;jf{]Rr cbfnt sf7df8f}+ g]kfn

Gofokflnsfdf x'g;Sg] ljs[lt, lj;ª\ult,

clgoldttf jf e|i6frf/ Pjd\ larf}lnofaf6 x'g;Sg]

lqmofsnfkx¿ / To;sf] /f]syfdsf] nflu

rfNg'kg]{ pkfox¿sf] ;DaGwdf

k]; u/]sf] k|ltj]bg

@)&*

;jf{]Rr cbfnt

sf7df8f}+, g]kfn

सममाननीय परधान नयायाधीशजय, सरवोचच अदालत, काठमाडौ। मममत: 2078।04।14

वरवषय: परमतरवदन पस गरिएको समबनधमा।

सममाननीयजयको मममत 2077।4।30 को मनरणयानसाि नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरषटाचाि एरवम मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलापहर िोकथामका लामग काननी, सिचनागत लगायतका उपायहर सवहतको परमतरवदन ि सझारवहरको कायाणनरवयनका लामग जिममरवािी सवहतको कायणयोिना परसतारव गनण समममत गठन भएको मथयो। समममतलाई सजमपएको कायाणदशबमोजिम यस समबनधमा भएका परवण परमतरवदनहरको अधययन ि नयायकषतरका सिोकािरवालाहरसग अनतिविया एरवम छलफल समपन न गिी परात िाय सझारव एरवम वरवमभन न ोत सामीबाट परात तथयाङ क एरवम वरवरविरहर सकलन गिी मतनीहरको वरवश लषर समतका आधािमा नयायपामलकामा भइिहका ि हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरषटाचाि एरवम मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलापहर िोकथामका लामग चालनपन उपायहर सवहतको सझारव ि ती सझारवहरको कायाणनरवयनका लामग कायणयोिनासमत तयाि गिी परमतरवदन पस गिका छौ।

.......................... परकाशमान मसह िाउत

सदसय

.......................... हरिकषर काककी

सयोिक

.......................... पदमपरसाद पाणडय

सदसय

.......................... चणडश रवि ठ

सदसय

.......................... मनमणला पौडल भटटिाई

सदसय

.......................... परणमान शाकय

सदसय

.......................... नािायरपरसाद िगमी

सदसय सजचरव

.......................... मललामजर पौडल

सदसय

.......................... ऋवषिाम जिममि

सदसय आमजनतरत

.......................... लालबहादि करवि (हाल मखय िजिसराि)

.......................... खगनरपरसाद अमधकािी

(मनरवतणमान अधयकष, सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसन)

.......................... नािायरपरसाद पौडल

(हाल नयायाधीश - उचच अदालत)

.......................... शभनिाि आचायण

(मनरवतणमान सजचरव, सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसन)

भममका

सरवतनतर, मनषपकष ि सकषम नयायपामलका नयायको परतयाभमतका लामग अपरिहायण मामननछ। मछटो, छरितो, सरवणसलभ, पािदशी एरवम परभारवकािी नयाय समपादन गनण नयायपामलकाको मखय उददशय हो। नयायपामलकालाई लोकतनतरको आधाि सतमभको रपमा मलइनछ। नयायपामलकाल सथावपत नयावयक मलय मानयतालाई आतमसात गदद समयसापकष नयाय परदान गनण सकमा मातर नयायपामलकापरमतको िनआसथा ि गरिमा अमभरववि हन सकदछ। समय, वरवकासको गमत तथा आनतरिक ि बाहय रवातारविरीय परभारवल नयाय समपादन कायणमा वरवमभन न वकमसमका समसया एरवम चनौतीको सामना गरििहको हनछ। यसिी सामना गनणपन समसया ि चनौतीहरको पवहचान गिी समाधानका उपयकत उपायहर अरवलमबन गदद उददशय परामत का लामग वियाशील िहनपन हनछ। नयायपामलका साम दजखएका वरवमभन न वकमसमका वरवकमत, वरवसङ गमत एरवम समसयाहरको समाधान गिी सदढ ि सकषम नयायपामलका वरवकासका लामग वरवगत लामो समयदजख वरवमभन न परयासहर हद आएका छन। नयायपामलकामा वरवमभन न वकमसमका वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता िहका ि मबचौमलयाबाट नयाय समपादन ि नयाय परशासनमा परभारव परििहको भन न किा परवण परमतरवदनहर ि वरवमभन न ोतबाट दजखएको सनदभणमा तयसता वियाकलापहरको मनयनतरर गिी नयावयक सशासन पररविणन गनणपदणछ भन न तथयलाई आतमसात गिी यस समबनधमा भएका परवण परमतरवदनका सझारवहर समतको अधययन गिी नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरषटाचाि एरवम मबचौमलयाबाट हन सकन वियाकलापहर िोकनका लामग काननी, सिचनागत लगायतका परभारवकािी उपायहर सवहतको परमतरवदन पस गनण ि परमतरवदनका सझारवहर कायाणनरवयनका लामग कायणयोिना समत परसतारव गनण मिो सयोिकतरवमा समममत गठन भएको मथयो।

नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरषटाचाि एरवम मबचौमलयाहरबाट हनसकन वियाकलापहरको पवहचानका लामग समममतल यस समबनधमा भएका परवण अधययन परमतरवदनहरमा उललख गरिएका समसया ि सझारव तथा सिोकािरवालाहरसगको छलफल / अनतिवियाबाट परात सझारव तथा अनय वरवमभन न ोतबाट सचना सकलन गिी मतनीहरको वरवश लषर गरिएको छ। परवण अधययन परमतरवदनहरमा औलयाइएका समसया तथा परसतारव गरिएका सझारव, सिोकािरवालाहरबाट परात पठपोषर एरवम अनय ोतबाट परात सचनाहर समममतको अधययनका लामग महततरवपरण ोत भएका छन। परसतत परमतरवदनमा नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत वियाकलापका समबनधमा कन मनकायसग कसतो वरवषयल साजन नधयता िाखदछक कन मनकायको क कसतो भममका िहनछक नीमतगत एरवम काननी, सिचनागत, कायणगत तथा रवातारविरिनय समसयाहर कसता छनक ती समसयाहरको समाधानका लामग कन मनकाय ि पदामधकािील क कसता उपायहर

अरवलमबन गनणपदणछ भन न समबनधमा सझारवहर ि मतनको कायाणनरवयनका लामग योिनासमत परसतत गरिएको छ। यी सझारवहर कायाणनरवयन हनछन भन नमा समममत वरवश रवसत छ।

नयावयक सधािका लामग समममत गठन गिी अधययनको जिममरवािी परदान गनणभएकोमा सममाननीय परधान नयायाधीशजयपरमत हारदणक कतजञता जञापन गदणछ।

समममतलाई परात कायाणदश अनरपको कायण समपन न गनण सहयोग प‍ याउन हन समममतका आमजनतरत सदसय मखय िजिसराि ी लालबहादि करवि, माननीय नयायाधीश ी नािायरपरसाद पौडल, रवरिठ अमधरवकता ी खगनरपरसाद अमधकािी एरवम अमधरवकता ी शभनिाि आचायणल प‍ याउन भएको योगदानका लामग समममत आभाि परकट गदणछ। महततरवपरण सझारव परसतत गनणहन सरवोचच अदालतका माननीय नयायाधीशहर लगायत छलफल एरवम अनतिविया कायणिममा सहभागी भई अमलय िायसझारव रदनहन सब मा यो समममत आभाि परकट गदणछ।

परमतरवदन लखन कायणमा महततरवपरण योगदान प‍ याउन भएकोमा सरवोचच अदालतका सहिजिसराि ी वरवमल पौडल ि ी भरकाली पोखिललाई वरवशष धनयरवाद वयकत गदणछ। िायसझारव एरवम अनतिविया कायणिममा परमतरवदकको भममकाका लामग सरवोचच अदालतका सहिजिसराि ी नतरपरकाश आचायण, नयाय परिषदका सहसजचरव ी भीमकमाि ठ, उपिजिसराि ी तािादतत बड, उपिजिसराि ी ऋतबहादि पलामी मगि, ी मानबहादि वरवषट, ी हमिाि शमाण, शाखा अमधकतहर दीवपका थापा मगि ि ी िोशन कमाि झालाई समत धनयरवाद वयकत गदणछ। परमतरवदन टाइप तथा सवटङ गन कायणमा सलगन कमयटि अपिटिहर ी सनतोष अरवाल, ी ममन शाही ि ी अञ ियकमाि पोखिल एरवम सहयोग प‍ याउनहन अनय सब मा हारदणक धनयरवाद जञापन गदणछ।

ारवर, 2078 हरिकषर काककी सयोिक

वरवषय सची

कायणकािी सािाश ....................................................................................................... 1

परिचछद - एक ......................................................................................................... 6

परािजमभक ................................................................................................................ 6

१.१ पठभमम ........................................................................................................ 6

१.२ अधययन समममतको गठन ि कायाणदश ................................................................... 9

१.३ अधययनको सीमा .......................................................................................... 11

१.४ अधययनको उददशय ........................................................................................ 12

१.५ अधययनको वरवमध ि परविया ............................................................................. 13

१.६ अधययन परमतरवदनको सिचना ........................................................................... 16

परिचछद - दई ....................................................................................................... 18

परवण अधययन परमतरवदनहरको समीकषा ............................................................................ 18

२.१ नयायपामलकाको वरवकमत, वरवसङ गमतसमबनधी परवण अधययन परमतरवदनहरको सजङकषत वरवश लषर18

२.१.१ सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको अधययन परमतरवदन, २०६४ .......................... 18

२.१.२ वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकास अधययन परमतरवदन, २०६६ ........................ 25

२.१.३ सरवोचच अदालतदवािा गरठत नयायपामलकामा हन वरवकमत वरवसङ गमत अधययन समममतको अधययन परमतरवदन, २०७२ ........................................................................ 36

2.2 परवण परमतरवदनहरका सझारवहरको कायाणनरवयन अरवसथा ............................................... 48

2.3 परवण अधययन परमतरवदनहरको कायाणनरवयनको सनदभणमा दजखएका समसया, चनौती ि परमख सरवालहर: .................................................................................................. 52

2.4 परवण परमतरवदनका सझारवहरको सानदमभणकता ि मनिनतिताको औजचतय ............................ 56

परिचछद - तीन ...................................................................................................... 59

सिोकािरवालाहरबाट परा त सझारव तथा अनय िानकािी एरवम सचनाहरको वरवश लषर ................. 59

परिचछद - चाि ....................................................................................................... 80

नयावयक सदाचाि ि नयावयक सशासन ........................................................................... 80

४.१ नयावयक सशासन ि सदाचािका आधािभत पकषहर ................................................. 80

४.१.१ सरवतनतर नयायपामलका .............................................................................. 81

४.१.२ शजकतपथकीकिरको मसिानत ..................................................................... 82

४.१.३ काननी शासनको अरवधािरा ....................................................................... 84

४.१.४ सशासनको अरवधािरा .............................................................................. 85

४.१.५ सचनाको हकसमबनधी अरवधािरा ................................................................. 86

४.१.६ नयावयक सशासन .................................................................................... 87

४.१.७ नयावयक सदाचाि ि इमानदारिता .................................................................. 88

४.१.८ सदाचाि उललङघन .................................................................................... 90

४.१.९ सदाचाि वरवघनकताण .................................................................................. 91

४.१.१० वरवकमत ि वरवसङ गमत .............................................................................. 92

४.१.११ अमनयममतता ि भरष टाचाि ......................................................................... 93

४.१.१२ मबचौमलया ि वरवचलनिनय कायणहर ............................................................ 96

४.२ आनतरिक रवातारविरको वरवश लषर ....................................................................... 98

४.२.१ नयाय परशासन ि नयाय समपादन ................................................................. 99

४.२.२ कानन ि कायणवरवमध ................................................................................ 104

४.२.३ आनतरिक कायणपरराली ............................................................................ 105

४.२.४ सरवापररवाह ि सरवााहीसगको वयरवहाि ......................................................... 106

४.२.५ अनगमन ि मनयनतरर परराली .................................................................... 107

४.३ बाहय रवातारविर वरवश लषर .............................................................................. 109

४.३.१ नयायपामलकाको सिोकािरवाला ि मतनको कायण ससकमत .................................... 109

४.३.२ नयायपामलकापरमतको सोच दवषटकोर ि सथानीय परिरवश ..................................... 112

४.३.३ नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवास ........................................................ 114

परिचछद - पाच ..................................................................................................... 116

नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाको अरवसथा वरवश लषर ....................................................................................................................... 116

५.१ वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम वरवचलनका कषतरहर ................... 116

५.१.१ नयायाधीश मनयजकतिः ............................................................................... 120

५.१.२ नयायाधीशहरको सररवा तथा काििः ........................................................... 121

५.१.३ नयायाधीशहरउपिको कािबाहीमा असमानतािः ............................................... 121

५.१.4 भरष टाचाि ि मबचौमलयाको भममका: ............................................................. 122

५.१.5 नयावयक काम कािबाहीमा हन वढलाइिः ....................................................... 123

५.१.6 नयावयक परवियामा हन अमनयममतता: .......................................................... 124

५.१.7 सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधान तथा अमभयोिनमा हन कमिोिी: .......... 125

५.१.8 नयाय समपादन परवियामा दजखएका समसयाहर: ............................................ 126

५.१.9 फ सला कायाणनरवयनसमबनधी समसयाहर: ...................................................... 129

५.१.10 कानन वयरवसायीको समबनधमा: .............................................................. 130

५.१.११ कमणचािी वयरवसथापन समबनधमा: ............................................................ 131

५.२ नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम वरवचलनको अरवसथा ि कािरहरिः ................................................................................................ 132

५.३ नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम वरवचलनको िोकथाम ि मनयनतररका लामग वरवदयमान समसया ि चनौतीहर ................................................ 133

५.३.1 नीमतगत ि काननी समसया: .................................................................... 133

५.३.२ सचिनागत समसयािः .............................................................................. 135

५.3.३ कायणगत समसयािः ................................................................................. 136

५.३.४ रवातारविरीय समसयािः ............................................................................. 137

५.३.५ नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम वरवचलनको िोकथाम ि मनयनतररसमबनधी परमख सरवालहरिः............................................. 139

परिचछद - छ ...................................................................................................... 142

नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता, भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाको िोकथाम तथा मनयनतररका उपायसमबनधी सझारवहर.......................................................................... 142

६.१ सरवोचच अदालत: ........................................................................................ 142

6.१.१ नीमतगत ि काननी सधाि ....................................................................... 142

6.1.2 सिचनागत सधाि ................................................................................. 148

6.1.3 कायणगत सधाि .................................................................................... 148

6.1.4 रवातारविरीय सधाि ................................................................................ 154

६.२ नयाय परिषद ............................................................................................. 156

6.2.1 नीमतगत ि काननी सधाि ....................................................................... 156

6.2.2 सिचनागत सधाि ................................................................................. 157

6.2.3 कायणगत सधाि .................................................................................... 158

६.३ नयाय सरवा आयोग ...................................................................................... 159

६.४ महानयायामधरवकताको कायाणलय ........................................................................ 160


6.4.2 कायणगत सधाि .................................................................................... 160

६.५ अनसनधान गन मनकाय ................................................................................. 161

६.६ नपाल बाि एसोमसएसन ................................................................................. 162

6.6.1 कायणगत सधाि .................................................................................... 162

६.७ नपाल कानन वयरवसायी परिषद ....................................................................... 163


6.7.2 कायणगत सधाि .................................................................................... 164

६.८ नपाल सिकाि तथा अनय मनकाय .................................................................... 164


अनसची -1 ......................................................................................................... 166

िाय सझारव पस गन ससथा तथा वयजकतहर................................................................... 166

अनसची -2 ......................................................................................................... 222

कायणयोिना .......................................................................................................... 222

सनदभण सामी ....................................................................................................... 233

| 1

कायणकािी सािाश

नयायपामलकाको चौथो पञ चरवषीय िरनीमतक योिनाल नयायपामलकामा हनसकन अमनयममतता ि भरषटाचाि मनयनतररका लामग मनिोधातमक ि दणडातमक उपायहरको परभारवकािी कायाणनरवन गन तथा मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलाप िोकथाम गनण आरवशयक काननी तथा ससथागत सिचना मनमाणर गन लकषय मलएको छ। यस समबनधमा भएका परवण अधययन समममतका परमतरवदनहरको सझारव कायाणनरवयन गन समतका कायणहर तय गिी नयायपामलकापरमतको आसथा एरवम वरवश रवास अमभरवविमा महततरवपरण भममका मनरवाणह गनण सवकयोस भनी यस समममतको गठन भई आरवशयक अधययन एरवम वरवश लषर :flxt परसतत परमतरवदन तयाि गरिएको छ। समममतलाई यस समबनधमा भएका परवण अधययन परमतरवदनका सझारवहरसमतको अधययन गिी नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलापहर िोकन काननी, सिचनागत लगायतका उपयकत ि परभारवकािी उपायहर पवहचान गन, पवहचान गरिएका उपाय एरवम सझारवहरको कायाणनरवयनका लामग जिममरवािीसवहतको कायणयोिना परसतारव गन समतको कायाणदश परात भएको मथयो। परसतत परमतरवदन 6 परिचछदमा वरवभािन गरिएको छ। पवहलो परिचछदमा अधययन वरवमधको बािमा चचाण गरिएको छ। िसअनसाि परसतत परमतरवदन मलत: स िाजनतक ि परयोगातमक (अनतिविया, छलफल, पठपोषर ि परश नारवली) दब वरवमध परयोग गिी तयाि गरिएको छ। परिचछद 2 मा परवण अधययन परमतरवदनहरको समीकषा गन िममा सरवोचच अदालतबाट २०६६ ि २०७२ सालमा भएका अधययन ि सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनबाट २०६४ सालमा भएका अधययन परमतरवदनहरको समीकषा गरिएको छ। परिचछद 3 मा सझारव सङकलनका िममा दशका वरवमभन न ठाउमा आयोिना गरिएका छलफल एरवम अनतिविया कायणिमबाट परात सझारव एरवम अनय माधयमबाट परात िानकािी एरवम सचनाहरको वरवश लषर गरिएको छ। परिचछद 4 मा अधययन परमतरवदनलाई स िाजनतक आधािबाट पमन मिबत बनाउन नयावयक सदाचाि एरवम नयावयक सशासनका वरववरवध आयामहरका बािमा चचाण गरिएको छ। परिचछद 5 मा सिोकािरवालाहरल वयकत गिका धािरा एरवम वरवमभन न ोतबाट परात िानकािी एरवम सचनाहरका आधािमा नयायपामलकामा वरवदयमान वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता एरवम भरषटाचािको अरवसथाको वरवश लषर गरिएको छ। अजनतम अथाणत परिचछद 6 मा नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता, भरषटाचाि एरवम मबचौमलयाको िोकथाम एरवम मनयनतरराका लामग मनकायगत रपमा चालनपन नीमतगत ि काननी सधाि, सिचनागत सधाि, कायणगत सधाि तथा रवातारविरीय सधािहरको परसतारव गरिएको छ। यी सझारवहर कायाणनरवयन गनणका लामग तयाि गरिएको कायण योिनालाई परमतरवदनको अनसचीमा समारवश गरिएको छ।

| 2

परसतत परमतरवदनमा नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता, भरषटाचाि एरवम मबचौमलयाको िोकथामको वरवषयलाई पराथममकताका साथ उठाइएको छ। नयायपामलकामा हन नयायाधीशको मनयजकत, नयायाधीशहरको सररवा तथा काि, नयायाधीशहरउपिको कािबाहीमा िहको असमानता, भरषटाचाि एरवम मबचौमलयाको परभारव, नयावयक कामकािबाहीमा हन वढलाइ, नयावयक परवियामा हन अमनयममतता, सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधान तथा अमभयोिनमा हन कमिोिी, नयाय समपादनका िममा दजखएका वरववरवध समसयाहर िसत िः तोवकएको रदनमा पसीमा चढपमन पालो नआउन, एउट मददामा धि कानन वयरवसायी िहन गिका कािर नयाय समपादनको कायणमा वरवलमब हन गएको, सरववरवरवकीय अमधकािको दरपयोग हन, कायणवरवमध काननको परयोगमा वरववरवधता हन, वरवचािाधीन वरवषयमा सञ चाि माधयममा अनारवशयक वटकावटपरी हन आरद तथा फ सला कायाणनरवयनमा दजखएका कमी कमिोिीहर, कानन वयरवसायी तथा कमणचािीको भममका, िािनीमतक दल तथा ती समबि नता तथा कायणकताणबाट हन गिका गमतवरवमधका वरवषयहर न नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता, भरषटाचाि एरवम मबचौमलयाल परभारव पानणसकन कषतर िहको किालाई उललख गरिएको छ।

यसिी पवहचान गरिएका कषतरहरमा क कसता कािरल यसता समसयाहर मसिणना भएका हन भनी वरवश लषर गदाण यसका वरववरवध कािरहर पवहचान गरिएको छ िन मनमनबमोजिम छन: काननी वयरवसथाको कमिोि पालना एरवम कायाणनरवयन, नयायपामलका ि मनयामक मनकायमा नातारवाद, कपारवाद,

सिकषररवाद, भागबणडा तथा िािनीमतक परभारव हारवी हन, कामको आधािमा पिसकत ि दजणडत नगरिन,

कमणचािीलाई उसको कामको आधािमा मलयाङकन नगरिन, कानन वयारवसायी वयारवसावयक हन नसकन ि िसिी पमन मददा जित नपछण भन न भारवना वरवकास हद िान, कमणचािीहरमा अतयमधक िािनीमतकिर हन, न मतक जशकषाको अभारव तथा आचिरका मनयमहरको पालना नगरिन तथा आचाि सवहता उललङघनकताणलाई कािबाही नगरिन, सदाचाि एरवम मनष ठामा कमी हन, भरष टाचाििनय कायण गनण उकसाउन खालको सामाजिक बनोट हन, नयायाधीश एरवम कमणचािीहरलाई परोतसाहनको कमी हन,

इमानदारिता, योगयता, मनठा, अनभरव ि रवरिठताको पिीकषर रवसतगत आधािमा गिी नयायाधीशको मनयजकत नहन आरदिसता नीमतगत, काननी, सिचनागत, कायणगत एरवम रवातारविरीय समसयाहरको वरवदयमानताको कािरल गदाण नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमतल सथान पाएको दजखनछ।

उजललजखत वरवमभन न कषतर एरवम वरवषयहरमा हन ि हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत िोकथामको लामग वरवमभन न मनकायहरल वरववरवध वकमसमका नीमतगत एरवम काननी, सिचनागत, कायणगत एरवम रवातारविरीय सधाि गनणपन गिी सझारवहर परसतत गरिएको छ। ती सझारवहरमधय सरवोचच अदालतमा मददाको चापका कािर कायणबोझ बढी भएकाल पमन कमतपय वरवकमत, वरवसङ गमत हन रवा हनसकन दजखएको हदा सरवोचच अदालतको कषतरामधकािमा पनिारवलोकन गनणपन, अनलाइनमाफण त मददा दताण गन गिी आरवशयक परवाणधाि तयाि एरवम वयरवसथापन गनणपन, द मनक रपमा सनरवाइ गनण समभरव हन मददाको

| 3

मातर पसी चढाई पसी चढका सब मददाको सनरवाइको समनजश चतता गन परराली वरवकास गनणपन, सरवचामलत रपमा पसी सची तोवकन परराली लाग हनपन ि उकत परराली लाग नहदासमम गोलापरथा (िाफल परराली) बाट पसी सची परकाशन गनणपन, औजचतय समात भइसकका रिट मनरवदनहरको एकमठ फरछयौट गन गिी वयरवसथापन गनणपन, अनतिपरभारवी मददाहरको शीघर फछणयौट हनपन, मयाद तामलीको कायणलाई परभारवकािी बनाउन, वटपोट परराली लाग गन, नयायाधीशहरको सामवहक आरवासको वयरवसथा गन तथा फ सला कायाणनरवयनमा िोड रदनपन िसता सझारवहर उललख गरिएको छ।

यस गिी, सञ चाि माधयममा नयायपामलकाको समाचाि परकाशन गदाण नयायपामलका परमतको िनआसथा तथा वरवश रवसनीयतामा परमतकल असि नपन गिी गनणपन, मबचौमलया मनयनतररमा सब भनदा ठलो कडी भनको जिममरवाि पदामधकािीहरको सिगता तथा मनठा न हो भन न किामा िोड रदद मबचौमलयाको गमतवरवमधलाई सकषम मनगिानी गन तथा मबचौमलयाको परभारवबाट परभावरवत हन नयायाधीशहरको पवहचान गिी कािबाहीको दायिामा लयाउनपन समतको काम गनणको लामग अनसनधानसमबनधी वरवजञको सलगनतामा मबचौमलया मनयनतररसमबनधी छटट सयनतर गठन गन तथा आरवशयकतानसाि छटट कानन पमन मनमाणर गनण सझाइएको छ। यस गिी, नयाय समपादनसग समबजनधत समममतहरमा मातर नयायाधीशहरको सलगनता हनगिी मनयमारवलीमा वयरवसथा गनणपन किाको धयानाकषणर गरिएको छ। सवरवधान बमोजिम नयाय सरवा एरवम सिकािी रवकीलसमबनधी छटट कानन बनाउनपन, कमणचािीको सररवा गदाण पािदशी ढगबाट गनणपन, उििी एरवम गनासोको परभारवकािी समबोधन गनणपन, किाि मनयजकतलाई वयरवजसथत गनणपन लगायतका सझारवहर उललख गरिएको छ।

नयावयक नततरवमा इमानदारिता भए मातर पमन नयायपामलकामा दजखएका अमधकाश समसया समाधान हन दजखएकोल नयायपामलकामा हन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता ि भरषटाचाि मनयनतररमा नयावयक नततरवको परमतबिता ि सोअनरपको इमानदाि परयास ि वयरवहािल अहम भममका मनरवाणह गन ठमयाई िहको छ। साथ , परधान नयायाधीश, मखय नयायाधीश तथा परमख भई काम गन नयायाधीशल अनय नयायाधीशहरसग समान मधयको पवहलो (first among the equals) को अरवधािरा अनसािको कायण गिी ससथागत सधाि ि सदढीकिरमा सकािातमक भममका खलन सकनतफण इवित गरिएको छ। साथ , मनधाणरित समयमा इिलास बसनपन, एउट वरवषयमा सारवणिमनक सिोकािका धि मनरवदन दताण नगन तथा ससतो लोकवपरयताको लामग रिट दताण गरिएको दजखएमा मनरवदकका नाममा जसरकचि िािी गन, बहसको समय मनधाणिर गन तथा lead lawyer समबनधी अरवधािरालाई कायाणनरवयन गन, पसी सथगन समबनधी मनयमारवलीको वयरवसथालाई परभारवकािी रपमा लाग गनणपन, मस.मस.वटभी.बाट काम कािबाहीको मनगिानी गनणपन, टोकन परराली लाग गरिनपन लगायतका काम कािबाही गनणपन गिी औलयाइएको छ। अदालत मनिीकषरको परभारवकारिता अमभरववि गनणपन, फ सला लखन कायणलाई काननल मनधाणिर गिको अरवमधमभतर समपन न गनणको लामग फ सला लख न परयोिनका लामग समय छटयाउनपन, अदालतमा िथा

| 4

िमानत मलदा तथा रददा पयाणत धयान प‍ याउनपन, नयायाधीशहरलाई आमथणक तथा कमणचािी वयरवसथापनबाट अलग गरिनपन, सयकत िाषटर सि रवा सो सिहका अनय मनकाय बाहक अनय ग िसिकािी ससथासगको सहयोग सरवीकाि गनण नहनसमत सझाइएको छ।

िािनीमतक वरवरवाद ममजत सरव धामनक परशनको मनरपरको िममा िािनीमतजञबाट रवा दलसमबि वयजकतहरबाट हनसकन हसतकषपलाई िोकी नयायपामलकाको सरवतनतरतालाई अकषणर िाख न नयावयक नततरवल सदा सचत िही सशकत ि परभारवकािी भममका खलनपन गिी औलयाइएको छ।

नयायाधीशहरको मनयजकतको वरवषय अकसि वरवरवादमा पन दजखएकोल उतकषट मधयको सरवोतकषट वयजकतलाई नयायाधीशको पदमा मनयजकतको लामग समभावरवत वयजकतको सची (roster) तयाि गिी सारवणिमनक पिीकषर (public audit) समतको आधािमा गनणपन, काननल तोकको समयारवमधमभतर मनयजकतको मसफारिस गनणपन, नयायाधीश उपिको उििीको छानवरवन ि कािबाहीलाई परमतशोध ि सिकषरको भारवना नमलई मनषपकष एरवम पािदशी ढगबाट गरिनपन तथा आचाि सवहता पालना भए नभएको किाको परभारवकािी अनगमन ि मनिनति मनगिानी गिी उललङघन गिको पाइएमा कािबाहीको दायिामा लयाउनपन किा समत सझाइएको छ।

नयायपामलकाको सधािमा परतयक कानन वयरवसायील वयजकतगत एरवम ससथागत रपमा सकािातमक भममका मनरवाणह गदद नयायपामलकामा हन रवा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत एरवम भषटराचाि मनयनतररको लामग पहिदाि (watchdog) को भममका मनरवाणह गनणपन, कानन वयरवसायीहरको वयारवसावयकता ि सकषमतामा नयायपामलका सदढ ि सशकत हन किालाई आतमसात गदद कानन वयरवसाय पशाको मयाणदा, गरिमा ि गरसतरियता अमभरववि गनणमा नपाल कानन वयरवसायी परिषद ि नपाल बाि एसोमसएसनका तफण बाट साथणक भममका मनरवाणह हनपन, नयाय समपादनलाई गरसतिीय बनाउनका लामग फ सलाहरको वरवश लषरातमक अधययन गिी सरवसथ ि िचनातमक वटपरी मनयममतरपमा गरिनपन तथा नयायपामलकाल योिना तिणमा तथा कायणिमहर सञ चालन गदाण समबि बाि एसोमसएसनहरसगको समनरवयमा गनणपन समत औलयाइएको छ।

कानन वयरवसायलाई मनयमन गन नपाल कानन वयरवसायी परिषदल आचाि सवहतालाई समयानकल बनाई आचाि सवहता उललङघन गन कानन वयरवसायीलाई कािबाहीको दायिामा लयाई परभारवकािी कायाणनरवयनमा िोड रदनपन, वयारवसावयकता एरवम दकषता अमभरवविको लामग कषमता अमभरववि तथा आचाि सवहताको पालना समबनधमा आरवमधक एरवम मनिनति काननी जशकषा (continuing legal

education) को वयरवसथाको लामग सविय भममका मनरवाणह गनणपन औलयाइएको छ।

नयायपामलकाको सधािको लामग नयायपामलका आफ ल मनमाणर गिको िरनीमतक योिना परभारवकािी कायाणनरवयनको लामग िावषटरय बिटको कजमतमा १ परमतशत बिट नयायपामलकालाई उपलबध गिाई वरवजततय सरवायततता समतको परतयाभती गनणका साथ नयायपामलकामा कायणित नयायाधीश एरवम

| 5

कमणचािीको तलब सवरवधाको मनधाणिरको लामग सरवतनतर judicial pay commission गठन गिी सो आयोगल सझाए बमोजिमको सरवा सवरवधाको समनजश चतता समत हनपदणछ भन न मनषकषण मनकामलएको छ।

यस अधययन परमतरवदनल थप अधययन गिि मनषकषणमा पगनको लामग पवहचान गिका कही सरव धामनक तथा नीमतगत वरवषयहरमधय मलत: सरव धामनक परिषद मा परधान नयायाधीशको सलगनता, सरव धामनक इिलास रवा सरव धामनक अदालतको औजचतय, परधान नयायाधीश तथा सरवोचच अदालतका नयायाधीशहर उपि पन उििीहरको छानरवीनसमबनधी वयरवसथा, ससदीय सनरवाइसमबनधी वयरवसथा, नयाय परिषदको सिचना, नयायाधीशहरको मनयजकतको परराली ि योगयता समबनधी सरवालहर पवहचान गरिएको छ।

| 6

परिचछद - एक

परािजमभक

१.१ पठभमम

मानरव अमधकािको सिकषर एरवम पररविणन ि नयायमा सहि पहचको समनजश चततामाफण त नयायपरण समािको सथापना गनण सरवतनतर, मनषपकष, सकषम ि परभारवकािी नयायपामलका अपरिहायण मामननछ।

नयावयक सशासन, पािदशीता ि िरवाफदवहता सकषम ि परभारवकािी नयायपामलकाको लामग तयजततक महततरवपरण पकषका रपमा िहनछन। नयायपामलकामभतर कन पमन वकमसमको वरवकमत, वरवसङ गमत,

अमनयममतता रवा वरवचलनको अरवसथा िहन हद न। यसतो अरवसथा दबाब, परभारव, भरष टाचाि रवा अनय कन पमन वकमसमका वरवकमतिनय कायणबाट उतपन न हन गदणछ। यस वकमसमका गमतवरवमधहर नयायपामलकामा वरवदयमान छन भन न परश न उठन मातर पमन नयायपामलकाको गरिमा ि मयाणदाको लामग अशोभनीय मामननछ। यस परकािको अरवसथा वरवदयमान िहमा नयावयक मनषपकषता ि सरवचछता समात भई

नयायपामलकाको मल ममणको रपमा िहको नयायपामलकाको सरवतनतरता, मनषपकषता ि सकषमता एरवम

वरवमधको शासन परभावरवत हन पगदछ। यसबाट नयायालयपरमतको आम नागरिकको आसथा ि वरवश रवासमा कमी आउनका साथ अनततिः लोकताजनतरक पिमत न कमिोि हन मानयता िवहआएको छ।

वरवश रवका परायिः वरवकासशील ि कम वरवकमसत दशका नयायपामलकामा नयावयक सशासनको वरवषय

चनौतीका रपमा िहको वरवमभन न अधययनहरल औलयाएका छन। मलकको नयाय परशासन सारवणिमनक

परशासनक एउटा आयाम िहकोल मलकको िािनीमतक, आमथणक, सामाजिक, सासकमतकलगायतका पकष

ि मलय मानयताहरको परभारव सरवभारवतिः नयाय परशासनमा पमन पनण िानछ। तयसथण, नयावयक सशासनको पररविणनका वरवषयमा किा गदाण तयसका बहआयाममक पकषहरको सम अधययन अनसनधान हन िरिी छ। नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा वरवचलनिनय अरवसथाको िोकथाम ि

मनयनतररका लामग वरवश रवका परायिः लोकताजनतरक मलकका नयायपामलकाहर वरवशष रपमा सरवदनशील

िहद आएको ि वरवमभन न अधययन अनसनधानहरमाफण त तयसपरकािका समसयाको पवहचान ि समबोधनको परयाससमत गदद आएको दजखनछ।

मलतिः वरवमधको शासनको समनजश चतताको लामग नयावयक सशासनको पररविणन गनण रवाञछनीय िहको तथयपरमत वरवश रवका अमधकाश िाषटरहर (लवटन अमरिका, यिोपलगायतका) सन १९६० ि १९७० को दशकमति न वरवशष सरवदनशील िहको दजखनछ। नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत तथा अमनयममतता ि मतनको सामना गनण अबलमबन गरिनपन उपायसमतका बािमा सयकत िाषटर सि, वरवश रव

बक, यिोवपयन परिषदलगायत भरष टाचाि मनरवािरका समबनधमा मनमाणर भएका वरवमभन न सञ िालका

| 7

परमतरवदनहरमा औलयाइद आएको पाइनछ।1 सन २००६ मा सयकत िाषटर सिल United Nations

Office on Drugs and Crime (UNODC) लाई नयावयक सदाचाि ि ससथागत सदढीकिर गनण आहवान

गिको मथयो।2 साथ , सदसय िाषटरहरलाई आफनो िावषटरय काननी पररालीमा आधारित िही बगलर नयावयक आचिरसमबनधी मसिानतहरलाई धयानमा िाखी नयावयक सदाचाि ससथागत कषमता अमभरववि

गनण अनिोध गिको मथयो।3 सन २००७ मा नयावयक सदाचाि ि ससथागत कषमता अमभरववि गनण परावरवमधक सहयोग प‍ याउनको लामग UNODC ल एक अनति सिकािी वरवजञहरको समहसमत सथापना गिको मथयो।4 उकत समहल नयावयक मनयजकत, छनौट ि मलयाङकन; नयावयक न मतकता ि अनशासन;

अदालतको कायणसमपादनको मलयाङकन; मददा वयरवसथापन; नयायमा पहच; अदालतका कमणचािीहरको कायण वयरवसथापन; नयावयक ोत तथा पारिममक; नयाय समपादनमा एकरपता, ससगतता ि समानता; ि

नयायपामलकामा सरवणसाधािरको वरवश रवास पररविणन गन समबनधमा वरवमभन न िाषटरका अभयासहर परसतत गिको मथयो।5

नयायपामलका मभतरबाट पमन नयायपामलकामा हन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता िसता वरवषयमा पटक पटक चासो वयकत गरिएको दजखनछ। नयायाधीशहरको अनतिाणवषटरय समह (International

Association of Judges) को एक Supreme Court of Queensland, Australia का ततकालीन नयायाधीश Hon. Justice RG Atkinson AO ल अदालतहरमा साधन ोतको कमील गदाण नयायाधीशहरको लामग अपयाणत कायण अरवसथा मसिणना गिी अमनयममतता बढको6 ि अदालती कायणबाहीमा बावहिी हसतकषपल नयावयक सदाचाि ि नयावयक पािदशीतामा खतिा प‍ याएको धािरा परसतत गनणभएको मथयो।7

नपाल अमधिाजयको सवरवधान, 2047 ल लोकताजनतरक शासन वयरवसथाका साथ सरवतनतर ि सकषम नयायपामलकाको परिकलपना गिपश चात नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमतका समबनधमा चासो ि सिोकाि वयकत हन थालको ि सोसमबनधी अधययन भई सधािका परयासहर भएका दजखनछन। वरव.स २०६४ सालमा नयायपामलकापरमतको िनआसथालगायतका वरवषयमा सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनल अधययन गिी परमतरवदन परकाजशत गिको मथयो। सरवोचच अदालतबाट २०६६ ि

1 Amélie Arvidsson, Emelie Folkesson; Corruption in the Judiciary: Balancing Accountability and Judicial Independence, Örebro University Department

of Law, Psychology and Social Work Legal Science Programme with International Approach Spring 2010, p. 2 2 UN Economic and Social Council (ECOSOC), UN Economic and Social Council Resolution 2006/23: Strengthening Basic Principles of Judicial Conduct,

27 July 2006, E/RES/2006/23, available at: https://www.refworld.org/docid/46c455ab0.html [accessed 31 March, 2021], p. 2 3 UN Economic and Social Council (ECOSOC), UN Economic and Social Council Resolution 2006/23: Strengthening Basic Principles of Judicial Conduct,

27 July 2006, E/RES/2006/23, available at: https://www.refworld.org/docid/46c455ab0.html [accessed 31 March, 2021], p. 2 4 Resource Guide on Strengthening Judicial Integrity and Capacity, UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME Vienna, United Nations New

York, 2011, p. 1, 5 Resource Guide on Strengthening Judicial Integrity and Capacity, UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME Vienna, United Nations New

York, 2011, p. 1 6 Measures to promote integrity and combat corruption within the judiciary: address to the delegation from Kenya, The Hon Justice RG Atkinson AO,

Supreme Court of Queensland, Australia, p. 5 7 Measures to promote integrity and combat corruption within the judiciary: address to the delegation from Kenya, The Hon Justice RG Atkinson AO,

Supreme Court of Queensland, Australia, p. 6

| 8

२०७२ सालमा गिी यससमबनधमा दईरवटा अधययन भई परमतरवदनहरल औलयाएका सझारवहरको कायाणनरवयनको परयाससमत हद आएको अरवसथा छ।

नपालको सवरवधानको परसतारवनामा सरवतनतर, मनषपकष ि सकषम नयायपामलकाको परिकलपना गिी धािा ५१ मा िाजयल अरवलमबन गन नीमतहर अनतगणत खणड (ट) मा नयाय ि दणड वयरवसथासमबनधी नीमत उललख भएको ि सो अनतगणत नयाय परशासनलाई मछटो छरितो, सरवणसलभ, ममतवययी, मनषपकष, परभारवकािी ि िनउततिदायी बनाउन, ि िािनीमतक, परशासमनक, नयावयक, सामाजिकलगायत सब कषतरको भरष टाचाि ि अमनयममतता मनयनतररका लामग परभारवकािी उपाय अरवलमबन गन वयरवसथा गरिएको छ।

नपालल भरष टाचाि वरवरिको सयकत िाषटरसङघीय महासजनधलाई सन २०११ मा अनमोदन गिी सो सजनधको पकष िाषटर बमनसकको छ। उकत सजनधको धािा ११ को उपधािा (१) बमोजिम नयायपामलकाको सरवतनतरताको पररविणन ि नयायपामलकाका सदसयहरबाट हनसकन समभावरवत भरषटाचाि मनयनतररका लामग आफनो काननी पिमतका आधािभत मसिानतहर अनरप हन ि नयायपामलकाको सरवतनतरताको परमतकल नहन गिी नयायपामलकाका सदसयहरको मनठा बढाउन आचाि सवहता लगायतका उपयकत उपायहर अरवलमबन गनणपन दावयतरव पकष िाषटरको िहको छ।

उजललजखत अनतिाणवषटरय दसतारवि, असल अभयास ि हामरो सरव धामनक, काननी तथा नीमतगत वयरवसथाबमोजिम नपालको नयायपामलकाल पमन नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत,

अमनयममतता रवा वरवचलनिनय कायणको पवहचान, िोकथाम ि मनयनतररका लामग वरवमभन न परयासहर गदद आएको छ। नयायपामलकाका िरनीमतक योिनाहर खासगिी, दोो योिनादजख नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा वरवचलनिनय कायणको िोकथाम ि मनयनतररका लामग आरवशयक िरनीमतक कायणिमहर मनधाणिर गिी कायाणनरवयन हद आएका छन। नयावयक नततरवको सधािसमबनधी कायणयोिनामा समत यी वरवषयहर समावहत भई यससमबनधमा सपषट परमतबिताहरसमत वयकत हद आएका छन। साथसाथ , सो अनरप सधािका परयासहरसमत हद आएका छन। वरवशषत: नयायपामलकाको चौथो पञ चरवषीय िरनीमतक योिना (२०७६-२०८१) मा पवहलो पटक योिनाको लकषय अनतगणत नयावयक सशासनको पररविणन गन वरवषयलाई समत समारवश गिी वरवमभन न िरनीमतक कायणिमहर मनधाणिर गिको छ। तयसअनतगणत अनय कायणिमहरका अमतरिकत नयायपामलकामा हनसकन अमनयममतता ि भरषटाचाि मनयनतररका लामग नयाय परिषदलगायतका समबजनधत मनकायहरसग छलफल ि समनरवय गिी मनिोधातमक ि दणडातमक उपायहरको परभारवकािी कायाणनरवयन गन,

अदालतमा मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलाप िोकथाम गनण आरवशयक काननी तथा ससथागत सिचना मनमाणरको लामग अधययन गिी लाग गनण पहल गन ि नयायपामलकाको वरवकमत, वरवसङ गमतका समबनधमा भएका परवण अधययन परमतरवदनहरका सझारवहरको पराथममकता मनधाणिर गिी कायाणनरवयन गनलगायतका वरवषयहर िहका छन।

| 9

यसपरकाि, वरवमभन न अधययन समममतहरबाट अधययन भई नयायपामलकामा भइिहका अमनयममतता, वरवकमत, वरवसङ गमत ि भरष टाचाििनय कायणहरको पवहचान गिी समाधानको रदशा पवहलयाउनपन तथयलाई महसस गिी नयायपामलकाको चौथो पञ चरवषीय िरनीमतक योिनामा नयावयक सशासन पररविणन गन लकषय मनधाणरित गिी सोको कायाणनरवयनका लामग वरवमभन न वियाकलापहर मनधाणिर गरिएका छन। तथावप, नयायपामलकाल समपादन गन कायणमा अमनयममतता, वरवकमत, वरवसङ गमत ि भरष टाचाििनय कायणहर भइिहका छन भन न चासो ि सिोकाि नपाल बाि एसोमसएसन लगायत वरवमभन न कषतरबाट उरठिहको सनदभणमा उजललजखत कायणिमहरको कायाणनरवयन गनणपन अरवसथाका साथ वरवकमत, वरवसङ गमत,

अमनयममतता रवा वरवचलनको वरवषयमा यसपरवण भएका अधययनहरको कायाणनरवयन ि नयाय समपादनको वरवषयलाई मलएि समय समयमा वयकत हन गिका चासो एरवम यससमबनधमा थप अधययन अनसनधान गनणपन वरवषयमा सिोकािरवालाहरबाट परा त सझारव ि सिोकाि समतको पष ठभमममा यस समममतको गठन भई परसतत अधययन भएको हो।

१.२ अधययन समममतको गठन ि कायाणदश

समममतको गठन

उजललजखत अधययनका लामग सममाननीय परधान नयायाधीशजयको मममत २०७७।०४।३० को मनरणयबाट सरवोचच अदालतका माननीय नयायाधीश ी हरिकषर काककीजयको सयोिकतरवमा सिोकािरवाला मनकायहरको परमतमनमधतरव ि सहभामगतामा दहायबमोजिमको अधययन समममत गठन भएको हो।

क. माननीय नयायाधीश ी हरिकषर काककी - सयोिक

ख. माननीय नयायाधीश ी परकाशमान मसह िाउत - सदसय

ग. माननीय सदसय ी लकषमी बहादि “मनिाला” खडका - सदसय

ि. िजिसराि, सरवोचच अदालत - सदसय

ङ. महानयायामधरवकताल तोकको नायब महानयायामधरवकता - सदसय

च. नपाल बाि एसोमसएसनका महासजचरव - सदसय

छ. सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनका सजचरव - सदसय

ि. परशासन महाशाखा परमख, सरवोचच अदालत - सदसय सजचरव

समममतलाई परा त कायाणदश बमोजिम मममत 2०७७।०५।१५ मा नपाल बाि एसोमसएसनबाट समममतमा नपाल बाि एसोमसएसनका अधयकष तथा सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनका अधयकषसमतको सहभामगता हन वयरवसथा ममलाउन माग भएको ि उकत मागउपि समममतको सकािातमक सोच िहको भनी मममत 2०७७।०६।०२ मा सममाननीय परधान नयायाधीशजयसमकष मनकासा परदान गनणका लामग पस गन मनरणय भएको मथयो। सो अनरप सममाननीय परधान नयायाधीशजयबाट मममत

| 10

2०७७।०६।०५ मा मनदशन भई अधययन समममतमा दहायबमोजिमका सदसयहर थप भएको मथयो।

क. नपाल बाि एसोमसएसनको अधयकष - सदसय

ख. सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको अधयकष - सदसय

सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको अधयकष पदमा रवरिठ अमधरवकता ी खगनरपरसाद अमधकािी ि सजचरव पदमा अमधरवकता ी शभन िाि आचायण िही समममतमा रवहाहरबाट परमतमनमधतरव भइिहकोमा सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको मनरवाणचनबाट अधयकष पदमा रवरिठ अमधरवकता ी परणमान शाकय ि सजचरवमा अमधरवकता ी ऋवषिाम जिममि मनरवाणजचत हनभएको पठभमममा मममत २०७७।१०।१९ को सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको पतरसमतको आधािमा नया कायण समममतका अधयकष तथा सजचरवल समममतमा सदसयको रपमा परमतमनमधतरव गनण वयरवसथा हन अनिोध भई आएबमोजिम समममतको मममत २०७७।११।१९ को ब ठकको मनरणयबाट सो ब ठकपश चात समममतमा नया कायणसमममतका अधयकष ि सजचरवल परमतमनमधतरव गन, समममतमा िही हालसमम प‍ याउनभएको योगदानका लामग मनरवतणमान अधयकष तथा सजचरवजयलाई धनयरवाद रदद समममतमा आमजनतरतको रपमा सहयोगको मनिनतिताका लामग अनिोध गन मनरणय भएअनरप रवहाहरबाट समममतलाई मनिनति सहयोग परा त भएको अरवसथा छ।

यसका साथ , उकत गरठत समममतमा सरवोचच अदालतका िजिसराि ी लालबहादि करविजय सदसय िहनभएकोमा नपाल सिकािको मममत २०७७।१०।२९ गतको मनरणयानयसाि रवहा मखय िजिसराि पदमा बढरवा हनभएकोल मममत २०७७।१२।०३ मा उकत समममतको रिकत िजिसराि सदसयमा सरवोचच अदालतका िजिसराि ी मनमणला पौडलजयलाई तोवकएको मथयो। यसका साथ , उकत गरठत समममतमा महानयायामधरवकताको कायाणलयबाट नायब महानयायामधरवकता ी नािायरपरसाद पौडलजय सदसय िहनभएकोमा नयाय परिषद को मममत 2077।11।28 गतको मसफारिस एरवम सममाननीय परधान नयायाधीशजयबाट मममत 2077।12।02 गत उचच अदालतको नयायाधीश पदमा मनयजकत भई रिकत हन आएको सदसय पदमा नायब महानयायामधरवकता ी पदमपरसाद पाणडयल परमतमनमधतरव गनणभएको मथयो।

यस समममतका सदसय एरवम नयाय परिषदका सदसय रवरिठ अमधरवकता माननीय लकषमी बहादि “मनिाला” खडकाजयको मममत 2078।1।21 मा असामवयक मनधन भएको कािरबाट यस समममतको कायणमा मनिनतिता हन नसक तापमन यस समममतमा िहदा परदश सतिीय छलफलहरमा समत सविय सहभामगता िनाई समममतका परतयक छलफल ि मनरणय परवियामा अजनतमसमम प‍ याउन भएको योगदान सहरानीय एरवम अवरवसमिरीय िहको छ।

समममतको सदसयको रपमा िहि कायणसमपादन गनणभएका मखय िजिसराि ी लालबहादि करवि ि उचच अदालतका माननीय नयायाधीश ी नािायरपरसाद पौडलबाट आमजनतरत सदसयको रपमा

| 11

मनिनति सहयोग परा त भएको छ। सममतको सदसय-सजचरवको रपमा सरवोचच अदालत परशासन महाशाखा परमख ी नािायरपरसाद िगमील ि परमतरवदन लखन कायणमा सहिजिसराि ी वरवमल पौडल ि भरकाली पोखिलल महततरवपरण योगदान गनणभएको छ।

समममतको कायाणदश

१. यस समबनधमा भएका परवण अधययन परमतरवदनका सझारवहरसमतको अधययन गिी नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलापहर िोकन काननी, सिचनागतलगायतका उपयकत ि परभारवकािी उपायहरसवहतको परमतरवदन पस गन;

२. अधययन परमतरवदनका सझारवहरको कायाणनरवयनका लामग जिममरवािीसवहतको कायणयोिना परसतारव गन;

३. समममतको कायाणरवमध कायण परािमभ गिको मममतल ३ (तीन) मवहनाको हन ि उकत अरवमधमा कायण समपन न हन नसकमा आरवशयक समयारवमध थपका लामग अनिोध गनण सवकन।

अधययन समममतल मममत २०७७।०६।०८ दजख कायाणिमभ गिी सो समममतको मयाद मममत २०७७।०९।०८ गत समात हन तथा यस अरवमधमा कोमभड-१९ को परभारव, दश, मतहाि, छठ लगायतका सारवणिमनक मबदाका कािर अपकषाअनरपको कायण हन नसकको, थप सिोकािरवालाहरसगको पठपोषर मलन कायण बाकी िहको ि परवण परमतरवदनमा औलयाइएका सझारवहरको कायाणनरवयन अरवसथाको वरवश लषर गिी कायाणदश बमोजिमको परमतरवदन तयाि गिी पस गनण थप समय आरवशयक िहको कािर मममत २०७७।०९।०८ मा मयाद समात भएको मममतल थप २ (दई) मवहनाका लामग, मममत २०७७।११।११ को मनरणयानसाि मममत २०७७ च तर मसानतसमम, यस गिी मममत 2078।1।5 को मनरणयानसाि मममत 2078।1।15 समम, मममत 2078।1।19 को मनरणयबाट मममत 2078।2।15 समम तथा मममत 2078।2।16 को मनरणयबाट मममत 2078।4।15 समम मयाद थप गिी समममतको समयारवमध थप गरिएको मथयो।

१.३ अधययनको सीमा

परसतत अधययनका लामग परा त कायाणदश, सो समबनधमा समममतल मनधाणिर गिको अधययनको दायिा ि कषतर तथा समममतलाई उपलवध गिाइएको समयारवमधसमतलाई दवषटगत गिी परसतत अधययनलाई सकसमम छोटो एरवम अधययनको शीषणकसग मातर कजनरत गरिएको छ। साथ , कोमभड-१९ का कािर मसजिणत हालको वरवषम परिजसथमतमा सिोकािरवालाहरसगको छलफल, पिामशण तथा िाय सझारव सङकलनको दायिालाई कही सीममत बनाइएको छ।

| 12

१.४ अधययनको उददशय

नपालको सवरवधानको धािा ५१ को खणड (ट) को नयाय ि दणड वयरवसथासमबनधी नीमत अनतगणत िहको यससमबनधी सानदमभणक वयरवसथा, नयायपामलकाको चौथो पञ चरवषीय िरनीमतक योिनामा िहको नयावयक सशासनको पररविणनसमबनधी लकषय ि योिनामा मनधाणरित िरनीमतक कायणिमहरको कायाणनरवयन ि समममत गठनको पठभमम ि कायाणदशसमतका आधािमा परसतत अधययनको उददशयहरलाई दहायबमोजिम सपषट गरिएको छ;

क. वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता ि वरवचलन तथा मबचौमलयालगायतका अधययनका आधािभत पकष ि वरवषयहरलाई परिभावषत गिी मतनको दायिा यकीन गन,

ख. नयावयक सशासन ि सदाचाि तथा उजललजखत पकषहरसगको अनतिसमबनधका बािमा आरवशयक चचाण गन,

ग. नयायपामलकाको िनआसथाको िोहबाट उजललजखत पकषहरसग समबनध िाख न नयायपामलकाको काम कािबाही, सरवा पररवाह ि सरवााहीहरको सनतवषट तथा नयायाधीश ि कमणचािीको आचिरलगायतका वरवषयका अनतरवणसतहरको पवहचान गिी मतनको दायिा ि अनतिसमबनधका बािमा वरवश लषर गन,

ि. वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता ि वरवचलन हनसकन परमख कषतर ि वरवषयको पवहचान गन,

ङ. वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता ि वरवचलनको परकमत ि दायिा यकीन गन,

च. परसतत अधययनका सनदभणमा अनसनधान, अमभयोिन, पपणकष ि परमतिकषा तथा सरवा पररवाहसमतको कषतरगत दायिा मनधाणिर गिी समबि वरवषयहरको अधययन गन,

छ. वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता ि वरवचलन हनसकन मखय मखय कािरहरको पवहचान गन,

ि. यससमबनधी नीमतगत, काननी सिचनागत ि कायणगत अरवसथालाई अधययनको दायिामा समारवश गन,

झ. मलतिः सब तहका अदालत, नयायाधीकिर, नयाय परिषद तथा नपाल बाि एसोमसएसन अनसनधान तथा अमभयोिनसमबनधी मनकाय तथा अनय समबि मनकाय ि ससथाहर परसतत अधययनको मनकायगत दायिा अनतगणत समारवश गरिन,

ञ. यससमबनधी परवण अधययनहरको समीकषा गिी सझारवहरको कायाणनरवयन अरवसथा तथा मखय सरवालहरको पवहचान गिी थप अधययन वरवश लषरका आधािमा परसतत अधययनमा समारवश गन,

ट. परमतरवदनमा औलयाइन सझारवहरको कायाणनरवयनको जिममरवािीसवहतको कायाणनरवयन योिनाको सपषट खाका परसतत गन।

| 13

१.५ अधययनको वरवमध ि परविया

अधययनको उपयकत वरवमध, पिमत ि परवियाल न सम अधययनको रव धता ि वरवश रवसनीयता परा त गन भएकोल परसतत अधययनमा यस वरवषयमा वरवशष धयान रदइएको छ। परसतत अधययनमा समममतको अधययनका कषतर ि वरवषयहरको अरवधािरातमक पकषमा आरवशयक वरवश लषर गरिएको छ। यससमबनधी परवण अधययन परमतरवदनहरलाई समममतको कायाणदशको आधािमा उददशयमलक ढिबाट समीकषा ि वरवश लषर गरिएको छ। परसतत अधययनमा मलतिः स िाजनतक (वरवरविरातमक, वरवश लषरातमक ि तलनातमक) ि परयोगातमक (अनतिविया, छलफल, पठपोषर ि परशनारवली) दरव वकमसमको वरवमध अरवलमबन गरिएको छ।

साथ , परसतत अधययनमा आरवशयक पन तथयाङक, सचना ि वरवरविरहर पराथममक ि सहायक दरव ोतबाट सङकलन गरिएको छ। पराथममक ोत अनतगणत सवरवधान, सवहता काननहर, वरवमभन न ऐन तथा मनयमारवलीहर, वरवमभन न आचािसवहताहर, पनरौ योिनाको आधािपतर, नयायपामलकाको चौथो पञ चरवषीय िरनीमतक योिना, सरवोचच अदालतको आ.रव. २०७७।७८ को रवावषणक कायणयोिना, नयायाधीशहरको िावषटरय सममलनबाट िािी िोषरापतरहर, नपाल बाि एसोमसएसनबाट परा त सझारवहर, सिोकािरवाला मनकायहरसगको पिामशण, छलफल, अनतिविया समतबाट परा त सचना, वरवरविर रवा िानकािीहरसमत समारवश भएका छन। तयस गिी, सहायक ोत अनतगणत परवण अधययन परमतरवदनहर, समबि पसतक तथा लखहर, अनय मलकका सानदमभणक अधययन परमतरवदनहर, समाचािहर, सिोकािरवाला मनकायका सझारवहरलगायतका सामीहर िहका छन। तयसका साथ , सरवोचच अदालतबाट हन मनिीकषर अनगमनसमबनधी परमतरवदनहर, अनगमन मनगिानीसमबनधी परमतरवदनहर, नयाय परिषद मा परा त उििी तथा सोसमबनधमा भएका कािबाहीहर आरदका माधयमबाट समत सचना सङकलन गरिएको छ।

समममतल मममत २०७७।०६।०८ मा नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, ि अमनयममतता तथा मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलाप ि तयसको िोकथामको लामग चालनपन परभारवकािी उपायहरका समबनधमा २०७७ साल कामतणक २५ गतमभतर आफनो िाय सझारव पस गनण सब को िानकािीका लामग सारवणिमनक सचना परकाशन गन मनरणय गिी सोसमबनधी सचना परकाशन गिको मथयो। साथ , समममतको कायण अगामड बढाउन गनणपन तयािी, तथयाङक सङकलन तथा परमतरवदन लखनसमतको कायणगत सहिताको लामग दहायबमोजिमको सदसय िहको सजचरवालय गठन गिी सजचरवालयल आरवशयकतानसाि अनय िनशजकतको सहयोग मलनसकन मनरणय गिको मथयो।

क. िजिसराि, सरवोचच अदालत

ख. नायब महानयायामधरवकता महानयायामधरवकताको कायाणलय

ग. सजचरव, सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसन

ि. सहिजिसराि, सरवोचच अदालत

| 14

समममतलाई परा त पवहलो कायाणदश बमोजिमको कायणका लामग समममतल सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको २०६४ सालको ि सरवोचच अदालतबाट २०६६ ि २०७२ सालमा गरठत समममतका परमतरवदनहरमा नयाय समपादन ि नयाय परशासनसमबनधी वरवषयमा सरवोचच अदालत, नयाय परिषद, नपाल कानन वयरवसायी परिषद, बाि एसोमसएसन तथा अनसनधान ि अमभयोिन समबि मनकायका बािमा औलयाइएका समसया ि सझारवहरको वरवरविर तयाि गिी समसयाहरको समबोधन एरवम सझारवहरको कायाणनरवयनको अरवसथाका समबनधमा नयायपामलकाको पञ चरवषीय िरनीमतक योिना, रवावषणक कायणयोिना तथा सरवोचच अदालतको रवावषणक परमतरवदनसमतका आधािमा सजचरवालयबाट वरवश लषरातमक ि तलनातमक अधययन गिी सोको वरवरविर समममतसमकष पस गन मनरणय अनरप सजचरवालयबाट सो अनरप कायणसमपन न गिी समममतका वरवमभन न मममतमा बसका ब ठकहरमा गहन रपमा छलफल गरिएको मथयो।

समममतको कायाणदशबमोजिम परवण अधययन परमतरवदनहरको कायाणनरवयन अरवसथा तथा नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलापहर तथा ि मतनको समबोधनका उपायहरको बािमा नयाय कषतरका वरवमभन न सिोकािरवालाहरसग वरवमभन न मममतमा छलफल, अनतिविया ि िायसझारव मलएको ि तयसउपि समममतमा छलफल गरिएको मथयो। उपतयकामभतर ि उपतयकाबावहि भएका तयसपरकािका पिामशण कायणिमहरको सची मलतिः दहायबमोजिम िहको छिः

मममत २०७७।०७।२२ दजख ऐ. २५ गतसमम उचच अदालत तलसीपि तथा उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास अनतगणत।

मममत २०७७।०८।०२ दजख ऐ. ०७ समम उचच अदालत वरविाटनगि, असथायी इिलास ओखलढिा ि अनतगणतका जिलला अदालतहर, उदयपि, खोटाङ, ओखलढिा ि सोलखमब।

मममत २०७७।०८।१५ दखी ऐ. २० समम उचच अदालत वरविाटनगि, उचच अदालत िनकपि तथा अनतगणतका िािवरविाि इिलास, रवीिगि इिलास।

मममत २०७७।०८।१६ दखी ऐ. १९ समम उचच अदालत पोखिा ि अनतगणतका बागलङ इिलास।

मममत २०७७।१०।१६ गत उचच अदालत सखत अनतगणत द लख जिलला अदालत ि सो जिललाका सिोकािरवालाहरसग।

मममत २०७७।१०।१७ दजख ऐ.२० गतसमम उचच अदालत सखत ि अनतगणतका जिलला अदालतहरमा।

मममत २०७७।१०।१८ दजख ऐ.२१ गतसमम उचच अदालत रदपायल ि अनतगणतका अदालतहरसग तथा उचच अदालत रदपायल, महनरनगि इिलास ि अनतगणतका अदालतहरमा।

| 15

मममत २०७७।१०।२२ मा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास ि बाक जिलला अदालतका सिोकािरवालाहरसग।

साथ , समममतल दहायका सिोकािरवालाहरसग सरवोचच अदालतमा दहायको मममतमा भएका कायणिममाफण त िाय सझारव सङकलन गन कायण गिको मथयो।

मममत २०७७।०६।१८ मा रवरिष ठ अमधरवकताहरसग; मममत २०७७।०८।२५ मा काठमाडौ जिलला अदालतसग; मममत २०७७।०८।२६ मा उचच अदालत पाटनसग; मममत २०७७।०८।२९ मा लमलतपि जिलला अदालत, भकतपि जिलला अदालत, काभरपलाञचोक

जिलला अदालतसग; मममत २०७७।०९।०२ मा वरवशष अदालत, म अदालत, परशासकीय अदालत, रव दजशक

िोिगाि नयायाधीकिर, िािशव नयायाधीकिरसग; मममत २०७७।०९।०३ मा नपाल बाि एसोमसएसनसग;

मममत २०७७।०९।०९ मा मनिामती कमणचािीको आमधकारिक रड यमनयनका पदामधकािीसग;

मममत २०७७।१०।१३ मा पतरकािहरसग;

मममत २०७७।१०।१४ मा परहिी परधान कायाणलयसग;

मममत २०७७।१२।१७ मा महानयायामधरवकताको कायाणलयसग; मममत २०७७।१२।१८ मा उपतयकाजसथत बाि एसोमसएसनका पदामधकािीहरसग; मममत २०७७।१२।१९ मा मानरव अमधकाि समबि सि ससथाहरसग; मममत २०७७।१२।२० मा नपाल कानन वयरवसायी परिषद सग;

मममत २०७७।१२।२६ मा नयाय परिषदसग;

मममत २०७७।१२।२६ मा सरवोचच अदालतका माननीय नयायाधीशजयहरसग।

उपतयकाका सरवााहीसग

मममत २०७७।०८।१७ मा काठमाडौ जिलला अदालत, मममत २०७७।०८।१८ मा उचच अदालत पाटन ि लमलतपि जिलला अदालतका सरवााहीहरसग।

यसिी वरवमभन न सिोकािरवालाहरसग भएका अनतिविया, छलफल ि पिामशण कायणिमहरबाट िाय सझारव एरवम पठपोषर परा त गिी सोसमतका आधािमा समममतको मनषकषण ि सझारव परसतत गरिएको छ।

| 16

१.६ अधययन परमतरवदनको सिचना

परसतत अधययन परमतरवदनलाई आरवशयक भाग, परिचछद, शीषणक, ि उपशीषणकमा वरवभािन गिी मसलमसलाबि ढिबाट सिचना गिी परमतरवदन तयाि गरिएको छ। परमतरवदनको पवहलो भागमा वरवषय सची, सममाननीय परधान नयायाधीशजय समकष समममतल परमतरवदन परसतत गिको पतर ि अनसनधानको भममकाहर परसतत गरिएको छ। दोो भाग वरवषयरवसतसग समबजनधत िहको छ। तयस गिी, तो भागमा अनसचीहर ि सनदभण सामीहर िाजखएका छन।

साथ , परमतरवदनलाई मनमनमलजखत परिचछदमा मसलमसलाबि ढिमा परसतत गरिएको छ।

परिचछद एक - परािजमभकिः यस परिचछदमा अधययनको पठभमम, अधययन समममतको गठन ि कायाणदश,

अधययनको सीमा, समसयाको पवहचान, अधययनको उददशय, अधययनको वरवमध ि परविया, अधययन परमतरवदनको सिचना लगायतका शीषणकहर समारवश गरिएका छन।

परिचछद दई - परवण अधययन परमतरवदनहरको सममकषािः यस परिचछदमा नयायपामलकामा वरवकमत,

वरवसङ गमतसमबनधी परवण अधययनहरको सजङकषत वरवश लषर, परवण अधययन परमतरवदनहरका सझारवहरको कायाणनरवयनको अरवसथा, परवण अधययन परमतरवदनहरको कायाणनरवयनका सनदभणमा दजखएका समसया, चनौती ि परमख सरवालहर, ि परवण अधययन परमतरवदनका सझारवहरको सानदमभणकता ि मनिनतिताको औजचतय लगायतका शीषणकहर समारवश गरिएका छन।

साथ , नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत समबनधी परवण अधययनहरको सजङकषत वरवषलषर शीषणक अनतगणत सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनदवािा गरठत नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममतको परमतरवदन, २०६४; सरवोचच अदालतदवािा गरठत वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकासका लामग अधययन कायणदलको परमतरवदन, २०६६; ि सरवोचच अदालतदवािा गरठत नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमत अधययन समममतको अधययन परमतरवदन, २०७२ लगायतका उपशीषणकहर समारवश गरिएका छन।

परिचछद तीन - सिोकािरवालाहरबाट परा त सझारव तथा अनय िानकािी एरवम सचनाहरको वरवशलषरिः यस परिचछदमा सिोकािरवालाहरको दवषटकोर तथा परा त पठपोषर अनय माधयमबाट परा त िानकािी, तथयाङक ि सचनाहर; ि पठपोषर, िानकािी तथा सचनाहरको मनकायगत एरवम वरवषयगत परसतमत ि वरवश लषरलगायतका शीषणकहर समारवश गरिएका छन।

परिचछद चाि - नयावयक सदाचाि ि नयावयक सशासन: यस परिचछदमा नयायपामलकामा वरवकमत,

वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा वरवचलनसमबनधी अरवधािरातमक पकष; आनतरिक रवातारविर वरवश लषर; ि रवाहय रवातारविर वरवश लषरलगायतका शीषणकहर समारवश गरिएका छन।

| 17

नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा वरवचलनसमबनधी अरवधािरातमक पकष शीषणक अनतगणत वरवकमत, वरवसङ गमत; अमनयममतता ि भरष टाचाि; मबचौमलया ि वरवचलनिनय कायणहरलगायतका उपशीषणकहर समारवश गरिएका छन।

साथ , आनतरिक रवातारविर वरवश लषर शीषणक अनतगणत नयाय परशासन ि नयाय समपादन; कानन ि कायणवरवमध; आनतरिक कायण परराली; सरवा पररवाह ि सरवााहीसगको वयरवहाि; ि अनगमन ि मनयनतरर पररालीलगायतका उपशीषणकहर समारवश गरिएका छन।

तयस गिी, रवाहय रवातारविर वरवश लषर शीषणक अनतगणत नयायपामलकाका सिोकािरवालाहर ि मतनको कायण ससकमत; नयायपामलकापरमतका सोच, दवषटकोर ि सथानीय परिरवश; ि नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवासलगायतका उपशीषणकहर समारवश गरिएका छन।

