Constitution Building Primers

Judicial Appointments

© International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး

လမးညႊနစာအပသည ႏငငတြငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

တညေဆာကေရးႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပျပင

ေျပာငးလေရးလပငနးမားက ပပးရနအတြက (၁)

ျပညသမား၊ အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရး

ပါတမား၊ ဌာနဆငရာမားႏင လႊတေတာအမတမား

အတြက အေျခခဥပေဒႏငစပလဥးၿပး ကယျပန႔စြာ

ေလလာႏငေစရန (၂) အစးရအတြငးအဖြ႔အစညးမားႏင

အျခားျပငပမပါ၀ငေဆာငရြကသမားကလညးေကာငး

မြန၍ သတငးအခကအလကစလငၿပး ေဒသတြငးဆး

ျဖတခကခမတမညသမားအတြက ေဒသႏင လက

ေလာညေထြမႈရေစေသာအေထာကအပမားက ကည

ပပးရနတ႔ ျဖစပါသည။ လမးညႊနစာအပသည ဤ

အေၾကာငးအရာအား စတငေလလာေသာ စာဖတ

ေသာသမားအတြက မတဆကအျဖစလညးေကာငး၊

အေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငးအတြက ဗဟသတႏင

အေတြ႔အႀကမား ေ၀မလကရေသာ သမားအတြက

ျပနလညၾကညရႈႏငေသာ မတတမးအျဖစလညးေကာငး

ပေဖာထားပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တည

ေဆာကသမားအတြက လကေတြ႔ကေသာ ေရြးခယမႈ

မားက က႑အလက စစဥတကေရးဆြထားၿပး ရႈပ

ေထြးေသာ အေၾကာငးအရာမားအတြက လငျမနၿပး

လြယကေသာ နညးလမးမားက ရငးလငးတငျပႏင

ေစရန ရညရြယပါသည။

International IDEAဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာ အကအည

ေပးေရးႏငငတကာအဖြ႕အစညး(International IDEA)

ဆသညမာ ကမၻာအႏ႔အျပားတြင ေရရညတညၿမေသာ

ဒမကေရစထြနးကားလာေစေရးအတြက ကညေပးရန

ရညရြယခကျဖင တညေထာငထားေသာ အစးရမားအ

ၾကားပးေပါငးဖြ႔စညးထားသည အဖြ႔အစညးတစရပ

ျဖစသည။

• ဤသငပနးႀကးတြငအေျခခဥပေဒဆငရာဒမကေရစစနစတြငတရားသႀကးမား ခန႔အပေရးအတြက အသးျပသည

စနစမား ပါဝငပါသည။

• သကေမြး၀မးေကာငးဆငရာ တရားသႀကးမား၊ သးျခားလြတလပသည ေကာမရငတစခမ ခန႔ထားျခငး၊ ဥပေဒျပေရး

ႏငအပခပေရးတ႔မ အျပနအလနပးေပါငးေဆာငရြကမႈျဖငသ႔မဟတ ကယစားျပ၍ ခန႔ထားျခငးစသည အသးမား

သည ေရြးခယခန႔ထားသညနညးလမးစြာမားက ေဆြးေႏြးထားပါသည။

• တရားစရငေရးသည ဥပေဒက အဓပၸါယဖြငဆၿပး သးျခားအေျခအေနကစၥရပမားတြင အသးခေဆာငရြကပါသည။

တရားဥပေဒစးမးေရး၊ ဒမကေရစစနစ၏ အေျခခဥပေဒဆငရာ အမန႔အာဏာအားေကာငးၿပး ခငခႏငေရးအတြက

လြတလပေသာ၊ ႏငငေရးအရ ဘကလကမႈကငးမေသာ၊ ရးသားၿပးကၽြမးကငမႈရေသာ တရားစရငေရးလအပပါသည။

သ႔ျဖစ၍ အဆပါလအပခကမားနငကကညမည တရားသႀကးမား ေရြးခယသတမတျခငးဆငရာ နညးလမးမားသည

အေရးႀကးပါသည။

• စဥးစားရမညအခကမားမာ (၁)တရားစရငေရး အေနျဖင အပခပေရးႏင ဥပေဒျပေရး၊ ပါတႏငငေရးႏင ပဂၢလေရး

အကးစးပြားမားမ သးျခားလြတလပစြာရပတညႏငေရး၊ (၂) တရားစရငေရးတြငအထးသျဖင ကားမေရးရာ၊ အဆင

အတနး၊ တငးရငးသားေရးႏင မးရးဘဇကအေျခခ၍ ကယစားျပႏငမႈႏင အားလးအကး၀ငမႈရေရး (၃) တရား

သႀကးမားသည ၎တ႔၏လပငနးတာဝနမားက ထမးေဆာငႏငရနအတြက အရညအေသြးနင အရညအခငး ျပညဝမႈ

ရေရးတ႔ ပါဝငပါသည။

• တရားမဥပေဒမားဆငရာ တရားစရငပငခြငသည ေရြးခယထားသည သ႔မဟတ ကယစားျပခန႔အပထားသည

အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရးႏင ေအာကေျခအဆငမားတြင ဗရကေရစလမးေၾကာငးအရ ဖြ႔စညးထားသည

အသကေမြးဝမးေကာငးဆငရာ တရားစရငေရး ျဖစေလရသည။

• ေရးထးတမးဥပေဒ ဥပေဒမားဆငရာ တရားစရငပငခြငသည တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပမႈဆငရာ အဖြ႔

အစညးမားေပၚတြင မားစြာမတညပါသည။

၂၀၁၄ ခႏစ၊ ၾသဂတလ

International IDEA | Constitution Building Primers

တရားစရငေရးသည ႏငငသားတစဥးခငးစ၏ လြတလပခြငႏင အသကရငေနထငမႈက အကး သကေရာကေစမည အခြငအာဏာက အသးျပျခငးျဖစပါသည။ ေကာငးမြနစြာအလပျဖစသည တရား စရငေရးသည တရားဥပေဒစးမးေရးႏင အေျခခလ႔အခြငအေရးမားက ကာကြယေစာငေရာကႏငရန အေရးႀကးပါသည။

အဆပါလပငနးရပမားက ျပညဝစြာ ေဆာငရြကႏငရနအတြကတရားသႀကးမားသည အရည အေသြးျပညဝကၽြမးကငရမည၊ ႏငငေရးအရ ဘကလကမႈကငးရမညျဖစၿပး ၊ အပခပေရး၊ ဥပေဒျပေရး သ႔မဟတ အျခားအစးရ သ႔မဟတ ပဂၢလကအကးစးပြားမားမ လႊမးမးျခငးကငးၿပး လြတလပစြာ ေဆာငရြကႏငရပါမည။

ဒမကေရစစနစဆငရာ တရား၀ငအသအမတျပခရမႈက မပကစးေစရနထနးသမးလ၍ အဆပါ အခြငအာဏာမားက အသးျပလင တရားစရငသမားသည လ႔အဖြ႔၏ အေျခခကသည တနဖးထားမႈမား က ရငးလငးစြာနားလည သရၿပးေဖာထတေဆာငရြကရန လအပပါသည။ ျပညသလထ၏ သေဘာထား အျမငမားက တန႔ျပနေဆာငရြကရနလအပၿပး၊ ကၽြမးကငပငႏငမႈႏင သမာသမတကမႈတ႔ျဖင တာ၀နခ ေဆာငရြကရနလအပပါသည။

တရားစရငေရးဆငရာ အခြငအာဏာက မတစြာအသးခေဆာငရြကရာတြင ဆန႔ကငဘက သေဘာတရားမားအား မတစြာေဆာငရြကရနလအပပါသည။ ပထမဥးစြာ တရားစရငေရးသည အပခပ မႈဆငရာဝငေရာကပါဝငစြကဖကမႈ၊ တစဘကသတဖအားေပးမႈမားႏင အခြငအာဏာရရလမႈမားမ ကငးလြတၿပး ဒတယအခကအေနျဖငတ႔ျပနေျဖရငးမႈမား၊ ပေရာဖကရငနယ ပသမႈႏငတရားစရငရာတြင ပဂၢလေရးသမာသမတရမႈတ႔လအပပါသည။ Ginsburg (၂၀၀၃: ၄၂)တြင ေဖာျပထားခကအရ ေရြးခယ ခန႔အပမႈနညးလမးမားသည တရားသႀကးမားက ေရတႏငငေရးဖအားေပးေဆာငရြကမႈမားမ လြတ ကငးႏငရနႏင တာဝနယမႈ၊ တာဝနခမႈမားရေစရန ေဆာငရြကႏငပါသည။

ထ႔ေၾကာငဤသငပနးႀကးတြင အေျခခဥပေဒ၊ ဥပေဒႏင သေဘာတညခကဆငရာ ကငသးမႈမားတြငေဖာျပပါရသည တရားသႀကးမားေရြးခယခန႔ထားျခငးဆငရာ ဥပေဒမား၊ လပငနးစဥမားႏင နညးစနစမားသည အဆပါရညရြယခကက ေရာကရေအာင မညသ႔လပေဆာငသနညးဆသညက ထညသြငးေဆြးေႏြးထားပါသည။

ျခြငးခကမားႏင ေရာေထြးမႈမား မားစြာရေသာလညး ကမၻာေပၚရ ဥပေဒစနစအမားစသည တရားမဥပေဒ သ႔မဟတ ေရးထးတမးဥပေဒ အပစတစခခႏင သကဆငပါသည။ အဆပါ မးတ စနစခသည ယဆခကမား၊ ထငျမငခကမားမတၾကသညအတြက တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးမားနငစပလဥး၍ အေျခခဥပေဒေရးဆြသမားအတြက ေရြးခယခကႏင ကန႔သတခက အမးမးကေပးပါသည။ ဥပမာ တရားမဥပေဒစနစတြင တရားသႀကးမားသည ကၽြမးကငမႈအဆငဆငရရရနလအပၿပး အစးရဝနထမးမားနင သေဘာသဘာဝခငးတညၿပး အသကငယရြယသမားက ေရြးခယ ခန႔အပကာ အရညအခငးစစစာေမးပြမားျဖင စစေဆးအကျဖတေလရၿပးတစခါတစရတြင အဆငျမင ဥပေဒေရးရာ ေလကငမႈသငတနးမားကလညး ပ႔ခေပးပါသည။ တရားမဥပေဒကငသးသည ႏငငအခ႕

Judicial Appointments | August 2014

တြင တရားသႀကးမားအတြက စႏႈနးသတမတခကမားမာ တရားစရငေရးတြငသာတစဘ၀လး လပေဆာငျခငးျဖစၿပး တစျခားႏငငမားတြင တရားစရငေရးႏင ေရ႕ေနလပငနးမားအၾကား ေျပာငး ေရြ႕ေဆာငရြကႏငပါသည။

အပခပေရးအဖြ႔အေနျဖင တရားသႀကးမားအား ကစၥရပမားေပၚတြင မညသ႔ဆးျဖတရနေျပာၾကားျခငးႏင ၎တ႔ဆးျဖတၿပးသည ကစၥရပမားအေပၚတြင ၾကားဝငစြကဖက ျခငးမ ေရာငၾကဥရမညသာမကရညရြယသတမတထားသညကစၥရပမား သ႔မဟတ အမားႏငသကဆငသည က႑မားတြင အပခပေရးအဖြ႔၏ တကရကမဟတသည ဖအားေပးမႈမားသည တရားေရးဆငရာဆးျဖတခကမားႏငပတသကၿပးမလလား အပသည ညႊနၾကားခကမားျဖစပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ အပခပေရးအဖြ႔မ တရားသႀကး မား၏ ကယပငလြတလပခြင ျဖင ဆးျဖတျခငးမားက တကရကေသာလညးေကာငး၊ သြယဝက၍ေသာလညးေကာငး ထနးခပျခငးက ကန႔သတေဆာငရြကရပါမည။Lord Hope of Craighead(စေကာတလနႏငင၊ Court of Session၏ ယခငသမၼတ)၊ ၂၀၀၂ခႏစ။

ေရးထးတမးဥပေဒဥပေဒစနစတြင တရားသႀကးမားအား ပဂၢလကလပငနးမားမ ပမကၽြမးကငသညေရ႕ေနမားထမ ေရြးခယခန႔အပႏငပါသည။ ဥပေဒကစၥမားတြင ေအာငျမငစြာ လပေဆာငႏငမႈ ေပၚ မတညၿပး၄ငးတ႔က ခန႔အပႏငပါသည။ သ႔ရာတြင စာေမးပြစစေဆးျခငးမား ျပလပေလမရဘ အခငးခငး ေလလာအကျဖတျခငးျဖင ေဆာငရြကႏငပါသည။

တရားေရးမ႑င အဖြ႔အစညးမား၏ လြတလပစြာရပတညႏငမႈတရားစရငေရး၏ လြတလပစြာရပတညႏငမႈက တရားဥပေဒစးမးေရးကအာမခႏငမည အခြင

အာဏာမားကခြျခားထားေသာ အစအစဥတစရပ အျဖစနားလညလကခႏငပါသည။ အေျခခအကဆးအဆငမာအဆပါအခကသည တရားေရးဆငရာအခြငအာဏာမားႏင အပခပေရးဆငရာ အခြငအာဏာ မားအၾကား အဖြ႔အစညးဆငရာ သးျခားခြျခားထားရန လအပပါသည။ (Plank ၁၉၉၆) ထနညးတစြာ ႏငငသားအခြငအေရးႏင တာဝနမား သ႔မဟတ ျပစမႈဆငရာ စြတစြခကမားက ဆးျဖတရာတြင လတငးသည လြတလပၿပးဘကလကမႈကငးမသညခးရးျဖင အမားေရ႕တြင တရားမတစြာ ၾကားနာ ေဆာငရြကရနႏငရန အခြငအေရးရပါသည။ (ဥေရာပ လ႔အခြငအေရးသေဘာတညခက၏ ပဒမခြ ၆)။ အကယ၍ အပခပေရးအဖြ႔သည တရားေရးဆငရာ စရငဆးျဖတမႈမားက ေကာလြနျခငး၊လကနာ ေဆာငရြကမႈအားနညးျခငး သ႔မဟတ ၎တ႔၏ ထနးခပမႈေအာကတြင အထးတရားရးက တညေထာငဖြငလစေဆာငရြကျခငးစသညျဖင တရားစရငေရးဆငရာ လပငနးစဥမားက ၄ငးတ႔ဆႏၵအတငး ၀င ေရာကစြကဖကႏငလင လြတလပမႈက ထခကႏငပါသည။

ပဂၢလေရးဆငရာ လြတလပမႈနင ဘကလကမႈကငးေသာ တရားသႀကးမားတရားစရငေရး၏ လြတလပမႈသည တရားသႀကးတစဥးခငးစ၏ ေၾကာကရြ႕စတ၊ အကပကငမႈ၊

ခးျမငျခငးခရမႈ၊ သ႔မဟတ တရားသႀကးမား၏ ေဆာငရြကခကမားက ပကစးေစမည အျခားမညသည

International IDEA | Constitution Building Primers

လြနကသည လႊမးမးမႈမားမဆ လြတကငးႏငရပါမည။အာဏာရငဆနစြာေဆာငရြကသည ႏငငအမားစတြင တရားသႀကးမားသည အာဏာရငမား

