-je neprijatelje oruanom snagom, ve da e j o j biti potrebno pribei

i drugim sredstvima, kojima se i ranije sluila, samo u mnogo manjojmeri.

. . . Ali, velika i slobodna Amer ika nij e ekala na taj dogaaj , pada se rei ui u rat protiv Nemake, koja iznad principa prava i pravicestavl ja princip grube sile. . . . One su zbog toga stupile s vom sv oj omsnagom u odbranu civilizacije, u odbranu slobode i narodnog samoopre-deljenja i na taj nain popunile su unekoliko onaj nedostatak vojnesnage, koji je doao kao posledica ruskog rastrojstva i povlaenja sbojnog polja.

. . . Srpski Nar od, ko ji je podneo na jve e rtve i koj i je dao sjaj -

ne dokaze svoje saveznike vernosti i lojalnosti, moe biti uveren, da eposle pobede njegove rtve biti i nagraene; da e njegove tenje i nje-govi ideali biti ostvareni, ako samo i dalje bude davao dokaze svojihgraanskih i vojnikih vrlina i ako se bude uvao intriga, koje bi bileupuene na rastrojavanje njegove jednodunosti i sloge u odbrani in-teresa troimenog srpskog naroda.

Pada svima u oi, da je u poslednje vreme Austro-Ugarska naroi-to pojaala svoje intrige i svoje klevete protivu Srpskog Naroda. Ona jena ime, poela iriti na zapadu Evrope lane vesti o tome, kako Srbijapokuava, da tajnim putem doe do pregovora o separatnom miru saAustro-Ugarskom.

. . . Mi ne traimo tue zeml je ; mi traimo samo ono to je nae;traimo da se ukine ropstvo narodnosti, kao to je ukinuto ropstvo li-nosti. Mi traimo jednakost velikih i malih naroda, slobodu i bratstvosvih narodnosti; traimo pravi i trajni mir za sve narode; traimo onoto mora doi docnije, posle ponovnog krvoprolia, ako ne doe sad;

jer mi traimo ono to je skopano sa razvitkom kulture i oveanstva;traimo slobodu i ujedin jenu Jugoslaviju; pov raaj Alzasa i LorenaFrancuskoj, vaspostavljanje nezavisne Belgije, vaspostavljanje ujedinje-

ne eke i ujedinjene Poljske Kraljevine, koje su intrige i germanskasila razruile; traimo prisajedinjenje Talijana Italiji, Rumuna Rumu-niji i Grka Grkoj, to sve daje najvee i najvre garancije za budu-i pravedni i stalni meunarodni mir i za napredak svetske civilizacije.

To su ciljevi rata naih Saveznika i nas. Oni su osnovani na slo-bodi i jednakosti velikih i malih naroda, na pravdi i na principu naro-dnog samoopredeljenja. Ti su ciljevi humani, uzvieni i pravedni, i unjima se oliava ivot i razvitak celokupne kulture; oni sadre u sebione uzviene ideale, koji potiu iz due i oseanja moralnosti i pojedi-naca i naroda i koji moraju pobediti grubu silu izvesnih zastarelih dr-

ava, kao to su prologa veka pobedili grubu silu linosti.Neka je, dakle, slava i hvala svima onima narodima, koji se bore

za slobodu i pravo narodnog samoopredeljenja, za pravedni trajni me-meunarodni mir!


72


9/11

72

CIRKULARNA DEPESA N. PAIA

Krf, 15/2. aprila 1918.

Saznajemo da se vode pregovori izmeu naih saveznika da li tre-ba priznati da su narodnosti u Austro-Ugarskoj nezavisne i slobodne iline. Po naem shvatanju i poznavanju stvari u Austro-Ugarskoj drimoda e to priznanje i program ojaati oevidnost narodnosti i pomoistruju u Austro-Ugarskoj koja radi na tome da narodi dobiju pravo sa-

moopredel jen ja. To e pomoi rastrojstvu vojnike Austro-Ugarske.Zato treba potpomagati taj predlog da se to pre ostvari.


N. PAI J. JOVANOVIU

Krf, 11. jula/28, juna 1918.

Vaington ja vl ja pod 26.(9. V I I ) : U vezi sa telegramom M> 646o priznanju jugoslovenske organizacije kao to su saveznici uinili saekom i poljskom. Molim javite mi telegramom vae miljenje kao i

da li ste preduzel i korak u smislu toga. Na po lo a j treba regulisatikako ne bismo izostali iza eha i Poljaka". Tim povodom odgovoriosam poslaniku sledee to i vama dostavljam kao uputstva: Srbiji trebapriznati pravo zastupanja svih J.(ugo) Slovena t.j. Srbo-Hrvata i Slo-venaca koje njoj priznaju nai saveznici u Evropi. Drugo je eka iPoljska, one imaju svoga slobodnog narodnoga predstavnika koga tre-ba, nai saveznici priznaju njihove organizacije kao predstavnike nji-hovih naroda. Srbija, zatitnik i predstavnik Jugoslovena, koji ele dase oslobode i ujedine sa Srbijom. Zbog toga treba uvati se koraka irei koje bi ile na to kao da Srbije nema i kao da bi trebala traiti neku

organizaciju koja bi predstavljala Srbo-Hrvate i Slovence. Iz ranijih mo-jih telegrama N 2367 i Ng 2539 mogli ste videti Vladino gledite iupravljati se u svome radu prema njemu." Molim potvrdite prijem ovo-ga telegrama.5