परिचछद पाच - नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा वरवचलनको अरवसथा वरवशलषरिः यस परिचछदमा नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा वरवचलनको कषतरहर;

नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा वरवचलनको अरवसथा ि कािरहर; नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा वरवचलनको िोकथाम ि मनयनतररका लामग वरवदयमान समसया ि चनौतीहर; नीमतगत ि काननी; सिचनागत; कायणगत; रवातारविरीय; ि नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत,

अमनयममतता तथा वरवचलनको िोकथाम ि मनयनतररसमबनधी परमख सरवालहरलगायतका शीषणकहर समारवश गरिएका छन।

परिचछद छ - नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा वरवचलनको िोकथाम तथा मनयनतररका उपायसमबनधी सझारवहरिः यस परिचछदमा नीमतगत ि काननी; सिचनागत; कायणगत; ि रवातारविरीय लगायतका शीषणकहर समारवश गरिएका छन।

परिचछद सात - सझारवहरको कायाणनरवयनसमबनधी कायणयोिना समारवश गरिएको छ।

| 18

परिचछद - दई

परवण अधययन परमतरवदनहरको समीकषा

२.१ नयायपामलकाको वरवकमत, वरवसङ गमतसमबनधी परवण अधययन परमतरवदनहरको सजङकषत वरवश लषर

नयाय मानरवको न समगणक ि िनममसि शाश रवत हक हो। वरवकमत ि भरष टाचािवरवहीन नयायपामलका नयायका उपभोकता ि नयायसग सिोकाि िाख न सब को साझा चासो ि जचनताको वरवषय हो। मबचौमलयाहरबाट नयाय समपादन परविया ि मनरणयमा हनसकन परभारवको मनयनतररको वरवषय पमन उजततक सानदमभणक छ। नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत तथा अमनयममतता मनयनतरर गनणपन वरवषय सब को चासो ि सिोकािको वरवषय बनको छ। नयावयक सशासन पररविणन गिी नयायपामलकाको आसथा ि गरिमा बढाउन उजललजखत वरवषयहरलाई गहनरपमा अधययन गिी समाधान खोजनपन हनछ।

नयायपामलकाबाट भएका िामरा निामरा कामहरको वटपरी तथा वरवश लषर गिी सारवणिमनक भएका वरवचािहरलाई सकािातमक रपमा मलनपन हनछ। नयायपामलकाल गिका कायणको अनगणल वटपरी गिी नयायपामलकाको िनवरवश रवासमामथ न आच आउन वटका वटपरीहर परमत भन सचत हन िरिी छ। परसतत अधययन नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, मबचौमलयाको परभारव ि भरष टाचाि मनयनतरर तथा तयसको िोकथामका लामग चालनपन पराभरवकािी उपायहरका वरवषयमा कजनरत भएको ि समममतलाई परा त कायाणदशमा यसअजि अधययन भई पस भएका परमतरवदनहरसमतको अधययन गिी नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाहरबाट हनसकन वियाकलाप िोक न काननी, सिचनागत लगायतका उपायहरसवहतको परमतरवदन पस गन भन न उललख भएको सनदभणमा सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनदवािा गरठत नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममतको परमतरवदन २०६४, सरवोचच अदालतदवािा गरठत वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकासका लामग अधययन कायणदलको परमतरवदन, २०६६ ि नयायपामलकामा वरवकमतवरवहीन अधययन समममतको परमतरवदन, २०७२ का सझारवसवहतको परमतरवदन अधययन गिी ती परमतरवदनहरमा उललख भएका सझारवहर ि ती सझारवहरको कायाणनरवयन अरवसथाको समीकषा यस परिचछदमा गरिएको छ। यसका साथ उकत परमतरवदनहर कायाणनरवयनमा दजखएका समसया, चनौती ि परमख सरवालहर ि मतनको सानदमभणकता तथा मनिनतिताको बािमा वरवश लषर गरिएको छ।

२.१.१ सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको अधययन परमतरवदन, २०६४

नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि गन लकषयका साथ सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको कायणसमममतबाट मममत २०६३।१२।१४ गत रवरिष ठ अमधरवकता ी ीहरि अयाणलको

| 19

नततरवमा दहायबमोजिमका सदसय िहको नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममत गठन भएको दजखनछिः-

(१) रवरिष ठ अमधरवकता ी ीहरि अयाणल - सयोिक

(२) अमधरवकता ी कमलनािायर दाश - सदसय

(३) अमधरवकता ी परकाश रवसती - सदसय

(४) अमधरवकता ी भितिाि उपरती - सदसय

(५) अमधरवकता ी ीकानत रविाल - सदसय सजचरव

मममत २०६४।०८।१९ मा सदसय अमधरवकता ी कमलनािायर दासल िािीनामा रदई मममत २०६४।०९।०९ मा सरवीकत भएपमछ बाकी सयोिक एरवम सदसयहरल परमतरवदन बझाउन कायण गिको पमन परमतरवदनबाट खलको पाइनछ।

समममतलाई परा त कायाणदशिः

सरवतनतर नयायपामलकाको पवरवतरता कायम िाखी िनआसथा अमभरववि गनणका लामग सरवोचच अदालतमा दजखएका समसयाहर एरवम पतरपमतरकामाफण त परकाशनमा आएका वरवषयरवसत तथा मसडी परकिरसमतका वरवषयहरको वरवसतत अधययन गिी तत समबनधमा ि नयाय परशासनलाई परभारवकािी बनाउनका लामग गनणपन आरवशयक सधािसमतको वरवषयमा वरवषयरवसतको गामभीयणतालाई मधयनिि िाखी यथाशकय मछटो परमतरवदन पस गनण भन न कायाणदश समममतलाई परा त भएको दजखनछ।

समममतल गिको अधययन वरवमधिः

तथय सङकलन

सनदभण सामी सङकलन

सरवकषरका लामग परश नपतर मनमाणर, वरवतिर तथा सझारव सङकलन

िाजष रय सञ चाि माधयममा सचना परकाशन ि सझारव सङकलन

समबि पकषहरसग भटिाट

उकत समममतल तयाि गिको परमतरवदनमा नयायपामलकाको िनशजकत वयरवसथापन, मबचौमलयाहरको परभारवलगायतका समसयासत कषतरहर, सिोकािरवालाहरको भममका ि दावयतरवसमतका सनदभणमा अधययन गरिएको दजखनछ। उकत परमतरवदन १० परिचछदमा वरवभािन गरिएको ि अधययनका िममा वरवमभन न कषतर तथा रवगणबाट िाय सझारव सङ कलन गरिएको भन न परमतरवदनमा िहका तामलकाहरबाट दजखन आउछ। परिचछद १० मा वरवभकत उकत परमतरवदनको परिचछद १ मा अधययन समममतको कायणकषतर ि कायणवरवमध, परिचछद २ मा नयायपामलकाको िनशजकत वयरवसथापन, परिचछद ३ मा काननमा दजखएका कमी कमिोिी, परिचछद ४ मा मददा वयरवसथापन, परिचछद ५ मा नयाय सरवा आयोग ि नयाय परिषदको वियाकलाप, परिचछद ६ मा नयायपामलकामभतरको गटबनदी ि सिकषररवाद, परिचछद ७ मा

| 20

नयायपामलकामभतर मबचौमलयाहरको भममका, परिचछद ८ मा सारवणिमनक सञ चाि माधयम ि नयायपामलका, परिचछद ९ मा कानन वयरवसायीको भममका ि दावयतरव तथा परिचछद १० मा सािसकषप समारवश गिको पाइन छ।

नयायपामलकाको िनशजकत वयरवसथापनका समबनधमा पस भएका सझारवहरिः

नयायपामलकाको िनआसथा िटाउन कमणचािीहरको सरवाणमधक भममका, नयायपामलकामा कायणित कमणचािीको नकािातमक पररवजतत, इमानदारितापरवणक काम गन कमणचािीको कमीिसता वरवषयको वरवश लषर गिी परा त नमतिालाई तामलकामा उललख गिको दजखनछ। नयायपामलकाको कमणचािी परशासनमा सिकषररवाद ि गटबनदी हारवी दजखएको किासमत परमतरवदनमा उललख भएको अरवसथा छ। यसिी न मनयजकत पदसथापनमा दजखएका समसया ि सझारवका बािमा परमतरवदनमा चचाण गरिएको पाइन छ। उचच ि जिलला अदालतका नयायाधीशहरको मनयजकतको मापन गन रवसतमनष ठ आधाि समजचत पिीकषा पिमतबाहक अर हन नसकन हदा नयायाधीश मनयजकतको परवाणरवसथाका रपमा योगयता पिीकषा परराली लाग गनण सझारव रदएको दजखनछ। यसिी न सरवोचच अदालतको नयायाधीश पदमा मनयजकत गदाण हन सनरवाइको परविया थप परभारवकािी ि वयरवजसथत एरवम मयाणरदत बनाउन सझारव रदएको दजखनछ। तयसत सररवा ि कािका लामग आधाि ि पराथममकता तय हन नसकदा भनसन, चाकडी ि आसपासलाई खशी पान किामा आधारित भएको किा इमगत गिको छ। खास कमणचािीलाई लामो समयसमम एउट फाटमा िाखीिहदा ि मनजश चत जिममरवािी रदइिहदा वयापक रपमा वरवकमत बढको किासमत परमतरवदनमा समारवश भएको दजखनछ। सररवालाई दणड ि पिसकािबाट पथक बनाई काननबमोजिम मनयममत परवियाका आधािमा गनणसमत सझारव रदएको दजखनछ। कल कमणचािीको अमभलख िाखी सब तहका अदालतको अनभरव रदलाउन गिी सररवा गनण सझारव पस गिको पमन दजखनछ। कमणचािीको कािबाहीको मसिणना मनोगत आधािमा नभई कामको परिमारको आधािमा रवसतमनष ठ रपमा गनणसमत सझाएको दजखनछ।

यसिी न कमणचािीलाई नयायाधीशल सहयोगीका रपमा हन पररवजततको अभारव िहको, कमणचािी ि नयायाधीशबीचको सरवा सवरवधामा ठलो अनति िहको, नयायाधीशलाई परशासमनक ि आमथणक बोझको जिममरवािीसमत रदइएकाल नयायाधीश नयायकताणभनदा पमन कमणचािीको रपमा परसतत हन किा परमतरवदनमा औलयाइएको छ। मनरणयकताणल पराय आफल मनयजकत गिको कमणचािीलाई मबचौमलयाको रपमा परयोग गिको, कमणचािी लामो समयसमम एउट ठाउमा बसदा भरष टाचाि बढको तथा नयायाधीशल आफ सररवा हदा कमणचािीलाई आफसग ल िान पररवजतत िहको किासमत परमतरवदनमा समारवश छ। अदालतको कमणचािीसमबनधी वरवषयमा नयायाधीशको परतयकष सलगनताभनदा िजिसराि रवा सतदािको परशासकीय भममकालाई परोतसावहत गनण सझारव परसतत गिको छ। नयायाधीश ि कमणचािीबीचको सरवा सवरवधाको अनति नयायोजचत हन ि नयायाधीशलाई परशासकीय ि आमथणक कायणभािबाट मकत गिी

| 21

परणरपमा नयावयक कायणपरमत जिममरवाि बनाउन सझारव परसतारव गिको छ। कमणचािी मनयजकत गन नयायाधीश ि मनयकत कमणचािीलाई एउट अदालत रवा उचच अदालतको अमधकािकषतरमभतर िाख न मनषध गनणसमत परमतरवदनमा औलयाइएको छ।

आमथणक होडबािीका कािर सरवााहीबाट आमथणक लाभ परा त होस भन न भारवना बढद गएको तथयलाई परमतरवदनमा गमभीि रपमा उठाई अदालतमा कायणित िनशजकतको लामग उपयकत ि पयाण त सरवा सवरवधाको वयरवसथा गिी कमणचािीको मनोबल रववि गनण सझारव परसतत गिको छ।

काननमा दजखएका कमी कमिोिी समबनधमा पस भएका सझारवहरिः

नयायाधीशको ससदीय सनरवाइ वयरवसथा स िाजनतकरपमा ससपष ट हनपन, नयायाधीश मनयजकतमा योगयता पिीकषा पददमत लाग हनपन, सरवोचच अदालतको सटटा नयायपामलकाको रवावषणक परमतरवदन भन नपन,

पनिारवलोकन समममतको वयरवसथा हनपन, मददा सानणसकन वयरवसथा हनपन, बन नपन कानन बन नपन ि बनका कानन परभारवकािी रपमा लाग हनपन, कायणवरवमध काननमा सधाि गिी कायणवरवमधलाई सिल बनाइनपनलगायतका सझारवहर समारवश भएको दजखएको छ। मददा दताण परविया, मयाद तामली, तारिख ि मयाद, थनछक, मददाको सनरवाइ, मलतबी, परमार बझन, ममलापतर, बहस वयरवसथापन, फ सला ि अजनतम आदश, फ सला कायाणनरवयन, अमधकािकषतर, हकद या, हदमयाद, दणड सिाय लगायतका वरवषयमा पनिारवलोकन गिी कायणवरवमधगत सधाि गनणपन ि दसकमत, कषमतपमतण, हदमयाद, सवहता काननलगायतका कानन तिणमा गनण परमतरवदनमा सझारवहर परसतारव गिको दजखनछ।

मददा वयरवसथापनका समबनधमा पस भएका सझारवहरिः-

परभारवकािी मददा वयरवसथापनका लामग परतयक कायण ि परविया उजचत समय सािरीदवािा वयरवजसथत हनपन, अदालतका परतयक कमणचािीको मनजश चत कायणवरवरविर तोवकनपन, अदालती परविया ि लागन दसतिबाि परष ट िानकािी रदन सहयोगी सयनतरको वरवकास हनपन, कमणचािील गिका गलत कायणसमबनधी उििी ततकाल परभारवकािी सनरवाइ हन वयरवसथा गनणपन, समय सारिरीका आधािमा फ सला कायाणनरवयन परभारवकािी हनपन, तारिख परथा िमश: हटाउद लानपन, बहस परराली वयरवजसथत ि रव जञामनक हनपन, पसी परथा रव जञामनक हनपन, मनरणय सनाउन पिमतलाई सीममत ि आरवश यकताउनमख बनाउनपन, सारवणिमनक सिोकािको मददाका समबनधमा ठोस मापदणड मनधाणिर गनणपन, अमभलख वयरवसथापन रव जञामनक हनपन, मददाको पराथममकतािम वयारवहारिक हनपन, मददा वयरवसथापनका लामग नयायाधीशहरलाई समहकत गन, नमना अदालतको काम कािबाहीको मनषपकष मलयाङ कन गिी ठोस मनषकषण मनकालनपन, पसी सथगन समसयालाई वयरवजसथत गनणपन, वयारवसावयक कनर िहका सब तहका अदालतहरमा रवाजरजय इिलास खडा गनणपन, फ सला तयािीमा तदारकता हनपन, अदालत सरवासमबनधी छटट ऐनदवािा नयावयक परवियामा काननी जशकषा ि तामलम परा त कमणचािीमातर सलगन िहन वयरवसथा गनणपन, कायणवरवमधका समबनधमा तामलम परा त कमणचािी मातर सलगन िहन वयरवसथा गन, अदालतहरमा

| 22

पयाण त बिटको वयरवसथा हनपन, नयायाधीशहरबाट मददा िोजन रवा मददा पनछाउन, पररवजतत िोकनपन,

मनिोधातमक नयाय पररालीलाई पराथममकता रदनपन लगायतका उपायहर अरवलमबन गनण परमतरवदनल सझारव रदएको दजखएको छ।

नयाय सरवा आयोग ि नयाय परिषद का वियाकलापका समबनधमा पस भएका सझारवहरिः-

नयाय परिषदल भागबणडाका आधािमा मनयजकत गन गिको, नयाय परिषद सदसयहरको परवा बनकोछ। नीमत मनयमभनदा पमन सिकषररवादका आधािमा चलछ भन न मनषकषण मनकालद योगय नयायाधीशको मनयजकत गन, नयायाधीशको योगयता कषमता ि आचिरमा परश न उठपमछ मबना सिकषर कािबाही गन, काम कािबाहीमा पािदजशणता लयाउनपन, नयायाधीशको आचिरको सविय अनगमन गनणपन लगायतका सझारवहर परसतत गिको छ। तयसत नयाय सरवा आयोगको काम कािबाही पमन भाबणडाका आधािमा सञ चालन हन गिको, िािनीमतक परभारवबाट बढी परभावरवत भएको, नीमत मनयम भनदा तदथणरवादमा सञ चालन भएको िसता समसयाहर औलयाउद सधािका लामग ती समसयाहरको समाधान खोजिनपन किामा िोड रदएको छ। समममतल नयाय परिषद सविय हन नसकको, कमतपय नयायाधीशहर इमानदाि ि सकषम नभएको, कमतपयको आचिर ि वियाकलाप पदीय मयाणदा अनकल नभएको, फ सला अनमान गनण नसवकन वरवषय भएको, नयायाधीशसग अनजचत समपकण बढाई नयाय तलमामथ पान गरिएको, कमतपय िनशजकत आफन कषमतामा वरवश रवास गनणसकन अरवसथामा निहका, नयायपामलकामा भरष टाचाि मौलाउद गएको, कायणश ली िरवाफदवहताको अभारव िहको, अनगमन, सपिीरवकषर ि कािबाही गन सयनतरको अभारव िहको िसता समसयाहर िहको मनषकषण मनकालद ससथागत सधाि समबनधी सझारवसमत परसतारव गिको दजखएको छ। सधािका लामग नयायाधीशको मलयाङ कन फ सला रवा आदशका आधािमा हनपन, फ सलाको मनजश चत ढाचा तोवकनपन किा उललख भएको छ।

नयायपामलकामभतर वरवकमत, वरवसङ गमत बढद गएको अनभमत भए पमन नयाय परिषद रवा ससदल कन पमन नयायाधीशलाई ठोस ि परभारवकािी कािबाही गनण सकको नपाईदा नयायाधीश वरवरि पन उििीको सनरवाइ ि सिायको परसतारव तयाि गनण वरवशष वकमसमको वरवशषजञसवहतको समममत गठन गनण सझारव परसतारव गिको दजखनछ। तयसिी न नयायाधीश ि नयाय सरवाका कमणचािीहरको आचािसवहता पालना भए, नभएको परभारवकािी अनगमन परराली वरवकास गनण आरवश यक भएको किासमत औलयाइएको पाइन छ। नयायाधीशहरल आचिर वरवपरित वरवमभन न पकषहरलाई भट न, मतनको आमतथयता सरवीकाि गन ि खास-खास कानन वयरवसायीलाई मददा मसफारिस गदणछन भन न गनासो हदा सचत ि सतकण हनपन आरवश यकतामा िोड रदएको छ। नयाय परिषदको सिचना पनिारवलोकन गिी सरवोचच अदालतका रवरिष ठतम नयायाधीशको अधयकषतामा नयाय परिषद गठन गिी सो परिषदल गन मसफारिसका आधािमा परधान नयायाधीशल अनय नयायाधीशको मनयजकत गनण ि जिलला तथा उचच अदालतको नयायाधीश पदमा मनयजकतका लामग मसफारिस गनण लोक सरवा आयोगका अधयकषलाईसमत परिषदको पदन सदसयको

| 23

रपमा समारवश गनण उपयकत हन िाय परसतारव गिको दजखनछ। नयाय परशासनसग परतयकषरपमा िोमडएि िहको समपरण िनशजकतलाई एक छाना अनतगणत िाख न उपयकत हन हदा नयायपामलकासमबनधी छटट ऐन मनमाणर गनण उपयकत हन किालाई परमतरवदनमा सझाइएको दजखनछ। नयायाधीश मनयजकतमा वयारवसावयक वरववरवधता ि वरवजशष टतालाई समटनपन आरवश यकता िहको किालाई परमतरवदनमा समारवश भएको छ। यस परयोिनाथण काननी जशकषाको पाठ यिम ि जशकषर वरवमधको पनससरिचनाका लामग जशकषा मनतरालय, समबजनधत वरवश रववरवदयालय, नपाल कानन वयरवसायी परिषद तथा सरवोचच अदालतसमत िागरक हनपन आरवश यकता िहको किालाई परमतरवदनमा महततरवका साथ उललख गरिएको छ। यसिी न वरवशष परकमतका अदालतको वरविटन ि नयावयक मनकायको एकीकिर गरिनपन आरवश यकता िहको किामा िोड रदएको दजखनछ।

नयायपामलकामभतरको गटरवनदी ि सिकषररवादका समबनधमा पस भएका सझारवहरिः-

आमथणक लाभ ि भरष टाचािको लालसाल गटबनदी ि सिकषररवादका वकटारहर बढद गएको तथा भरष टाचािल नयायपामलकामभतर आकाि मलएपमछ िमश: गटबनदी ि सिकषररवादल ििा गाडन थालकोल नततरवल वरवशष धयान रदन आरवश यक िहको किालाई उठाएको पाइनछ। नयायपामलकामभतर सिकषररवादको सिचना खडा गन कायणमा नततरव ि मामथलला तहका पदामधकािी न सलगन िहको तथयाक पस गदद इमानदाि कमणचािीलाई दरतसाहन गन, भरष ट ि बइमानहरलाई परोतसाहन हन ि अनशासनवहनतामा रववि हन िसता नकािातमक परिराम उतपन न हन अमभमत परा त भएको किा परमतरवदनमा उललख भएको दजखनछ। यस परकािका समसया समाधानको लामग इमानदाि नततरवको खाचो, मनयजकत, सररवा ि बढरवामा परराली बनाई कायाणनरवयन गन, गटबनदी ि सिकषर गन वरवरि सशकत कािबाही गन लगायतका उपायहर अरवलमबन गनणपन सझारव रदएको दजखनछ।

नयायपामलकामभतर मबचौमलयाहरको भममकाका समबनधमा पस भएका सझारवहरिः-

नयायपामलकामभतर मबचौमलयाहरको भममकाका सनदभणमा उकत परमतरवदनमा नयायाधीश ि मददाका पकषहरबीच भरष टाचािका मनममतत समपकण सतरका रपमा काम गन मबचौमलयाहर कानन वयरवसायी, कानन वयरवसायीका फमणमा यसत कामका लामग िाजखएका कमीसन एिणट रवा सहयोगी कमणचािी, अदालतका बहालरवाला कमणचािी, परवण नयायाधीश, अदालतका परवण कमणचािी, मददा खिीद मबिी गन मगिोह, बहालरवाला नयायाधीश, िािनीमतक कायणकताण, समािसरवी, नयायाधीशका गाडण, नयायाधीशका पित, नयायाधीशका बगच, नयायाधीशका ममतर, नयायाधीशका भानस, नयायाधीशका डराइभि, नयायाधीशका अदणली/कामदाि ि नयायाधीशका नातदािसमत १७ वकमसमका वयजकतहरल परतयकषरपमा मबचौमलयाको भममका मनरवाणह गिको किा औलयाइएको पाइन छ। उजललजखत १७ वकमसमका मबचौमलयाबाहक िाजष रय ग िसिकािी ससथा, अनतिाणवषटरय ग ि सिकािी ससथा नयायाधीश मनयकत कमीसन एिनट, इिलास अमधकत, नयायाधीशका ीमान/ीमती, शजकतमा आमसन वयजकतहर, नयायाधीश

| 24

मसफारिसकताण, मनयजकतकताण, नयायाधीशलाई आफनो पकषमा पान बाि एसोमसएसनका पदामधकािी, नयायाधीशका मछमकी, नयायाधीशकहा वरवमभन न सामान आपमतणकताण ि नयायाधीशका इष टमभतर, साथीभाइल पमन मबचौमलयाको भममका मनरवाणह गिको तथय दखाइएको छ। मबचौमलयाहर भरष टाचाि गनण गिाउन तललीन िहन गिको किासमत परमतरवदनमा उललख भएको दजखनछ। मबचौमलयालाई नयायपामलकामभतरको नया भाइिसको सजञा रदद अथोपािणन यसको मल लकषय भएको किासमत उिागि गिको दजखनछ। कमाउ हन खालको उपयकत मददा खोिी गन, मददाका पकषहरबाट आरवश यक िकम मलन ि प‍ याउन यस रवगणको काम हो। कमतपयको यो परणकालीन ि कमतपयको अलपकालीन पसा भएको किा उललख गदद असल नयायाधीशलाई असल बन न ि बमनिहनबाट िोकन गिको किा उललख गिको उकत परमतरवदनमा नयायालयमा यो समसया गमभीि रपमा बवढिहको तथय औलयाइएको छ। कमतपय मबचौमलयाहर नयायाधीशका नाममा िकम उठाएि जिताइरदए भन न ि हाि खचण कटाई वफताण गन खलाडीका रपमा रपमा कायण गिको दजखनछ।

मबचौमलयाको सीधा समबनध भरष टाचािसग िहको किामा िोड रदद यसको मनिाकिरका लामग सामवहक अठोटको आरवश यकता, कानन कायाणनरवयन गन मनकायको सवियता, उतसाहिनक रवातारविरको मनमाणर, कानन वयरवसायमा शिीकिर, आचािसवहता परिमािणन ि पालना, अदालत परशासनमा सधाि, मददा वयरवसथापनमा सधािलगायतका उपायहर अरवलमबन गनण सझारव रदएको पाइन छ।

सारवणिमनक सञ चाि माधयम ि नयायपामलकाका समबनधमा पस भएका सझारवहरिः-

सशकत ि उततिदायी परस तथा सरवचछ, मनषपकष ि पािदशी नयायपामलका परिाताजनतरक शासन वयरवसथाका लामग महततरवपरण अरवयरव भएको सनदभण उललख गदद सञ चाि कषतरल नयायमा पान परभारवका बािमा उकत परमतरवदनमा चचाण गिको पाइन छ। नपालमा अदालती काम कािबाहीको समाचाि सङकलन गन पतरकाि तथा समाचािको समपादन तथा परकाशन एरवम परसािर गन वयजकत तथा ससथाहरमा काननी जञान रवा परवियागत समझको अभारव िहन, वरवचािाधीन मददाका समबनधमा वटकावटपरी गन, वरवचािाधीन मददामा दबाब मसिणना हन वकमसमका सामीहरको परकाशन, नयायाधीशका वरवषयमा तथयको यकीन नगिी समाचाि परकाशन गन िसता पररवजतत बढद गएकोल यसलाई मनयमन गनण िरिी िहको आरवश यकता औलयाइएको दजखनछ। अदालतका काम कािबाहीबाि पतरकािलाई सचना रदन शाखा रवा सयनतरको वयरवसथा नभएको, गलत सचना रवा िानकािी िानसकन समभारवना भएकाल धि समसया आएको किा औलयाइएको छ। यस परयोिनका लामग परकाशन गनण हन ि नहन सामीहर ि दणड सिायको समबनधमा सपष ट काननी वयरवसथा हन, सञ चाि माधयमसगको समबनध हन सयनतरको वरवकास गनण, पररवकतामाफण त सचना समपरषर हन, अदालतका कागिातहरसग सञ चाि माधयमको पहच हन, अदालत ि सारवणिमनक सञ चािमाधयमको समबनधबािमा परस काउजनसलसग समनरवय ि छलफल

| 25

हन, पशागत आचािसवहता समयसापकष बनाउन, असल ससकमतको वरवकास गनण सञ चािकमीहरलाई तामलमको वयरवसथा गनलगायतका सझारवहर परसतत गिको दजखएको छ।

कानन वयरवसायीको भममका ि दावयतरवका समबनधमा पस भएका सझारवहरिः-

परमतरवदनमा कानन वयरवसायीमा दजखएका वरवकमत, वरवसङ गमतहरको सची परसतत गिको पाइन छ। कानन वयरवसायीहरमा अदालतहरलाई सहयोग गनणको सटटा हिहालतमा मददा जित न पन अपससकमतको वरवकास भएको, दवषत काम गिी दाम कमाउन उददशयबाट पररित हन गिको, कमतरम मददा खडा गिी ह िानी रदन पररवजतत बढको, दलाल पालन पररवजतत िहको, पिीकषरका लामग मददा लडन गिको, मददा सथमगत गन सवरवधाको दरपयोग गिी नयायमा वरवलमब गन गिको, पकषल रदएको अजखतयािीको दरपयोग गिको, ससद सदसयल बहस प िरवी गन गिको, कही कानन वयरवसायीहरल आफनो िािनीमतक रवा शजकत कनरको परभारव दखाएि नयायाधीशलाई परभारव पान गिको, कमतपय कानन वयरवसायी िसको माधयम बनको, अपािदशी आयोत िहको, फाइल वफताण नरदन तथा तारिख छोडन लगाई मददा मबगारिरदन गिको, मबचौमलया कानन वयरवसायीको िमात ठलो िहको, आचािसवहताको पालना नभएको िसता वरवकमत, वरवसङ गमतहर कानन वयरवसायको कषतरमा दजखएको किा परमतरवदनमा समारवश भएको दजखनछ। यसता वरवकमत, वरवसङ गमत हटाउनका लामग नपाल कानन वयरवसायी परिषद अनतगणत अनशासन समममतको पनससरिचना गनणपन, कानन वयरवसायीको पशागत आचिरमा समयानकल सधाि गनणपन, परमतरवादी भए अनममत मलएि मातर वयरवसाय गनण पाउन, नपाल कानन वयरवसायी परिषद ऐनमा परिमािणन गनणपन, नरव कानन वयरवसायीलाई तामलम ि अदयारवमधकको अमनरवायणता गनणपन, मददा सथमगत गन वयरवसथाको दरपयोग िोकन, अनजचत परभारवबाट अदालतलाई िोगाउनपन, कानन वयरवसायीको परमारपतर अमनरवायण रपमा अदयारवमधक गनणपन, मनयममत पारिममक मलई पिा समय काम गन वयजकतको परमारपतर मनजषिय हन वयरवसथा गन, नपाल कानन वयरवसायी परिषद मा फमण दताण गनणपन, नपाल बाि एसोमसएसनको वरवधान परिमािणन गनणपन, कन कानन वयरवसायील वरवचािाधीन मददाको मममसलबाट िथाभारवी मददा चलाएको पाइएमा रवा पशागत आचािसवहता उललङ िन गिको पाइएमा उजचत कािबाहीका लामग अदालतल नपाल कानन वयरवसायी परिषदसमकष मसफारिस गिी पठाउनसकन वयरवसथा गरिनपन लगायतका सझारवहर परसतत गिको दजखनछ।

२.१.२ वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकास अधययन परमतरवदन, २०६६

नयायपामलका साम िहका वरवमभन न समसया तथा तयसबाट उतपन न भएका वरवकमतहरको मनयनतररका लामग ततकालीन सममाननीय परधान नयायाधीश ी अनपिाि शमाणजयको मममत २०६६।०९।०७ को मनरणयानसाि वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकास अधययन गिी परमतरवदन पस गनणका लामग दहायबमोिोमका सयोिक तथा सदसयहर िहको कायणदल गठन भएको दजखनछिः-

| 26

माननीय नयायाधीश ी िामपरसाद ष ठ - सयोिक

माननीय नयायाधीश ी जखलिाि िगमी - सदसय

माननीय नयायाधीश ी मगिीशचनर लाल - सदसय

माननीय नयायाधीश ी परकाश रवसती - सदसय

उकत कायणदललाई दहायबमोजिमको कायाणदश परदान गरिएको पाइयोिः

नयायाधीश, कानन वयरवसायी, सञ चाि माधयम ि सरवााहीसमतसग अनतिविया गन,

वरवमभन न माधयमदवािा सचना सामी सङकलन गन,

अदालतमभतर हन वरवकमत, तयसको कषतर, माधयम ि पररवजततको सपष ट पवहचान गन,

समसया समाधानका सपष ट ि दीिणकालीन उपाय मनधाणिर गन,

मसफारिस लाग गन ि अनगमन गन मनकायको परभारवकारिताका उपायसमत मनधाणिर गन।

समममतल गिको अधययन वरवमधिः

पतरपमतरकामा परकाजशत समाचाि ि समपरषर वरवचािहरको सङकलन,

इलकरोमनकस माधयमबाट पररवाह ि सञ चाि भएका समाचाि ि सझारवहरको सङकलन,

छलफल ि अनतिवियाका माधयमबाट सहभागीहरबाट वयकत सझारव ि परमतविया सङकलन,

नयाय परिषद, नपाल कानन वयरवसायी परिषद, नपाल बाि एसोजशएसन, महानयायामधरवकताको कायाणलयबाट परा त सझारव, उििी, कािबाहीसमबनधी वरवरविरको सङकलन,

सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनबाट गरिएको अधययनमा आधारित नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममतको परमतरवदन, २०६४, वरवमभन न लखकहरदवािा परकाजशत अदालतसमबनधी लख, िचना, पसतक, परमतरवदन, पतरपमतरकाहरको सङकलन,

अदालती कामकािबाहीसग समबि ि आबि सब खाल सिोकािरवालाहरको पवहचान गिी उनीहरका िायसझारव, परमतविया ि अनभरव सङकलन,

परा त वरवरविर, िायसझारव एरवम परमतवियाहरको वरवश लषर।

उकत समममतल परसतत गिको परमतरवदन ५ परिचछदमा वरवभािन गिी परणता रदएको दजखनछ। परिचछद १ मा कायणदलको गठन, उददशय, कायाणदश, कायणवरवमध, परिचछद २ मा तथय सङकलन ि अनतिवियाबाट परा त सचनाहर, तो परिचछदमा सङकमलत वरवरविर तथा सझारवहरको सजङकषत वरवश लषर चौथो परिचछदमा समसयाहरको पवहचान ि पाचौ परिचछदमा मनषकषण ि समाधानका उपाय तथा सझारवहर परसतत गिको पाइन छ। समसयाहरमा नयायमा वढलाससती, फ सला कायाणनरवयन, महगो

| 27

नयाय, पािदजशणता ि भरष टाचाि िसता शीषणकमा कािर ि अनमामनत मातरासमतका बािमा चचाण गरिएको दजखनछ।

परमतरवदनमा पवहचान गरिएका समसयाहर दहायबमोजिम िहका छन:

(१) वढलाससती

मयाद सचना, पनिारवदनको मयाद समयम िािी ि तामल नहन तथा बरितका मयाद समयम रवदि नगरिन।

थामन थमाउन मयाद अनारवशयक रपल धि हन ि परमार मकिि आदश एक पटक नगिी पटक-पटक गरिन।

एक पटक समपन न गनण सवकन काम एक पटक नगिी पटक-पटक गन ि अि पमगसकपमछ पमन पसी चढाउन वरवलमब गरिन।

काननल तोकभनदा बढी पटक पसी सथगनका लामग पिका मनरवदन सरवीकाि गनण ि बहस वयरवसथापन नगरिन।

दकष िनशजकत छनौट गिी आरवशयक िनशजकत वयरवसथापन हन नसकन।

नयायाधीश मनयजकतमा मनजश चत मापदणड नबनाउन ि आफ अनकल हन गिी मनयजकत गरिन।

नयाय परिषद ि नयाय सरवा आयोगल परभारवकािी भममका मनरवाणह गनण नसकन।

कचणमािीहर वरवमभन न सि सगठनमा आबि भई अनशासन कायम गनण नसकन।

नयाय सरवामा कायणित िनशजकतका लामग सरवा, शतण ि सवरवधा समबनधी ऐन पथक मनमाणर नहन।

फ सला लखन कायण काननल तोकको समयमभतर समपन न नहन ि फ सला कायाणनरवयन परविया िवटल हन।

समय पालना ि मनयममततालाई नयायाधीशल धयान नरदन।

िनशजकतका लामग समयसापकष जञान ि सीपमलक तामलम रदन नसकन ि सिकषाको अनभमतसमत नहन।

नयायाधीश ि कमणचािीकाबीच तलब भतता ि सवरवधामा ठलो अनति िहन।

मामथ उजललजखत आनतरिक कािर ि समसयाका अमतरिकत रवाह य कािरल पमन वढलाससती हन गिको किा परमतरवदनमा उललख गरिएको छ। पकषको सहयोग ि सवियताको कमी, कानन वयरवसायीको अपजकषत सहयोग परा त हन नसकन, पटक-पटक पसी सथमगत गिाउन, गलत ठगाना लखाईका कािर

| 28

तामलीमा समसया दजखन, फौिदािी मददामा फिाि परमतरवादीको ठगाना अमभयोगपतर सपष ट नगरिन, साकषी समयमा उपजसथत नहन, नगिाउन, बहस वयरवसथापनमा कानन वयरवसायील सहयोग नप‍ याउन, मबचौमलयाल मददा जिताईरदन गलत आश रवासन रदन, इिलास छनौट गन पररवजतत, तोवकएको समयमा तोवकएको काम गनण पकष तयाि नहन, मममसल परमार समयमा परा त नहन, सिकािल पयाण त बिट उपलबध नगिाउन, ऐन काननको सधािमा सिकािल धयान नरदन िसता रवाह य कािरल पमन मददाको कािबाही ि वकनािामा वढलाससती हन गिको किा औलयाइएको छ।

(२) फ सला कायाणनरवयन

रवादी परमतरवादीको गलत ठगाना ि मममसल अदालतमा बझाउन पाए हनछ भन सिकािी पकषको मानमसकता।

अमभलख वयरवजसथत नहन ि कायणवरवमध झनझवटलो तथा लामो हन।

मददाको पकषल न लमबाउन खोजन ि परमतमनमधल सहयोग नगनण।

पञ चवकत मलय वरवरवारदत भईिहन।

सथानीय मनकायमा कमणचािी ि अदालतका कमणचािील सिकषाको अनभमत नगनण।

दशीको सामानको उजचत वयरवसथापन नहदा सडी िान, नामसन ि मामसन अरवसथामा पगन।

नयायाधीश ि कमणचािील फ सला कायाणनरवयनलाई कम पराथममकता रदन।

क द ििीरवाना असलीका लामग सिकषाकमी अदालतको आफनो नहन।

अदालतका फ सला परहिीकहा समयमा नपगन ि परहिी कायाणलयमा िकडण नहन।

अपिाधी भगाउन ि लकाउन पकष सविय हन ि तयसको मनयनतरर गन सिकषाकमी नहन।

फ सला कायाणनरवयनको परभारवकािी सयनतर मनमाणर हन नसकन।

(३) महगो नयाय

वरवकमत वरवहीन नयायपामलकाको लामग महगो नयाय बाधक भएको भनद तयसका लामग मलतिः दहायका कािरहर िहका छन भमनएको छिः-

मददामा हन वरवमभन न चिरमा काननल नलागन शलक लागछ भनी दसतिी मलई काम गिाउन परकमत ि तोवकएको समयमा तोवकएको काम समयमा नहदा सरवााहीलाई पटकपटक आउदा िादा लागन खचण।

कानन वयरवसायील मलन पारिममक अमनयजनतरत हन।

मबचौमलया तथा गाउका टाठाबाठालाई मददाको कािबाहीको मसलमसलामा अदालतमा आउन िान, होटलमा बास बसाउन खानको लामग वयरवसथा गनणपनण अरवसथा।

| 29

असकषम पकषको समसयालाई अदालत सरवयमल समबोधन गन काननको अभारव हन।

४. आमथणक अमनयममतता ि भरष टाचाि

नयावयक वरवकमत लयाउन परमख कािर आमथणक अमनयममतता ि भरष टाचाि भएको उललख गदद तयसका मनमन मलजखत कािर िहको भमनएको छिः-

आमथणक अमनयममतता ि भरष टाचाि गनलाई सशकत कािबाही गन पिमतको वरवकास नहन ि उिि पिमा ततकाल छानमबन गन परिपाटीको अभारव दजखन।

नयायपामलकाको बिटको औजचतयपरण वरवतिरको समसया ि भौमतक साधनको वयरवसथा कनरबाट हन।

ग िसिकािी ससथाको परभारवमा पिी नयाय मनरपर गरियो भन न आशका ि रव दजशक सहायता ि िसतो परा त भए पमन सरवीकाि गन पररवजतत।

नयाय सरवाका कमणचािीलाई नयावयक भतता ि अमतरिकत कामको िकम रदन वयरवसथा नहन।

कमणचािीहर सिसगठनमा आबि भ अनशासनमा निहन पररवजतत हारवी हद िान।

मददाका पकषहरमा िनसक तरिकाल पमन मददा जित न पन भन न पररवजतत ि मानमसकता।

अदालत ि नयायाधीशको नाममा प सा असलन गिको भन न िनगनासो िहपमन तयसतो कायणमा सलगन कानन वयरवसायी, कमणचािी, सिकािी रवकील, परहिी, रवािस, मबचौमलयाहरको पवहचान गिी दजणडत गनण नसकन।

भनसन ि वयजकतगत भोिभतिको मनमनतररा सरवीकाि गन नयायाधीश अमनयममततामा सलगन हन।

सफाइ पाउन ि पनिारवदन नगिी जचतत बझाउन पकषसग सिकािी रवलीलको साठगाठ िहको गनासो।

अदालतमा ठलो दाबी मलए चवकन तरास दखाई पकषसग किा ममल सानो दाबी नममल ठलो दाबी मलई अमभयोग दताण गनण सिकािी रवलीलको पररवजतत यदाकदा दजखन।

अदालतमा भरष टाचाि हनछ ि मबना खचण मददा जिमतद न भन न सरवााहीको धािरामा परिरवतणन लयाउन नसकन।

भरष टाचािीका रपमा आमथणक लनदन, सानामतना लनदन, भनसन, कोसलीपात, ग िसिकािी ससथा/अग िसिकािी सि सगठनमा अनपजकषत सलगनता िहन गिको ि तयसको लामग नयायाधीश, कानन वयरवसायी, मददाका पकष वरवपकष, मबचौमलया, कमणचािी, सिकािी रवकील, परहिी ि ग ि सिकािी अग िसिकािी ससथा जिममरवाि िहको किा परमतरवदनमा औलयाइएको पाइनछ।

| 30

अधययन परमतरवदनमा औलयाइएका समसयाहरको समाधानका लामग समममतल दीिणकालीन ि अलपकालीन उपायहर अरवलमबन गनण सझारव परसतत गिको पाइनछिः-

दीिणकालीन उपायहरिः

सवरवधान मनमाणरमा सरवतनतर नयायपामलकाको परतयाभमत, नयायाधीश मनयजकतको मापदणड मनधाणिर ि नयाय परिषदको पनससरिचना गरिनपन।

सिलीकत दरवानी ि फौिदािी सवहता तथा कायणवरवमध सवहताहर तिणमा गिी लाग गरिनपन।

मबचौमलयाहरको वियाकलापलाई कािबाहीको दायिामा लयाउन सोसमतका वरवषयहर समटी अदालतको अपहलना समबनधी छटट ऐन तिणमा गिी लाग गरिनपन।

नयायसरवाका कमणचािीहरका लामग छटट सरवाशतण समबनधी ऐन हनपन।

नयायपामलकाका आमथणक अमनयममतता ि भरष टाचािका समबनधमा छटट ऐन तिणमा गिी लाग गरिनपन।

कोटण फी ऐन ि आयवटकट दसति ऐनमा समसामवयक सधाि गरिनपन।

अ.रव. १७ न. को सधािातमक अमधकाि कषतरबाि पनवरवणचाि हनपन।

मयाद ि हदमयाद िटाउनपन ि थाहा पाउन समबनधमा वयारवहारिक काननी वयरवसथा गरिनपन।

नयायाधीशका अमनयममतता, कामकािबाही ि आचािर समबनधमा छानमबन गनण नयाय परिषद मा सयनतर मनमाणर गिी परभारवकािी परिचालन गरिनपन।

गमभीि अपिाधका अमभयकतलाई वरवदश रवा सरवदशम सथानानतिर गन वयरवसथा हनपन।

मददा चलाउन ि नचलाउन वरवषयमा परहिील िाय बझाउन सकन वयरवसथा अधययन अनसनधान गिी समसामवयक ि वयारवहारिक रपमा सधाि हनपन।

अनसनधान ि अमभयोिन तरवटपरण दजखएमा पन अनसनधान एरवम अमभयोिन रवा पिक अमभयोिनको वयरवसथा परभारवकािी रपमा लाग गनणपन ि अदालतबाट पमन मनदशन हनसकनगिी काननमा सधाि गरिनपन।

सिल ि परभारवकािी फ सला कायाणनरवयनका लामग ऐन, मनयमारवली तिणमा गिी लाग गरिनपन।

सानामतना मददामा सजङकषत परविया (समिी रायल) अदालतको अरवधािरा अनरपको वयरवसथा गरिनपन।

नपाल कानन वयरवसायी परिषद ऐनमा समसामवयक सधाि गरिनपन।

अलपकालीन उपायहरिः

अलपकालीन उपाय अनतगणत नयायपामलका ि यसका सिोकािरवाला मनकायहरको सहकायणमा ततकाल गनण समभरव वरवषयहरलाई समारवश गरिएको पाइनछ। हामरो अधययनलाई सिल बनाउन अलपकालीन

| 31

उपायहरलाई दहायबमोजिमका मनकायल दहायबमोजिमका उपायहर अरवलमबन गनणपन गिी उललख गरिएको छ।

नयाय परिषदसग समबजनधत सझारवहरिः

(१) नयायाधीश मनयजकत समबनधमा मापदणड मनमाणर गरिनपन।

(२) नयायाधीशका अमनयममत काम कािबाही ि आचिर समबनधमा छानमबन गनण सयनतर मनमाणर गरिनपन।

(३) अनगमन मनयनतरर परभारवकािी बनाइ नयायाधीशमा सरवचछता, शिता, इमानदारिता न मतकता, अनशासन, मनष ठा कायम गिाउनपन।

(४) नयायाधीश मनयजकत पररालीलाई पररालीबि ि पािदशी बनाउनपन।

(५) सररवा ि पदसोपानमा मनजश चत मापदणड अपनाउनपन।

(६) नयाय परिषद ऐनको दफा ४ मा िहको कायणवरवमधगत वयरवसथा परभारवकािी बनाउन।

(७) परधान नयायाधीश ह ताको १ रदन पि समय नयाय परिषद मा बसनपन।

(८) असल काम गन नयायाधीशलाई परोतसावहत गनणपन।

(९) उलटी अमभलख परराली परयोगमा लयाउनपन।

(१०) नयायाधीश मनयजकतमा समारवशी मसिानतलाई आतमसात गिी योगयलाई मातर सथान रदनपन।

(११) नयाय परिषदल गलत रवा हननसकन आश रवासन रदन नहन।

(१२) नयाय परिषद ब ठकलाई कयालणडि बनाई मनयममत बनाउनपन।

(१३) मनिीकषर पररालीलाई परभारवकािी बनाई मलयाङकनको आधाि बनाउनपन।

(१४) गोयता कायम िाख नपन।

(१५) उििी पिका फ सलाको समबनधमा वयापक अधययन गन परिपाटी बनाउन।

(१६) उििी नपिी आफन सयनतर, अनगमन ि मलयाङकनबाट कािबाही गन पिमत बसालनपन।

(१७) नयाय परिषदल कािबाही परािमभ गिको वरवषयलाई मछटो/दरसत मनरणय गिी मनकासा रदनपन।

सरवोचच अदालतसग समबजनधत सझारवहरिः

(१) कायणवरवमधमा सिलता लयाउन अदालतसमबनधी मनयमारवलीहर सशोधन गरिनपन (पनिारवदन तहमा तारिख हटाउन, फ सला कायाणनरवयन मनदशनालयको सथापना, पनिारवदन तहमा यानल लाग गन)।

| 32

(२) पसी हटाउन पररवजततलाई मनरतसावहत गन, पसी हटाउन कानन वयरवसायीहरको अमभलख िाख नपन।

(३) बहसलाई महततरव रदन ि मल नखान ि अनारवशयक नजिि उित गिमा मनरणयम उललख गन।

(४) सञ चाि माधयमसगको समबनध मनधाणिर गिी अनतिवियालाई मनिनतिता रदनपन।

(५) सरवोचच अदालतको आफनो सचना सयनतर (रवभसाइट) अदयारवमधक गिी यथाथणपिक सचना परचािपरसाि गन।

(६) गलत खबिको ततकाल खणडन गन परिपाटी बसालनपन।

(७) सब मददाको वटपोट अदयारवमधक, गदद िान पिमत लाग गन।

(८) गरिब ि असहाय पकषको नयायमा सहि पहचको वयरवसथा गनणपन।

(९) शर तहमा मलममलाप परवियालाई महततरव परदान गन।

(१०) मलखतको ढाचा ि मसयौदा वरवकमसत गनणपन।

(११) नयायाधीश आचािसवहता ि परिपालनाको वरवषय सञ चाि माधयमबाट परचािपरसाि गरिनपन।

(१२) मददा सनरवाइको िममा सब कानन वयरवसायीलाई समान वयरवहाि गरिनपन।

(१३) मन.स. िाख न परथालाई यथासमभरव मनरतसावहत गनणपन।

(१४) नयाय मनिोपर गदाण अपिाध पीमडतको पीडालाईसमत हदयगम गनणपन।

(१५) नजििमा एकरपमा कायम गरिनपन ि पालना गरिनपन।

(१६) सिकािी गरवाहको सिकषा ि खचणको वयरवसथा गरिनपन।

(१७) थनरवा मददामा भएको काम कािबाही एरवम मनरणयको िानकािी यथासमयम थनरवाई रदन वयरवसथा ममलाउनपन।

(१८) कही जिलला अदालतहरमा नमनाका रपमा लाग गरिएको दरवानी ि फौिदािी इिलासको परभारवका बािमा अधययन ि मलयाङकन हनपन।

(१९) मबचौमलयाहरको पवहचान ि मनगिानीमा सञ चाि माधयम ि वरवशष गिी कानन पतरकािहरल सवियता दखाउन रवातारविर मनमाणर गन।

(२०) मददाको सनरवाइ खासगिी थनछकमा सञ चाि माधयमको आिामक रिपोटीङ ि नािािलस हन नरदनतफण सब ल सहयोग गनणपन।

(२१) काउणटि परराली लाग गिी सरवााहीलाई एकदवाि सरवा परदान गन वयरवसथा ममलाउन।

| 33

(२२) धिौटी वफताण ि दणडिरिरवाना वफताण पाउन परविया सिलीकिर गरिनपन।

(२३) गलत रिपोवटणङ मनरतसावहत गन परस काउजनसल पतरकाि महासि ि सञ चाि माधयमसग समममतको माधयमबाट वरवमभन न छलफल ि आनतिविया गन।

(२४) वरवमभन न तहका बाि एकाइसगको अनतिवियालाई मनिनतिता रदनपन।

(२५) सब अदालतमा उििी सन न कायणदल गठनको वयरवसथा ममलाई तयसको परचाि परसाि गनणपन।

(२६) कमणचािीहरको आचिरसमबनधी वयरवसथालाई परिपालना गनण गिाउन परभारवकािी अनशासन परराली वयरवसथापन गरिनपन।

(२७) दणड ि पिसकाि समबनधी वयरवसथालाई परभारवकािी बनाइनपन।

(२८) कायणसमपादन मलयाङकनलाई रवसतमनष ठ बनाइनपन।

(२९) रव दजशक सहयोग क, कमत ि कसिी मलन भन न बािमा सपष ट नीमत बनाई तयस का आधािमा सहयोग गन रवा नगन किाको मनरणय गन मनजश चत परिपाटी बनाउनपन।

(३०) ग ि सिकािी ससथासगको समबनधलाई मनयममत ि वयरवजसथत बनाई परभारवकािी अनगमन गरिनपन।

(३१) कमणचािीलाई सरवााही म तरी वयरवहाि गनण पररित गनणका लामग अनजशकषर कायणिमहर सञ चालन गनणपन।

(३२) कमणचािीलाई काम परमत उतपररित बनाई िाख न नयावयक भतताको वयरवसथा गनणपन।

(३३) नयायाधीश, कमणचािी, कानन वयरवसायी, सिकािी रवकीलसमत सब ल अमनरवायण रपमा परिचयपतर परिसिमभतर लगाउन।

(३४) िनशजकत वयरवसथापन गदाण यथासमभरव कमणचािीको कषमता, वरवशषजञता ि उसको रचीसमतलाई बझी जिममरवािी रदन परिपाटी बसालनपन।

(३५) काि खटाउन किालाई वयरवजसथत गिाउनपन।

(३६) एकीकत कमणचािी आरवासको वयरवसथा गरिनपन।

(३७) कमणचािीको रवजतत वरवकासका अरवसिहरलाई बढारवा रदई तयसको नयायोजचत वरवतिरमा धयान रदनपन।

(३८) सब अदालत/नयावयक मनकायहरल आयवयरवको वरवरविर आरवमधक रपमा सारवणिमनक गनणपन।

(३९) साधन ोतहरको दरपयोग हन नरदनतफण मनिनति अनगमन गनणपन।

(४०) आमथणक अनशासन, भरष टाचािमकत, चसत ि सरवााहीम तरी परशासनको समनजश चतता हनपन।

| 34

(४१) कि नमतन कानन वयरवसायीलाई सिकािी रवा सिकाि अमधनसथ मनकाय ि सिकािी आयोग/समममतहरमा कायण सललाहकाि लगायतका पदमा मनयजकत गनण नहन।

(४२) नयायपामलकाका कमणचािीका लामग छटट आचािसवहता तिणमा गिी लाग गरिनपन।

(४३) सिकषाका परभारवकािी उपायहर अरवलमबन गनणपन।

(४४) परतयक अदालतमा नागरिक बडापतर/सचना कनर/सहयोग कनरको उजचत वयरवसथा गरिनपन/तयसको परयोगमा सरवााहीलाई पररित गनणपन।

(४५) मसमसवटमभको परयोगलाई बढाउद ल िान।

(४६) फाट सररवालाई आरवमधक ि मनयममत बनाउनपन।

(४७) अदालतको भौमतक सिचना सरवााही म तरी बनाउन।

बाि एसोमसएसन ि कानन वयरवसायी परिषद

(१) बहस वयरवसथापन कायणमा सहयोग गनणपन। पसी सथगन समबनधमा भएको वयरवसथा पालना गन।

(२) कानन वयरवसायीको फमण दताण गन ि मनिको आमदानी वरवरविर पािदशी बनाउन।

(३) कानन वयरवसायीको समपजतत वरवरविर अमनरवायण रपमा कानन वयरवसायी परिषद मा पस गन वयरवसथा ममलाउन।

(४) कानन वयरवसायीको आचाि सवहताको वरवषयमा परिषदल परभारवकािी भममका खलनपन।

(५) आचिर वरवपरित काम गन कानन वयरवसायीलाई दजणडत गन ि तयसको परचािपरसाि गन परिपाटी बसालनपन।

परधान नयायाधीश, मखय नयायाधीश, नयावयक नततरवबाट अपकषािः

(१) काननी वयरवसथाको पनिारवलोकन, नया काननको मनमाणर अमधकािकषतर पनिारवलोकन, वरवजशजष टकत अदालतहरको सथापना लगायतका वरवषयमा सिकाि ि वयरवसथावपकासग समनरवय गिी परविया अगामड बढाउन।

(२) नयावयक वरवकमत वरवसङ गमत हटाउन परधान नयायाधीशल नततरवदायी भममका मनरवाणह गनणपन।

(३) नयायपामलकामभतर सिकषररवाद हारवी िहको भन न मखय दजखदा तयसतो अरवसथाको पनिारवजतत हन नरदन।

(४) नयायपामलकामभतर मबचौमलयाको परभारव िहद न भन न समबनधमा नततरवल वरवशष मनगिानी िाख नपन।

| 35

(५) नयायाधीश आचािसवहताको परभारवकािी पालना ि अनगमनमा परधान नयायाधीश, मखय नयायाधीश ि जिलला नयायाधीशल सवियता दखाउनपन।

(६) वरवकमत वरवसङ गमत हटाउन परयोिनका लामग गठन भएका आयोग ि समममतबाट पस भएका सझारवहरको कायाणनरवयन गनण सविया िहनपन।

अपिाध, अनसनधान ि अमभयोिन परराली समबनधमा (परहिी ि सिकािी रवकील)

(१) अपिाध अनसनधानमा मनषपकषता ि वयारवसावयक मनष ठा कायम िाख नपन।

(२) परहिीमभतर वरवजशजष टकत अपिाध अनसनधान इकाइ हनपन।

(३) अनसनधान गन परहिी ि सिकािी रवकीलबीच समनरवय हनपन/सयनतर बनाउनपन।

(४) अनसनधानमा परहिीको भममका हनपन ि सिकािरवादी मददामा अनसनधान पकषको िाय अमभयोगपतर साथ अदालतसमकष आउन वयरवसथा ममलाउनपन।

(५) सिकािरवादी फौिदािी मददा दताण भएपमछ फला पिका परमारसमत मममसलमा सामल गन पिमत बसालनपन।

(६) अनसनधानमा िािनीमतक हसतकषप मनरतसावहत गनणपन।

(७) वरवशष ि गमभीि परकमतका मददामा अनसनधानका लामग थनामा िहका वयजकतको मददा २५ रदनमभतर अदालतमा पस गनपन वयरवसथा अवयारवहारिक िहको हदा तयस समबनधमा अपिाधको परकमतसमतलाई वरवचाि गिी अरवमध मनजश चत गरिनपन।

(८) अनसनधान परवियामा भएका िामरा पकषहरलाई फ सलामासमत उललख गिी अनसनधानमा सलगन सिकषा िनशजकतलाई परोतसावहत गन परिपाटी बसामलनपन।

(९) परमार सङकलनिसता महततरवपरण कायणमा बिटलगायत परावरवमधक किाल वयरवधान नआउन अरवसथाको मसिणना गनण सिकािको धयान िानपन।

(१०) सिकािरवादी फौिदािी मददाको मनरणयको िानकािी यथासमयम परहिीलाई हन खालको पररालीको वरवकास गरिनपन।

(११) मददामा पयाण त तयािी गिी सतिीय रपमा परसतत हन सिकािी रवकीललाई महानयायामधरवकताल परोतसावहत गनणपन।

(१२) समय सापकष रपमा वरवशषजञता हामसल गिको िनशजकतको उपलबधताका लामग सिकािी रवकीलको रवजतत वरवकास, तामलम ि उचच अधययनको यथोजचत परबनध सिकािल गनणपन।

(१३) परमतकल साकषीलाईसमत जििहको वयरवसथा हनपन।

| 36

(१४) अपिाध अनसनधानमा तरवट भएका मददामा सो किाको उललख फ सलामासमत गिी वटपरी लखन ि तयसलाई समबजनधत अनसनधान अमधकतको मलयाङकनको आधाि बनाउन परिपाटी कायम गरिनपन।

(१५) अपिाध अनसनधान अमधकािी ि अमभयोिनमा सलगन अमधकािीको काम कािबाहीका समबनधमा समबजनधत मनकायल परभारवकािी रपमा अनगमन मलयाङकन गनणपन। तयस मसलमसलामा सफल/असफल भएका मददाहरलाई समत आधाि बनाउनपन।

२.१.३ सरवोचच अदालतदवािा गरठत नयायपामलकामा हन वरवकमत वरवसङ गमत अधययन समममतको अधययन परमतरवदन, २०७२

समममतको गठन

नयाय समपादन, नयाय परशासन ि ोतसाधनको परिचालनसमतको कषतरमा वरवदयमान रवा दखा पनणसकन वरवकमत ि वरवसङ गमतिनय कामकािबाहीको मनिाकिरका लामग परशासमनक, वयरवसपकीय, रवातारविरिनय तथा समाधान गनणपन अनय वरवषयको पवहचान गिी सझारवसवहतको परमतरवदन पस गनण मममत २०७२।०४।२१ मा ततकालीन सममाननीय परधान नयायाधीश ी कलयार ष ठजयबाट दहायबमोजिमको समममत गठन भएको दजखनछिः-

माननीय नयायाधीश ी मगिीशचनर लाल - अधयकष

माननीय नयायाधीश ी रव दयनाथ उपाधयाय - सदसय

माननीय नयायाधीश ी गोवरवनदकमाि उपाधयाय - सदसय

सहिजिसराि ी नहकल सरवदी - सदसय सजचरव

कायाणदशिः

उकत समममतलाई परा त कायाणदश दहायबमोजिम िहको पाइनछ,

नयायपामलकामा हन वरवकमत ि वरवसङ गमतिनय कायणहर परिभावषत गन,

सम नयायपामलकाको काम कािबाही, नयाय परशासन तथा नयावयक वयरवसथापनको मसलमसलामा हन आमथणक ि भौमतक ोत साधनको परिचालनमा वरवदयमान रवा दखा पनणसकन वरवकमत ि वरवसङ गमतिनय कामकािबाही तथा वयरवहािहरको अधययन गन,

यसता वरवकमत ि वरवसङ गमतिनय कायण भएको भए सोसग समबि तथयहरको सङकलन गन,

ती वरवकमत ि वरवसङ गमतिनय कायणहरमा सलगन नयायाधीश एरवम अनय पदामधकािी ि कमणचािीहर पवहचान गिी कािबाहीका लामग मसफारिस गन,

सोको मनिाकिरका लामग गनणपन परशासमनक, वयरवसथापकीय, रवातारविरीय, वयरवहाििनय तथा काननी समाधानका लामग ततकालीन ि दीिणकालीन उपायहरको पवहचान गन।

| 37

अधययन वरवमधिः

नयायपामलकामा भइिहको रवा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत तथा अमनयममततासमबनधी तथय सचना ि सोको मनिाकिरका लामग अरवलमबन गनणपन उपायहरका बािमा आरवशयक सझारव माग गिी वरवमभन न पतरपमतरकाहर ि टमलमभिनबाट सचना परकाशन परसािर गिी तथय एरवम सझारवहर सङकलन गरिएको।

सरवोचच अदालतका माननीय नयायाधीशहर, उपतयकाजसथत पनिारवदन तथा जिलला अदालतका माननीय नयायाधीशहर, रवरिष ठ अधवरवकताहर तथा नपाल बाि एसोमसएसन लगायत उपतयकाजसथत बाि एसोमसएसनका पदामधकािीहर, महानयायामधरवकता तथा महानयायामधरवकता कायाणलयका रवरिष ठ अमधकतहर, नयायपामलका अमधकत समािका अमधकतहर एरवम नयायपामलकामा आबि कमणचािीहर, रड यमनयनका परमतमनमधहर, परहिी महामनिीकषक एरवम नपाल परहिीका रवरिष ठ अमधकतहर, सरवााहीहर, पतरकाि तथा नयाय ि कानन कषतरका ग िसिकािी सिससथाका परमतमनमधहरसग छलफल ि अनतिविया गिी सझारव सङकलन गरिएको,

नयायपामलकाको वरवकमत, वरवसङ गमत तथा नयावयक परशासनका समबनधमा यस परवण गरिएका वरवमभन न अधययन सामीहरको पनिारवलोकन गरिएको,

समममतल आरवशयक ि उपयकत दखको अनय वयजकतहरसग सामवहक रवा वयजकतगत भटिाट छलफल गिको,

समममतको कायाणदशसग सिोकाि िाख न वरवमभन न पतरपमतरका तथा सञ चाि माधयममा परकाजशत सचना ि समाचाि सामीहरलाई िानकािीमा मलएको,

समममतलाई परा त मौजखक िानकािी, सझारव परमतविया आरद समतका आधािमा रवसतजसथमतको वरवश लषर गरिएको।

उपिोकतबमोजिमको अधयकष तथा सदसय सजमममलत समममतलाई परा त मामथ उललख भएबमोजिमको कायाणदश अनरपको कायण समपन न गनण उजललजखत कायणवरवमध अरवलमबन गिी पस गिको परमतरवदन ६ भागमा वरवभािन गिको दजखनछ। पवहलो परिचछदमा वरवषय पररवश, समममतको गठन कायाणदश, अधययन वरवमध, दोो परिचछदमा नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमतसमबनधी परवण अधययनहरको समीकषा, तो परिचछदमा सरवतनतर ि सकषम नयायपामलकाको अरवधािरा, सरवचछ नयाय, नयायपामलकापरमतको दजष टकोर ि िनआसथा तथा नयायमा पहच, चौथो परिचछदमा तथय सङकलन ि अनतिवियाबाट परा त सचनाहर, सहभागीहरदवािा वयकत धािरा, पाचौ परिचछदमा सझारवहरबाट दजखएका रवसतजसथमतको वरवश लषर, नयावयक कामकािबाही, नयाय परशासन, आमथणक वयरवसथापन, भौमतक ोत साधनको परिचालन,

| 38

रवातारविरीय, काननी ि वयरवहाििनय पकष तथा छ टौ परिचछदमा सझारव ि मनसकषण परसतत गरिएको दजखनछ।

नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमत अधययन समममत, २०७२ ल सोभनदा परवण यस समबनधमा भएका अधययन परमतरवदनको सजङकषत वरवश लषर गदद सिोकािरवालाहरसग भएको अनतिविया कायणिममा वयकत धािरासमतका आधािमा परमतरवदन तयाि गिी वरवमभन न सझारवहर पस गिको दजखनछ। उकत समममतल नयायपामलकाका नयावयक काम कािबाही, नयाय परशासन, आमथणक एरवम भौमतक ोत साधनको वयरवसथापन एरवम आचिर ि रवातारविरीय पकषमा भएका रवा हनसकन वरवकमत रवा वरवसङ गमतिनय काम कािबाहीको मनिाकिरका लामग वरवमभन न सझारवहर पस गिको दजखनछ।

नयावयक काम कािबाहीका समबनधमा गरिएको वरवश लषरिः

नयायपामलकाको छवरव मनमाणरको मखय भममका नयावयक कायण न हो। हामरो नयाय पररालीमा अदालत पररवश गनणभनदा पवहल कानन वयरवसायीको सरवा मलनपन अरवसथा िहको ि इमानदािी ि सकषमतासाथ मलखत तयािी रवा परमतमनमधतरव नभएका कािर सम मददा न परभावरवत बन न पगको तथा कानन वयरवसायीको शलक मनजश चत मापदणड ि पािदजशणतामा आधारित नभएका कािर नयाय महगो हन गएको भन न किा परमतरवदनमा औलयाइएको दजखन छ। यसिी न कमणचािीका नाममा पाइल वपचछ अमतरिकत प सा रदनपन नरदए काम नहन ि कोटणफी नलागन मददामा कोटणफी लागको, कम कोटणफी लागनमा बढी लागको भनी िकम मलन, दईचाि पाना नक कल मलन हिािौ रवपया पकषबाट असल गन िसता कायण कानन वयरवसायीहरबाट भएको भन न धािरा सिोकािरवालाहरल िाखको किा उललख गदद पवहचान गिी समसयाको समबोधन गनण सयनतर मनमाणरको आरवशयकता छ भमनएको छ।

सानासाना मददा पमन सरवोचच अदालतमा पगन काननी वयरवसथाको फलसरवरप सरवोचच अदालतमा मददाको चाप बढको ति नयायाधीश मनयजकत समयमा हन नसकदा मददा फरछ यौटमा अतयमधक वरवलमब हन गएको दजखदा समयम नयायाधीश मनयजकत गनणपन सझारव पस गिको पाइन छ। मछटो उपायबाट फ सला गिाउन पकषल ग िकाननी उपाय खोिी गन ि अमतरिकत िकम खचण नगिसमम फ सला नहदो िहछ भन न धािरा बनाउन सकन हदा अदालत पररवश गनाणसाथ अदालतमा लागन शलक तथा परविया एरवम वढलाइ हनका कािर बाि पकषहरलाई वरवसतत सचना ि पिामशण रदन सवकएमा यो समसयाको समबोधन गनणसवकन अपकषा परमतरवदनल िाखको दजखनछ।

मददा दताण रवा दिपीठ गदाण, मयाद सचना तामल गदाण, धिौटी िमानतसमबनधी कािबाही गदाण, िोक का फकरवा गदाण, मयाद तारिख थामदा, पसी तोकदा, नकसा सिणममन गदाण, िथा मलयाङकन गदाण, दशीको सामान वयरवसथापन गदाण, फ सला कायाणनरवयन गदाण, मददामा पतराचाि गदाण, नक कल रददासमत अमनयममतता हन आशका िहको धािरा वयकत भएको भन द यसल न मतकता, सरवचछता ि काननको

| 39

पालनामा गमभीि उललङघन भई अदालतपरमतको िनआसथामा हरास आउन भनद यी परवियाहर अमधकतम सिल ि सपष ट बनाउनपनमा िोड रदएको पाइन छ।

नयायाधीशको सीधा सलगनता रवा नयायाधीशको नाममा अनय कन वयजकतल गनणसकन अमनयममतता ि चलखल हनसकन अको अमनयममतता हो भन न उललख गदद नयायाधीशलाई रदनपन भनी रवा नयायाधीशलाई ममलाएको रवा नयायाधीशलाई पकषलाई परभारवमा पािी िनसक वयजकतल प सा मलनसकन वरवकमतिनय कायणको मसिणना हनसकन किा पमन परमतरवदनमा उठाइएको छ। कमतपय नयायाधीशल यसतो जसथमतको परवाणभास पाई धिौटीमा छोडनपनलाई थनामा िाख नपिको ि सफाइ रदनपनलाई ठहि गनणपिको उदाहिर ि अनभरव समममतल परा त गिको किा परमतरवदनमा समारवश भएको पाइनछ।