၏ဆႏၵမ သြယဖယလပေဆာငလင ၄ငးတ႔၏အသကရငရပတညေရးအတြက စးရမရႏငပါသည။ တရားသႀကးမားအားအလြနဆးဝါးစြာ လပေဆာငျခငးမရေသာလညး အစးရအေနျဖင အပခပေရးအား တရားသႀကးမားက ကးႏြေစမည အလြနတရာမျပငးထနသည ေဆာငရြကခကမားက ကငသး ေဆာငရြကႏငပါသည။ ဥပမာ အပခပေရးမ တရားသႀကးမားက စတတငးကေရြးခယခန႔အပျခငးႏင ထတပယျခငးမားျပႏငျခငး၊ လစာမားက သတမတေပးျခငးစသည အခြငအာဏာမားရႏငၿပး ၎တ႔၏ အနာဂတရာထးတးျမငျခငးအတြက အခြငအေရးမားက ျပျပငေျပာငးလႏငျခငး အာဏာရငဆနစြာ တရားရးေျပာငးလႊတာ၀နထမးေဆာငေစျခငးတ႔ ျပလပႏငပါသည။

အဆပါ တရားေရးဆငရာလြတလပမႈက စနစတကဆန႔ကငျခငးအျပင သးျခားကစၥရပတစခႏင ပတသတ၍ တရားသႀကးမား၏ ဘကလကမႈမရျခငးႏငပတသတ၍လညး စြပစြေျပာဆခရႏငပါသည။ ဥပမာ တရားသႀကးတစဥးသည တညသည ကစၥရပတစခတြင တရားလေရ႕ေနအျဖစ ယခငက ေဆာငရြကချခငး သ႔မဟတ တစဖကေသာ အဖြ႔အစညးႏငပဂၢလေရးအရ ဆကႏြယမႈမားရႏငပါသည။ အကးဆကအေနျဖင တရားစရငေရးဆငရာ လြတလပမႈသည အဆပါတရားသႀကးမားအားဥပေဒ ဆငရာအဓပၸါယေကာကယမႈ၊ အသးခေဆာငရြကမႈမားတြင လမးလြသြားေစေအာင တြနးအားေပးႏင သည အပခပေရးဆငရာ၊ စးပြားေရးဆငရာ၊ ပဂၢလေရးဆငရာ သ႔မဟတ လမႈေရးဆငရာ ဖအားေပး ေဆာငရြကမႈမားမ တရားဥပေဒစနစအရ ကာကြယေစာငေရာကရနလအပပါသည။(Plank ၁၉၉၆:၇)

တရားေရး၏ တရားဝငအသအမတျပခရမႈတရားစရငရာတြင ပမထေရာကမႈရေစရနအတြက တရားစရငေရးအား တရားဝငအသအမတ

ျပခရရနလအပပါသည။ တရားစရငဆးျဖတမႈမားျပလပရန လပပငခြငႏငတာဝနမားက ရရႏငမည လအမားကကယကယျပန႔ျပန႔ လကခမႈျဖစပါသည။ တရားေရးအေနျဖင အျခားအဖြ႔အစညးမားႏင တစျခားမကလးမားမ သးျခားရပတညႏငမႈသည အဆပါတရား၀ငျဖစမႈအတြက မရမျဖစ လအပ ပါသည။ သ႔ရာတြင ျပညစမႈမရပါ။ တရားေရးအေနျဖင ႏငငေရးအရဘကလကမႈကငးျခငးနင တာဝနခမႈ လညးလအပပါသည။ တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပရာတြင အသးျပသည နညးလမးမားတြင အဆပါမဝါဒႏစခလးက ထညသြငးစဥးစားရပါမည။

တရားေရး၏ ဘကလကမႈကငးျခငးတရားသႀကးမားသည ဆးျဖတခကမားခမတရာတြင အေျခခဥပေဒနင ဥပေဒမားအရ

ဆးျဖတရမညျဖစေသာလညး ၎တ႔သည ဥပေဒအား အဓပၸါယေကာကယမႈႏင အသးခမႈမားမ အျပည အဝခနလပထားရန မျဖစႏငသည သးျခားအေတြ႔အႀကမားႏင ယၾကညခကရသည သာမနလသားမား ျဖစပါသည။ ေရးဆနသည၊ လႊမးမးလသည သေဘာထားမားက အားေပးသည တရားေရးဆငရာ ေလကငမႈမားႏင လမႈေရးေဆာငရြကခကပစမားျဖင တရားစရငေရးတြင အခြငထးခအထကတနးလႊာ မား (အထးသျဖင ခမးသာၾကြယဝသမားႏင လေနမႈအဆငအတနး ျမငမားသမား) သ႔မဟတ လမားစ တငးရငးသားမားကသာ လြနကစြာကယစားျပျခငးသည တရားစရငေရးအေနျဖင ဆငးရသမား သ႔မဟတ အဆငအတနးနမကေသာႏငငသားမား သ႔မဟတ လနညးစအပစမားမ ႏငငသားမားအေပၚ သကေရာကမႈရေစမညကစၥရပမားက ဆးျဖတရာတြငဘကလကမႈကငးျခငးက ထခကေစသညဟ မတယနငပါသည။ အဆပါကစၥရပမားက မတစြာေဆာငရြကႏငရနအတြက ႏငငေတာသည အားလး အကး၀ငၿပး မတကြျပားမႈက ေဖာေဆာငႏငသည တရားသႀကးေရြးခယခန႔အပေရး နညးလမးမားက

Judicial Appointments | August 2014

ေဆာငရြကႏငပါသည။

တရားေရး၏ တာ၀နခမႈႏငငေရးအရဘကလကမႈမရဘ ျပငပလႊမးမးမႈမ လြတကငးၿပး ဥပေဒအား ကငသးေဆာငရြက

ရာတြင တရားသႀကးမားသည ၎တ႔၏တာဝနဝတရားမားက ေဆာငရြကရာ၌ တာ၀နခမႈရရပါမည။ တရားသႀကးမားအား အာဏာရငဆနစြာထတပယျခငး၊ ျပငးထနစြာေ၀ဖနျခငးတ႔မ ကာကြယေပးရမည နညးတ လာဒစားေသာ တရားသႀကးမားအားထတပယျခငး၊ တရားရး၏အခြငအာဏာက လြမားစြာ အသးျပသမား၊ သ႔မဟတ တရားေရး၏လြပလပမႈ၊ ဘကလကမႈကငးျခငးမႈ၊ သ႔မဟတ တရားဥပေဒ အရကၽြမးကငပငႏငမႈ စသည သတ႔၏တာ၀နမားက လစလရႈေသာသမားအား ထတပယႏငသည နညးလမးမားက လညးထားရရပါမည။ သ႔ျဖစ၍တရားစရငပငခြငအမားစတြင ပဂၢလေရးလြတလပမႈႏင တာဝနခမႈအၾကား သငေလာမတစြာျဖင စြပစြျပစတငျခငး သ႔မဟတ အလားတ တရားေရးလပငနးစဥ မားျဖင တရားသႀကးမားက ထတပယျခငးက ေဆာငရြကႏငပါသည။ အေျခခဥပေဒသည တရားေရး ေကာငစ သ႔မဟတ အဆငျမငေကာငစမားကသ႔ သးျခားလြတလပသည၊ သမာသမတကသည အဖြ႔ အစညးမားျဖင(တရားစရငခြင၊ ထတပယခြင၊ ကငးလြတခြငႏင တာဝနယေဆာငရြကမႈနင ပတသက သည သကဆငရာသငပနးႀကးတြငၾကညပါ) တရားစရငေရး၏ တာ၀နခမႈအတြက ျပ႒ာနးေဆာငရြက ႏငပါသည။

၁၉၈၅ ခနစ ကလသမဂၢ၏တရားေရးဆငရာ လြတလပခြငႏငသကဆငသည အေျခခမဝါဒမား၁၀။ တရားရးခပအတြက ေရြးခယခန႔အပခရသည ပဂၢလအသးသးသည ရးသား ေျဖာငမတျခငးႏင ဥပေဒအရ ေလကငသငၾကားေပးျခငး သ႔မဟတ အရညအေသြး ျပညဝျခငးရရပါမည။ တရားသႀကးမားေရြးခယခန႔အပမႈႏင သကဆငသည မညသညနညးလမးမဆ မသငေလာသည ရညရြယခကျဖင တရားေရးဆငရာ ေရြးခယခန႔အပျခငးကကာကြယေစာငေရာကရပါမည။ တရားသႀကးမားက ေရြးခယ ခန႔အပရာတြင လမး၊ အသားအေရာင၊ ကား မ၊ ဘာသာေရး၊ ႏငငေရး သ႔မဟတ အျခားထငျမငယဆခကမား၊ ႏငငသားျဖစမႈ သ႔မဟတ မလလ႔အဖြ႔အစညးအသငး အဝငး၊ ပငဆငသည ပစၥညးဥစၥာ၊ ေမြးဖြားျခငး သ႔မဟတ အဆငအတနး စသည လတစဥး၏ ေနာကခအေၾကာငးအရာမားက ခြျခားသတမတျခငးမရႏငပါ တရားရး အတြကေလာကထားသ၏ လအပခကသည သကဆငရာႏငငတြင ႏငငသား ျဖစရနလသညဆသညအခကမလြ၍ ခြျခားသတမတရန မလပါ။၁၁။ တရားသႀကးမား၏ သကတမး၊ ၎တ႔၏ လြတလပခြင၊ လၿခစတခမႈ၊ လေလာကသည အခေၾကးေငြ၊ တာဝနထမးေဆာငမႈအေျခအေန၊ ပငစငခစားမႈနင အၿငမးစားယသညအသကမားက ဥပေဒအရ ကာကြယေပးရပါမည။၁၂။ ေရြးခယခန႔အပထားေသာ သ႔မဟတ ေရြးေကာကတငေျမာကခထားရေသာ တရားသႀကးမားက သတမတထားသည အၿငမးစားယသည အသက သ႔မဟတ အာဏာသကေရာကမႈသကတမး ကနဆးသညတငေအာင ရာထးသကတမးက အာမခေပးထားႏငပါသည။၁၃။ တရားသႀကးမားအား ရာထးအဆငတးျမငျခငးသည ျမငသာသညအခကမား၊ သးျခားအရညအခငးမား၊ သမာသမတကမႈႏင အေတြ႔အႀကမားအေပၚ အေျခခ

International IDEA | Constitution Building Primers

သငပါသည။၁၈။ တရားသႀကးမားက စြမးေဆာငရညမရျခငး သ႔မဟတ ၎တ႔၏ တာဝနဝတရား မားက ထမးေဆာငရန ကကညမႈမရျခငးမားအတြကသာ ရာထးမဆငးငျခငး သ႔မဟတ ဖယရားျခငးက ေဆာငရြကႏငပါသည။

တရားစရငေရးအာဏာႏငပတသကသညကန႔သတခကမားတရားသႀကးမားသည ဥပေဒျပအာဏာက အလြသးစားျပျခငး သ႔မဟတ ျပညသ႔

ကယစားလယမား၏ အေျခခဥပေဒဆငရာ ကယပငဆးျဖတခြငက နညးမးစျဖင ခးေဖာကျခငးမား မျပရပါ။ တရားရးမားသည ပဂၢလေရးအျမငလႊမးမးမႈမားႏင ျပညသ႔ေရးရာမဝါဒမားနငပတသကသည သေဘာထားကြလြသည အေမးျပနာမားက ေျဖရငးဆးျဖတျခငး(ဥပမာ အေမရကနနငင၏ တရားရး ခပမ ကယ၀နဖကခမႈဆငရာ ဆးျဖတခက၊ Roe v. Wade ၊ ၁၉၇၃) သ႔မဟတ ေရြးခယသတမတ ထားသည ဥပေဒျပအာဏာရသမားမ အထကတနးလႊာမား၏ အကးစးပြားကျဖညဆညးေဆာငရြက မညနညးလမးမားျဖင အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားက အဓပၸါယသတမတျခငးျဖစလင (ဥပမာ အလပလပခနနာရႏငပတသကသည စညးမဥးသတမတခကမား၊ Lochner v. New York, ၁၉၀၅) ဒမကေရစအပခပေရးစနစက ပကစးေစႏငပါသည။

သ႔ျဖစပါ၍ အေျခခဥပေဒဆငရာ အဓပပါယဖြငဆခကမားႏငပတသကၿပး တရားဥပေဒႏင အျခားႏငငေရးဇာတေကာငမားအၾကား ေဆြးေႏြးညႏႈငးႏငမႈမား ဆကလကျဖစေပၚႏငရနအတြက တရားဥပေဒဆငရာ ေရြးခယခန႔အပမည စညးမဥးမားက သတမတသငပါသည။ဥပမာ တရားစရငေရး အေနျဖင လမႈအဖြ႔အစညးမားက ကယျပန႔စြာထငဟပႏငေစရန တရားေရးဆငရာေရြးခယခန႔အပေရး အတြက အပခပေရးမ အဆတငသြငးျခငးသ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးမအတညျပျခငး။ ေရြးခယခန႔အပထား သည တရားသႀကးမား၏အရညအေသြးကကဆငးေစျခငးႏင တရားသႀကးမားက ႏငငေရးသမားမား အသြငကးေျပာငးေစျခငး စသညႏငငေရးအသြငသ႑ာနမားမပါရသည ဒမကေရစဆငရာ ဥပေဒ စညးမဥးသတမတခကမားက ထနးသမးေဆာငရြကရန တရားသႀကးမားအတြကအဆပါစညးမဥးမားက ေသခာစြာခမတေဆာငရြကရန လအပပါသည ( Malleson ၂၀၀၆:၆)။

ဒမကေရစစနစကးေျပာငးျခငး သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒေရးဆြျပ႒ာနးျခငးက ေဆာငရြကလက ရသည ႏငငသည ျပညတြငးျပညပမ တရားဝငအသအမတျပခရေရးအတြက တရားေရးဆငရာ လြတလပမႈနင တာဝနခယမႈဆငရာ အဖြ႔အစညးစႏႈနးသတမတခကမားနငကကညမည တရားသႀကး ေရြးခယခန႔အပမႈႏငစပလဥးသည ျပ႒ာနးမႈမားသတမတလၾကပါသည။

ႏငငသားမားနင ႏငငေရးအခြငအေရးမားဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတညခက၏ ကလ သမဂၢ တရားသႀကးမား လြတလပခြငဆငရာ အေျခခစညးမဥးမား (၁၉၈၅)၊ ႏငငတကာ ဝတလေတာရ ေရ႕ေနမားအသငး၏ အနမဆးအဆငအတနး (၁၉၈၂) ႏငအဆငျမငလႊတေတာႏင တရားေရးဆငရာ လြတလပမႈႏငပတသကသည Latimer လႊတေတာညႊနၾကားခကမား (၁၉၉၈) မား၏ ပဒမခြ(၁၄)တြင အဆပါသတမတခကမားပါဝငပါသည။