DEKLARACIJA MAKEDONACA

Voden, krajem jula 1918.U ime Makedonaca (Makedonskih Slovena) kako onih u grani-

cama Srbije, tako i onih van nje dajemo sledeu deklaraciju:1- Niko ne osporava da su Makedonci (Makedonski Sloven i) jugo-

slovensko pleme, a to je i oseanje i miljenje svih Makedonacabez razlike.

2- Kao Jugoslovensko pleme solidarni smo, sa svim tenjama jugo-slovenskim i usvajamo Krfsku Deklaraciju od 1917. godine. e-limo i mol im o da se K rf ska Deklaracija dopuni u tome, da obu-hvati celu Makedoniju i sve Makedonce.

Sledstvo usvaj amo jed instvo sa ostalim Jugoslovenima na osnovidemokratskog ureenja sa dinastijom Karaorevia na elu.

4- Prema tome elimo, da i mi Makedonci imamo svoje predstavni-ke u Jugoslovenskom odboru, te preklinjemo odbor da proiri

Pair 5 -J' J o v a n o v i Je b i o Poslanik Kraljevine Srbije u Londonu. Uputstvo N.goslnf l z r a a v a s t a v Srbije oko problema priznanja jugoslovenskog odbora i Ju-ored 12 Austro-Ugarske za savezniku stranu silu Antante. Ovo pitanje bieF m e t spora izmeu Odbora i N. Paia sve do kraja rata.


10/11

svoj obim primajui i predstavnika Makedonaca van granice Sr-bije kao to su uli u odbor i predstavnici ostalih Jugoslovenskihoblasti koje su van granica Srbije.6

JovanoviKrizman,Graa,238.

IZJAVA N. PAIA LISTU MORNING POST"

London, 17. oktobra 1918.

Srpska e se vlada odluno drati Krfske Deklaracije. Ona ne vodi,ne eli niti namerava voditi imperijalistiku politiku, jer je demokrat-ski srpski narod stavio sve na kocku, da se oslobodi od austrijskog im-perijalizma. Srpski narod ne moe da eli da zauzme dominantan po-loaj u buduem kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca.

. . . Krfska je deklaracija stoga dokaz, da Srbija i Srbijanci ne elenikakvog dominantnog poloaja u buduoj narodnoj zajednici, ako bu-demo tako sretni, da tu zajednicu ostvarimo . . . Misao o jedno j federa-tivnoj dravi Srba, Hrvata i Slovenaca bila je tako isto zabaena u toku

krfskih veanja, jer ne moe biti pitanje, kako da se obelee graniceizmeu ovih grupa jedne iste nacije, osim ako se to ne bi postiglo kak-vim sistemom iseljavanja i doseljavanja, kojim bi se rastavili razni ele-menti, to su sada ispremeani na najzapleteniji nain. Ali osim velikihtehnikih tekoa, da se odrede granice izmeu Srba i Hrvata s jedne,a Hrvata i Slovenaca s druge strane, postojali bi jo i drugi politiki ob-ziri, da se odbaci misao o federativnom sistemu i da se primi ideja ojednoj jedinstvenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, koja bi sho-dno Krfskoj deklaraciji poivala na irokoj bazi lokalne autonomije(local self gove rnment) .

. .. Ovim sveano i zjav ljuj em, da S rbi ja smatra svoj om nacional-nom dunou, da oslobodi Srbe, Hrvate i Slovence. Kad budu slobodni,bie im priznato pravo samoopredeljenja, t.j. pravo da slobodno izjave,da li ele da se pridrue Srbiji (?) na osnovu Krfske deklaracije ili eleda stvaraju male drave kao u dalekoj prolosti. Skladno onome, toprethodi, ne samo to ne elimo da vodimo imperijalistiku politiku,nego mi ne emo ak ni to, da ma kojim nainom ograniimo pravo sa-moopredelenja Hrvata i Slovenaca ili da ostanemo do kraja pri Krf-skoj deklaraciji, ako bi to bilo protivno njihovoj elji. Izjava jugoslo-venskog parlamentarnog kluba svedoi, da smo svi suglasni u naimeljama i tenjama odnosno nae narodne budunosti, a dogaaji e topotvrditi skoro na jedan jo sveaniji nain.JankoviKrizman,Graa,366367.