ठला िािसरव, बवकि कािोबाि रवा कसि, रियल सटट कािोबाि, ठला ठक कापटटा, अमक कानन मनमाणर रवा खाििी, दशको आमथणक, सामाजिक, िािनीमतक परवियामा वयापक परभारव भएका सारवणिमनक सिोकािका मददामा आफनो सरवाथण अनरप काम गिाउन ठला सरवाथण समह सविय िहका ि पतरपमतरका एरवम ग ि सिकािी ससथाल पमन अदालतलाई परभारव पारििहको किा औलयाइएको पाइन छ।

खास गिी फौिदािी मददामा अपिाध भएको सपष ट हदाहद अनसनधान ि अमभयोिन पकषमा भएको कमिोिीको कािर नयायाधीशल अपिाधी ठहि गनण नसकन भ सफाइ रददा अदालतको फ सलापरमत गलत सनदश पररवाह भइिहको ि दरवानी मददामा पमन गलत कानन उललख, तथय रवा परमारसमबनधी तरवटपरण दाबी आरदका कािर पकषको अपकषा अनरपको फ सला हन नसकन अरवसथामा तयसको मािसमत अदालतल रवहन गनणपिको किा परमतरवदनमा समारवश भएको दजखएको छ।

मददाको वयरवसथापन, फरछयौट एरवम नयाय समपादन कायणमा गमतशीलता लयाउन जिलला अदालतमा नयायाधीशलाई मददा जिममा लगाउन पिमतको शररवात भएपश चात उददशय हामसल गनण तलनातमक रपमा पवहलभनदा सफल भएको भए पमन नयायाधीशको आचािर रवा वयरवहाििनय कािरबाट यसको दरपयोग हनसकन आशकाका आधािमा यस पिमतमामथ परश न उठकाल नयायाधीशको आचिर तथा वयरवहािका बािमा सकषम मनगिानी गनण ि नयायाधीशलाई बढी जिममरवाि बनाउन उपयकत हन किाको सझारव पस भएको छ।

सरवोचच अदालत ि बढी मददा भएका अदालतहरमा एउट इिलासमा दई तीनरवटा पसी सची तोवकदा सा तावहक पसी सचीमा मामथललो सथानमा पिका मददा पमन द मनक पसी सचीमा दोो तो सचीमा पिी सनरवाइ हन नसकन परिरामल मददाका पकषमा वयापक वरवतषरा ि असनतष टी बढको हदा दई तीनरवटा पसी सची परकाशन गनण काननी ि वयारवहारिक दरव दजष टकोरल अनपयकत हदा परतयक इिलासलाई कमत मददा तोकन हो तयजतत मददा एउट पसी सची परकाशन गनण रवाञछनीय हन किा परमतरवदनमा परसतत गरिएको दजखनछ।

| 40

नयाय परशासनका समबनधमा भएको वरवश लषरिः

नयावयक काम कािबाही गन मखय िनशजकत नयायाधीश ि कमणचािी परशासनको सनदभण पमन नयायपामलकाको छवरव मनमाणरको लामग महततरवपरण हन किा उललख गदद खासगिी नयायाधीशको मनयजकत, सररवा ि मनिउपिको अनशासनातमक कािबाही सारवणिमनक चासोका वरवषय बनछन भमनएको छ।

सवरवधानमा नयायाधीश मनयजकत गनण नयाय परिषदको छटट ि सरवतनतर वयरवसथा गरिएपमन नततरव परधान नयायाधीशल गन ि सदसयमा अकाण रवरिष ठतम नयायाधीश िहन हनाल नयायपामलकासग िोडि हरिनपन किा उललख गदद नयायपामलकाको शिीकिरको अमभयान नयायाधीश मनयजकतक चिरबाट हनपन भमनएको छ। परिषदको बनोटको कािर िािनीमतक परभारवका आधािमा मनयजकत हन गिको वरवगतको उदाहिरल वरवकमतसग सामनधयता िाखदछ पमन भमनएको छ। तयसिी न नयायाधीश मनयजकत, सररवा, बढरवा गदाण कायणसमपादन सतिभनदा पमन वयजकतगत समबनध ि समपकण हारवी हन गिको। मनजश चत मापदणड पालना नगिी नततरवको खशीमा सररवा हन गिको किालाई नयायोजचत मान न नसवकन किासमत परमतरवदनमा उललख भएको पाइन छ। ससथागतरपमा न असमान ि भदभारव हन गिको अनभरव गन िनशजकतल उचच मनोबलका साथ नयाय समपादन गनण नसकन हदा मापदणडमा आधारित सररवा/बढरवा परराली अरवलमबन गनणपन किा उललख गरिएको पाइन छ।

रड यमनयनका कमणचािील सरवदश तथा वरवदश भरमरका अरवसि, काि, सररवा, पिसकाि, अनय सवरवधा तथा रवजततवरवकासका अरवसिमा नयायपरण पिमत अरवलमबन नगिी भदभारव भएको आिोश वयकत गिको किा पमन समारवश भएको दजखयो।

एउट कमणचािी एउट फाट/शाखा रवा अदालतमा लामो समयसमम िहदा वरवकमत हनसकन हदा तयसतो वयरवहाि गनण नहनतफण समत परमतरवदनमा सचत गिाएको दजखनछ। सिकषररवाद िनशजकतमा दजखएको अतयनत मनिाशािनक भनद कािबाहीका लामग मसफारिस भएकालाई पिसकत गन गिको तथयलाई दभाणगयपरण िहको किासमत परमतरवदनमा समसयाको रपमा परसतत गरिएको पाइयो।

आमथणक वयरवसथापन समबनधमा गरिएको वरवश लषरिः

अदालतको मयाणदामा आच आउन अको पकष आमथणक वयरवसथापन हो भनद मनयममत लखा पिीकषर भइिहकोमा पमन आमथणक अमनयममतताको परश न उठदासमत "मनयममत लखा पिीकषर भएको" भनि गोश रवािा भाषामा परमतरवाद गनणको कन अथण नहन भनद तयसता परश नहरको सकषम ि गहनतम िाचबझ गनणपन किा परमतरवदनमा औलयाइएको पाइन छ।

खिीद ि मनमाणर कायणमा कम गरसतिको सरवा दसति मलई कागिमा उचच गिरसतिको दखाई मलयाङकन गन ि मनमाणर रवा खिीद कायणमा मनजश चत कमीसन मलई तलदजख मामथसमम पगन गिको

| 41

तथय सतय िहको तथा बिट दरपयोग गन/अपािदशी आमथणक वियाकलापमा सलगन नयायाधीशल मददामा सरवचछता कायम गनण नसकन परश न पमन उठको भन न किा परमतरवदनमा परसतत भएको दजखनछ। बिटको अङक बढ पमन आमथणक वियाकलापमा मनयममतता, सरवचछता ि पािदजशणतालाई औपचारिकतामा सीममत गिाई ठीक िहको भन न किा पष टी गनण चनौती िहको भमनएको छ।

भौमतक ोत साधनको परिचालन समबनधमािः

भौमतक सिचनाको लामग वरवमनयोजित ोत साधनको अमधकतम ि सही उपयोग हन नसकन बिट कायाणनरवयनको कषमता ि इमानदारितामा परश न उठन हो भन न किासमत परमतरवदनमा समारवश भएको पाइन छ। रवसत तथा सरवा खिीदमा गरसतिीय नभएको, मलय अपािदशी िहको, सरवािी साधन खरिदमा मापदणड परयोग नगरिएको, चाल थपर सरवािी साधनहर सरवोचच अदालतको परािरमा करप हन गिी थनकाइएको, सरवािी साधन परयोग गन सवरवधा परा त गन वयजकतको पमन मापदणड नभएको, कमतपय उपसजचरवल मोटिसाइकल नपाएको, कमत उपसजचरव तथा अमधकतल गाडी परयोग गिको िसता असमान ि अनयायपरण वियाकलाप हन गिको भन न कमणचािी रड यमनयनका पदामधकािील भनको किालाई गमभीिरपमा मलनपन किामा परमतरवदनमा िोड रदएको पाइनछ। नया भरवन, गाडी लयापटप, कमयटिसमतका भौमतक ोत साधनको परयोग/लगानीबाट नयाय समपादनमा क परभारव प‍ योक िनताल क परा त गिक नयायाधीशको उतपादकतरव रववि भयो भएन भन न परश नको उतति खोजनपन अरवसथा िहको वरवश लषरसमत परमतरवदनमा गिको पाइन छ।

रवातारविरीय पकषको समबनधमा भएको वरवश लषरिः

अदालत ि कायण पररालीमा दशको आमथणक, सामाजिक रवा िािनीमतक अरवसथाको परभारव कन न कन रपमा परििहको हनछ भन द यो पकष सकािातमक भएमा वरवकमत, वरवसङ गमत अनत हन किा परमतरवदनमा उललख छ। नयायपामलकाको आनतरिक रवातारविरलाई सरवचछ ि वरवकमतमकत बनाउनका लामग वरवदयमान काननी तथा ससथागत सयनतरहरलाई परभारवकािी बनाउन आरवशयक िहको ि तयसको लामग दणड ि पिसकािको उजचत परयोग गरिनपन आरवशयकता औलयाइएको पाइन छ। हान पकषल हािलाई काननसममत ि सरवाभावरवक नमान न ससकाि अनत गनण कानन वयरवसायी, पतरकाि, िािनीमतकमी, सरवाथण समहको सहयोग अपजकषत िहको किासमत परमतरवदनमा भमनएको छ। पमतरकामा आएका नकािातमक वटपरीका आधािमा वयजकतको मलयाङकन गन पररवजतत ि तयसको भयल फ सला गनणपन अरवसथा नयावयक सरवतनतरताको अपहिर हो भमनएको छ। यसका लामग नततरवको दढ इचछाशजकत, सब सिोकािरवालाको सहयोग आरवशयक हन ि सब ल अनशासन, इमानदारिता ि मनष ठा लगायतका मलय मानयताको अरवलमबन ि आचािसवहताको पालना गनण आरवशयक हनछ भन न किा छ।

| 42

वयरवहाििनय पकषको वरवश लषरिः

नयायाधीश, कमणचािी ि कानन वयरवसायीको आचिर रवा वयरवहािका मनयमहर सामानयतया ऐन, मनयम एरवम समबजनधत आचािसवहतामा मनदजशत भएका हनछन भनद अदालतको छवरव मनमाणरमा महततरवपरण पकष िहको आचिर ि अनशासनका मनयमहरको पालना, पालना भए नभएको किाको अनगमन गिी उललिन गनलाई कािबाही गन पररालीको अभारव िहको किा समत परमतरवदनल औलयाएको पाइनछ। सरववरवरवकीय अमधकािको सरवचछाचािी परयोग, अमनरवायण पालना गनणपन परारवधानको अनशिर नहन,

कामकािबाहीमा अनपजकषत वढलाइ, समान परकमतको वरवषयमा एकरपताको अभारव, सरवााहीसग असवहषर वयरवहािको परदशणन िसता अनपजकषत वयरवहािल नकिातमक परभारव पन गिको किा परमतरवदनमा भमनएको छ। कही नयायाधीश एरवम कमणचािीहर अनौपचारिक समह खडा गिी अमनयममत रपमा महगा होटल, िष टिणटमा ग अनपजकषत हकण त गन गिको भन न अरवसथाको जचतरर गदद तयसता वयरवहािहर मनयनतरर हन आरवशयक िहको किा परमतरवदनमा समारवश गरिएको छ। सामाजिक सिाल एरवम भटिाट ि सामाजिकीकिरका अनय ग ि तरिकाहर सयममत ि रवजञ चतहदमभतर िहनपन आरवशयकता िहको किालाई परमतरवदनमा गमभीिरपमा उठाएको पाइनछ।

रवसतजसथमतको वरवश लषरका आधािमा मनषकषण ि सझारव पस गिको उकत परमतरवदनमा पस भएका सझारवहरलाई वरवषयगत ि मनकायका आधािमा दहायबमोजिम रवगीकिर गिी परसतत गरिएको छिः-

नयाय परिषदसग समबजनधत सझारवहरिः

नयायाधीश मनयजकतबाट नयायपामलकामभतरको सधाि ि शिीकिरको सररवात गरिनपन। नयायाधीश मनयजकतमा सवरवधान ि ऐन, मनयमल मनधाणिर गिको योगयता, इमानदारिता, कषमता, रवरिष ठता भनदा बावहि गएि मनयजकत गरिएमा वरवकमत वरवसङ गमत मसिणना हन हदा भागबनडामा मनयजकत गरिन रवतणमान कायणश लीमा पनिारवलोकन गिी मनषपकष ि रवसतमनष ठ आधािमा नयायाधीश मनयजकत गरिनपन।

उचच तथा जिलला अदालतमा िरनीमतक योिनाबमोजिम सङखयातमक ि अरवमधगत लकषय हामसल गनण आरवश यक सङखयामा नयायाधीशको दिबनदी मसिणना गिी पमतण गनणपन।

नयायाधीशहरको आचिरको परभारवकािी अनगमन गन भममका पाएको नयाय परिषदका पदामधकािी सरवणपरथम आफ इमानदाि हन ि असल ि खिाब, सकषम ि असकषम नयायाधीशहरको पवहचान गनणपन।

भरष टाचाि, अमनयममतताको उििी रवा गनासो आएमा नयाय परिषदल ततकाल छानमबन गिी दोषी दजखएमा काननबमोजिम कािबाही गनणपछण।

| 43

नयायाधीशहरको आचािसवहता पालना भए नभएको अनगमन गिी उललङ िन गिमा दावयतरव मसिणना हनछ भन न रवातारविर मसिणना गरिनपन।

फसबक/जटरवटि िसता सामाजिक सिाल एरवम भटिाट ि सामाजिवककिरका अनय तौि तरिकाहरमा नयायाधीशको सलगनतालाई रवाजनचत हदसमम मसममत तलयाउन समबनधमा मनजश चत दजष टकोर बनाउनपन।

समयम नयायाधीश मनयजकत गिी रिकत हन नरदन।

सरवोचच अदालतसग समबजनधत सझारवहर

नयावयक कामकािबाहीसमबनधी सझारवहरिः

वढलो नयायलाई सरवयम वरवकमत वरवसङ गमत मानद यसल मददाका पकषलाई थप शािीरिक ि मानमसक द:ख रदन, अनारवश यक रपमा बढी खचण हन, मददालाई िवटल बनाइरदन, कमणचािी, कानन वयरवसायी ि बीचका वयजकतहरल चलखल गनण पाउन अरवसथा उतपन न हन हदा थप वरवकमत वरवसङ गमत िनमाउन हनाल यसको मनिाकिरका लामग दहायबमोजिमका कामहर गनण सझारव रदएको दजखनछ:

सरवोचच अदालतमा समयम इिलास सञ चालन गिी पिा समय काम गनण ि नयायाधीशहरलाई मददा हन बाहकका अनय काममा सलगन नगिाउन।

इिलासल परतयक पकषको लामग समय मनधाणिर गरिरदन ि मखय कानन वयरवसायीको अरवधािरा वयरवहािमा लाग गिाउन तथा समयसचक यनतर िाखी बहस वयरवसथापन गनणपन।

सरवााही म तरी कायणवरवमधका लामग सवहता काननहर पारित गिी लाग गनण, नया बन न ऐन, कानन, कायणवरवमधलाई सिलीकिर बनाउन अदालतमा पस हन मलखतहरको ढाचा ि वरवषयरवसतमा पनिारवलोकन गिी छोटो ि सिल बनाउन, सब मलखतहरको टमलट तयाि गनण, सरवााहीका लामग छटट डसकको सथापना गनण, अि प‍ याउन कायण एक सथानबाट समपादन हन गिी एकदवाि परराली लाग गनण नततरव तहबाट पहल गनणपन।

कानन वयरवसायील कोटणफी नलागन मददामा कोटणफी मलन, कमणचािील मलनपन भनदा बढी िकम मलन, नयायाधीश तथा कमणचािीका नाममा पकषल अनारवश यक िकम खचण गरििहको िसता गनासाहर आएकाल अदालतहरमा बवकङ पररालीबाट मातर नगद मलन तथा मतनणपन िकमसमतका बािमा वरवसतत सचना रदनका साथ सचतनामलक कायणिमहर सञ चालन गनण।

अदातल पररवश गन सरवााही, कानन वयरवसायीलगायत सब वयजकतहरको वियाकलाप मस.मस.वट.मभ. तथा मानरवीय सहायताल सकषम अरवलोकन ि मनगिानी गनणपन।

| 44

मददामा हन काम कािबाही फ सलाका बािमा अनमान गनण सवकन समय तामलका (कयालनडि मससटम) लाग गनणपन।

मददाको फ सला गदाण सङखयातमक तथा गरसति दरव दजष टकोरबाट गनणपन।

नजििमा िहको वरववरवधता ि बहरपता तथा तयसको पालना नहन ठलो वरवसङ गमत हदा बाजझएका नजििहरलाई एकरपता रदन ि वयाख यामा िहको रदववरवधा हटाउन धि नयायाधीश सजमममलत परण इिलास गठन गिी समाधान खोजिनपन।

फ सला लखनमा गरसतिीयता नभएको ि वढलाइ हन गिको समसयाको समाधान गनण िरनीमतक योिनाल फ सला तयािीका लामग मनधाणिर गिको समयमा फ सला तयाि गन ि अनगमन सयनतर तयाि गरिनपन।

अदालत ि नयावयक परविया तथा मनरणयका बािमा सञ चाि माधयममा सही ढिल सारवणिमनक नहदा उतपन न अनयोल ि भरम मनिाकिर गनण ततकाल नयायपामलकाको सचना समपरषर नीमत तयाि गरिनपन

सरवोचच अदालतल मनयममत समाचाि बलवटनहर, िमडयो टमलमभिनमा वयदशय कायणिम सञ चालन गनणपन, रवरवसाइटलाई लोकवपरय बनाउन।

गलत ि भरामक समाचािको खणडन गन वयरवसथा हनपन, दश भिका अदालतमा सचना समपरषर शाखा खडा गनणपन।

नयावयक सरवाद कायणिमलाई परभारवकािी बनाइनपन, सञ चाि माधयमसग मनयममत अनतिविया गनणपन।

कानन वयरवसायील आचािसवहता पालना गि नगिको सनदभणमा अदालतमभतर बाट पमन अनगमन सयनतर बनाई सकषम मनगिानी गनणपन।

अनारवश यक रपमा मददाको पसी हटाई मददा लमबयाउन एउट किा पटकपटक बहस गिी अदालतलाई असहयोग गनको अमभलख िाखी सोलाई रवरिष ठ अमधरवकताको उपामध रददा रवा अनय कन सममान वरवतिर गदाण आधाि बनाइनपन।

जित न पकषल हान पकषबाट मददामा लागको खचण भिाई मलन पाउनसमबनधी काननी वयरवसथा गनण कानन मनतरालयलगायत सिोकािसग आरवश यक समनरवय गनणपन।

नयायपामलकाको वयरवसथापन एरवम सधािका लामग कनरदजख जिलला तहसमम बाि एसोमसएसनसग मनिनति समनरवय ि सहकायण गरिनपन।

| 45

दशीको सामान वयरवसथापन समबनधमा उठका परश नहरको मनिाकिरका लामग वफताण रदनममलन सामान ततकाल वफताण रदन तथा अनय सामानहर सिजकषत ि वयरवजसथत गिी िाख नपन वयरवसथा ममलाइनपदणछ।

फ सला कायाणनरवयनका समबनधमा भइिहको आलटाल तहतह मनरवदन रदई रवषौसमम कायाणनरवयन गनण नपाउन परिजसथमत मसिणना गन अरवसथाको अनतका लामग सोसमबनधी काननी वयरवसथाको पनिारवलोकन गिी अजनतम फ सला गन अदालतमा ततकाल मनरवदन रदन ि सिल तरिकाल कायाणनरवयन हनसकन काननी वयरवसथा गरिनपन।

झठा बकपतर गन साकषीलाई सिाय हन काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गरिनपन।

सरवोचच अदालतमा दई रवषण नािका मददाको फरछ यौटका लामग वरवशष कायणयोिना बनाई लाग गनणपन।

पसी, तारिख ि पसीको िम मनधाणिर कानन ि मनजश चत मापदणडका आधािमा गरिनपदणछ। सकसमम एउट पसी सचीमा मददा िाख न गनणपदणछ।

नयाय परशासनसग समबजनधत काम कािबाहीका समबनधमा

नयाय सरवापरमत कमणचािीको बढदो वरवकषणर हटाउन, अनय सरवाको तलनामा नयाय सरवालाई आकषणक बनाउन रवजतत वरवकासका अरवसिहर समनजश चत गिाउन, नयायाधीश ि समान तहका अनय कमणचािीबीच सरवा सवरवधामा समानता हन ि पयाण त सरवा सवरवधा भएका अनय मलकको नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमत नभएको दषटानतलाई आधाि मानी कमतीमा साकण मलकको मापदणड अनरपको तलबलगायतका सवरवधा हन वयरवसथा गरिनपन।

कही नयायाधीश एरवम कमणचािीहरल नततरवको सिकषर परा त गिको भन न कमणचािीको गनासो भएको हदा नयायाधीश तथा कमणचािीहरको पदसथापन, काि ि सररवाको मापदणड बनाई परतयक रवषण फाट, शाखा एरवम महाशाखा परिरवतणन गन, भौगोमलक कषतर ि कायणबोझको अनभरव हन गिी २ रवषणमा ि उपतयकामा कायणित कमणचािीहरलाई उपतयकाबावहि तथा उपतयका बावहिकालाई उपतयकामभतरका अदालतमा सररवा गरिनपन, िामरा काम गन नयायाधीश एरवम कमणचािीलाई पिसकत ि निामरा काम गनलाई कािबाही गन समनजश चतता रदनपन।

रवजतत वरवकासका अरवसिहरको वरवतिर नयायपरण नभई नततरवको िोिाइमा हनछ भन न गनासो समबोधनका लामग सपष ट मापदणड बनाई नयायाधीश ि कमणचािील समान ि उजचत अरवसि पाउन वयरवसथा लाग गरिनपन।

| 46

नयायपामलकाल वरवमभन न दात मनकाय ि ग िसिकािी सिससथासग सहकायण गन ि सहयोग मलन समबनधमा खास नीमत नहदा कमतपय वरवसङ गमतहर उतपन न हनसकन हदा यस वरवषयमा ठोस नीमत बनाई सञ चालन गरिनपन।

नयायालयल समपादन गिका कामकािबाहीको मनयममत रपमा मनिीकषर, अनगमन ि मलयाङ कन गनण ऐन, काननदवािा वयरवजसथत मनगिानी गन सयनतरहरको परभारवकारिता बढाइनपन, िािी भएको मनिीकषर तथा अनगमन मनदजशका परभारवकािी अनसिर हनपन।

सरवोचच अदालत मनयमारवलीमा भएको समममतहरमा नयायाधीशहर िहन वयरवसथामा पनिारवलोकन गरिनपन।

अनसनधान ि अमभयोिन पकषसग समबजनधत सझारवहरिः

फौिदािी मददामा आउनसकन वरवकमत वरवसङ गमतको मनिाकिरका लामग दहायबमोजिमको काम कािबाही गनण मसफारिस गिको।

अनसनधान परवियालाई रव जञामनक ि आधमनकीकिर गिाउन।

अनसनधान, अमभयोिन रवा परमतिकषामा गमभीि तरवट भएको ि बािमबाि दोहोरििहमा तयसतो अमधकािीको अमभलख िाखी समबजनधत वरवभागमा पठाइरदन ि सिोकािरवालाहरसग समय-समयमा अनतिविया गन।

नपाल बाि एसोमसएसन ि कानन वयरवसायी परिषद सग सझारवहरिः

कानन वयरवसायीको शिीकिर पमन नयावयक वरवकमत हटाउन महततरवपरण उपाय भएको हदा कानन वयरवसायलाई सरवतनतर, सकषम, मनषपकष, पािदशी, पहचयोगय ि उततिदायी बनाउन दहायका काम कािबाही गरिनपनिः-

कानन वयरवसायीको पारिममकका समबनधमा मनजश चत मापदणड रवा पािदजशणता नभएकाल कानन वयरवसायी परिषदसग समनरवय गिी मादपणड बनाउन पहल गन, कानन वयरवसायी फमण दताण गनणपन, पारिममकमा कि कटटी गनणपन, आय वययको लखा िाख नपन, मलएको पारिममकको िमसद रदन वयरवसथा कायाणनरवयन गरिनपन।

कानन वयरवसायमा दजखएको वरवकमत हटाई शिता कायम गनणका लामग कानन वयरवसायीको आचाि सवहताको कडाइका साथ पालना गरिनपन। आचाि सवहतामा समसामवयक सधाि हनपन, नपाल कानन वयरवसायी परिषदल अनगमन परराली परभारवकािी बनाई आचिर वरवपरित काम गनलाई ऐन, मनयमबमोजिम कािबाही गनणपन।

| 47

नयायाधीश, कमणचािीको आचिर तथा वयरवहािका समबनधमािः

आचिर ि वयरवहािमा गरिन सधािबाट न अमधकाश वरवकमत वरवसङ गमत अनतय हन हदा नयायपामलकाका मखय कताण नयायाधीश, कमणचािी तथा कानन वयरवसायीहरको वयरवहािबाट वरवकमत मसिणना नहनतफण दहायबमोजिमका सझारवहर परसतत भएको दजखनछ:

किमलष ट परकाजशत भएपमछ ततकाल इिलास बसनपन, मददा पनछाउन पररवजततको अनतय गनणपन, मददाको गरदोषको आधािमा फ सला रवा आदश हनपन, मनरणय सनाउनपन पसीमा मनरणय सनाउन ि नसकमा कािरसवहतको आदश गनणपन, अदालतको समयको पिा उपयोग गनणपन, सञ चाि माधयम ि समािमा गरिन मननदा रवा परसशासमतका चचाणलाई सकािातमक रपमा मलई मनष ठा ि इमानदारितापरवणक नयायाधीशसमतबाट काम गनणपन।

मनरणय सनाउन रदन अको किमलसटसमत पिमा पवहल मनरणय सनाउन मददा टविएपमछ मातर अको किमलसटको मददा हनणपन।

सरवोचच अदालतमा समयमा इिलास बसी पिा समय काम गनणपन।

नयायालयल गिका िामरा कामको अनगमन मलयाङ कन गिी कायणसमपादनको िममा दजखएका कमिोिी/समसयाको वरवश लषर गदद तयसको कािर, आधाि ि परभारवको मलयाङ कन गरिनपन। अमनयममतताउपि मनगिानी ि मनयनतरर अपजकषत छ। मनगिानी ि मनयनतररसमबनधी काननी वयरवसथा गनणपन।

नयायपामलकाको अमनयममतता ि वरवचलन अधययन गनण भइिहको सिचना परभारवकािी नभएको हदा पदन पदामधकािी भएको रवतणमान सिचनामा सधाि गिी भरष टाचाि ि अमनयमतताको छानमबन गनण जिममरवाि मनकायको गठन गिी दणडवहनताको िोकथाम गरिनपन। कमणचािीबाट हन Petty

Corruption लाई िोकन जिममरवािी अदालत परशासकलाई रदइनपन।

कमणचािील परवियागत कायणमा तटसथता, मनषपकषता ि इमानदारिता परदशणन गनणपन ि नयायाधीशहरबाट सरवतनतरता, मनषपकषता, समानता, कषमता ि लगनशीलतालगायतका मसिानतहरको पालना गनणपन।

नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमत आउनको कािर न मतक मलय मानयतामा आएको सखलन भएकोल तामलम परजशकषरमा न मतकता ि सदाचािका वरवषयहरसमत समारवश गिी सञ चालन गनण उपयकत हन।

| 48

रवातारविरीय पकषका वरवषयमािः

वरवदयमान काननी तथा ससथागत सयनतरहरलाई परभारवकािी बनाई रवातारविर सरवचछ ि वरवकमतमकत बनाउनपन, आमथणक सामाजिक तथा िािनीमतक लगायत बाहय रवातारविरको सरवचछताका लामग आफनो किा सपष टतासाथ िाख नपन।

अदालतबावहिका कताणहरल नयायपामलकामा वरवकमत मसिणना गन काम कािबाही गिमा कािबाहीको दायिामा लयाउन सवकन काननी वयरवसथा गनणपन।

पतरपमतरकामा आएका वटपरीका आधािमा नयायाधीशहरको मलयाङ कन नगिी वरवरवकसममत ढिल काननबमोजिमको कायण उचच मनोबलका साथ गनणसकन अरवसथाको मसिणना गनणपन।

वरवमभन न सरवाथण समहको परभारवबाट परभावरवत हन नहन।

बाहय ततरवहरको मनयनतरर गिी अपजकषत रवातारविर तयाि गनण नयावयक नततरवको इचछाशजकत, सब नयायकमीको मनशतण सहयोग, बाि, सञ चाििगत, िािनीमतक एरवम सिोकािरवाला सब को सहयोग आरवशयक दजखन।

2.2 परवण परमतरवदनहरका सझारवहरको कायाणनरवयन अरवसथा

नयायपामलकामा भइिहका ि हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता, तथा मबचौमलयाको परभारव ि मतनीहरको मनयनतररका उपायहरसवहतको सझारव पस गिी नयायपामलकाको िनआसथा अमभरववि गन उददशयल यसअजि सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनल गठन गिको नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममत, 2064, सरवोचच अदालतदवािा गरठत वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकासका लामग अधययन कायणदलको परमतरवदन, 2066 तथा नयायपामलकामा हन वरवकमत वरवसङ गमत अधययन समममतको परमतरवदन 2072 मा परसतत भएका सझारवहरको सजङकषत वरवरविर यस परिचछदमा यसभनदा अगामड उललख गरिसवकएको छ। नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममतदवािा पस भएका परायश: सझारवहरको समबनधमा 2066 ि २०७२ सालका परमतरवदनहरमा पनउणललख गरिएको पाइनछ। यस पठभमममा सरवोचच अदालतदवािा २०६६ ि २०७२ सालमा गठन गरिएका समममतहरका परमतरवदनमा सझाइएका सझारवहरको कायाणनरवयनको अरवसथा दहायबमोजिम उललख गरिएको छ।

| 49

नयाय समपादन परवियामा सिलता लयाई सरवााही म तरी कायणवरवमधका लामग सवहता काननहर पारित भई कायाणनरवयनमा आएका छन।8 सवहता काननहर कायाणनरवयनमा आए पमन कमतपय परारवधानहर सपषट हन सकको पाइद न।

मददा माममलाको कायणवरवमधलाई सिलीकिर बनाई नयायमा सरवणसाधिरको पहच अमभरवविका लामग अदालतमा पस हन मलखतहरको टमलट तयाि गिी परतयक अदालतबाट मन:शलक रपमा उपलबध गिाउन ि लख न नसकनहरका लामग अदालतक तफण बाट भरिरदन वयरवसथा कायाणनरवयनमा आएका छन।9

अदालतमा लागन कोटणफी, दसतिहर नगदमा बझाउन गिका कािर सरवााहीसग समबजनधत कमणचािील बढी दसति मलन गिको गनासो आएकोल सोको समबोधनका लामग बवकि पररालीबाट नगद मलन कायणको थालनी गिी सरवोचच अदालत, काठमाणडौ जिलला अदालत लगायतका अदालतहरमा बक काउणटि सथापना गरि नगद िममा गन परबनध गिको ि अनय अदालतहरमा िमशिः काउणटि सथापना गदद िान लकषय मलइएको छ।10

अदालत पररवश गन सरवााही, कानन वयरवसायी, कमणचािी एरवम अनय वयजकतहरको वियाकलापको अनगमन ि मनगिानीका लामग धि अदालतहरमा मस.मस.वट.भी. िडान गन कायण भ सकको ि िडान हन बाकी िहका अदालतहरलाई बिट वयरवसथापनका लामग कायण भइिहको छ।

अदालत, नयावयक परविया, आदश एरवम मनरणयका बािमा सञ चाि माधयममा सही ढिल सचना तथा समाचाि समपरषर गनण नयायपामलकाको सचना तथा सञ चाि नीमत मनमाणर भई कायाणनरवयनमा आएको छ।11

मददामा हन काम कािबाही ि फ सलालाई अनमानयोगय बनाउन नयायपामलकाको परतयक पञ चरवषीय योिनामा पराथममकता मनधाणिर गरिएको छ। मछटो छरितो ि गरसतिीय नयाय समपादनको लामग जिलला तथा उचच अदालतहरमा फिक मददा वयरवसथापन पिमत लाग गरिएको छ।12

फ सला कायाणनरवयनमा सिलता लयाउनका लामग फ सला भएपमछ कायाणनरवयनका लामग अदालतल कायाणिमभ गन पररालीको परािमभ सवहता काननको मनमाणरबाट भएको अरवसथा छ

8 मलकी अपिाध सवहता, २०७४, मलकी फौिदािी कायणवरवमध सवहता २०७४, मलकी दरवानी सवहता, मलकी दरवानी कायणवरवमध सवहता, २०७४ तथा कसि (मनधाणिर तथा सिाय कायाणनरवयन) ऐन, 2074 मममत 2075।05।01 दजख कायाणनरवयनमा आएका। 9 सरवोचच अदालतमा ४७ परकािका, उचच अदालतमा 52 परकािका ि जिलला अदालतमा 72 परकािका मनरवदनहरको ढाचा तयाि भई कायाणनरवयनमा आएको किा सरवोचच अदालतको Website मा समत हनण सवकनछ। 10 नयायपामलकाको चौथो पञ चरवषीय िरनीमतक योिना, पठ 183 11 नयायपामलकाको सचना तथआ सचाि नीमत, २०७६ (2076/08/18 को परण रव ठकबाट परित भई कायाणनरवयनमा आएको)। 12 सरवोचच अदालतको परण रव ठक 2077/03/10 को मनरणयअनसाि जिलला अदालतहरमा 2077/04/01 दखी ि उचच अदालतहरमा 2077/05/01

दखी उकत पिमत कायाणनरवयनमा आएको

| 50

भन सरवोचच अदालत मनयमारवलीमा सशोधन भई फ सला कायाणनरवयन मनदशनालयको सथापना भएको छ।

सरवोचच अदालतमा पसीको लामग मनधाणरित मददाहरको समह ि तामलका मनधाणिर गिी पसी वयरवसथापन गरिएको अरवसथा छ।13

सरवोचच अदालतल आफना सचनाहर यथाथणपिक ढिबाट समपरषर गनण रवरवसाइट अदयारवमधक गदद आएको अरवसथा छ।

कही जिलला अदालतहरमा नमनाका रपमा लाग गरिएको दरवानी ि फौिदािी इिलासको परभारवका बािमा अधययन ि मलयाङ कन गिी दरवानी ि फौिदािी इिलासहर छटटाछटट हन वयरवसथा खािि गरिएको छ।

अदालतमा कायणित कमणचािीहरका लामग छटट आचािसवहता मनमाणर भई कायाणनरवयनमा लयाइएको छ।14

कमणचािीहरल अदालतमा बसदा ि काम गदाण अमनरवायणरपमा परिचयपतर ि मनधाणरित पोशाक लगाउन गरिएको छ।

सरवााहीसग गरिन वयरवहािका समबनधमा परतयक अदालतका कमणचािीलाई समारवश गिी परतयकष ि भच णअल माधयमबाट अनजशकषर कायणिमहर सञ चालन गन गरिएको छ।

परतयक अदालतमा नागरिक बडापतर, सचना तथा सहायता कनरको वयरवसथा गिी सरवााहीलाई सहि रपमा सरवा उपलबध गिाउन परयास गरिएको छ।

फ सलाबमोजिम वफताण पाउन धिौटी ि कोटणफी िकम सहि रपमा उपलबध गिाउनका लामग सरवोचच अदालतका नाममा Line Ministry Budget Information System (LMBIS) मा न परतयक रवषण बिट वरवमनयोिन गन गिको ि समबजनधत अदालतल माग गिपमछ ततकाल न समबजनधत अदालतका नाममा मनकासा रदन गरिएको छ।

नयावयक िनशजकतलाई सचना परवरवमधसग आबि गिी सचना परवरवमधका नरवीनतम अभयासलाई अदालतका कामकािबाहीमा लाग गन परयोिनाथण नयायपामलकामा सचना परवरवमधको योिनाबि वरवकासको लामग सचना परवरवमधसमबनधी 10 रवष दीिणकालीन गर योिना (2072-2082) सरवोचच अदालत परण ब ठकको मममत 2072/12/03 को मनरणय अनसाि लाग भ कायाणनरवयनमा आएको छ।

नयायपामलकाल वरवमभन न दात मनकाय ि ग िसिकािी ससथाबाट वरवमभन न परकािका सहयोग मलएका कािर कमतपय वरवसङ गमतहर दजखएको ि वरवमभन न परकािका परभारव पन गिको

13 सरवोचच अदालत मददा वयरवसथापन समममतको मममत 2074।06।24 को मनरणयबाट 14 अदालतमा कायणित कमणचािीहरको आचािसवहता 2075 (2075/12/27 को परण रव ठकबाट पारित भई कायाणनरवयनमा आएको)।

| 51

गनासोलाई समबोधन गनण सामनयतया तयसता मनकायहरबाट सहयोग नमलन नीमत अजखतयाि गरिएको छ।

अमडयो तथा मभमडयो कनफिमसिबाट बहस सञ चालन गनणका लामग पवहलो चिरमा नमनाको रपमा उचच अदालत वरविाटनगि असथायी इिलास ओखलढिा ि उदयपि जिलला अदालत तथा उचच अदालत रदपायल तथा क लाली जिलला अदालतमा लाग गन ि कोटणरम टकनोलोिीको परयोग सरवोचच अदालत सरव धामनक इिलासमा सञ चालन गन मनरणय भएको छ।15

पकषल सरवोचच अदालत रवा उचच अदालतमा मलनपन तारिख समबजनधत जिलला अदालत रवा नजिक िहको उचच अदालतमा मलन पाउन गिी अनलाइन तारिख परराली लाग गरिएको छ।

मयाद सचना तामलीका लामग Online बाट मयाद िािी गिी समबजनधत अदालतमा पठाई तामल गन गरिएको छ।

एक अदालतको असल अभयास अको अदालतमा पमन लाग गन तथा अदालतमा िहका कमी कमिोिी पवहचान गन उददशयल एउटा अदालतका कमणचािीलाई अको अदालतको अरवलोकनमा पठाइ अनति अदालत अनगमन तथा मनगिानी गिी गिाई सोको परमतरवदन परा त गिी कायाणनरवयन गन गरिएको छ।

सरवोचच अदालतको अनगमन तथा मनिीकषर महाशाखामा सकषम मनगिानी सयनतर परिचालनसमबनधी मागणदशणन तयाि गिी उकत मागणदशणनका आधािमा अदालतहरको मनिनति सकषम मनगिानी अनगमन गन गरिएको छ।

सवहता काननहर कायाणनरवयनमा आएपमछ काननमा िहका कमतपय रिकतताहर कषमतपमतण, दषकमत िसता वरवषयहर समबोधन भएका छन।

औदयोमगक एरवम वयारवसावयक कािोबाि हन कषतरमा िहका उचच अदालतहरमा रवाजरजय इिलास गठन भई सञ चालनमा आएका छन।

नयायपामलकालाई परा त बिट तथा भौमतक ोत साधनको वरवतिर एरवम वयरवसथापन सरवोचच अदालतबाट हद आएको पिमतमा सधाि गिी समबजनधत अदालतहरल आफनो आरवशयकता ि औजचतयताका आधािमा बिट मनमाणर गन तथा भौमतक ोत साधनको वयरवसथापनसमत अदालतहरको माग ि सहममतको आधािभा गन पिमत वरवकास गरिएको छ।

15 सरवोचच अदालत परण रव ठकको मममत 2076/11/14 को मनरणयबाट।

| 52

नयायाधीशसग सरवााहीको भट (Meet the Judge), नयावयक बाहय सरवाद (Judicial

Outreach) िसता कायणिममाफण त अदालतका कामकािबाही, परविया, दसतिका बािमा सरवााही एरवम सरवणसाधािर िनतालाई सजचत गन गरिएको छ।

नयायाधीशहरको लामग सामवहक आरवास मनमाणर गन िममा उचच अदालत वरविाटनगिका नाममा नपाल सिकािबाट िगगा परा त भएको छ भन अनय अदालतका लामग पमन िगगा परामत को पहल भइिहको अरवसथा छ।

िनशजकतको कषमता वरवकासका लामग रवावषणक ३००० भनदा बढी िनशजकतलाई सचना परवरवमध, फ सला लखन, सकषम मनगिानी, नयावयक सशासन, फिक मददा वयरवसथापन पिमत लगायतका वरवषयहरमा तामलम परदान गन16 भन न योिना अनसाि परतयक रवषण सब तहका कही िनशजकतलाई तामलम परदान गन गरिएको छ।

नया बन न अदालत भरवनहरमा आधमनक समयको माग ि सरवााहीको आरवशयकता अनसाि थनरवा ककष, अपािम तरी सिचना, सतनपान ककष, मलममलाप ककष, सचना परवरवमध शाखा लगायत अनय परारवधानहर समारवश गिी नकसा, डरइङ मडिाइन सरवीकत गिी भरवन मनमाणर गन कायण परािमभ गरिएको छ।

मददामा पस भएका दशीका सामानहर सडी गली िान नरदई वयरवसथापन गन समबनधमा जिलला अदालत मनयमारवलीमा17 सशोधन भएको अरवसथा छ भन यस अदालतबाट समत समय समयमा मनयमारवलीमा भएको वयरवसथा कायाणनरवयनका लामग समय समयमा पतराचाि भएका छन।

नयायाधीशहरको तो िावषटरय सममलन, 2075 बाट पारित िोषरापतरमा सवरवधान, कानन तथा नयायका मानय मसिानतअनरप नयावयक काम कािबाहीमा इमानदारिता, मनषपकषता, सदाचाि, सरवचछता ि पािदजशणता कायम गन तथा नयायपामलकापरमतको िनआसथा रववि गनण नयायाधीशहरको आचाि सवहताको परण परिपालना गन परमतबिता वयकत भएको छ।18 िजिसराि, सतदाि तथा तहमसलदािहरको परथम िावषटरय सममलन, 2077 ल नयायपामलकाको चौथो पञ चरवषीय िरनीमतक योिनाको लकषयअनरप नयायपामलकापरमतको िनआसथा अमभरववि गनण ि योिनारवि कायणिमहरको माधयमबाट नयाय परशासनलाई मछटो, छरितो, सरवणसलभ, ममतवययी, मनषपकष, गरसतिीय, परभारवकािी ि िरवाफदही बनाउन सकलप गिको किा िोषरापतरबाट दजखन आएको छ।

2.3 परवण अधययन परमतरवदनहरको कायाणनरवयनको सनदभणमा दजखएका समसया, चनौती ि परमख सरवालहर:

सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनल, 2064 सालमा गठन गिको नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममतको परमतरवदन, 2064 ि सरवोचच अदालतदवािा गरठत वरवकमतवरवहीन

16 नयायपामलकाको चौथो पञ चरववषणय िरनीमतक योिना (२०७६/०७७-२०८०/०८१ पठ १७७) 17 जिलला अदालत मनयमारवली, २०५२ सशोमधत मनयम ९०, ९०क 18 नयायाधीशहरको तो िावषटरय सममलन समारिका, 2075, प. 227, 231

| 53

नयायपामलकाको वरवकासका लामग अधययन कायणदलको परमतरवदन, 2066 ि नयायपामलकाको वरवकमत, वरवसङ गमत अधययन समममतको अधययन परमतरवदन, 2072 समतमा दखाइएका परमख समसयाहर ि परसतारव गरिएका कही सझारवहर कायाणनरवयनमा आएका दजखनछन भन कमतपय सझारवहर कायाणनरवयन हन सकका दजखद नन। तीनरवट परमतरवदनमा पराथममकताका साथ उठाइएका नयायाधीश मनयजकतको सरवाल, मददाको पसी पररालीमा पनिारवलोकन गरिनपन वरवषय, मददामा मबचौमलयाल पानण सकन परभारव, सरवोचच अदालतमा इिलास बसन समयको परिपालना, मनिीकषर परराली परभारवकािी बन न नसकको वरवषय, नयायाधीश एरवम कमणचािीहरको सररवा एरवम काि गदाण मनजश चत पिमत ि परराली सथावपत हन नसकको, कानन वयरवसायमा पािदजशणता अभारवको वरवषयलगायतका वरवषयहर समसयाक रपमा हालसमम वरवदयमान िहको किा अवहलको अधययनबाट पमन दजखएको छ।

यसिी न सञ चाि माधयममा आएका समाचाि एरवम वटकावटपरील कायणसमपादनमा पारििहको असिलाई मनयमन गन वरवषय पमन समसयाक रपमा िहको पाइनछ। नयायपामलकामा गटबनदी, सिकषररवाद, नातारवाद, कपारवाद िसता वरवकमतल परय पाउदा समसया थप िवटल बनको दजखनछ।

सरवोचच अदालत बाि एशोमसएसनदवािा गरठत नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममतको परमतरवदन २०६४, सरवोचच अदालतदवािा गरठत वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकासका लामग अधययन कायणदलको परमतरवदन २०६६ ि नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमत अधययन समममतको परमतरवदन २०७२ मा नयायपामलकामा भएका ि हनसकन वरवकमत वरवसङ गमतका वरवमभन न कािर, माधयम, तयसबाट नयायसमपादन/नयाय परशासन तथा नयायपामलकापरमतको गरिमा ि िनआसथामा पिको असि दजखएका समसया तथा समाधानका वरवमभन न उपायहर परसतत गिको किा यस परिचछदमा भनदा अगामड उललख गरिसवकएको छ। परवण परमतरवदनमा परसतत भएका सझारवहरमधय कायाणनरवयन भ सकका ि हन िममा िहका कही सझारवहरको समबनधमा पमन यसभनदा मामथ उललख भ सकको छ। तीनरवट परमतरवदनमा दखाएका परमख ि साझा समसयाको समबोधन हन नसकदा नयायपामलकामा अर पमन वरवकमत, वरवसङ गमत, भरष टाचाि, अमनयममतता तथा मबचौमलयाको परभारव कायम िहको भन न वरवमभन न कषतर, रवगण, समदाय, सञ चाि माधयम ि नयायपामलकामा कायणित िनशजकतहरल औलयाउद आएको अरवसथा छ। परवणपरमतरवदनहरमा दखाएका समसया तथा परसतत भएका सझारवहर कायाणनरवयनका लामग कायाणनरवयन योिना मनमाणर गिी कायाणनरवयनमा आएको नदजखदा कायाणनरवयनमा उललखय परगमत हन नसकको भन न किा पमन धि ठाउबाट उठको छ।

नयायाधीश मनयजकतबाट वरवकमत वरवसङ गमत ि अमनयममतताको परािमभ हनछ भन परवण परमतरवदनहरमा औलयाइएको समसया समाधान हन नसकदा मनयजकतको सरवाल झन पजचलो वरवषय बन न पगको छ। नयायाधीश मनयजकत नातारवाद, कपारवाद, सिकषरबाद, भागबणडाका ि

| 54

िािनीमतक परभारवका आधािमा हनछ भन न परवण परमतरवदनमा दखाइएका समसयाहरको समबोधनका लामग नयाय परिषद बाट कन ठोस नीमत ि आधाि तयाि नहदा कायाणनरवयनमा समसया दजखएको अरवसथा छ। तयस पदसथापना, सररवा, काि तथा कािबाही समबनधमा पमन मनयजकत िसत परकमत िहको परमतरवदनमा उललख भएको वरवषयको समाधानका लामग पमन मनजश चत आधाि मापदणड मनमाणर नगिी पदसथापना, काि सररवा ि कािबाही गरिदा कायाणनरवयन पकषमा खास सधाि नभएको किाको अनभमत नयायाधीशहरबाट वयकत भएका छन।

कमणचािी परशासन ि वयरवसथापन समबनधमा परवण परमतरवदनहरमा औलयाइएका समसया समाधान हन नसकी समसयाक रपमा िहको पाइनछ। मददाको चाप, अदालतको आरवशयकता ि कमणचािीहरको समसयासमतलाई धयानमा िाखी कमणचािीहरको वयरवसथापन, पदसथापना, सररवा, काि गन नीमत अरवलमबन गिी कायाणनरवयन गनणपनमा कमणचािी वयरवसथापनमा पमन नातारवाद, कपारवाद, सिकषररवाद, भनसन ि परभारवका आधािमा गरििहन परकमत दोहोरिई िहदा कायाणनरवयनमा समसया दजखएको छ। कमणचािीहरको गनासो समबोधन हन नसकको भन न अरवसथा अवहलपमन वरवदयमान न िहको पाइयो।

मददाको तारिख ि पसी वयरवसथापनका समबनधमा परवण परमतरवदनहरको सझारवनोट कायाणनरवयनमा पमन समसया दजखएको छ। अदालतको आरवशयकता, पकषको सहममत ि मददाको औजचतय पराथममकता एरवम समानताको मसिानतको आधािमा तारिख ि पसी तोकन पररालीको वरवकास अवहल पमन हन नसकदा पसी ि तारिख वयरवसथापनमा समसया दजखएको छ। जिलला अदालतहरमा मददा दताण भएपमछ शरदजख न एउट नयायाधीशबाट मददाको कािारवही ि वकनािा गरिन तथा सरवोचच अदालतमा परधान नयायाधीश ि उचच अदालतमा मखय नयायाधीशबाट पसी तोकन वयरवसथाका कािर वरवकमत वरवसङ गमत ि भरष टाचाि बढको भन न परवण परमतरवदनहरको मनसकषण ि तयसको समाधानको लामग सरवचामलत पसी पररालीमा िानपन भन न सझारव कायाणनरवयन हन नसकदा वरवकमत वरवसङ गमत थप हद गएका छन।

सरवोचच अदालतमा समयम इिलास नबसनाल एउट इिलासमा दईरवटा पसी सची मनकालन तथा मनरणय सनाउन पसी तोवकएकोमा मनरणय सनाउन कायण नभई मनरणय सनाउनका लामग पटकपटक पसी िाख न कायणल नयाय समपादनमा परमतकल परभारव पनाणका साथ वरवकमत पमन बढन गिकोल समयम इिलास बसनपन एउटा इिलासमा एउटामातर पसी सची मनकालन तथा मनरणय सनाउन पसी तोकन पररवजतत िोकनपन भनी रदइएका सझारवहर पमन मददाको चाप, नयायाधीशको सङखयाको कमी एरवम कमतपय अरवसथामा वरवमभन न सरवाथणल काम गदाण कायाणनरवयनमा समसया दजखएको छ।

परवण परमतरवदनहरमा मबचौमलया भनी पवहचान गरिएका वयजकत तथा ससथा तथा मतनको मददाको काम कािबाही ि मनरणयमा पान परभारवका बािमा दखाइएका समसया तथा समसया समबोधनका लामग अरवलमबन गनणपन उपायहरको कायाणनरवयनमा पमन समसया िहको भन न अमधकाश कानन वयरवसायी ि सञ चािकमीहरको भनाइ िहको छ। कमतपय नयायामधश सरवय मबचौमलयाको

| 55

भममका मनरवाणह गन, मबचौमलयाहरल मददा ठकका मलई मबचौमलयाको भममका मनरवाणह गनण ि कमतपय टाठाबाठा ि पशरवाि मबचौमलयाका कािर यो समसया थप पजचलो ि िवटल बन न गएको छ। मबचौमलयाको पवहचान, अनमान, मनयनतरर, कािबाहीको वरवषय मनक चनौतीपरण पमन दजखएको छ।

बाहय रवातारविरीय परभारव ि सञ चािमाधयमल खलको भममकाका कािर नयाय समपादनमा पिको परभारवको समबनधमा परवण परमतरवदनहरमा उठाएका वरवषय रवसतहरको कायाणनरवयन पमन समसया ि चनौतीको वरवषय बनको छ। दशका िािनीमतक, आमथणक, सामाजिक परिरवशल नयावयक कामकािबाहीमा सरवाभावरवकरपमा असि पन हनछ। अनय मनकायहरसगको सहकायण ि समनरवयमा समत समसया िहको कािर अपजकषत सहयोग परा त हन नसकन समसया ि चनौमतको रपमा िहको छ।

नयायपामलकालाई परशासकीय ि वरवजततय सरवायततता नहदा कमणचािीको उपलबधता ि बिटको समनजश चतता नहदा सम नयायपामलका परभावरवत बन न गएकोल तयसका लामग नयायपामलकालाई परशासमनक ि वरवजततय सरवायततता हनपन भन न परवण परमतरवदनहरका सझारव कायाणनरवयनमा पमन समसया दजखएको छ। कमतपय कानन वयरवसायीहरमा पमन अदालतलाई सहयोग गनणपछण भन न भारवनामा हरास आउद गएको, कमतपय मबचौमलयाको भममकामा िहका, मददा जित न पछण भन न अपससकमतको वरवकास भएको पसी सथगत गन वयरवसथाको दरपयोग गिको पकषको वहत वरवपरित दवषत कायणमा सलगन िही कमाउन गिकोलगायतका समसयाहर यथारवत िहकाल परवण परमतरवदनहरको यस समबनधमा रदइएका सझारवहर कायाणनरवयनमा समसया दजखएको छ। कानन वयरवसायमा पािदजशणताको अभारव िहन परमख समसयाको रपमा िहको किा सरवय कानन वयरवसायीहरबाट वयकत भएको छ।

ोत साधनको पािदशी ि समजचत ढिबाट परिचालन गिी आमथणक अनशासन कायम िाख नका लामग रदएको सझारव कायाणनरवयनमा पमन कही समसया दजखएको छ। ोत साधनको वरवतिर ि परयोगमा पमन अझ समसया वरवदयमान िहकरव भन न दजखएको छ। खचणको वरवरविर सारवणिमनक गनणपन भनी रदएको सझारव ि आमथणक ऐन मनयममा उजललजखत वयरवसथाहर कायाणनरवयनमा अझ सधाि हनपन दजखएको छ।

नयायाधीश, कमणचािी एरवम कानन वयरवसायीहरको आचिर पालना, अनगमन ि मनगिानी तथा उललङघनमा कािबाहीको वरवषयमा पमन कायाणनरवयनमा समसया दजखएको छ। सिकषर गन परकमत, नातारवाद, िािनीमतक परभारव िसता वरवषयबाट आचिरका कािबाही परभावरवत भ िाखको दजखनछ।

सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधान ि अमभयोिनमा गमभीि वकमसमका तरवट हन ति तयसको आिोप अदालतल बहन गनणपन अरवसथाकरव अनतकालामग अनसनधान ि अमभयोिनमा रव जञामनक पवित ि वयापक सधािका लामग रदइएका सझारवहर कायाणनरवयनमा पमन िनशजकतको

| 56

कषमता, ोतसाधनको उपलबधता कायण ससकमतका कािर कायाणनरवयनमा समसया आएको दजखनछ।

परमतरवदनहरको कायाणनरवयनमा दजखएका समसया ि चनौतीहरलाई मनमनानसाि उललख गरिएको छिः

१. परमतरवदनहरमा दखाइएका समसया समाधानका लामग परसतारव गरिएका सझारवहरको कायाणनरवयनका लामग ठोस कायणयोिना बन न नसकन।

२. अदालत समबनधी मनयमारवलीमा सशोधन गनणपन भनी पवहचान गरिएका सब वरवषयहरको समबोधनको लामग मनयमारवली सशोधन हन नसकन।

३. नयायाधीश मनयजकतमा दजखएका वरवकमत, वरवसङ गमत अनतका लामग सपषट आधािसवहतको परराली अरवलमबन गनण नसकदा मनयजकतहर वरवरवादमकत हन नसकन।

४. पसी तारिख ि पसी तोकन समबनधमा दजखएका समसया समाधानका लामग पािदशी ि रव जञामनक परराली अपनाउन रदइएका सझारव कायाणनरवयनमा अअपजकषत सधाि हन नसकदा पसी तारिख ि पसी तोकन समबनधमा सपषट, पािदशी ि रव जञामनक पिमत अरवलमबन गनण नसकन।

५. मबचौमलयाल कायणमा पान परभारव मनयनतरर गनणका लामग सयनतर मनमाणर, अनगमन ि कािबाही समबनधमा योिनाबि कायणिमको अभारव िहन।

६. नयायाधीश, कमणचािी ि कानन वयरवसायीहरको आचिर, आचिर पालना भए नभएको समबनधमा अनगमन ि कािबाही परराली वरवकास हन नसकन।

७. कमणचािीहर सरवााहीसग गरिन वयरवहािका समबनधमा दजखएका समसया कायाणनरवयनमा वयरवहाि ि आचिरमा सधाि गनणपन वरवमभन न कायणिम सञ चालन गििपमन उललखय परगमत हन नसकन।

८. बाहय रवातारविर, िािनीमतक परभारव तथा सिोकािरवालाहरको मनकायको सहयोग ि समनरवयको कमील गदाण कायाणनरवयनमा समसया ि चनौती दजखएको छ।

९. ोत साधनको उपलबधतामा कमी, परात ोत साधनको परयोग ि परिचालनमा पािदजशणताको कमी िहका कािर सझारव कायाणनरवयनमा समसया ि चनौती दजखएको छ।

१०. नयायाधीश एरवम कमणचािीहरको पिदसथापन, सररवा तथा काि गदाण आधाि ि मापदणड वरवना सिकषररवाद, नातारवाद, कपारवादको हारवी हदा सझारवहर कायाणनरवयनमा समसया दजखएको छ।

2.4 परवण परमतरवदनका सझारवहरको सानदमभणकता ि मनिनतिताको औजचतय

मामथ उललख गरिएबमोजिम परवण परमतरवदनमा औलयाइएका समसया तथा मतनका समाधानहरका उपायहरको सानदमभणकता ि औजचतय अवहलसमम पमन उजततक छ भन भवरवषयमा पमन िवहिहनछ। तीनरवट परमतरवदनहरमा नयायाधीश मनयजकतमा सपषट आधाि पािदजशणता नभई नततरवको इचछामा हन

| 57

गिकाल मनजश चत, सपषट, पािदशी, रवसतमनठ आधािमा सकषम, सरवतनतर, मनषपकष ि मनठारवान वयजकतलाई मातर नयायाधीशको जिममरवािी रदइनपदणछ भन न सझारवलाई आतमसात गिी सवरवधान ि काननको भारवना अनरप नयाय परिषद ि यसका पदामधकािीहरल कायाणनरवयन गनणपन अपरिहायणता िहको छ। तयसिी न नयायाधीशहरको सररवा एरवम काि गदाण पमन नयाय परिषद ि नततरवल सब नयायाधीशहरलाई समान वयरवहाि नगिी नातारवाद, कपारवाद ि सिकषररवादका आधािमा गन गिको कायणश लीमा सधाि लयाउनपन भन न सझारव पमन उजततक महततरवपरण छ। नयायाधीशको मनोबल उचच िाख न, नयाय समपादनमा परभारवकारिता लयाउन नयायाधीशको मनयजकत, काि, सररवा वयरवजसथत पररालीमा आधारित हनपदणछ, नततरवको इचछा रवा तदथणरवादमा चलनहद न भन न सझारवको कायाणनरवयनको अपकषा नयायकषतरसग सिोकाि िाख न िो कोहीको हनछ। तयसिी न नयायाधीशउपिका उििी उपिको छानवरवन ि कािबाही आधाि, कािर, कायणवरवमधमा समानता नभएकोल नयायाधीशहर हतोतसाही भएको वरवषय पमन उजततक महततरवपरण छ।

तयसिी न कमणचािीहरको पदससथापन, सररवा ि बढरवा तथा काि समबनधमा सपषट आधाि ि मापदणडको मनधाणिर नगिी नततरव तथा परशासकीय परमखको सरववरवरवक, भनसन, नातागोता रवा अनय परभारवबाट गन पिमतल धि कमणचािीहर मनिाशािनक अरवसथामा िहका, अरवसिमा वरवभदल गदाण धि कमणचािीहर अरवसिबाट रवजञ चत भई सीममत कमणचािीहरल मातर सब परकािका अरवसिहर परा त गन गिको कमणचािीहरको गनासो समबोधन गनणपन वरवषयलाई गहनरपमा मलनपन दजखनछ।

मददा परभारव वयरवसथापनका लामग दताण, मयाद तामली, तारिख, पसी, सनरवाइ, फ सला एरवम फ सला कायाणनरवयनको तहसमम वरवलमब हन गिको, कायणवरवमध झनझवटलो िहको, लागन भनदा बढी दसति मतनणपिको िसता सरवााहीका गनासो अवहलसमम पमन समबोधन हन नसकन जचनताको वरवषय बनकाल उजततक महततरवसाथ यी समसयाहरको वरवश लषर गिी समाधानका उपायहर अपनाउन पमन उजततक सानदमभणक छ।

जिलला अदालतमा एउट नयायाधीशलाई मददा जिममा लगाउन वयरवसथाबाट नयाय समपादनमा दजखएका वरवकमतहरको मलयाङकन गिी पनिारवलोकन गनणपन वरवषय सरवोचच अदालतमा परधान नयायाधीशल ि उचच अदालतमा मखय नयायाधीशल पसी तोकदा वरवमभन न सरवाथण ि परभारवमा पन गिकाल पनिारवलोकन गिी रव जञामनक ढिल पसी वयरवसथापन गनणपन वरवषयको आरवशयकता ि सानदमभणकतालाई सरवीकाि गनणपन अरवसथा दजखएको छ। तयसिी न मददा पसीमा िाखदा समत वरवमभन न परकािका वरवकमत, वरवसङ गमत, समय वयरवसथापनका समबनधमा परमतरवदनमा परसतारव गरिएका सझारवहर पमन महततरवपरण छन। हिक कायणको लामग समय मनधाणिर गिी तयसको अमनरवायण परिपालना गिमा मातर तयसल साथणकता पाउन दजखनछ। समय मनधाणिर नहदा सरवााही एरवम कानन वयरवसायीहरसमतल समयको सदपयोग गनण नसकको भन न गनासो अवहल पमन िटको दजखद न। मददा दताण गन, तारिख रदन, बयान, बकपतर गिाउन समय ि बहसको लामग समय मनधाणिर सरवाणमधक महततरवका हनछन। सरवोचच अदालत इिलास पमन समयमा सञ चालन हन नसकको भन परवण परमतरवदनमा दखाइएका समसया समाधान हन

| 58

सकको पाइद न। फ सला लखन ि फ सला कायाणनरवयन पमन समयमा हन नसकको भन न परमतरवदनका किालाई धयानमा िाखद समय वयरवसथापन गिी नयायमा भएको वढलाससतीलाई िटाउनपन हनछ।

नयायपामलकालाई आरवशयक पन बिटको उपलबधता, ोत साधनको समजचत परयोग, सरवा पररवाहमा परभारवकारिताका लामग भौमतक अरवसथामा गरिनपन सधाि, नयायमा सहि पहचका लामग अरवलमबनध गनणपन उपायहर मन:शलक काननी सहायतालाई परभारवकािी बनाउनपन वरवषय पमन उजततक महततरवपरण छ।

नयायाधीशहर एरवम कमणचािीहरको आचािसवहता पालनाको वरवषय, आधािसवहतामा िहन नसकनलाई कािबाहीको दायिामा लयाउनपन वरवषय, आधािसवहताको परभारवकािी अनगमनका वरवषय, कमणचािी एरवम नयायाधीशको कषमता अमभरवविको वरवषय, सरवााहीम तरी वयरवहािको अपकषा, कायणश ली ि ससकमतमा सधाि गरिनपन वरवषय पमन उजततक महततरवपरण ि सानदमभणक छन।

सिकािरवादी फौिदािी मददामा हन अनसनधान ि अमभयोिनमा भएका कमीकमिोिीबाट मनसकन परिरामबाट अदालत ि नयायाधीशल दोष वयहोनणपिको कािर अनसनधान ि अमभयोिनमा सधाि हनपन वरवषयलाई पमन उजततक धयानमा िाख नपन हनछ। कानन वयरवसायलाई मयाणरदत बनाउन, पारिममक मलएको िमसद रदन, किको दायिामा आउनपन, आचािसवहता पालना ि उललङघनमा कािबाही गनणपन वरवषयको सानदमभणकता महततरवपरण छ।

मबचौमलयाको पवहचान ि मनयनतररको वरवषयमा उठाइएका परवण परमतरवदनहरका वरवषय सध जचनता ि सिोकािको वरवषय बनदछ। मबचौमलयाको गमतवरवमध, मददामा पान परभारवका बािमा अधययन गिी काननी दायिामा लयाउनपन बाधयातमक अरवसथा मसिणना भएको छ।

दशीका सामान वफताण रदन, मललाम गन, कोटण फी ि धिौटी वफताण गन एरवम फ सला कायाणनरवयनमा दजखएका समसयाका बािमा परमतरवदनमा औलयाइएका सझारवहर कायाणनरवयन गनणपन आरवशयकता िहको छ।

सञ चाि माधयम ि सामाजिक सञ िालमा आमधकारिकता मबना आएका समाचाि एरवम वटकावटपरील नयाय समपादनमा पािको परभारवको मलयाङकन गिी तयसलाई मनयमन गन वरवषय पमन अवहलको परमख सरवाल िहको छ।

| 59

परिचछद - तीन

सिोकािरवालाहरबाट परा त सझारव तथा अनय िानकािी एरवम सचनाहरको वरवश लषर

समममतल आफलाई परा त कायाणदश अनरपको कायण समपन न गनणका लामग परवण परमतरवदनहरमा उललख भएका सझारवहरको अधययन गनणका साथ नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत वरवसङ गमत ि अमनयममतता तथा मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलाप तथा भरष टाचाि मनयनतररका लामग चालनपन परभारवकािी उपायहरका समबनधमा माननीय नयायाधीशजय, नयाय परिषद, नपाल कानन वयरवसायी परिषद, काठमाडौ उपतयकामभतरका बाि एसोमसएसनका पदामधकािीहर, रवरिष ठ अमधरवकताहर, महानयायामधरवकताको कायाणलय, परहिी परधान कायाणलय, उपतयाकमभतरका सरवााही तथा रवािस, सरव धामनक पतरकाि मञ च तथा अनय सञ चािकमीहर, रानसपिनसी इनटिनशनलका पदामधकािीहर, मानरव अमधकाि आबि सिससथा, नयायपररालीसग सिोकाि िाख न नागरिक समाि एरवम परबिरवगण, कानन, नयाय तथा ससदीय माममला मनतरालय, नपाल कानन आयोग, अदालतसमबि आमधकारिक रड यमनयनका परमतमनमध एरवम अनय कमणचािीहर, िाजष रय नयावयक परमतष ठान एरवम आरवशयकतानसाि अनय रवगण, समदाय/परमतमनमधहरसग अनतिविया/छलफल गिी सझारव एरवम पष ठपोषर मलन ि सात रवटा परदशहरमा उजललजखत मनकाय, ससथा एरवम पदामधकािी एरवम परबि वयजकत, कमणचािी तथा सरवााहीलगायतसग छलफल एरवम अनतिविया गिी िायसझारव नया पष ठपोषर मलन भन न समममतको मनरणयानसाि काठमाडौ उपतयका तथा सात परदशका वरवमभन न सथानहरमा समममतल छलफल एरवम अनतिविया कायणिम सञ चालन गिी िाय सझारव तथा पष ठपोषर मलन कायण गिको मथयो। अनतिविया एरवम छलफलमा सहभागीहरको नामारवली छलफल भएको सथान, मममतसमतको वरवसतत वरवरविर अनसचीमा समारवश गरिएको छ। परा त महततरवपरण पष ठपोषर एरवम िायसझारवहर मनकायगत ि वरवषयगत आधािमा दहायबमोजिम उललख गरिएको छिः-

सवरवधान ि कानन सशोधन समबनधमा परा त सझारवहर

अदालतमा िािनीमत हारवी ि िािनीमतको परभारव बढको भन न िनगनासो भएकोल समाधानका लामग ससदीय सनरवाइ परराली खािि गरिनपदणछ।

नयाय परशासन ऐनलगायतका ऐनहरमा समसामवयक सधाि हन आरवशयक छ।

सरवोचच अदालतका नयायाधीशहरबाट भएका अमनयममतता एरवम भरष टाचािको मनयनतररका लामग सरवोचच अदालतको परवण नयायाधीशको अधयकषतामा अमधकाि समपन न उचचसतिीय अनसनधान अमबडसमयानको छटट काननी सयनतर मनमाणर गनणपन।

| 60

३ रवषणभनदा कम क द ि ५ लाखभनदा कम िरिरवाना रवा २५ लाखभनदा कम मबगो भएका मददामा सरवोचच अदालतमा कन पमन अरवसथामा पनिारवदन नलागन गिी अमधकािकषतरको वरवषयमा नयाय परशासन ऐन, २०७३ मा सशोधन गनणपन।

सरवोचच ि उचच अदालतमा एक नयायाधीशबाट आदश हन गिको रवतणमान वयरवसथामा सधाि गिी सब आदशहर सयकत इिलासबाट हन वयरवसथा गरिनपन।