Judicial Appointments | August 2014

ဖကဒရယမဝါဒစနစအားလး၏ အခနးက႑အေနျဖင အခြငအာဏာမား မေဝျခငး သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒျပ႒ာနးသတမတျခငး၊ နယနမတသတမတျခငး သ႔မဟတ အမားႏငသတဆငေသာ သတမတခကမားကအဆငျမငတရားစရငေရးက အတညျပသတမတႏငပါသည။ဥပမာ ေဘာစနးယား ႏငငႏင ဟာဇဂဗးနားႏငငမား၏ အေျခခဥပေဒဆငရာတရားရးအတြက အဖြ႔ဝငေလးဥးက ဖကဒရယ အဆင ေအာကလႊတေတာမ ေရြးခယခန႔အပၿပး အဖြ႔ဝငနစဥးအား Assembly of RepublikaSrpska မ ေရြးခယခန႔အပပါသည။ ဂာမဏႏငငတြင ျပညနယတငးအစးရ ကယစားလယမားပါဝငသည အထက လႊတေတာသည ဖကဒရယအေျခခဥပေဒဆငရာတရားရး၏ အဖြ႔ဝငထကဝကက ေရြးခယခန႔အပရန တာဝနရပါသည။

Ginsburg (၂၀၀၃)တြင တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပမႈႏငသကဆငသည နညးလမး (၄)မးက သတမတေဖာျပထားပါသည။ (၁) အဖြ႔အစညးတစခခမ ေရြးခယခန႔အပသညနညးလမးမား (၂) ကၽြမးကငပညာရငမားမ ခန႔အပျခငး (၃) ပးေပါငးေရြးခယခန႔အပျခငးနင (၄) ကယစားျပေရြးခယ ခန႔အပျခငးနညးလမးမား ျဖစပါသည။

အဖြ႔အစညးတစခခမ ေရြးခယခန႔အပသညနညးလမးမားအမားအားျဖင အဖြ႔အစညးတစခခမ ေရြးခယခန႔အပသညနညးလမးမားတြင အပခပေရးႏင

သကဆငသည သမၼတ သ႔မဟတ ဝနႀကးခပကဥးေဆာငၿပး တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပသညအခြငအာဏာသည အပခပေရးတြငရပါသည။ မားစြာေသာျပ႒ာနးသတမတၿပးျဖစသည အေျခခဥပေဒ ေဟာငးမားတြင အထးသျဖင ၿဗတနႏငငတြင စတငျပ႒ာနးခသည အေျခခဥပေဒတြင အဆပါနညးလမး မားက လကနာေဆာငရြကၿပး တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပရာတြင ဆးျဖတခြငအာဏာက အပခပေရးမ ကငသးေဆာငရြကပါသည။ အပခပေရးမ ကယစားလယေလာငးမား ေရြးခယခန႔အပ ျခငးလပငနးစဥသည တရားစရငပငခြငတစခႏငတစခအၾကား ကြာျခားခကမားရၿပး (၁) လ႕၀က၊ နညးလမးတကမဟတသည ညႏႈငးတငပငသညလပငနးစဥမား (၂) အပခပေရးမ ေရြးခယခန႔အပထားသညအဖြ႔ျဖင တရားဝငညႏႈငးတငပငမႈမား၊ သ႔မဟတ (၃) လြတလပေသာ တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပမႈဆငရာေကာမရငမ ကယစားလယေလာငးမားအားအဆျပျခငး (Roth ၂၀၁၂) တ႔ ပါဝငပါသည။

ကၽြမးကငပညာရငမားမေရြးခယခန႔အပျခငးကၽြမးကငပညာရငမားမ ခန႔အပျခငးနညးလမးတြင အသစခန႔အပမညတရားသႀကးမားက

လကရတရားသႀကးမားက ေရြးခယခန႔အပႏငပါသည။ တရားသႀကးမားသည တရားဝငဆႏၵေဖာထတ သည အစအစဥမားက ကယတငဆကလကလပေဆာငျခငးျဖင အတညျပခန႔အပမည တရားသႀကး မားက ၎တ႔၏ အထကလႀကးမားမ အတညျပေထာကခပါသည။ အဆပါစနစအရ အဆငျမင တရားသႀကးမားသည ၎တ႔၏ကၽြမးကငပညာရငအဆငအတနးကထနးသမးရနႏင ဘကလကမႈက

International IDEA | Constitution Building Primers

ကန႔သတႏငရနအတြက နာမညေကာငးရလျခငးကသ႔ ဆြေဆာငမႈရသည ကစၥရပမားေပၚတြင အေလး ထားေဆာငရြကျခငးမ ၎တ႔၏ ကၽြမးကငပညာရငမားအသငးအဝငးက ထနးသမးေစာငေရာကသညအေနျဖင ေဆာငရြကရပါမည (Mueller ၁၉၉၉ ; Ginsburg ၂၀၀၃: ၄၃)။ ကယတငဆႏၵျဖင ဆကလက လပေဆာငေသာ တရားစရငေရးသည တရားေရးဆငရာ လြတလပခြငႏင ကၽြမးကငပငႏငမႈက ကာကြယေပးပါသည သ႔ေသာ အခြငအာဏာမားက အဆငျမငတရားသႀကးမားအၾကားစစညးထားကာ တရားသႀကးတစဥးခငးစ၏ လြတလပခြငက ပကစးေစၿပး တရားသႀကးအစအဖြ႔အား ေရးရးအစဥအလာ အတငး ေဆာငရြကေစျခငး၊ ျပညသလထအား ကယစားျပေဆာငရြကမႈမရျခငး၊ တာဝနယေဆာငရြကမႈမရျခငးႏင တာဝနေကပြနမႈမရျခငးမား ျဖစေစပါသည။

ပစ(၁) - ဘရာဇးလနငင၏ ဖကဒရယတရားရးခပအတြက ပးေပါငးေရြးခယခန႔အပမႈ နညးလမးမား

သမၼတမ အဆျပျခငး

ဖကဒရယ

တရားရးခပပးေပါငးအတညျပျခငး

ဆးနတလႊတေတာမအဖြ႔၀င

အမားစမ ေထာကခ

အတညျပျခငး

ပးေပါငးေရြးခယခန႔အပျခငးပးေပါငးေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးမားတြင ပးေပါငးေဆာငရြကမည အဖြ႔အစညးႏစခ လအပ

ပါသည။ အမားအားျဖင အဖြ႔အစညးတစခမ ကယစားလယေလာငးက ေရြးခယသတမတၿပး အျခား အဖြ႔အစညးတစခမ အဆပါေရြးခယသတမတခကက အတညျပျခငး သ႔မဟတ သတမတေရြးခယ ထားသည စာရငးမားထမ တရားသႀကးမားက ေရြးခယခန႔အပျခငးျဖစပါသည။ ဥပမာ ဘရာဇးလႏငင တြင သမၼတက ဖကဒရယတရားရးခပအတြက ကယစားလယေလာငးက အဆျပၿပး အဆပါ ကယစားလယေလာငးသည ဆးနတလႊတေတာတြင အဖြ႔၀ငအမားစ၏ေထာကခမႈ ရရႏငရပါမည (ဘရာဇးလႏငင၏ အေျခခဥပေဒ၊ ပဒမ ၁၀၁)။

ကယစားျပေရြးခယခန႔အပျခငးကယစားျပ ေရြးခယခန႔အပျခငး ဆငရာနညးလမးမားတြင အဖြ႔အစညးနစခ သ႔မဟတ

ထ႔ထကပမေသာ အဖြ႔အစညးတစခခငးစက တရားရးအတြက သတမတအဖြ႔ဝငအေရအတြကက ေရြးခယခန႔အပႏငပါသည (အမားအားျဖင အေျခခဥပေဒဆငရာတရားရး သ႔မဟတ တရားရးခပ အတြကသာ အသးျပႏငပါသည)။ ဥပမာ မြနဂလးယားႏငငတြင အေျခခဥပေဒဆငရာတရားရး၏ အဖြ႔ဝင သးပတစပက သမၼတမလညးေကာငး၊ သးပတစပက လႊတေတာမလညးေကာငး၊ သးပတစပ က တရားစရငေရးအဖြ႔မလညးေကာငး ေရြးခယခန႔အပပါသည။

Judicial Appointments | August 2014

ပစ (၂) - မြနဂလးယားႏငင၏ အေျခခဥပေဒဆငရာတရားရးအတြက ကယစားလယမား ေရြးခယခန႔အပျခငး

သမၼတ

လႊတေတာ

အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရးရ တရားသႀကးမား

၏ သးပတစပက အဖြ႔အစညးတစခခငးမခန႔အပသည

တရားရးခပ

မတခက - တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပျခငး၏ ပးေပါငးစနစႏင ကယစားျပစနစ အၾကား အဓကျခားနားခကတစရပရပါသည။ ပးေပါငးစနစအရ ေရြးခယခန႔အပမႈက ပးေပါငးေဆာငရြက ႏငပါသည။ ဆလသညမာ တစဥးခငးစက ခန႔အပရနအတြက ပါဝငသည အဖြ႔အစညးအားလးမ အတညျပခက (သ႔မဟတ အနညးဆး သေဘာတလကေလာႏငမႈ)ရရရန လအပပါသည။ ျခားနားခက မာကယစားျပစနစတြင ေရြးခယခန႔အပျခငးက တစဥးခငးစအလက ေဆာငရြကပါသည။ ဆလသညမာ ပါဝငေဆာငရြကသည အဖြ႔အစညးတစခခငးစမ ေရြးခယခန႔အပျခငးက အျခားအဖြ႔အစညးမား၏ သေဘာတညခကမလဘ မမသေဘာအတငးေဆာငရြကႏငပါသည။ ျပငဆငသတမတျခငးကေရြးခယ ခန႔အပမညအဖြ႔အစညးမားအၾကား အျပနအလနသေဘာတညခကျဖင ေဆာငရြကႏငေသာလညး ထသ႔ေဆာငရြကျခငးသည အဖြ႔အစညးဆငရာ အကးအျမတအတြက ကယစားလယက ေရြးခယ ခန႔အပရန ကယစားျပစနစတြင ျဖစႏငပါသည (Ginsburg ၂၀၀၃:၄၅)။ အဆပါအေျခအေနမးမာ အဖြ႔အစညးဆငရာ အကးအျမတအတြကသာမက ေရြးခယခန႔အပမညအဖြ႔အစညး၏ သေဘာတရား ႏင ပါတသစၥာချခငးအေပၚတြင မတညပါသည။

နညးလမးအမးမးေရာစပထားျခငးအထကပါေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးမားက ေပါငးစပၿပး နညးလမးသစမား ဖနတးႏငပါသည။

ဥပမာ ကယစားျပေရြးခယခန႔အပသညပစအရ အပခပေရးအဖြ႔မ တရားရး၏အဖြ႔ဝငအခ႕က ေရြးခယ ခန႔အပၿပး အျခားသမားက ႏစဥး သ႔မဟတ ထ႔ထကပမၿပး ပးေပါငးအတညျပရနလအပသည ပးေပါငး ေရြးခယခန႔အပသညနညးလမးမားျဖင ေဆာငရြကနငပါသည။ ပးေပါငးေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးမားက လပေဆာငသည အဖြ႔အစညးမားသည ကယစားျပေရြးခယခန႔အပမႈ နညးလမးကလညး အသးျပႏငပါသည။ ဥပမာ ဂေမကာႏငင၏ တရားရးခပမ တရားသႀကးခပနင အယခရး၏ ဥက႒က အတကအခေခါငးေဆာငမားႏငတငပငၿပး ဝနႀကးခပ၏ အႀကျပခကျဖင ဘရငခခပမ တရားဝင ခန႔အပပါသည။ အျခားတရားရးခပႏင အယခရး၏ တရားသႀကးမားက တရားေရးလပငနးေကာမရင၏ အႀကျပခကေပၚမတညၿပး ဘရငခခပက ခန႔အပပါသည။ တရားသႀကးခပ၊ အယခရး၏ ဥက႒နင ျပညသ႔ဝနထမးေကာမရင၏ ဥက႒သည တရားေရးလပငနးေကာမရင၏ အဖြ႔ဝငရာထးမားျဖစၿပး တရားေရးလပငနးေကာမရင၏ အျခားအဖြ႔ဝငမားက အတကအခေခါငးေဆာငမားႏင တငပငၿပး ဝနႀကးခပ၏အႀကျပခကျဖင ဘရငခခပမခန႔အပပါသည။ အဆပါအေျခအေနမးတြင တရားသႀကးမား

International IDEA | Constitution Building Primers

ေရြးခယခန႔ထားေရးအတြက ပးေပါငးေရြးခယခန႔အပျခငး၊ ကယစားျပေရြးခယခန႔အပျခငးနင ကၽြမးကငသမားမ ေရြးခယခန႔အပျခငးဆငရာ နညးလမးမားအားလးသည ေရာေထြးေပါငးစပသြား ပါသည။

အေျခခဥပေဒအရဒြဟျဖစေစသညနညးလမးမားအေျခခဥပေဒတြငေဖာျပပါရသည အေၾကာငးအရာမားသည အမနတကယေဆာငရြက

ေနသည တရားသႀကးခန႔အပမႈဆငရာ နညးလမးမား၏ မနကနသည သေဘာသဘာဝက ထတေဖာ ထားေလမရပါ။ ဥပမာ အေျခခဥပေဒတြငပါရသည အပခပေရးအဖြ႔သည ကန႔သတမႈမရေသာ ေရြးခယ ခန႔အပေရးဆငရာ အခြငအာဏာက ပငဆငထားၿပး ပးေပါငးေရြးခယခန႔အပျခငး သ႔မဟတ ကၽြမးကင သမားက ေရြးခယခန႔အပျခငးအျဖစ ဖနတးႏငမည ၎တ႔၏ကယပငဆးျဖတခြငနယပယမားအား သမားရးက သ႔မဟတ ျပ႒ာနးခကမားအရ ကန႔သတထားပါသည။

• အႏၵယႏငင၏ အေျခခဥပေဒတြင တရားသႀကးမားက - ဝနႀကးမားအဖြ႔ေကာငစ၏ တရားဝငအႀကေပးခကအရ - တရားရးခပရ တရားသႀကးခပႏင ေဆြးေႏြးညႏႈငးၿပးေနာက သမၼတက ခန႔အပေၾကာငး ေဖာျပထားပါသည။ ေယဘယအားျဖင အပခပေရး အဖြ႔အစညးတစခက ေရြးခယခန႔အပၿပး ကၽြမးကငသမားသည အႀကညာဏေပးျခငးမသာ ပါဝငပါသည။ လကေတြ႔ အေနျဖင အႏၵယႏငင၏ တရားရးခပသည တရားသႀကးခပ၏ အၾကညာဏရယျခငးက ဥပေဒအရ လကနာေဆာငရြကမႈတစခအျဖစ အနကေကာကယပါသည။ သမၼတသည တရား သႀကးခပ၏ အႀကျပခကမားက လကနာေဆာငရြကရနမဟတပါ(ဝနႀကးမားေကာငစ၏ အႀကျပခကအေပၚတြင)။ သ႔ရာတြင အဆပါအႀကျပခကမားက ပထမအႀကမ မရရဘ မညသည ခန႔အပျခငးကမမျပလပပါ။ ထ႔အျပင အႀကျပခကမားက တငျပျခငးမျပမ တရားရးခပမ အဆငအျမငဆးတရားသႀကး (၄)ဥးထမ အႀကညာဏမား ရယပါသည။ ဤ နညးအားျဖင အဆပါအႀကျပခက၏ သေဘာသဘာဝသည ပဂၢလကဆငရာအႀကေပးျခငးမ လကေအာကခအႀကေပးျခငးအျဖစသ႔ေျပာငးလသြားပါသည။ သ႔ျဖစေသာေၾကာင ေရြးခယ ခန႔အပမႈနညးလမးမားတြင အပခပေရးအဖြ႕ႏင တရားေရးဆငရာအဖြ႔မားအၾကား ဖကစပ ေဆာငရြကရန လအပသညပးေပါငးေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးမားမာ အကးသကေရာက ေနဆျဖစပါသည (Khosla ၂၀၁၂:၂၇-၃၀)။