6 Deklaracija je, navodno, nastala krajem jula 1918. u Vodenu, a njen au-tor bio je sanitetski pukovnik srpske vojske . urevi, s kojim je u vezi bioi srpski propagandist za Makedoniju, profesor Risto Hadi-Takovi. Deklara-cija je oigledno motivisana interesima i programom srpske vlade, koja je premashvatanjima i politici njenog predsednika N. Paia smatrala makedonsko pi-tanje, jednako kao i crnogorsko, unutranjim problemom Srbije. Meutim, to-

[ kom itavog rata makedonsko pitanje se ispoljavalo kao sloeniji problem. Bu-garske pretenzije na Makedoniju bile su stalna opasnost. Srpska vlada uzvraala

je punim zalaganjem za ouvanje Makedonije u granicama Srbije, odnosno bu-due jugoslovenske drave, pri emu nije uvek birala sredstva da ovaj cilj os-tvari. Pored represivnih mera prema makedonskim nacionalnim borcima, predu-zimane su i one propagandno politike, kakva je bila i odluka regenta Aleksandt-ra u decembru 1915. da se makedonsko stanovnitvo izjednai u pravima saSrbima u Srbiji.


11/11

PROGLAS CRNOGORSKOG KRALJA NIKOLE

Neji kod Pariza, 7/20. oktobra 1918.

JUGOSLOVENIMABrao!

Kad sam doznao danas za muevski i pravedni odgovor velikogaPredsjednika Amerikih Drava naem vjekovnom neprijatelju Austri-

ji; kad sam vidio proglaeno pravo slobode i ujedinjenja Jugoslovena,

uzbudio sam se od radosti pred pravdom, uinjenom onima od naegaplemena, koji su za to stradali i muili se u Domovini i izvan nje. Kadsam, krajem jula 1914., objavio rat Austriji, rekao sam: Trem maza ujedinjenje Jugoslovena". Borih se do ivota i skrhana maa, paipak, evo, Bogu slava, vidjeh ostvarenje mojih zamisli, vidjeh Jugosla-viju jedru, osloboenu. Zamiljam je ve veliku, naprednu i prosvijee-nu, kako se razvija u demokratskom duhu na udivljenje civilizacije i slo-bodnih ljudi. Evo me, brao, danas kao vazda s vama i uz vas.

Jugoslavija ne moe se zamisliti bez svih Slovenaca, Hrvata i Srba.U naoj Crnoj Gori, dobro znate, od davnina ive najbolji Srbi i

Jugosloveni. Nj ihova prolost, njihove muke i njihove borbe poznatesu cijelom svijetu kao i vama. Nema naroda koji je pretrpio toliko mukai jada u borbi za dragu slobodu.

Brao sa najveim zanosom, radou i oduevljenjem danas sve-ano izjavljujem da elim a uvjeren sam da istu elju ima i sav mojvjerni narod u Crnoj Gori da i naa mila Crna Gora bude sastavandio Jugoslavije, da asno ue u jugoslovensku zajednicu, kao to je as-no i do kraja za nju ratovala i stradala. elim, da se sloimo i bratskiuredimo u jugoslovensku konfederaciju, u kojoj e svak sauvati svojaprava, svoju vjeru, uredbe i obiaje, i u kojoj niko nee smjeti name-tati prvijenstvo, ve svi da budemo jednaki u edrim njedrima majke

Jugoslavije, te da svak bratski i slono radi na njenu napretku i veli-ini u drutvu slobodnih i prosvijeenih naroda.

Raduj se, majko Jugoslavijo, ovome doivljenome danu i ti u njoj,Narode, oko ponositih naih gora Triglava, Velebita, Biokova i Lovenagore, i one lijepe svete srpske Fruke Gore, Avale, Romanije i Velea!I radujmo se vaskrsu nezavisnosti brae Ceho-Slovaka i mnogo napa-enih Poljaka! Zaelimo podizanje Rusije od stranoga njenog pada,da se brzo osvijesti i ispravi, i da vidi nas, svoju mlau brau, sjedi-

njenu i radosnu u steenoj slobodi!Pozdravimo skori povratak Alzasa i Lorena velikoj i blagorodnojim Otadbini! Slavna Italija ubrzo se zagrlila sa potlaenom djecom.Neka zlatna sloboda sijne svijema koji su za njom eznuli.

Pozdrav svoj dragoj brai Jugoslovenima od strane dugonapae-nog, a danas najsrenijeg i najradosnijeg Jugoslovenina Kralja CrneGore.

ivio predsjednik Vilson!iv jel i Saveznici! N I K O L A s.r.

Ministar Unutranjih Poslova,Predsjednik Ministarskog Savjeta , zastupnik Ministra Vo jnog

Ministar Spo ljnih Poslova Niko Ha jdukovi s.r.Evgeni je Popovi s.r. Ministar Prosv jet e i Crkvenih Poslova,

Ministar finans ija i Graevina Zastupnik Ministra Pravde

M. Vujov i s.r. D-r Pe ro . o s.r.GIa$ Crno orca 21 oktobar 1918

jugoslavensko pitanje

Documents

Transcript of jugoslavensko pitanje