सामाजिक सिालमा वरवचािाधीन मददामा वयकत वरवचाि ि परशारित समाचािबाट नयाय समपादन कायणमा दबाब मसिणना हन भएकोल तथय ि परमारको वरवरवचना गनण नसकन अरवसथा िहन हदा यसता वटकावटपरी अदालतको अरवहलनाको वरवषयलाई काननी दायिामा लयाउनपन।

मददाको काम कािबाही ि मनरणय परवियामा परभारव पनण खोजन वयजकतलाई ममतयािसिह सिाय गन वयरवसथाका लामग कानन मनमाणर गनणपन।

अनसनधानमा परगमत भएको नदजखए वहिासतमा िाख न पाउन अरवमध थप गनण नसवकन गिी काननी वयरवसथा हनपन।

अदालतमा कायणित कमणचािीहरका लामग छटट सरवा, शतणसमबनधी ऐन ि कायणपरकमत अनसाि अमतरिकत भतताको वयरवसथा गरिएमा वरवकमत पमन िटन ि कायण ससकमतमा सधाि आउन दजखनछ।

जिलला अदालतमा एउट नयायाधीशलाई मददा जिममा लगाउन ि सरवोचच अदालतमा परधान नयायाधीशल ि उचच अदालतमा मखय नयायाधीशल पसी तोकन वयरवसथाका कािर मददामा मबचौमलयाल मददामा परभारव पान, साथ वरवकमत ि भरष टाचाि बढको छ।

जिलला अदालतमा एउट नयायाधीशलाई मददा जिममा रदन परिपाटीको अनतय ि सब अदालतमा सरवचामलत पसी परराली लाग गरिनपदणछ।

सिकािरवादी फौिदािी मददामा साकषीलाई रदईन भतता परहिी कायाणलयबाट सहिरपमा परा त नभएकोल सिकािी रवकील रवा अदालतबाट उपलबध हन वयरवसथा गरिनपन।

िािसरव नयायाधीकिरको सिचना नममलको हदा सिचनामा परिरवतणन गिी पदीय मयाणदा ममलाउनपन।

Police Investigation Bureau िसत Judicial Bureau खडा हनसकमा अमनयममतता अनसनधान गनण सहि हन।

रड यमनयनमाफण त कमणचािी परशासनमा िािनीमतक हसतकषप बढनका साथ काम छलन पररवजतत मौलाउद गएकाल रड यमनयनलाई मनयमन ि सीममत तलयाउनपन।

| 61

परण इिलास, सरव धामनक इिलासको सटटा ििी परथा लाग गिी मददा फरछयौट ि नयाय परा तीमा शीघरता लयाउनपन।

नयाय परिषदसग समबजनधत सझारवहर

नयाय परिषद मा नयायाधीशको बाहलय िहन गिी सिचना परिरवतणन गरिनपछण।

नयाय परिषदको सिचनामा परिरवतणन गिी परधान नयायाधीश, कानन मनतरी ि बािको परमतमनमध मातर िहन गरिनपदणछ।

कलजियम परराली अरवलमबन गनण पमन उपयकत हनछ।

नयाय परिषद मा उपयकत वयजकत सदसय बनाउनपछण। परिषदका सदसय मनषपकष, तटसथ ि कन पमन किाबाट परभावरवत नहन वकमसमको चयन गरिनपदणछ।

नयाय परिषदल गिका नयायाधीश मनयजकतका मसफारिस िािनीमतक परभारव ि भागबनडामा आधारित भएकोल वरवरवादिवहत हन सकको छ न। नयायाधीशको योगयता, कषमता, इमानदारितामामथ चौतफकी रपमा परश न उठको हदा िाय वयकत गनणसकन सकषम वयजकतलाई मनजश चत मापदणडका आधािमा मातर नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गरिनपदणछ।

नयाय परिषदल वरवरवारदत फ सलाको अधययन ि गिी समयमा न समाधान खोिी आफनो वियाशीलता बढाउनपदणछ।

उचच अदालत ि सरवोचच अदालतमा नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गदाण परधान नयायाधीशको पदलाई लजकषत गिी मनयजकतको मसफारिस गन पिमपिाल वरवकमत, वरवसङ गमत बढको छ।

उचच ि सरवोचच अदालतमा लोक सरवा आयोगको परमतसपधाणतमक पिीकषामा असफल वयजकतलाई नयायाधीश मनयजकत गरिदा सरवामा कायणित नयायाधीशलाई पीडाबोध भएको छ।

उचच अदालत ि जिलला अदालतमा नयायाधीश मनयजकत गदाण पिीकषा परराली अरवलमबन गिमा मनयजकतमा पािदजशणता आई सकषम वयजकत मातर नयायाधीश बन न सकदछन।

नयाय परिषदक पदामधकािीबाट नयायाधीशलाई मददा मसफारिस गन, भरष टाचािलाई परय रदन गिको भन न अरवसथाको अनत हनपदणछ।

उलटी पटकको िकडण िाखी सोही आधािमा दणड ि पिसकाि परराली अरवलमबन गरिनपदणछ।

नयायाधीश मनयजकत गदाण िन तहमा मनयजकत भएको हो तयही तहमा मातर िहन वयरवसथा गिमा वयरवसथापक कषमता अमभरववि हन।

नयाय परिषदको भममकालाई परभारवकािी बनाइनपदणछ। परतयक नयायाधीशल हिका मददाको सफटरवयि मनमाणर गिी कन उिि पिमा सफटरवयिमा भएको वरवरविरबाट तथय ि आदश तथा

| 62

फ सलाको परािमभीक छानमबन गन पिमत वरवकास गनण िरिी छ, अष रमलयाको सफटरवयि उपयकत हनसकछ।

नयायाधीश वरवरिका उििी समयम छानमबन ि मनरणय गिी िानकािी गिाउन पिमतको वरवकास गनणपन।

जिलला अदालतबाट भएका फ सला ि आदश उलटी भएमा उचच ि जिलला अदालतका फ सला आदशहरको अधययन गनण एक सरवतनतर समममत बनाई छानमबन गिी कानन वरवपरित गनलाई कािबाही गन गिी नयाय परिषद ऐनमा सशोधन गिमा ८०% वरवकमत, वरवसङ गमत ि अमनयममतता मनिाकिर हन।

नयायाधीशको सररवा १।१ रवषणमा हन उपयकत हन हदा सोहीअनसाि सररवा गरिनपदणछ।

सरवामभतर लामो समय योगदान गिका वयजकतलाई पाखा लगाएि अपरिपक क, कमनष ठ ि कानन वयरवसायमा सलगन न नभएकालाई नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गरिदा वरवकमत बढनका साथ सरवामभतरका वयजकतहरको मनोबल ि उतपरिरा िटन गएको हदा सरवामभतरका योगयता पगका वयजकतलाई सब अदालतका नयायाधीशमा सममानिनक रपमा नयायाधीश मनयकत गरिनपदणछ।

नयावयक सधािको परािमभ नततरव ि महानबाट गरिनपदणछ।

समारवजशताको नाममा ३ रवषण पगन वरवजततक नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गन पिमतल रवरिष ठहरको सरवा अरवमध न सवकन अरवसथा भएको हदा सधाि गरिनपन।

नयायाधीशहर भोि/पाटी खान िान पररवजततको अनतका लामग परभारवकािी अनगमन ि कािबाहीको परराली वरवकास गनणपदणछ।

नयाय परिषदलाई सरवचछ, सरवसथ ि पािदशी बनाउन सब तहमा सिोकािरवाला सजमममलत एउटा सथायी समममत बनाउनपछण।

कानन वयारवसायीबाट मनयकत नयायाधीशको कायणसमपादन परमत बाि सरवयम सनतष ट नभएकोल मनयजकतलाई सरवचछ, पािदशी बनाउन रवरिष ठ अमधरवकताको मापदणड िसत मापदणड बनाई कायाणनरवयन गरिनपछण।

नयायाधीश मनयजकत एरवम बढरवामा मवहला समारवजशता हनपछण।

नयायाधीश मनयजकतका लामग मसफारिस गन परयोिनका लामग िोष टि बनाउन, मापदणड तयाि गन, परसतावरवत नाम सारवणिमनक गिी िनताबाट अनमोदन गिाउन पिमतको वरवकास गनणपछण, योगय मधय योगयतम मनयजकत गनणपदणछ।

| 63

सामाजिक सिाल तथा पतरपमतरकामा आएका समाचािका आधािमा नयायाधीशको हमणत मलन कायण बनद गरिनपछण, कािबाही गोय तरिकाल गन पिमतको वरवकास गनणपदणछ।

नयायाधीशको समपजतत सारवणिमनक ि छानमबन गन पररालीको वरवकास गनणपदणछ।

नयाय परिषदका पदामधकािील सवरवधान ि काननमा भएको वयरवसथा कायाणनरवयनमा गिका कमीकमिोिी सधाि गदद सजचचनपन।

उििी पिपमछ मातर होइन, मनयममतरपमा नयायाधीशका फ सला अधययन गन ि मलयाङ कन गन पररवजततको वरवकास गरिनपछण।

नयायाधीश भरष टाचाििनय कायणमा सलगन भई कािबाही भएकोमा िनतालाई स-सजचत गिाउनपदणछ।

नयायाधीश मनयजकतमा कानन वयरवसायीको लामग मनजश चत परमतशत तोवकनपदणछ।

कानन वयरवसाय नगिी NGO/INGO मा काम गिकालाई नयायाधीश मनयजकत गरिदा कानन वयरवसायीको बइजित भएकोल मनयजकत गदाण वयरवसायमा सलगन भएकालाई मातर गरिनपन।

हाल, जिलला नयायाधीशमा कायणित नयायाशीशहरसग लोक सरवा आयोगको पिीकषा रदई असफल भएका कानन वयरवसायीहर सीध उचच अदालतको नयायाधीशमा मनयजकत हन ि १४/१५ रवषणसमम जिलला अदालतमा काम गिका जिलला नयायाधीशहर उचच अदालतमा मनयजकत नहन अरवसथाल गदाण जिलला नयायाधीशहरको उतपरिरा ि मनोबल मगिको छ। उचच अदालतमा नयायाधीश मनयजकत गदाण कही परमतशत पदमा पिीकषाबाट छनौट गन वयरवसथा हनपन।

कानन वयरवसायीबाट नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गदाण कानन वयरवसायमा लागका, मसमनयि कषमतारवान कानन वयरवसायी मधयबाट गरिनपछण। अमधरवकताको परमारपतर हन मातर नयायाधीश मनयजकतको योगयता बनाइन हद न। नयाय परिषदका सदसय ि नताका मानछ मातर नयायाधीशमा मनयजकत गन पररवजतत हटाउनपछण। यसता मनयजकतमा नपाल बाि एसोमसएसनल पमन पहल गनणपछण। नयायाधीशका लामग आरवशयक पन कन पमन कषमता नभएका वयजकतहर नयायाधीशमा मनयजकत हन न समसयाको िड हो।

नयाय परिषद ल मनयजकत, सररवा, कािबाही िसता कायण पािदशी, सरवचछ, मनषपकष ि वयरवजसथत ढिल गनण नसकदा वरवकमत वरवसङ गमत बढकाल नयाय परिषद को कामकािबाहीमा आमल परिरवतणनको खाचो छ। सिकषररवाद, नातारवाद ि कपारवादका कािर इमानदाि ि सकषम नयायाधीश कािबाहीमा पन ति रवइमानहरल छट पाईिहको हदा तयसतो अभयासको अनत हनपदणछ।

| 64

नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गन िममा किोडौ खचण गिका कािर खचण असलन भरष टाचाि गनण सरवाभावरवक हदा मनयजकतमा शिता कायम हनपदणछ।

कािर दखाउ आदश िािी नगिी अनतरिम आदश िािी गन नयायाधीश पमन छन मनयजकतम समसया छ।

नयायाधीश मनयजकतमा कानन वयरवसायी, सिकािी रवकील, कानन समह, नयाय समह ि नयायाधीशको समह बनाई परमतशत छट याई मनयजकत गरिनपन।

कािबाहीमा पिका नयायाधीशलाई ६ मवहना नयाय परिषद मा कािमा िाखि समसयाको समाधान हद न, सररवा सधािको उपाय नभएकोल गलती गनलाई कािबाही गनण सकनपछण।

कानन वयरवसायीबाट नयायाधीशमा मनयकत हदा वयापाि गन, वरवदयालयमा पढाउन होइन कानन वयरवसाय गिकालाई मनयकत गनणपन ि सरवामभतरका ि वयरवसायबाट आउनबीचको उमि समह ममलनगिी मनयकत गनणपन।

फ सलाको Jurimetrics अधययन गनणपदणछ।

मददाबाट कमाउन, नततरवलाई िकम बझाउन ि िािनीमत गनहर सरवोचच अदालतको नयायाधीशमा मनयजकत हन गिको दजखदा नयायाधीश मनयजकतमा शिताको आरवशयक छ।

परयात परमार हदा हद सफाइ रदन नयायाधीश िमत जिममरवाि हनपछण तयसिी न परयात परमार नहदा नहद पमन कसिदाि ठहि गन ि पपणकषको लामग परमारवरवना थनामा िाख न गिको पाइएकोल यसतो नयायाधीश मामथ पमन आरवशयक कािबाही हनपन, नयाय िोगाउनभनदा पमन िामगि िोगाउन िसतोसक अरवसथामा थनन पररवजतत बढदो छ। यसलाई समबजनधत मनकायल धयाय रदनपन।

नयाय सरवा आयोगसग समबजनधत सझारवहर

िजिसराि, सतदाि ि तहमसलदािको पदमा पदसथापन, सररवा गदाण अनभरव भएका ि सरवोचच अदालतमा २ रवषण बसका महाशाखा परमखलाई उचच अदालत ि उचच अदालतमा २ रवषण बसकालाई सरवोचच अदालतमा सररवा गन तथा एउट अदालतमा लामो समयसमम िहन वयरवसथाको अनत गिी मनयममत सररवा गरिनपन।

नयायाधीश सररवा हदा कमणचािीसमत तोकि आफसग सररवा गरिनपछण भनि ल िानको लामग दबाब ि परभारव पान गिको तथा मतन माफण त मबचौमलयाको भममका मनरवाणह गन गिको भन न किालाई नयाय सरवा आयोगल गमभीिताका साथ मलनपदणछ।

| 65

सथायी पदमा लोक सरवा आयोगमा सथायी पमतणका लामग माग नगिी किािमा कमणचािी मनयजकत गन पररवजतत बढद िादा वरवकमत वरवसङ गमत बढको हदा सथायी पमतणतफण समयमा न परविया नबढाउन पदामधकािीलाई कािबाहीको दायिामा लयाउनपछण।

सरवोचच अदालतसग समबजनधत सझारवहर

समसयाहर पवहलयाई समाधान खोजन अधययनदल बनाउन, परमतरवदनहर थनकयाउन ि पनछाउन गिका कािर परमतरवदनमा आएका सझारवहर कायाणनरवयन हन नसकको हदा सो पररवजततको अनत गिी परमतरवदनहर कायाणनरवयन गरिनपदछण।

परवण परमतरवदनहरको कायाणनयरवन ि नािो रपमा दजखएका अमनयममतता ि भरष टाचाि िोक न वियाशील हनपन।

Media Trial ल पािको असिको अधययन गिी उजचत वयरवसथापन गनण ि तलला अदालतहरमा फौिदािी नयायको कषतरमा दजखएको कमिोिी सधाि गनण वरवशष कायणिम लयाईनपदणछ। Media

Trial को आधािमा परभारवमा नपिी वरवरवक परयोग गिि फौिदािी मददामा नयाय मनिोपर गनण मनदशन िािी हनपदणछ।

मनयामक मनकाय ि पदामधकािीहर नसरीकन तलसमम सधाि हन नसकन हदा महानबाट न सधाि हनपदणछ। मनयामक मनकाय ि मनयजकत गन मनकाय एउट हनहद न।

पकषहरल अगामड न यो मददा फलानो इिलासमा पदद छ ि फ सला यसतो हद छ भन न ि सोही अनरप परिराम आउन गिकाल भरष टाचाि ि वरवकमत बढको छ। अधययन गिी कािबाहीको दायिामा लयाउनपदणछ।

जिलला अदालतमा शरदजख न एउट नयायाधीशलाई मददा जिममा लगाउन ि सरवोचच अदालतमा परधान नयायाधीश ि उचच अदालतमा मखय नयायाधीशको पसी तोकन वयरवसथाका कािर मददाको कािबाही ि नयाय समपादनमा वरवचलन ि भरष टाचाि बढकाल सो वयरवसथा अनत गरिनपदणछ।

किमलष टमा खलन पररवजतत िोक न सब अदालतमा सरवचामलत पसी पिमत अरवलमबन गनण उपयकत हन दजखनछ।

तारिख तथा सनरवाइको समय लजमबदा टाठाबाठाल सवरवधा ि असहाय सरवााहील दिःख पाएका छन, यसतफण सचत भई काम गनणपन आरवशयकता छ।

फ सला लखन कायण वढलो भएको हदा फ सला कायाणनरवयनमा करठनाइको जसथमत मसिणना भएकोल समयम फ सला तयािी कायण समपन न गनणपन दजखनछ।

| 66

रिट मनरवदन दताण/दिपीठ मददा सकाि गन कायण झनझवटलो बनद गएकोल समयम समबोधन हनपन दजखनछ।

रवरिठ कानन वयरवसायीलाई िमत पमन बहस गनण रदन ि कमनष ठलाई कम समय उपलबध गिाउन तथा िमत समय पमन बहस गनण रदन अरवसथाल मसिणना भएको अरवसथाको अनत गिी सब कानन वयरवसायी ि मददालाई समान वयरवहाि गरिनपदणछ।

कानन ि परमारको आधािमा मददाको परिरामको परवाणनमान गनणसवकन अरवसथा नदजखएको हदा तयसको अनत हनपन।

अनलाइनबाट मददा मनरवदन दताण गन, मददाको अरवसथा हनण पाउन, एस.एम.एस.बाट मददाको हिक कािबाहीको िानकािी पाउनसकन पिमत लाग गनणपन।

सरवोचच अदालतका नयायाधीशहरलाई वरवमभन न आयोग रवा समममतमा िाखि नयाय समपादनको समय खि फालन अरवसथाको अनत हनपन।

कमतपय नयायाधीशहर, कानन वयरवसायीहर, कमणचािीहर, परवण नयायाधीश एरवम कमणचािी, िािनीमतककमीहर ि पशरवि मबचौमलयाल काम गरििहका वयजकतहरल मबचौमलयाको माधयमबाट भरष टाचाि गरििहकाल सरवोचच अदालतल गमभीिरपमा मलई मनयनतरर गनण आरवशयक छ।

नयायाधीश सररवा हदा कमणचािीसमत तोकि आफसग सररवा गरिनपछण भनि ल िानको लामग दबाब ि परभारव पान गिको तथा मतन माफण त मबचौमलयाको भममका मनरवाणह गन गिको भन न किालाई सरवोचच अदालतल गमभीिताका साथ मलनपदणछ।

अदालतल समय वयरवसथापन गनण नसकदा अदालतका कामकािबाही समयमा हन नसकको हदा वयरवजसथत समय परमारी लाग ि अरवलमबन गनणपन।

अदालतका काम कािबाही टोकन पररालीमा आबि हनपन।

सचना तथा सहायता ककषमा मनष पकष ि सरवतनतर वयजकत समारवश यानल बनाई सरवापररवाह परभारवकािी बनाउनपन ि हतास मनजसथमतमा आएका सरवााहीलाई वरवनमरपरवणक वयरवहाि गिी सानतरवना रदनपन।

मयाद तामलमा अतयमधक वरवलमब हन गई नयाय समपादनमा परभारव पनणका साथ ििठगाना दखाउदासमत तामलदािल रवपतत तामल गरििहको हदा यसलाई वयरवजसथत बनाई कतणवयबाट वरवमख हन उपि कािबाही गन पिमतको वरवकास गनणपन।

ममलापतर गदाण फाटका कमणचािीहरल र.२,०००।- समम मलन गिका छन, मनयनतरर ि कािबाही पररालीको अरवलमबन गनणपन।

| 67

समपजतत िोक का िाख न पतर ि मममसल कागिात अदालत सरवयल लयाउन लगन परबनध गनणपनमा पकषल अमतरिकत िकम खचण गनणपिको छ, मनयनतरर हन आरवशयक छ।

सरवोचच अदालतमा समयमा इिलास नबसन ि कमतपय अदालतमा इिलास बसन समय मनजश चत रपमा मनधाणिर नहदा पकषल इिलासको पालो करििहनपन ि समय अनारवशयक रपमा वरवताउन पिको हदा इिलास बसन समय मनधाणिर गिी सोको कायाणनरवयन गनणपन।

फ सला अनसाि वफताण पाउनपन धिौटी वफताणका लामग लामो समय पखणनपन ि अमतरिकत िकम बहोनणपन अरवसथाको अनत हन आरवशयक छ।

सररवामा भनसन ि वरवभदको अरवसथा छ। सब कमणचािीलाई सब परकािका काम ि अदालतको अनभरव हन गिी मनजश चत मापदणडका आधािमा सररवा गनणपन दजखनछ।

भौमतक सामी/परवाणधाि तथा सरवािी साधनको परयोग समबनधमा मापदणड मनधाणिर नगिी वरवतिर गदाण वरवभदको अरवसथा छ, सपष ट मापदणड मनधाणिर गिी सोही आधािमा वयरवसाय गनणपदणछ।

एउटा कचणमािी लामो समय एउट कसीमा बसन, सररवा/बढरवा भएि आउदा पमन तयही कसी ि जिममरवािीमा बसन पररवजततल वरवकमत वरवसङ गमत बढको हदा तयसतो पररवजतत दोहरिन रदनहद न।

सरव धामनक इिलासको गठन, काम, कािबाही ि परभारवकारिताका बािमा पनिारवलोकन गरिनपदणछ।

सरवोचच ि उचच अदालत दब बाट जिलला अदालतको मनिीकषर गन दोहोिो मनिीकषर पररालीको अनत गरिनपदणछ।

वरवमनयोजित बिट खचणमा पािदजशणता ि अनपामतक मसिानत नअपनाउदा वरवततीय अनशासन कायम हनसकको छ न।

आचिर पालना भए, नभएको समबनधमा अनगमन गन, दणड ि पसकाि पररालीको वरवकास गन तथा परवण अधययन परमतरवदनहरको कायाणनरवयन गनण सवकएमा वरवकमत वरवसङ गमत धि हदसमम मनयनतरर हन दजखनछ।

पसी सची समनजश चत गिी मददा सनरवाइ गनणसकमा िनता/सरवााहील पाइिहको दिःख ह िान समा त हन ि सनरवाइ हन नसक कषमतपमतण रदन पिमतको वरवकास गनणपछण।

मददा पसीमा चढाउनका लामग र. ५००-१०००।- समम नरदई पसी चढद न भन न सरवााहीको गनासो समबोधन हन ि ठला िािनीमतजञबाट फ सलामा परभारव पछण भन न िनधािराको अनत हनपछण।

| 68

अदालतका उििी पवटका वयरवजसथत नभएकाल अनयाय पिको किा सहि दताण गिाउन नसकन अरवसथा हदा उििी पवटका वयरवजसथत बनाई पिका उििीहरको समयमा न समबोधन गिी िानकािी रदन पिमतको वरवकास गनणपन।

कसि ठहि भएको मददाको लगत अनय सिकािी कायाणलयहरमा समयमा न वरवतिर गनण नसककाल क द िरिरवाना असल गनण करठनाइ भइिहको हदा कसि ठहि भएका वयजकतको एकीन नाम, थि, रवतन परहिी तथा सरवा पररवाहसग समबजनधत अनय कायाणलयहरमा सकसमम चाडो उपलबध गिाउनपन।

साकषीहरलाई परमतरवादीहरतफण बाट डितरास, धाकधमकी रदन गिको कािर साकषीहरल रवासतवरवक किा भन न नसकन भएकाल साकषी सिकषर समबनधमा छटट मनदजशका बनाई कायाणनरवयन हनपन। साकषीको बकपतर तोवकएक रदन पराथममकतासाथ समपन न गनणपन दजखनछ।

चोिी लगायतका मददामा दशीको सामानहर अमभयोग दताण भएपमछ ततकाल न पीमडत रवा िाहिरवालालाई वफताण रदलाईरदन वयरवसथा गनण उपयकत हन।

सब अदालतहरमा Video Conference को माधयमबाट मयाद थप तथा बकपतरको कायण गनण सकमा सहिता आउन।

उपललो तहका कमणचािीबाट ऐन मनयमको बजखणलाप गिी उपतयकामा दशौ रवषण आफनो एउट मानछलाई िाख न ि उपतयका बावहिका कमणचािीलाई उपतयकामा काम गन अरवसिबाट रवजञ चत गरिएको हदा तयसतो पररवजततको अनत हनपन।

कमणचािीलाई ििपायक पदसथापन ि सररवा गन गरिएकाल मबचौमलयाको भममका मनरवाणह गरििहन हदा सधाि गिी ििपायक िाख न नहन।

नयावयक सरवाद कायणिममा िनपरमतमनमधहरल नयायाधीशसग फोटो जखचाएि िनतासग दलालीको काम गन गिको पाइएकोल मनयनतरर हन िरिी िहको।

बरि समसया ि धिौटी िकमको उजचत वयरवसथापन नहदा धि अमनयममतता बढको हदा बरि हन नरदनतफण ि धिौटी िकमको िकडण वयरवजसथमत गनतफण कदम चालनपन।

सनरवाइ गनण नसवकन/नभयाउन गिी पसी तोवकन हद न, पसी तोकका मददाको पसी सची समयम मनकालन ि सनरवाइ गनणसकमा िनवरवश रवास बढन िानछ।

अदालतमा लामो समय सथायी दरवनदी पमतण नगिी किािमा कमणचािी भनाण गदाण अदालतका नयायाधीश ि कमणचािीहरका नातदाि आफनतहरलाई भनाण गरिनछ। उनीहरमाफण त मददाका पकषसग बागमनि गनण सकन भएकाल किािमा कमणचािी भनाण गनण उपयकत हद न। अतयारवशयक भई किाि सरवामा कमणचािी मलनपिमा कमणचािी भनाणमा मनषपकषता कायम गरिनपछण।

| 69

सरवोचच अदालतबाट परमतपारदत नजििको पालनामा एकरपता दजखद न। कानन वयरवसायील परसतत गिका नजिि वकन उकत मददामा लाग हन सकद न भनी फ सलामा उललख गरिद न।

चक अनादि / ब वकि कसिको मददामा कानन ि मसिानतमा एकरपता नहदा नयाय पराज तमा अलमल भएको छ। अदालतमा मददा दताण गदाण िथा िमानत नरदई हद न। मददा जिति पमन नयाय नपाउन अरवसथा छ। अदालतल परमतरवादीबाट िथा िमानत सरवीकाि गिको समपजततबाट िरिरवाना असल गरिनछ ि पीमडतलाई िकम भिाउन नया िथा दखाउ भमननछ ,परमतरवारदको अको िथा न नभएको अरवसथामा पीमडतल िकम भिाई मलन सकद न। तसथण अदालतल िथा िमानत मलएको समपजततबाट पीमडतलाई मबगो भिाई रदन वयरवसथा हनपदणछ।

अदालतहरको अमभलख वयरवसथापन चसतदरसत नभएको कािर खोिको समयमा फ सलालगायतका मममसल कागिको नक कल परा त गनण करठनाइ पनण गएको अरवसथा छ।

अदालतमा वरवचािाधीन िहको मददामा परवण परधान नयायाधीश तथा नयायाधीशहरल सडक, मममडया ि सामाजिक सञ िालमा आफनो भनाइ िाख न ि दबाबमलक शवदहर परयोग गन गिको दजखदा यसता वयजकतहरउपि कािबाही हनपन।

फ सला ि आदश गरिसकपमछ सामाजिक सिालको माधयमबाट नयायाधीशहरल शयि गिी परचाि गन पररवजततलाई िोकनपन।

अपिाध अनसनधानसग समबजनधत सझारवहर

सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधान, भौमतक परमार सङकलन ि रव जञामनक पिीकषरतफण उनमख नभई पिमपिागत पिमतमा आधारित भएकोल रव जञामनक पिमत अरवलमबन गनणपन।

अनसनधान गन परहिी कायाणलय अदालतपरमत समत उततिदायी िहनपन ि अनसनधान कायणपरमत जचतत नबझमा सिकािी रवकील समकष उिि गनणसकन तथा सिकािी रवकीलल अनसनधानका समबनधमा मनदशन रदनसकन कानन परभारवकािी बनाउनपछण।

शकासपद वयजकतका वरवरि यथष ट परमार सलगन गिपमछ मातर पिाउ गन वयरवसथा गरिनपन।

जिलला परहिी कायाणलयबाट भई आएको अपिाध अनसनधान पररालीमा सधाि गिी दकष ि वरवजञ परहिी कमणचािी सजमममलत कनरीय अपिाध अनसनधान वरवभाग, परदश अपिाध अनसनधान वरवभाग ि जिलला अपिाध अनसनधान वरवभाग सथापना गनण उपयकत हन।

अनसनधान अमधकािील परश न नसोधी, थाहा िानकािी नरदई बयान लजखरदन, पीमडत/िाहिरवालाल भनभनदा फिक बहोिा लजखरदन, आरवशयकतानसाि फकाएि ि डि दखाएि आफ अनकल बयान/कागि गिाउन गिकोल मनषपकषता हन नसकको अरवसथा छ।

| 70

सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधान ि अमभयोिन पररालीमा वयापक सधािको आरवशयक छ। दताण गनणनपन ि नचलन नचलाउनपन मददा पमन चलाई िनतालाई दिःख रदइएको छ।

परहिी ि सिकािी रवकीलल सयकतरपमा मददाको अनसनधान गन पिमत न उपयकत भएकाल सो पिमतको कायाणनरवयन गरिनपन काननी सधािका लामग पहल गनणपन।

अपिाध अनसनधानका मसलमसलामा अदालतबाट Call Details मछटो छरितो तरिकाल परा त गन समबनधमा कायणवरवमध बनाई कायाणनरवयन गनणपन।

अनसनधान पिमत वफतलो हन, सिकािी रवकील ि परहिीलाई मनयमन गन सयनतरको अभारव भएकाल सिकािरवादी फौिदािी मददामा चलखल हन ि असफल दि बढी भएकाल अनसनधान पिमतलाई रव जञामनक बनाई मनयमन गन सयनतर मनमाणर गरिनपन।

परहिील कानन वयरवसायीको नाम तोकि मसफारिस गन गिकाल सीममत कानन वयरवसायी दलाल बन न पगकाछन, परहिीमामथ मनगिानी ि कािबाहीको आरवशयकता छ।

परहिील रवलिफती सावरवमत बयान गिाउन गिकाल सरवचछा वरवरि बयान गिाउन नहन भन न सरव धामनक/मौमलक हकको उललङघन भएको छ।

सिकािरवादी मददाको अनसनधान कमिोि पान अनसनधानकताणको परिपाटीको अनत गनणपन दजखनछ भन वरवपरित बकपतर गन साकषीलाई कािबाही गरिनपदणछ।

परमतरवादीहरको सपष ट रवतन, पवहचान, उमि ि अनय वरवरविर नखलाई अमभयोिन परसतारव गन गिकाल पिाउमा पिी कािबाही हन नसकन अरवसथा छ।

सिकािी रवकीलको िोहरविमा परमतरवादीको बयान नहदा डितरास धमकीबाट परभावरवत हन भएकाल सिकािी रवकीलको िोहरविमा बयान गिाउन पिमतको वरवकास गरिनपदणछ।

परहिील ततकाल िटनाको बसतजसथमत मलयाङकन गदद न, वढलो गिी अजनतममा गछण। लापिरवाहीका कािर परमार नाश हन समभारवना हनछ। यसलाई समाधान कसिी गन उपायहर अरवलमबन गरिनपदणछ। अनसनधानकताण तामलम परा त नहन पमन वरवसङ गमतका कािर हन। पिमत रठक छ,

वयरवसथापन िामरो भएन। पीमडत पकषल सचना पाउन गाहरो छ।

अदालतबाट िािी भएका पिाउ पिी तथा मयादहर समयमा तामल नगरिरदन गिका कािर मददाको कािबाही परविया लजमबन गएको हदा समयम तामल गनणपन दजखनछ।

लाग औषधलगायतका मददाहरमा परहिीबाट पिीकषर परमतरवदन वढलो परा त हन गिकोल मददाको कािबाही वकनािामा वढलाइ हन गिको छ। काठमानडौमा मातर िहको परहिी परयोगशाला कषतरीय

| 71

सतिमा पमन वरवसताि गरिनपछण। हालका लामग काठमानडौमा िहको कनरीय परहिी परयोगशालाबाट सोझ अदालतको Email ID मा पिीकषर परमतरवदन पठाउन वयरवसथा गरिनपछण।

गाउमा झजणडएि मिको रवा अनय िटनाबाट मिको वयजकतको लाश परहिील सिकािी खचणमा असपतालमा लयाउनपनमा पीमडत पकषल न खचण वयहोनण पिको छ। असपतालमा पोष टमाटणम गदाण लागन खचण पमन पीमडतल न मतनणपन हदा पीमडतल झन अनयायको अनभमत गदणछ।

अनसनधानकताणबाट पस भएको दशीपरमार सिकािी रवकील कायाणलयबाट नष ट गिी लोप गन गिको जसथमतल सिकािरवादी मददा कमिोि भएका छन, तयसतालाई कािबाहीको दायिामा लयाउनपदणछ।

सिकाि रवादी मददामा िािनीमतक दबाब आउन गिक, अनसनधान अमधकािी दकष नहन ि सिकािी रवकीलल उजचत मनदशन रदन नसकको तथा रदइएका मनदशन पमन परहिील परिपालना नगन जसथमत िहको।

सिकािी साकषी (अनसनधानमा बजझएका, िाहिरवालालगायतका वयजकत) हरको झठठा बहोिा लखाउन ि झठो बकन दबाब रदन गिकोल यसलाई मनयनतरर गनणपन।

अमभयोिनसग समबजनधत सझारवहर

मखय कसिदािउपि अमभयोग नमलई अनय कसिदािउपि अमभयोग लगाउन, सानो कसिमा ठलो अमभयोग लगाउन, मददा न नचलाउनपन अरवसथामा समत मददा चलाउन परिपाटील फौिदािी नयाय पररालीमामथ परहाि भएकाल यसतो परिपाटीको अनत गरिनपन।

सिकािी पकषका साकषीलाई रदइन द मनक भरमर भतता िकम परहिील नभ सिकािी रवकील माफण त उपलबध गिाउन वयरवसथा हनपछण।

इिलास ि मददा हिि पसी सथगन गन अभयासको अनत गरिनपदणछ।

इचछा वरवपरित बयान/बकपतर गन कायणका लामग सिकािी रवकीलबाट दबाब आउन गिकाल तयसको खोिनी गिी कािबाही हनपदणछ। परहिील गिको अनसनधान ि अमभयोग परसतारवमा सिकािी रवकीलल मलयाङकन नगिी सवहछाप गन पिमपिाल सिकािरवादी मददाहर वफतलो बन न पगका छन। सिकािी रवकीलको भममका परभारवकािी हनपदणछ।

परहिील वयजकतको ह मसयत, आमथणक अरवसथा हिी मददाको अनसनधान गन ि सिकािी रवकीलल पमन तयस गिी अमभयोग पतर तयाि पािी अदालतमा पस गन परिपाटी िहको दजखनछ। तयसतफण समबजनधत मनकायहरल धयान रदनपछण।

| 72

अनसनधानकताण, अमभयोिनकताण ि नयायाधीशल आपसमा ममलि फौिदािी मददा कमिोि बनाई नयाय मान गिका हदा पवहचान गिी समबजनधत मनकायबाट कािबाही गरिनपन।

िाहिी दताण भएसग परहिी ि सिकािी रवकील ममली मददा कमिोि बनाउन कायणमा सविय भई वरवकमतको शररवात गन गिकाल तयसतो अरवसथाको अनत हनपन।

समयमा पनिारवदनको मयाद नबझन, बकपतर ि बहसमा उपजसथत नहन, अनसनधानका लामग आरवशयक/उजचत मनदशन नरदन अरवसथाको मलयाङकन गिी सधाि गरिनपन।

कमतपय सिकािी रवकील कायाणलयमा वरवहानदजख बलकीसमम मामनसहरको िमिट गिाई अनारवशयक मभडभाड ि मददाको किा गिी सवटि गन गिको भन न सझारव परा त भएको हदा तयसको अधययन अनसनधान गिी कािबाहीको दायिामा लयाउनपन।

सिकािी साकषीहरलाई झठो बकन परोतसाहन गिको दजखएकोल सतय बहोिा बकन परोतसाहन गनणपन ि झठो बकन परोतसाहन गन उपि कािबाही हनपन।

रवयसक नभएको वयजकतलाई पमन रवयसकको कोटीमा िाखी अमभयोिन गन गिको दजखएकोल सब परमतरवादीहरको उमि खलन आमधकािीक कागि अमनरवायण रपमा समारवश गिी अमभयोिन गनणपन।

नपाल बाि एसोमसएसनसग समबजनधत सझारवहर

नपाल बाि एसोमसएसनल परभारवकािी भममका खलन नसकका कािर भरष टाचाि बढको भन न हदा बािको परभारवकािी भममका अपजकषत छ।

कानन वयरवसायीको पशागत आचािसवहताको परभाकािी कायाणनरवयन भए, नभएको अनगमन गरिनपदणछ।

मददा सथगन गन समबनधमा भएको काननी वयरवसथाको परण परिपालना हनपन।

कानन वयरवसायीहरल पमन आफनो पशागत आचािसवहताको पालना गनणपन ि आचािसवहता पालना भए, नभएको अनगमन गिी उललङघन गनलाई काननी कािबाही गरिनपन।

नपाल बाि एसोमसएसनल Watch Dog को भममका ि पशागत पिमत मनमाणरमा धयान रदनको सटटा नयायाधीश मनयजकतमा आफनो धयान कजनरत गिकाल बािमा शिीकिरको आरवशयकता छ।

कानन वयरवसायीको पारिममक मनधाणिर नहदा ि मलएको पारिममकको िमसद नरदन तथा मनोमानी ढिल पारिममक मलन गिकाल योगयता, कषमता ि वरवशषजञताको आधािमा पारिममक मनधाणिर हनपन। काननदवािा न कानन वयरवसायीको कामको शलक मनधाणिर गरिनपन।

| 73

कानन वयरवसायील सरवय मनषधाजञालगायतका मददा दताण गन ि फ सला गिाउन वढलाइ गन गिको अरवसथा हदा अनसनधान गिी यसता पररवजततको मनयनतरर गनणपन।

िािसरवका नाममा कानन वयरवसायील प सा मलन गिका छन, बाि एसोमसएसन सरवदनशील हनपन दजखनछ।

कानन वयरवसायील पारिममक मलदा िमसद रदन रवा बवकि पररालीमाफण त गिाउन पररालीको वरवकास गिमा वरवकमत धि मनयनतरर हन सकदछ।

कानन वयरवसायील अनारवशयक समाचाि पतरपमतरकामा रदन गिको ि बािल कानन वयरवसायीको सिकषर गरिरदएकाल परिजसथमत थप िवटल बनको छ।

कमतपय कानन वयरवसायीहर अन मतक ि ग िकाननी वरवषयमा पमन अदालत आएि अठिो अरवसथा मसिणना भएको छ।

अदालत ि बािबीचको समबनध समधि हन सकमा ि बािल कानन वयरवसायीको नालीबली िाखमा अमनयममतताहर धि हदसमम मनयनतरर हन सकछन।

कही कानन वयरवसायीहरल नयायाधीशको नाममा िकम मलन गिका ि र.१००।- लागनमा दसति र.५,०००।- समम मलन गिका कमतपयल मबचौमलयाको भममका मनरवाणह गिका कािर वरवकमत बढको तथा िनवरवश रवास िटको अरवसथा छ, नपाल बाि ि बाि काउजनसलल पमन मनगिानी सयनतर बनाउनपदणछ।

नपाल बाि एशोमसयसन ि सब बाि इकाइहर सकषम, परभारवकािी ि इमानदाि हनपदणछ।

बहस नभए पमन/मददा सथमगत भए पमन कानन वयरवसायीको पारिममक रदनपन भएकाल नयाय महगो भएको छ, यसको मनयमन हनपन।

कानन वयरवसायलाई किको दायिामा नलयाइएको ि कानन वयरवसायील मलन शलकमा पमन एकरपता नभएकोल तयसतफण पहल गरिनपन।

फाट रवा शाखाको नाममा यमत चावहनछ भनी सरवााहीसग िकम मलन, मममसलको अधययन नगन, अनयाय प‍ यो भनी बहस गन, हािमा अको पकषल बढी रदएि भयाएछ भन न कमतपय कानन वयरवसायीको चरितरमा शिताको आरवशयक छ, कािबाही पररालीको वरवकास गनणपदणछ।

कानन वयरवसायीहर एउटा इिलासमा बहस गन ि अको इिलासमा मददा सथगन गन गछणन। अनारवशयक सथगनको मनयनतरर हनपदणछ।

| 74

नपाल बाि काउजनसलसग समबजनधत सझारवहर:

नक कल मलदा र.२००।- ल हन कामका लामग कानन वयरवसायील र.५,०००।- समम मलन गिको छ, कानन वयरवसायी परिषद ि बाि एसोमसएसनल अनसनधान गिी कािबाही गनणपन आरवशयकता छ।

नपाल बाि काउजनसल वियाशील भ गलती गन कानन वयरवसाहीलाई कािबाही गनण सक मबचौमलया कानन वयरवसायी ि वरवकमत मनयनतरर हन सकछ।

कानन वयरवसायीको आचािसवहताको पालनामा परभारवकारिता लयाउनपन ि उललङघन गनलाई कािबाहीको दायिामा लयाउनपन।

नपाल बाि काउजनसलल पमन सकषम मनगिानी सयनतर बनाउनपदणछ।

कमतपय कानन वयरवसायीहर मबचौमलया, दलालीतफण लागन गिकोल यसता कानन वयरवसायीलाई कािबाही गनणपन।

नपाल परस काउजनसलसग समबजनधत सझारवहरिः

पतरकािहरको आचािसवहताको पालना गदद एउटा तथय भएको मददामा तथयको आमधकारिक िानकािी नमलई दजष टकोर ि सनको आधािमा किा गन ि समाचाि समपरषर गन पररवजतत िमशिः बढद गएकाल मनयनतरर हन आरवशयक छ।

अदालतका सचना/समचािहर सङकलन गनण रवरिष ठ, समझदाि मानछ नपठाई नया पतरकािलाई पठाउन गिकाल कही समसया आएको छ, एउटा सयनतर बनाई मनयनतरर गनण िरिी छ।

अदालतमा वरवचािाधीन मददाको वरवषयमा समाचाि परकाशन गदाण मनजश चत सीमामभतर बसि सनतमलत ि तथयपिक तथा आमधकारिक समाचाि परकाशन गनणपदणछ।

दताण नभएका अनलाइन समचाि माधयमहर बनद गन काम परस काउनसीलल गिमा गलत समाचाि िमशिः मनयनतरर हद िानछन।

परश काउजनसल आचािसवहता 2076 को पालना भए नभएको अनगमन गिि उललङघन गनलाई कािबाही गरिनपदणछ।

सामाजिक सञ िाललाई अनगमन ि कािबाही गन अमधकाि नभएकाल ऐन/मनयम/मनदजशका बनाउन आरवशयक दजखदा नपाल सिकाि समकष पहल गनणपन आरवशयकता छ।

ममडया रायलका कािर नयायाधीशल वरवरवक परयोग गनण नपाएको हदा ममडया रायललाई मनयमन गनण आरवशयक कानन तिणमा गनणपन दजखनछ।

| 75

मबचौमलयाको रपमा काम गन वयजकत ि वियाकपालको समबनधमा

कमतपय नयायाधीशका नातदािहरल मददाको वकनबच गछणन भन न चचाण हन गिकाल खोिमबन हनपदणछ।

कमतपय नयायाधीशहरल न सरवािी मबचौमलया मनयजकत गिका छन भन न समनएकाल खोिमबन हनपदणछ।

कमतपय नयायाधीश ि कानन वयरवसायी सरवय पमन मबचौमलया छन, सकषम अधययन गरिनपन।

मबचौमलयालाई अदालत पररवशमा िोक लगाउन ि सरवााहीको सहिताका लामग परिचयपतर ि पोशाक सवहतको सरवयसरवी कमणचािी खटाउन उपयकत हन।

कािागािबाट पमन प सा चावहनछ, मानछ छटाइरदनछौ भन न गिको पाइएको हदा गमभीितापरवणक अनसानधान गिी कािबाहीको दायिामा लयाउनपन।

लखनदासल र.२५ लाख नगद रदएमा मददा ममलाईरदनछौ भनका उदाहिरहर छन।

पवहचान भएका मबचौमलयाको नाम ि वरवरविर सारवणिमनक गरिएमा वरवकमत मनयनतरर हनसकन दजखनछ।

नयायपामलका वरवसङ गमतमकत छ, नयाय हनछ भन न किाको वरवश रवास ि अनभमत रदलाउन सकनपदणछ।

जचया पसलमा समत अदालतमा मबचौमलयाको परभारव छ भन न चचाण हनछ, अनसनधान िरिी छ।

मबचौमलया मनयनतररका लामग एउटा सिचनाको मनमाणर गनण आरवशयक छ।

मबचौमलयाहरल परमतरवादीसग आमथणक लाभ मलई पीमडत ि साकषीलाई परमतकल (Hostile) बकपतर गिाउन पररवजतत दजखदा तयसता वयजकतको पवहचान गिी मनयनतरर गनणपन।

मबचौमलयाको रपमा कानन वयरवसायी, लखनदास, सरवा मनरवतत कमणचािी, बािका पदामधकािील कायण गिका भए पमन कानन वयरवसायी मखय मबचौमलयाको भममकामा छन, मनयनतरर हन सयनतरको वरवकास गनणपन।

कानन वयरवसायीको सहि पहच नयायालयमा िहकाल परमख मबचौमलयाको भममकामा कानन वयरवसायी न िहकाल पवहचान गिी कािबाही गरिनपन।

सथानीय कमणचािी, नयायाधीश ि कमतपय कानन वयरवसायी न मबचौमलयाको मखय भममकामा िहकाल सथानीय कमणचािी ि नयायाधीश िाख न नहन।

| 76

पतरकाि, िािनीमतकमी, एनजिओकमी, समािसरवील मबचौमलयाको काम गरििहका हनछन। मतनीहरल नयायाधीशसग मसध भटिाट गनणबाट िोकनपछण।

मबचौमलयाल प सा खाईरदन मददामा सफाइ पाए पमन प सा खचण गिि मददा जितको भन न भरामक/गलत सनदश गइिहकाल सनदशमलक कायणिम सञ चालन गनणपन भएको।

परहिी कमणचािी, कानन वयरवसायी, िथा िमानतका दलाल लगायतल मबचौमलयाको भममका खलको दजखदा पवहचान गिी मनयनतरर ि कािबाहीको परराली बसाउनपदणछ।

गाउििका टाठाबाठाल लागन भनदा बढी िकम मलन गिका कािर अदालतको छवरव मबको छ, पवहचान गिी कािबाही गनण सकनपछण।

नयायाधीश एरवम कमणचािीहरलाई सामवहक आरवासको वयरवसथा गिी मबचौमलयाको पररवश मनयनतरर गरिनपदणछ।

काननी सहायता समबनधमा

मनिःशलक काननी सहायता/रव तमनक कानन वयरवसायीबाट परदान गरिन सरवाको बािमा समदायसतिमा सचना समपरषर गनण सकमा वरवपन न ि असकषम पकषको नयायमा पहच अमभरववि हन दजखनछ।

रव तमनक कानन वयरवसायीको सरवा बहसमा मातर सीममत भएको ि परोरवोनो सरवा परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन हन नसककाल दरव को सकषम मनगिानी परभारवकािी रपमा गनण सवकएमा अमनयममतता, वरवसङ गमत कम हन।

बढी मददा हन अदालतहरमा २ िना रव तमनक कानन वयरवसायीको वयरवसथा गनणसकमा नयायमा पहच अमभरववि हन दजखनछ।

अदालतबाट पररवाह हन रव तमनक रवकीलको सरवा लजकषत रवगणसमम पगन नसकको हदा तयसको परभारवकािी कायाणनरवयन हनपदणछ।

काननी सहायता वरवमभन न मनकायबाट रदन गरिएकोल यसलाई एकदवाि पररालीमाफण त उपलबध गिाउनपन।

वरववरवधिः

आफ बहाल हदासमम वरवकमत, वरवसङ गमत ि भरष टाचाि नदख न, अरवकाश भएपश चात भरष टाचाि मबचौमलया छ भन न पररवजततको अनत गिी आफ नततरवमा रवहाल छद वरवकमत, वरवसङ गमत ि भरष टाचाि िोकन ि मबचौमलया मनयनतरर गन योिना बनाउनपदणछ।

| 77

पकषल भोमल यो मददा यो इिलासमा पछण, यसतो फ सला आउछ, छोटो बहस गिीरदन प‍ यो भन न आउछन, तयसत नमतिा आउछ। यसतो वरवषयलाई गमभीि रपमा हरिनपदणछ।

नयायको मसलमसलामा फ सला गनणभनदा मलममलाप पिमतमा िोड रदन उपयकत हन।

नयायाधीश तथा सब कमणचािीहरलाई सरवासथय, जशकषा, िीरवनयापनलगायतका किाहरको वयरवसथापन गनणपगन तलब भतता ि एउट कमपाउनड आरवास सवरवधाको वयरवसथा गनण सकमा वरवकमत वरवसङ गमत कम हन।

कमणचािीहरलाई मनयममत रपमा वयरवहाि ि आचिरका समबनधमा परजशकषर रदलाई वयरवहाि आचिरमा सधाि लयाउन ि एकल अकाणको अनगमन गनणसकन पिमतको वरवकास गनणपन।

नयावयक काम कािबाहीमा सचना परवरवमधको परयोग गिी सशासन ि पािदजशणता कायम गनणपन, यसका लामग मस.मस.वट.भीबाट मनगिानी गन, इमलबाट पमन गनासा मलन सवकन ि दताण गनण पाउन वयरवसथा गनणपन दजखनछ।

अदालतका कमणचािीहरको परतयक ६ मवहनामा आनतरिक फाट सररवा गनतफण धयान रदनपन।

नयायाधीशहरलाई कायाणलय सहयोगी बसन कोठा, खानाको वयरवसथा, फमनणचिलगायतका सामानको वयरवसथापनका लामग एकमष ट िकम उपलबध गिाउनपन।

सरवोचच अदालत ि उचच अदालतमा वरवपकषी/झगमडया जझकाउन आदश गन नयायाधीशल मददा नहन पिमत हटाइनपदणछ।

लगाताि सनरवाइ हन भनी काननमा उललख भएका मददाहरको सनरवाइ सोहीबमोजिम भइिहको नदजखदा साकषीलाई परभावरवत पान ि (Hostile) परमतकल बयान रदन हन पररवजतत बढद गईिहको दजखदा परहिी, अदालत, कानन वयरवसायी, पीमडत सब ल यसको पालना गनणपन।

नयाय परशासन ऐन, २०७३ को दफा ५ मा भएको मनिीकषरसमबनधी वयरवसथा औपचारिकतामा मातर सीममत निाखी दकष, आचिरयकत ि इमानदाि कमणचािी समारवश रवहतति मनिीकषर गनणपन, मनिीकषरमा रदइएका मनदशनहरको कायाणनरवयन भए, नभएको अनगमन गन ि कायाणनरवयन नगन पदामधकािीलाई कािबाही गन तथा मनिीकषर गन अदालतल न रवसोरवासलगायतका सब परबनध ममलाउनपन।

कािागािबाट पीडकका मानछ ि परहिीबाट पमन पीमडत ि पीडकको मानछलाई धमकी आउन ि परभारव पान गिकाल नयायमा असि पिको महशस भएकाल तयसतो अरवसथाको अनत हनपन।

| 78

बझनपन परमार ि जझकाउनपन परमार एक पटक नजझकाई पटक-पटक जझकाउन गिका कािर मददा लजमबन गएको ि २-३ रवषण भईसकदा पमन कन कािबाही नभइिहको तथा क भएको हो भनी कमणचािील िानकािीसमत नगिाउन हदा पकषलाई धि असि पिको छ।

ममट द िि, िमडमसयल आउटरिच कायणिमलाई परभारवकािी बनाई सचना समपरषरमाफण त सरवााहीलाई सनतष टी रदलाउन वियाशील हनपन।

सरवाको वरवजशष टीकिरको मानयताका आधािमा नयावयक ि परशासमनक सरवा छट याउनपछण।

परधान नयायाधीश, मखय नयायाधीश ि १ न. जिलला नयायाधीश (महान न ) सफा हनपन ि भममका परभारवकािी हनपन।

नयाय परिषद मा कायणकािीको हसतकषप दजखएकाल सवरवधान सशोधन गिी नयायपामलकाको रवचणसरव हन ढिल परिषदको सिचना मनमाणर गनण आरवशयक छ।

साकषीहरको बकपतर अदालतमा समयमा नहन भएकाल अनारवश यक दिःख पाइनछ भन न डिल साकषी तथा िोहरविमा बसन इनकाि गिको पाइदा साकषीको बकपतर गन कामलाई पराथममकतासाथ समयमा न समपन न गनणपन।

िरवििसती किरी लगायतका मददामा कषमतपमतण भिाईरदन गिी भएका अदालतका फ सला कायाणनरवयन हन नसकदा नयायको अनभमत हनसकको नहदा कषमतपमतणसमबनधी फ सला परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गरिनपन।

उचच अदालतबाट कसिबाट सफाइ पाए पमन समयमा लगतकटटाको पतराचाि नहदा परहिी पिाउ गनण ििमा आउछन, समयमा न पतराचाि गरिनपन।

पकषको हाउभाउ, ररवारवासीबाट इिलास परभावरवत भएि आदश/फ सला गन गिमा नयाय नपन हदा तयसतो किाबाट इिलास परभावरवत हनहद न।

मलममलाप पिमतलाई बढारवा नरददा पारिरवारिक वरवरवादहरल उजचत समाधान पाउन नसककाल मलममलाप पिमतलाई बढारवा रदनपन।

फ सला लखनलाई मछटो छरितो ि सतिीय बनाउन मददा पसीमा चढन अगारव वफिाद परमतउततिलगायत मममसल सलगन समपरण कागिको वटपोट तयाि गरिनपछण। नयायाधीशल फ सला लखन कायणलाई पराथममकता रदनपछण।

कमणचािीमा दणडको भय ि पिसकािको अपकषा नभएको कािर वरवकमत मौलाएको हदा दणड ि पिसकाि परराली वयरवजसथत ि मनयममत ढिल सञ चालन गनणपन।

| 79

(Medical एरवम Vicera Report) ममडकल एरवम मभसिा परमतरवदन समयम नआउन गिकाल शीघर सनरवाइमा अरविोध हन पगकाल तयसता रिपोटण ि मममसल परमारहर समयम उपलबध हन वयरवसथाका लामग समनरवय ि सहकायणको खाचो छ।

फ सला कायाणनरवयन पकष कमिोि भएकाल सरवााहील नयायको अनभमत गनण पाएका छ न। फ सला कायाणनरवयनलाई पराथममकतामा िाजखनपदणछ।

किािमा कमणचािी मलन परिपाटील अदालतमा वरवकमत बढको हदा सो किा मनयनतरर हनपन।

| 80

परिचछद - चाि

नयावयक सदाचाि ि नयावयक सशासन

वरवषय पररवश

सामाजिक समझौताका आधािमा नागरिकहरल आफना हक अमधकाि सिकषरका लामग आफमा मनवहत सारवणभौममक अमधकाि िाजयमा हसतानतिर गिको वरवश रवास गरिनछ। िाजय वरवना समाि, अमनयजनतरत, अवयरवजसथत, असगरठत हनछ। िाजयल परमतसपधी सरवाथणहरकाबीच उपयकत सनतलन कायम िाख दछ। नागरिकको रव यजकतक सरवतनतरता ि समपजततको सिकषर तथा समािमा शाजनत सिकषा एरवम अमनचयन कायम गनण नागरिकहरको बीचबाट सिकािको मनमाणर गरिएको हनछ। सवरवधानल नागरिक ि िाजय बीचको समबनधलाई परिभावषत तथा सथावपत गदणछ19 भन तयसतो समबनध मनयममत, वयरवजसथत ि सञ चालन गन कायण सिकािल गदणछ। नयायपरण समाि मनमाणर गन िाजयको दावयतरव पिा गन उददशयकासाथ मानरव सभयताको वरवकासदजख न िाजय, सिकाि तथा शासन पररालीहरको अभयास हद आएको पाइनछ।

िाजय शजकतलाई वयरवसथावपका, कायणपामलका ि नयायपामलकामा वरवभािन गिी नागरिक हक वहतको सिकषरका लामग परयोग गन गरिनछ। ति नागरिकको हक वहतको सिकषर तथा िाजयशजकतको परयोगका समबनधमा सिकािहर अनदाि दजखएकाल सिकाि नभई नहन खिारवी (Necessary evil) को रपमा मलन गरिनछ। िाजयको यस खिाब तततरवको नयनीकिर गनण सवरवधानरवादको मसिानत अनतगणत वरवमभन न मानयताहर20 वरवकास भएको पाइनछ। िाजयका अिहरको समबनधलाई मनयममत तथा नागरिकका हक अमधकािको सिकषरका लामग शजकतको पथकीकिर तथा मनयनतरर ि सनतलनको मसिानतका आधािमा िाजय शजकतलाई वयरवसथावपका, कायणपामलका ि नयायपामलकामा वरवभािन गिी िरवाफदही तथा सीममत सिकािको मानयतालाई आतमसात गिको पाइनछ।

४.१ नयावयक सशासन ि सदाचािका आधािभत पकषहर

लोकताजनतरक शासनपररालीको आधािसतमभको रपमा नयावयक सशासन ि नयावयक सदाचािलाई मलन गरिनछ। लोकतनतर, काननको शासन ि नयावयक सशासनको परभारवकारिताको लामग नयावयक सदाचाि ि इमानदारितालाई मखय आधाि मामननछ। सरवतनतर, सकषम, सरवचछ ि सरवायतत नयायपामलका लगायत वरवमभन न सिचना ि सयनतरहरलाई नयावयक सदाचािका सतमभहरको रपमा मलन गरिनछ।

19 सवरवधान भन नाल िाजय परराली तथा सिकािको गठन ि सञचालन गन मनयमहरको समहलाई िनाउदछ। सवरवधानल िाजयका अगहरको सथापना, मतनीहरको अमधकाि ि कायणकषतरहरको मनधाणिर, िाजयका अगहरको अनतिसमबनध ि िाजय तथा नागरिक मबचको समबनधलाई परिभावषत गदणछ। सवरवधानल िाजयका तीन अग कायणपामलका, वयरवसथावपका ि नयायपामलका मबचको शजकतको बाडफाड मनयनतरर ि सनतलन िाख द िाजय ि नागरिकमबचको समबनध सथावपत गनणको लामग नागरिक तथा िाजयका अमधकाि, काम कतणवय ि दावयतरव परिभाषा गिको हनछ।

20 मलजखत सवरवधान, शजकत पथकीकिर ि शजकत सनतलन, मौमलक अमधकाि, काननको शासन, सरवतनतर नयायपामलका, नयावयक पनिारवलोकन, आरवमधक मनरवाणचन, सशासन, सरवतनतर सरव धामनक मनकाय आरद।

| 81

उचचसतिका न मतक मलय मानयता ि सो अनरपको वयरवहािलाई नयावयक सदाचाि भमननछ। नयावयक सदाचािल नयावयक सशासनको अमतरिकत वरवकमत तथा वरवसगत वरवहीन नयायपामलकाको परिकलपना गिको हनछ। तयस ल नयावयक सशासन ि सदाचािको वरवषयलाई पिमत, परराली तथा ससथागत उपलजबधलगायत समतामा हनणपन हनछ। नयावयक सदाचाि ि सशासन आधािभत पकषहरको समबनधमा मनमनबमोजिम चचाण गरिएको छ।

४.१.१ सरवतनतर नयायपामलका

आधमनक लोकताजनतरक शासन पररालीमा सरवतनतर नयायपामलकासमबनधी वयरवसथालाई नयनतम शतणको रपमा मलन गरिनछ। मानरव अमधकािको वरवशववयापी िोषरा पतरल सवरवधान एरवम काननदवािा परदतत नागरिक अमधकािको उललङघन भएमा परतयक वयजकतलाई सकषम अदालतबाट परभारवकािी उपचािको अमधकाि हन वयरवसथा गिको छ।21 साथ परतयक वयजकतमामथ लगाइएको फौिदािी आिोपको वरवषयहर तथा मनिको अमधकाि ि दावयतरवको मनरपर गनण सरवतनतर एरवम मनषपकष नयायालयमाफण त उजचत एरवम सारवणिमनक सनरवाइमा परण समानता परा त हन वयरवसथा िहको दजखनछ।22 नागरिक तथा िािनीमतक अमधकािसमबनधी अनतिाजष रय अनबनध, १९६६ ल उजचत समयारवमधमभतर मददाको सनरवाइ गरिन वयरवसथाको परतयाभमत गरिएको छ।23 आफना वरवरि कन फौिदािी आिोप अथरवा आफना अमधकाि तथा दावयतरवको उििी मनधाणिर गनण मनषपकष नयायाधीकिर तथा आफनो परमतिकषा गनण पयाणत समय ि सवरवधा तथा आफल छानको कानन वयरवसायीबाट परमतिकषा गनण पाउन अमधकािलाई सथावपत गिको पाइनछ। साथ अनजचत वढलाइ मबना सनरवाइ हन अमधकािको समनजश चतता गनण िाजयहरलाई दावयतरव मसिणना गिको दजखनछ।24

सयकत िाषटर सिल सन १९८५ मा आफना सदसय िाषटरहरलाई सवरवधान तथा काननमा नयावयक सरवतनतरताको परतयाभमत हन परारवधानहर वयरवसथा गनण UN Basic Principles माफण त आहवान गिको मथयो।25 नयावयक सरवतनतरताका मापदणडहरलाई उचच महततरव परदान गदद शजकतको पथकीकिर, सकषमता, नयायाधीशहरको योगयता तथा छनौट, सरवाका सतणहर, पदारवमधको सिकषा, तामलम, उनमजकत ि नयावयक अनशासनिसता अपरिहायण तततरवहरको परतयाभमतमा िोड रदइएको छ। साथ नयावयक सरवतनतरताको पवहलो मसिानतको रपमा परतयक िाजयल आफनो सवरवधान ि काननमा सरवतनतर नयायपामलकाको परतयाभमत िोवषत रपमा न गरिनपन वयरवसथा गरिएको छ।

21 मानरव अमधकािको वरवशववयावप िोषरापतर, १९४८ धािा ८ 22 ऐ.ऐ. धािा १० 23 नागरिक तथा िािनीमतक अमधकाि समबनधी अनतिाणवषटरय अनबनध,१९६६ धािा ९ 24 ऐ.ऐ. धािा १४ 25 The independence of the judiciary shall be guaranteed by the State and enshrined in the Constitution or the law of the country. It is the duty of all

governmental and other institutions to respect and observe the independence of the judiciary. Article 1.

| 82

सरवतनतर नयायपामलकालाई लोककलयारकािी िाजयको अमभन न अि मामननछ।सरव धामनक सरवोचचता कायम िाखद मौमलक तथा मानरव अमधकािहरको सिकषर गनण सिकािदवािा मनमाणर गरिएका काननहरको कायाणनरवयन गिी वरवमधको शासनलाई ससथागत गनण सरवतनतर नयायपामलकाको महततरवपरण भममका िहनछ।26 नयायपामलकाको सरवतनतरता अनतगणत सगठनातमक सरवतनतरता, कायणगत सरवतनतरता ि परिजसथमतिनय सरवतनतरता पदणछन।27 नपालको सवरवधानल सरवतनतर नयायपामलकासमबनधी अरवधािरा ि मलय मानयतालाई अनसिर गिी लोकतनतर, काननको शासन तथा शजकतपथकीकिर ि मनयनतरर एरवम सनतलनको मसिानतलाई आतमसात गिको छ। शजकत पथकीकिरको मसिानतल िाजयको कायणकािी परकमतको काम कायणपामलका, वयरवसथापकीय कायण वयरवसथावपका ि नयावयक परकमतको कायण अदालत रवा नयावयक मनकायबाट समपादन गन मानयता िाखदछ। सीममत तथा िरवाफदही सिकािसमबनधी अरवधािराल िाजयका तीन अिको अनतिसमबनधलाई उचच महततरव रदएको हनछ। साथ िाजयका तीन अिहरबीच मनयनतरर ि सनतलनका लामग सरवतनतर नयायपामलकाको महततरवपरण भममका िहको हनछ।

सरवतनतर, सकषम तथा मनषपकष नयाय समपादन गन नयायपामलकाको उददशय परशासमनक तथा वरवततीय सरवतनतरताको समनजश चतताबाट मातर परा त हन सकछ। सरवतनतर नयायपामलकाको मसिानतलाई वरवमभन न अन तिाणजष रय दसताबिहर28 समतल परतयाभत गिका छन। नपालको सवरवधानल नयावयक सरवतनतरतालाई आतमसात गिको भए तापमन नयावयक सरवायततताको आलोकमा पािदशी परवियाबाट सरवचछ एरवम मनषपकष नयाय समपादन गिी िनआसथायकत नयायपररालीको वरवकास गनण चनौतीहर वरवदयमान िहको पाइनछ। साथ नयावयक सरवतरनतरताको वरवषयलाई आनतरिक कायणपररालीमा पमन परभारवकािी रपमा लाग गनणपन हनछ। नयाय समपादनका िममा मामथललो मनकाय रवा पदामधकािीबाट पनणसकन परभारवबाट पमन नयायकमीलाई परण रपमा सरवतनतर िाख नपन हनछ।

४.१.२ शजकतपथकीकिरको मसिानत

सवरवधानरवादमा आधारित लोकताजनतरक शासन पररालीमा कानन बनाउन तथा लाग गन ि सोको चक िाच गन अमधकाि सामानयतया एउट अिल परयोग गनण नपाउन गिी सवरवधानल िाजयका परमख तीन अिहर वयरवसथावपका, कायणपामलका ि नयायपामलकामा वरवभािन गरिरदएको पाइनछ। यसलाई िाजय शजकतको पथकीकिर भमननछ। नागरिकको रव यजकतक सरवतनतरताको सिकषर, मनिङकशताको अनतय गदद सिकािको सरवचछाचािी पररवजततमा िोक लगाई काननको शासनको समनजश चतता एरवम लोकतनतरको

26 Judicial independence is a pre-requisite to the rule of law and a fundamental guarantee of a fair trial. A judge shall therefore uphold and exemplify judicial

independence in both its individual and institutional aspects. 27 सवरवधान सभा नयाय परराली समबनधी समममत., अरवधािरा पतर सवहताको परािमभीक मसयौदा समबनधी परमतरवदन, २०६६ सवरवधान नयाय परराली समममतदवािा परसतत गरिएको परमतरवदन, सवरवधान सभा

28 United Nations Declaration on Human Rights, 1948 (Art 10), International Covenant on Civil and Political Rights, 1966 (Article 14), United Nations

Basic Principles on the Independence of the Judiciary, 1985, Beijing Principles on the Independence of Judiciary in the law Asia Region, 1995, The

Bangalore principles on the Judicial Conduct, 2002, Commonwealth (latimer House) Principles on the three Branches of Government, 2003, European

Court of Human Rights (Art 6) Recommendation (94) 12 of the Committee of the Ministers on the independence, efficiency and role of judges, Opinion No.1 of the consultative Council of European Judges( CCJE) on standards concerning the independence of the judiciary and the non-removability of

Judges , European Charter on the Statue of Judges, The Venice Commission Report on Judicial Appointments.

| 83

ससथागत वरवकास गनण शजकत पथकीकिरको अरवधािरा वरवकास भएको पाइनछ। शजकत पथकीकिरको मसिानतको मलभत उददशय िाजय शजकतको दरपयोग हन नरदन तथा नागरिक सरवतनतरताको िकषा गनण िहको मामननछ।

पराचीन दाशणमनक लटो, अिसत तथा मससिोल िाजयशजकतलाई फिक फिक मनकायबाट समपादन गिाउनपछण भन न वरवचाि िाखको पाइनछ। शजकत पथकीकिरको सनदभणमा सन १६०७ मा बलायतका परधान नयायाधीश एडरवडण कोकल नयावयक अमधकाि िािाल परयोग गनण नसकन तथा सो अमधकाि नयायपामलकाबाट परयोग हनपन बताएका मथए।29 सन १६९० मा आफनो कमत Second Treatise of

Civil Government मा िोन लकल परतयक सिकािमा तीन वकमसमको शजकत Legislative, Executive ि Federative हन भनी बताएका मथए।30 साथ शजकत पथकीकिरको आधमनक अरवधािराका सिणक फरानसका मनटसकयल सन १७४८ मा आफनो कमत The Spirit of Laws मा वरवधावयकी, कायणकािी ि नयायपामलका गिी िाजयका तीनरवटा अिहरको सिचना ि कामको बािमा चचाण गिका मथए। कानन बनाउन, कायाणनरवयन गन ि सोको ब धता िाच गन िाजयका परमख कायणहरलाई वयरवसथावपका, कायणपामलका ि नयायपामलकाल गन गिी वरवभािन गनणपदणछ भन न मनटसकयको धािरा िहको मथयो।