• အေျခခဥပေဒတြင ေဖာျပပါရသည အေၾကာငးအရာမားႏင လကေတြ႔ေဆာငရြကမႈအၾကား အလားတ ကြာဟခကမားက နယသာလနႏငငတြင ေတြ႔ရနငပါသည။ ဒတခႏငင၏ အေျခခ ဥပေဒအရ တရားရးခပအတြက တရားသႀကးမားက ေအာကလႊတေတာမ အဆျပထားသည သတမတထားသ (၃)ဥးအနက (အစးရ၏ ဥပေဒအရအႀကျပခကေပၚတြငမတညၿပး) ဘရငက ေရြးခယခန႔အပပါသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးမာ ဖကစပေရြးခယခန႔ထားမႈနညးလမးႏင တညပါသည။ လကေတြ႔အားျဖင ေအာကလႊတေတာသည အဆျပရာတြင တရားရးခပ၏ အႀကျပခကကရယပါသည ထ႔ေၾကာငေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးသည သေဘာသဘာ၀အရ ကၽြမးကငသမား အမားစပါဝငပါသည (Ten Kate and Van Koppen ၁၉၅၅)။

• အဆပါမကြျပားသည ကစၥရပမားက လကေတြ႔အားျဖင လကခေဆာငရြကႏငေသာလညး အထးသျဖင ဒမကေရစနညးလမးမားက ၾကာရညစြာျပ႒ာနးသတမတလာခၿပး တရားသႀကး မား၏ လြတလပခြငက ေလးစားလကနာေဆာငရြကသညႏငငမားတြင အေျခခဥပေဒသစ ေရးဆြရာတြင မေသခာသညကစၥရပမားကေရာငရားရနႏင တရားသႀကးမားက ခန႔အပရာ

Judicial Appointments | August 2014

တြငရငးလငးၿပး အဓပၸါယလြမားမႈမားက ေရာငရားသညနညးလမးမားက ေဖာထတသင ပါသည။

ပစ(၃) - ဂေမကာႏငငတြင အားလးေပါငးစထားသည တရားသႀကးေရြးခယခန႔အပျခငးဆငရာ နညးလမးမား

တရားသႀကးမားေရြးေကာကတငေျမာကျခငးတရားစရငပငခြင အနညးငယတြင အဓကအားျဖင အေမရကနျပညေထာငစတြင တရားသႀကး

မားက အမားႏစသကသည ေရြးေကာကပြမားျဖင ေရြးခယသတမတပါသည။ အမားႏစသကသည ေရြးေကာကပြသည အရညအေသြးကၽြမးကငမႈဆငရာ အာမခခကနညးၿပး ေရြးေကာကပြတြင ေထာကခ မႈရရရနအတြက ေငြေၾကးအသးခေဆာငရြကလင အဆပါတရားသႀကးမားသည ႏငငေရးဘကေတာသားမားျဖစၿပး ႏငငေရးသစၥာေဖာကမႈမား ရႏငပါသည။ Bolivia ႏငင၏ ၂၀၁၀ ခႏစ အေျခခဥပေဒတြင အမားႏစသကသည ေရြးေကာကပြက တရားရးခပ၏ အဖြ႔ဝငမားက ေရြးခယရန ကငးပခပါသည။ သ႔ရာတြင ႏငငေရးဘကလကမႈမရေစရန ကယစားလယေလာငးမားအား တကတကၾကြၾကြမဆြယ စညးရးျခငးႏင ႏငငေရးပါတမားႏငဆကႏြယမႈရျခငးက ခြငမျပပါ။

တရားေရးဆငရာ ေရြးေကာကပြတြင ပါဝငမဆြယစညးရးျခငး - Texas၁၈၇၆ ခႏစကစတငၿပး အဆငအားလးရ တရားရးခပမား (Texas ျပညနယ) ၏

တြငရငးလငးၿပး အဓပၸါယလြမားမႈမားက ေရာငရားသညနညးလမးမားက ေဖာထတသင ပါသည။

ပစ(၃) - ဂေမကာႏငငတြင အားလးေပါငးစထားသည တရားသႀကးေရြးခယခန႔အပျခငးဆငရာ နညးလမးမား

တရာဝငခန႔အပျခငး

ဘရငခခပ(နငငေတာ အၾကးအက)

တရားရးခပ၏ တရားသႀကးခပနင အယခရး၏

ဥက႒

တရားရးခပ၏ အခြငအာဏာအရဆး တရားသႀကး၊ အယခရး၏တရားသႀကးမား

ဝနၾကးခပ (အစးရအဖြ႕အၾကးအက)

အတကအခ ေခါငးေဆာငမား

တရားေရး လပငနးေကာမရင

ျပညသ႔ဝနထမးေကာမရင

ရာထးအလက အဖြ႕ဝငျဖစျခငး

လကေတြ႕ခန႔အပျခငး အၾကေပးခြင

International IDEA | Constitution Building Primers

တရားသႀကးမားက တစဘကသတေရြးေကာကပြကငးပျခငးျဖင ျပညသလထက ေရြးခယပါသည။ ၁၉၈၀ ခနစတြင Texas ျပညနယသည တရားေရးဆငရာယဥၿပငမႈ တြင ေဒၚလာ (၁)သနးေကာ သးစြကနကသည ပထမဆးေသာ ျပညနယတစချဖစပါ သည။ ၁၉၈၀ ခနစႏင ၁၉၈၆ ခႏစၾကားတြင အယခရးတြင ၿပငပြဝငသမားအတြက ထည၀ငမႈသည ၂၀ % ခန႔တးတကလာပါသည။ေနရာ (၆)ေနရာအတြက ျပငပြဝင (၁၂) ဥး ဝငေရာကယဥ ၿပင သည ၁၉၈၈ ခႏစ Texas တရားရးခပေရြးေကာကပြသည ေဒၚလာ (၁၂) သနးကနကၿပး Texas ျပညနယ သမငးေၾကာငးတစေလာကတြင ကနကစရတ အမားဆးျဖစပါသည။ ၁၉၉၂ ခႏစနင ၁၉၉၇ ခႏစၾကားတြင Texas တရားရးခပတြင ေရြးေကာကပြတြင အႏငရရသ (၇)ဥးရၿပး ေဒၚလာ (၉.၂) သနး ကနကပါသည။ အဆပါ (၉.၂) သနးအနက (၄၀)%ေကာက ပါတမား သ႔မဟတ ေရ႕ေနမားကတရားရးတြင သ႔မဟတ အဆပါ ပါတမားႏင ဆကစပသမားက ထညဝငထားျခငးျဖစပါသည။

Missouri Plan ဟ သရၾကသည စမကနးသည အေမရကနႏငင၏ ျပညနယအမားစတြင လကခကငသးၾကၿပး ဘကလကမႈကငးသည ေရြးခယသတမတေရးေကာမရင၏ အႀကျပခကေပၚတြင အပခပေရးအဖြ႔မ ေရြးခယခန႔အပျခငးက ေဆာငရြကပါသည။ သ႔ရာတြင တာဝနထမးေဆာငဆ တရားသႀကးမားအား မတတမးမားအရ ကန႔ကြကျခငးမျပဘ ေရြးေကာကပြကဆကလကထားရပါ သည။ အဆပါစနစက ဂပနႏငငကအသးျပၿပး တရားသႀကးဆငရာ ေရြးေကာကပြ၏ ဆးဝါးသည ရလာဒက သကသာေစပါသည။ သ႔ရာတြင ဒမကေရစစနစက စတငကငသးေဆာငရြကသည ႏငင အတြက အဆပါျပငဆငခကကအႀကျပရာတြင မညသညအေျခအေနႏငေတြ႔ႀကရမညက မနးဆရန ခကခပါသည။

အထးသျဖင လကတငအေမရကရ ႏငငမားစြာတြငအဆငျမင သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရး၏ တရားသႀကးက ဥပေဒျပေရးမ တကရကေရြးခယပါသည။ အဆပါအခကမာ တရားသႀကး မား၏ သတမတသကတမးကာလတေတာငးပါက ႏငငေရးပါဝငပတသကမႈပမမားျပား ႏငပါသည။ သ႔ရာတြင ေရြးေကာကပြတြင အမားစကယစားျပသည စနစကသးျခငးျဖင အဆပါအခကက သကသာ ေစပါသည။ ဥပမာ အယလစာေဗးဒါးႏငင၏ တရားရးခပမ အဖြ႔ဝငမားက ဥပေဒျပအမတမား၏ အမားစ သးပႏစပေထာကခမႈျဖင ေရြးခယျခငးျဖင မညသညပါတအဖြ႔အစညးကမ ေရြးခယခန႔အပျခငး က ထနးခပျခငးမျပႏငပါ။ သ႔ရာတြင အဆပါအခကမာ ေဆြးေႏြးညႏႈငးျခငးႏင လမၼာပါးနပသည အေပးအယျပေဆာငရြကျခငးျဖင ႏငငေရးအသြငလကၡဏာမား မားစြာပါဝငပါသည (Thale ၂၀၁၂)။

တရားသႀကးမားေကာငစ(တရားသႀကးမား ခန႔အပေရးေကာမရင၊ တရားသႀကးမား လပငနး ေကာမရင သ႔မဟတ တရားေရးဆငရာေကာငစကသ႔ေသာ စကားရပမားကလညးအသးျပနငပါသည) သည လြတလပေသာ ျပညသ႔အဖြ႔အစညးတစချဖစၿပး အဖြ႔၀ငမားသည တရားေရးႏငသကဆငသမားႏင တရားေရးႏငမသကဆငသမားေရာေႏာပါ၀င၍ တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပေရးတြင ပါဝင ေဆာငရြကျခငး သ႔မဟတ အႀကျပျခငးအတြက တာဝနရပါသည။ ဥပမာ ေတာငအာဖရကတြင တရား သႀကးမား၊ တရားေရးဆငရာကၽြမးကငသည ကယစားလယမား၊ ပညာရငမားႏငႏငငေရးေဆာငရြကသညအဖြ႔၀ငမားပါဝငသည တရားသႀကးမားလပငနးေကာမရငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

Judicial Appointments | August 2014

တရားရးက ေရြးခယခန႔အပေရးအတြက သမၼတကအဆျပခကမား တငသြငးႏငပါသည။ အားလး ေပါငးစပထားသည တရားသႀကးမားေကာငစက ကၽြမးကငမႈႏငလြတလပမႈ၊ တရားေရးဆငရာ တာ၀န ခမႈႏင ကယစားျပမႈတ႔အၾကား မတမႈရေစရနဖြ႔စညးေဆာငရြကပါသည။ ပစအမးမးျဖင ေဖာျပႏင သည တရားသႀကးမားေကာငစပစက ကမၻာအေျခခဥပေဒမားတြင အမားအျပားေတြ႔ႏငပါသည။

တရားသႀကးမားေကာငစ၏ရာထးခန႔အပျခငးဆငရာအခြငအာဏာမား တရားသႀကးမားေကာငစ၏ လပငနးတာဝနႏင အခြငအာဏာမားသည တရားဝငမဟတဘ

အႀကျပခကမားေပးႏငသည အႀကေပးအဖြ႔သကသကမ ေရြးခယခန႔အပမႈလပငနးမားက ထနးခပ ေဆာငရြကႏငမည ဆးျဖတခကခမတႏငသည အဖြ႔အစညးအထ အတငးအတာ မားစြာကြာျခားႏငပါ သည။ သသယကငးရငးစြာေဆာငရြကႏငရနအတြက တရားသႀကးမားေကာငစ၏ အခြငအာဏာမားက ဥပေဒျဖင ေသခာစြာျပ႒ာနးေဆာငရြကရနအႀကျပထားပါသည (Stacy and Choudhry ၂၀၁၃း ၁၂-၁၃)။

• အငယာလနႏငင၏ တရားသႀကးမားခန႔အပေရးဆငရာ အႀကေပးအဖြ႔(JAAB)သည အားနညးေသာ အႀကေပးအဖြ႔ျဖစသည။ အဆပါ JAAB သည ေနရာလစလပမႈတစခခငးစအတြက အရညအေသြးျပညဝသည ေလာကထားသ (၇)ဥး၏ စာရငးမသာ အႀကျပတငျပႏငသည။ အရညအေသြး သ႔မဟတ ေရြးခယမႈအရ အဆငသတမတေဖာျပျခငး မျပႏငပါ။ အစးရသည အဆပါစာရငးမားထမ ေလာကထားသမားက ေရြးခယသတမတရန တာဝနမရပါ။ မမ ကယတင လြတလြတလပလပ ေရြးခယခန႔အပႏငပါသည။ တရားသႀကးခပခန႔အပျခငး သ႔မဟတ ဌာနတြငး ရာထးတးျမငျခငးအတြက အခနးက႑မပါဝငပါ ( ျပညသ႔လြတေျမာကေရး အတြက အငးရစေကာငစ ၂၀၁၄း၇)။

• ျခားနားခကမာ ကေနဒါႏငင၊ အြနတရရရ တရားသႀကးမားခန႔အပေရးဆငရာ အႀကေပးအဖြ႔ (JAAC)သည ေနရာလြတတစေနရာအတြက အမည(၃)ခက တငသြငးပါသည။ အဆပါ အမညမားက ေရြးခယမႈအတြက အဆငသတမတပါသည။ တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပ ျခငးက ဆးျဖတပငခြငရေသာ စရငစကတာဝနယရသည ေရ႕ေနခပသည ဥပေဒအရ အဆပါ အမညစာရငး(၃)ဥးမ တစဥးဥးက ေရြးခယရနလအပပါသည။ ေရ႕ေနခပသည တငသြငး လာေသာ အမညစာရငးတစခလးက ျငငးပယႏငၿပး JAAC အေနျဖင အႀကျပခကအသစေပးရန လအပပါသည။

တရားသႀကးမားေကာငစ၏ စမခန႔ခြေရး၊ ႀကးၾကပေရးႏင အႀကေပးေရးဆငရာလပငနးတာဝနမား

တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပျခငးတာဝနမားအျပင တရားသႀကးမားေကာငစသည စမခန႔ခြေရး၊ ႀကးၾကပေရးနင အႀကေပးေရးဆငရာ လပငနးတာဝနမားလညး ေဆာငရြကရႏငပါသည။ ဥပမာ တရားသႀကးမားေကာငစသည တရားသႀကးမား၏ လစာႏငပတသကၿပး သတမတျခငး၊ အႀကျပျခငးမားအတြက အခြငအာဏာရႏငၿပး တရားေရးေဆာငရြကမႈဆငရာ လြမားမႈမားက ၾကားနာ ျခငး၊ စစမးစစေဆးျခငးမားအတြက စညးမဥးမားခမတေဆာငရြကႏငၿပး ကယကငတရားဆငရာ ကငဝတစညးကမးမားခမတျခငး သ႔မဟတ တရားေရးဆငရာ ေဆာငရြကမႈမားအတြက ေယဘယ စသတမတခကမား ခမတျခငးတြင ပါဝငေဆာငရြကႏငပါသည။

International IDEA | Constitution Building Primers

တရားေရးေကာငစဖြ႔စညးမႈတရားေရးေကာငစ၏ အဖြ႔ဝငမားအား အမးအစား (၄)မး ခြျခားသတမတႏငပါသည။ (၁)

တရားေရးအဖြ႔ဝငမား (၂) ေလကငထားသည ဥပေဒကၽြမးကငအဖြ႔ဝငမား (၃) ဥပေဒအရာရမား သ႔မဟတ တရားေရးဆငရာ တာဝနရသည အစးရဝနႀကးမား (၄) ျပညသလထအကးက ကယစားျပ ေဆာငရြကရန ေရြးခယထားသည သာမာနအဖြ႔ဝငမား (ေရ႕ေနမဟတသမား) ပါဝငပါသည။

ႏငငတကာ ဝတလေတာရေရ႕ေနအသငး၏ အနညးဆးစႏႈနးသတမတခကတြင တရားေရး ဆငရာ လြတလပခြင(၁၉၈၂) ႏငပတသကၿပး အႀကျပထားသညမာ တရားသႀကးမားေကာငစ၏ အဖြ႔ဝငအမားစသည တရားသႀကးမားျဖစသငၿပး အပခပေရးကယစားျပအဖြ႔ဝငမားက ေလာခသငပါ သည။ သ႔ရာတြင တာဝနယေဆာငရြကမႈႏင လြတလပမႈက ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။ တရား သႀကးမား ေရြးခယခန႔အပမႈတြင ခငမာသည သေဘာထားတစရပအျဖစ ( အဓကမကေသာလညး) ျပညသလထ၏ အကးစးပြားကကယျပန႔စြာ ကယစားျပေဆာငရြကမည သာမာနအဖြ႔ဝငမားကလညး အႀကညာဏေပးခြငျပသငပါသည။ လနညးစ သ႔မဟတ ေဘးဖယထားသည လစမားထမ တရားသႀကး မား စေဆာငးျခငးက ေဆာငရြကလပါလင အဆပါပါဝငပတသကမႈႏင ပါဝငမႈအတငးအတာသည အေရးပါ ပါသည။

တရားေရးေကာငစ၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အဆငအတနးတရားေရးေကာငစက အပခပေရးအဖြ႔၏ ဆးျဖတခကျဖင (အဆပါကစၥရပတြင ၎တ႔၏

လြတလပခြငသည အမႈေဆာငအဖြ႔၏ စတရညသညးချခငးႏင စတေနသေဘာထားေကာငးမြနမႈေပၚ တြငမတညပါသည)လႊတေတာမအတညျပသည ဥပေဒျပ႒ာနးမႈမားေပၚတြင အေျခခၿပး(အဆပါကစၥ တြင တစဖကသတဝငေရာကစြကဖကျခငးက ပမကာကြယထားေသာလညး ဥပေဒျပေရး၏အမားစ ဆႏၵအေပၚတြင မခဆျဖစပါသည။) သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒတြင ခငမာစြာျပ႒ာနးခကမားအရ (အဆပါ ကစၥတြင အပခပေရးအဖြ႔ႏင ဥပေဒျပေရးဆငရာ အခြငအာဏာမားမ တရားေရးေကာငစက လြတလပမႈ ရရေစေရးအတြက အျမငဆးအဆငျဖင ကာကြယေစာငေရာကမႈေပးႏငျခငး) အလြတသေဘာဖြ႔စညးႏင သည။ တရားဥပေဒစးမးေရးက ပမေကာငးမြနေစရနရညရြယသည လပေဆာငသည ၿပးခေသာ အေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးမားသည ေရြးေကာကပြေကာမရင၊ ျပညသ႔ဝနထမးေကာမရငစသညတ႔ကသ႔မားစြာေသာ စတတေျမာက လြတလပသညမ႑င တစခအေနျဖင အေျခခဥပေဒတြင တရားေရး ေကာငစ၏က ထညသြငးေဆာငရြကပါသည။ ၁၉၉၆ ခႏစ ေတာငအာဖရကႏငင၏ အေျခခဥပေဒႏင ၂၀၁၀ ခႏစ ကနယာႏငင၏ အေျခခဥပေဒမားတြင တရားေရးေကာငစ၏ အခြငအာဏာႏငအေျခခ ဥပေဒဆငရာေရ႕လပငနးစဥမားဆငရာ အေသးစတေဖာျပခကမားက စနမနာအျဖစ ထငထငရားရား ေဖာျပထားပါသည။

အေျခခဥပေဒဆငရာ အထးတရားရးရသည ႏငငမားတြင ပမနတရားမေရးရာ၊ ျပစမႈႏင စမခန႔ခြေရးဆငရာ တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔အပျခငးအတြက အသးျပသည နညးလမးမားသည အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရးအတြက ေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးမားႏင ကြာျခားေလရပါသည။ ဥပမာအျဖစ တကရကကးကားေဖာျပရလင ျပငသစႏငငတြင တရားေရးေကာငစ(ရာဇဝတတရား သႀကးအဖြ၏ အဆငျမငေကာငစ) သည ႏငငေတာသမၼတက အတညျပခန႔အပေရးအတြက သာမာန တရားသႀကးမားက အဆျပၿပးအေျခခဥပေဒေကာငစ၏ အဖြ႔ဝင (၉)ဥး (အေျခခဥပေဒေဝဖနသးသပ

Judicial Appointments | August 2014

ေရးလပေဆာငခကအတြက ျဖစေသာလညး ပမနတရားေရးအဖြ႔တြင မပါဝငပါ) က ကယစားလယစနစ ျဖင ေရြးခယခန႔အပရာတြင ႏငငေတာသမၼတက သးပတစပ က ေရြးခယခန႔အပၿပး ဆးနတလႊတေတာ က သးပတစပက ေရြးခယခန႔အပကာ အမးသားညလာခ၏ဥက႒က သးပတစပ က ေရြးခယခန႔အပပါ သည။ ထနညးတစြာ ၁၉၇၈ ခနစ စပနႏငင၏ အေျခခဥပေဒတြင တရားေရးေကာငစ (တရားေရးဆငရာ အခြငအာဏာရရသည အေထြေထြေကာငစ) သည သာမာနတရားဥပေဒဆငရာ အဖြ႔ဝငမားအားလး က ေရြးခယသတမတပါသည။ သ႔ရာတြင အေျခခဥပေဒခရးအဖြ႔၏ အဖြ႔ဝင (၁၂)ဥးအနက (၂)ဥးသာ (လႊတေတာတစရပခငးစ၏ အမားစ ငါးပသးပေထာကခမႈ စနစျဖင (၄)ဥး ေရြးခယသတမတၿပး အစးရက (၂)ဥးေရြးခယပါသည) ေရြးခယသတမတပါသည။ တစစတတစေဒသအားျဖင ပါဝငဖြ႔စညးမႈပစအမးမးသည အေျခခဥပေဒဆငရာတရားရးအား ႏငငေရးႏငတရားေရး ေရာစပေနေသာ အဖြ႔ အစညးတစခအျဖစ သေဘာထားက ေပၚလြငေစပါသည။

တရားရးခပ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရးတြင ပမနအားျဖင အဖြ႔ဝင (၉)ဥး၊ (၁၂)ဥး၊ သ႔မဟတ (၁၅)ဥးပါဝငပါသည။ အဖြ႔ဝငအေရအတြကက ပမနဥပေဒျဖင ျပ႒ာနးသတမတပါသည။ သ႔ရာတြင တရားသႀကးမားက ေရြးခယခန႔အပရန အခြငအာဏာရသမားက သ႔လမားကသာ ခန႔အပၿပး တရားရးအားလႊမးမးမႈက ကာကြယႏငရန အေျခခဥပေဒတြင ကန႔သတခကမားက ထညသြငးျပ႒ာနး ထားသငပါသည။

ဒမကေရစဆနေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒစနစတြင မညသည အစးရဌာန၊ လပဂၢလ၊ အဖြ႔ အစညးကမ ႏငငေရးစနစတစခလးေပၚတြင အခးအစားမညမစြာ လႊမးမးေဆာငရြကျခငးမျပႏင ေအာင အျပနအလနထနးေကာငးသည အေျခအေနျဖစရပါမည။ အကယ၍ ပါလမနအစးရစနစက ကငသးၿပး ႏငငေရးအရ ဘကမလကေသာ ႏငငေခါငးေဆာင သမၼတရေသာ ႏငငတစႏငငျဖစလင သမၼတသည အဆငျမငတရားသႀကးအခ႕ သ႔မဟတ တရားသႀကးေကာငစ၏ အဖြ႔ဝငအခ႕က ေရြးခယခန႔အပျခငးျဖင တရားသႀကးမားအေနျဖင အပခပေရးမ သးျခားလြတလပခြငက ကာကြယ ေစာငေရာကႏငပါလမမည။ သမၼတစနစကကငသးသည ႏငငျဖစလင အပခပေရးအဖြ႕အား အဆပါ အခြငအာဏာေပးျခငးျဖင သမၼတသည တရားေရးဆငရာလြတလပခြငက ပမအားေကာငးေစျခငးထက ပမအားနညးေစပါလမမည။ ထနညးတစြာ သမၼတစနစတြင ဥပေဒျပေရးဆငရာ အတညျပၾကားနာျခငးက ေဆာငရြကႏငၿပး သမၼတအား သစၥာခေသာ ဥပေဒျပလႊတေတာအမတ အမားစက ရလမမညမဟတပါ။ သ႔ရာတြင ထသ႔ေဆာငရြကျခငးသည အစးရက လႊတေတာကယစားလယအမားစက ဥးေဆာငရသည ပါလမနစနစတြင မျပလပႏငပါ။

International IDEA | Constitution Building Primers

အေျခခဥပေဒမားစြာတြင တရားသႀကးမားႏငသကဆငသည စႏႈနးသတမတခကမားက ျပညစရငးလငးစြာေဖာျပထားပါသည။ အဆပါသတမတခကမားတြင ပမနအားျဖင အသကကန႔သတ ခက၊ ဥပေဒေရးရာအရညအခငးႏင အေတြ႔အႀကမား ပါဝငပါသည။

နယးဇလနႏငငတြင တရားေရးဆငရာ ေရြးခယခန႔အပျခငးအတြက စႏႈနးသတမတခကမား(၁) တရားေရးဆငရာ အရညအေသြးမား (ကၽြမးကငမႈဆငရာ အရညအခငးႏင အေတြ႔အႀက၊ ဥပေဒေရးရာ ဗဟသတမား ျပညစၾကြယဝမႈႏင အသးခေဆာငရြကႏငမႈ၊ တရားေရးႏငဆငေသာအျခားဌာနခြမားတြင ဥပေဒေရးရာဗဟသတမား ကယျပန႔စြာ အသးခမႈ သ႔မဟတ တရားရးေရ႕ေမာကတြင ဥပေဒေရးရာ ကယျပန႔စြာကငသး ေဆာငရြကမႈ၊ ေရ႕ေနတစဥးအေနျဖင ဘကစကၽြမးကငပငႏငမႈ)(၂) စရကသဘာဝဆငရာ အရညအေသြးမား (ပဂၢလေရးဆငရာရးသားေျဖာငမတ ျခငး၊ သမာသမတကျခငး၊ အေတြးအေခၚကယျပန႔ျခငးႏင ေဝဖနပငးျခားႏငစြမးရ ျခငး၊ စတရညသညးချခငး၊ စာနာေထာကထားတတျခငးႏင ဆငျခငတတရားရျခငး၊ အလပအကင ကၽြမးကငစြာေဆာငရြကႏငမႈ အရညအေသြး)၊(၃) ပဂၢလေရးဆငရာ လပငနးကၽြမးကငမႈ (သာမာနလႏငေရ႕ေနမားက ႏႈတျဖင ေျပာဆဆကဆရာတြင ကၽြမးကငမႈအရညအေသြး၊ တရားေရးဆငရာႏင ရႈပေထြး သည ကစၥရပမားအား နားလညလကခေဆာငရြကႏငမႈႏင ေလလာဆနစစေဆာင ရြက ႏငမႈအရညအေသြး၊ နားေထာငစြမးရညႏင ဆကဆေရးကၽြမးကငမႈ၊ စတပါ ဝငစားစြာေဆာငရြကမႈ၊ စမခန႔ခြေရးႏင ေခါငးေဆာငမႈအရညအေသြး၊ ျပညသ႔ေရးရာ ကစၥမားတြင ေစစပေသခာစြာေဆာငရြကနငမႈ)(၄) လ႔အဖြ႔အစညးအားအေလးအနကထားစဥးစားေဆာငရြကမႈ၊ (လ႔အဖြ႔အစညး အသးသး၏ မတကြျပားမႈက သရနားလညျခငးႏင ထခကလြယမႈ၊ ယဥေကးမႈႏင ကားမေရးရာ ကစၥရပမားအေပၚဗဟသတရမႈအရငးအျမစ - နယးဇလနႏငင၊ Crown Law Office ၊ ေရ႕ေနခပကထတေဝသည ၂၀၁၃ ခႏစ တရားေရးဆငရာ ေရြးခယခန႔အပမႈ စာခပမၾကမး

တရားသႀကးမားသည အမားသရသညအကငသကၡာႏင ကၽြမးကငမႈ(အယဆာေဗးဒါးႏငင) သ႔မဟတ ကယကငသကၡာေကာငးမြနၿပး ရးသားေျဖာငမတမႈရရန (ဂါနာႏငင) လအပေၾကာငးက အေျခခဥပေဒ၏ အေထြေထြပဒမခြတြင ထညသြငးေဖာျပရန လအပပါသည။

ေနာကထပနညးလမးမာ အခ႕တရားဥပေဒစရငပငခြငတြင တရားသႀကး ေရြးခယသတမတ ေရးအဖြ႔သည အဆပါစႏႈနးမားက သတမတႏငရနအတြက အေျခခဥပေဒအရ တာဝနရႏငပါသည။ ဥပမာ ကနယာႏငင၏ အေျခခဥပေဒတြင တရားေရးလပငနးမားေဆာငရြကမႈေကာမရငက “ေရြးခယ ခန႔ထားေရးလပငနးစဥမားအား ၿပငဆငမႈရေစရနႏင ပြငလငးျမငသာမႈရေစရန”၊ “ကား၊မ တနးတညမ ေရးက ျမငတငရန” လမးညႊနထားပါသည။ အေျခခဥပေဒဆငရာ သ႔မဟတ ျပ႒ာနးဥပေဒအရ