वरवधावयका ि कायणपामलकीय शजकत एक ठाउमा भए Tyrannical Law बन न ि तयसतो कानन लाग भए Personal Liberty समात हन, तयस गिी नयायपामलकाको कायण वरवधावयकाबाट अलग नगि Life

Liberty मामथ Arbitrary Control हन ि नयायाधीशल दमनपरण एरवम वहसातमक कायण गनण सकन तथा उजललजखत तीनरवट शजकत एक ठाउ भए सब किाको समामत हन भन न मानयताका आधािमा शजकत पथकीकिरको मसिानत वरवकास भएको पाइनछ। शजकतल भरषट बनाउन ि अतयमधक शजकतल अमधक मातरामा भरषट बनाउन सकन मानयतामा कानन बनाउन, कायाणनरवयन गन ि सोको चकिाच गन मनकाय पथक पथक हनपन मानयता शजकतपथकीकिरको मसिानतल िाखदछ। आधमनक लोकताजनतरक शासनपररालीमा शजकत पथकीकिर तथा मनयनतरर ि सनतलनको आरवशयकता ि औजचतयतताका समबनधमा वरवमभन न वरवदवानहरल उललख गिको पाइनछ।31 साथ यस मसिानतको अपरिहायण पकषको रपमा नयावयक पनिारवलोकनलाई मलन गरिनछ।

लोकताजनतरक शासन पररालीको मखय आधाि मामनन शजकतपथकीकिर तथा मनयनतरर ि सनतलनको मसिानतल नागरिकका वरवरि िाजय शजकतको दरपयोग गनणबाट िोकदछ। साथ यस मसिानतको

29 Gwyon W.B., The Meaning of Separation of Power, 1965 as cited in मोहन बनिाड, लोकताजनतरक सवरवधानका आधािहर; िाजयका अगहर मबचको अनतिसमबनध सािथी अधययन तथा अनसनधान कनर काटमाडौ, २०६५

30 Fiber Herman, Theory and Practice of Modern Government, 1977 as cited in परवण पाद 31 Hilaire Barnett , “The Object of such separation is to provide checks on the exercise of powers by each institution and also to prevent the potential for

tyranny which might otherwise exist. A constitution with clearly defined boundaries to power and provisions restraining one institution from exercising

the power of another is one in conformity with the doctrine of separation of powers."Constitutional and Administrative Law Cavendish Publication, New

Delhi, 2000.

| 84

नयनतम आरवशयक पकषको रपमा काननको शासन ि सवरवधानरवादको मसिानतलाई मलन गरिनछ।32 सवरवधान मनमाणर तथा िाजय सञ चालन समबजनधत उचचसतिीय मलय मानयता तथा आधािभत मसिानत रवा रवादलाई सवरवधानरवाद भमननछ। यस अरवधािराल िाजयशजकतको ोतलाई िाजयका वरवमभन न अिहरमा वरवभािन गिी कायणकषतर ि अमधकािको परिभावषत गनणको साथ तयसतो अमधकाि ि शजकत परयोगको सीमा तोवकएको हनछ। साथ यस अरवधािराल िरवाफदवहता तथा सीममत सिकािको मानयतालाई आतमसात गिको हनछ।33

४.१.३ काननी शासनको अरवधािरा

सामाजिक समझौताको मसिानतका आधािमा नागरिकल आफना अमधकाि सिकषरका लामग सिकािको मनमाणर गिको मामननछ। ति वयरवहािमा सिकािहर नागरिक हक अमधकािपरमत पराय अनदाि िहको दजखनछ। समाि वरवकासको िममा शासकहर सारवणभौमशजकत आफ मा मनवहत िहको अथण गदद मनपिी काननको मनमाणर ि कायाणनरवयन गिी नागरिक हक अमधकाि कजणठत गनण उदवत िहको पाइनछ। िथाभारवी कि मलन, नागरिक मामथ अनारवशयक शोषर, अतयाचाि ि रवमथमतको अरवसथा दखपमछ वरविानहरल नागरिक ि सिकािका बीचमा समधि समबनध कायम गन अरवधािराको परिकलपना गन िममा काननी िाजयको अरवधािरा वरवकास भएको पाइनछ। िमतबला कानन न मथएन, शासकहरको आजञा रवा आदशल काननको रप धािर गदणथयो, तयमतरवला काननबमोजिमको शासन पररालीको मानयता अगामड सारिएको मथयो। िब शासकहरल कानन बनाएि काननको शासनको नाममा नागरिक अमधकािमामथ दमन गनण थाल, तयसपमछ सरवयम काननहर पमन सरवचछ एरवम मनषपकष हनपन मानयता अगामड सािको पाइनछ। तयस ल काननको शासनको परिभाषा ि मानयताहर समय वरवकासको िमसग वयापक ि वरवसताि हद आएको पाइनछ।

काननको शासन भननाल िाजय ि नागरिकबीचको समबनधलाई नयायपरण रपमा सञ चालन, मनयमन ि वयरवसथापन गनण आधमनक सवरवधानरवादका मसिानत अनरप मनमाणर गरिएको सरवचछ एरवम मनषपकष काननको आधािमा शासन गरिन परवियालाई बजझनछ। कन पमन वयजकत काननभनदा मामथ हद न भन न मानयता पराजचन ीक कालीन दाशणमनकहरको िहको मथयो।34 लोकताजनतरक मानयता अनरपको काननको शासनलाई ससथागत गन कायण १२१५ मा बलायतमा िािी मयागनाकाटाणल गिको मथयो। िसमा नागरिक िािादवािा नभई काननबाट मातर शामसत हन ि कानन वरवपरित िािाल पमन कि उठाउन नपाउन किाको पवहलो पटक काननी रपमा परतयाभमत गरिएको मथयो। काननको शासनल

32 Written Constitution, Fundamentals Rights, Independent Judiciary, Theory of Separation and Check and Balance, Judicial Review, Rule of Law, Concept

of basic Structures, Delegated Legislation, Limited Government, Adult Franchise, Periodical election and Collective Responsibility etc. 33 Constitutionalism is a principle which demands to respect for some standards and superior values from the state in allocation and exercise of sovereign

powers. Constitutionalism ensures the limited government. A Limited government does not necessary mean a weak government. It is a government whose

powers and functions are specialized, limitation defined and objectives are outlined. 34 एरिसटोटलल आफनो कमत पोमलवटकसमा The rule of law is better than that of any individual भनी उललख गिको पाइनछ। तयस गिी लटोल Statesman and

Laws मा यरद कानन िाजय ि यसका मनकायहरको वरवषयरवसत नभई अर कस को वरवषयरवसत ठामननछ भन तयसतो िाजय धरवसत हन सकदछ। ति कानन सिकािको मामलक ि सिकाि काननको दास मामननछ भन तयसतो िाजयमा नागरिक खशी िािी िहनछन भनी उललख गिको पाइनछ।

| 85

िाजय, उसका परमतमनमध, नीजि तथा सारवणिमनक ससथा रवा मनकाय ि आम नागरिकलाई काननपरमतको आ¬आफनो दावयतरव मनरवाणहमा िोड रदनछ। साथ सहभामगतामलक परवियाको आधािमा काननको मनमाणर गन, कानन मनमाणरको वरवमध ि परविया समनजश चत गन, कानन मनमाणर, कानन लाग ि कानन कायाणनरवयन गन मनकाय सरवतनतर ि सकषम हनपन ि काननल हमशा नागरिकलाई समान वयरवहाि गनणपन ि िाजयलाई मनिङकश हन गिी चाहभनदा बढी तिमबिी अमधकाि रदन नहन किामा िोड रदनछ।

४.१.४ सशासनको अरवधािरा

सामानयतया शासन परराली (Governance system) भननाल मनरणय गन तथा मनरणय कायाणनरवयन गन परवियालाई बजझनछ।35आधमनक सवरवधानरवादको मसिानतमा आधारित लोकताजनतरक शासन पररालीको सदढीकिरका लामग सशासन अपरिहायण शतणको रपमा मलन गरिनछ। लोकतनतर, काननको शासन तथा सशासन एक अकाणमा परिपिक मामननछन।36 लोकतनतरका परमतफलहरलाई ससथागत गन उददशयल सन १९९० को दशकदजख वरवशव ब क तथा सयकत िाषटर सिदवािा सशासनको अरवधािरा अगामड सािको पाइनछ। िरवाफदही, पािदशी, उततिदायी, सहभामगतामलक, परभारवकािी ि काननको शासन अनकल सञ चालन गरिएको शासन पररालीलाई सशासनको रपमा बजझनछ। सशासनलाई परतयाभत गनणका लामग सदाचाि, इमानदारिता ि सरवचछताको उचच भममका िहको पाइनछ।

सशासनको अरवधािराको उतपजतत ि वरवकासको िमको सनदभणमा हदाण वरवशव रव कल १९८९ मा Sub

Saharan Africa को sustainable growth समबनधी परमतरवदनमा सरवणपरथम Good Governance शबदको परयोग गरिएको मथयो। उकत परमतरवदनको पराककथन लखन िममा World Bank का तातकालीन अधयकष Barber B. Conable ल Good Governance शबदको परयोग गिका मथए।37 नागरिकको हक अमधकािीको सिकषर गिी मानरव अमधकािको सममान गनण सशासन समबनधी अरवधािरा परयोगमा लयाएको पाइनछ।

सशासनका आधािभत पकषहर

• सारवणिमनक परशासनमा पािदजशणता ि िरवाफदवहता,

• मनरणय परवियामा सहभामगता ि सचनाको हक,

• कायणसमपादन मापदणड मनधाणिर ि लाग,

• आचाि सवहता कायाणनरवयन ि मनयममत अनगमन,

• अमनयममतता ि भरष टाचाि मनयनतररका लामग मनिोधातमक ि दणडातमक उपायको अरवलमबन, 35 Governance means process of decision-making and the process by which decisions are implemented. 36 Good Governance entails effective participation in public policy-making, the prevalence of the rule of law and an independent judiciary, besides a system

of institutional checks & balances through horizontal and vertical separation of powers, and effective oversight agencies. 37 He states that... governance-a public service that is efficient, a judicial system that is reliable, and an administration that is accountable to its public.

| 86

• सरवााहीपरमत गनणपन वयरवहाि ि ससकमतमा सधाि,

• मनिीकषर अनगमन ि मनगिानीमा परभारवकारिता तथा मनिनतिता,

• सरवापररवाहको मनिनति अनगमन तथा सकषम मनगिानी

• सरवा पररवाहको मापदणड ि गरसतिीयता,

• सरवााहीका गनासो तथा उििीको समबोधन

• अमनयममतता ि भरष टाचािपरमत शनय सहनजशलताको नीमत अरवलमबन आरद।

४.१.५ सचनाको हकसमबनधी अरवधािरा

सचनाको हक भननाल सारवणिमनक मनकायमा िहको सारवणिमनक महततरवको सचना मागन ि पाउन अमधकाि समझनपछण ि सो शबदल सारवणिमनक मनकायमा िहको कन मलखत, सामी रवा सो मनकायको काम कािबाहीको अधययन रवा अरवलोकन गन, तयसतो मलखतको परमाजरत परमतमलवप परा त गन, सारवणिमनक महततरवको मनमाणर कायण भ िहकको सथलको भरमर ि अरवलोकन गन, कन सामीको परमाजरत नमना मलन रवा कन पमन वकमसमको यनतरमा िाजखएको सचना तयसतो यनतरमाफण त परा त गन अमधकािसमतलाई िनाउछ।38 मानरव अमधकािको वरवशववयापी िोषरा पतरल परतयक वयजकतलाई वरवचाि अमभवयजकतको अमधकाि हन, आफना वरवचािहर िाख न पाउन सरवतनतरता, मसमानाको बनदि मबना कन पमन माधयममाफण त सचना ि वरवचािहर परा त गन, खोजन तथा परसाि गन सरवतनतरतासमबनधी वयरवसथा गिको छ।39

तयस गिी नागरिक तथा िािनीमतक अमधकािसमबनधी अन तिाणजष रय परमतजञापतर, १९६६ ल परतयक वयजकतलाई मबना हसतकषप आफना वरवचािहर िाख न पाउन अमधकाि हन, अमभवयजकतको सरवतनतरताको अमधकाि हन, सीमाको बनदि मबना मौजखक, मलजखत, मररत रपमा रवा कलातमक रपमा मनिको आफनो छनौटको कन माधयमबाट सचना ि वरवचािहर परा त गन ि रदन सरवतनतरताको परतयाभत गिको छ।40 नपालको सवरवधानको धािा २७ ल परतयक नागरिकलाई आफनो रवा सारवणिमनक सिोकािको कन पमन वरवषयको सचना मागन ि पाउन हक हन सरव धामनक वयरवसथा गिको छ।41

सचनाको हकसमबनधी वरवकमसत ि सथावपत कही मनयमहर

• सब मा सचनामा पहच सथापना ि अमधकतम सचना खलासा गन।

• सब सारवणिमनक मनकायमामथ नागरिकको सचनाको हक सथावपत गन।

• सचना सिल ि मन:शलक रपमा पाउन साथ सचना माग गनलाई सिाउनपन।

38 सचनाको हक समबनधी ऐन, २०६४ (दफा (२) (ङ) 39 मानरव अमधकािको वरवशववयापी िोषरापतर, १९४८: धािा १९ 40 नागरिक तथा िािनीमतक अमधकाि समबनधी अनतिाणवषटरय परमतजञापतर, १९६६ को धािा १९ 41 नपालको सवरवधान, धािा २७, कानन वकतारव वयरवसथा समममत, बबिमहल. काठमाडौ

| 87

• सचना नरदन मनरणय रवसतमनष ठ हनपन।

• सारवणिमनक वहतल गोपनीयताको दाबी अनतय गन।

• सचना नरदन मनरणयउपि पनिारवदन गनण पाउन ि जिममरवािी पिा नगन अमधकािील दावयतरव रवहन तथा सरवतसफतण सचना परबाह गनणपन आरद।

४.१.६ नयावयक सशासन

नयाय परशासनलाई सरवचछ, सकषम, मनषपकष, पािदशी, भरष टाचािमकत, िनउततिदायी ि सहभामगतामलक बनाउद नयायपामलकाबाट परदान हन सरवा सवरवधामा नागरिकको समान ि सहि पहच समनजश चत गनणलाई नयावयक सशासन भमननछ। नयाय परशासनलाई िरवाफदही, उततिदायी, पािदशी तथा सब को सहि पहच समनजश चत गिी नयावयक सशासन कायम गनण सवकनछ। नयावयक सशासनल काननको शासन, इमानदारिता, उचच न मतकता, सरवचछता, सदाचाि तथा भरष टाचािमकत ि चसत परशासन, आमथणक अनशासन एरवम सरवााहीम तरी वयरवहाि िसता मलय मानयताहरको अपकषा गदणछ। साथ यसल परचमलत सवरवधान, कानन ि सथावपत नयावयक मलय मानयताहरको आधािमा मछटो छरितो कमखजचणलो परवण अनमानयोगय नयावयक परविया तथा सहि पहचयोगय सरवााहीम तरी वयरवहािको अपकषा गदणछ। तयस गिी सरवा पररवाहलाई पािदशी बनाउन सारवणिमनक लखा पिीकषर, गनासो बयरवसथापन, सामाजिक पिीकषर, सारवणिमनक सनरवाइ िसता वियाकलापहरल नयावयक सशासन कायम गनण मददत पिाउन सकदछ।

नयावयक सशासनल सरवा पररवाहमा मनषपकषता, तटसथता, इमानदारिता ि सदाचाि तथा सवरवधान कानन तथा सथावपत नयावयक मलय मानयता अनरप परवण मनधाणरित सिल तथा सहि कायणवरवमधको आधािमा सरवचछ तथा सकषम नयाय समपादन परवियालाई िनाउदछ। नयावयक सशासनको आधाि (Bed rock) को रपमा सदाचाि तथा नयावयक सरवतनतरता, सरवायततता, सकषमता, सथावपत वरवमध परविया, शजकतपथकीकिर तथा मनयनतरर ि सनतलनको मसिानत, नयावयक मलय मानयता, नयावयक िनशजकतको आचाि सवहता, सरवचछ एरवम मनषपकष काननलाई नयावयक सशासनको आधाि सतमभ (Pillars) को रपमा मलन गरिनछ। नयावयक सशासनको अनतिसमबनध लोकताजनतरक शासन परराली ि काननको शासनसग िहको पाइनछ। अकोतफण नयायपामलकाको शजकत भनको यसपरमतको आसथा ि वरवश रवास न हो। नयायपामलकासग ोत ि साधनमा परतयकष पहच हद न। यसल गदाण कवहलकाही नयावयक सरवतनतरताको अनतिमनवहत पकषको रपमा नयावयक सरवायतततामा पमन िोमडएको हनछ। नपालको नयायपामलका सिचनातमक ि कायाणतमक रपमा िजतत सरवतनतर छ सोको तलनामा बिट तथा ोत साधनको परामत ि परिचालनमा सरवतनतर ि सरवायतत दजखद न। यसल नयावयक सशासन कायम गनणमा असहिता मसिणना गन गिको दजखनछ। साथ कायाणतमक सरवतनतरताको परयोग गन िममा आनतरिक रपमा नयायाधीशहर परण रपमा सरवतनतर हन आरवशयक ठामननछ।

| 88

४.१.७ नयावयक सदाचाि ि इमानदारिता Integrity is a concept of ‘consistency’ of actions, values, methods, measures, principles,

expectations, and outcomes. Integrity for anything is a state of being whole, complete,

unbroken, unimpaired, perfection etc.42 Integrity is defined as alignment of accountability,

competency, ethical behavior and corruption control. सदािचािलाई सम आयम (Comprehensive Approach) का रपमा बझन गरिनछ।43 Integrity is the practice of being

honest and showing a consistent and uncompromising adherence to strong moral and

ethical principles and values. Integrity is regarded as the honesty and truthfulness or

accuracy of one's actions. सदाचाि न मतक मलय मानयता इमानदारिता ि आचिर (Conduct) बीच परण एकीकिर (Integration) हो। सदाचािको परभारव कन वयजकत रवा सगठनमा मातर नभई सम िाषटरमा पनण सकदछ।44 अको शवदमा मनधाणरित पिमत, परराली तथा ससथागत मलय मानयता ि भारवना परमतकल वयरवहाि नगनणलाई सदाचाि (Integrity) भन न गरिनछ।

नयावयक सशासनको महततरवपरण साधनको रपमा सरवचछ, सकषम, मनषपकष तथा सरवतनतर नयायपामलका ि नयावयक सदाचािलाई मलन गरिनछ। उचचसतिको रव यजकतक तथा सगठनातमक मलय मानयता ि आचिरलाई नयावयक सदाचाि (Judicial Integrity) भमननछ। यो वयजकतबाट हन मलय मानयता अनरपको वयरवहाि हो। यसको परयोगमा एकरपता िहको हनछ। नयावयक सदाचाि खजणडत भएमा यसल नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवासलाई मातर कमिोि बनाउदछ। सारवणिमनक मनकायहरमा हन सकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाििनय गमतवरवमधको मनयनतरर गिी िनआसथा ि वरवश रवास अमभरववि गनणमा सदाचािको महततरवपरण भममका िहनछ।45 अकोमति सदाचाि कमिोि भएमा यसल कन एक सगठन रवा वयजकत रवा मनकाय मातर नभई सम मानरव समदायमा नकािातमक परभारव पानण सकदछ। कमतपय सनदभणमा गरिबीको मखय कािक तततरवको रपमा कमिोि सदाचािलाई मलन गिको पाइनछ।

कामपरमत परण परमतबि तथा कन काम गिबापत अमतरिकत अपकषा निाख न ि आचाि सवहताको परण पालना गनणलाई इमानदारिता (Honesty) भमननछ। यो उचच परकािको मलय हो। सदाचाि इमानदारिताभनदा उननतसतिको मलय मानयता ि सो अनकलको आचिर हो। इमानदारिता कानन, मनयम, आचाि सवहता तथा मलय मानयतापरमतको परमतबितासग समबजनधत िहनछ भन सदाचाि सो भनदा एक सतिमामथ अथाणत इमानदारिता ि सो अनकलको आचिरसग समबजनधत मामननछ। यसको अथण सदाचाि वयजकत इमानदाि हन पदणछ ति इमानदािीतामा वयजकत सदाचािी हन पदणछ भन न हद न।

42 Werner H. Erhardand Michael C. Jensen https:// beingaleader.net/ instructors/ Werner-erhard, [accessed 1 April, 2021] 43 Integrity is a cornerstone of the overall system of good governance, and that updated guidance on public integrity should accordingly promote coherence

with other key elements of public governance. 44 Integrity is one of the pillars of political, economic and social structures and thus essential to the economic and social well-being and prosperity of

individuals and societies as a whole 45 Integrity is one of the pillars of political, economic and social structures and thus essential to the economic and social well-being and prosperity of

individuals and societies as a whole.

https://en.wikipedia.org/wiki/Honesty

https://en.wikipedia.org/wiki/Accuracy

| 89

अथाणत यी दब मलयमा आधारित मानक हन ति पवहलो तहमा इमानदारिता िहनछ भन सोको उचचतम वरवनदमा सदाचाि अथाणत सतयमनष ठा िहनछ। सतयमनष ठा वयरवहाि हो, आचिर हो, िीरवनपिमत हो ि यो िनसक अरवसथा ि परिजसथमतमा पमन कायम िहनछ। इमानदारिता अको पकषल मनधाणिर गदणछ। अथाणत इमानदारिता दजखन परकमतको हनछ भन सदाचािको पिक वयजकत आफ ल गदणछ। अथाणत सदाचाि िहा सबद छ न, परमार छ न रवा अर कस को उपजसथमत छ न भन पमन कायम िहनछ वकनवक सदाचाि वयजकतको िीरवनपिमत ि कायण ससकमत हो।

तयस गिी सगठनातमक सदाचाि ि इमानदारितालाई सञ चालन पररालीको (Governance system) सरवचछता अथाणत सािरवान सरवचछता Probity भन न गरिनछ। सरवचछतासमबनधी अरवधािरा शासन परवियाको (Governance) सनदभणमा बढी परयोग गरिनछ। कन सगठनको पिमत, परराली, कायणवरवमध, मापदणड (Standards, Operating Procedural), आचाि सवहता, कायण सञ चालन पिमत, िरवाफदवहता, पािदजशणता, सचनाको सारवणिमनकीकिर, सरवााहीको सहभामगता, सरवा पररवाहमा सचना परवरवमधको परयोगलगायतका सम पकषहरमा परवियागत ि सािरवान सरवचछता कायम गनणलाई Probity भमननछ। यसलाई सगठनको कायणससकमतसग समबजनधत मलय मानयताको रपमा आतमसात गरिएको हनछ। यसल वयजकतको इमानदारिता ि सतयमनष ठालाई समनजश चत गनण सहयोग गदणछ। सरवचछ एरवम मनषपकष परविया ि पररालीका आधािमा ससथागत सरवचछता समनजश चत गनण सवकनछ। कन पमन सारवणिमनक मनकायमा सशासन कायम गनण नीमतगत वयरवसथाहर गदाण रव यजकतक इमानदारिता ि सदाचाि तथा ससथागत सरवचछता दरव पकषको समाञ िशयता कायम हन अपरिहायण मामननछ। सारवणिमनक मनकायमा सदाचािका (Integrity) आधािसतमभहर मनमनबमोजिम िहका छन।

Commitment to work,

Accountability,

Transparency,

Participation,

Competency,

Ethical Behavior,

Corruption Control,

Independency of Judiciary,

Compliance with Rule, Regulation and code of Conduct and Institutional norms and

values,

Access to Information/ Right to Information,

Fairness and Accessibility,

Honesty and Trustworthiness etc.

| 90

४.१.८ सदाचाि उललङघन

सदाचाि वयजकतको मनिी तथा वयारवसावयक िीरवनको उचचसतिको न मतकता ि सो अनकलको आचिर हो। सदाचाि कायण, कायणवरवमध, परविया, पिमत, परराली, मलय मानयता, आचिर, मसिानत एरवम अपकषा ि उपलजबधहरपरमत परमतबि ि परयोगमा एकरपता (Consistency) सवहतको आचिर परसतत गनणलाई सदाचाि भमननछ।46 सदाचारिता वयजकतगत एरवम ससथागत तथा मनिी एरवम सारवणिमनक परकमतको हनछ। सारवणिमनक मनकायको कायणससकमत तथा अरवलमबन गरिएको पिमत ि पररालील समत सदाचािको उललङघनका लामग आधाि मसिणना गन रवा तयसतो गनणबाट िोकन समत मददत गदणछ। मनधाणरित मानकहरका आधािमा सदाचािको सपिीकषर गनण सवकनछ। यसको उचचसतिको महततरव हदा हद पमन वरवमभन न कािरल सदाचािको उललङघन हन सकदछ। सदाचाि उललङघन हन सकन अरवसथा दहायबमोजिम िहका छन।

डि तरास आस (Fear)

सदाचाि उचचसतिको वयजकतगत तथा सगठनातमक मलय ि मानयता हो। वयजकत रवा सगठनको आनतरिक तथा रवाहय परिरवशसमतल सदाचाि उललङघनमा भममका खलको हन सकदछ। तसथण सदाचाि उललङघनका वरवमभन न कािरहर हन सकदछ। सनदभण ि परिजसथमतहरल अनकल तथा परमतकल अरवसथा मसिणना गनण सकदछ। सामानयतया कन वयजकतमा िहको डि तरास ि आसको कािरल सदाचाि परमतकलका वियाकलापहर गिको हन सकदछ। सामाजिक, सासकमतक, आमथणक तथा सगठनातमक मलय मानयतािनय परिजसथमतहरल सदाचािको उललङघनमा भममका खलको पाइनछ।

लोभ रवा लालच (Greed)

सदाचाि उललङघनको आधाि तततरवको रपमा लोभ रवा लालचलाई मलन गरिनछ। यो वयजकतको वयजकतगत आचिर रवा अरवसथाबाट मनदजशत िहको हन सकदछ। कन पमन मौररक रवा ग िमौररक पकषहरबाट परभावरवत भएि आफलाई रवा अर कस लाई फाइदा हन गिी सदाचािको उललङघन भएको हन सकछ। िस रिसरवत रवा भरषटाचाि िनय गमतवरवमध होस रवा कन वरवमध परवियाको उललङघन रवा दरपयोग गिी आफ रवा अर कस लाई फाइदा रवा िाटा प‍ याएको होस यी दरव अरवसथामा सदाचािको उललङघन भएको मामननछ। भइिहको वयरवसथाको गलत वयाखया गन रवा गनण नममलन रवा नहन काम गिि रवा काननबमोजिम हन काममा पमन पकषहरको अजञानताको फाइदा उठाएि अमतरिकत लाभ (Rent seeking) मलन िसता काम कािबाहीबाट सदाचािको उललङघन हन गदणछ। ससथागत रवा वयजकतगत रपमा हन भरषटाििनय कायणहरको परिराम सरवरप

46 Integrity is a concept of consistency of actions, values, methods, measures, principles, expectation and outcomes. Integrity is wholeness. It is accumulative

forms of consistence behave toward system, procedure, standards, values, Norms, code of conduct, competency and results.

| 91

सदाचािको उललङघन हन गदणछ। न मतक मलय मानयता तथा इमानदारिता रवा सदाचािलाई कायम िाख नका लामग वयजकतगत मलय तथा ससथागत कायणससकमत ि कायण पिमतल महततरवपरण भममका खलदछन। अकोतफण यसको लामग अनकल रवातारविर बनाउन रवा यस परकािको कायणका लामग उतसावहत गनण वरवमभन न वरवघनकताणको भममकाबाट पमन सदाचािको उललङघन भएको हन सकदछ। सदाचाि उललङघनका वरवमभन न अरवसथाहरलाई मनमनमलजखतबमोजिम परसतत गरिएको छ।

Acceptance of bribes

Offering of bribes

Abuse of power

Using organizational resources for personal benefits

Conducting personal work during working hours

Using office resources during working hours

Personally taking home office resources for personal use

Using organizations funds without proper process

Falsely claiming transactions etc.

सदाचाि तथा न मतक आचिरहरलाई वरवमभन न तततरवहरल वरवमभन न तहमा परभारव पानण सकदछन। तयसता तततरवहरको परभारवको असि वयजकत वरवशष तथा परिरवश अनसाि फिक फिक हन सकदछ। कन पमन सारवणिमनक मनकायको आनतरिक कायण रवातारविरमा वयजकतगत सति तथा ससथागत सति रवा रवाहय कायण रवातारविरका वरवमभन न तततरवहरल परभारव पानण सकदछन। वयजकतगत रपमा सामाजिक तथा सासकमतक परभारव, वयजकतगत कषमता, रव यजकतक मलय मानयता ि आरवशयकतासमबनधी पकषहरल सदाचाि तथा न मतक आचिरमा परभारव पानणसकन दजखनछ। तयस गिी सगठनको आनतरिक कायण रवातारविरमा नीमत मनयम तथा आचाि सवहता, नततरवको सकषमता कायणित िनशजकतको परमतबिता एरवम सगठनको कायणससकमतल सदाचाि मनमाणरमा महततरवपरण भममका खलन सकन दजखनछ। िाजष रय नीमत मनयमहर, आमथणक रवातारविर, िािनीमतक नततरवमा िहको मलय मानयता ि कायण ससकमतको अरवसथा तथा भरष टाचाि, वरवचलन तथा वरवकमतपरमतको सामाजिक दषटकोरलगायतका पकषहरल रवाहय कायण रवातारविर मनमाणर ि नयावयक सदाचािमा परभारव पानण सकदछन।

४.१.९ सदाचाि वरवघनकताण

सदाचाि उललङघनका लामग सहि रवातारविर बनाउन रवा पहल गन रवा मधयसथताकताणको रपमा काम गन वयजकत रवा ससथालाई सदाचाि वरवघनकताण (Spoiler of Integrity) भमननछ। यसता वयजकत रवा ससथाहरको भममका सदाचािसग समबजनधत वरवषयरवसत रवा परिजसथमत अनसाि वरवमभन न सरवरप रवा परकमतको हन सकदछ। मलत: सदाचाि उललङघनको वरवषयरवसतको परकमत ि सरवरप समतका आधािमा सदाचाि वरवघनकताणको भममका मनधाणिर हन गदणछ। वरवघनकताणको चयन तथा भममका मनधाणिर तातकालीन परिरवश ि सनदभणमा समत मनभणि िहनछ। सामानयतया दहायको शजकत कनरहरलाई सदाचािको वरवघनकताणको रपमा मलन गिको पाइनछ।

| 92

सदाचाि वरवघनकताणलाई मबचौमलया शबदबाट परिभावषत गिको पमन पाइनछ। वरवशष गिि सारवणिमनक मनकायमा हन सकन भरषटाििनय गमतवरवमध तथा वरवकमत वरवसङ गमतिनय कामकािबाहीमा मधयसथकताणको रपमा भममका मनरवाणह गन वयजकतलाई मबचौमलया भन न गिको पाइनछ।47 सदाचाि वयजकतको रव यजकतक आचािर तथा ससथागत मलय मानयताहरसग बढी समबजनधत हन हदा आमथणक शजकत, (Money

power) िािनीमतक शजकत, (Political Power) सामाजिक शजकत, (Social Power) सञ चाि शजकत, (Media Power) परशासमनक शजकत, (Administrative Power) नयावयक शजकत, (Judicial Power) सचना शजकत (Information Power) ि परवरवमध शजकत (Technological Power) लाई सदाचाि खजणडत गन तततरवको रपमा मलन गरिनछ। नयायपामलकामा हन सकन भरषटाििनय कायणको समबनधमा मधयसथकताणको भममकाको आरवशयक पनण सकन सनदभण उललख गदद वरवमभन न परकमतका मबचौमलयाहरको पवहचान गन गरिएको पाइनछ। मबचौमलयाको समबनधमा सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनल २०६४ सालमा गिको एक अधययन परमतरवदनल "बीचमा बसि चलखल गन वयजकत भनी" मबचौमलया शबद परयोग गिको दजखनछ।48 साथ उकत अधययन समममतल मददा माममलाको समबनधमा बीचौमलयाको भममका मनरवाणह गन वरवमभन न वयजकत तथा ससथाहर पवहचान गिको पाइनछ।49 मबचौलीयाहरल सामाजिक शजकतको परयोग सदाचाि उललङघन गिाउन भममका खलन सकन दजखनछ।

४.१.१० वरवकमत ि वरवसङ गमत

कन पमन ससथा रवा सगठनको आनतरिक कायण सञ चालन पिमत ि परराली एरवम मनधाणरित मापदणड तथा सथावपत मलय मानयता परमतकलका गमतवरवमधलाई वरवकमत ि वरवसङ गमत भन न गरिनछ। यसल समबजनधत मनकायबाट पररवाह हन सरवाको गरसतिीयता कमिोि बनाउनको अमतरिकत ससथाको आनतरिक िीरवन ि कायण सकमतमा नकािातमक असि पादणछ। काम कािबाही ि सरवा पररवाहमा सामञजसयता कायम नभई असरवसथ परमतषपधाणको अरवसथा मसिणना हन िानछ। ससथा रवा सगठनमा नीमतगत अजसथिता तथा अपजकषत उपलबधीहर हामसल हन नसकन अरवसथा मसिणना हन िानछ। यसल सगठनपरमतको वरवश रवास ि आसथालाई कमिोि बनाउदछ। नयायपामलकाको िनआसथा ि वरवश रवास अमभरववि गनण वरवमभन न पकष तथा मनकायको भममका िहको हनछ। अदालतमा कायणित नयायाधीश, कमणचािी तथा कानन वयरवसायीको नयावयक मलय मानयता वरवपरितका सब काम कािबाही वरवकमत तथा वरवसङ गमत अनतगणत पदणछन।

अदालतका कमणचािीसग समबनध िामरो बनाउनपदणछ मबगानण हद न भन न मनोवरवजञानल पमन अदालतमा वरवकमत ि वरवसङ गमत बढनमा सहयोग प‍ याएको पाइनछ। सरवाभारव भनदा पमन हावकम ठानन पररवजतत 47 नयायपामलकामा िनआसथा अमभरववि समममत २०६४ सरवोचच अदालत रवाि एसोमसएसन पठ १६५ 48 परवणपाद 49 भरषटाचाििनय वियाकलापका लामग समपकण सतरका रपमा का गन मबचौमलया १७ वकमसमका ि अनय १२ वकमसमका मबचौमलया गिी नयायपामलका ि नयावयक कामकािबाही समबनधमा २९ परकमतका मबचौमलया सिीय िहको भनी नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि अधययन समममतको परमतरवदन, २०६४ सरवोचच अदालत रवाि एसोमसएसन पठ १३४ ि १३५

| 93

परदशणन ि सरवााहीम तरी वयरवहाि नगनाणल पमन अदालतपरमतको नकािातमक धािरा बन न सहयोग प‍ याउदछ। सरवााहीहरबाट अमतरिकत लाभ परा त नभएसमम काम नगन पररवजतत बढद गएको भन न धािरा वयकत हन गिको पाइनछ। यसिी अदालतमा कायणित नयायाधीश तथा कमणचािील गन आचिर ि वयरवहािका आधािमा वरवकमत तथा वरवसङ गमतल परय पाउन सकन अरवसथा मसिणना हन सकदछ। कानन वयरवसायील नयायाधीश तथा कमणचािीबीचको समबनध बढाउन ि पकषको अगामड आफनो परभारव दखाउन तथा मददा हािका अको पकषल िस खरवाएि जितको भनी आफनो वयारवसावयक परमतिकषा गन रवा सहानभती मलन खोजन, फाटरवाला कमणचािील सरवााहीपरमत दबाब मसिणना गन िसता परवियाबाट अदालत तथा नयावयक मनकायहरमा वरवकमत तथा वरवसङ गमतहर ससथागत हद आएको पाइनछ।

मनषपकष, रवसतमनष ठ ि पािदशी वयरवसथामा आधारित भई कमणचािीहरको सररवा, बढरवा रवजतत वरवकास ि दणड एरवम पिसकािका माधयमबाट कमणचािी तनतरलाई वयरवजसथत, परभारवकािी ि कामपरमत जिममरवािीको भारवना मसिणना गिाउन नसकमा वरवकमत तथा वरवसङ गमतल थप परय पाउन सकन दजखनछ। कमणचािीहरबाट अभारव ि दबाबिवहत रपमा उचच मनोबलका साथ सरवा पररवाह हन अरवसथा मसिणना भएमा सरवाको गरसतिीयता कायम हन सकदछ। सरवााहील काननल नममलन काम गनणका लामग दबाब नरदन, भरषट पररवजततलाई सरवणसाधािरका बीचमा उििावटत गिी शनय सहनजशलता परदशणन गनण तथा भरषटाचािीलाई सामाजिक रपमा रववहषकाि गन एरवम अनजचत फाइदा रवा अमतरिकत लाभ मलन पररवजततलाई उिागि गनणपन हनछ। नयावयक परविया तथा अदालतबाट समपादन हन काम कािबाहीको यथाथणपिक मछटोछरितो ि सरवचालीत रपमा सचना पररवाह गिमा वरवकमत वरवसङ गमतको अनतय भई िनआसथायकत नयायपामलका वरवकास हन सकदछ। साथ अदालतमा हन सकन वरवकमत वरवसङ गमत अनतय गनण नयावयक नततरव, कायणित िनशजकत, कानन वयरवसायी, मददाका पकष, सरवााही, पतरकाि ि समबि सिोकािरवाला सब उजततक जिममरवाि हन आरवशयक िहनछ।

४.१.११ अमनयममतता ि भरष टाचाि

सारवणिमनक ओहदा रवा पदमा रवहाल िहका पदामधकािीहरल िानी िानी मनसायपरवणक दशय रवा अदशय सरवाथण पमतणका लामग आफलाई परा त अमधकािको दरपयोग गिी फाइदा मलन न भरष टाचाि हो। भरष टाचाि एउटा सामाजिक अपिाध हो। यसल कन एक वयजकत वरवशष रवा रवगणलाई मातर असि नगिी सम समािमा नकािातमक परभारव पािको हनछ। भरष टाचाि वरवशष गिी वयजकतको आचिरगत मनयमसग समबजनधत वरवषय हो। यसल काननी शासनको अरवधािरा ि सशासनको मानयतापरमत नकािातमक परभारव पािी सम सामाजिक मलय मानयताहर मामथ न परहाि गदणछ। काननी िाजयको मलय ि मानयतालाई ससथागत गनण िाजय सयनतरका सरव कषतरमा सहभामगता, पािदजशणता, िरवाफदवहता ि भरष टाचािपरमत शनय सहनशीलताको अरवसथा मसिणना हनपदणछ। भरष टाचािको असि एरवम परभारवलाई नयन गनण वरवशवका पराय सब िाषटरहरल यसका वरवरि सरव धामनक, काननी एरवम ससथागत वयरवसथा गिको

| 94

पाइनछ। भरष टाचाि वरवरिको अन तिाणजष रय काननी दसताबिको आरवशयकतालाई समबोधन गनण सयकत िाषटर सिको महासभाल तयाि गिको महासजनध १४ मडसमरवि २००५ दजख लाग भएको मथयो।

नपालमा भरष टाचािको िोकथामका लामग सरव धामनक एरवम काननी वयरवसथा गरिएको छ। भरष टाचाि मनयनतररका लामग काननहरको तिणमा भई कायाणनरवयनमा लयाइएका छन। १० मडसमबि २००३ मा हसताकषि ि २३ फबरअिी सन २०११ मा अनमोदन गिी भरष टाचाि वरवरिको अन तिाणजष रय महासजनधको नपालल अनमोदन गिी सो अनरप काननी वयरवसथाहरमा सशोधन ि परिमािणन गरिसकको छ। भरष टाचाििनय कसिको अनसनधान ि अमभयोिनका लामग अमधकाि समपन न सरव धामनक मनकायको रपमा अजखतयाि दरपयोग अनसनधान आयोग ि नयाय मनरपरका लामग वरवशष अदालतको गठन ि यसता मददामा बहस प िरवीका लामग वरवशष सिकािी रवकील कायाणलयको समत सथापना गरिएको छ।

नपालमा भरष टाचाि मनयनतररका समबनधमा परतयकष रवा अपरतयकष रपमा सिोकाि िाख न अनय वरवमभन न काननी वयरवसथा ि वरवमभन न सिचनाहरसमत िहका छन। तयसता काननी वयरवसथाहरमा सगरठत अपिाध (मनरवािर) ऐन, २०७०, कसििनय समपजतत तथा साधन (िोक का मनयनतरर ि िफत) ऐन,

२०७०, महाअमभयोग (कायणवरवमध मनयममत गन) ऐन २०६४, सशासन (वयरवसथापन तथा सञ चालन) ऐन, २०६४, िािशव चरवाहट (अनसनधान तथा मनयनतरर) ऐन, २०५२, सारवणिमनक खरिद ऐन, २०६३,

बक तथा रवीततीय ससथा समबनधी ऐन, २०६३ ि उजललजखत ऐनसग समबजनधत मनयमारवलीहर िहका छन। ससथागत वयरवसथामा िाजष रय सतकण ता कनर, िािशव अनसनधान वरवभाग, नयाय परिषद, नपाल कानन वयरवसायी परिषद, महालखा पिीकषकको वरवभाग ि सारवणिमनक लखा समममत िसता मनकायहर िहका छन। भरष टाचाि मनरवािर कायणलाई सयकत िाषटर सिल समत उचच पराथममकता रदएको पाइनछ। समािलाई भरष टाचािमकत बनाई सशासनमा िोड रदद नयायपरण समािको वरवकास गनणका लामग यसतो कसिको अनसनधान, अमभयोिन ि नयाय मनरपर सब पकषमा उजततक परभारवकािी हन आरवशयक िहनछ।

नपालको नयायपामलकाल आसथा, वरवश रवास ि भिोसा आिणन गनणको सटटा नयाय समपादनमा वढलाइ, खजचणलो नयाय ि नयावयक परवियामा अमनजश चतता तथा कमतपय सनदभणमा अमनयममतता ि भरष टाचाि िसता किाहरको आलोचना सहन पिको छ। अमनयममतता तथा भरष टाचाि समबनधमा परश न उठका नयायाधीश तथा कमणचािीहरको हकमा आरवशयकतानसाि छानमबन ि कािबाहीसमत गन गरिएको छ। नयावयक सशासन कायम गन समबनधमा नयाय परिषद तथा सरवोचच अदालतल सकषम मनगिानीलगायतका उपायहर अबलमबन गिको छ। तथावप अमनयममतता ि भरष टाचािका समबनधमा वरवमभन न धािरा वयकत हन गिका छन। साथ नयायपामलकाको समबनधमा सञ चाि माधयमलगायतमा आउन आधािहीन आलोचनाहरलाई समत गमभीि रपमा मलन गरिद न।

| 95

नयायपामलकामा भरषटाचािको रववि भइिहको छ भन न किालाई ओझलमा नपारियोस। तयसो गरिए यसको परिराम भयारवह पमन हन सकछ भन न किालाई सब ल चनाखो हनपन अरवसथा दजखएको छ। मानरव अमधकाि, सरव धामनक वयाखयाको वरवषय, ल विक समानता ि बालबामलका, मवहला, अपािहरको हकवहतका साथ सारवणिमनक सिोकािका वरववरवध वरवषयहरमा सरवोचच अदालतल गिका फ सलाहर धि अथणमा सततय भए पमन कमतपय मददाहरको फ सला नयाय ि काननका मानय मसिानत अनरप नभएको भन न किा समनन गिकोमा अवहल आएि यसको गमत िममक रपमा बढन थालको अनभरव समबि मामनसहरल गनण लागकाल यसमा सधािका लामग समबजनधत पकषहरलाई नयायाधीश ि कमणचािीलगायत सब ल बझनपदणछ50।

िबसमम नयायपामलकामा भरष टाचाि ि अमनयममतता भएको भन न सचना परा त भएको रवा आफ ल गिको अधययन रवा अनसनधानबाट दजखएको अरवसथामा नयाय कषतरमभतरका एरवम बावहिका ससथाहरको सहयोगमा तरनत कािबाही गन सयनतरको वरवकास गरिद न तबसमम नयायपामलकापरमतको आम नागरिकको धािरामा परिरवतणन आउन सकन दजखद न। रवासतरवमा भरष टाचाि ि अमनयममतताको वरवषय अनय वरवमभन न पकषहरसग गामसएका छन। नयायपामलकामा हन सकन भरष टाचाि ि अमनयममतताको वरवषय वरवलमबकािी अदालती कायणवरवमध, काननी िवटलता, नयायाधीशहरको मनयजकत परविया, नयायपामलकाको िनशजकतको भनाण ि रवजततवरवकासको अरवसथा, नयायाधीश तथा अनय कमणचािीहरको पारिममक ि सवरवधा, मददा वयरवसथापन ि सरवा पररवाहको सति, कानन वयरवसाय ि आचाि सवहताको पालना, नयायपामलकाको सरवतनतरता ि सरवायततता, आरवशयक साधन ि ोत एरवम परवाणधािहरको उपलबधता, सचना परवरवमधको परयोग तथा नयायकषतर ि अनय ससथाहरको सहयोग ि समनरवयलगायतका वरववरवध किासग समबजनधत िहको पाइनछ।

भरष टाचाि ि अमनयममतता भन न किा कन काम गनण रवा नगनण एरवम तयसतो परिजसथमतमा नयायपामलकाल कािबाही गनण नसकनका परिराम हन। कही समसयाहर आनतरिक तरविबाट मसिणना भएको दजखनछ कमतपय समसयाहर अनय वरवमभन न सिोकािरवाला पकषहरबाट मसिणना भएको दजखनछ। नयावयक परवियामा परहिी, अमभयोकता, कानन वयरवसायी, मददाका पकष तथा अनय वरवमभन न सिोकािरवालाको भममका िहको हनछ। समबि सब पकषको पािदशी वयरवहाि, सविय एरवम िचनातमक सहयोग वरवना नयायपामलकाल एकल आफनो कायण परभारवकािी तरविबाट समपादन गनण सकद न। यसका अमतरिकत नयायपामलका सरवयल पमन आफनो काम कािबाहीलाई वयरवजसथत ि मनयममत तलयाउन उजचत पहल गनणपदणछ।

नयायाधीशहरलाई अनशामसत तलयाउन बनाइएका सरव धामनक ि काननी सयनतरहरलाई सबल बनाइनपन दजखनछ। अमनयममतता गिको रवा वरवचलनको अरवसथामा समबि पदामधकािीलाई

50 सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनदवािा गरठत नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि, अधययन समममतको परमतरवदन, २०६४, पठ १३-१४

| 96

अनारवशयक ि अनजचत तरविल सिकषर गरिन हद न। यी सरव पकषहरमा नयाय परिषदल परभारवकािी ि पािदशी ढिमा काम गनणपछण। नयायपामलकाल सधाि ि परगमतका लामग सवियता अपनाउद वरवदयमान समसयाहरका बािमा समबि पकषहरलाई िानकािी गिाउनपछण। आरवशयक ोत, साधन ि सहयोगका लामग परयतन गनणपछण ि आफनो काम कािबाहीमा पािदजशणता एरवम िरवाफदवहतामा रववि गनणपछण। परसतत सनदभणमा नयायपामलकाल आफनो गलतीहरको मलयाङकन गन, आफउपि लागको आिोपको छानमबन गन, कन गनासोहर भए मतनको मनकास रदन ि गलती एरवम अमनयममतताहर सचयाउन तथा कन बदमासीहर भएको भए मतनलाई कािबाही गन पररालीको वरवकास गनणपछण।आिोपहरको छानमबन गन आनतरिक पिमत ि आतममलयाङकन गन पररालील गनासोहरको मनकास रदन ि अमनयममतता एरवम गलतीहर सचयाउन अरवसि परदान गदणछ ि साथ गलती गनहरका वरवरिमा ततकाल कािबाही गन परवियाल नयायपामलकाको सारवणिमनक परमतठा रववि गनण पमन मददत प¥याउछ।

४.१.१२ मबचौमलया ि वरवचलनिनय कायणहर

नयाय समपादनका िममा हनसकन भरष टाचाििनय कायणलाई मधयसथकताणको भममका मनरवाणह गन वयजकतलाई मबचौमलयाको रपमा मलन गरिनछ। नयाय समपादनको िममा नयायाधीश ि मददाका पकषहरबीच समपकण सतरको रपमा काम गन भएकाल मबचौमलया भन न गरिएको दजखनछ।51 सारवणिमनक मनकायमा हन भरष टाचाििनय वियाकलापमा यसता मबचौमलयाको सलगनता िहको पाइनछ। सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनल २०६४ सालमा गिको एक अधययन परमतरवदनल "बीचमा बसि चलखल गन वयजकत भनी" मबचौमलया शबदको पवहलो पटक परयोग गिको दजखनछ।52 उकत परमतरवदनमा परयोग गरिएको मबचौमलया शबद हाल नयायपामलकाको अमतरिकत अनय वरवमभन न वरवषय ि सनदभणमा समत परयोग गन गिको पाइनछ।

सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनको अधययन परमतरवदनल नयायपामलकामा हन सकन भरष टाचाििनय कायणको समबनधमा सरवा परदायक ि सरवााहीका बीचमा बसि चलखल गन वयजकतलाई मबचौमलयाको रपमा परयोग गिको दजखनछ। साथ उकत अधययन परमतरवदनल मददा माममलाको समबनधमा बीचौमलयाको भममका मनरवाणह गन भनी वरवमभन न परकमतका वयजकत तथा ससथाहर पवहचान गिको दजखनछ। ति तयसता मबचौमलयाहरल परयोग गिको शजकतकनरको वरवश लषर गिी मबचौमलयाको भममका अथाणत नयावयक भरष टाचाि, अमनयममतता ि सदाचाि उललङघनमा पािको परभारव वरवश लषर गिको दजखद न। आमथणक, सामाजिक रवा अनय कन शजकतको परयोग गिी सोही आधािमा सदाचाि वरवघनकताणल सारवणिमनक पदामधकािीबाट अनजचत रवा अमनयममत काम गिाउन सकन हदा वयजकत वरवशष भनदा पमन परिचालन हन सकन शजकतको आधािमा सदाचाि मबघनकताणको भममका वरवश लषर गनणपन दजखनछ।

51 नयायपामलकामा िनआसथा अमभरववि समममत २०६४ सरवोचच अदालत रवाि एसोमसएसन पठ १५० 52 परवणपाद पठ १३४

| 97

मददा माममलामा पकषहरल खोि अनकलको मनरणय गिाउन भनी िकम मलन ि समबजनधत पकषसमकष प‍ याउन काम मबचौमलयाल गदणछन। मबचौमलयाको भममका बयापक रपमा दखापिको छ। उचच सदाचाियकत नयायाधीशको हकमा मबचौमलयाको भममकाल कन असि पानण सकद न। तथावप यदाकदा मबचौमलयाको भममकाल उचच सदाचाियकत नयायाधीशलाई समत वरवरवारदत बनाउन सकन दजखनछ। खिाबका लामग मबचौमलया सहयोगी हन सकन दजखनछ। सदाचाि वयजकतको आसथा, वरवश रवास ि मलय मानयतामा मनभणि हन वरवषय भएको हदा मनयजकतको िममा उचच सदाचाि भएका इमानदाि ि न मतकरवान वयजकतलाई मनयजकत गनण सकमा ि खिाब पकषलाई पिमत, परराली ि मापदणडबाट मनयनतरर गनण सकमा मबचौमलयाको भममका सरवत: कमिोि हन सकन दजखनछ।

कमतपय मबचौमलयाहर नयायाधीशका नाममा िकम उठाएि मददा जित जिताई रदए भन न ि हाि खचण कटाई वफताण गन मददा खलाडीहरका रपमा पमन चलखल गदणछन।53 परतयक मददाका पकष मददा जित न चाहनछन। यसका लामग अमतरिकत खचण नगिी मददा जिमतद न भन न सनदभण समािमा पररवावहत भएको छ। यो नकािातमक परचािमा अकश लगाउन आरवशयक छ। यसका लामग नयायाधीश, नयायकमी ि कानन वयरवसायीहरको साझा परयतन अपरिहायण छ। मददामा मबचौमलयापन िकम लगानी गनण नपन ि अतयनत कम िोजखम भएको वयरवसायको रपमा हकसर दो ि बढदो अरवसथामा िहको छ। तयस ल बल मा सचतना अपनाइएन भन कानन वयरवसायको समानति रपमा नयायपामलकामा मबचौमलयाको वयरवसायल सथावयतरव पाउनसकन खतिा बढि गएको भन न मनषकषण परवण अधययन परमतरवदनहरल मनकालको पाइनछ।54

वरवचलनिनय कायण वयजकतको सदाचाि परमतकलको वयरवहाि मामननछ। सदाचाि वयजकतको वयजकतगत आचाि ि उचचसतिको मलय मानयताको एकीकिर हो। सामानयतया उचचसतिको सदाचाि भएको वयजकतको मानयता ि वयरवहािलाई मबचौमलयाल खजणडत गनण सकद नन। तथावप न मतकता, इमानदारिता ि सदाचािको सति कमिोि भएका वयजकतहरलाई मबचौमलयाल परभावरवत पानण सकन ि वरवचलनिनय कायण हन समभारवना मसिणना हन गदणछ। वयजकतगत सदाचाि आस, तरास ि अभारवका कािरल खजणडत हन सकदछ। दबाब ि परभारवलाई मसिणना गनण सकन शजकतकनरल सदाचाि कमिोि भएका वयजकतहरलाई परभारव पानण सकदछन।

वयजकतगत तथा ससथागत सरवचछता, इमानदारिता ि सदाचाि परमतकलको कायण गिी भदभारव, पकषपात रवा भरष टाचाििनय वियाकलापलाई वरवचलनिनय कायणको दिाणमा िाख न गिको पाइनछ। सगठनको आनतरिक िीरवन पिमतमा कन मापदणड नबनाई मनपिी रपमा काम गन रवा कस लाई असरवाभावरवक फाइदा ि कस लाई अनारवशयक िाटा प‍ याउन लगायतका अन मतक ि भरष टाचाििनय वियाकलापलाई वरवचलनिनय कायणको रपमा मलन गरिनछ। पिमत, परराली, मापदणड ि मलय मानयता वरवपरितको 53 नयायपामलकामा िनआसथा अमभरववि अधययन समममतको परमतरवदन, २०६४, सरवोचच अदालत रवाि एसोमसएसन पठ, १४१ 54 परवणपाद पठ १४२

| 98

असरवाभावरवक ि अमनयममत काम कािबाहीलाई वरवचलनिनय कायण भन न गरिनछ। ससथागत मलय मानयता तथा पिमत ि पररालीको वरवपरित कन सरवाथण समहको वहतका लामग वरवचलनिनय वियाकलाप गन गरिनछ। यसबाट सगठनमा गटबनदी तथा सिकषरबाद फसटाउन ि भरष टाचाििनय गमतवरवमधल परय पाउन अरवसथा मसिणना हनछ।

पिमत वरवहीन ि तदथणरवादी सोचाइ अनरप मनयजकत, सररवा, बढरवा पदसथापन तथा बइमामनको ढाकछोप, सिकषरबाद, मनजषिय खालको अनगमन तथा सपरिरवकषर, पािदजशणता ि सहभामगताको अभारवल वरवचलनिनय कायणलाई परय रदन गदणछ। वरवचलनिनय कायणबाट वयजकतगत न मतक मलय मानयतामा हरास आउन ि गलत कायणससकमत मौलाउन अरवसि परा त गदणछ। साथ सगठनको आनतरिक कायण ससकमत न वरवकतिनय बनाउन सहयोग प‍ याउदछ। यस पररवजततल ससथागत वहत भनदा पमन वयजकतगत वहतमा िोड रदनछ। साथ आफनो ि आफनो समहको मनवहत सरवाथणका लामग ससथागत मलय मानयता, पिमत परराली, तथा मनधाणरित कायणवरवमध ि मापदणडहरको उललङघन गिी ससथागत सरवचछतामामथ गमभीि परभारव पादणछ।

जिममरवािीपरमत उततिदावयतरवको अभारव तथा वढलाससती पमन नयायपामलकापरमत अनासथा रववि गन तततरवको रपमा मलन गरिनछ। भरष टाचािमा सलगनताको परश न रव यजकतक इमानदारितासग गरिएको छ। एउट कमणचािी लामो समय समम एक फाटमा िाख न।भरषट कमणचािीका वरवरि उििी पदाण पमन कािबाही नहन अरवसथालाई वरवकमतिनय कायणको रपमा मलन गरिनछ। वरवन नचाहन नयायाधीशलाई िसतो सक मबचौमलयाल पमन मबगानण सकद न। तसथण नयायाधीशको योगयता ि इमानदारितामा मबचौमलयापनको भवरवषय मनभणि िहनछ।55 नयायपामलकाको आसथा ि वरवश रवास अमभरवविका लामग मबचौमलयाको भममका रवा चलखललाई अनतय गनणपदणछ। मबचौमलया मनयनतरर रवा वयरवसथापनमा नयायपामलकाका समबि पकष अदालत, नयाय परिषद, नयाय सरवा आयोग, सिकािी रवकील, परहिी, बाि तथा कानन वयरवसायी सब को साझा परयास हन आरवशयक छ।

४.२ आनतरिक रवातारविरको वरवश लषर

लोकतनतर, काननको शासन ि सशासन कायम गनणका लामग सारवणिमनक मनकाय रवा तयसता मनकायमा िहन पदामधकािीहरल परचमलत सवरवधान कानन तथा सथावपत मलय मानयताको दायिामभतर िही आ-आफनो जिममरवािी मनरवाणह गनणपन हनछ। यसका लामग कन पमन सगठनको कायाणदश ि जिममरवािीमभतर िही मनधाणरित वरवमध, परविया तथा कायणवरवमधको पालना गिी तोवकएको लकषयबमोजिमको परगमत मनधाणरित समयमभतर समपादन गनणपदणछ। यसका लामग ससथागत सरवचछता तथा कायणित िनशजकतको वयजकतगत इमानदारिता ि सदाचािको अमतरिकत आनतरिक तथा रवाहय कायण रवातारविरको पमन उजततक महततरवपरण भममका िहको हनछ। सगठनको सकषमता ि कायण ससकमतसग समबजनधत वरवमभन न पकषहरल कन पमन

55 परवणपाद ३२, पठ १५३

| 99

सगठनको आनतरिक कायण रवातारविर मनधाणिर गिको हनछ। सगठनल मनधाणरित लकषय पिा गिी आमनागरिकको वरवश रवास ि भिोसा कायम िाख न सगठनको सकषमता, वरवमध, परविया, पिमत, परराली ि कायणससकमतको महततरवपरण भममका िहको हनछ।यसका अमतरिकत आरवशयक ोत साधन तथा िनशजकत ि आनतरिक तथा रवाहय कायण रवातारविर पमन उजततक महततरवपरण मामननछ। सदाचािको अरवसथा अधययन गन सनदभणमा नयायपामलकाको आनतरिक रवातारविरको दहायबमोजिम वरवश लषर गरिएको छ।

४.२.१ नयाय परशासन ि नयाय समपादन

नपालको नयायसमबनधी अमधकाि सवरवधान, अनय कानन ि नयायका मानय मसिानतबमोजिम अदालत तथा नयावयक मनकायबाट परयोग हन सरव धामनक वयरवसथा िहको छ।56 नयाय समपादनको कायण गनणका लामग सरवोचच, उचच ि जिलला गिी तीन तहको मनयममत अदालतको वयरवसथा गिको छ।57 नयावयक सरवतनतरताको वरववरवध पकषहरमधय बिट तथा ोत साधनको परामत ि परिचालनमा सरवायतततालाई एक महततरवपरण पकष58 मामननछ। सारवणिमनक परशासनलाई सरवचछ, सकषम, मनषपकष, पािदशी, भरष टाचािमकत, िनउततिदायी ि सहभामगतामलक बनाउद िाजयबाट परा त हन सरवा सवरवधामा िनताको समान ि सहि पहच समनजश चत गिी सशासनको परतयाभमत गन िाजयको नीमत िहको छ।59 नयाय परिषदल नयायाधीशको काम कािबाही तथा आचिरको मनयममत अनगमन गनण रवा मनगिानी िाख न सकन वयरवसथा िहको छ।60 नयाय परशासनलाई परभारवकािी बनाउन परधान नयायाधीश ि उचच अदालतको मखय नयायाधीशल मातहतका अदालत, नयावयक मनकाय रवा अमधकािीलाई मनदशन रदन सकन वयरवसथा िहको छ।61 सरवतनतर नयायपामलकाको मानयता परमतकल नहन गिी वरवमभन न तहका अदालतमा कायणित नयायाधीशहरबाट हन सकन अमनयममतता समबनधमा िाचबझलगायतका आरवशयक परविया अगामड बढाउन वरवमभन न सिचनाहरको वयरवसथा गरिएको छ भन अदालतमा कायणित कमणचािीहरबाट कन अमनयममततासमबनधी काम कािबाही भएमा िाचबझ गिी िाय परमतरवदन मलई समबजनधत मनकायमा पठाउन वयरवसथा िहको छ।62

नयायपामलकाल वयरवसथावपकादवािा बनाएका कानन ि कायणपामलकाबाट भएको कानन कायाणनरवयनको रव धता पिीकषर गिी िाजयका अिहरबीचको अनतिसमबनधलाई सनतलन कायम गदणछ। िाजयका अनय अिको काम कािबाहीमा आएको मनजषियता ि िनतापरमत िरवाफदवहतामा कमी आएको अरवसथामा

56 नपालको सवरवधानको धािा १२६ नपाल कानन वकतारव वयरवसथा समममत बरविमहल, काठमाडौ 57 ऐ.ऐ. धािा 127 58 Basic Principles on the Independence of the Judiciary, Article 7. It is the duty of each Member State to provide adequate resources to enable the

judiciary to properly perform its functions. 59 नपालको सवरवधानको धािा ५१(ख), नपाल कानन वकतारव वयरवसथा समममत, बरविमहल, काटमाडौ 60 दफा १६ नयाय परिषद ऐन, २०७३ नपाल कानन वकतारव वयरवसथा समममत बरविमहल काटमाडौ 61 ऐ.ऐ. दफा ३५ 62 ऐ.ऐ. दफा २४

| 100

सारवणिमनक सिोकािको वरवषयमाफण त मनयनतररकािी भममका मनरवाणह गनण सकन अमधकाि सरवोचच अदालतलाई िहको दजखनछ। सिकािका तीन अिहर वयरवसथावपका, कायणपामलका ि नयायपामलकाल आफना अमधकाि पथक पथक ि सरवतनतर रपमा परयोग गदाण ती अिमधय कन अिमा बढन िान मनिङकशता, सरवचछाचारिता ि परभारववहनतालाई मनयनतरर गनण शजकत सनतलनको मसिानत वरवकास भएको हो।सरवोचच अदालतल यस अमधकािको परयोग गिी िाजयका परमख अिहरबीचको मनयनतरर ि सनतलन कायम िाखदछ।

िाजयका पराथममक कायणहरमधय नयाय परशासन पमन एक हो। नपालको सवरवधानल नयाय परशासनको जिममरवािी नयायपामलकामा समपको छ। सवरवधानल नयाय पररालीलाई सकषम, सरवतनतर ि मनषपकष तथा िनताका अमधकािहर िकषा गिी काननी िािलाई िीरवनत रदन सकन भममका सवहतको अमधकाि परदान गिको छ। यस परकािको जिममरवािी मनरवाणह गनणको लामग सवरवधानल नयायपामलकालाई ससथागत एरवम कायणगत सरवतनतरताको परतयाभमत गिको छ। ोत साधनको परामत ि परिचालनमा नयायपामलकालाई परण सरवायततता परा त छ न। तथावप नपालको नयायपामलकाल पिमतको सधाि ि सरवा पररवाहमा सचना परवरवमधको परयोग समबनधमा उललखय कायणहर गिको छ। सिोकािरवालाको सहयोग समनरवय ि सहभामगताका समबनधमा सरवोचच अदालतल महततरवपरण सयनतरहरको सथापना गिको छ। नयायपामलकाका परयासहरको बाबिद पमन नयावयक सशासन ि सदाचाि तथा नयायपामलकाको आसथा ि वरवश रवासका समबनधमा वरवमभन न कषतरबाट चासो वयकत भएको दजखनछ। नयायपामलकाल पररवाह गिको सरवाको गरसतरियता ि सति िनताल अपकषा गि अनरप हन नसकको भनी धािरा वयकत हन गिको पाइनछ।

नयावयक मनयजकतमा पािदजशणताको कमी, यथा समयम रिकत सथानमा पदपमतण हन नसकन, िरवाफदवहताको अभारव, नयायाधीशहरको मनयजकत ि रवखाणसती, सदाचाि ि उचच मनोबल कायम, परवण अनमानयोगय मददा पररवाह वयरवसथापन, सरवा पररवाहमा सचना परवरवमधको परयोग, सरवााही म तरी वयरवहाि, कायणससकमतमा सधाि, सिोकािरवालाहरबीचको सिीय ि साथणक सहयोग एरवम समनरवय लगायत पकषहरमा िहका कमी कमिोिीका कािर नयायपामलकापरमतको िनआसथामा परभारव पािको महसस गरिएको छ। तयस ल नयायाधीशहरको मनयजकत समरवनधमा मलइएका आधाि रवा मलनपन आधािका समरवनधमा सिोकािरवाला एरवम इचछक वयजकतहरल आफनो किा िाख न पाउनपन गिी वयरवसथा ममलाइनपन दजखएको छ।

नयाय समपादनको अरवसथा

नयायपामलकाको मखय जिममरवािी सरवचछ, सकषम, मनषपकष ि सहिपहचयकत नयाय समपादन गनणलाई मामननछ। परचमलत सवरवधान कानन ि नयायका मानय मसिानतका आधािमा मछटो छरितो परभारवकािी ि सब को पहचयकत नयाय समपादन हन नसकमा नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवास कमिोि हन िानछ। नयाय समपादनको कायणलाई परभाकािी बनाउन उददशयल नयावयक सधािका लामग वरवमभन न

| 101

सधािका कायणिम सञ चालन हद आएको पाइनछ। सधाि कायणिमलाई ससथागत गन िममा नपालको नयायपामलकाल वरविम सरवत २०६१ सालमा दजकषर एजशयाम पवहलो पटक िरनीमतक योिना तिणमा गिी कायाणनरवयनमा लयाएको मथयो। हाल नयायपामलकाको चौथो िरनीमतक योिना कायाणनरवयनको िममा िहको छ। नयाय समपादनको कायणलाई मछटो छरितो परभारवकािी ि गरसतिीय बनाउन मल लकषयका साथ सधाि परविया अगामड बढाइएको अरवसथा छ।

नयाय समपादन कायणलाई सङखयातमक तथा अरवमधगत लकषयहर मनधाणिर गिी मछटो छरितो ि परभारवकािी नयाय समपादनको परयास गरिएको छ। जिलला तथा उचच अदालतहरको नयाय समपादन योिनाको लकषय अनरप दजखए पमन सरवोचच अदालतको मददा फरछयौट कायणमा योिनाको उललखय परभारव पनण सकको दजखद न। वरवगत १० रवषणको वरवमभन न तहका अदालतहरको नयाय समपादनको अरवसथालाई दहायको तामलकामा परसतत गरिएको छ।

सब अदालत तथा अनय नयायाधीकिरहरको 10 रवषणको तलनातमक कायणबोझ ि कायणसमपादनको जसथमत63

आमथणक रवषण जिममरवािी नया दताण िममा फरछयौट बाकी

2067/068 55363 76564 131927 72493 59434

2068/069 59621 93932 153553 87728 65825

2069/070 65825 100331 166176 86919 79257

2070/071 79257 100769 180026 103878 76148

2071/072 76148 125696 201844 123948 77896

2072/073 79403 127958 207361 118251 89110

2073/074 88850 165679 254529 157495 97034

2074/075 95831 180316 276147 181611 94536

207५/07६ 94542 263279 357821 252139 105682

207६/07७ 106115 202258 308373 185465 122908

सब अदालत तथा अनय नयायाधीकिरहरमा 10 आमथणक रवषणको कायणबोझ ि कायणसमपादनसतिको तलनातमक अरवसथा हदाण आमथणक रवषण २०६७/ ०६८ मा जिममरवािी सिको मददा सङखया 55363