Judicial Appointments | August 2014

လပပငခြင မရရလငေတာငမ တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔ထားမႈႏငပတသကၿပး အႀကညာဏေပးရန သ႔မဟတ ေရြးခယခန႔အပရန တာဝနရေသာ အဖြ႔အစညးမားသည အေျခခဥပေဒ သ႔မဟတ ျပ႒ာနး ဥပေဒ၏လအပခကကေကာလြန၍ တရားသႀကးမား ေရြးခယခန႔ထားမႈအတြက စႏႈနးမား( အဖြ႔အစညး ႏငပတသကသညမား၊ လသရငၾကားလပေဆာငျခငးႏင လပရးလပစဥမားသည အတငးအတာ ကြာျခားႏငပါသည) ျပ႒ာနးႏငပါသည။ အထကတြင ေဖာျပထားသည အေၾကာငးအရာမားအရ နယဇလနႏငင Crown Law Office သည လပထးကင၀တတစခက ထတျပနခၿပး - ညႊနၾကား ထားျခငးမဟတဘ - တရားေရးဆငရာ ေရြးခယခန႔အပမႈအတြက ေရ႕ေနခပ၏ စႏႈနးသတမတခကက တရားဝငေဖာျပပါသည။

တရားဥပေဒစရငပငခြငမားစြာတြင တရားသႀကးမားက ဥပေဒျပေရးဆငရာ သ႔မဟတ အစးရ၏ အပခပေရးအဖြ႔အစညးမားတြင တာဝနယေဆာငရြကျခငးမ ကန႔သတထားပါသည။ ၎တ႔က ဘကလကမႈကငးျခငးက ထခကပကစးေစႏငသည ႏငငေရးပါတမား၏ အဖြ႔ဝငမားအျဖစလညးေကာငး၊ ပဂၢလကလပငနးမားႏင စးပြားေရးလပငနးမားမလညးေကာငး ပါဝငေဆာငရြကျခငးက ကန႔သတထား ပါသည။

ေဒသႏင ယဥေကးမႈအရ အားလးအကး၀ငမႈအထကတြငေဖာျပထားသညအတငး ခြျခားထားေသာ လ႔အဖြ႔အစညးမားသည လနညးစအခြင

အေရးမားက အသအမတျပမႈမတစဆင အာဏာခြေ၀ကငသးရန သေဘာတညခကမား၊ အျငငးပြားမႈ မားႏင အျပနအလနကန႔သတမႈမားအား ႏငငေရးသေဘာမေဆာငေစရန အစးရ၏လပငနးအစအစဥ မားတြငပါ၀ငသည အခနးက႑အေနျဖင တရားစရငေရးတြငမားစြာမတညပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ အဆပါ ႏငငမားတြင တရား၀ငအသအမတျပခရႏငရနအတြက တရားစရငေရးတြင ကြျပားေသာ လ႔ အဖြ႔အစညးအသးသးမ အားလးအကး၀ငၿပး ပါ၀ငဖြ႔စညးရန အေရးႀကးပါသည။

အခ႕ႏငငမားတြင တရားရးတြင တရားေရးဆငရာအေတြ႔အႀကအမးမး ရေစရနအတြက ေဒသအလက မတမႈရေစရန လအပပါသည။ ဥပမာ ကေနဒါႏငင တြင စရငစတစခတြငအသးျပေသာ တရားမဥပေဒစနစက တရားရးကသရနားလညေစရန တရားရးခပရ အဖြ႔ဝင(၉)ဥးအနက (၃)ဥးက အယခရး၏တရားသႀကးမားမလညးေကာငးသ႔မဟတ Quebec တရားရးခပမလညးေကာငးသ႔မဟတ Quebec တရားရးခပေရ႕ေနမားမလညးေကာငးေရြးခယခန႔ အပပါသည (တရားရးခပအကဥပေဒ ၁၉၈၅) ။

ကေနဒါႏငင၏ တရားရးခပတြင Quebec မ တရားသႀကးမားပါဝငၿပး ေရြးခယခန႔အပမႈသည Quebec အစးရ သ႔မဟတ Quebec ဝတလေတာရေရ႕ေနမားမ ေလာကထားသမားက ေရြးခယသတမတၿပး အျခားတစဘကမ အဆပါေရြးခယထားသမားအား ကေနဒါဖကဒရယအစးရ၏ အတညျပခကျဖင ခန႔အပျခငးျဖစသညအတြက ပးေပါငးေရြးခယခန႔အပမႈအျဖစ ေတြ႔ႏငပါသည။ (သ႔ရာတြင အဆပါတရားရးခပ၏ အဖြ႔ဝင (၃)ဥးက Quebec အစးရမ ေရြးခယခန႔အပၿပး ဖကဒရယအစးရမ ေရြးခယခန႔အပျခငးမဟတဘ အဆပါလပေဆာငခကမားသည ကယစားျပေဆာငရြကခကျဖစပါသည)။

ကားမေရးရာႏင လမးေရးညညႊတမတမႈအခ႕အေျခခဥပေဒမားသည တရားသႀကးမားထတြင ကားမေရးရာႏင လမးေရးမတမႈရ

International IDEA | Constitution Building Primers

ေစရန သတမတေဆာငရြကပါသည။ ဥပမာ ေတာငအာဖရကအေျခခဥပေဒတြင တရားစရငေရးအေနျဖင ေတာငအာဖရက၏ ကားမေရးရာႏင လမးေရးဖြ႔စညးမႈက ကယကယျပန႔ျပန႔ဂရျပေဆာငရြကႏငရန တရားသႀကးမားေရြးခယခန႔ထားရာတြင ထညသြငးစဥးစားသငေၾကာငး ေဖာျပထားပါသည။ တရားရးခပတြင ကားမခြတနးတညမမႈရေရးအတြက တကၾကြစြာေဆာငရြကႏငရန အေျခခဥပေဒအရ တရားေရးေကာငစ လအပပါသည(Irving ၂၀၀၈း ၁၃၆-၁၄၁)။

တကေသာ တာဝနျပဌာနးခကမား မရေသာျငားလညး တရားေရးေကာငစမားအေနျဖင တရားသႀကးမား ခန႔အပခနတြင ကားမအခးႏင လမးေရးအရအခးအစား မညမမႈတ႔ကျပျပင ေဆာငရြကႏငသည။ ဥပမာ- ၁၉၈၈ ခႏစတြင တညေထာငခသညအြနတရယျပညနယ တရားသႀကးမားခန႔အပမႈအႀကေပးေကာမတအတြက ပထမဆးေသာ အကဥပေဒတစခမာ ျပညနယအတြငးရ အမးသမးအႀကးတနးေရ႕ေန ၁,၂၀၀ ထ တရားသႀကးမားအျဖစ တာဝနထမးေဆာငရန ဆႏၵရမရ စာေရးသားေမးျမနးရနျဖစသည။ ထနညးအားျဖင ၁၉၉၀ မ ၁၉၉၂ ခႏစအတြငးခန႔အပခသည တရားသႀကးမား၏ ၄၀ ရာခငႏႈနးမာ အမးသမးမားျဖစခသည (Bocker and Groot van Leeuwen ၂၀၀၇ : ၂၆)။

တရားစရငေရးအား အားလးအကး၀င ပါ၀ငႏငေရးအတြက ျပျပငေျပာငးလမႈ - ေတာငအာဖရကတရားမတမႈ၊ လြတလပမႈႏင လ႔ဂဏသကၡာဆငရာ တနဘးမားက အေျခခေသာ ပြငလငးျမငသာသည ဖြ႔စညးပပအေျခခဥပေဒဆငရာ ဒမကေရစစနစတစခတြင ရငးလငးသည တရားေရးဆငရာ ေရြးခယခန႔အပမႈ လပထးလပနညးမား၏ အေျခခ အတျမစအေနျဖင လမးေရးခြျခားသညေခတတစေလာကလးတြင အသးျပခသည အေျခခလ႔အခြငအေရးဆငရာ ဥပေဒမၾကမးသည ျပညစလေလာကမႈမရခပါ။ ပထမ အဆငမာ သးျခားလြတလပသည လပငနးစဥတစရပအေနျဖင တရားေရးလပငနး ေကာမရငက ထေထာငၿပး တရားေရးဆငရာ ေရြးခယခန႔အပမႈႏငစပလဥးၿပး အႀက ျပခကမားေပးရနသာမက တရားေရးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈအတြက ကယျပန႔ သည အေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာမားေပးထားပါသည။ ၄ငးသည တရားစရင ေရး၏လြတလပမႈ၊ တရားစရငေရးအား ျပညသလထ၏ ယၾကညစတခမႈႏင တရား စရငေရစရငေရးအား တရား၀ငအသအမတျပမႈတ႔ ျပနလညရရလာေရးအတြက တရားခြငက ျပနလညဖြ႔စညးေရးတ႔ပါ၀ငသညဟ ထငပါသည။ ဤအခနးက႑ႏင လပေဆာငခက၏ အေရးပါမႈသည တရားသႀကးမား၏ ကၽြမးကငမႈက ပမတးတက ေစရနႏင တရားရးက ပမထေရာကေအာငျမငစြာ ေဆာငရြကႏငေစမည တရားစရင ေရးတြင လမးေရးႏင ကားမေရးရာ ညမမႈရေစရန ေျပာငးလဥးတညေစႏငပါသည။Justic Yvonne Mokgoro, ယခငအေျခခဥေဒဆငရာ တရားရး၏ တရားသႀကး၊ ေတာငအာဖရက (Mokgoro ၂၀၁၀)။

တရားစရငေရးတြင ကားမေရးရာ တနးတေရး ႏငပတသကၿပး အေျခခဥပေဒျပ႒ာနးခကမား၏ သြယဝက ေသာနညးျဖင အကးသကေရာကမႈက ထညသြငးစဥးစားရနလအပပါသည (Irving ၂၀၀၈း ၁၃၅) ။ ဥပမာ တရားမဥပေဒျပ႒ာနးသညႏငငမားတြင တရားသႀကးမားအား၎တ႔၏ သကေမြး၀မး ေကာငးအလပ စတငထမးေဆာငစဥကတညးကပငခန႔အပၿပး ထႏငငမားတြင တရားစရငေရး၌ အမးသမးမားပါဝငမႈသည တရားသႀကးမားခန႔အပရာတြင ႏစေပါငးမားစြာ တရားေရးအေတြ႔အႀက

Judicial Appointments | August 2014

လအပသည ပမနဥပေဒျပ႒ာနးသတမတသညႏငငမားထက ပမလငျမနစြာ တးတကလာႏငပါသည။ (Bockerand de Groot van Leeuwen ၂၀၀၇း၇)။ တရားေရးရာအသငးအ၀ငး သ႔မဟတ တရား စရငေရးတြင လပသကအေပၚအေျခခ၍ ေရြးခယခန႔ထားျခငးသည အေတြ႔အႀကရသည တရားေရးရာ ထးေနရာမားတြင အမးသမးမားအစကတညးကနညးပါးသည ႏငငမားတြင အမးသမးမားအတြကအားနညးခကျဖစေစပါသည။ အႏၵယႏငငတြင အထကတရားရး၌တာဝနထမးေဆာငဖးသညလပသကသည တရားရးခပတြင ခန႔ထားရနအတြက အဓကကသည အရညအခငးျဖစၿပး မညသည အမးသမးမားကမ ခန႔အပျခငးမရပါ (Irving ၂၀၀၈း ၁၄၀)။

ဘာသာေရးဆငရာဥပေဒမားက ကငသးသည တရားသႀကးမားအခ႕ႏငငမားတြင ပမနတရားရးမားႏင ဘာသာေရးဆငရာ တရားရးမားအၾကား ျခားနားခက

မား ရပါသည။ ဘာသာေရးဆငရာတရားရးတြင သကဆငရာ ဘာသာေရးအလကကးကြယသမား၏ ပဂၢလေရးအေျခအေန၊ အမေထာငေရး၊ ကြာရငးျပတစမႈႏင အေမြဆကခမႈအေျခအေနကသ႔ ကစၥရပ မားအေပၚတြင ပမနအားျဖင စရငဆးျဖတပါသည။ အဆပါတရားရးမားတြင ခန႔အပထားသည တရား သႀကးမားသည တရားစရငပငခြငအတြက ဘာသာေရးဆငရာ ဥပေဒမားက ေလလာရပါသည။ ဥပမာ ကနယာႏငင၏ ၂၀၁၀ ခႏစ အေျခခဥပေဒ ပဒမခြ (၆၆)အရ Kadhis သည မြတဆလငဘာသာက ယၾကညကးကြယရနႏင အစၥလာမမစ ဥပေဒ ဗဟသတရရန လအပပါသည။

အဆပါႏငငမားတြင ထပမစဥးစားရမည အေရးႀကးသညအခကသည လ႔အခြငအေရးက ဘာသာေရးဥပေဒျဖင ညႏႈငးေဆာငရြကျခငးကသ႔ ကစၥရပမားက ေျဖရငးေဆာငရြက ရႏငမညအေျခခ ဥပေဒဆငရာတရားရးခပ အဖြ႔ဝငမား၏ အရညအခငးပငျဖစပါသည။ တရားရးခပတြင ေရြးခယခန႔အပ မည ဘာသာေရးဆငရာ တရားသႀကးမား၏ အရညအေသြးျပညဝမညဆလင သတ႔သည ဥပေဒပညာ က ဘာသာေရးဘကသ႔ပမဥးတညေအာင လႊမးမးသြားႏငပါသည။ ထသ႔ဆလင တရားရးခပ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရး၏ တရားသႀကးမားက ေလာကေရးရာဥပေဒမား (တရားမ ဥပေဒ သ႔မဟတ ေရးထးတမးဥပေဒ) ေလကငသငၾကားေပးရန လအပၿပး ၄ငးေနာက သတ႔သညပင ဥပေဒပညာက ေလာကေရးရာဘကသ႔ ပမဥးတညေအာငလႊမးမးသြားႏငပါသည။

စစစေရြးခယျခငးဆငရာ ကစၥရပမားသည အာဏာရငစနစ ပကစးၿပးေနာကပငးတြင ထြကေပၚလာတတပါသည။ အာဏာရငအစးရလကေအာကေအာကတြင တရားသႀကးရာထးမားက အာဏာရငအစးရက ေရြးခယခန႔အပျခငး သ႔မဟတ ပါဝငပတသကျခငးရၿပး ၄ငးတ႔အား လယဘရယ ဒမကေရစ စနစတရားစရငေရး၏ကယပငေတြးေခၚေျမာျမငမႈ၊ ပေရာဖကရငနယကယကငတရားတ႔ႏင သဟဇာတမျဖစသည အာဏာရငနညးလမးမားက စဥးစားေတြးေခၚတတေစရန ေလကငသငၾကားေပး ႏငပါသည။ ဒမကေရစအဖြ႔အစညးသစသည စနစေဟာငးက သန႔စငလစတရႏငၿပး အဆပါ အာဏာရငဆနသည တရားသႀကးမားက ဖယရားကာ ဒမကေရစမဝါဒမားႏငအည လကနာေဆာငရြက မည တရားသႀကးမားက အစားထးခန႔အပလပါသည။

သ႔ရာတြင ထသ႔ေဆာငရြကျခငးျဖင အခကအခ (၃)ခက ေတြ႔ႀကရပါသည။ ပထမအခကမာ လကရတရားေရးဆငရာ (ႏင တပမေတာ၊ သတမနေရး၊ စမခန႔ခြေရး) တာ၀နရသမားအား ဆကလက ခန႔အပထားမႈသည ေစစပညႏႈငးသညကာလအတြငး သေဘာတညခကတြင ပါဝငႏငပါသည။ အာဏာရငအစးရ၏ ျပျပငေျပာငးလေရးသမားမားသည ဒမကေရစေျပာငးလမႈက အျပသေဘာ

International IDEA | Constitution Building Primers

ေဆာငရြကလမႈအတြက မမကယကယကာကြယျခငးျဖစပါသည။ တရားသႀကးမားက အတငးအဓမၼ ဖယရားလမႈသည ဂဏသတငးႏင အသကေမြးမႈဆငရာ စးရမထတလန႔မႈမားကႏႈးဆြေပးၿပး အသငး အဖြ႔ကြျပားျခငးမား ပမမားျပားလာၿပးမေကနပမႈမား ပမမားျပားလာႏငပါသည။

ဒတယအခကမာ တရားသႀကးမားက ဖယရားျခငးသည အပခပေရးေခါငးေဆာငအသစမားအတြက သတ႔၏သေဘာအရ တရားသႀကးမားက ေျပာငးလႏငသည သာဓကျဖစေစပါသည။ ထသ႔ ေဆာငရြကျခငးသညတရားစရငေရးအား ဘကလကေဆာငရြကမႈမကာကြယေပးမည ကၽြမးကငမႈစရက လကၡဏာ ရသည သးျခားလြြတလပသည အဖြ႔အစညးတစခအျဖစ ဖြ႔ၿဖးလာမႈအား ကန႔သတထားပါသည။ ေရရညတြင တရားသႀကးမားအေပၚ ျပညသလထ၏ ယၾကညစတခမႈကငးမေစပါသည။ စနစေဟာငး အရ ေရြးခယခန႔အပထားသည တရားသႀကးမားအား လယဘရယဒမကေရစ အဖြ႔အစညးမား၌ လပကငႏငရန သငယျခငးသည တရားစရငေရးအား ျပညသလထ၏ ယၾကညစတခမႈက ရရလာႏင ေစပါသည။

၂၀၁၀ ခနစ ကနယာႏငင၏ အေျခခဥပေဒတြင တရားစရငေရး၏၀တရားအျဖစ ဒမကေရစအေျခခစညးမဥးမား၊ သမာသမတရမႈႏင ေကာငးမြနေသာအပခပေရး စနစ(ပဒမခြ ၁၀ ႏင ၁၅၉) မားက ေဖာျပထားပါသည။ အဆပါအေျခခစညးမဥးမားက တြနးအားေပး အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရနႏင လာဒေပးလာဒယမႈႏင တရားေရးလပေဆာငခကမားက ေသေသခာခာမလပကငျခငးမားက ေကာလႊား ႏငရန အေျခခဥပေဒ (ဇယား ၆၊ အခနး၂၃) တြင တရားသႀကးမားအား၎တ႔ေဆာငရြကခကမားက စစစေဆာငရြကရနႏင အဆပါစညးမဥးမားက ေလးစားလကနာ ေဆာငရြကရန လအပသညဟျပဌာနးထားပါသည။ သးျခားလြတလပေသာ စစစေရး ဘတအဖြ႔က ဥပေဒအရ ဖြ႔စညးခပါသည(တရားသႀကးမားစစစေရးႏင Magistrates အကဥပေဒ၊ ၂၀၁၁)။ ဘတအဖြ႔အားဖြ႔စညးပသည သမရးကမဟတပါ။ Albie Sachs အပါအ၀င အျခားအာဖရကဒမကေရစႏငငမားမ အေရးပါသညပဂၢလအခ႕၊ ေတာင အာဖရက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာတရားရး၏ တရားသႀကးေဟာငး၊ Georgina Wood၊ ဂါနာႏငင တရားသႀကးခပ၊စသညတ႔ပါ၀ငပါသည။ သတ႔အား Kenyan ႏငငေရးအျငငးပြားမႈႏင ပဂၢလေရးမနးတးမႈမားတြင ဘကလကမႈမရဟ ယဆခေသာ ေၾကာငျဖစပါသည။ အယခရး၏ တရားသႀကး(၉)ဥးႏငပတသကၿပး ဘတအဖြ႔မ ပထမအႀကမ ဆးျဖတရာတြင တရားသႀကး(၄)ဥးသည ရာထးေနရာအတြက ကကညမႈ မရသညက ေတြ႔ရပါသည။

တတယအခကမာ သငေလာသည ေလာကထားသမား မရျခငးျဖစပါသည။ အဆငျမင တရားရး အေတြ႔အႀကမားရသည ႏငငတြငးရ ျပညသမားသည စနစေဟာငးႏငပတသကၿပး နားလည သရႏငပါသည။ သ႔ရာတြင ေရြးခယစရာမာ ႏငငတြငးရ အေတြ႔အႀကနညးသမား (လပငနးေဆာငရြကရန အရညအေသြးမျပညဝသည အသစခန႔အပသည တရားသႀကးမား သ႔မဟတ အေတြ႔အႀကနညးသည ေရ႕ေနမား) သ႔မဟတ အေတြ႔အႀကရသည ႏငငျပငပမ သမား(၎တ႔ႏငငတြင မၾကာမက ျပငဆင သတမတခကမားက အျပညအဝနားလညျခငးမရသည ျပညေျပးမားထမ ခန႔အပျခငး သ႔မဟတ အမးသားယဥေကးမႈႏင ဘာသာစကားကေတာငမ နားလညမႈမရသည ႏငငရပျခားမ ကၽြမးကင ပညာရငမား ) ေပၚတြင မခအားထား ေဆာငရြကရျခငးျဖစပါသည။

အေတြ႔အႀကနညးေသာနညးလမးမားမာ ေအာငျမငမႈမရရႏငပါ။ ၂၀၀၃ ခႏစတြင

Judicial Appointments | August 2014

အရတႏငင၌ ယခင Ba’ath ပါတအဖြ႔ဝငမားအားလးသည ၎တ႔၏ ပဂၢလေရးဆငရာ စြမးေဆာငခက မားနင စနစေဟာငးအရ လပငနးတးတကမႈအတြက မရမျဖစလအပသည ပါတအဖြ႔ဝငျဖစေသာလညး ခကခငးထတပယျခငးခခရပါသည။ ရလာဒအေနျဖင ႏငငေတာ၏အခ႕အဖြ႔အစညးမား - တရား စရငေရးသာမက - သည လအငအားေလာနညးသြားၿပး အလပမထတပယျခငးခရသမားအား လအပ ေသာအခနႏင အငအားမားက ေသခာစြာစစစေရြးခယျခငးမရဘ အေဆာတလင ျပနလညခန႔အပရပါ သည။ ကနယာႏငငတြင အလားတနညးလမးမားက လကခကငသးၿပး တရားသႀကးတစဥးခငးစအတြက သငေလာမႈက ေဝဖနစစေဆးျခငးျပရနအတြကစစစေရြးခယေရးအဖြ႔က ဖြ႔စညးေဆာငရြကခၿပး စစစ ေရြးခယမႈက ျငငးဆနသမားအား ရာထးမထတပယခပါသည။

ျပငသစႏငင

၁၈၇၅ ခနစမစတငၿပး ဒမကေရစစနစက ကငသး။(၁၉၅၈ ခႏစအေျခခ ဥပေဒ)တစျပညေထာငတစ၀ကတစပက သမၼတစနစ

တရားမဥပေဒ။

အႏၵယႏငင၁၉၄၇ ခနစမ စတငၿပးဒမကေရစစနစက ကငသး။

တရားရးခပ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရး သ႔မဟတ အျခား အဆငျမင တရားသႀကး မားက ေရြးခယခန႔အပ ျခငး။

အဖြ႔ဝင (၉)ဥး။ႏငငေတာသမၼတက (၃)ဥးက ခန႔အပၿပး၊ ဆးနတလႊတေတာ ဥက႒က (၃)ဥးက ေရြးခယခန႔အပကာ၊ အမးသားညလာခ ဥက႒က (၃)ဥးက ခန႔အပပါသည။

ႏငငေတာ၏ ယခငသမၼတသည ရာထးအရ အဖြ႔ဝငျဖစပါသည(ရးစကျခငးမရပါ)။

အဆငျမငတရားသႀကး မားအဖြ႔မ အဆျပခကေပၚ မတညၿပး သမၼတက ခန႔အပျခငး( ဝနႀကးမား ေကာငစ၏

အျခားတရားသႀကးမားက ေရြးခယခန႔အပျခငး

တရားစရငေရးအတြက အမးသားေကာငးတြင ယဥၿပငသည လပငနးစဥ ျဖင အသကေမြးမႈဆငရာ တရားစရငေရး (career judiciary)ရာဇဝတ တရား သႀကး၏ အဆငအျမငဆး ေကာငစမ အဆျပၿပး သမၼတက တရားဝင ေရြးခယခန႔အပျခငး။

တရားရးခပႏငစပ လဥး၍- ျပညနယတရားရးတြင ျပညနယအစးရ၏ အႀကညာဏ ရယရပါမည။

တရားေရးေကာငစအဖြ႕ဝငမား

ရာဇဝတတရားသႀကး၏ အဆငအျမငဆးေကာငစ (တရားေရးဌာနခြ)-က) Cassation တရားရး ၏ Chief President။ခ) တရားသႀကး (၅)ဥးႏင တရားလဘက အစးရ ေရ႕ေနတစဥး၊ ျပညနယ ေကာငစစဝန တစဥးႏင ဝတလေတာရေရ႕ေန တစဥး။ဂ) ႏငငေတာသမၼတ၊ အမးသားညလာခ ဥက႒ ႏင ဆးနတလႊတေတာ ဥက႒မ ႏစဥးစေရြးခယ ထားေသာ သာမန ႏငငသား (၆)ဥး၊

တရားသႀကးခပ အပါအဝင အဆငျမင တရားသႀကးမား၏ အလြတသေဘာ ဖြ႔စညးျခငး။

International IDEA | Constitution Building Primers

(၁၉၅၀ ခနစ အေျခခ ဥပေဒ)။

ဖကဒရယ ပါလမနစနစေရးထးတမးဥပေဒ

ေတာငအာဖရက

၁၉၉၄ ခနစမစတငၿပး ဒမကေရစစနစ ျပ႒ာနး။(၁၉၉၆ ခႏစ အေျခခ ဥပေဒ)။

ဖကဒရယ ပါလမနစနစ ကငသးသာ သမၼတႏငငတရားမဥပေဒႏင ေရးထးတမးဥပေဒ ေပါငးစပျပ႒ာနး။

အႀကျပခကျဖင)။အမနအားျဖင အဆငျမငတရားသႀကး မားႏင ဝနႀကးမားေကာငစႏစဖြ႔ လး၏ သေဘာတညခက လအပပါသည။

တရားေရးလပငနး ေကာမရငႏင အမးသား ညလာခက ကယစားျပ သည ပါတေခါငးေဆာင မား၏ အႀကညာဏရယၿပး ေနာက သမၼတက တရား သႀကးခပႏင ဒတယ တရားသႀကးခပက ခန႔အပပါသည။

အျခားအေျခခဥပေဒ ဆငရာ တရားသႀကး မားက တရားသႀကးခပ ႏင အမးသားလႊတေတာ က ကယစားျပသည ပါတေခါငးေဆာငမား၏ အႀကညာဏ ရယၿပး ေနာက တရားေရးလပငနး ေကာမရငမ ေပးပ႔ေသာ အဆျပထားသမားထမ သမၼတက ခန႔အပပါသည။

အယခရးခပ၏ ဥက႒ႏင ဒတယဥက႒က တရားေရး လပငနး ေကာမရင၏ အႀကျပခက ရယၿပး ေနာက သမၼတက ခန႔အပ ပါသည။

အျခားတရားသႀကးမားက တရားေရးလပငနး ေကာမရင၏ ဥပေဒအရ သတမတထားသည အႀကျပခက ရယၿပး ေနာက သမၼတက ခန႔အပပါသည။

က) တရားသႀကးခပ (ႀကးၾကပေဆာငရြကျခငး)။ခ) အယခတရားရးခပ၏ ဥက႒။ဂ) တရားသႀကး အႀကးအကတစဥးက တရားသႀကးဥက႒က ေရြးခယခန႔အပ။ဃ) တရားေရးဝနႀကး။င) သမၼတမ ခန႔အပေသာ ေလကငၿပး ေရ႕ေနႏစဥး ႏင ေလကငၿပး တရားရးေရ႕ေနႏစဥး။စ) ေတာငအာဖရက တကသလမားမ ဥပေဒ ဆငရာ ဆရာ၊ ဆရာမ မားမ ေရြးခယသတမတ သည ဥပေဒဆငရာ ဆရာ၊ ဆရာမတစဥး။ဆ) အဖြ႔ဝငမားအၾကား အမးသားညလာခက ေရြးခယသတမတသည ကယစားလယ(၈)ဥး၊ အနညးဆး(၃)ဥးသည အတကအခပါတမ ျဖစရ မည။ဇ)အနညးဆးစရငစ (၆)ခ ၏ သေဘာတညခကျဖင အထကလႊတေတာမခန႔ အပသည အဖြ႔ဝင (၄)ဥး။စ)အမးသားညလာခရ ပါတအားလး၏ ေခါငးေဆာငမားထမ အႀကျပခက ရယၿပး

Judicial Appointments | August 2014

ပလနႏငင

၁၉၉၁ ခနစမစတငၿပး ဒမကေရစစနစက စတငကငသး။

(၁၉၉၇ ခႏစ အေျခခဥပေဒ)။

တစျပညေထာင စနစတစပငးတစစ သမၼတႏငင

တရားမဥပေဒ

ကနယာႏငင

၁၉၉၂ ခနစမစတငၿပး ဒမကေရစစနစက ျပ႒ာနး။

(၂၀၁၀ ခနစ အေျခခဥပေဒ)။ဗဟမ ခပကငမႈမရသည ျပညသ႔သမၼတစနစ။ေရးထးတမးဥပေဒ။

အေျခခဥပေဒဆငရာ ခရး-

ေအာကလႊတေတာက တစဥးခငးစအလက ေရြးခယေသာ တရားသႀကး (၁၅)ဥး အဖြ႔ဝငမားအၾကား ၎တ႔၏ ဥပေဒဆငရာ ဗဟသတမားျဖင ပငးျခား ေဝဖနေဆာငရြကခက မားအရ သကတမးကာလ (၉)ႏစက ျပငဆင သတမတျခငးမျပ။

အမးသားညလာခ၏ အတညျပခကျဖင တရားေရးလပငနး ေကာမရင၏ အႀကျပခကအရ သမၼတက ေရြးခယခန႔အပ ေသာ တရားသႀကးခပႏင ဒတယတရား သႀကးခပ။

တရားေရးလပငနး ေကာမရင၏ အႀကျပခကျဖင သမၼတကေရြးခယခန႔အပ သည အျခားတရားသႀကး ခပမား။

ႏငငေတာ တရားေရး ေကာငစ၏ အဆျပခက အရ ျပညသ႔သမၼတက ေရြးခယခန႔အပျခငး။

တရားေရးလပငနး ေကာမရင၏ အၾကျပခက အရ သမၼတက ေရြးခယ ခန႔အပျခငး။

ေနာက သမၼတကေရြးခယ ခန႔အပသည ကယစား လယ(၄)ဥး။

က) တရားရးခပ၏ ပထမ ဥက႒၊ခ) တရားေရးဝနႀကး။ဂ) စမခန႔ခြေရးတရား ရးခပ၏ ဥက႒၊ဃ) ျပညသ႔သမၼတက ေရြးခယခန႔အပ သည ကယစားလယတစဥးခငး။င) တရားရးခပ၏ တရားသႀကးမား၊ ပမန စမခန႔ခြေရးတရားရးႏင တပေတာ တရားရးခပထ မ ေရြးခယေသာ တရားသႀကး (၁၅)ဥး။စ) အဖြ႔ဝငမားထမ ေအာကလႊတ ေတာမ ေရြးခယခန႔အပသည အဖြ႔ဝင (၄)ဥး။ဆ) အဖြ႔ဝငမားထမ ဆးနတလႊတေတာမ ေရြးခယခန႔အပသည အဖြ႔ဝင (၂)ဥး။