63 सरवोचच अदालतको रवावषणक परमतरवदन, २०७६/०७७ सरवोचच अदालत, पठ १५

| 102

िहकोमा 76564 नया मददा दताण भई िममा रवावषणक लगत 131927 कायम भएकोमा 72493 मददा फरछयौट भई आमथणक रवषणको अनतयमा 59434 मददा बाकी िहको मथयो। आमथणक रवषण २०७६/०७७ मा जिममरवािी सिको 106115 ि नया दताण 202258 गिी िममा लगत 308373 कायम भएकोमा 185465 मददा फरछयौट भई 122908 बाकी िहको दजखनछ। 10 आमथणक रवषणको अनतिालमा सब अदालत ि नयायाधीकिरहरको कायणबोझको अनपात हदाण १३४ परमतशतल रववि भएको दजखनछ।मामथ तामलका परसतत गरिएको तथयाङकहरल अदालतहरको कायण चाप मनिनति रपमा रववि भएको दजखनछ। कायण चापको अनपातमा नयावयक िनशजकत वयरवसथापन गनण नसकमा नयाय समपादनको कायणमा थप वढलाइ हन सकन दजखनछ। कायण चापको रवविको अनपातमा साधन ोतहरको वयरवसथापन गनण सवकएको छ न। योिनाल मनधाणिर गिको लकषयबमोजिम २०७७ साल आषाढ मसानतसमम २ रवषण नािका मददा शनय हनपनमा तीनतहका अदालतमा गिि १७०६६ थान मददा २ रवषणको अरवमध वयमतत भइसकका दजखनछन। आमथणक रवषणको अनतयसमम सब अदालतहरमा िहको िममा बाकी मददा सङखया ११९२४६ को करिब १४.३१ परमतशत मददा २ रवषण नािको दजखनछ। सरवोचच अदालतमा हदाण आमथणक रवषणको अनतयमा २०४४ थान ५ रवषण नािका ि १०६०३ थान दई रवषण नािको दजखनछ। आमथणक रवषणको अनतयमा २४१५४ मददा बाकी िहको दजखनछ। कोमभड-१९ को कािर दशभिका अदालतहरको कामकािबाही परभावरवत हन गई मददाको लगत बढन गएको छ। सरवोचच अदालतमा आ.रव.२०७७/२०७८ को अजनतममा बाकी िहका मददाहरको सखया २७,४३७ थान िहको छ। ती मधय २ रवषण नािका मददाहर १४,८९९ थान छन भन ५ रवषण नािका पिाना मददाहरको सखया ३,६७३ थान बाकी िहन गएको दजखनछ।

नयायपामलकाको आनतरिक कायणपरराली सधािको लामग वरवगतदजखको लामो परयासपश चात २०७७ साल साउन १ गतदजख जिलला अदालत ि भार १ गतदजख उचच अदालतहरमा फिक मददा वयरवसथापन (Differentiated Case Management -DCM) पिमतको लाग गरिएको छ। यो पिमतको परभारवकािी रपमा कायाणनरवयनमा सिोकािरवाला समबि पकषको सहयोग ि समनरवयनलाई थप परभारवकािी बनाउनपन दजखनछ। सरवााही ि सरवा परदायकका बीच भच णअल (Virtual) समबनध कायम गिी मछटो, छरितो, कम खजचणलो, सहि पहचयोगय तथा नयावयक परवियालाई परवण अनमानयोगय बनाउन सचना परवरवमधलाई वयापक रपमा वरवसताि गनणपन दजखनछ।

नयायको परमख वरवषय भनक अदालतहरदवािा िािी गरिएका आदश एरवम फ सलाहरलाई लाग गनण गिाउन हो। जित न पकषल फ सलादवािा परदान गरिएको अमधकाि रवा नयायलाई रवासतवरवक वयरवहािमा उपभोग गनण नपाएसमम तयसतो फ सला करवल कागिी रवा सौनदयाणतमक नयाय िसतो मातर हन िानछ। हाल अदालतहरबाट भएका फ सलाहर कायाणनरवयन हन लगत कायम िहको छ। आमथणक रवषण २०७६/०७७ को अनतयमा १४,४७,७२,९६,९०२। (चौध अिब अडचालीस किोड बहतति लाख

| 103

रछयानबब हिाि नौ सय दई रप या) िरिरवाना असल हन बाकी िहको दजखनछ। तयस गिी १,०६,२०४ (एक लाख छ हिाि दईसय चाि रवषण) क द असल हन बाकी िहको दजखनछ।64

नयाय समपादनका आयामहरमा परिरवतणन आएको छ। नपालको सवरवधान, मलकी दरवानी तथा फौिदािी सवहताहर लाग भएपमछ पीमडतम तरी नयाय परराली तथा कषमतपमतण सवहतको नयायलाई उचच महततरव रदइएको छ। तयस गिी सवहता लाग भएपमछ अदालतहरको कायण कषतरहरमा वरवसताि भएको छ। पनसथाणपकीय तथा सधािातमक दणड वयरवसथाका समबनधमा नरवीन वयरवसथाहर गरिएको छ। सवरवधान तथा सवहता काननहरल आतमसात गिको नयावयक मलय मानयता अनरपको आरवशयक परवाणधाि तथा ोत साधनको वयरवसथापन हन सकको छ न।

नयायाधीशको आचाि सवहता

अन तिाणजष रय सतिमा वरवमभन न कषतरका नयायाधीशहरका बीच भएको छलफल ि मसयौदाउपिको अनतिवियापमछ नयायाधीशको आचाि सवहता (The Bangalore Principles of Judicial Conduct,

2002)65 िािी भएको छ। यसल नयावयक आचिर ि न मतकता, पसागत मयाणदा ि खासगिी वरवचािहरमा िहका दवनदवसमबनधी मनयम, अमनयममतता ि आमथणक पािदशीतासग समबजनधत वरवषयहरमा िोड रदएको छ। नयायाधीशको पसागत आचिर ि आमथणक पािदजशणता वरवशष धयान कजनरत सो वरवषयमा काननी अमधकाि परा त हनपन िसता आचाि वयरवहािहर समवटएको पाइनछ।66 यस आचाि सवहताल सरवतनतरता, मनषपकषता, मनष ठा, सदाचाि समानता ि सकषमता ि लगनशीलतालगायतका मसिानतहर आतमसात गिको छ। उकत आचाि सवहताको अनकल हन गिी नपालमा नयायाधीशहरको आचाि सवहता िािी गिी लाग गरिएको छ। नयावयक सदाचािका उचचसतिका मलय मानयतालाई आतमसात गिी नयायाधीशहरको सममलनबाट पारित भई लाग भएकोमा उकत आचाि सवहता खािि गिी नयाय परिषद ऐन, 2073 ल रदएको अमधकाि परयोग गदद नयाय परिषदल नयायाधीशको आचाि सवहता िािी गिको छ। आचाि सवहता नयायाधीशहरल आफ ल बनाई लाग गनणपनमा नयाय परिषदल आचाि सवहता िािी गनण उपयकत नभएको भन न परश न उठन गिको पाइनछ। साथ अदालतहरमा कायणित कमणचािीहरलाई लाग हन आचाि सवहता लाग गरिएको छ। यसल नयावयक सदाचाि कायम गनणमा सहयोग पगन अपकषा गरिएको छ। साथ नयाय परिषद तथा सरवोचच अदालतबाट नयायाधीश तथा कमणचािीहरको आचाि सवहता कायाणनरवयनको अनगमन गन कायण मनिनति रपमा गन गिको पाइनछ।

64 सरवोचच अदालतको रवावषणक परमतरवदन २०७६/०७७ सजकषत झलक पषट छ 65 In July 2006, the United Nations Economic and Social Council (ECOSOC) adopted a resolution recognizing the Bangalore Principles as representing a

further develop-ment of, and as being complementary to, the 1985 United Nations Basic Principles on the Independence of the Judiciary. ECOSOC

invited States to encourage their judiciaries to take into consideration the Principles when reviewing or developing rules with respect to judicial conduct. 66 Adopted by the Judicial Group on Strengthening Judicial Integrity, as revised at the Roundtable Meeting of Chief Justices held at the Peace Palace, The

Hague, the Netherlands, 11/25-26/2002 IFES Rule of Law White Paper Series.

| 104

आचाि सवहताको गमभीि रपमा उललङघन भएमा सवरवधान तथा काननको दायिामभतर आउन वयरवसथा गरिएको छ। नयायपामलका सधािका सनदभणमा वियाशील अन तिाणजष रय ससथाहरको सञ िाल

International Consortium for Court Excellence ल काननको दवषटमा समानता (Equality before

the law), सरवचछता (Fairness), मनषपकषता (Impartiality), मनरणय परवियामा सरवतनतरता (Independence on decision making), सकषमता (Competence), सदाचाि (Integrity), पािदजशणता (Transparency), सहिपहच (Accessibility), मनधाणरित समयसीमा (Timeliness), ि कामकािबाही ि परवियामा मनजश चतता (Certainty) लाई नयावयक कामकािबाहीसग समबि मलयहरको रपमा परिभावषत गिको पाइनछ।67 नयायपामलकाको उतकषटतासमबनधी अन तिाणजष रय ससथाहरको सञ िालल तयाि गिका नयावयक मलय मानयता तथा नयायाधीश तथा कमणचािीहरका लामग तिणमा गरिएका आचाि सवहताहरल समारवश गिका नयावयक सरवतनतरता, मनषपकषता ि सकषमता समबनधमा वयरवसथा गरिएका मानयताहरलाई वयरवहािमा परयोग गनण सकमा नयायकमीहरको बीचमा उचचसतिको नयावयक सदाचाि कायम भई नयावयक आसथा ि वरवशवाशमा अमभरववि हन सकन दजखनछ।

४.२.२ कानन ि कायणवरवमध

नपालमा २०७४ सालमा िािी भएका सवहताहरल नरवीन वरवमधशासतरीय मानयता अनरपको काननी वयरवसथा अिीकाि गिका छन। लामो समयको परयासपमछ सरवयम अदालतको समत सवियता ि सहभामगतामा बनका सवहताहरको कायाणनरवयनलाई सकािातमक रपमा मलइएको छ। नरवीन एरवम समसामवयक काननी वयरवसथासवहत लाग भएका सवहताहरको परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गनणपन अरवसथा िहको छ। कही सीममत वरवषयहरबाहक अनय वयरवसथाहर सिल एरवम परयोगमा सहिता कायम भएको छ। सवहताल कायणवरवमध काननलाई समत छटटाछटट वयरवसथा गिी सिलता ि सहिता कायम भएको छ। तथावप दरवानी ि फौिदािी कायणवरवमध सवहतामा भएका असमाञ िसयपरण वयरवसथाहरमा एकरपता कायम भएमा वयारवहारिक रपमा सहिता हन दजखनछ। सवहता काननमा भएका वयरवसथाहरको तलनामा वरवषयगत काननहरमा फिक ि कडा वयरवसथा गन गरिएबाट काननहरको परयोगमा असहिता हन अरवसथा दजखएको छ। नरवीन काननी वयरवसथाहरको समबनधमा नयावयक िनशजकतको बीचमा कषमता वरवकासका कायणिम सञ चालन गनणपन साथ वरवशष परकमतका मनरवदनहरको अमभलखलगायतका वयरवसथापकीय वयरवसथापन गनणपन दजखएको छ।

सवरवधानल परतयकष रपमा सरवोचच अदालतलाई आफनो द मनक कायण सञचालनाथण कानन बनाउन सकन अमधकाि परदान गिको छ न। मनयम बनाउन पाउन अमधकाि सरवतनतर नयायपामलकासमबनधी मसिानत अनसाि सरवोचच अदालतलाई परात भएको दजखनछ। कानन बनाउन अमधकाि सरवयमा हन रवा सोको अमधकाि सरव धामनक रपमा परतयाभत हन ि परतयायोजित अमधकाि अनतगणत ससदबाट परा त गनणमा

67 Prescribed by International Consortium for Court Excellence

| 105

फिक हन िानछ। पमछललो अरवसथामा परा त अमधकाि त करवल ससदल समय समयमा रवनाएका काननको अमधनमा िही ससदीय मनदशनमा कायणवरवमधगत मनयम बनाउन अमधकाि मातर हो। यसतो अरवसथामा कवहलकाही िािनीमतक रवा अनय कािरहरल गदासर यसतफण को आरवशयकता पिा गनणको लामग लामो समयसमम परतीकषा गनणपन अरवसथा पमन आइपनण सकदछ। परतयायोजित अमधकाि अनतगणत िहको अको समसया परतयायोजित सीमा ि भारवनामभतर बामधनपन बाधयता हो। तयसल गदाण िमतसक असवरवधािनक रवा अयािो अरवसथा आए तापमन परतयायोजित अमधकािको सीमा नािि मनयम मनमाणर गनण सकन अरवसथा िहद न। तयस ल कायणको परकमत अनसाि कायणवरवमध कानन मनमाणर गन अमधकाि नयायपामलकालाई हनपदणछ।

४.२.३ आनतरिक कायणपरराली

सरवोचच अदालतको कायण चापमा भएको रववि तथा दई रवषण नािका मददाको सङखयामा भएको बढोततिीलाई समबोधन गनणपन दजखएको छ। साथ सरवोचच अदालतको उदाि ि फिावकलो अमधकािकषतरको कािर यसमा रदनानरदन मददाको चाप बवढिहको दजखनछ। अदालत वयरवसथापनको मखय कायण भनको मददा वयरवसथापन हो। मददा वयरवसथापनको लामग मददाको दताणदजख मनरणय कायाणनरवयन गनसममका समपरण वियाकलापहर सिल बनाउनपछण। अदालत परयोगकताणका लामग ममतररवत कायणवरवमध ि पिमत अनसिर गनणपछण। अकोतफण वरविम सरवत २०८० साउन १ गतदजख फिक मददा वयरवसथापन पिमत लाग गनण आरवशयक तयािी गनणपन दजखनछ। मानरव सशाधनको वरवकास अतयनत महततरवपरण पकषको रपमा िहको छ। सकषम, योगय ि समवपणत मानरव सशाधन मबना नयायको सरवतनतर ि सकषम पिमतको मसिणना गनण समभरव दजखद न। तसथण नपालमा नयाय समपादन पररालीको कायण कषमता बमलयो बनाउनका लामग नयावयक ि अधण नयावयक मनकायमा कायणित मानरव सशाधनको कषमता रववि गनण आरवशयकता दजखएको छ। साथ नयावयक िनशजकतको लामग सपषट खालको उततिामधकािी योिनासवहतको मानरव सशाधन वरवकास योिना तयाि गिी लाग गनणपन दजखनछ।

सवरवधान ि नयाय परिषद ऐन ि मनयमहरल तोकबमोजिम वरवमभन न अदालतका नयायाधीशहरको मनयजकतसमबनधी किामा परिषद जिममरवाि हनपछण। परिषदको मनयमारवलील नयावयक पदमा मनयजकतका लामग रवसतगत मापदणड हनपन किामा िोड रदए पमन तयस परकािको मापदणड अनशिर गरियो वक गरिएन भन न किा सारवणिमनक हद न। नयावयक ओहदामा मनयजकत गरिन लागका उममदरवािहरको सदाचाि, इमानदारिता, योगयता ि कषमताको मापन गन मापदणड परभारवकािी हन नसकको भन न अनभमतहर वयकत हन गिको पाइनछ। नयायाधीश ि अनय कमणचािीहरको सररवा गदाण मनिहरको अनकलता ि पायक पन सथानलाई समत यथासकय समबोधन गनणपन दजखनछ। यसका लामग सररवाका रव कजलपक परसतारवहर तयाि गिि समबजनधत नयायाधीश ि कमणचािीहरलाई िानकािी गिाउन

| 106

पिमतको शररवात गनण सकमा नयाय परिषदको काम कािबाही पािदशी तथा िरवाफदही परण हन सकन दजखनछ। साथ सररवाको समय तामलका तयाि गिी सो अनरप सररवा गन पिमत परभारवकािी हन सकको दजखद न।

सामानयतया नयायपामलकामा पररवश गन परतयक नयायाधीश रवा कमणचािीहर सब ल पशामा आफनो परगमत ि रवजततवरवकास बािमा आ—आफन अनमान गिका हनछन। कमणचािीमा हन यसतो अनमान न रवासतरवमा उसको कषमता ि योगयता अमभरववि गन उतपरिराको ोत पमन मामननछ। यरद परराली दोषपरण छ न भन योगय, इमानदाि ि मसिणनशील वयजकतहर आफल अनमान गिको समयमा न आफनो लकषयमा पगन सकछन। सवरवधानल नयाय परिषदलाई नयायाधीशहरको पदोन नमतको जिममरवािी रदएको छ। रवजततवरवकास योिनाको अभारवमा मामथललो पदमा मनयजकत हनभनदा पवहल एउट तहमा दशकौसमम काम गनणपन अरवसथा दजखएको छ। नयायाधीशहर ि नपाल नयाय सरवाका कमणचािीहरको मौन ति सपषट वरवतषरा न कायणसमपादनको अरविोधको कािर िहको छ। नयावयक िनशजकतको वयरवसथापन तथा वरवकास समबनधमा "Frustrated Mind is more dangerous than Corrupted Mind" भन नतफण उनमख हन नरदन आरवशयक योिना तथा रवजततवरवकास नीमत तथा कायणिम तयाि गिी लाग गनणपन दजखनछ।

नयायपामलकामा मानरव सशाधनको गरसति सधाि ि वरवजशषटीकिरका समबनधमा िहका आरवशयकताहरसमबनधी नीमत ि मानरव सशाधनको वरवजशषटीकिरको योिना छ न। उचच अधययनमा गएका वयजकतहरल पमन आफना रजचका कषतरमा वरवजशषटीकिर गिि आउछन, ति नयायपामलकाको भारवी आरवशयकताका बािमा रवसतगत रपमा धयान रदइएको छ न। ससथाको आरवशयकताको कषतरमा भनदा पमन वयजकतगत रचीको वरवषयमा उचच जशकषाको अधययन िम बढको दजखनछ। नयायाधीशहर ि अमधकतहरलाई रदनपन वयापक तामलमको आरवशयकतालाई हदाण अझ बढी सदढ ि योिनाबि परयतनहरको आरवशयकता दजखनछ।

४.२.४ सरवापररवाह ि सरवााहीसगको वयरवहाि

नयायपामलकाबाट परदान गरिन सरवापररवाहलाई परवण अनमानयोगय एरवम मछटो छरितो ि गरसतिीय बनाउन सवकएको छ न। हिक मददाल अदालतको मनजश चत ोत साधन ि समयको अपकषा गिको हनछ। िन मददालाई िमत समय ि ोत साधन आरवशयक पन हो, सोही अनरपको वयरवसथापन गनण सवकएको छ न। यसल उपलबध ोत साधन ि अदालतको समयको परयोगमा मनपरणता कायम गनण सवकएको छ न। नयायपामलकाको परमख सिोकाि मददाको फ सला समयमा गनण हो। नयावयक कािबाहीको परतयक चिरमा लागन समयको उजचत वयरवसथापन गनण सवकएको छ न। यस गिी कम लागतमा परभारवकािी, मछटो छरितो कायणसमपादनको उललखय परगमत हन सकको छ न। यरद मददाका पकषहरल नयाय परा त गनण रवषौ लागन हो भन तयसतो नयायल आिोस ि न िाशयता मसिणना गनण

| 107

सकदछ। रवासतरवमा यरद हामील उजचत समयमा नयाय परदान गनण नसकन हो भन वढलाइल नयायलाई पिाजित गिको सरवााहील महसस गदणछन।

नयायपामलकाको सरवोतकषटता परा त अजखतयािीको आधािमा पिीकषर हन नभएि यसबाट परदान गरिन सरवाको गरसति ि सोको आधािमा मनममणत िनआसथामा मनभणि िहनछ। अन तिाणजष रय कषतरमा सरवा पररवाह, सरवााही सनतषटी, नयायमा सहि पहचलगायतका सचकहरका आधािमा नयायपामलकाको सरवोतकषटता मापन गन आधािहर तयाि गरिएको हनछ। नयावयक सरवोतकषटताका लामग सरवा पररवाह कमत सहि छ ि सरवााहीको सनतवषटको सति कसतो छ हन गरिनछ। यसको लामग परचमलत सवरवधान तथा काननदवािा परदतत अजखतयािी ि नयायका मानय मसिानतका आधािमा नयाय समपादन तथा सरवााहीम तरी वयरवहाि परदणशन गनणपन हनछ। गरसतिीय सरवाको समपादनल नयनतम लागत ि परिममा यथासमयमा सकषम, परभारवकािी ि सरवचछ नयाय समपादन हनपन किालाई िनाउछ।

अदालतमा अमधकाश कमणचािीहरको कायण श लीका समबनधमा सिोकािरवालाहरल िनताका सरवकको रपमा नभएि मामलक िसतो वयरवहाि गन गिको भन न धािरा वयकत गिको पाइनछ। अदालतका नयायाधीश, अमधकत ि अनय कमणचािीहरको मनोरवजतत यसका उपयोगकताणहर परमत तयमत सहयोगी हन नसकनका साथ सामानय वयरवहाििनय पकषमा अपजकषत सधाि हन सकको छ न भन न गनासो िहको पाइनछ। यसको लामग अमतरिकत लागत नलागन करवल बोली बचन वयरवहािबाट सम सगठनपरमतको वरवश रवास आिणन गनण सवकन यस वरवषयमा उललखय सधाि गनण आरवशयक दजखनछ। मसकानसवहतको नयाय सरवा, सोधपछ तथा सहायता ककष सथापन गरिएको भए तापमन सरवााहीपरमत गरिन वयरवहाि ि हामरा वरवश रवास तथा मानयताहरमा खास सधाि भएको दजखद न। महसस गिाउन नसकन कमिोिीको रपमा िहको दजखनछ।

४.२.५ अनगमन ि मनयनतरर परराली

नपालको सवरवधानल सरवोचच अदालत ि मातहत अदालत, वरवजशषटीकत अदालत रवा अनय नयावयक मनकायहरको नयाय परशासनलाई परभारवकािी बनाउन अजनतम जिममरवािी परधान नयायाधीशको हन वयरवसथा गिको छ।68 तयस गिी उचच अदालत ि तयसको मातहत अदालत रवा अनय नयावयक मनकायको नयाय परशासनलाई परभारवकािी बनाउन जिममरवािी समबजनधत मखय नयायाधीशको हन ि सो परयोिनका लामग मखय नयायाधीशल सवरवधान तथा सिीय काननको अधीनमा िही मातहत अदालत तथा नयावयक मनकायहरलाई आरवशयक मनदशन रदन सकन वयरवसथा गिको छ।69 नयाय परशासन ऐन ि अदालतका मनयमारवलीहरल अदालतको आनतरिक मनिीकषर गन रवनदोरवसत गनणका साथ

68 नपालको सवरवधान धािा १३६. नपाल कानन वकतारव वयरवसथा समममत बरविमहल काठमाडौ 69 परवणपाद धािा १४७

| 108

पनिारवदकीय अमधकाि परयोग गन अदालतदवािा मातहत अदालत तथा नयावयक मनकायहरको मनिीकषर ि अनगमन गन वयरवसथा पमन गिको छ।

नयायाधीशहरको कामको मलयाङकनका लामग रवसतगत मापदणडको वरवकास गनणपन दजखएको छ। अदालतमा कायणित अमधकतहरको सनदभणमा मनिामती सरवा ऐन ि मनयमहरल कमणचािी ि सपिीरवकषकहरल परतयक रवषण आमथणक रवषणको अनतयमा कायण समपादन मलयाङकन फािाम भनण पन परारवधानको वयरवसथा गिको छ। ति यसलाई पमन कायाणलय समबनधी औपचारिकतामा मातर मलइएको छ। परायिः सरव अरवसथाहरमा कमणचािीहरको काम ि कायण कषमता औषत भनदा तल न वकन नहोस,

उनीहरल पराणङक न पाउछन, ति सगठनको सम कायणसमपादन ि तयसको गरसति भन परायिः सध भिी नयन न दजखएको हनछ। यसतो औपचारिकताल कमणचािीहरको कायण कषमता रवविमा कन सधाि लयाउन सकद न।

नयायपामलकाको सरवतनतरताको मसिानतसगसग परतयक अदालतको कायणसमपादनमा कायणगत सरवायततताको पमन अपकषा गरिएको हनछ। यसको अथण कन अदालतल आफनो अमधकाि परयोग गिी मददाको मछनोफानो नगिसमम यस मामथ कन बाधा अरविोध गनण रवा अमधकाि समपन न मामथललो अदालतल पमन यसको काममा कन हसतकषप गनण हद न। नयावयक सरवतनतरता ि सरवायततताको परयोग गन िममा यरद मनधाणरित सीमा नाजियो भन यसल अदालत पररालीलाई अिािकता तफण ल िान सकछ। यसका लामग पनिारवदन सनन रवा मामथललो तहको अदालतबाट मातहत अदालतहरको अनगमन ि मलयाङकनको वयरवसथा गरिएको हनछ। यसल नयावयक अनशासन ि ोत साधनको परयोगमा परभारवकारिताको अरवसथा मसिणना गन वरवश रवास गरिनछ।

नयाय परिषदल उचच अदालत तथा जिलला अदालतका नयायाधीशको काम कािबाही तथा आचिरको मनयममत अनगमन गनण रवा मनगिानी िाख न सकनछ। तयस गिी नयाय परशासन ऐन, २०७३ को दफा ३५ ल परधान नयायाधीश तथा मखय नयायाधीशल मातहत अदालत तथा नयावयक मनकायलाई आरवशयक मनदशन रदन सकन वयरवसथा गिको छ। साथ दफा २१ ल मातहत अदालतको मनिीकषरसमबनधी, दफा २२ ल आकजषमक मनिीकषरसमबनधी, दफा २१ बमोजिमको मनिीकषर परमतरवदनबाट कन नयायाधीश रवा अमधकािील मददा माममलाको िोहमा कन तरटी गिको रवा गनणपन काम नगिको कािरल कन कािबाही गनणपन दजखएमा दफा २३ ल कािबाहीको लामग समबजनधत मनकायमा लजखपठाउन ि दफा २४ ल कमणचािीको हकमा िाचबझ, िाय परमतरवदन मलन काननी वयरवसथा गिको छ।

सकषम अनगमन तथा मनगिानी

नपाल िाजयका वरवमभन न तहका अदालत तथा वरवजशषटकत अदालतहरमा हन सकन अमनयममतता तथा वरवचलनिनय गमतवरवमध एरवम सरवााहीपरमत गरिन वयरवहािका समबनधमा सकषम रपमा अनगमन तथा

| 109

मनगिानी िाख न वयरवसथा गरिएको छ। परािजमभक अरवसथामा तामलम परा त कमणचािीहरबाट सकषम रपमा अनगमन तथा मनगिानी हन गिकोमा पमछललो समयमा परवरवमधसमतको परयोग गिी अदालतहरको आनतरिक काम कािबाहीको सकषम रपमा अनगमन गन साथ वरवमभन न अदालतहरमा वरवमभन न समहमा तामलम परा त कमणचािी परिचालन गिी सकषम मनगिानी गरिएको छ। यस परवियाबाट अदालतका कमणचािी, कानन वयरवसायी तथा सरवााहीहर समत अमनयममततामा सलगन िहको पाइएको छ। सारवणिमनक मनकायमा कायणसमपादन हन काम कािबाहीको गरसतरियता ि सरवा पररवाहमा अनगमन तथा मनिीकषरको महततरवपरण भममका िहन दजखनछ।सकषम अनगमन तथा मनगिानीलाई मनिोधातमक उपायको रपमा परयोग गरिएको छ। हाल दशभिी अदालतमा सकषम अनगमन तथा मनगिानीकताणहर परिचालन गरिएको छ। मनगिानीपश चात परमतरवदन मलन ि सोको आधािमा आरवशयक कािबाही तथा नयावयक सधािका कायणहर सञ चालन सरवा पररवाहमा परभारवकािी ि नयावयक सशासन कायम गन परयास गरिएको छ।

४.३ बाहय रवातारविर वरवश लषर

कन पमन सगठन नीमत तथा कायणिमहरको परभारवकािी कायाणनरवयनका लामग आनतरिक तथा रवाहय कायण रवातारविरको महततरवपरण परभारव िहको हनछ। सगठनल मनधाणिर गिका कायणसमपादन सचकबमोजिमको परिराम परा त गनणका लामग रवाहय कायण रवातारविरको उजततक भममका िहको हनछ। नपालको नयायपामलका सधािका समबनधमा धि अगामडदजख न वरवमभन न परयासहर हद आएको पाइनछ। नपालमा सरवचछ, मनषपकष, मछटो, छरितो, परभारवकािी ि सहिपहचयकत नयाय समपादन गिी नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवास अमभरववि गन लकषयका साथ नयावयक सदाचाि ि सशासन कायम गनण वरवशष िोड रदएको पाइनछ। नयाय समपादनको मखय जिममरवािीमा अदालतहर िहको भए तापमन सरवचछ, सकषम तथा मनषपकष नयाय समपादनको कायण अदालतको एकलो परयासल मातर सभरव हद न। यसका लामग समबि सिोकािरवाला तथा रवाहय कायणरवातारविरको पमन उजततक भममका िहनछ। नयावयक सशासन तथा सदाचाि कायम गनणमा नयावयक परवियामा सलगन पराथममकसतिका सिोकािरवाला तथा नयायपामलकाको सकषमता ि यसको सरवचछता कायम िाख नमा सरवााही लगायत समबि सब पकषको सकािातमक सहयोग अपरिहायण िहको मामननछ।

४.३.१ नयायपामलकाको सिोकािरवाला ि मतनको कायण ससकमत

नयायपामलकाल आफ एकल अलग िहि काम गनण सकन परिकलपना गनण सवकद न। यसल अर कषतरसग पमन उजचत कायणसमबनध कायम िाख नपन हनछ। सवरवधान ि काननको परिमधमभतर िहि िाजयको नयायसमबनधी अमधकािको अदालतबाट हन सरव धामनक वयरवसथा िहको छ। तयसतो अमधकािको समपादन अर कषतरका ससथाहरको साथणक सहयोग ि समथणन वरवना परभारवकािी हन सकद न। नयाय कषतरमभतरका यसता ससथाहरमा परहिी, महानयायामधरवकताको कायाणलय, कानन, नयाय

| 110

तथा ससदीय वयरवसथा मनतरालय ि कानन वयरवसायी पदणछन। मददाको अनसनधान, तहवककात एरवम अमभयोिन ि बहस गनण, आरवशयक काननको मसयौदा गनण ि नयायपामलकालाई आरवशयक पन ोत ि साधन िटाउनमा समबि सिोकािरवाला मनकायहरको महततरवपरण भममका िहनछ। िाजष रय योिना आयोग, अथण मनतरालय, कानन वरवषयको अधयापन गिाउन वरवशववरवदयालयलागयतका सिोकािरवालाहरको परतयकष रवा अपरतयकष रपमा नयाय समपादनको कायणलाई मछटो छरितो सहि पहचयोगय बनाउन महततरवपरण भममका िहनछ। यसता सिोकािरवाला मनकायको भममकाल अदालतको काम कािबाहीलाई सहयोग गन रवा तयसता मनकायको मनजषियताल नयावयक सधािका काम कािबाहीमा नकािातमक परभारव पन पमन हन सकदछ। यस परकािका अनय परतकषय रवा अपरतयकष सिोकािरवालाहरमा वरवमभन न ससथाहर, सथानीय मनकायलगायतका अनय सिकािी मनकायहर ि सञ चाि माधयम पदणछन।

नयाय कषतरका ससथाहरमधय परहिी, सिकािी रवकील ि कानन वयरवसायी सरव भनदा परमख हन। परहिी ि सिकािी रवकीलको सहयोग अदालतमा मददा दायि भएपमछ पमन सनरवाइको हिक चिरमा आरवशयक पछण। िसतो मददाका पकष ि साकषीहरलाई समावहान तामल गनण एरवम अदालतबाट िािी भएको रवािणटबमोजिम मानछ पिाउ गनण परहिीको सहयोग आरवशयक पदछण। परमारको रव जञामनक पिीकषरका लामग पमन परहिी तथा िाजष रय वरवमधवरवजञान परयोगशालाको सहयोग अपजकषत िहनछ साथ फ सलाको कायाणनरवयनका लामग पमन परहिीको सहयोग महततरवपरण हनछ।

अदालतल गिका कमतपय फ सलाहर महततरवपरण मसिानत या नजििको रपमा सथावपत हनछन। तयसता नयायाधीश मनममणत कानन (Judge made law or case law or precedent) का बािमा काननका पराधयापक ि वरवशववरवदयाय सतिमा वरवदयाथी एरवम अनसनधानकताणका बीचमा अधययन, अधयापन ि वरवश लषरको वरवषय बनदछ। अतिः काननका कयामपसमा अदालतका फ सलाहरको बािमा सम अधययन ि अधयापन गिाइन गरिनछ। तयजतत मातर होइन, अदालतबाट भएका फ सलाहरको यथषट रपमा पराजजञक छलफल गरिनछ। ठीक ि बठीक छयाइनछ।

अदालत ि बाि एसोमसएसनलाई सामानयतया नयायरपी िथको दइ पाङा मान न गरिनछ। तयस ल एउटा मातर पाङाल नयायरपी िथलाई सही रदशामा ल िान सकद न िबसमम दरव पाङाल उजचत तरविबाट काम गदद न। बञ च ि बािल खलन भममकाको पथक मलयाङक गनण सवकद न, ममलद न। नयायपामलकाको आसथा िगनाण गन कायणमा बािको पमन उजततक उततदावयतरव िहनपदणछ। सामाजिक अमभयनता कानन वयरवसायीहरको ससथा नपाल बाि एसोमसएसन सद रव अभागमा िही नयायालयको सचचा पहिदाि बन न सकनपदणछ, यस बाट बाि ि बञ चको समबनध ि भवरवषय मनधाणिर हन हो। अदालतको अमधकत (Officer of the court) हरल परतयकष रपमा नयायाधीशहरलाई नयाय समपादनमा सिाइिहका हनछन। तयजततमातर होइन “अदालत आखा ि कान अमन बाि मख ि रदमाग” हो। अदालतल हछण सनछ, बािल बोलछ, वरवचाि रदनछ। अत: िसिी आखा एरवम मख ि रदमागको

| 111

समबनधल मबचाि मनमाणर गछण तयस गिी बाि ि बञ चको समबनधल वरवचाि अथाणत धािरा मसिणना गदणछ।

बाि ि बञ चको समबनध हिपल अतयनत नजिक एरवम साममयमा िवहिहन परकमतको हनछ, हनपछण। बाि ि बञ चको समबनधल आम िनतालाई िोडन काम गदणछ। नयायालयको िनआसथालाई धममल हन नरदन अझ बािको भममका अपजकषत िहनछ। बाि ि बञ चको समान अमभषट अमभपराय नयाय इनसाफ न हो, िसको परमतमबमब काननी िाि हो। बािको खबिदािील मातर नयायपामलकाका वरवकमत ि वरवसङ गमतलाई िटाउन सकदछ।

नयायपामलका, बाि ि बञ चका दई पाङाल बनको िथको रपमा मलइनछ। बञ च अनतिगत नयायाधीशलगायत नयाय समपादनको कायणमा कन न कन रपमा सलगन अदालतका अनय कमणचािीहरसमत पदणछन। बाि अनतिगत कानन वयरवसायीलगायत कानन वयरवसायीको फमणमा कायणित कमणचािीहर (Para legal person) समतलाई माननपन हनछ। सह अजसततरवमा िहका बाि ि बञज दरव को नयायपामलकाको िनआसथासग परतयकष रवा पिोकष सिोकाि िहनछ। नयायपामलकापरमतको िनआसथा िटाउन रवा बढाउन कायणका लामग दरव पकष जिममरवाि हन गदणछन।70 नयायपामलकासग कानन वयरवसायीको समबनध नपाल रवाि एसोमसएसनमाफण त न हन हो। िनआसथा रवविका लामग पहिदािको भममका मनभाउन काम पमन नपाल बाि एसोमसएसनक हो। ससतो लोकवपरयताको पछामड दगदाण दिणटनाको समभारवना हनछ। तसथण आरवमधक छलफलदवािा नयायपामलकालाई समागणमा वहडाउन नपाल बाि एसोमसएसन वियाशील हनपदणछ। यसका लामग समजचत अधययन ि समय रदन काम नपाल बाि एसोमसएसनबाट हनपदणछ।

अदालतका मनयमारवली अनतगणतका वरवमभन न समममतलगायत समय समयमा गठन हन उचचसतिीय समममतहरमा हद आएको सलगनता अदालत ि बािबीचको अनतिवियामा थप िोड रदइएको छ। नयायको गरसतिीयता धि हदसमम कानन वयरवसायीहरको गरसति, मतनीहरको तावकण क कषमता ि वयारवसावयक आचिरमा मनभणि गदणछ। यसका लामग काननी जशकषा ि कानन वयरवसायीमा पररवशका लामग कानन वयरवसायी परिषद दवािा मनधाणिर गरिन आधाि धि महततरवपरण हनछ। कानन वयरवसायीबाट आचाि सवहताको परिपालनलाई कठोि रपमा अरवलमबन गरिएन भन कानन वयरवसायीहरका बीच न अवयारवसावयक आचिरल बढारवा पाउन सकदछ। कानन वयरवसायीहरको अमयाणरदत ि अन मतक आचिर मनयनतरर गनण एरवम अयोगय कानन वयरवसायीहरलाई पशामा पररवश गनणबाट िोकन कानन वयरवसायी परिषदको भममका पमन उजततक महततरवपरण मामननछ। कानन वयरवसायीको सरवा शलक पािदशी नभएको तथा कमतपय कानन वयरवसायील वरवरवादको बािमा पकषलाई यथाथण काननी पिामशण नरदई मददा जिताइरदन रवा जित न सकन आशवासन रदन ि आफ अनकलको परिरम नआए नयावयक

70 सरवोचच अदालत रवाि एसोमसएसनदवािा गरठत नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि, अधयन समममतको परमतरवदन, २०६४, पठ १९६

| 112

सदाचािमा परश न उठाउन गिको अरवसथा पमन पाइनछ। कही कानन वयरवसायीहरल मददा जिताउन यमत खचण लागछ भनद पकषसग िकम मलन, जित सो िकम आफ िाख न, हाि वफताण रदन गिी नयायाधीशलाई बदनाम गिाउन कायणमा सरिक भएको भन न गनासो िहको पाइनछ।

नयाय कषतरका वरवमभन न सिोकािरवालाहरमधय सञ चाि कषतर पमन एक हो। रवासतरवमा सञ चाि कषतरबाट गरिन मनयममत अनगमनल अदालतको काम कािबाहीमा पािदजशणता ि िरवाफदवहतामा रववि हन सहयोग पगदछ। धि िसो समाचािहर समबजनधत वयजकतलाई आफनो किा िाख न अरवसि न नरदई परसारित हनछन। कमतपय अरवसथामा परकाजशत समाचािका बािमा अदालतबाट पठाइएको खणडन ि सपषटीकिर सही रपमा छावपद नन। िब वक यसता खणडनहर पवहल समाचाि छावपएक पठ ि कोलममा छान पतरपमतरकाको मलभत कतणवय अनतगणत पदणछ। िब समाचािपतरहरमा आधािहीन समाचािहर छावपनछन यसल सरवणसाधािरको दवषटमा नयायपामलकाको परमतठालाई िटाउछ ि अदालत एरवम समपरण नयाय पररालीपरमतको िनआसथामा आच प¥याउछ।

नयाय समपादनको कायणमा अदालत मातरको भममका हद न। नयाय समपादनको परमख जिममरवािीमा िहकोल सब सिोकािरवालाको िस अपिसको जिममरवािी अदालतल रवहन गनण पिको दजखनछ। नयायपामलकासग समबि कन पमन सिोकािरवालाहरको आचिर वरवपरित तथा सदाचाि परमतकल वियाकलापल परिरामतिः नयायपामलकाको परमतठामा आच लयाउदछ। यस गिी मददाका अनसनधान तथा अमभयोिनकताण एरवम कानन वयरवासयीबाट हन गलती रवा कमी कमिोिीलाई पमन अदालतको गलतीको रपमा मलन गरिएको पाइनछ।

४.३.२ नयायपामलकापरमतको सोच दवषटकोर ि सथानीय परिरवश

नयायपामलकाको मखय जिममरवािी सवरवधान कानन तथा नयायका मानय मसिानतका आधािमा सरवचछ, सकषम ि मनषपकष नयाय समपादन गनण हो। परचमलत सवरवधान कानन ि नयायका मानय मसिानतका आधािमा मछटो, छरितो, परभारवकािी, गरसतिीय ि सब को पहचयकत नयाय समपादन हन नसकमा नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवास कमिोि हन िानछ। यसबाट नयायपामलकापरमत नकािातमक धािरा वरवकास हन पगदछ। नयायपामलका सधािका समबनधमा वरवगतमा भएका धि िसो अधययन परमतरवदन तथा नयावयक सधािका योिना ि कायणिमहरल नयायपामलकाको आसथा ि वरवश रवास अमभरववि गन समबनधमा िोड रदएको पाइनछ।अदालतहरबाट सरवचछ, सकषम, मनषपकष तथा गरसतिीय नयाय समपादन हन सकन भन नयायपरण समािको मनमाणर, सामाजिक नयाय, काननको शासन एरवम िाषटरको सम आमथणक, सामाजिक तथा िािनीमतक वरवकासमा समत गमभीि असि पदणछ।

नयायपामलकामा आमथणक उपािणनका लामग गरिएका वरवकमत ि वरवसङ गमतिनय गमतवरवमधको परमख कािरमा उचच सतिको सदाचािको अभारव मामननछ। सदाचाि, मनष ठा ि इमानदारितामा कमी आए अदालतहरमा िस रवा भरष टाचाििनय गमतवरवमध सञ चालन गनण मबचौमलयाको भममका मसिणना हन

| 113

सकदछ। वरवकमत वरवसङ गमत रवा भरष टाचाि सतहमा दजखन परिराम हो भन यसको कािर एरवम साधनको रपमा अनय वरवमभन न पकषहर िहको पाइनछ। भरष टाचाििनय कायण वयजकतल आफलाई रवा अर कस लाई फाइदा प‍ याउनका लामग गोय रपमा गरिन आमथणक तथा सामाजिक अपिाध हो। यसलाई िोकनका लामग वयजकतगत सदाचािका अमतरिकत ससथागत सरवचछता ि मनष ठा कायम गनणपदणछ। भरष टाचािलाई वयजकतगत आचिर ि ससथागत पिमत, परराली, परविया रवा मापदणडमा िहको कमिोिीको फाइदा उठाई मबचौमलया रवा वरवचलनिनय आचिर भएका वयजकतहरबाट हन गमतवरवमध मामननछ। यसका कािरहरको रपमा नयायाधीश तथा नयावयक िनशजकतको मनयजकत, पदसथापन, सररवा, बढरवा, कमिोि मनयमनकािी पिमत परराली तथा मबचौमलयाहर मनयनतरर सयनतरको अभारवलाई मलन सवकनछ।

नयायाधीश तथा कमणचािीहर मनयजकत रवा सररवा पाउन शजकतकनर धाउन िान रवा दबाब मसिणना गन अरवसथाको अनतय गनणपदणछ। कानन वयरवसायीको वयजकततरव ि िािनीमतक समबनधको परभारव नयाय समपादनमा पनण हद न। नयायाधीश मनयजकतमा िािनीमतजञको भममका ि परभारवका कािरल समबि कानन वयरवसायी ि नयायाधीशबीचको समबनधल नयाय समपादनमा पनण थालको परभारव गमभीि जचनताको वरवषय बनको भन न उललख गिको पाइनछ। साथ कानन वयरवसायीको िािनीमतक ह मसयत, पाटी भोि भतिमा नयायाधीशलाई आमनतरर गन, िमाउन रवा तीथण गनण ल िान, सरवासथयोपचाि गनण ल िान ि सनतानको पठन पाठनको वयरवसथा ममलाउन िसता पररवजतत िहको भन न धािरा परवण अधययन परमतरवदनल वयकत गिको पाइनछ।71

मबचौमलयाको भममकालाई धिासायी बनाउन भममका सकषम तथा मनष ठारवान नयायाधीशहरल खलनपन दजखनछ। यसका लामग नयायाधीशको मनयजकत परवियामा बढी धयान रदनपदणछ। िस खान पररवजततको मनयनतरर ि मनयमनको कायण जयाद िवटल मामननछ। यो पराय: दरव पकषलाई अरव ध फाइदाका लामग गरिन आमथणक सामाजिक अपिाध हो। यसको मनयनतररका लामग नततरव, पिमत, परराली, परवकया, न मतकता, इमानदारिता ि सदाचािको बढारव एरवम सरवा पररवाहमा मछटोछरितो एरवम सरवााहीम तरी वयरवहािको आरवशयकता पदणछ। साथ िरवाफदवहता, पािदजशणता, सहभामगता िसता नयावयक सदाचािका आधाि सतमभहर सबल बनाउनपदणछ।

कन पमन सगठनको आनतरिक िीरवन पिमतमा नततरवको महततरवपरण परभारव िहको हनछ। अनति मनकायगत सिचना िहको नपालको नयायपामलकामा नततरवको भममका कमतपय सनदभणमा मनराणयकसमत िहन गदणछ। तयस गिी नयावयक सरवचछता कायम गनणमा कायणित िनशजकत, कानन वयरवसायीलगायत परतयकष रवा अपरतयकष रपमा सिोकाि िाख न सब पकष उजततक जिममरवाि हनपदणछ। नयाय समपादनको काम मछटो छरितो ि परभारवकािी हदासमम वरवकमत ि वरवसङ गमतिनय वियाकलापहरल बढारवा पाउन

71 नयायपामलकामा िनआसथा अमभरववि समममत, २०६४ सरवोचच अदालत रवाि एसोमसएसन पठ १६५-168

| 114

सकद नन। िब आनतरिक कायणपिमतल परभारवकािी रपमा कायणसमपादन गनण सकद न तब वरवकमत, वरवसङ गमत तथा मोलावहिा लगायतका असरवसथ गमतवरवमधल भममका मसिणना गनण थालदछन। तसथण नततरवको परमतबिताका साथ साथ चसतदरसत सगठनातमक सिचना, पिमत, परराली तथा सो अनकलको उतपररित िनशजकत भएको अरवसथामा कायणबोझ, वरवकमत ि वरवसङ गमतहर नयन हन रवातारविर मसिणना हन सकदछ।

४.३.३ नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवास

सवरवधान, कानन, नयायका मानय मसिानतका आधािमा मछटोछरितो परभारवकािी ि सब को पहचयकत नयाय समपादन हन सकमा नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवशवाश अमभरववि हनछ। नपालको सनदभणमा अनय सारवणिमनक मनकायको तलनामा नयायपामलकापरमत आसथा ि वरवश रवास उचच िहको मामननछ। नयायपामलकामभतर कायणित उचच सदाचाियकत िीरवनश ली भएका ि आफनो पदीय जिममरवािीपरमत जिममरवाि, िरवाफदही तथा परण परमतबि नयायाधीश तथा कमणचािीहरको कािर यसपरमतको वरवश रवास कायम िहको पाइनछ। यमत हदा हद पमन अनभरव ि अनभमत गनण सवकन सतिको वरवकमत ि वरवसङ गमतहर बढद गएको भन न धािराहर िहको पाइनछ। सथावपत नयावयक मलय मानयता ि सो अनकलको आचिर गनणको वरवपरित मनधाणरित मापदणड ि आधािभत मलय मानयताको परमतकल आचिर परदशणन गनणलाई वरवकमत ि वरवसङ गमतको रपमा मलन गरिनछ। नयायपामलका सधािको समबनधमा भएका पराय: अधययन परमतरवदन तथा नयायपामलका सधािका सब िसो योिना तथा कायणिमल सरवचछ, सकषम, मनषपकष ि गरसतिीय नयाय समपादन गिी नयायपामलकाको आसथा ि वरवश रवास अमभरववि गन पकषमा वरवशष िोड रदएको पाइनछ। तथावप वरवमभन न कािरहरल गदाण नयायपामलकापरमत नकािातमक धािराहर वयकत हन गिको पाइनछ। अदालतपरमत लागन भरष टाचािको आिोप रवा सरवापररवाहसमबनधी िनगनासोलाई अतयनत सरवदनशील भएि हनण पन हनछ। अर कषतरमा हन भरष टाचािल भनदा अदालतमा हन भरष टाचािको सामाजिक परभारव जयाद सरवदनशील ि नकािातमक मामननछ। अदालतमा भरष टाचाि हनछ भन न धािरा सममल पमन नयावयक परवियाको परभारवकारिता ि अदालतपरमतको आसथामा गमभीि रपमा असि गदणछ। अदालतको िनआसथा बढाउन अदालती कायण पिमत, सगठनको ढाचा, कषतरामधकाि, नयायाधीश तथा कमणचािीको सरवा शतण ि सवरवधा, कमणचािीहरको दिबनदी, नयावयक काम कािबाहीमा सरवतनतरता, परा त ोत साधनको परिचालनमा सरवायततता, आनतरिक कायणसमपादनमा सरवतनतरता तथा काननहरमा समसामवयक सधाि हनपदणछ। साथ दशका सचत नागरिकको ह मसयत ि द मनक रपमा अदालतबाट हन नयाय परशासनको कामसग समबि कानन वयरवसायीहरल अदालतपरमत िनआसथा रववि गनणमा महततरवपरण भममका खलन सकदछन।साथ नयावयक काम कािबाहीमा सदाचाि कायम गनण नयायाधीश मनयजकतमा सबभनदा बढी धयान रदनपन ि नततरव बढी िरवाफदही हनपन वरवषय वरवमभन न परवण अधययन परमतरवदनहरल उठाएको पाइनछ। भरष टाचािपरमत

| 115

पटक क चासो निाख न, सदाचाियकत एरवम योगय ि सकषम नयायाधीशको मनयजकत न मबचौमलयालगायतलाई समात गन परमख ि परभारवकािी उपाय हन सकदछ।72 अदालतबाट सरवचछ तथा मनषपकष नयाय समपादन हन सकन भन नयायपरण समािको मनमाणर, सामाजिक नयाय तथा िाषटरको सम आमथणक, सामाजिक एरवम िािनीमतक वरवकासमा समत गमभीि असि पदणछ। अदालतबाट समपारदत कामकािबाही न अदालतपरमतको आसथा अमभरववि गन मखय आधाि मामननछ। नयायपामलकापरमतको िनआसथा, अदालत, नयायकमी, काननवरवदको मातर सिोकािको वरवषय नभई यो समाि, वयजकत रवा िाजयको सरवोपिी चासो ि सिोकािको समत वरवषय हो। अदालतको बािमा वरवकमत ि वरवसङ गमतको समबनधमा हन चचाण रवा आिोपहर अतयनत सरवदनशील हनपन हनछ। भरष टाचाििनय कायणहर नहोस भन न चाहना रवा कामना मातर पयाणत मामनद न। यसका लामग समजचत कानन, काननको कायाणनरवयन तथा अनगमन ि सपरिरवकषर समत परभारवकािी हन आरवशयक मामननछ। नयायपामलकाको िनआसथामा आच लयाउन परमख कािर सदाचाि, मनष ठा ि इमानदारितामा हन कषयीकिरलाई मलन सवकनछ। िािनीमतक लगायत वरवमभन न शजकत कनरहरको परयोग गन सदाचाि उललङघनकताणहरको पवहचान गिी उजचत समबोधन गनणपन हनछ। समसयाहरको िाग गाएि मातर नयायपामलकापरमतको िनआसथा बढद न। यसमा सब पकषको उजतत न भममका ि जिममरवािी हन आउदछ। दणडवहनताको अनतय ि आचिर तथा अनशासन उललङघनको कायणलाई मनयनतरर गिी नयाय सरवाको गरसतिीयता, नागरिक अमधकािको िकषा एरवम सरवााहीम तरी वयरवहाि गनणसक मातर रवासतवरवक रपमा नयावयक सरवतनतरता, अमधकािको िकषा ि काननको शासनको परतयाभमत हन गई नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवास अमभरववि हन सकदछ।

72 परवणपाद पठ १६९-१७१

| 116

परिचछद - पाच नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाको अरवसथा

वरवश लषर

५.१ वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम वरवचलनका कषतरहर

सरवोचच अदालतबाट वरवगतमा गरिएका वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकाससमबनधी अधययन परमतरवदन, २०६६ ि नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमत अधययन समममतको परमतरवदन, २०७२ तथा सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसनदवािा नयायपामलकापरमत िनआसथा अमभरववि गनण गरठत अधययन समममतको परमतरवदन, २०६४ का सझारवहर ि हालको अधययन समममतबाट सि तथा सातरवट परदशहरबाट सङकलन गरिएका सझारवहर ि वरवमभन न सञ चाि माधयममा परकाजशत सामीहरका आधािमा नयायपामलकामा दजखएका तथा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता एरवम वरवचलनको कषतरहर पवहचान गरिएको छ। नयायपामलकामा दजखएका तथा हनसकन वरवकमत वरवसङ गमत एरवम अमनयममतताको वरवषयलाई सरवतनतर नयायपामलकासमबनधी अरवधािरा तथा आचिरका मनयमहर73 को पालना समबनधी मानकका आधािमा वरवश लषर गरिएको छ। नयायपामलकामा हन वरवकमत वरवसङ गमत एरवम भरषटाचाििनय कायणका पछामड वरवमभन न कािरहर हन भनी वरवमभन न अधययनहरमा औलयाएको दजखनछ। िसत नयाय परराली सरवणसाधािरको पहचभनदा बावहि भएमा, सरववरवरवकीय अमधकािको अतयमधक दरपयोग भएमा, महामभयोग एरवम कािबाही गन पिमत करठन भएमा, मददाको अतयमधक चाप (backlog) भएमा, अरवहलनासमबनधी काननको दरपयोग भएमा, काम कािबाहीमा पािदजशणता ि िरवाफदहीता बहन गन पिमत नभएमा, बाि ि बञ चबीचमा कमिोि समबनध भएमा, सिकाि एरवम सिकािी सयनतर कमिोि भएमा, वरवनयशीलता एरवम न मतक मलय मानयतामा हरास आएमा ि अमधकाश िनताहर अजशजकषत भएको अरवसथामा नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमत एरवम भरषटाचाि मौलाउन सकन दजखनछ।74

नयायाधीशहरको मनयजकत, सररवा तथा काि, पसी वयरवसथापन, मबचौमलयाको परभारव, आचाि सवहताको उललङघन एरवम कािबाहीमा असमानताका वरवषय वरवकमत वरवसङ गमतका परमख कािर भएको दजखनछ। यी सब किाहरको मनयनतरर गन एरवम नयायपामलकाको सरवतनतरता ि सरवचछताको पररविणन गन तथा नयायाधीशहरका कामकािबाहीमा हन हसतकषप िोकनसमत मददत पगोस भन न उददश यल वरवमभन न काननहर तथा आचाि सवहता िािी गरिएको दजखनछ।75

73 नयायाधीशहरको आचाि सवहतामा उललख भएका आचिरका मनयमहर िसत िः सरवतनतरतासमबनधी आचिरहर, मनषपकषतासमबनधी आचिरहर, मनठासमबनधी आचिरहर, सदाचािसमबनधी आचिरहर, समानतासमबनधी आचिरहर, सकषमता ि लगनशीलतासमबनधी आचिरहर। 74 Yashveer Singh, Corruption in Indian Judiciary, World wide journal of multidisciplinary research and development, available at:

http://wwjmrd.com/upload/corruption-in-indian-judiciary_1511777721.pdf, [accessed 4 April, 2021] 75 डा आननदमोहन भटटिाई, या सिल, नयावयक आचाि ि नयायाधीशको आचाि सवहता एक अधययन, िावषटरय नयावयक परमतठान नपाल, २०७७ प ९. THE FIVE

CANONS OF ABA MODEL CODE DIRECTED JUDGES TO: 1) Uphold the integrity and independence of the judiciary 2) Avoid impropriety and

http://wwjmrd.com/upload/corruption-in-indian-judiciary_1511777721.pdf

| 117

नयाय परिषदको रवावषणक परमतरवदन २०७६/०७७ मा सलगन आचाि सवहता उललङघनसमबनधी उििी वरवरविर हदाण अजिललो आ.रव. बाट जिममरवािी सिका ि नया दताण भएका गिी कल १७७ थान उििी दताण भएकोमा १०९ थान फरछयौट भई ६८ थान उििी बाकी िहको दजखनछ।76 नयाय परिषद मा पिका उििीको परकमत हदाण 31.07% कायणकषमताको अभारव, 62.14% खिाब आचिर/आचाि सवहताको गमभीि उललङघन तथा बाकी 6.77% इमानदािीपरवणक कतणवय पालना नगिको/बदनीयतपरवणक कामकािबाही गिको दजखनछ।77 नपाल कानन वयरवसायी परिषदल कानन वयरवसायीहरको पमन छटट आचाि सवहता बनाई लाग गिको78 ि उकत आचाि सवहताको उललङघन गिको वरवषयमा हालसमम ५४ िना कानन वयरवसायीहरलाई कािबाही गिको दजखनछ।79 आमथणक रवषण २०७६/०७७ मा १०३ थान उििीको लगत िहको मधय २२ थान उििीमा मनरणय भएको छ भन हाल ८१ थान उििीहर कािबाहीयकत अरवसथामा िहको दजखनछ।80 नपाल कानन वयरवसायी परिषद मा पिका उििीहरको परकमत हदाण कानन वयरवसायील तारिख गिािी मददा मडसममस हन गएको, रवािसनामा कीत गिको, पकषल रदएको मलफामा तमसक बनाई समपजतत हडन परयास गिको, सि/ससथाको िकम वहनाममना गिी मास खाएको, पकष वरवपकषी दब को तफण बाट मसयौदा गिी कानन वयरवसाय गिको, भरषटाचाि मददामा सिाय पाएको वयजकतल वयहोिा लकाई कानन वयरवसायी परमारपतर मलएको, अमभरवकताल अमधरवकता लखी कानन वयरवसाय गिको, नयायाधीशलाई िस खान सहयोग प‍ याएको, पकषको मलफा वरवपकषीलाई रदई आफनो पकषको अवहत गिको, पकषलाई झकयाएि एउटा मददा भनी अनय कागिातमा सही गिाई आफनो पकषको अवहत गिको, मददा चलद को अरवसथामा आफनो परिरवािको नाममा वरवरवारदत िगगा नामसािी गिी मलएको, एउट मददामा दोहोिो दारवी लखको लगायत िालसािी, कीत, ठगी िसता वियाकलापमा समत सलग न िहको भनी उििी पन गिको दजखनछ।81

मददाको कािबाही अनमानयोगय नहदा यसल अमनजश चतता, वरवकमत एरवम वरवसङ गमत बढाएको दजखनछ। मददा वयरवसथापनको कायणमा िमत पािदजशणता लयाउन सवकयो उमत वरवकमत वरवसङ गमतमा कमी आउदछ। सरवोचच अदालतमा पिाना मददाको उललखय सङखयाको कािर मददा वयरवसथापनमा चनौती थवपनको साथ वरवकमत वरवसङ गमतको कािर बन न पगको दजखनछ।

appearance of impropriety in all of the judge's activities. 3) Perform the duties of judicial office impartially and diligently 4) So conduct the judge's extra judicial activities as to minimize the risk of conflict with judicial obligation, and 5) refrain from inappropriate political activity 76 नयाय परिषद ि नयाय सरवा आयोगको रवावषणक परमतरवदन २०७६/०७७ को प ३७

77 नयाय परिषद सजचरवालयको च.न.486, मममत 2078।3।10 को पतरदवािा परात वरवरविर 78 कानन वयरवसायीको आचाि सवहता, २०५१ मा पशागत आचिरका बािमा मबसतत वयरवसथा गरिएको। 79 नपाल कानन वयरवसायी परिषद बलवटन, रवषण २३, पराणङक २२, साउन २०७७ प. १७७ 80 नपाल कानन वयरवसायी परिषद बलवटन, रवषण २३ पराणङक २२ प. १३९-१४० 81 नपाल कानन वयरवसायी परिषदको च.न.443, मममत 2078।3।7 को पतरदवािा परात वरवरविर

| 118

एउटा मददामा एक पकषबाट धि कानन वयरवसायीहरल लामो समयसमम बहस प िरवी गन कायणल अदालतको समयको असनतमलत रपमा उपयोग हन गई समपन न ि परभारवशाली वयजकतको मददामा अदालतल धि समय खजचणन पिको तथा वरवपन नको मददामा अदालतल खास धयान रदन नसकको गनासो िहको पाइनछ।

अनसनधानक िममा पिाउ पिको वयजकतलाई दोषी दखाई सञ चाि माधयममाफण त सारवणिमनक गन तथा अदालतमा वरवचािामधन मददाहरमा िाजष रय सतिका पमतरकाको मखय समाचाि बनाई यसो हनपछण रवा यसतो हद छ भन न िसता media trial को अभयासल नयायसमपादनमा असि पािको दजखनछ।िािनीमतक वरवरवाद ि िािनीमतक दलका नता कायणकताण सलगन मददाको वरवषयलाई मलएि आउन अमभवयजकत ि वियाकलाप, दबाब समहका गमतवरवमधहरल नयायपामलकापरमत नकािातमक धािरा अमभरववि गनणमा मददत प‍ याएको दजखनछ। नयायपामलका िनताको वरवश रवास एरवम आसथामा आधारित ससथा भएकोल यस ससथापरमत िनताको वरवश रवासमा आच पगन सकन गमतवरवमध कत बाट पमन गरिन रवाञछनीय दजखद न।

सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधानमा िहको कमिोिी, अमभयोिनको कमिोिी, परमतिकषी कानन वयरवसायीका कमिोिीका कािर नयाय समपादनमा पन असिबाट पमन नयायपामलकापरमत गनासो बढको पाइनछ। कमतपय अरवसथामा पीमडत एरवम अनय सिकािी साकषीहर वरवमभन न परलोभन, डि धाक धमकीको परभारवमा पिी अनसनधानको िममा वयकत कथनभनदा अदालतमा फिक कथन वयकत गन कायणल नयाय समपादनमा असि पिी नयायपामलकापरमतको वरवश रवासमा आच पगको दजखनछ।

एकपटक समाधान भइसकको वरवषयमा पमन पटक पटक मनरवदन दताण गनण तथा एउटा वरवरवारदत वरवषयमा एउटा मनरवदन दताण भइसकपमछ सोही परकमतका धि मनरवदन दताण गन कायणल अदालतको कायणबोझ बढन गएको दजखनछ। सारवणिमनक सिोकािको वरवरवादको वरवषयमा दायि भएको मनरवदनमा अतयमधक सखयामा कानन वयरवसायीहर बहस प िरवीको लामग उपजसथत हन कायणल मनयममत मददाहरमा अनारवशयक मबलमब हन पगको छ। कमतपय अरवसथामा सारवणिमनक सिोकािको मनरवदन करवल ससतो लोकवपरयता (cheap popularity) हामसल गन माधयमको रपमा दरपयोग गन पररवजतत बढद गएको पाइनछ।

अदालतबाट परमतपारदत मसिानतको सिकाि एरवम समबि मनकायबाट पालना हन नसकको कािरल अदालतपरमतको िनआसथामा परमतकल असि पनणका साथ पटकपटक उसत परकािका मददाको सनरवाइ गनणपन बाधयताल अदालतमा मददाको चाप बढको पाइनछ।

सरव धामनक परिषद िसता मनकायमा नयावयक नततरवको उपजसथमतल िािनीमतजञमसतको साममयता बढाउन सकन तथा सो परिषद बाट मसफारिस भएका वयजकतहरको मनयजकतसमबनधी परश न

| 119

सरव धामनक इिलासबाट मनरपर गनणपन हदा आफनो उपजसथमतमा भएका मसफारिसहरको रव धता आफ सजमममलत इिलासबाट परिकषर गनणपन सरव धामनक वयरवसथाका कािर परधान नयायाधीशको पदलाई सरवाथणको दवनदवमा लयाउन सकन अरवसथाहर पमन मसिणना हनपगन हनछ िन कायण नयायपामलकाको सरवतनतरता एरवम नयावयक सरवचछताका लामग कमतपय अरवसथामा बाधक बन न पगन दजखनछ।

अदालतका काम कािबाहीमा हन अमनयममतता, वरवकमत, वरवसङ गमत एरवम कमिोिी नयायपामलकाको वरवश रवासमा कमी आउन परमख कािर िहको पाइनछ। नयाय मनरपरमा लागन समय, मनधाणरित समयमा मनधाणरित काम हन अरवसथा नहन, सरवााहीको काम सरवा भारवका साथ गनणपदणछ भन न भारवनामा िहको कमी, कायणवरवमधगत एकरपताको अभारव, सरववरवरवकीय अमधकािको परयोग नयावयक मलय ि मानयतामा आधारित हन नसकन, कही नयायाधीशहरको भरषट आचिर ि भरषटराचाििनय कायण नयायपामलकाको समसयाको रपमा दखा पिका छन।

नयाय परिषदल नयायाधीशहरको मनयजकतको मसफारिस गदाण काननल मनधाणरित गिका योगयता ि मापदणडलाई पािदशी रपमा रवसतगत तरविबाट गनण नसकी अयोगय ि नयायाधीशमा हनपन गर नभएका वयजकतहर समत मनयजकत हन गिका तथा भरषटाचािमा सलगन भई अकत ि असरवाभावरवक समपजतत आिणन गन नयायाधीशहर काननी कािबाहीको दायिामा आउन नसकनका दोष सम नयायपामलकामामथ न पन गिको पाइनछ।

भरषटाचाि ि वरवकमतिनय कायण हनमा नयन तलब एरवम सवरवधालाई न परमख कािर मान न नसवकए पमन यो पमन एउटा कािर हो भनि मान न गरिनछ। हाल िाजयबाट परा त तलब एरवम सवरवधाल आधािभत आरवशयकतासमत पमतण हन नसकन दजखदा यसल पमन भरषटाचाि िनय कायण गनण मददत गिको दजखनछ।

सरवोचच अदालत मनयमारवली, २०७४ अनसाि हाल सरवोचच अदालतमा ११ रवटा वरवषयगत समममतहर िहका छन।82 मनयमारवलील वयरवसथा गिका यी समममतहरमा सरवोचच अदालतका परधान नयायाधीश रवा नयायाधीश अधयकष ि सदसय िहन वयरवसथा िहको छ। यी समममतका अलारवा नयायमा पहच आयोग, मलममलाप परिषद, कनरीय बाल नयाय समममत, कनरीय कानन पसतकालय समममतलगायतका अनय समममतहरमा समत सरवोचच अदालतका नयायाधीशहर िहनपन वयरवसथा गिको पाइनछ। समममतको कायणसमपादन ि मनरवाणह गनणपन भममकाको कािर नयाय समपादनको महततरवपरण समयलाई असि गन दजखनछ।

82 सरवोचच अदालत मनयमारवली, २०७४ को परिचछद १३ मा परण ब ठक, सथायी समममत, रवरिठ अमधरवकताको उपामध मसफारिस समममत, अदालत वयरवसथापन समममत,

समपादन तथा परकाशन समममत, मददा वयरवसथापन समममत, मलममलाप समममत, सचना परवरवमध समममत, पसतकालय समममत, कनरीय नयाय कषतर समनरवय समममत, अनसनधान तथा योिना समममत, मानरव सशाधन वरवकास समममतको वयरवसथा गिको छ। सो का अलारवा अनय समममत रवा कायणदल समत गठन गनण सकन वयरवसथा गिको दजखनछ।

| 120

परवण अधययन समममतहरबाट औलयाइएका समसया तथा सझारवहर ि रवतणमान अधययन समममतबाट गरिएका अनतिविया कायणिमबाट परा त सझारवहर, सञ चाि माधयममा परकाजशत समाचाि तथा अनय सामीहर, सामाजिक सञ िालमा वयकत भारवनासमतका आधािमा नयायपामलकामा दजखएका वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता, मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलाप एरवम भरष टाचाििनय कायणका मखय मखय ोत एरवम कषतरहर मनमनानसाि पवहचान गरिएको छिः-

५.१.१ नयायाधीश मनयजकतिः

नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता रवा भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाबाट हनसकन वियाकलापको परमख कािकतततरव नयायाधीशको मनयजकत बनद आएको छ। नयायाधीशको मनयजकतको मसफारिस गन कतणवय नयाय परिषद मा िहको ि नयाय परिषदल नयायाधीशको पदमा मनयजकतको मसफारिस गदाण काननल तोकको मापदणडको आधािमा भनदा पमन मनोगत आधािमा मसफारिस गन गिको कािर नयायाधीशको मनयजकत परायस: वरवरवारदत बन न गिको दजखनछ। नपाल अमधिाजयको सवरवधान, 2047, नपालको अनतरिम सवरवधान, 2063 ि नपालको रवतणमान सवरवधानल सब तहका नयायाधीश मनयजकतको लामग आरवशयक नयनतम योगयता मनधाणिर गिको दजखनछ। उपयणकत सरव धामनक वयरवसथाहरका अमतरिकत नयाय परिषद ऐन, २०4783 तथा नयाय परिषद ऐन, २०७३84 ल नयायाधीशको पदमा मसफारिसको आधाि तोकको दजखनछ। िसअनसाि नयायाधीश मनयजकतको लामग सवरवधान ि सोही ऐन बमोजिमको योगयता पगको हनपन किा उललख छ। उकत काननी वयरवसथाल रवरिठता, अनभरव, वरवषयरवसतको जञान, कायणकशलता, इमानदारिता, मनषपकषता, पशागत तथा न मतक आचिर,