က) တရားသႀကးခပ (သဘာပတ)။ခ) အဆငအမးမး အတြက တရားသႀကး အဖြ႔က ေရြးခယတင ေျမာကေသာ တရားသႀကး (၄)ဥး။ဂ) ေရ႕ေနခပ။ဃ) တရားရးေရ႕ေန- အမးသမးတစဥးနင အမးသားတစဥး။င)ျပညသ႔ဝနထမး ေကာမရငက ေရြးခယ သတမတသတစဥး။စ) အမးသားည လာခ၏ အတညျပခကျဖင

International IDEA | Constitution Building Primers

မြနဂလးယား

၁၉၉၂ ခနစမစတငၿပး ဒမကေရစစနစက ကငသး။

တစျပညေထာငပါလမနစနစ

တရားမဥပေဒ။

အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရး - အဖြ႔ဝင(၉)ဥး အား သကတမးကာလ (၆)ႏစျဖင ခန႔အပ။သးပတစပက အပခပေရး တြငမပါ၀ငသညသမၼတက ေရြးခယခန႔အပၿပး အဆငျမငတရားသႀကး အဖြ႔မ သးပတစပက ခန႔အပကာတရားစရငေရး အဖြ႔မ သးပတစပက ခန႔အပပါသည။တရားရးသည သတ႔၏ ဥက႒က ကယတင ေရြးခယပါသည။

သမၼတသည တရားရးခပ အတြက တရားသႀကးမား က (အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရးႏင မတညဘ အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားေရးသးသပမႈလပငနးမားမရသည) အေထြေထြေကာငစရးခပ က ဥပေဒျပလႊတေတာ တြငတငျပခကမား အရ ေရြးခယခန႔အပပါသည။

အျခားတရားသၾကးမားက အေထြေထြေကာငစ ရးခပ၏ အဆျပခကေပၚ မတညျပး သမၼတ ေရြးခယခန႔ အပပါသည။

သမၼတက ေရြးခယခန႔အပ သည သာမနကယစား လယ ႏစဥး၊ အမးသမး တစဥးႏင အမးသား တစဥး။

တရားရးခပ၏ အေထြေထြ ေကာငစ(အဖြ႔ဝင ၁၄ဥး) –က) ဥပေဒျပလႊတေတာ က (၂)ဥး ခန႔အပပါသည။ခ) သမၼတက (၂)ဥး ခန႔အပပါသည။ဂ) တရားရးခပ၏ တရားသႀကးခပ။ဃ) တရားေရးဆငရာ တာဝနရသည အစးရ အဖြ႔ဝင။င)အေထြေထြ တရားလ ဘကေရ႕ေန။စ)အေထြေထြတရားရးခပ ေကာငစကေရြးခယၿပး အဆငအားလးရ တရား သႀကးမားက ကယစားျပ သည တရားသႀကး(၈)ဥး။ဆ)ၿမ႕ေတာအယခတရား ရးမ တရားသႀကး(၁)ဥးကဥပေဒျပေရးဆငရာ အရညအခငးမားႏင ပဂၢလေရးႏင ကၽြမးကငမႈ အရ တရားေရးဝနထမး မားအတြက ေလာကထား သမားက စစစဆးျဖတရန တရားသႀကးမား အရညအခငး သတမတ စစစေရး ေကာမတတြင အဖြ႔ဝင (၉)ဥးက ခန႔အပ ပါသည။

Judicial Appointments | August 2014

(၁) ဤဥပေဒသည တရားမဥပေဒ သ႔မဟတ ေရးထးတမးဥပေဒဆငရာ တရားစရငပငခြငျဖစသလား။ (အဆပါ ဥပေဒသႏစမးလး ထားျခငးျဖစၿပး မညသညဥပေဒ အမးအစားမ သတမတ၍မရပါ သ႔ရာတြင အဆပါဥပေဒသႏစမးလး၏ သေဘာလကၡဏာမားပါဝငပါသညလညးျဖစႏငပါသည။ တရားမဥပေဒ သ႔မဟတ ေရးထးတမးဥပေဒက အေျခခထားေသာလညး အျခားေသာ - ဥပမာ အစၥလာမမစ၊ ထးတမးအစဥအလာ - တရားေရးစနစမား၏လႊမးမးမႈရႏငပါသည)။ တရားသႀကးမားအတြက အစဥအလာအရ သကေမြး၀မးေကာငးလမးေၾကာငး သည အဘယနညး။ အဆပါအခကသည ျဖစႏငေခရသည ေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးမား၏ အလားအလာႏင အတငးအတာက မညသ႔လႊမးမးမႈရသနညး။

(၂) သးျခားအေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရး ရသလား။ ရလင၊ အဖြ႔ဝငမားက ပမနတရားစရငေရးထက ႏငငေရးအရ ပမတာဝနယေဆာငရြကေစသညပစျဖင ေရြးခယသငသလား။ ဥပေဒျပ လႊတေတာမ ေရြးေကာကျခငးက ေဆာငရြကရန ထညသြငးစဥးစားမညဆလင ႏငငေရးပါတ မား၏ ညညႊတမတစြာ ပါဝငေဆာငရြကႏငသည အလားအလာကအဘယနညး။ ႏငငေရးပါတ တစခတညးမ လပငနးစဥက လႊမးမးေဆာငရြကျခငးမ ကန႔သတႏငမည ေရြးေကာကပြဆငရာ နညးလမးတစရပက ဖနတးႏငပါသလား။ ပးေပါငးစနစ သ႔မဟတ ကယစားျပစနစျဖင ေရြးခယခန႔အပမညဆလင အစးရအဖြ႔ခြအမးမးက မညသ႔ေရြးခယမညနညး။ ၎တ႔၏ တစဘကသတ ယဥၿပငမႈကအဘယနညး။ အျပနအလနထနးေကာငးမႈသည လကေတြ႔အား ျဖင အကးသကေရာကမႈရႏငမညလား။

(၃) စနစသစႏငပတသကၿပး ေျဖရငးရမည ျပနာက အဘယနညး။ တရားသႀကးမားသည မားစြာ မခအားထားေနရၿပး၎တ႔၏ လြတလပခြငက ပမခငၿမနငမည ေရြးခယခန႔အပေရး ဆငရာနညးလမးမား လအပသလား။ သ႔မဟတ တာဝနယေဆာငရြကမႈနညးလြနးၿပး ျပညသ လထအကးစးပြားအတြက ပမေျဖရငးေဆာငရြကေပးႏငမည ေရြးခယခန႔အပေရးဆငရာ နညးလမးမား လအပသလား။ ကၽြမးကငမႈဆငရာ အဆငအတနးႏင ဂဏသကၡာအဆငအတနး ကဆငးၿပး တရားသႀကးမား၏ အရညအခငးႏင အဆငအတနးက တးျမငေဆာငရြကရန လအပသလား။

(၄) တရားစရငေရးတြင လ႔အဖြ႔အစညးမား မညမကယျပန႔စြာပါဝငၿပး မညသ႔ကယစားျပေဆာငရြကသနညး။ မညသည လမးစ၊ႏငငသား၊ ယဥေကးမႈ၊ ဘာသာစကားဆငရာမားက ထညသြငး စဥးစားရန လအပသနညး။ အဆငျမငတရားစရငေရးတြင သးျခားလနညးစမားက ထညသြငး ရနလအပသလား။ တရားစရငေရးတြင အမးသမးမား ပမပါဝငပတသကမႈရေစေရးအတြက အခြငအလမးရသလား - ဥပမာ အဖြ႔အစညးမားမ အဆျပရာတြင အကးသကေရာကမႈရေစမည တာဝနဝတရားက ထညသြငးသတမတျခငး။

(၅) တရားသႀကးမားက စစစေရြးခယေရးအတြက အဖြ႔အစညးတစခဖြ႔စညးရန လအပသလား။အဆပါအဖြ႔အစညးသည ဒမကေရစစနစအသြငကးေျပာငးရာတြင အဓကကသည ပါဝင ေဆာငရြကသမားႏငကငးကြာျခငးမရဘ ပမခငၿမေစမညနညးလမးမားက မညသ႔ ေဆာငရြက ႏငသနညး။

(၆) အျခားပစျဖင တရားေရးေကာငစရရန လအပမညဆလင အဆပါ အဖြ႔ဝငမားက မညသ႔ေရြးခယသတမတမညနညး။ တရားေရးေကာငစအဖြ႔ဝငမား ေရြးခယခန႔အပရာတြငညညႊတမတမႈရေစအတြက အမးမးေသာ အဖြ႔အစညးတစခခငးစဆငရာ၊ ကၽြမးကငမႈ၊ ပးေပါငး

International IDEA | Constitution Building Primers

ေရြးခယခန႔အပမႈႏင ကယစားျပေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးမားက မညသ႔ေဆာငရြကမည နညး။တရားေရးေကာငစက အဆျပရသည အဖြ႔အစညးအျဖစသာ သတမတၿပး အျခားသမား က ေနာကဆးေရြးခယသတမတခကက ျပလပသငသလား သ႔မဟတ တရားေရးေကာငစသည ေရြးခယသတမတျခငးျပႏငသည အခြငအာဏာ ရသလား။

American Judicature Society, ‘Judicial Selection in the States: Texas’, 2013, available at <http://www.

judicialselection.us/judicial_selection/index.cfm?state=TX>, accessed 12 December 2013

Bartholomew, Paul Charles, The Irish Judiciary (Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press, 1972)

Bocker, A. and de Groot van Leeuwen, L., ‘Ethnic minority representation in the judiciary: diversity among judges in old and new countries of immigration’, (Raad van Rechtspraak, Den Haag, Netherlands, 2007)

Ginsburg, Thomas, Judicial Review in New Democracies: Constitutional Courts in Asian Cases (Cambridge: Cambridge University Press, 2003)

Irish Council for Civil Liberties, Submission on Review of Procedures for Appointment as a Judge, (2014)

Irving, Helen, Gender and the Constitution: Equity and Agency in Comparative Constitutional Design (Cambridge: Cambrige University Press, 2008)

Khosla, Madhav, The Indian Constitution (New Delhi: Oxford University Press, 2012)

Malleson, K., ‘Introduction’, in K. Malleson and P. H. Russell (eds.), Appointing Judges in an Age of Judicial Power – Critical Perspectives from Around the World (Toronto, Buffalo, London: University of Toronto Press, 2006)

Mokgoro, Y., ‘Judicial Appointments’, Advocate (Journal of the General Council of the Bar of South Africa), 23/3 (December 2010), pp. 44–48

Mueller, D. C., ‘Fundamental Issues in Constitutional Reform: With special references to Latin America and the United States’, Constitutional Political Economy, 10/2 (1999), pp. 119–148

Plank, T. E., ‘The Essential Elements of Judicial Independence and the Experience of Pre-Soviet Russia’, William & Mary Bill of Rights Journal, 5/1 (Winter, 1996), pp. 1-74

Post, Robert C. and Siegel, Reva B., ‘Popular Constitutionalism, Departmentalism and Judicial Supremacy’, California Law Review, 92 (2004), pp. 1027–1044

Roth, Lenny, ‘Judicial Appointments’, New South Wales Parliamentary Library Research Service Briefing Paper, No. 3/2012, April 2012

Stacy, Richard and Choudhry, Sujit, International Standards for the Independence of the Judiciary(The Centre for Constitutional Transitions and Democracy Reporting International, Briefing Paper No. 41, 2013)

Ten Kate, Jan and van Koppen, Peter J., ‘The Netherlands: Toward a Form of Judicial Review’, in C. Neal Tate and Torbjorn Vallinder (eds.) The Global Expansion of Judicial Power (New York: New York University Press, 1995)

Judicial Appointments | August 2014

ဤလမးညႊနစာအပသည ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး (International IDEA)မ အဂၤလပဘာသာျဖင ေမလ ၂၀၁၄ တြင ထတေ၀ေသာ Constitution Building Primers: Judicial Appointment အားတကရက ျမနမာျပနဆထားျခငးျဖစပါသည။ ဤစာအပအား ဘာသာျပနဆရာတြင International IDEA(ျမနမာ)မ အတကႏငဆး မရငးအဓပၸါယ မထခကေစရန အားထတၾကးပမးထားပါသည။ သ႔ေသာ ဘာသာျပနဆမႈတြင ကြလြခ႕ယြငးခက တစစတစရာရခပါက မရငးအဂၤလပဘာသာျဖင ထတေ၀ထားေသာစာအပတြင ေဖာျပခကမားကသာ ကးကားရနျဖစပါ သည။ စာဖတသအေနျဖင ဤဘာသာျပနဆမႈ၏ အရညအေသြးႏင တကမႈတ႔အေပၚတြင အၾကျပခက တစစတစရာရပါက ေဖာျပပါအးေမးလလပစာ info-myanmar@idea.int သ႔ ေပးပ႔မညဆပါလင International IDEA မ ၀မးေျမာက၀မးသာ ၾကဆပါသည။

ဤစာစဥအားလးကေသာလညးေကာငး တစစတတစပငးေသာလညးေကာငး ဘာသာျပနဆရန (သ႕) ကးယရန ခြငျပခကေတာငးခလပါက ေအာကပါလပစာအတငးေတာငးခႏငပါသည။

ယခပႏပထတေ၀ျခငးသည တကေသာအမးသား သ႔မဟတ ႏငငေရးအကးစးပြားအေပၚမချခငးမရပါ။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာအယအဆမားသည International IDEA၊ ယငး၏ ဘတအဖြ႔ သ႔မဟတ အဖြ႔၀ငႏငငမားေကာငစ သ႔မဟတ ဘ႑ာေငြေထာကပသမား ေကာငစတ႔၏ အျမငမား၊ သးသပခကမားက ကနးေသေပါကကယစားျပေဖာျပေပးျခငးမရပါ။

Thale, Geoff, ‘Tensions Rise between El Salvador’s National Assembly and the Supreme Court: Understanding (and Misunderstanding) the Salvadoran Constitutional Crisis’, Washington Office on Latin America, 18 July 2012, available at <http://www.wola.org/commentary/tensions_rise_between_el_salvador_s_national_assembly_and_the_supreme_court_ understanding>

Tyler, David W., ‘Clarifying Departmentalism: How the Framers’ Vision of Judicial and PresidentialReview Makes the Case for Deductive Judicial Supremacy’, William and Mary Law Review, 50/6 (March 2009), pp. 2215–2264

Wildhaber, L., ‘Judicial Impartiality Under the European Convention on Human Rights’, 2001,available at <http://www.concourt.am/hr/ccl/vestnik/2.12-2001/wildhaber-eng.htm>, accessed 11 December 2013