सारवणिमनक िीरवनमा आिणन गिको खयामत, नयाय ि काननको कषतरमा गिको योगदान समतका दवषटकोरबाट नयायाधीश पदमा मनयकत गनण उपयकत दजखएमा मातर मनयकत गनणपन वयरवसथा गिको छ। कमतपय अरवसथामा नातारवाद, कपारवाद, सिकषररवाद, भागबणडाका आधािमा मनयजकतको मसफारिस गन परिपाटीका कािर रवरिठता, अनभरव, वरवषयरवसतको जञान, कायणकशलता, इमानदारिता, मनषपकषता, पशागत तथा न मतक आचिर, सारवणिमनक िीरवनमा आिणन गिको खयामत, नयाय ि काननको कषतरमा गिको योगदान समत उपजकषत बनका छन िसको कािर यदाकदा नयनतम योगयता नपगका ि अनभरव शनय वयजकत पमन नयायाधीश मनयजकतको मसफारिसमा पन गिका, िािनीमतक हसतकषपका आधािमा मसफारिस हन गिका ि आमथणक

83 दफा ४ मा नयाय परिषदल नयायाधीशको पदमा मनयजकतको मसफारिस गदाण मसफारिस गनणपन कािर ि आधाि समत सपषट रपमा उललख गनणपन वयरवसथा गिको। साथ उकत दफामा सवरवधान ि अनय काननबमोजिम नयायाधीशको पदमा मनयजकत हन योगयता पगको, रवरिठता, अनभरव, वरवषयरवसतको जञान, कायणकशलता, ईमानदािीता, मनशपकषता ि न मतक आचिर इतयारद किाहरको दवषटकोरबाट नयायाधीशको पदमा मनयकत गनण उपयकत भएको किा हनणपन। 84 दफा ५ मा समानपामतक समारवशी मसिानतको आधािमा मसफारिस गनणपन। सवरवधान ि ऐनल तोकको योगयता पगको तथा रवरिठता, अनभरव, वरवषयरवसतको जञान, कायणकशलता, ईमानदािी, मनषपकषता, पशागत तथा न मतक आचिर, सारवणिमनक िीरवनमा आिणन गिको खयाती, नयाय ि काननको कषतरमा गिको योगदान समतका दवषटकोरबाट नयायाधीश पदमा मनयकत गनण उपयकत भएको ि नयायामधशको मनयजकतको लामग तयाि गरिएको अमभलखमा नाम समारवश भएको हनपन।

| 121

चलखलल समत परय पाउन गिको भन न वरवषयल सथान पाएको दजखन आएको छ। यसको कािरबाट समचच मनयजकत न वरवरवादमा पन गिको पाइयो।

५.१.२ नयायाधीशहरको सररवा तथा काििः

नयाय परिषद बाट गरिन नयायाधीशको सररवामा सपषट ि नयायपरण मापदणड अरवलमबन नगिी नातारवाद, कपारवाद, सिकषररवाद, भागबणडा ि बाहय परभारवका आधािमा सररवा हन कािरल नयायाधीशहरमा काम गन उतसाह ि उतपरिरामा कमी आई न िाशयता (Frustration) उत पन न भएको पाइएको छ। काननमा सपषटत: सगम ि दगणम सब ठाउमा सब नयायाधीशहरल कायण गन अरवसि परा त गनणपन वयरवसथा िह तापमन कस ल सगम सगम, कस ल दगणम दगणम िानपन मनयमत भोगनपन गनासो िहको पाइयो। तयस गिी काि सररवाको समत वयापक दरपयोग भएबाट नयायाधीशहरल मनोबल खसकको अनभमत गिको पाइयो। काि सररवा मनवहत सरवाथणको रपमा परयोग हन थालको भन न पमन वयापक चचाणमा आएको छ। यमतसमम वक कस कस ल सररवा भएको ठाउमा िाद नगई अनकलको ठाउमा कािमा िही परिरामत: सररवाको सथान हर गिी कायणित िहन गिको गनासो िहको पाइयो।

५.१.३ नयायाधीशहरउपिको कािबाहीमा असमानतािः

नयाय परिषद ऐन, २०७३ मा नयायाधीशहरका काम कािबाहीहरको िाचबझ गन तथा तरटी दजखएमा कािबाही गन परष ट आधािहर उललख भएको पाइनछ। तथावप, नयायाधीश उपि कायणकषमताको अभारव85, खिाब आचिर रवा आचाि सवहताको गमभीि उललङघन86,

85 नयाय परिषद ऐन,२०७३ को दफा १० मा कायणकषमताको अभारवको वयरवसथा गरिएको छ। िसअनसाििः

(क) उजचत कािर मबना काननदवािा मनधाणरित अरवमधमभतर मददाको कािबाही ि वकनािा नगिमा, (ख) मददामा एक पटक गनण सवकन आदश रवा मनरणय एक पटक नगिी रवा कानन बमोजिम मलतबी िाख न नपन मददा मलतबी िाखी रवा मलतबी िहको मददा

निगाई असानदमभणक रवा कानन परमतकल कािबाही रवा आदश गिी मददालाई अनारवशयक रपमा लमबयाएमा, (ग) मददाको कािबाही ि वकनािा गदाण सरवभावरवक रपमा भनदा कम मातरामा कायणसमपादन गिमा, (ि) मददाको कािबाही ि वकनािा गदाण असानदमभणक काननको परयोग गिी रवा काननको सपषट ि असरदगध वयाखया रवा अथणलाई उपकषा गिी अकद वयाखया रवा

अथण गिी कािबाही ि वकनािा गिमा, (ङ) एक वकमसमको काननी परश न िहको मभनन मभनन मददामा मभनन मभनन िाय कायम गिी कािबाही रवा मनरणय गिमा,

ति कन मददामा पवहल वयकत गिको िाय तरवटपरण िहको ठानी आधाि ि कािर खलाई िायमा परिरवतणन गिकोमा यो खणड लाग हन छ न। (च) मददाका पकषलाई उपजसथत गिाएको रवा तारिखका रदन मनामसब कािर मबना गनण पन काम नगिी पनछाएकोमा, (छ) परमार बझन आदश गदाण पकषहरको मख ममलको ि नममलको तथय रवा परश न सपषट नगिी परमार बझन मातर आदश गिमा, रवा (ि) सरवोचच अदालतबाट परमतपारदत काननी मसिानतको परमतकल मनरणय गिमा, रवा (झ) पदीय दावयतरव मनरवाणह गनणका लामग अपजकषत सतिको कायणकषमता निहको पवषट हन अनय कन काम गिमा।

86 नयाय परिषद ऐन, २०७३ को दफा ११ मा खिाब आचिर रवा आचाि सवहताको गमभीि उललिनको वयरवसथा गिको छ। िसअनसाििः

क) भरषटराचाि, िरवििसती किरी, मानरव बचमबखन तथा ओसािपसाि, लाग औषध मबिी वरवतिर रवा ओसािपसाि, समपजतत शविकिर, िाहदानी दरपयोग, अपहिर रवा न मतक पतन दजखन अनय फौिदािी कसि गिमा,

ख) लाग औषधको सरवन गिमा, ग) अदालतको समयमा मादक पदाथण सरवन गिमा, ि) सारवणिमनक सथल रवा समािोहमा अजशषट रवा उचछङखल वयरवहाि गिमा, ङ) िािनीमतमा भआग मलएमा

| 122

इमानदािीपरवणक कतणवय पालन नगिको87 िसता आधािमा नयाय परिषद बाट हन कािबाही समबनधी वरवषयहर पमन यदाकदा वरवरवादासपद िहको दजखनछ। शजकत कनर ि जिममरवाि पदामधकािीसग नजिक िहका नयायाधीशहर कािबाहीको दायिामा नआउन ति असल, इमानदाि, चरितररवान नयायाधीशहरल नयाय समपादनको कायण गदाण कािबाहीको भय ि तरासमा िहनपन अरवसथा िहको भन न वयापक रपमा गनासो आएको पाइनछ। कािबाही हदाको अरवसथामा पमन उही ि उसत परकािका गलती गन नयायाधीशउपि समान सतिको कािबाही नगिी फिकफिक कािबाही गिको कािर नयायाधीशहरल आफल सरवतनतरतापरवणक नयाय समपादन गनणसकन अरवसथा निहको महसस गिको पाइयो।

शजकतको आडमा ि जिममरवाि पदामधकािीको सिकषरमा भरषटाचाििनय कायणबाट अकत समपजतत आिणन गिी असरवाभावरवक िीरवनश ली दखाएका समपजतत आिणन गन नयायाधीशहरको समपजतत अपािदशी भएको ि तयसता नयायाधीशहरलाई कािबाहीको दायिामा लयाउन नसकको कािर वरवकमत, वरवसङ गमत ि भरष टाचाि मौलाएको छ भन न आम सिोकािरवालाहरको गनासो िहको पाइनछ।

५.१.4 भरष टाचाि ि मबचौमलयाको भममका:

परवण अधययन परमतरवदनहर, हाल अधययनको िममा परा त सझारवहर ि सञ चाि माधयममा परकाजशत सामीहरल कमतपय नयायाधीशहर भरष टाचािमा सलगन िहका छन भन न तथय उिागि भएको छ। भरष टाचािमा सलगन नयायाधीशहरल भरष टाचािका वरवमभन न माधयमहर अपनाएका छन।88

परवण अधययन परमतरवदनहरल पवहचान गिका मबचौमलयाका वरवमभन न सरवरपहरको अलारवा परणकालीन पशरवि मबचौमलयाहरको पमन नयायालयमा वयापक परभारव िहको दजखनछ। मबचौमलयाहरल नयायाधीश ि मददाका पकषहर बीच भरषटाचािका मनममतत समपकण सतरको रपमा

ति कानन बमोजिम मतामधकािको परयोग गिको वरवषयलाई िािनीमतमा भाग मलएको मामनन छ न। च) अनजचत परभारवमा पिी रवा कानन वरवपरित मददामा कािबाही ि वकनािा गिमा, छ) सिकािी रवा सारवणिमनक समपजतत रवा आफलाई परात कन सवरवधाको दरपयोग गिमा ,रवा ि) इिलासमा िहदा अदालतको मयाणदा भि हन रवा पदीय अनशासन रवा मयाणदाको परमतकल हन कन आचिर गिमा। २) नयायाधीशल यस ऐन बमोजिम बनाएको आचाि सवहताको गमभीि उललिन हन कायण गिमा रवा तयसतो आचाि सवहताको पटक पटक उललिन गिमा आचाि

सवहताको गमभीि उललिन गिको मामननछ। 87 नयाय परिषद ऐन, २०७३ को दफा १२ मा इमानदािीपरवणक कतणवय पालना नगिको किाको उललख गरिएको छ। िसअनसाििः

क) मददालाई पनछाउन ,लमबयाउन रवा अनजचत रपमा परभारव पान मनसायल कन काम गिमा ख) मनामसरव कािर मबना मनधाणरित समयमा इिलासमा नबसन रवा मददाको सनरवाइ नगिमा, ग) मनामसरव कािर मबना मनधाणरित समयमभतर फ सला रवा आदश नलखमा, ि) मबना सरवीकत नगिाई पटक पटल अदालतमा अनपजसथत हन गिमा रवा ङ) मामथललो अदालतल रदएको आदश रवा परशासकीय वरवषयमा परधान नयायाधीश ,उचच अदालतको मखय नयायाधीश रवा मनिीकषर गन नयायाधीशल रदएको

मनदशनको मनामसब अरवमधमभतर पालन नगिमा। 88 वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकास अधययन परमतरवदन, २०६६ को पठ ७१, नयायपामलकामा वरवकमत वरवसगती अधययन समममतको परमतरवदन, २०७२ को पठ ८५

| 123

काम गिको दजखनछ। मबचौमलयाको कािर मददा न वकनबच हन अपससकमतको वरवकास भएको भन न भनाई पमन वयात दजखनछ। ग िकाननी काम गिाउन मबचौमलयाहरको परमख उददशय िहको पाइनछ। मबचौमलयाहरल असल नयायाधीशलाई खिाबउनमख हन उकसाउन गदणछन। मबचौमलयाका कािर नयाय समपादनमा अवरवश रवासको रवातारविर प दा भएको धि को भनाई िहको दजखनछ। यसता मबचौमलयाहरको कािर नयावयक कामकािबाहीमा नकािातमक परभारव पिी कमतपय अरवसथामा नयायमा न वरवचलन आएको दजखयो। शजकत समपन न परभारवशाली वयजकतहरको सिकषरमा मबचौमलयाहरल आफनो अरवाजञ छत गमतवरवमध सञ चालन गदाणसमत यसता मबचौमलयाहरलाई काननको दायिामा लयाएको दजखद न। कमतपय नयायाधीशको सामाजिक कायणहरमा मबचौमलयाहरल सहयोग गिी नयाय समपादन परवियामा परभारव पान गिको भन न बझाई िहको पाइनछ।

मददाका पकषल आफनो कानन वयरवसायीलाई पसी सची परकाजशत हनपरवण न आफनो मददा फलानो इिलासमा पछण ि सो मददामा छोटो बहस गरिरदनहोला रवा मददा नहटाइरदन होला भनी आह गन गिको एरवम उकत मददा सोही इिलासमा पन ि परवण कथन अनसाि न मददाको परिराम आउन गिको भन न कानन वयरवसायीहरबाट गनासो िहको दजखनछ। तयस गिी जिममरवाि पदामधकािीको परिरवतणनको साथसाथ मबचौमलयाहरको पमन परिरवतणन हन गिको कानन वयरवसायीहर ि सिोकािरवालाहरको धािरा िहको पाइयो।

जिलला अदालतहरमा शरदजख अनतयसमम एउट नयायाधीशल मददा हन पररालीको कािरबाट भरष टाचाििनय कायणमा सलगन नयायाधीशहरल आफलाई मददा तोवकनासाथ सरवााहीकोमा मबचौमलया पठाई भरष टाचाि गनण सहि रवातारविर मसिणना भएको सिोकािरवालाहरको बझाई िहको पाइयो।

५.१.5 नयावयक काम कािबाहीमा हन वढलाइिः

नयायपामलकाको सब भनदा महततरवपरण काम भनको नयाय समपादन गनण न हो। हाल दशभिीका अदालतहरमा २ रवषण पिाना मददाहरको सङखया २३ हिािभनदा बढी िहको छ।89 िसमधय ९ हिाि पाचसयभनदा बढी मददा वरवमभन न जिलला अदालतहरमा, करिब एकहिाि थान मददा उचच अदालतहरमा छन भन बाकी १३ हिाि थान मददा सरवोचच अदालतमा िहका छन। सरवोचच अदालतमा मातर पाच रवषण नािका पिाना मददाको सङखया ३ हिाि थानभनदा बढी िहको दजखनछ। िमतबढी नयावयक काम कािबाहीमा वढलाइ हनछ तयमत बढी वरवकमत एरवम वरवचलनको समभारवना हन हनछ। नयाय समपादनको कायणबाट िनताको वरवश रवास आिणन गनणपन नयायपामलकाको लामग पिाना मददाको अतयमधक चाप चनौतीको वरवषय बनको छ।

89 सरवोचच अदालत,अनसनधान तथा योिना महाशाखामा २०७७ फागन मसानतसमम परात मामसक तथयाङकको आधािमा उललख गरिएको।

| 124

मददा वढलाइ हनमा मददाका पकष सरवयम को भममका, कानन वयरवसायील बािमबाि पसी सथमगत गनण, कमणचािीको भममका, इिलास समयमा नबसन, पयाणत िनशजकत ि भएका िनशजकतको उजचत वयरवसथापनको अभारव, मयाद तामली समयमा नहन, सिोकािरवालाहरको असहयोग, मददाका पकषका अरवसथालाई हिि मददा मछन न नयायाधीशहरमा िहको तरास, आरद कािरहर िहको पाइनछ।

५.१.6 नयावयक परवियामा हन अमनयममतता:

नयावयक परवियामा हन अमनयममतताको समबनधमा मनमनबमोजिम समसयाहर िहको पाइयो:

काननबमोजिम पराथममकतामा पन कमतपय मददाहरका पकषल लामो समयसमम पसीको समय नपाउन ति कमतपय मददाहर िो पराथममकतामा पमन पदद नन तयसता मददाका पकषहरल एकदम मछटोमछटो पसीको समय पाउन गिका;

मददाको दताणिम ि पराथममकता अनसाि मददाको पालो पाउन गिी पसीमा चढन नगिको;

कही मददामा पकषहरका परभारवमा पिी अनतरिम आदश पाएका पकषको मददा पसीमा चढन नरदन गिको;

मददामा पसी तारिख रदन िममा पवहला आउन पकषलाई अगामडको मममतको पसी रदनपनमा सो नगिी पसी तारिख रदन कायणमा चलखल गिी पछामड आउन पकषलाई पमन अगामडको पसी रदन साथ पसीको बहोिा एक पटक सफटरवयिमा परवरवष ट नगिी कागिमा पसी िनाई वरवकमत, वरवसङ गमत गन गिको;

सात ावहक पसी सचीमा ि द मनक पसी सचीमा चढका पिाना मददाहर कन हत ा एकदम अजिललो िममा ि कन हत ा एकदम पमछललो िममा पन गिको;

अदालतमा काननबमोजिम लागन दसतिमा बढी मलन, दसति नलागनमा पमन दसति असलन िसता फाटका कामकािबाहीलाई मनयनतरर गनणका लामग बवकङ परराली लाग भए तापमन सो पररवजततमा कमी आउन नसकको;

फाटमा हनसकन अमनयममत वियाकलापलाई िोकनका लामग िडान गरिएका मस.मस.वट.मभ. लगायतका वरवदयतीय उपकिरहरबाट पमन अमनयममततामा कमी आउन नसकको सिोकािरवालाहरको गनासो िहको;

नागरिक बडापतरमा उजललजखत सरवाहरको कायाणनरवयनमा समबजनधत अमधकािील चासो नदखाएको कािर ती सरवाहर बडापतरमा मातर सीममत हन पगको;

| 125

मददाका पकषहरलाई अदालतमा उपजसथत हन समय मबहान 10:00 बि वकटान गिी पठाउन ति समयमा आउन पकषल सिाय भोगिसो गिी अको पकष नआउनिल तारिख नरदई किि बसनपन;

५.१.7 सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधान तथा अमभयोिनमा हन कमिोिी:

सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधान तथा अमभयोिनमा मनमनबमोजिमका कमिोिीहर िहको पाइनछ:

कमतपय मददाको अनसनधान दबाब, परभारव, परलोभन, मोलावहिा, हसतकषप ि असकषमताको कािरल वफतलो हन गिको;

भौमतक ि रव जञामनक परमारमखी अनसनधानको सटटा मौजखक परमारलाई आधाि बनाई अनसनधान गन गरिएको;

अनसनधानकताण ि अमभयोिनकताणको बीचमा काननबमोजिम हनपन समनरवय ि सहकायणको अभारवमा अनसनधान हन गिको;

वयारवसावयक एरवम वरवशषजञ अनसनधानकताणको छटट इकाइ सथापना गनण नसवकएको;

आधमनक परवरवमधको परयोग गिी आमथणक, बहउददशयीय ि बहिाणजष रय परकमतका सगरठत अपिाधको अनसनधान गनणका लामग वरवशष परकमतको िनशजकत, ोत साधन, सीप ि कषमता वरवकास हन नसकको;

िाहिी दिखासत पनाणसाथ मनषपकषतापरवणक छानमबन नगिी िाहिीमा उजललजखत वयजकत अपिाधी न हो भन न पिमपिागत सोचबाट अनसनधान हन गिको;

परमारलाई मिबत बनाउनका लामग ि अनसनधानलाई कम खजचणलो ि परिराममखी बनाउनका लामग गरिएको Plea bargaining को पिमतलाई अगालन नचाहको;

अपिाध पीमडतलाई िाहत तथा कषमतपमतण रदनपन मददामा अमभयकतको आमथणक ह मसयत ि सोको परमार एरवम मददाको परकमत ि पीमडतलाई पगको कषमतको वरवरवचना गिी अनसनधान ि अमभयोिन गन नगिको;

अनसनधान अमधकािीलाई अमभयोिनकताणबाट रदइन मनदशनसमबनधी काननी वयरवसथाको परभारवकािी रपमा पालना हन नसकको;

अनसनधानको िममा रव जञामनक पिीकषर हनपन जचिरवसतको समयम पिीकषर भई परमतरवदन परा त हन नगिको;

| 126

अपिाधको परकमत, पीमडतको अरवसथा ि अमभयकतको पररवजतत समतलाई दवषटगत गिी आरवशयकता ि उपयकतताको आधािमा अनसनधानको िममा अमभयकतलाई ततकाल पिाउ नगिी कसिमा सलगन िहको दजखन मनजश चत परमार सङकलन भएपमछ मातर पिाउ गिी बयान गिाउन, धिौट िमानत िाखी अनसनधान गन िसता मलकी फौिदािी कायणवरवमध सवहताल गिको काननी वयरवसथा कायाणनरवयनमा आउन नसकको;

िरिी पिाउपिी समबनधी काननी वयरवसथाको सही परयोग नभएको;

अमभयकतल आफल िोिको कानन वयरवसायीसग काननी पिामशण गनण पाउन मौमलक हकको परभारवकािी कायाणनरवयन हन नसकको;

अनसनधान तथा अमभयोिनमा सलगन जिममरवाि पदामधकािील आफ ल चाहको कानन वयरवसायीहर मनयजकत गनण बाधय गिाउन पररवजततल गदाण मददामा अनजचत चलखल गन िवटल समसया िहको;

िाहिीमा उजललजखत सब वयजकतहरलाई परमतवयजकत परमारहरको अभारवमा एकमठ अमभयोग लगाई गोश रवािा रपमा अमभयोिन गन गिको;

कमतपय अरवसथामा मखय अमभयकत उपि मददा न नचलाई उनमजकत रदन ति अनय अमभयकतलाई मनिल गिको भनदा बढी सिायको मागदाबी मलन गिको;

५.१.8 नयाय समपादन परवियामा दजखएका समसयाहर:

नयाय समपादन परवियाका िममा दजखएका समसयाहर मनमनबमोजिम छन:

पद, प सा, पहच ि शजकतसमपन न वयजकत सलगन मददाहरमा अमधक सङखयामा कानन वयरवसायी िाखी अदालतको समय अतयमधक खचणनपन अरवसथा उतपन न भई सामानय ह मसयतका सरवााहीहरको मददाल पालो नपाउन जसथमत िहको;

नयायाधीशहरको कायणगत सरवतनतरता नयायपामलकाको सरवतनतरताको महततरवपरण अरवयरव मामननछ। नयायाधीशलाई मनयामक मनकायका पदामधकािी ि मामथललो तहका अदालतका नयायाधीशबाट कायणगत सरवतनतरतामा हसतकषप गन कायणल अदालतमा वरवचािाधीन मददाको मनरणयमा यदाकदा परभारव पान गिको;

एउटा इिलासल द मनक रपमा सनरवाइ गनण समभरव हन मददाको तलनामा अतयमधक सङखयामा मददाहरको पसी सची परकाशन हन गिको;

मनयमारवलील मनधाणिर गिको समयमा इिलास नबसन गिको;

नजििको पालनामा रवरवासता गिी नजिि पालना नगन पररवजतत बढद गएको;

| 127

सरववरवरवकीय अमधकािको परयोगमा अरवलमबन गनणपन नयावयक मलय ि मानयताको कमी दजखएको कािर नयायमा परभारव पिको;

नयावयक कायणसमपादनका िममा अरवलमबन गनणपन कायणवरवमध काननको परयोगमा एकरपता हन नसकको;

अदालतको महततरवपरण समयलाई अतयमधक उपयोग गिी सब मददाका पकषहरलाई समान समय उपलबध गिाउनतफण इिलासको सविय भममका िहन नसकको;

बहस वयरवसथापनमा इिलास ि कानन वयरवसायीको समनरवयातमक भममकाको अभारव िहको;

सारवणिमनक सिोकािका नाममा सवरवधान ि काननसग असमबजनधत िहका िसतासक वरवरवादका वरवषयहरलाई पमन अदालतमा पररवश गिाउन परिपाटीका कािर अदालतको महततरवपरण समय अनारवशयक रपमा खि गएको;

अदालतमा वरवचािाधीन मददालाई परभावरवत गन गिी वरवमभन न सञ चाि माधयममा सामी परकाशन हन गिको कािर नयाय समपादनमा असि पन गिको;

िािनीमतक वरवरवाद समारवश भएका मददा ि िािनीमतक नता तथा कायणकताण सलगन मददामा िािनीमतक दल तथा नता कायणकताणबाट वरवचािाधीन मददालाई परभावरवत गन अमभवयजकत ि वियाकलापल नयाय समपादनमा परमतकल असि पािको;

िािश रव नयायाधीकिर, ऋर असली पनिारवदन नयायाधीकिरको सिचनाका कािर नयाय समपादनमा कमतपय अरवसथामा समसया मसिणना भएको;

नयायाधीशहरल आफनो परचािका लामग आफल गिका फ सला रवा आदशहर सामाजिक सञ िाल रवा समाचाि माधयममा परकाजशत गन गिाउन ि परमतिकषा गन पररवजतत बढद गएको;

नयाय समपादनका लामग अमतआरवशयक समममतहरबाहकका समममतहरमा समत नयायाधीशहरको सलग नता हन गिको कािर इिलासको समय परभावरवत हन गिको;

मददाको वटपोट परराली कायाणनरवयनमा नआएको ि तारिख गिाि नगिािको, िीतपरवणक मयाद तामल भए नभएको, मलजखत िरवाफ पि नपिको, पनिारवदन पि नपिको वरवषयमा समत इिलासल न हनणपिको कािर नयाय समपादनमा वरवलमब हन गिको;

| 128

बयान बकपतरलगायतका नयायाधीश सलगन भई गिाउनपन कायणमा नयायाधीशहरको साथणक सहभामगता निहको कािर परमार सङकलन परविया ि नतीिामासमत असि पन गिको;

फौिदािी मददामा महततरवपरण परमारको सथान हर गन साकषी पिीकषरलाई सिकािी पकष ि परमतिकषी कानन वयसायीहरल समत उजचत महततरव नरदएका कािर परमार सङकलनमा परमतकल असि पिको;

नयायालयमा मनमाणर भएका तथा हन भौमतक सिचनाहर एरवम परयोग हन भाषा ल विक म तरी नहदा काम गन उतपरिरामा कमी आएको तथा फिक कषमताका वयजकतहरपरमत अपनाइनपन सरवदनशीलतामा उजचत धयान प‍ याउन नसवकएको कािर तयसता वयजकतको नयायमा सहि पहच बढाउन नसवकएको;

कमतपय अरवसथामा सिकािी मददामा सिकािी साकषी अदालतमा बकपतरका लामग उपजसथत न नहन, उपजसथत भए पमन परमतकल (hostile) बकपतर गन गिको;

पीमडत ि साकषीको सिकषाको परतयाभमतसमबनधी काननी वयरवसथा परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन हन नसकको;

मददाको सािसकषप परसतत गन परराली औपचारिकतामा सीममत िहको;

कही फौिदािी काननमा भएको असपषट, रदववरवधािनक ि तरवटपरण काननी वयरवसथाको कािरबाट नयाय समपादनको कायणमा करठनाई उतपन न हन गिको। िसत िः मलकी अपिाध सवहता, २०७४ ल तीन िना रवा तीन िना भनदा बढीको िमात भई चोिी गिमा डाका चोिी हन वयरवसथा गिको छ। सगरठत अपिाध मनरवािर ऐन, २०७० मा सगरठत रवा असगरठत तीन रवा तीन भनदा बढी वयजकतहरको समहल तीन रवषणभनदा बढी क द सिाय हन कसि गिमा सो ऐन अनसािको कसि हन सकन वयरवसथा भएकोल तीनिना रवा सोभनदा बढी वयजकत सलगन भई गिका तयस वकमसमका सब अपिाध सगरठत अपिाध हन हन वक भन न बझाइ पमन िहको पाइनछ। यसको परयोगमा एकरपता छ न। अपिाधको परकमत ि तौि तरिकाभनदा सलगन वयजकतको सखयाको आधािमा अपिाधको गामभीयणता बढाउन अथण गनण ममलन गिी भएका तरवटपरण ि रदववरवधािनक काननहरल अठिो पान गिको। यस गिी, बालबामलकाको उमि 16 रवषणबाट बढाइ 18 रवषण कायम गिका कािर पारिरवारिक मञ ििीका आधािमा ि कटा ि कटीको मञ ििीका आधािमा गरिएका रव रवावहक वियाकलापलाई समत कमतपय अरवसथामा िरवििसती किरीको अमभयोग दायि गन गिका कािर समसया उतपन न भएको;

| 129

तयस गिी, एउट अपिाधिनय कायणका समबनधमा फिफ फिक काननल कसि मान न ि फिक फिक सिाय हनसकन परारवधान भएकोल पमन नयाय समपादनको काममा असि पािको छ। िसत : िातीयताको आधािमा छरवाछत तथा भदभारव गन कायणलाई मलकी अपिाध सवहता, 2074 ल पमन अपिामधक कायण मानी सिायको वयरवसथा गिको छ भन तयसतो कायणलाई िातीय भदभारव तथा छरवाछत (कसि ि सिाय) ऐन, 2068 ल पमन कसि मानी फिक सिायको वयरवसथा गिको पाइनछ। तयस गिी, नान रवा तौलन साधनलाई िटीबढी रवा नक कली बनाउन कसिका समबनधमा मलकी अपिाध सवहता ि सटाणडडण नाप ि तौल ऐन, 2025 मा फिक फिक वयरवसथा भएको पाइनछ। चक अनादि कसिका समबनधमा बवकि कसि तथा सिाय ऐन, 2064 ि वरवमनमय अमधकाि पतर ऐन, 2034 मा दोहोिो वयरवसथा छ भन यसता कसिका समबनधमा ठगी, लनदन वयरवहाि, किाि अनतगणत मददा दायि हन परचलन पमन दजखनछ;

वयजकतगत तथा मनवहत सरवाथणपमतणका लामग अनारवशयक मददा मसिणना गन ि आफ अनकलको परिराम परा त गनण दबाब रदन खोजन वयजकत रवा समहको परभारवका कािरबाट तरासको रवातारविर मसिणना भई अनसनधान, अमभयोिन तथा मनशपकष नयाय समपादन गनण करठनाइ भएको;

िाजष रय अन तिाणजष रय ग ि सिकािी सि ससथा (NGO/INGO) हरको गमतवरवमधबाट यदाकदा अनसनधान, अमभयोिन तथा नयाय समपादन परभावरवत हन गिको;

कमतपय मददाहरमा फ सला तथा अजनतम आदशको परणपाठ समयम तयाि हन नसकको;

मनरणय सनाउन तोवकएको तारिख पटकपटक सनण गई मनरणय नसनाई असरवाभावरवक रपमा लजमबन गएको कािर आशकाको जसथमत मसिणना हन गिको;

अनतरिम आदश िािी भएका मददामा लामो समयसमम टिो नलागदा वरवकास मनमाणरलगायत अनय काम कािबाहीमा अनयौलता दजखएको;

५.१.9 फ सला कायाणनरवयनसमबनधी समसयाहर:

फ सला कायाणनरवयनका समबनधमा दजखएका समसयाहर मनमनबमोजिम छन:

फ सलाबमोजिम क द तथा िरिरवाना लागका वयजकतहरको पवहचान खलन वयजकतगत वरवरविरसवहत रवतन यकीन नभएको तथा लगत अदयारवमधक हन नसकको कािर फ सला कायाणनरवयनमा करठनाइ उतपन न भएको;

| 130

फ सला कायाणनरवयनका लामग सहयोगी भममकामा िहका मनकायहरको सहयोग गन भारवनामा कमी िहको;

फ सला कायाणनरवयनका लामग सहयोगी भममकामा िहका मनकायहरसग आरवशयक ि उजचत समनरवयको अभारव िहको;

फ सला कायाणनरवयन गिबापत डोिमा खवटन कमणचािी ि तहमसलदािल पाउन परोतसाहन भतता वरवतिरमा दजखएको वयरवहारिक समसयाको कािर फ सला कायाणनरवयन परभावरवत भएको;

मददामा पिाजित हन पकषल फ सला कायाणनरवयन हन नरदन फ सला कायाणनरवयन गन मनकायमा कायणित कमणचािीहरलाई परभावरवत गन गिको पाइएको;

तो वयजकतको अचल समपजतत िथा िमानतबापत सरवीकाि गन वयरवसथाका कािर िगगाको रवासतवरवक मलयभनदा बढी मलयाङकन गिी गिाई िथा िमानी िाख न पररवजततमा बढोततिी भएको;

फ सलाबमोजिम ठहि भएको क द ि िरिरवाना असल हन नसकदा अदालतको िनआसथामा परमतकल परभारव पनणका साथ दणडहीनताल परय पाएको;

दरवानी मददामा भएका फ सला कायाणनरवयनका लामग दरवानी सवहताल गिको वयरवसथाबमोजिम फ सला कायाणनरवयनको जिममरवािीमा िहका कमणचािीहरल तदारकता नदखाएका कािर फ सला कायाणनरवयनमा करठनाइ भएको;

सरवोचच अदालतलगायत मातहत अदालतहरबाट रिटमा िािी भएका आदशहरको कायाणनरवयनमा नपाल सिकाि ि मातहत मनकायहरको अपजकषत सवियता नदजखएको।

फ सला कायाणनरवयनको सनदभणमा भएका कामकािबाही उपि साधािर अमधकािकषतर परयोग गिी अजनतम भएपमछ रिट कषतरामधकािको माधयमबाट मनरवदन दताण गिी फ सला कायाणनरवयन कायणलाई वढलाइ गिको;

५.१.10 कानन वयरवसायीको समबनधमा:

कानन वयरवसायीसग समबजनधत वरवषयमा मनमनानसािका समसया िहका छन:

आफल मलएको पकषको मददा जित न पछण भन न मानमसकता ि आफल गिको कामको लोकवपरयताका लामग परचाि परसाि गन पररवजततका कािर अदालतको िनआसथामा समसया उत पन न हन गिको;

कानन वयरवसायील पकषसग मलन पारिममक (Fees) पािदशी हन नसकको;

| 131

कही कानन वयरवसायीहरल मबचौमलयाको भममका मनरवाणह गिका;

कानन वयरवसायीमा वयारवसावयकताको हरास हद गएको;

कानन वयरवसायीको खचण हान पकषबाट जित न पकषलाई भिाउन काननी वयरवसथाको कायाणनरवयन हन नसकको;

इिलास समकष सनरवाइ हदाको अरवसथामा कमतपय कानन वयसायीहर यथोजचत मयाणदा ि गरिमासाथ परसतत हन नसकको;

आचाि सवहताको परिपालनासमबनधी अनगमन ि अनशासनातमक कािबाही परभारवकािी नभएको;

५.१.११ कमणचािी वयरवसथापन समबनधमा:

कमणचािी वयरवसथानका समबनधमा दजखएका समसयाहर दहायबमोजिम छन:

कमणचािीहरको पदसथापन, सररवा तथा काि गदाण रवसतमनष ठ आधाि ि मापदणडका आधािमा नगिी नातारवाद, कपारवाद ि सिकषररवादबाट परभावरवत हन गिको;

दिबनदी अनसािका कमणचािीहरको समयमा पदपमतण हन नसकको ि किािमा कमणचािी मनयजकत गन परिपाटील सकषमतालाई भनदा नातारवाद, कपारवाद ि सिकषररवादल परय पाई कायणसमपादनमा असि पिको;

दणड ि पिसकािको उजचत वयरवसथापनको अभारवल दणडहीनता बढन गएको ि काम गन उतपरिरामा कमी आएको;

कमतपय कमणचािीहरमा सरवााहीहरसग गन वयरवहािमा पिान हावकमी ससकाि हारवी िहको;

कमणचािीहरको रवजतत वरवकास ि कषमता वरवकासमा समान अरवसि परा त हन नसकको;

कामको चाप अनसाि कमणचािी वयरवसथापन हन नसकको;

कमणचािी सि सगठनको कमतपय गमतवरवमधका कािर कमणचािी परशासन ि आचिर पालनामा समसया उतपन न भएको;

कमतपय कमणचािीका भरष टाचाििनय गमतवरवमध ि आचिरका कािर अदालतको िनआसथामा गमभीि असि पिको;

कामको चाप, कायण परकमत, कामको सरवदनशीलताका आधािमा सरवा सवरवधामा नयनता िहको कािर कामपरमतको लगनशीलतामा कमी िहको;

| 132

अनय सरवाको तलनामा नयाय सरवामा कायणित कमणचािीहरको सवरवधा ि अरवसि नयन िहको;

कमणचािीउपि पिका उििी ि कमणचािीहरका गनासा समयम समबोधन हन नसकको;

५.२ नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम वरवचलनको अरवसथा ि कािरहरिः

मामथको पवहलो परिचछदमा नयायपामलकामा पवहचान गरिएका वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतताको परमतमनमधमलक कषतरहर पवहचान गरिएको छ। उपयणकत कषतरहरभनदा बाकी अनय कषतरहरमा समत वरवकमत वरवसङ गमत नहोलान भनन सवकद न तथावप मामथ उललख गरिएका कषतरहरल हाल वरवदयमान परायिः धि वरवकमत वरवसङ गमतलाई समटको दजखनछ। नयावयक काम कािबाहीमा शत परमतशत शिता हनपन किामा कन पमन वरवरवाद छ न, सोको समनजश चतताको लामग नीमतगत, काननी, सिचनागत वयरवसथाहर गरिनपन हनछ। नपालको सनदभणमा हदाण नीमतगत एरवम काननी वयरवसथाहर उतकषट िहका भए पमन कायाणनरवयन एरवम परिपालनामा कमिोिी िहको छ। उदाहिरको लामग नयायाधीश मनयजकतमा सब भनदा धि गनासो िहको दजखएको भए पमन सो समबनधी नीमतगत एरवम काननी वयरवसथाहरमा कमी दजखद न। सवरवधानल तोकको नयनतम योगयता मातर पगको आधािमा मनयजकत हन नसकोस ि योगयमधयको योगयतम वयजकतको छनौट होस भन नाको लामग नयाय परिषद ऐन तथा मनयमारवलीमा वरवमभन न मापदणडहर एरवम परवियाहरको वयरवसथा गरिएको दजखनछ। उपयणकत काननी वयरवसथाको परिपालना ि आतममनठ आधािमा भनदा पमन रवसतमनठ आधािमा नयायाधीश मनयजकत गरिएमा तयसपरमत गनासो पमन कम हन ि धि वरवकमत एरवम वरवसङ गमत िोकन सवकनमा सो हन सकको नदजखदा समसया झन पमछ झन फ मलद गएको छ।

सवरवधान ि समबि काननल तोकको योगयता पगका मधयबाट उतकषट वयजकतहरको छनौट गनणपनमा नयनतम योगयता पगक आधािमा मातर पमन कन वयजकत नयायाधीशको पदमा मनयजकत भएमा तयसतो मनयजकतको कािर वरवकमत एरवम वरवसङ गमतको ततकालीन ि दीिणकालीन असिहर दजखनछन। ततकालीन असिहरमा िामरा ि इमानदाि वयजकतहर नयायाधीश मनयजकत हन अरवसिबाट रवजञ चत हन, मनयकत भएका नयायाधीशको कायणसमपादनको सति कम हन लगायतका छन भन दीिणकामलन रपमा नयाय समपादनको कायणमा आमथणक एरवम अनय परभारव पनण गई नयाय न तल मामथ पनण सकन दजखनछ। हाल नपालको नयायपामलका मभतरका वरवकमत वरवसङ गमतको मातरा सधाि गनद नसवकन अरवसथाको छ न। नयावयक नततरवको दढ इचछाशजकत, अनय सहकमी नयायाधीशहरको साथ, नयाय परिषदको सवियता, बाि एसोमसएसन ि सिकािी रवकीलको मनगिानी एरवम अदालत वयरवसथापनको परमतबिता भएमा नयायपामलकामभतरका वरवकमत वरवसङ गमतहर िोकन सकन दजखनछ। नयायपामलका एरवम समबि मनकायहरबाट समपारदत कामको एक वरवरवकशील पयणरवकषकको

| 133

आखाबाट हदाण उपयकत एरवम सरवीकाियोगय सतिको हनछ रवा हद न भन न आधािमा नयावयक कामकािबाहीको लखािोखा गरिनपदणछ।

नयायपामलकामा वरवदयमान वरवकमत वरवसङ गमतका कही कािरहर दहायबमोजिम छन:

क) काननी वयरवसथाको कमिोि पालना एरवम कायाणनरवयन। ख) नातारवाद, कपारवाद, सिकषररवाद, भागरवणडा तथा िािनीमतक परभारव हारवी हन। ग) कामको आधािमा पिसकत ि दजणडत नगरिन। ि) कमणचािीलाई उसको कामको आधािमा मलयाङकन नगरिन। ङ) कानन वयारवसायीहर वयारवसावयक हन नसकन ि िसिी पमन मददा जित नपछण भन न भारवना

वरवकास हद िान। च) कमणचािीहरमा अतयमधक िािनीमतकिर हन। छ) न मतक जशकषाको अभारव तथा आचिरका मनयमहरको पालना नगरिन तथा आचाि सवहता

उललङघनकताणलाई कािबाही नगरिन। ि) सदाचाि एरवम मनष ठामा कमी हन। झ) भरष टाचाििनय कायण गनण उकसाउन खालको सामाजिक बनोट हन। ञ) नयायाधीश एरवम कमणचािीहरलाई परोतसाहनको कमी। ट) इमानदारिता, योगयता, मनठा, अनभरव ि रवरिठताको पिीकषर रवसतगत आधािमा गिी

नयायाधीशको मनयजकत नहन।

५.३ नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम वरवचलनको िोकथाम ि मनयनतररका लामग वरवदयमान समसया ि चनौतीहर

नयायपामलकामा हन रवा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरषटाचाि एरवम वरवचलनिनय कायणको िोकथामका सनदभणमा दजखएका समसया एरवम चनौतीहर धि भए तापमन परसतमतको सहिताको लामग वरवमभन न ४ रवटा रवगणमा वरवभाजित गिी परसतत गरिएको छ। िन दहायबमोजिम छन:

५.३.1 नीमतगत ि काननी समसया:

नयायपामलकामा हन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरषटाचाि एरवम वरवचलनको िोकथामको लामग नीमतगत ि काननी समसया एरवम चनौतीको बािमा चचाण गदाण नपालको नयायपामलकालाई कायणपामलका तथा वयरवसथावपकाबाट पनणसकन अनजचत परभारवबाट बचाउनको लामग सवरवधानल सरवतनतर नयायपामलकाको परतयाभमत गिको छ। सरवोचच अदालतका नयायाधीश एरवम नयाय परिषदका सदसयहरलाई सवरवधान एरवम काननको गमभीि उललङघन गिको, कायणकषमताको अभारव रवा खिाब आचिर भएको रवा इमानदािीपरवणक आफनो पदीय

| 134

कतणवयको पालना नगिको रवा आचाि सवहताको गमभीि उललङघन गिको भएमा महामभयोग लगाउन सकन90 अनयथा पदबाट हटाउन नसकन सरव धामनक वयरवसथा िहको छ। यसका साथ उचच ि जिलला अदालतका नयायाधीशल भरषटाचाि गिी अजखतयािको दरपयोग गिमा नयाय परिषदल अनसनधान गिी काननबमोजिम मददा चलाउन सकन91 वयरवसथा गिी नयायाधीशको हकमा अजखतयाि दरपयोग अनसनधान आयोगल उििी हनण एरवम अनसनधान गनण नममलन92 वयरवसथा गिको दजखनछ। नयायपामलकाको सरवतनतरतालाई अिीकाि गिी नयायपामलकामा हन भरषटाचािमा नयाय परिषद ल परभारवकािी भममका खलनपछण भन न उददशय िाखको सहि बझन सवकनछ ति सोअनरप कायाणनरवयन भन परभारवकािी हन सकको पाइद न।

नयाय परिषदलाई सवरवधानल सजमपएको जिममरवािी पिा गनण सकन दकष एरवम वरवशषजञ िनशजकत आरवशयक पनमा सो हन सकको पाइद न। अजखतयाि दरपयोग अनसनधान आयोगको सटटामा नयाय परिषदलाई नयायपामलकामा हन भरषटाचाििनय कायणको िोकथामको जिममरवािी रदइएको भए पमन जिममरवािीको वहसाबमा साधन ोत समपन न बनाउन सकको पाइद न।

नयावयक भरषटाचाि एरवम वरवचलन अनय वकमसमको भरषटाचाि एरवम अनजचत कायणभनदा गमभीि भएकोल यसको िोकथामको लामग पमन नीमतगत एरवम काननी रपमा न समबोधन हन िरिी दजखनछ। नयायपामलका एरवम समबि मनकायको कािरल नयावयक काम कािबाहीमा पिको असि एरवम वरवचलनलाई िोकन भ िहका मनयमनकािी मनकायको सवियताको आरवशयकता महसस गरिएको छ। िाजयका वरवमभन न मनकायहरका बीचमा समनरवयातमक ढङगबाट काम कािबाही समपन न गनण सवकएमा यसको परभारवकारिता अमभरववि हनसकन मानयता भए पमन नयावयक काम कािबाही एरवम नयाय समपादनको कायण समनरवयमा भनदा पमन नयायाधीशको वरवरवकमा बढी भिपन ि यस वकमसमको कायणसमपादन गदाण सरवतनतर नयायपामलकासमबनधी मलय मानयता, पराकमतक नयायसमबनधी अरवधािरालगायत नयाय ि काननका कषतरमा वरवकमसत मसिानतहरको आधािमा समपन न गनणपन हनछ।

नयायाधीश एरवम कमणचािीहरको समपजतत वरवरविर रवषनी पस गनणपन ति सोको वरवश लषर गिी कन नयायाधीश एरवम कमणचािीहरउपि छानमबन एरवम कािबाही भएको नपाईदा समपजतत िोडन तीवर परमतसपधाणमा िान िोजखम बढाएको दजखनछ। यसिी असरवाभावरवक रपमा समपजतत िोडि िरवाफ दखाउन नयायाधीश ि पदामधकािीहर कािबाहीको दायिामा आउन नसकको मातर होइन ससथाल परदान गन अरवसिहरमा समत तयसता पदामधकािीहरको बढी पहच िहन

90 वरवसतत हनणहोस: नपालको सवरवधानको धािा १०१ 91 वरवसतत हनणहोस: नपालको सवरवधानको धािा १५३(६)

92 वरवसतत हनणहोस: नपालको सवरवधानको धािा २३९

| 135

गिको हदा अनय इमानदाि, चरितररवान, मनष ठारवान नयायाधीश ि पदामधकािीहरमा न िाशयता छाइिहको भन न बझाइ िहको पाइनछ। कमतपय अरवसथामा समािको नििमा भरषटाचाि गन पदामधकािीहरल काननी मछरको आधािमा उनमजकत पाएको दखदा अनय वयजकत एरवम पदामधकािीहर पमन तयसत कायण गनण परोतसावहत हनसकन िोजखम बढद गएको छ। यसतो अरवसथा मसिणना हनको कािर मौलाउदो दणडहीनता भएको हदा यस वकमसमको समसयाको मनिाकिर गनणको लामग उपयकत एरवम परभारवकािी नीमतगत एरवम काननी सधाि िरिी दजखनछ।

५.३.२ सचिनागत समसयािः

नयायपामलकामा हन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरषटाचाि एरवम वरवचलनको िोकथामको लामग परभारवकािी सयनतरको आरवशयकता पन किामा कन वरवरवाद दजखद न। सयनतर सथापना हन आफ मा समाधान होइन। सयनतरको परभारवकारिता, वरवश रवसनीयता एरवम यसलाई सरव धामनक एरवम काननी अमधकाि क, कमत, कसिी परदान गरिएको छ भन न वरवषयहर परमख मामननछन। सवरवधानको धािा १३६ अनसाि सम नयाय परशासनलाई परभारवकािी बनाउन जिममरवािी परधान नयायाधीशमा िहको ि परधान नयायाधीशलाई वयजकतभनदा पमन ससथाको रपमा सथावपत गरिएको हदा परधान नयायाधीशल न पहल कदमी मलनपन हनछ। सरवोचच अदालतको परण ब ठकबाट मनरणय गिाएि रवा परधान नयायाधीशको सजचरवालय रवा सरवोचच अदालत वयरवसथापनमाफण त पमन परधान नयायाधीशल सम नयाय परशासनको परभारवकारिता अमभरववि गनण आरवशयक ि उपयकत कदम चालन सकन न दजखनछ।

यसका साथ सवरवधानको धािा १५३ बमोजिम नयायाधीशको मनयजकत, सररवा, अनशासन समबनधी कािबाही, बखाणसी ि नयाय परशासनसमबनधी अनय वरवषयको मसफारिस गनण रवा पिामशण रदनको लामग गरठत नयाय परिषदको परभारवकारिता अमभरववि गनण सवकएमा पमन नयायपामलकामा हन रवा हनसकन वरवकमत वरवसङ गमतमा कमी आउन सकन दजखनछ। सवरवधानल नयाय परिषदलाई रदएको जिममरवािी मनरवाणह गनणमा नयाय परिषद परभारवकािी दजखन सकको पाइद न। मनयजकत रवा सररवा रवा कािबाहीको वरवषय होस िनसक वरवषयको कायणसमपादन गदाण पमन नयाय परिषदका मनरणयहर परायस: वरवरवारदत बनको दजखनछ। एउटा सससकत ससथाको सरवचछ आलोचना हन सरवाभावरवक हनछ ति धि मनरणयहर वरवरवादमा आउन भनको तयहा कही न कही कमी कमिोिी िहका कािर यसो हन गएको हो भनी बझनपन हनछ। मनयजकत, सररवा, अनशासनातमक कािबाही समबनधमा वरवमध ि पिमत बसको भए यस वकमसमका गनासा ि असनतवषट कम समननथयो ि असनतवषट िनाउनल पमन आफलाई जचततबझदो िरवाफ सोही वरवमध ि पिमतबाट परा त गरिसकन जसथमत हनथयो। ति, हामीकहा वरवमध ि

| 136

पिमतल भनदा पमन धि किा वयजकत रवा पदामधकािीको इचछानसाि हन भएकाल समसया मसिणना भएको दजखनछ।

यसका साथ नयायपामलका रवा नयाय पररालीमा हन गिको वरवकमत करवल नयायाधीशहर, कमणचािीहरका कािरल मातर होइन यसका सिोकािरवालाहर सिकािी रवकील, मनिी कानन वयरवसायीहर, अनसनधानकताणहर, सञ चाि माधयम, वरवमभन न दबाब समहहर, िािनीमतक दलहरको कािर पमन मसिणना भएको हनसकन तफण पमन उजततक धयान प‍ याउनपन दजखनछ। नयाय समपादनको कायण बहआयाममक वरवषय भएकोल सधािको कायणसमत बहआयाममक ढिबाट थालनी गरिनपदणछ। नयायालयको मातर एकलो परयासल मातर पिमतमा िहको खिाबीलाई समबोधन गनण सवकन हद न। नयायाधीशहरको लामग परधान नयायाधीश ि नयाय परिषद, सिकािी रवकील एरवम कमणचािीको लामग नयाय सरवा आयोग, कानन वयरवसायीको लामग कानन वयरवसायी परिषद ि बाि एसोमसएसन, परहिीको लामग परहिी परधान कायाणलय तथा पतरकािहरको लामग परस काउजनसललगायतका मनकाय रवा ससथाहरल आफहरलाई सवरवधान, ऐन काननल रदएको जिममरवािी इमानदािीसाथ परण रपमा कायाणनरवयन गरिरदएमा मातर धि हदसमम वरवकमत वरवसङ गमत मनयनतरर हनसकन दजखनछ। यस वकमसमको जिममरवािी मनरवाणह गनणपन मनकायहरको सरवचछता, वरवश रवसमनयता एरवम कषमता सोही गरसतिको हनपदणछ अनयथा अकाणको कमिोिी औलयाउन मनकायल आफनो कमिोिी छलसरग दजखन जसथमत मसिणना हनसकनतफण चनाखो हनपदणछ।

५.3.३ कायणगत समसयािः

नयायपामलकाको काम कािबाहीहर पािदशी हन नसकमा वरवकमत वरवसङ गमतको समभारवना बढी हनछ। अनमानयोगय नयायपरराली बनाउन परयाससरवरप नयायपामलकाल पञ चरवषीय िरनीमतक योिनालगायत सधािका अनय माधयमबाट परयासहर गदद आएको भए पमन हामरो नयावयक परविया परणरपमा अनमानयोगय भइसकको पाइद न। कायणवरवमधगत िवटलता, सचना परवरवमध म तरी िनशजकतको कमी, नयावयक सधािका कायणमा सिोकािरवाला मनकायहरबाट अपजकषत सहयोग परात नहन लगायतका कािर सरवााहील महसस गनण सकन गिी सधािको कायण अगामड बढाउन सवकएको छ न।

नयावयक परवियालाई अनमानयोगय बनाउन जिलला ि उचच अदालत तहमा फिक मददा वयरवसथापन पिमत लाग गिी मददा दताणको िममा न मददाको कायणतामलका मनमाणर गिी कन मममतमा क क काम गन तथा कवहल फ सला गन भन न रदन मनजश चत गन गरिएको छ। ति, उकत वयरवसथाको अरवधािरा एरवम अभयासमा िहको बझाइको कमील गदाण नयायाधीश,

| 137

अदालतका कमणचािीहर, कानन वयरवसायी तथा मददाको पकषहर समतबाट सहयोग परा त गिी परभारवकािी कायाणनरवयन हन सकको दजखद न।

नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता एरवम भरषटाचाि नयनीकिरको लामग जिममरवाि मनकाय एरवम ससथाहर िसत सरवोचच अदालत, कानन तथा नयाय मनतरालय, नयाय परिषद, नयाय सरवा आयोग, महानयायामधरवकताको कायाणलय, परहिी परधान कायाणलय, कानन वयरवसायी परिषद, परस काउजनसल लगायतबबाट समत समनरवयातमक रपमा कायणसमपादन हन नसकन ि एउटा मनकायमा भएको सचना तथा तथयाङक अको मनकायल परा त गनण नसकदा आपसी सञ चाि ि समनरवयमा समसया िहको दजखनछ। आफना आफना मनकायहरको पराथममकता फिक फिक भए पमन नयाय समपादन एरवम नयावयक सरवचछता कायम गन कायणमा सब को सामवहक परमतबिता एरवम जिममरवािीपन दजखन आरवशयक हनछ।

नयाय पररालीको परभारवकािीताबाट िाषटरको काननी शासन परमतको परमतबिताको मापन हन सकन93 भएकाल यस रदशामा सब अि एरवम मनकायहरको सामवहकताको आरवशयकता महसस गरिएको छ।

५.३.४ रवातारविरीय समसयािः

नयायपामलकाको सरवतनतरता नयाय समपादनको आधािसतमभ न मामननछ। शजकत पथकीकिरको मसिानत अनसाि नयायपामलकालाई वयरवसथावपका ि कायणपामलकाबाट सरवतनतर मनकायको रपमा सरव धामनक वयरवसथा गनणको परमख कािर पमन यही न हो। नपालको सवरवधानल पमन सरवतनतर, मनषपकष ि सकषम नयायपामलकाको अरवधािरालाई आतमसात गिको छ। कमतपय अरवसथामा वयरवसथावपका ि कायणपामलकाका जिममरवाि पदामधकािी तथा िािनीमतक दलका नताहरको िािनीमतक रवा वयजकतगत सरवाथणपमतणका लामग अदालतलाई आफनो परभारवमा िाख न पररवजततका कािर नयायपामलकाको सरवतनतरतामा आच पगको पाइनछ। नयायपामलकाको सरवतनतरता खलबमलन पगमा सवरवधानमा उजललजखत लोकताजनतरक शासन परराली, नागरिक सरवतनतरता, मौमलक अमधकाि, मानरव अमधकाि, परण परस सरवतनतरताको सरविणन गिी काननी िाजयको अरवधािरालाई साकाि पान सवरवधानको उददशय पिाजित हन पगदछ भन न सरवदनशीलतापरमत गमभीि हन सकको पाइद न।

नयाय समपादनको कायणमा नयायाधीश तथा कमणचािीहर, सिकािी रवकील, मनिी कानन वयरवसायी, साकषी, वरवशषजञ एरवम अनय सिोकािरवाला मनकायहर सब को आ-आफनो भममका

93 वरवसतत हनणहोस: https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index/country/2020/Nepal/, [accessed 9 April, 2021]

https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index/country/2020/Nepal/

| 138

िहन हनछ। यी सब मनकायहरको कायणसमपादनको उतकषटतामा न सम नयाय पररालीको सफलता अडको हनछ। यी मनकायहरको कायणसमपादन िमत बढी पािदशी ि वरवशवसनीय हन सकयो तयमत न नयाय पररालीमा िहका रवा हनसकन वरवकमत वरवसङ गमत कम हन समभारवना िहनछ। नयायपामलकाल िमतसक िामरो गनण खोि पमन रवा िामरो गिपमन मददामा हान पकषल तयो किा सरवीकाि गिि सहि रपमा जचतत बझाउन अरवसथा अमधकाश मददामा दजखद न। तसथण, भमननछ फ सला लखदा न जित न पकषको भनदा पमन हान पकषको जचतत बझन गिी लजखनपदणछ। हान पकषबाट नयायालयपरमत गरिन वटकावटपरीको कािर पमन नयायपामलका परमत िनमानसमा एकवकमसमको नकािातमक जसथमत मसिणना हन पगको दजखनछ।

छोटो समयमा न तीवर गमतमा धनी एरवम समपन न बन न चाहन कािर नयावयक कायणमा सलगन िनशजकतहर एरवम कानन वयरवसायीहर िसतोसक वरवकमत वरवसङ गमतमा पमन सलगन हन खोिको दजखनछ। कन वयजकतल कसिी धनसमपजतत कमायो भनदा पमन कमत धनसमपजतत िोडको छ सो आधािमा उसको सामाजिक मान सममान ि परमतठा बढन हामरो समािको बनोटका कािर पमन वरवकजतत एरवम वरवसङ गमतमा सलगन हन मामनसलाई उतपररित गिको दजखनछ। यसका साथ ग ि काननी वियाकलापमा सलगन हन िनशजकत एरवम सोको मनयनतररमा परभारवकािी भममका मनरवाणह गनण नसकका मनयामक मनकायहरको कािर पमन वरवकमत वरवसङ गमत मौलाएको दजखनछ।

सञ चाि माधयमको काम कािबाहीबाट सरवणसाधािर िनताको नििमा कन ससथापरमतको सकािातमक रवा नकािातमक धािरा बन न भएकाल सञ चाि माधयममा परकाजशत हन सामीहर सरवतनतर, मनषपकष ि तथयपिक हनपन किामा वरवममत हन सकद न। वयारवसावयक मनठा ि मयाणदामा निही मनिी सरवाथण रवा िािनीमतक रवा अनय परभारवमा पिी सञ चाि माधयमलाई दरपयोग गिी वरवचािाधीन मददालाई परभावरवत गन रवा आफ अनकलको परिराम परा त नभएमा सम नयायपामलकापरमतको आसथा एरवम वरवश रवास िटाउन सामी परकाशन गन कायणबाट नयायपामलका अनारवशयक रपमा वरवरवादमा पन गिको दजखनछ।

फौिदािी सवहता कायाणनरवयनमा आएको लामो समयसमम पमन उकत सवहताहरको उददशय अनरप बनको फौिदािी कसि (सिाय मनधाणिर तथा कायाणनरवयन) ऐन, 2074 ल अिीकाि गिका Probation, Parole, खलला कािागाि, िामतरकामलन कािारवास, स ताहनत कािारवास, क दरवापत शािीरिक ममा लगाउन सवकन लगायतका सधािातमक वयरवसथाहरको कायाणनरवयनमा सिकािल उजचत धयान नरदएका कािर उकत काननी वयरवसथाको उददशय अपजकषतरपमा हामसल हन नसकको।

| 139

काननको वरवरवादमा पिका बालबामलकाहरलाई बाल सधाि गहमा िाख न काननी वयरवसथा भए पमन पयाणत मातरामा बाल सधाि गहहर सथापन हन नसकको ि भएका बाल सधाि गहहर पमन गरसतिीय हन नसकको।

५.३.५ नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाि एरवम वरवचलनको िोकथाम ि मनयनतररसमबनधी परमख सरवालहरिः

मामथ वरवमभन न परिचछदहरमा गरिएको वरवश लषरको आधािमा नयायपामलकामा हन रवा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरषटाचाि एरवम वरवचलनिनय कायणको िोकथामको लामग समबोधन गनणपन महततरवपरण सरवालहर दहायबमोजिम पवहचान गरिएको छिः

नयायाधीश मनयजकतको वरवषय सब भनदा बढी वरवरवारदत ि दिगामी असि िाख न खालको भएकाल यसको लामग सपषट मापदणड, वरवमध ि पिमत वरवकास गनणपन वरवषय।

सरव धामनक इिलासको परभारवकारिता अमभरववि गन समबनधी वरवषय। नयाय परिषदको वरवदयमान सिचना, कायणश ली ि अभयासको वरवषय। कन पमन जिममरवाि पदमा िहको वयजकतको वयारवसावयक मनष ठा, पशापरमतको सममान एरवम असल आचिर सद रव अपजकषत िहन सनदभणमा नयायाधीश एरवम कमणचािीहरको आचाि सवहता पालना एरवम सोको परभारवकािी अनगमन ि खिाब आचिरको छानमबन गनउपि वरवषय।

मबचौमलयाको भममका परणकालीन हद गएको ि यसल मनयजकत, सररवा, काि ि नयाय समपादनमा परमतकल असि पािको वरवषय।

पसी तोकन ि इिलास गठन गन वरवषय। सम नयायपररालीको सधािको एउटा आधािसतमभ नपाल बाि ि यससग आबि कानन वयरवसायीहर भएको सनदभणमा बाि एरवम कानन वयरवसायीको वयारवसावयकता अमभरववि एरवम आचाि सवहताको पालनाको वरवषय।

कानन वयरवसायील आफनो आमदानीको लखा िाख न तथा शलक पािदशी हन नगिको वरवषय।

फौिदािी मददाको आधाि सतमभको रपमा िहको अनसनधान पिमत वयारवसावयक एरवम गरसतिीय नहदा यसल समतामा पािको नकिातमक असिलाई नयनीकिर गनणपन वरवषय।

पयाणत परमार ि वरवशवसनीय आधाि मबना पमन सिकािी मददाको अमभयोिन हन तथा सिकािी रवकील वयारवसावयक कानन वयरवसायी भनदा पमन िामगि सिकािी अमधकतको रपमा आफलाई उभयाउन वरवषय।

| 140

नयावयक परवियालाई अनमानयोगय बनाउन चामलएका कदमहरको कायाणनरवयनको लामग मददाको पसी वयरवसथापन पिमतमा सधाि गनणपन वरवषय।

नयाय पररालीको गरसतिीयता यसमा आपमतण हन िनशजकतको कषमता एरवम वरवदवताबाट हन भएकाल गरसतिीय काननी जशकषाको समनजश चतताको लामग चालनपन कदमको वरवषय।

अदालतमा वरवचािाधीन मददामा आमधकारिक मनकायबाट वरवश रवसनीयता पवषट नगिी समाचाि तथा अनय सामी परकाशन गन गिका कािर नयायपामलका परमतको िनवरवश रवास एरवम आसथामा कमी आउन वरवषय।

नयाय पररालील पीमडतको िाउमा मलहम लगाउन सकनपदणछ भन पीडक रवा अमभयकतलाई सरवचछताको परतयाभमत गनण सकनपनमा पीमडतलाई सरव धामनक परतयाभमत भएको कषमतपमतणसवहतको नयाय ि पनिःसथापनाको वरवषय परभारवकािी कायाणनरवयन हन नसकी पीमडत बढी उपजकषत भएको तथा अमभयकतल सरवचछ सनरवाइको माधयमबाट नयाय पाउछ भन नभनदा पमन अनय ग िकाननी मागण अरवलमबन गिि भए पमन उनमजकत परा त गनण खोजन वरवषय।

कायाणनरवयन मबनाको फ सलाको अथण नहन भएकाल फ सला कायाणनरवयनको वरवषयलाई सिकाि रवा नयायपामलका िसल भए पमन परभारवकािी रपमा अगामड बढाएि दणडहीनता एरवम वरवकमत वरवसङ गमत िटाई नयायपामलकापरमतको आसथा अमभरववि गन वरवषय।

आफसवहतको रवहत इिलासबाट परमतपादन भएको काननी मसिानत आफसवहतको सयकत इिलासबाट पालना नहन वरवषय।

सरवोचच अदालतल परमतपादन गिको काननी मसिानत एरवम नजििको पालनाको वरवषय। सामानयतया मददामा हान पकष अदालतको फ सलापरमत सनतषट नहन ि तयसता वयजकतहरल फ लाएको अफरवाह रवा भरमबाट नयायपामलकापरमतको आसथा ि वरवश रवास िोगाईिाख न वरवषय।

सरवोचच अदालतमा मददाको सङखयामा रववि हनका साथ पिाना मददाहर समत उललखय सङखयामा बाकी िहन गएकोल कन पमन मददा समयम पसी चढाउन पमन नसवकएको तथा पसी चढपमन पसीको सची अतयमधक भई सब मददा सनरवाइ गनण नसवकएको कािर सरवणसाधािरमा पनण गएको नकािातमक छाप एरवम परभारवलाई नयनीकिर गन वरवषय।

हिक साना साना मददाहर पमन सरवोचच अदालत तहसमम पगन गिका ि सारवणिमनक सिोकािको वरवरवाद भनी वरवमभन न रिटहर सरवोचच अदालतमा दताण हन िमल गदाण कायणबोझ बढन गई मददा वयरवसथापनमा चनौती थवपएको तथा यस का आधािमा वरवचलन ि वरवकमत मौलाउन समभारवना बढको वरवषय।

| 141

नयायपामलकाल िरनीमतक योिनाको कायाणनरवयनमाफण त चालका सधािका मागणजचतरहरमा सिोकािरवाला मनकायहर महानयायामधरवकताको कायाणलय तथा दशभिका सिकािी रवकीलहर एरवम नपाल बाि एशोजशएसन तथा यससग आबि मनिी कानन वयरवसायीहरको िचनातमक सहयोग परा त गनणको लामग चालनपन कदमसमबनधी वरवषय।

| 142

परिचछद - छ नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता, भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाको

िोकथाम तथा मनयनतररका उपायसमबनधी सझारवहर

नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता, भरष टाचाि एरवम मबचौमलयाको परभारव िोकथामका उपायहरका समबनधमा सझारव सङकलन गन िममा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता ि भरषटाचाि मनयनतरर मातर नभएि सम नयाय परराली एरवम नयायपामलकाका वरववरवध पकषहरमा आमल परिरवतणनदजख सिचना सधािसममका सझारवहर परात भएका छन। तथावप, परसतत अधययन समममतको कायाणदशलाई मधयनिि गदद परवण परमतरवदनहरमा औलयाइएका समसया ि पस भएका सझारवहर, मलजखत रपमा समममतलाई परा त सझारवहर, सि तथा परदशसतिमा भएका छलफल एरवम अनतिवियाबाट सङकलन गरिएका सझारव तथा पठपोषरहरको वरवश लषरका आधािमा पवहचान गरिएका महततरवपरण समसयाहरको समाधान एरवम मनयनतररका लामग चालनपन कदमहरलाई नीमतगत ि काननी सधाि,

सिचनागत सधाि, कायणगत सधाि तथा रवातारविरीय पकषको सधािका रपमा पवहचान गरिएको छ। यसका साथ कमतपय वरवषयमा समसयाहर छन भनी पवहचान गरिएको भए पमन ती समसयाहर समाधानको लामग क कसतो कदम चालनपन हो सो समबनधमा परसतत अधययनको कायाणदश एरवम समममतलाई परा त समय सीमा, साधन ोतसमतका आधािमा सझारव पस गनण सकन अरवसथा निहकोल सोको लामग थप अधययन अनसनधान गनणपन गिी औलयाइएको छ। सरवोचच अदालतल गठन गिका समममतहरल पस गिका परवण अधययन परमतरवदनहरल सझाएका सझारवहर कायाणनरवयन गन िममा धि सझारवहर कायाणनरवयन हन सकको दजखद न। नयाय परशासन समबनधी वरवषयमा रदइएका सझारवहर कही मातरामा कायाणनरवयन भई सधािसमत भए तापमन नयाय समपादनको समबनधमा हनपन सधािमा खास परगमत भएको नदजखदा यस अधययन परमतरवदनल औलयाएको सझारवहरको कायाणनरवयनमा सिोकािरवालाहरल उठाएको आशकापरमत यस अधययन समममतको धयानाकषणर भएको छ। अत: यस अधययन समममतबाट नयायपामलकाको शिीकिर ि सदढीकिरको समबनधमा रदइएका सझारवहर कायाणनयरवन हन वरवश रवासका साथ मनमनबमोजिमका सझारवहर परसतत गरिएको छ:

६.१ सरवोचच अदालत:

6.१.१ नीमतगत ि काननी सधाि

अमधकािकषतर पनिारवलोकन गनिः अमधकािकषतरसमबनधी रवतणमान काननी वयरवसथाल सरवोचच अदालतको कायणबोझ अतयमधक रववि भई नयाय समपादनमा वरवलमब हन गएकोल सब तहका अदालत, नयायाधीकिर तथा वरवजशष टीकत अदालतहरको अमधकािकषतरसमबनधी काननी वयरवसथा पनिारवलोकन गिी अपरवादातमक अरवसथामा बाहक सब वकमसमका शर मददा हन अमधकािकषतर जिलला अदालतलाई परदान गन गिी काननमा सशोधन गन तथा

| 143

उचच अदालतलाई पनिारवदकीय कषतरामधकाि अनतगणत अजनतम फ सला (Finality of

Judgment) गन अमधकाि परदान गन।

सरव धामनक परिषद समबनधमा: सरव धामनक परिषद मा िहन परधान नयायाधीश बाहकका पदामधकािीहर सब िािनीमतक पदामधकािीहर हन ि उकत मनकायबाट मसफारिस गरिन मनयजकतमा िािनीमतक परभारव पन भएको तथा सरव धामनक परिषद का मनरणयहर समत अकसि वरवरवारदत बनी नयावयक पनिारवलोकनका लामग अदालतमा आउन परिपाटी वरवकमसत भएकोल परिषद मा नयावयक नततरवको उपजसथमतका कािर सरवतनतर नयायपामलका समबनधी मलय मानयतामा अनजचत परभारव पनणसकन भन न परश न उठको सनदभणमा सरव धामनक परिषद मा नयावयक नततरवको उपजसथमत आरवशयक छ रवा छ न भन न समबनधमा वरवसतत अधययन गिी परात परमतरवदनका आधािमा मनषकषणमा पगन उपयकत हन दजखनछ।

परधान नयायाधीश तथा सरवोचच अदालतका नयायाधीशउपिको उििी समबनधमा: परधान नयायाधीश तथा सरवोचच अदालतका नयायाधीशउपि पिका उििीहरको सनरवाइ तथा आरवशयक अनसनधान एरवम कािबाहीका लामग वरवदशी अदालतहरको असल अभयास समतको अधययन गिी मनषपकष ि सरवतनतर सयनतर मनमाणरतफण आरवशयक काननी वयरवसथा गनण उपयकत हन दजखनछ।

अनलाइनमाफण त मददा दताण गनिः सचना परवरवमधको परयोगबाट नयाय समपादनका परतयक कायण गनण सकमा नयाय मछटो, छरितो, परभारवकािी, सहि, पहचयोगय हनका साथ काम कािबाहीमा मनषपकषता, तटसथता कायम हन गई नयायपामलकापरमतको िनआसथा अमभरववि हन िानछ। अनलाइनमाफण त मददा दताण हन नसकदा अनारवशयक रपमा पकषल दिःख ह िानी बहोनण परििहको दजखदा अदालतमा यथासमभरव मछटो अनलाइन पिमतमाफण त मददा तथा रिट मनरवदन दताण गन, मददाका पकष एरवम कानन वयरवसायीलाई अनलाइन पिमतबाट मयाद तारिख, सचना, िनाउ परदान गनलगायतका मददाको कािबाहीमा सचना परवरवमधको परयोगलाई वरवसताि गिी सरवााहीहर सकसमम थोि पटक अदालत आउन रवातारविर मसिणना गनणपन।

सरवोचच अदालतको पसी वयरवसथापन: सरवोचच अदालतमा हाल वरवदयमान मददाको कायणबोझ बढकाल द मनक रपमा पसी चढन मददाको सङखया अतयमधक हन ति ती मददाहर तथा अनतरिम आदशसमबनधी छलफलका लामग पस भएका मनरवदन एरवम अनय पराथममकता परा त मददासमत सनरवाइ हन नसकको कािर अदालतपरमतको िनआसथामा कमी आउन गएको दजखदा द मनक रपमा सनरवाइ गनण समभरव हन मददा मातर पसीमा चढाई तयसता मददाको अमनरवायण रपमा सनरवाइ हन पिमतको वरवकास गन।

इिलास गठन गन ि पसी तोकन समबनधमा: नयायपामलकाका हिक काम कािबाही पािदशी ि वरवश रवसनीय हनपदणछ। सचना परवरवमधमा आधारित रव जञामनक पिमत अरवलमबन गिी

| 144

इिलास गठन तथा पसी तोकन लगायतका पसी वयरवसथापनको काम गनण सकमा पसी तोकन पररालीलाई रव जञामनक, वयरवजसथत ि वरवश रवसनीय बनाउन सवकनछ भन न Istanbul

Declaration on Transparency in the Judicial Process को मानयता िहको छ।94 इिलास गठन ि मददाको पसी तोकन वरवदयमान पिमतका कािर नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता ि भरषटाचाि बढको भन न वयापक रपमा गनासो आएकाल सोको समबोधन गनणका लामग जिलला अदालतमा एउट नयायाधीशलाई शरदजख अनतसमम मददा तोकन परराली ि सरवोचच तथा उचच अदालतमा इिलास गठन गन ि पसी तोकन समबनधमा भइिहको काननी वयरवसथामा सशोधन गिी सरवचामलत पसी सची परराली (Automated Cause List System) लाग गनणपन ि सरवचामलत पसी सची परराली लाग नहदासमम पािदशी ि वरवश रवसनीय ढिल गोलापरथा (िाफल परराली)दवािा पसी सची परकाशन गनणपन।

औजचतय समात भएका रिट मनरवदनको वयरवसथापन: सरवोचच अदालतमा दताण भई वरवचािाधीन िहका रिट मनरवदनहरमधय औजचतय समात भइसकका मनरवदनहर पवहचान गिी एकीकत रपमा पसी सची परकाशन गिी फरछयौट गन पररालीको वरवकास गन।

अनतिपरभारवी मददाको शीघर फरछयौटिः सरव धामनक इिलास तथा परण इिलासमा वरवचािाधीन मददाका कािर सरवोचच अदालत ि मातहत अदालतहरमा वरवचािाधीन मददाहरमा पिको असि पवहचान गिी अवरवलमब फरछयौट गन।

सरव धामनक इिलाससमबनधी वयरवसथा: सरव धामनक इिलाससमबनधी वयरवसथाको हालसममको अभयासको परिपरकषयमा सरवोचच अदालत सरवयम ल सरव धामनक अदालतको रपमा काम गन रवा सरव धामनक अदालतको छटट वयरवसथा गन रवा सरव धामनक इिलासलाई यथारवत कायम गन भन नलगायतका वरवषयमा वरवसतत रपमा अधययन गिी मनषकषणमा पगन उपयकत हन।

मयाद तामली: मयाद तामली समयमा नहदा, िीतपरवणक तामल नहदा, बिीतपरवणक तामल भएको मयाद समयमा बदि भई अको मयाद िािी नहदा, ििदवाि दखाउदा दखाउद मयाद वफताण गन गदाण रवा बरितपरवणक तामल गन गदाण तथा मयाद तामलीको कायणमा सथानीय परमतमनमध/भरभलादमीका असहयोगका कािर नयाय समपादनको कायणमा वरवलमब हन गई नयायमा वरवकमत वरवसङ गमत बढकाल मयाद तामली परविया सचना परवरवमधको माधयमबाट समत गिी रव जञामनक बनाउन, तोवकएको समयमा तोवकएको वरवमध ि परवियाबाट मयाद तामल नगन कमणचािीलाई काननबमोजिम जिममरवाि बनाउन तथा मयाद तामली परवियाको महततरवका बािमा सथानीय परमतमनमधहरलाई ससजचत गिाउन।

94 वरवसतत हनणहोस: https://www.icj.org/wp-content/uploads/2015/03/I--stanbul-Declaration.pdf, accessed on 20 April, 2021

https://www.icj.org/wp-content/uploads/2015/03/I--stanbul-Declaration.pdf

| 145

मममसल परमार जझकाउन: मददा सनरवाइको मसलमसलामा इिलासल पटक पटक आदश गिी मममसल परमार कागिात जझकाउन वरवदयमान पिमतल कायणवरवमधगत िवटलता बढन गई नयायमा वरवलमब हन गएको दजखदा िजिसराि रवा सतदािक तहबाट समबजनधत कानन वयरवसायीसग छलफल गिी मममसल परमार कागिात जझकाउन सकन गिी काननी वयरवसथा गन।

वटपोट परराली लाग गनिः इिलासको समय वयरवसथापन हन नसकको तथा काननल मनधाणिर गिको समयमा फ सला उपलबध गिाउन नसकको कािर सरवााहीमा असनतवषट िहको दजखदा इिलासको समय वयरवसथापन गनण ि समयम फ सला तयाि गनण सहिताका लामग मददाको सनरवाइ हन अगामड न मददाको वटपोट अमनरवायण रपमा तयाि गिी समबजनधत अमधकािीदवािा परमाजरत गिाई मममसल साथ सलगन गनणपन;

फ सला कायाणनरवयनमा िोड रदनपनिः अदालतबाट भएका फ सलाहर समयम कायाणनरवयन नहदा नयाय पाएको महसस गनण सवकएन भन न गनासो िहको दजखदा अदालतबाट भएका फ सलाहर कायाणनरवयनको जिममरवािी मलएका मनकाय रवा पदामधकािीहरल यस वरवषयलाई गमभीिताका साथ मलएि फ सला कायाणनरवयन गिी काननको शासनको पररविणनमा िोड रदनपन। फ सला कायाणनरवयनमा जिममरवाि मनकाय रवा पदामधकािीहरको तदारकता िह निहको वरवषयमा मनिनति अनगमन गरिनपन।

नयायाधीशहरको सामवहक आरवास समबनधमािः नयायाधीशहरको सिकषा, सरवतनतरताको परतयाभमतको लामग ि कमतपय अरवसथाको अशोभनीय गमतवरवमधलाई मनयनतरर गनण सब तहका नयायाधीशहरको सामवहक आरवासको वयरवसथापन अवरवलमब गनणपन।

सञ चाि माधयम तथा सामाजिक सञ िाल वयरवसथापनिः

सञ चाि माधयममा परकाजशत समाचाि तथा सामीहरल िनमानसमा अतयनत ठलो छाप ि परभारव पान भएको हदा नयायालयसग समबजनधत समाचाि तथा सामी परकाशन गदाण मनमनानसाि गनण उपयकत हनिः

अदालतमा वरवचािाधीन मददाका सनदभणमा सामीहर परकाशन गदाण अपनाउनपन सरवदनशीलता, तयसल पान परभारवसमतको मलयाङकन गिी परकाशन गनणपनमा कमतपय अरवसथामा तयसतफण उजचत धयान प‍ याउन गिको नपाइएको ि आमधकारिकता पजष ट नगिी झठठा लाञछना लगाई नयायाधीश तथा अदालतमा कायणित िनशजकतको वरवषयमा सामी परकाजशत गन कायणल अदालतको िनआसथामा परमतकल असि पनण िान हदा समबजनधत पतरकाि तथा मनयामक मनकायहरल सो िोकथामका लामग सकािातमक भममका मनरवाणह गनणपन।

| 146

नयावयक पतरकारितामा सलगन िनशजकतलाई नयायालय ि नयायसमपादनमा सलगन िनशजकतको सरवदनशीलताको वरवषयमा मनजश चत समयको तामलम समपन न गिि मातर उकत कायणमा लगाउन परिपाटी अवरवलमब वरवकास गनणपन।

पतरकािलगायत सब सिोकािरवालाहरसग अनतिविया गिी सरवोचच अदालतबाट िािी गरिएको सचना तथा सञ चाि नीमत कायाणनरवयन गनतफण सकािातमक पहल गनणपन।

मबचौमलयाको मनयनतरर गनिः मबचौमलया मनयनतरर गनणको लामग मनमनबमोजिमको काम गनणपनिः

जिममरवाि पदामधकािीहरसगको समबनधको दरपयोग गिी मनिहरको सिकषरमा समत मबचौमलयाल ग िकाननी कायण सञ चालन गनणसकन हदा जिममरवाि पदामधकािीहरको सिगता न मबचौमलया मनयनतररको परथम कडीको रपमा मानी तदअनरपको वयरवहाि गनणपन।

मबचौमलयाको गमतवरवमधलाई मनयनतरर गनणका लामग मददासग असमबजनधत वयजकतहरको अदालतमा पररवश मनषधका लामग परभारवकािी कदम चालनपन।

मबचौमलया भनी वरवमभन न माधयममा परचारित भएका वयजकतहरका गमतवरवमधको सकषम मनगिानी गनणपन।

मबचौमलयाबाट परभावरवत भई नयाय समपादनमा न वरवचलन लयाउन नयायाधीशहर पवहचान गिी तयसता नयायाधीशलाई काननबमोजिम कािबाहीको दायिामा लयाउन पन।

वरवदयमान काननल थप कािबाही गनणसकन दायिामा िहका सरवाित वयजकत, कायणित पदामधकािीहर ि अनय वयजकतहर मबचौमलयाको भममकामा सलगन दजखएमा परभारवकािी रपमा काननी कािबाही अगामड बढाउनपन।

मबचौमलया मनयनतररका लामग अनसनधानसमबनधी वरवजञको सलगनतामा छटट सयनतर गठन गिी सकषम मनगिानी गनणपन ि दोषीउपि कािबाहीका लामग समबजनधत मनकायमा मसफारिस गन।

मबचौमलयाको वियाकलापल भरषटाचाि बढाएको भन न परश न गमभीि रपमा उठको सनदभणमा सोको मनयनतररका लामग वरवदयमान कानन मातर पयाणत नहन दजखदा ठोस कायणयोिना मनमाणर गिी मबचौमलया मनयनतररलाई धयानमा िाखी छटट कानन मनमाणर गनणपन।

समममतहरमा नयायाधीशको सलगनता समबनधमा: मनयमारवलील वयरवसथा गिअनसाि अदालतमा िहन वरवमभन न समममतहरमा नयायाधीशहरको सलगनता िहदा नयाय समपादनको

| 147

कायणमा खजचणनपन महततरवपरण समयमा सकचन आउन पगको भन न गनासो िहको दजखदा नयाय समपादनसग समबजनधत समममतहर बाहक अनय समममतहरमा नयायाधीशहर सलगन नहन वयरवसथाका लामग मनयमारवलीमा आरवशयक परिमािणन गरिनपन।

नयाय सरवा तथा सिकािी रवकील समबनधी छटट ऐनको वयरवसथा गनणपनिः नपालको सवरवधानको धािा १५५ तथा 161 अनसाि नयाय सरवाका कमणचािीहर ि सिकािी रवकील एरवम अनय कमणचािीहरको पारिममक, सवरवधा तथा सरवाका शतणसमबनधी छटट ऐन तिणमा गनणपन।

सिकािी साकषीको भतता समबनधमािः सिकािरवादी फौिदािी मददामा बकपतरका लामग उपजसथत साकषीलाई रदइन द मनक भतता परहिी कायाणलयबाट सहिरपमा परा त नभएको दजखदा सिकािी रवकील कायाणलय रवा अदालतबाट बकपतर समपन न हनासाथ उपलबध हन काननी वयरवसथा गरिनपन।

कमणचािीको वयरवसथापन समबनधमािः एउट अदालतमा कायणित कमणचािीलाई सोही अदालतमा न लामो समयसमम िाखदा एरवम ििपायक सथानमा धि लामो अरवमध िाखदा उकत कमणचािी ि सरवााही एरवम कानन वयरवसायीहरबीच अनारवशयक रपमा िमनठता बढन िान कािरल नयावयक परवियामा वरवचलन आएको दजखदा कमणचािीलाई कन पमन सथानमा एकपटकमा सामानयतया २ रवषणभनदा बढी निहन गिी सररवालाई मनयममत, पािदशी ि मापदणडमा आधारित बनाउनपन।

उििी एरवम गनासो वयरवसथापनिः अदालतका काम कािबाहीका समबनधमा सरवााहील गिको गनासो एरवम उििीको यथोजचत सनरवाइ नगरिएको कािर अदालतमा वरवकमत वरवसङ गमत गनका वरवरि दणडहीनता मौलयाएको दजखएकाल अदालतमा वरवमभन न माधयमबाट आएका गनासा एरवम उििीहरको परभारवकािी ढिबाट समबोधन गिी गनासो एरवम उििीका समबनधमा भएका मनरणयको िानकािी गनासोकताणलाई रदन सयनतर वरवकास गरिनपन। उििी पवटकामा एरवम अनय माधयमबाट पिका उििीहरलाई अमभलखीकत गिी िाख नपन। उििी पवटका सब को पहचमा ि सब ल दख न ठाउमा िाख नपन साथ उििी पवटकालाई मनयममतरपमा खोलन परबनधसमत गनणपन। अनलाइनमाफण त गनासो परामत ि समबोधनको वयरवसथा हनपन।

किािको मनयजकतलाई वयरवजसथत गनिः सहायकसतिका वरवमभन न पदमा किािमा कमणचािी भनाण गदाण ठला तहमा कायणित पदामधकािीका आफनत रवा जचनिानका ति कम कषमतारवान वयजकतलाई मनयजकत गिी सरवाथणमसि गन परिपाटील वरवकमत वरवसङ गमत मनमताएको ि लोकसरवा आयोगबाट पमतण नहनिलसमम अतयारवशयक दजखएको पदमा मातर परमतसपधाणका आधािमा किाि मनयजकत गिी काममा लगाउनपन। लोकसरवा आयोगमा माग आकमत

| 148

फािाम नपठाई लामो समयसमम किािमा मनयजकत गिको पाइएमा तयसतो मनयजकतकताण पदामधकािीलाई जिममरवाि बनाउन पिमत वरवकास गनणपन।

6.1.2 सिचनागत सधाि

नयायाधीकिरहरको सिचना सधाि गनिः नपालको सवरवधानबमोजिम आरवशयकतानसाि वरवषयगत नयायाधीकिर सथापना गनणसवकन वयरवसथा भएबमोजिम गठन भएका नयायाधीकिर एरवम वरवजशष टीकत अदालतहर परभारवकािी नदजखएको हदा सिचनागत सधाि गिी वयारवसावयक मनकायको रपमा समयसापकष वरवकास गन।

अनलाइन एरवम ब वकि पररालीमाफण त कािोबाििः अदालतमा मददा दताणदजख फ सला कायाणनरवयनको िममा लागन दसति एरवम शलक नगद न बझाउन कािरल पमन कमतपय वरवकमत वरवसङ गमत मौलाएको दजखदा सब अदालतहरमा अनलाइन एरवम ब वकि पररालीमाफण त शलक दसति मतनण बझाउन ममलन गिी आरवशयक परबनध गरिनपन।

6.1.3 कायणगत सधाि

कायणगत सधािका लामग मनमनबमोजिमका उपायहर अरवलमबन गनणपन दजखनछिः

परवण अधययन परमतरवदनहरमा नयावयक नततरवको इमानदारिताबाट नयायपामलकामा दजखएका 50% समसया सरवत: समाधान हनछन भन न उललख छ भन हाल परात सझारवमा 80% समसया समाधान हनछ भन न समतका दवषटकोर आएका छन। उकत परमतरवदनहरको मनषकषण ि नपालको सवरवधानको धािा 136 ल परधान नयायाधीशलाई सम नयाय परशासनको अजनतम जिममरवािी समपको परिपरकषयमा नयायपामलकामा हन वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता ि भरषटाचाि मनयनतररमा नयावयक नततरवको परमतबिता ि सोअनरपको इमानदाि परयास ि वयरवहािल अहम भममका मनरवाणह गदणछ भन न यस अधययन समममतको समत मनषकषण िहको छ।

नयाय समपादनको कायणमा नयायाधीशहरको बीचमा सरवसथ ि समधि समबनध वरवकास गिी काम गन उतसाहपरद रवातारविर मसिणना गिी कायणसमपादनको गरसतिीयता ि परिमारसमतमा सकािातमक परिराम लयाउन हदा परधान नयायाधीशलगायत परमख भई कायण गन सब तहका अदालतहरका नयायाधीशहरल अर नयायाधीशहरसग समानमधयको पवहलो (First among the equals) अरवधािरा अनसाि कायण गिी ससथागत सधाि ि सदढीकिरमा सकािातमक भममका खलनपन।

| 149

नयायाधीशहरलाई उपलबध गिाइन भौमतक सरवा सवरवधामा हन वरववरवधताल पमन कायण रवातारविरमा नकािातमक असि पनण गएको दजखदा सोतफण आरवशयक ि उपयकत कदम चालनपन।

नयायाधीश एरवम कमणचािी ि कमणचािीहरका बीचको सौहादणपरण समबनधल न ससथाको उददशय हामसल हन सकन दजखदा सोतफण समत धयान प‍ याउनपन।

नयायपामलकापरमत औलयाइएका समसयाहर यस कषतरका सब का साझा समसया भएका कािर यसको िोकथाम एरवम मनयनतररका लामग सामवहक पहल गनणपन।

सब तहका अदालतहरमा ससथागत सधाि ि परभारवकािी कायणसमपादनका लामग मनयममत रपमा अनतिविया एरवम छलफल गिी सामवहकताका आधािमा काम गन परिपाटीलाई परभारवकािी कायाणनरवयन गनणपन।

सरववरवरवकीय अमधकािको परयोग समबनधमा: नयाय समपादनमा सरववरवरवकीय अमधकािको परयोग औजचतयपरण ि वरवरवकसममत हन नसकको भन न गनासोको समबोधनका लामग नयाय समपादनका िममा सरववरवरवकीय अमधकािको परयोग गदाण सवरवधान, परचमलत कानन, नयायका मानय मसिानत, मलय मानयता ि सरवोचच अदालतबाट परमतपारदत मसिानत समतका आधािमा गनणपन।

समयमा इिलास बसनपन: अवरवलमब मनरपर गनणपन परकमतका गमभीि सरव धामनक परश न सजन नवहत िहका मददा तथा रिटहर सरव धामनक इिलासमा वरवचािाधीन भए तापमन मनयममत रपमा सरव धामनक इिलास बसन नसकको ि अनय इिलासहर पमन मनधाणरित समयमा नबसको कािरबाट सरवााहीहरमा नकािातमक असि पनण गएको दजखदा मनयममत रपमा सरव धामनक इिलास तथा अनय इिलास मनधाणरित समयमा बसन काननी वयरवसथालाई पालना गनणपन।

िरिी पिाउपिी ि मयाद थप समबनधमा: िरिी पिाउपिी समबनधी काननी वयरवसथाको ममण ि भारवना अनरप कायाणनरवयन गनणपन ि मददाको अनसनधानका िममा पिाउपिीको अनममत रददा, अमभयकतलाई पिाउ गिी वहिासतमा िाखदा तथा मयाद थप गदाण अनसनधानको कायणमा परगमत भए नभएको रवसतमनठ आधािमा मातर मयाद थप हनसकन काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गरिनपन।

सारवणिमनक सिोकािको मनरवदन समबनधमािः सारवणिमनक सिोकािको वरवषयको दरपयोग हन गई रवासतमबकरपमा सारवणिमनक सिोकािका वरवषयहर नभएका ि पवहल न मनरपर भइसकका वरवषयहर, एउट वरवषयमा पवहलय रिट दताण भइसकपश चात सोही वरवषयमा समत पनिः रिट मनरवदन दताण गन िम बढकोल अदालतमा यस वकमसमका रिटको कािर अनय

| 150

मनयममत मददा सनरवाइको लामग पयाण त समय उपलबध नहन तथा अनतरिम आदश छलफलको चाप अतयमधक पनण गई सम मददा सनरवाइमा मबलमब हन गएको हदा कन एउटा वरवषयमा एउटा रिट परिसकपमछ सािभतरपमा ताजतरवक अनति दजखन गिी लयाएको अरवसथामा बाहक अको रिट दताण नगन तथा सारवणिमनक सिोकािको मनरवदन दताण गनणअजि मनयमारवलील गिको वयरवसथाको अकषिशिः पालना गरिनपन। अनारवशयक रपमा ससतो लोकवपरयता एरवम चचाणका लामग मातर रिट दताण गरिएको दजखएमा तयसता मनरवदकको हकमा अदालतल जसरकचि पमन िािी गनणपन।

तारिख वयरवसथापन समबनधमा: तारिख तोकदा पकषहरलाई अदालतमा 10 बिको समय तोवकन गरिएकोमा कन पकष अनपजसथत भएको कािरल मातर समयमा उपजसथत हन पकष अनारवशयक रपमा रदनभि तारिख मलनका लामग पजखणनपन भई ह िानी बहोनणपिको गनासोलाई समबोधन गनणका लामग तारिख तोकदा खािा समयअगामड ि खािा समयपछामडको समय तोकन ि तोवकएको समयको 1 िणटासमम पमन कन पकष उपजसथत नभएमा उपजसथत भएको पकषलाई तारिख तोकन वयरवसथा गनणपन।

बहस वयरवसथापन: कानन वयरवसायीबाट गरिन बहस प िरवीको समय मनधाणिर एरवम पालना नहदा सनरवाइमा वरवलमब हन गएको दजखदा समय मनधाणिर एरवम समय सङकतसमबनधी वयरवसथालाई परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गनण गिाउनपन। यसका साथ मददाका दब पकषलाई उपलबध गिाएको मनजश चत समयमभतर बहस सकनपन गिी दब पकषल Lead lawyer

समबनधी अरवधािरालाई परभारवकािी कायाणनरवयन गनणपन।

बहसनोट पस गनिः मनयमारवलील मनधाणिर गिअनरप पसी सथगन गनण नपाउन अरवसथामा उकत पसीको रदनभनदा अगारव रवा पसीको रदन कानन वयरवसायील बहसनोटको माधयमबाट उपजसथमत िनाउन ि पस गिको बहसनोटलाई अिीकाि गन पिमत वरवकास गनणपन।

बकपतर समयमा ि नयायाधीशल न गनणपनिः बयान एरवम बकपतरको कायणलाई नयायाधीशल खास गमभीितापरवणक नमलन तथा कमतपय अरवसथामा उकत कायणमा नयायाधीशको परतयकष सलगनता समत नहन कािर फाटरवाला एरवम पकषका कानन वयरवसायीहरबाट उकत कायणमा वरवचलन मनमतयाउन गिको हदा सोको मनिाकिरको लामग सब अदालतमा बयान एरवम बकपतर नयायाधीशको परतयकष सलगनता एरवम मनदशनमा गरिनपन काननी वयरवसथाको परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गनणपन।

पसी सथगन समबनधमािः अदालतका मनयमारवलील तोकको भनदा धि पटक मददाहर सथमगत गन गिका कािर नयावयक काम कािबाही अनमानयोगय बन न नसकको तथा धि वकमसमका वरवकमत एरवम वरवसङ गमत िजनमएको दजखदा पसी चढका मददाको सथगनको वरवषयलाई

| 151

अपरवादको रपमा मलइन पिमत वरवकास गनणपन। उचच ि जिलला अदालतमा फिक मददा वयरवसथापन पिमत (Differentiated Case Management System) लाग भएको सनदभणमा मागणसमह (Tracks) अनसाि फ सला गनणपन मनधाणरित अरवमधलाई असि नपन गिी पसी सथगन परराली लाग गन। सरवोचच अदालतको हकमा अामधकािपरा त मददा, अनतरिम आदश िािी भएका मददा, पिाना मददाहरको पसी सथगन नगन लगायतका मनयमारवलीमा भएका वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गनणपन।

अदालतमा वरवदयतीय माधयमको परयोग: अदालतमा समपादन गरिन कायणहर परवरवमधम तरी बनाउद ल िानपन समयको मागलाई मधयनिि िाखी अदालतमा कानन वयरवसायी उपजसथत भई बहस गन पिमपिामा समत िमशिः परिरवतणन गदद वरवदयतीय माधयमको परयोगलाई परोतसावहत गन ि मयाद थपलगायतका काम कािबाहीहरमा सचना परवरवमधको परयोगलाई वरवसताि गिी मभमडयो कनफिनस रवा कोटणरम टकनोलोिीको उपयोग गिी अदालतका कामकािबाहीलाई अगामड बढाउन ससथागत पहल गनणपन।

अदालतपररवश वयरवसथापन समबनधमािः सरवााही ि कानन वयरवसायीको रप धािर गिी मबचौमलयाहर अदालतमा पररवश गन गिको ि उनीहरको गमतवरवमधल नयायमा वरवचलन लयाउन मददत पगको दजखदा अदालत पररवशलाई वयरवजसथत बनाउन सब अदालतल मनयममत परयोगकताणको पवहचान एरवम पररवश पासको वयरवसथा गन तथा सरवााहीको परिचय खलन कागिातका आधािमा मातर अदालत पररवशको अनममत रदनपन।

मस.मस.टी.मभ.बाट कामकािबाहीको मनगिानीिः अदालतका परिसिहरमा अनारवशयक रपमा मभडभाड बढी भई वरवकमत वरवसङ गमत हनसकन समभारवना बढकोल अदालतका सब काम कािबाही एरवम परिसिहरको मस.मस.वट.मभ.दवािा मनिनति मनगिानी गन कायणलाई अझ वरवसताि गिी दश भरिका सब अदालतहरलाई यस पिमतमाफण त कनरबाट ि समबजनधत उचच अदालतबाट मनिनति मनगिानी एरवम अनगमन गनणपन, मनगिानीको िममा आचिर मबपिीतका कामकािबाही भएको पाइएमा समबजनधत पदामधकािील तरनत वरवभागीय कािबाही गन रवा अनय आरवशयक कािबाहीको लामग अजखतयािरवालासमकष लखी पठाउनपन।

इिलासमा मोबाइल सरवीच अफ समबनधमािः मददाको पसी सची परकाशन गिी सनरवाइको तयािीमा िहको अरवसथामा मबचौमलया एरवम आफभनदा मामथलला पदामधकािी, िािनीमतक दलका नता तथा कायणकताणहरल नयायाधीशलाई फोन गिी मददामा परभारव पान गिको चचाणल सथान पाएको दजखदा किमलषट परकाशन भएदजख इिलास सञ चालनको अरवमध भिी सब नयायाधीशको मोबाइलको सरवीच अफ गन गिाउन गनणपदणछ। यसका साथ सचना

| 152

परवरवमधको उपयोग गिी इिलास सञ चालन भएको बलामा मोबाइलमा समपकण गनण नममलन गिी अदालतहरमा िामिको वयरवसथासमत गन परबनध ममलाउन।

टोकन पररालीमाफण त सरवा पररवाह गन: अदालतबाट पररवाह हन सरवा ि काम कािबाहीमा समय वयरवसथापन हन नसकदा सानामतना कामको लामग पमन लामो समयसमम अदालतमा पजखणनपन अरवसथाल सरवााहीहरको समय, म ि िकम अनारवशयक खचण हन समसया समाधानका लामग अदालतबाट समपादन हन परतयक कामको लामग समय सीमा मनधाणिर गिी टोकन पररालीमाफण त कायणसमपादन गन।

सचना तथा सहायता ककषको परभारवकारिता बढाउन: सचना तथा सहायता ककषमा खवटन कमणचािी सरवााहीपरमत सरवदनशील हन नसकका कािर सरवााही असनतषट भई अदालतपरमतको िनआसथामा नकािातमक असि पनण सकन दजखदा सचना तथा सहायता ककषमा खवटन कमणचािी तामलम परा त, दकष, न मतकरवान, अनशामसत, सरवदनशील हनपन ि सहायता ककष साधन ोत समपन न बनाउनपन। अदालतमा इनटनण गनण आउन काननका वरवदयाथीहरलाई सहायता ककषमा खवटन कमणचािीको साथमा िाखी उजललजखत कायणमा समत परिचालन गिाउनपन।

क द दणड िरिरवाना लागका वयजकतको एकीकत एरवम अधयारवमधक लगत िाख नपनिः फ सलाल क द दणड िरिरवाना लागका वयजकतलाई पिाउ गिी क द दणड िरिरवाना असल गनण नसकको कािर समािमा दणडहीनता मौलाएको भन न गनासो िहको सनदभणमा अदालतबाट क द दणड िरिरवाना लागका वयजकतहरको अदयारवमधक वरवरविरसवहतको लगत सफटरवयिमा परवरववषट गिी उकत लगतमा सिकािका अनय सरवा परदायक मनकायहरको समत पहच वरवसताि गिी तयसता वयजकतहरल अनय सिकािी सरवा उपयोग गनण आउदासमत क द दणड िरिरवाना असली गनणपन काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गनणपन।

नजिि समबनधमा: क. सरवोचच अदालतबाट परमतपारदत नजििको खणडन पमन नगन ि पालना पमन नगन

परिपावटल समत वरवकमत एरवम सरवचछाचारिता मनमतयाएको भन न गनासो िहकाल सवरवधानको धािा १२६ तथा धािा १२८ बमोजिम सरवोचच अदालतल मददा माममलाको िोहमा गिको वयाखया एरवम परमतपादन गिको काननी मसिानतलाई अमनरवायण रपमा पालना गन पिमत वरवकास गनणपन। इिलाससमकष कानन वयरवसायील पस गिको नजिि आकवषणत नहन हो भन आकावषणत नहन कािर फ सलामा उललख गनणपन।

| 153

ख. समानसतिको इिलासबाट परमतपारदत मसिानतसग असहमत हन इिलासल असहमत हन कािरसवहत सोभनदा बढी नयायाधीश सलगन िहको इिलासमा पस गन काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गनणपन।

ग. सरवोचच अदालतबाट पवहल कायम भएको नजििलाई अमानय गन इिलासल Overruled भनी परषट भाषामा फ सलामा न उललख गरिरदनपन। Overruled गरिएका नजििहरलाई सफटरवयिमा िहको नपाल कानन पमतरकामा पमन सङकतदवािा िनाई रदनपन।

अदालतको अमभलख वयरवसथापनिः अदालतमा िहका अमभलख मममसलहरमा महततरवपरण मलखत कागिातहरसमत िहन भएकाल मतनीहरको सिकषर परभारवकािीरपमा हनपनमा हन नसकको भन न गनासो समबोधनका लामग दश भरिका अदालतमा िहका समपरण मददाका95 अमभलख मममसलको सकयान गिी सफटरवयिमा परवरववषट गिी रव जञामनक ढिबाट वयरवसथापन गन पिमतलाई परभारवकािी रपमा अगामड बढाउनपन।

मनिःशलक काननी सहायतासमबनधी वयरवसथाको परभारवकारिता समबनधमािः अदालत तथा बाि एसोमसएसनबाट परदान गन गरिएको मन:शलक काननी सहायतासमबनधी वयरवसथाका समबनधमा लजकषत रवगणल पयाणत िानकािी परा त गनण नसकको, गरसतिीय सरवा परा त गनण नसकको दजखदा अदालतबाट परदान गरिन ब तमनक कानन वयरवसायीको सरवा ि बाि एसोमसएसन तथा अनय ससथाबाट परदान गन गरिएको मनिःशलक काननी सहायता, परोबोनो सरवाहरका बािमा लजकषत रवगणका सरवााहीहरलाई पयाणत मातरामा िानकािी प‍ याउनपन। यसका साथ सरवाको गरसतिीयता अमभरववि गनणको लामग ब तमनक कानन वयरवसायी मनयजकतमा पशागत दकषतालाई धयानमा िाखी परमतसपधाणको आधािमा परणकालीन रपमा मनयजकत गन मनयमारवलीको वयरवसथालाई परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गनणपदणछ।

अदालत मनिीकषरको परभारवकारिता अमभरववि गन समबनधमा: पनिारवदन सनन अदालतबाट मातहतका अदालतहरको मनिीकषर गन कायण औपचारिकतामा सीममत भएको, अतयनत बोजझलो भएको तथा मनिीकषरल अपजकषत परमतफल रदन नसकको दजखदा मनिीकषर करवल मनिीकषरको लामग मातर नगिी यसल अदालतको सम काम कािबाहीको सथलगत रपमा न मलयाङकन हन परिपाटीको वरवकास गरिनपदणछ। परचमलत कानन एरवम मनिीकषरसमबनधी मनदजशकाबमोजिम सामानयतया सरवोचच अदालतबाट उचच अदालतको ि उचच अदालतबाट जिलला अदालतको मनिीकषर गनणपन वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गिी अतयारवशयक अरवसथामा मातर सरवोचच अदालतबाट जिलला अदालतको समत मनिीकषर गनणपन।

95 हाल दशभिका अदालतहरमा करिब ३७ लाख अमभलख मममसल िहको दजखनछ।

| 154

मनिीकषरको कायण पमन सकसमम छोटो ि मछटो छरितो बनाउनपन। मनिीकषरपशचात पस भएको परमतरवदनमा समवटएको सझारव रवा मसफारिसलाई कायाणनरवयन गरिनपन।

फ सला लख न समय छटयाउनिः हत ाको ६ रदन न इिलासमा बसी मददाको सनरवाइ गनणपिको कािर पयाणत समयाभारवल समयम फ सलाको परणपाठ तयाि हन नसकको दजखदा नयायाधीशहरलाई आरवशयकतानसाि हत ाको एकरदन फ सलाको परणपाठ तयािी गनण समय उपलबध गिाउन पिमत अरवलमबन गनण उपयकत हन।

धिौटी तथा िथा समबनधमािः अदालतल थनछक आदशपश चात रवा पनिारवदन गन परयोिनको लामग िथा िमानत रददा कमसल िगगाहरलाई बढी मलयाङकन गिी गिाई वरवकमत, वरवसङ गमत मनमतयाएको दजखदा सकसमम िथा िमानत सरवीकाि गनणको सटटा बक िमानी मलन पिमत वरवकास गन। बक िमानी मलन समभरव नदजखएमा सामानयतया आफनो रवा परिरवािको सदसयको नाममा दताण सता कायम िहको िगगाको सथलगत अरवलोकन गिी गिाई तयसतो िगगामातर िथा मलन गनणपन।

आमथणक तथा परशासमनक कायणसमपादन: सब तहका अदालतमा कायणित नयायाधीशहरलाई आमथणक तथा कमणचािी परशासनबाट अलग िाख नपन।

बिट ि ोत साधनको वयरवसथापन: अदालतलाई परा त बिट ि उपलबध ोत साधनको समजचत ढिबाट वयसथापन गिी खचण गन परराली पािदशी बनाउनपन।

ग िसिकािी ससथासगको समबनध: सयकत िाषटरसिीय मनकाय रवा सो सिहका अनय मनकाय तथा कन िाषटरबाट परात हन सहयोग बाहक अनय कन िावषटरय रवा अनतिाणवषटरय ग िसिकािी ससथाबाट नयायालय, महानयायामधरवकताको कायाणलय ि अनतगणतका कायाणलयहर, अनसनधानसमबनधी कायणमा सलगन कायाणलयहरल कन परकािको सहयोग सरवीकाि गनण नहन।

सामाजिक सञ िालमा फ सला रवा आदश परकाशन समबनधमा: मददा माममलाको समबनधमा कन नयायाधीशल आफल गिको आदश रवा फ सला सामाजिक सञ िालमा िाख न रवा सोसमबनधी वरवषय सयि गनण नहन।

6.1.4 रवातारविरीय सधाि

नयावयक बाहय सरवाद (Judicial Outreach) कायणिम ि सथानीय तहको नयावयक समममतको मनिीकषर समबनधमािः आफल पनिारवदन सननपन मनकायको रवषणको कमतीमा एकपटक मनिीकषर गनणपन काननी वयरवसथा भएबमोजिम सथानीय तहको नयावयक समममतको मनिीकषरमा जिलला नयायाधीशहर िादा सग बसी जखजचन फोटोहरलाई कही िनपरमतमनमध तथा कमणचािीहरल दरपयोग गिी सरवणसाधािर सरवााहीहरलाई अनजचत परभारव पािको

| 155

भन न बजझन आएको हदा सो कायणमा अतयनत सरवदनशील हनपन दजखनछ। सथानीय तहको मनिीकषरमा िादा सगसग नयावयक बाहय सरवाद कायणिम (Judicial Outreach

Program) पमन सञ चालन गिमा नयायपामलकालाई लागन सकन यस वकमसमका आकषप एरवम दोषबाट मकत हन सवकन दजखनछ।

सिोकािरवाला मनकायसगको समबनध ि सहकायण वयरवसथापनिः नयाय समपादनको कायण नयायपामलकाको एकलो परयासल मातर समभरव हद न। सिोकािरवाला मनकायको सकािातमक सहयोगल समयम नयाय समपादन गनण सहि हन दजखनछ।अनय मनकायको असहयोगका कािर समयम नयाय समपादन हन नसकमा पमन सो किाको समपरण दोषको भािी नयायपामलका एकल ल बोकनपन भएकाल सिोकािरवाला मनकायहरसग सहयोग ि समनरवय अपजकषत दजखनछ। अनतिमनकायगत समनरवय अमभरववि गिी नयाय समपादनका िममा िहका बाधाहरलाई हटाई नयायमा पहच वरवसताि गनणपन हनछ। तयसथण समबजनधत बाि एसोमसएसन, पतरकाि, नागरिक समाि, सथानीय मनकायका पदामधकािी एरवम अनय सिकािी ि ग िसिकािी मनकायसग मनयममत अनतिविया गनणपन।

सरवााहीम तरी वयरवहािका लामग तामलम उपलबध गिाउनपनिः नयायपामलकामा कायणित कही कमणचािीको अनपजकषत वयरवहािका कािर नयायको अपकषा गिी नयायपामलकाको ढोका ढकढकाउन आएका सरवााहीहरमा असनतवषट िहको दजखदा कायणित िनशजकतलाई सरवााहीम तरी वयरवहाि एरवम सोका आधािभत पकषहरका समबनधमा समय समयमा परजशकषर परदान गिी सरवााहीम तरी वयरवहाि गनण उतपररित गनणपन।

अवयारवहारिक एरवम असपषट काननी वयरवसथामा सधाििः नयाय समपादनको कायण काननबमोजिम गनणपन हदा अवयारवहारिक एरवम असपषट काननी वयरवसथा िहछ भन पमन सोही काननअनसाि न नयाय समपादन गनणपन अरवसथा उतपन न हनछ। असपषट, अवयारवहारिक ि रदववरवधािनक काननका आधािमा नयाय समपादन गदाण नयायालयपरमतको िनआसथामा परमतकल असि पनणसकन हदा सोको सशोधन एरवम परिमािणनका लामग आरवशयक अधययन गिी सधािका लामग पहल गनणपन। साथ , काननमा िहका कमतपय सधािातमक वयरवसथाहरको कायाणनरवयन नहदा सधािातमक दणड पररालील बोकको उददशय पिाजित हन दजखदा तयसता काननी वयरवसथाहरको परभारवकािी कायाणनरवयन गरिनपन।

दबाब समहको भममका: नयायपामलकाको सरवतनतरताको वरवषय सिचनागत सरवतनतरताको साथ साथ कायणगत सरवतनतरतासग पमन िोमडएको हनछ। आफल चाहबमोजिमको परिराम परात हन पछण भन न मानयताका साथ दबाब मसिणना गन कायणमा बढोततिी हद गएको पाइनछ। यसल अनसनधानदजख अमभयोिन ि नयाय समपादनमा समत गमभीि असि पगन दजखनछ। सो दबाबको परभारवमा नपन मनकायको वरवरिमा अमतिजनित समाचाि परकाशन गिाउन

| 156

एरवम अनय वकमसमका दबाब मसिणना गन परिपाटील गदाण नयायालयको सरवतनतरतामा समत आच पगको दजखनछ। तयसथण िािन मतक दल, सिकािी तथा ग िसिकािी ससथाका पदामधकािी एरवम पतरकाि, नागरिक समािलगायतल आतमसयमता अपनाउनपन, मनयामक मनकायल आरवशयक कािबाही गनणपन ि नयावयक कामको परकमत, नयायालयको सरवचछता एरवम सरवतनतरता समबनधमा समय समयमा अनतिविया एरवम छलफल गिी सो कायणलाई मनरतसावहत गनणपन।

नयायपामलकालाई िािनीमतक वरवरवादबाट मकत िाख नपनिः िािनीमतक वरवरवाद ममजत सरव धामनक परश नको मनरपर अदालतबाट हन तथयलाई अनयथा भन न अरवसथा िहद न। वरवशि िािनीमतक परश नमा मातर सीममत िहको वरवरवाद पमन अदालतबाट समाधान गिाउन परयास गन पररवजतत पमन बढद गएको पाइनछ। अदालतल वरवशि िािनीमतक परश नमा सीममत भएको वरवरवाद हो या सरव धामनक, काननी परश न पमन सामल छ भन न वरवषयमा अतयनत गमभीि, सयम ि सरवदनशील भएि हनणपन हनछ। यसका अलारवा िािनीमतक नता तथा कायणकताण ि समथणकसमत सलगन भएका मददामा आफनो िािनीमतक सरवाथण एरवम वयजकतगत अमभषट पिा गिाउन उददशयबाट पररित भई आउन अमभवयजकत ि वियाकलापहरल नयायपामलकाको सरवतनतरतामा गमभीि आच आउनतफण िािनीमतक दलसमबि नता तथा कायणकताणहरल सयमता अपनाउन पमन उजततक अमनरवायण दजखनछ भन नयावयक नततरवल कन पमन वकमसमको िािनीमतक हसतकषपबाट नयायपामलकाको सरवतनतरतामा आच आउन वकमसमको कायण हन नरदनका लामग सशकत ि परभारवकािी भममका खलन पमन उजततक अपरिहायण दजखनछ।

अनय मनकायल कायाणनरवयन गनणपन सझारवहर कायाणनरवयनको पहल गनणपनिः यस अधययन परमतरवदनल सरवोचच अदालतबाहक नयाय परिषद, नयाय सरवा आयोग, महानयायामधरवकताको कायाणलय, अनसनधान गन मनकायहर, नपाल बाि एसोमसएसन, कानन वयरवसायी परिषद लगायत नपाल सिकाि एरवम अनय मनकायहरल कायाणनरवय गनणपन भनी औलयाएका सझारवहरको कायाणनरवयनको लामग सरवोचच अदालतल मनिनति परयास गनणपन।

६.२ नयाय परिषद

6.2.1 नीमतगत ि काननी सधाि

ससदीय सनरवाइसमबनधी वयरवसथा: सरवोचच अदालतका नयायाधीश मनयजकतमा हन ससदीय सनरवाइसमबनधी वयरवसथाल गदाण अदालतमा िािनीमतक परभारव पनण गएको भन न गमभीि परश न उठको दजखदा सो समबनधमा वरवसतत रपमा छटट अधययन गिी मनषकषणमा पगन उपयकत हन।

| 157

नयायाधीशहरको मनयजकतका लामग योगयता: नयायाधीशहरको मनयजकतको लामग मनधाणरित गरिएको योगयता ि पररालीको समबनधमा पनिारवलोकन गनणका लामग वरवसतत अधययन गिी मनषकषणमा पगन उपयकत हन।

नयायाधीशहरको कायणवरवरविर दजखन सफटरवयि वरवकास गन: नपाल भिीका अदालतमा कायणित नयायाधीशहरल गिका आदश, फ सला लगायत अनय कामकािबाहीका सनदभणमा आरवशयकता अनसाि समबजनधत मनकायल अधययन गनणममलन गिी अतयाधमनक सफटरवयिको वरवकास गिी सञ चालनमा लयाउन।

समपजतत वरवरविर सारवणिमनक गनणपन: नयाय परिषदका पदन सदसयबाहकका सदसयहरल ि नयायाधीशल रवावषणकरपमा समपजतत वरवरविर मनयमनकािी मनकायमा पस गिी अदयारवमधक गन ि सो गोय िहन वयरवसथा भएको हदा सो सारवणिमनक गन रवा नगन भन न समबनधमा अनय दशको अभयास समतका आधािमा वरवसतत अधययन गिी मनषकषणमा पगन उपयकत हन।

पदसथापन, सररवा तथा काि समबनधमा:

नयायाधीशहरको पदसथापना कायणबोझ ि अनभरवका आधािमा अनपामतक रपमा ममलाई गरिनपन।

नयायाधीशहरको सररवा गदाण मनजश चत आधाि ि मापदणडवरवना भनसन, शजकतकनरको परभारव, सिकषररवाद लगायत अनय आतममनठ आधािमा गन गरिएको भन न गनासो सरवणतर िहको दजखदा सररवालाई सगम ि दगणम सब कषतरमा सरवा गन गिी वयरवसथापन गनणपन। मनयममा गरिएको वयरवसथा अनसािका सब कषतरमा सरवा गनणपन गिी सररवा मनजश चत मापदणडका आधािमा समान एरवम नयायोजचत तरविल अनमानयोगय परराली वरवकास गन।

कािको अतयमधक दरपयोग भयो भन न गनासो समबोधनका लामग कािलाई अपरवादको रपमा मातर उपयोग गरिनपन। कािमा िाखदा नयायाधीशको रव यजकतक ि मानरवीय दवषटकोरबाट समबोधन गनद पन अरवसथामा रवा ससथालाई अमतआरवशयक भएको अरवसथामा मातर कािरसवहत उपयोग गरिन परिपावटको पालना गरिनपन।

6.2.2 सिचनागत सधाि

नयाय परिषदको सिचना समबनधमा: नयाय परिषद को गठन ि यसको भममकाको समबनधमा वरवमभन न परश न उरठिहको तथा वटकावटपरी भइिहको छ। रवतणमान सवरवधानल नयाय परिषदको गठन, काम, कतणवय ि अमधकािमा नयायाधीश मनयजकत, सररवा, अनशासनसमबनधी कािबाही, बखाणसी तथा नयाय परशासनसमबनधी अनय वरवषयमा मसफारिस गन रवा पिामशण रदन इतयारद िहका छन। नयाय परिषद को गठनका साथ नयाय परिषद लाई मनयजकतको

| 158

मसफारिस तथा अनशासन ि बखाणसतीसमबनधी कायण गन दब जिममरवािी एउट मनकायलाई रदन उपयकत हनछ रवा हद न भन न परश न उठको परिपरकषयमा सो वरवषयमा छटट वरवसतत अधययन गिी मनषकषणमा पगन उपयकत हन।

नयायपामलकामा भरष टाचाि िहको भन न परवण अधययन परमतरवदनहर, परसतत अधययनका िममा परा त सझारवहर ि सञ चाि माधयममा परकाजशत सामीहरबाट उिागि हन आएको तथयल उचच पदसथको सिकषरमा भरष टाचाि ससथागत एरवम झामगद िानसकन दजखएकोल यसल वरवकिाल रप मलनपरवण न िोकथामका लामग परभारवकािी कदम चालनपन दजखनछ। भरषटराचाि मनयनतररमा मखय भममका खलनपन मनकायको उदामसनताको कािर आम सिोकािरवालाहरबाट ससथाको औजचतयमामथ परश न उठाई सरवतनतर, मनषपकष, मनषकलक, मनष ठारवान, योगय, सकषम ि इमानदाि भनी सारवणिमनक िीरवनमा परिजचत ि सथावपत भएका वरवजञहर सजमममलत अमधकाि समपन न सयनतरबाट छानमबन गिी भरष टाचाि मनयनतररका लामग आरवशयक कदम चालनपन भन न आरवाि उरठिहको सनदभणमा नयाय परिषदलगायतका जिममरवाि मनकायबाट भरषटाचाि मनयनतररमा परवाणह ि परमतशोध निाखी मनषपकष ि दोषिवहत ढिबाट छानमबन गिी दोषीलाई अवरवलमब कािबाही गनणपन।


नयायाधीश मनयजकत: सवरवधान तथा काननबमोजिम योगयता पगकामधय रवरिठता, अनभरव, वरवषयरवसतको जञान, कायणकशलता, इमानदारिता, मनषपकषता, पशागत तथा न मतक आचिर, सारवणिमनक िीरवनमा आिणन गिको खयामत, नयाय ि काननका कषतरमा गिको योगदानसमतलाई हिी मनयजकत गनणपनमा िािनीमतक परभारव, भागबणडा, आमथणक परभारव, नातारवाद, कपारवाद एरवम मनोगत आधािमा योगय, सकषम ि उतकषटभनदा आफ मनकटसथ वयजकतलाई मनयजकत गन गलत अभयाससमत भएका कािर नयायमा वरवकमत वरवसङ गमत मौलाउद गएको भन न वरवषयमा वयापकता आएको दजखदा नयायाधीश मनयजकत गदाण उजललजखत काननी वयरवसथामा भएका आधािहरको रवसतगत मलयाङकन गिी पािदशी ढिबाट सकषम ि योगय वयजकतहरमधय नयायाधीशको पदमा काम गरििहकाहरको आतमसममान ि मनोबलमा आच नआउन वकमसमबाट समकालीनतासमतलाई दवषटगत गिी मसफारिसमा पनणसकन समभावरवत वयजकतहरको नामारवलीसवहतको सची (Roster) अमनरवायण रपमा परकाशन गिी सारवणिमनक पिीकषर (Public Audit) समतको वयरवसथाका आधािमा मातर नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गनणपन।

जिलला नयायाधीश मनयजकतिः जिलला नयायाधीशको पदमा नयाय सरवाका अमधकतहरमधयबाट मनयजकत गदाण परायिसो मनयजकतमा टाठाबाठा एरवम मनयजकतकताणसग मनकट िहका ि

| 159

िािनीमतक पहच भएकाल मातर अरवसि पाउन गिको भन न गनासो दजखदा नयायाधीश मनयजकत गदाण इिलास अमधकतको रपमा इिलासको गरिमा, मनष ठा ि इमानदािीपरवणक कतणवय मनरवाणह गिका वयजकतहरलाई पराथममकता रदनपन।

काननल तोकको समयमभतर नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गनणपनिः सरवोचच अदालतमा उमि हदको कािर पद रिकत हनभनदा १ मवहना पवहल ि उचच अदालतमा पद रिकत भएको ३ मवहनामभतर मनयजकतको मसफारिस गनणपनमा सो हन नसकको सनदभणमा कमतपय वरवकमत वरवसङ गमत मौलाएको हदा काननल मनधाणिर गिको समयारवमधमभतर नयायाधीश मनयजकतको मसफारिस गनणपन।

नयायाधीशउपिको उििी, छानमबन ि कािबाही: नयाय परिषदमा पिका उििीहरउपि यथासमभरव मछटो छानमबन गिी परथम दवषट (Prima facie) मा गि मबिाएको दजखएका नयायाधीश उपि वरवना परवाणह वरवसतत छानमबन गिी ततकाल कािबाहीमा लयाउनपन। यसका साथ नयायाधीशहरउपि पिका उििी तथा नयाय परिषदको िानकािीका आधािमा नयायाधीश उपि गरिन छानमबन तथा कािबाही नयायाधीश पदको सरवदनशीलतालाई धयानमा िाखी गोयरपमा गरिन काननी वयरवसथालाई परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गरिनपन। नयायाधीशउपिको छानमबन तथा कािबाही सिकषर ि परमतशोधको भारवनाबाट पररित हन नहन।

आचािसवहताको पालना: नयायाधीशल पालना गनणपन आचाि सवहता अकषिस: पालना गनणपनमा आचाि सवहताको बािमबाि उललङघन भएका कािर वरवकमत ि वरवसङ गमतिनय वियाकलापमा रववि भएको भन न गनासो समबोधनका लामग मनयमनकािी मनकायल आचाि सवहताको पालना भए नभएको समबनधमा परभारवकािी रपमा अनगमन ि मनिनति मनगिानी बढाई उललङघन गिको पाइएमा सोको यथाशीघर छानमबन गिी काननी कािबाहीको दायिामा लयाउनपन।

६.३ नयाय सरवा आयोग

नयाय सरवामा कायणित अमधकत सतिका मनिामती कमणचािीहरको सररवा, बढरवा, वरवभागीय कािबाहीलगायतका वरवषयमा कमतपय अरवसथामा असमान वयरवहाि गरिएको दजखदा नयाय सरवा आयोगल गन सररवामा सब भौगोमलक कषतरको अनभरव हामसल गन ि बढरवामा परमतकल असि नपन गिी सररवाको वयरवसथापन गनणपन ि वरवभागीय कािबाही परमतशोध ि सिकषरको आधािमा गरिन नहन।

कमणचािीहर समबि रड यमनयनको भममका, अमधकाि ि दावयतरवको समबनधमा आरवशयक पनिारवलोकन गनण थप अधययन गिी मनषकषणमा पगन उपयकत हन।

| 160

६.४ महानयायामधरवकताको कायाणलय


अमभयोिनको कायणलाई तथयपिक, परमारमखी ि एकरपतापरण बनाउन परभारवकािी अमभयोिन नीमत (Prosecution Policy) बनाई कायाणनरवयनमा लयाउन अनजशकषर, अनगमन, परभारवमलयाङकन िसता कायणिमहर सञ चालन गरिनपन।


अमभयोिन समबनधमािः रव जञामनक अनसनधानको अभारवमा मददा चलाउनपन वयजकत छटन ि मददा चलाउन नपन वयजकतमामथ मददा चलन अरवसथाको मसिणना हनका साथ गोलमटोल भाषामा सब लाई गोश रवािा रपमा परमतरवादी कायम गिको पाइएकोल रव जञामनक, सकषम ि परभारवकािी अनसनधानमा धयान रदनपन आरवशयकता िहको छ। सोका लामग सिकािी रवकीलको मनदशन रदन जिममरवािीलाई परभारवकािी कायाणनरवयन गरिनपन। सो अनसनधानका आधािमा परमतवयजकत परमारको वरवरवचना गिी रवािदात ि कसि पवषट गन परमारको पयाणत ताको जसथमतमा मातर अमभयोिन गरिनपन।

आचाि सवहता पालना समबनधमािः पदअनसािको आचिर पालना गि नगिको समबनधमा जिममरवाि पदामधकािीबाट मनयममत अनगमन गन पररालीलाई परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गनणपन।

पदअनसािको आचिर पालना नगन सिकािी रवकीलहरलाई कडाईका साथ काननी कािबाहीको दायिामा लयाउनपन।

पीमडतको लामग कषमतपमतण मागदाबी गन समबनधमािः अपिाध पीमडतलाई िाहत तथा कषमतपमतण उपलबध गिाउन मागदाबी मलनपन मददामा अमभयकतको आमथणक ह मसयत, चल अचल समपजतत समबनधी वरवरविर, वय जकतक वरवरविरलगायत पीमडतको आमथणक अरवसथा, पीमडतको चाहना तथा आरवशयकता क हो सो तफण समत अनसनधान गनण लगाई अमभयोिनको िममा सब किा खलाई अमभयोगपतर पस गनणपन।

सिायमा छट रदन वयरवसथा समबनधमा: अनसनधानमा सहयोग गन कसिदािलाई अमभयोिन गदाण काननल तोकको सिायमा छट रदई अमभयोिन गन काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गरिनपन।

समनरवय गनणपनिः अनसनधानका िममा गवहिाईमा नपगी अनसनधान गरिन कायणल कमतपय मददाहरमा (िसतो कमपनी खोलि कािोबाि गरिएका मददामा अनपढ ि अनिान वयजकतको नागरिकता दरपयोग गिि कमपनी खोली सो कमपनीको नामबाट ठला ठला ठगी गिको

| 161

ति तयसतो ठगी गनहरलाई अनसनधान तथा अमभयोिनको दायिामा नलयाई) सोझा साझा एरवम मनदोष वयजकतहर वरवरि अमभयोिन हन पगको दजखदा अनसनधान गन मनकायसग आरवशयक समनरवय गिि यस परकािका अपिाधहरमा गवहिो अनसनधान गिी सही अमभयोिन गनणका लामग आरवशयक समनरवय गनणपन।

सगरठत अपिाधसमबनधी काननको परयोग समबनधमािः तीन िना रवा सोभनदा बढी वयजकतको सलगनता हनासाथ वरवना औजचतय िथाभारवी (Indiscriminately) सिरठत अपिाधसमतमा अमभयोिन गन पररवजतत िोवकनपन।

बयान बकपतर समबनधमा: सिकािरवादी मददामा अमभयकतको बयान एरवम साकषीको बकपतरका िममा सिकािी रवकीलको नयन उपजसथमत हन गिको दजखदा बयान, बकपतरमा सिकािी रवकीलको अमनरवायण उपजसथमत हनपन।

पनिारवदनको मयाद तामली समबनधमािः सिकािरवादी फौिदािी मददामा अदालतबाट भएको फ सलाउपि पनिारवदन गनणपन जिममरवाि सिकािी रवकीलल समयम पनिारवदनको मयाद नबजझरदन रवा कन कन मयाद छानि बजझरदन कायणल वरवकमत बढको दजखदा अदालतबाट फ सला तयाि भएपमछ फ सलासाथ परा त पनिारवदनको मयाद अवरवलमब बझन पिमत वरवकास गनणपन।

आफल िोिको कानन वयरवसायीबाट परमतिकषा गन समबनधमािः अनसनधान तथा अमभयोिनका िममा अनसनधान अमधकत तथा अमभयोिनकताणल मसफारिस गिको कानन वयरवसायी मनयकत गनणपन गिी दबाब रदन कायणल वरवकमत, वरवसङ गमत, अमनयममतता तथा भरष टाचाििनय कायणमा सञ िाल खडा भई नयाय समपादनलाई गमभीि असि पिको भन न गनासो िहको ि अमभयकतल आफल िोिको कानन वयरवसायीमाफण त परमतिकषा गनण पाउन सवरवधान परदतत मौमलक हकबाट न रवजञ चत िहन िान भएकाल सोको मनरवािरका लामग समबजनधत मनकायबाट परभारवकािी कदम चालनपन।

६.५ अनसनधान गन मनकाय

कसिको अनसनधान समबनधमािः सिकािरवादी फौिदािी मददाको अनसनधानलाई रव जञामनक एरवम रवसतमनठ बनाउनका लामग कसिको अनसनधान गनण छटट वयारवसावयक परहिी रवा अनसनधानकताणको वयरवसथा गनणपन।

परिकषर परमतरवदन समबनधमा: मददाको मनषकषणमा पगनको लामग सहयोगी हन पिीकषर परमतरवदनहर लामो समयसमम पिीकषर भई अदालतमा परा त नहदा नयायमा मबलमब हन गएको दजखनछ। यस वकमसमको समसयालाई समाधान गनणका लामग वरवमध वरवजञान परयोगशालाको कषमता अमभरववि गनणको साथ कषतरीयसतिमा समत वरवसताि गिी मददा दायि

| 162

गनणअगामड न पिीकषर परमतरवदन अनसनधान/अमभयोिन गन मनकायमा परा त गन पिमतको वरवकास गिी सो परमतरवदनका आधािमा मातर अमभयोिन गन ि अदालतल पनिः पिीकषर गनण आरवशयक ठानमा अदालतमा समत समयम परमतरवदन परा त हन किाको समनजश चतता गरिनपन।

अमभयकतको बयान समबनधमािः अमभयकतको बयान मबना परवाणह सतयता पतता लगाउन उददशयल गिाउन ि सिकािी रवकीलसमकष बयान गिाउनपन काननी वयरवसथाको परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गनणपन।

अनसनधानको िममा थनामा िाख न समबनधमािः अनसनधानको िममा पिाउ पिको शवकत वयजकतलाई पयाणत अनसनधान नगिीकन काननल अनममत रदएको अमधकतम रदनसमम थनामा न िाखि अनसनधान गन परिपाटीलाई मनरतसावहत गनण अनसनधानको कायण मछटो समपन न गिी अनसनधान परमतरवदन सिकािी रवकील कायाणलयमा पस गिी अदालतसमकष अवरवलमब अमभयोगपतर दायि गन परबनध गन अरवसथाको मसिणना गन। मनामसब आधाि रवगि कन वयजकतलाई पिाउ गनण नहन ि कमतपय अरवसथामा थनामा निाखी धिौट, िमानत तथा तारिखमा िाखी अनसनधान गनणसकन काननी वयरवसथालाई परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गनणपन।

अनसनधान परमतरवदन पस गन समबनधमािः अनसनधान अमधकािील सिकािी रवकीलसमकष अनसनधान परमतरवदन पस गदाण समबजनधत मममसलमा अमभयकत तथा पीमडतको नाम, थि, रवतन, उमि खलन आमधकारिक कागिात ि पवहचानसमत खलाई सलगन गनणपन।

पीमडतलाई कषमतपमतण भिाउन समबनधमािः अपिाध पीमडतलाई िाहत तथा कषमतपमतण रदनपन मददामा अमभयकतको आमथणक ह मसयत ि सोको परमार ि पीमडतलाई पगको कषमतको वरवरविरसमत परषट रपमा खलन गिी अनसनधान गनणपन।

६.६ नपाल बाि एसोमसएसन


मनिःशलक काननी सहायतासमबनधी वयरवसथाको परभारवकारिता समबनधमािः बाि एसोमसएसनबाट परदान गन गरिएको मनिःशलक काननी सहायतासमबनधी वयरवसथाका समबनधमा लजकषत रवगणल पयाणत िानकािी परा त गनण नसकको, गरसतिीय सरवा परा त गनण नसकको दजखदा नपाल बाि एसोमसएसन तथा अनय ससथाबाट परदान गन गरिएको मनिःशलक काननी सहायता, परो बोनो सरवाहरका बािमा लजकषत रवगणका सरवााहीहरलाई पयाणत मातरामा िानकािी प‍ याउनपन।

| 163

कानन वयरवसायीको शलक तथा लखा िाख न समबनधमािः कानन वयरवसायील पकषसग मलएको शलकको अमनरवायण रपमा िमसद रदन ि सोको लखा िाख न वयरवसथा लाग गिाउन भममका मनरवाणह गनणपन।

बहस वयरवसथापन समबनधमािः Lead lawyer को अरवधािरालाई कायाणनरवयन गनण परभारवकािी भममका खलनपन।

पसी सथमगत समबनधमािः मनयमारवलील पसी सथगन समबनधमा गिको वयरवसथालाई परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गनणपन।

बाि एसोमसएसनको सविय भममका समबनधमािः नयायपामलकाको सधािमा परतयक कानन वयरवसायीको सकािातमक भममका मनरवाणह गिाउनतफण बाि एसोमसएसनल भममका मनरवाणह गनणपन।

नयायपामलकामा हनसकन वरवकमत वरवसङ गमत एरवम भषटराचाि मनयनतररको लामग पहिदाि (Watchdog) को भममका मनरवाणह गिी तयस वकमसमको गमतवरवमध भएको रवा हनसकन दजखएमा तरनत िोकन ससथागत एरवम वयजकतगत पहलकदमी मलनपन।

सारवणिमनक सिोकािका नाममा सवरवधान ि काननसग असमबजनधत िहका िसतासक वरवरवादका वरवषयलाई पमन अदालतमा पररवश गिाउन ि एकपटक अदालतमा पररवश गरिसकका वरवषयमासमत आफनो परचािका लामग पनिः अदालत पररवश गन पररवजततलाई मनरतसावहत गनण बाि एसोमसयसनल सशकत भममका खलनपन।

कानन वयरवसायीको वयारवसावयकता ि गरसतिीयता कायम गनण परभारवकािी भममका मनरवाणह गनणपन।

कानन वयरवसायलाई मयाणरदत, गरिमामय ि गरसतिीय बनाउन बाि एसोमसयसनका तफण बाट साथणक भममका मनरवाणह गनणपन।

नयाय समपादनलाई गरसतिीय बनाउनका लामग फ सलाहरको वरवश लषरातमक अधययन गिी सरवसथ ि िचनातमक वटपरी मनयममतरपमा गरिनपन।

६.७ नपाल कानन वयरवसायी परिषद


कानन वयरवसायी परिषद ऐनमा समसामवयक सधाि गनणपन: कानन वयरवसायलाई मनयमन गन परचमलत काननी वयरवसथा समय सापकष नभएको हनाल सरवोचच अदालतमा कानन वयरवसाय गनणको लामग कानन वयरवसायीहरको अनभरव क कमत हनपन हो, सो समबनधमा

| 164

अनतिाणवषटरय अभयाससमत हिी उपयकत काननी परबनध गनण कानन वयरवसायी परिषद समबनधी ऐनमा आरवशयक सशोधन गिी समय सापकष बनाउनपन।

कानन वयरवसायीको आचाि सवहता समबनधमा: कानन वयरवसायीको आचाि सवहता, 2051 ल रवतणमान समयको कानन वयरवसायका आचिरसमबनधी सब वरवषयलाई समटन नसकको दजखदा समयानकल सशोधन तथा परिमािणन गरिनपन।

लखापढी वयरवसाय समबनधमा: लखापढी वयरवसायीलाई समबजनधत जिलला अदालतल लखापढी परमारपतर िािी गदद आइिहको परिपरकषयमा मनयमन गन मनकायको अभारव िहकाल उकत वयरवसायलाई मनयमन गन परयोिनका लामग छटट मनयमनकािी मनकायको सथापना गरिनपन।


कानन वयरवसायी परिषदको परभारवकारिता अमभरववििः मबचौमलयाको रपमा काम गन कानन वयरवसायीहरको पवहचान गिी मनिनति

मनगिानी गनण ि मनिहरलाई काननको दायिामा लयाई कािबाही गनणका लामग कानन वयरवसायी परिषद बाट छटट सयनतर बनाउनपन।

कानन वयरवसायील आचाि सवहता उललङघन गिको वरवषयमा पिका उििीहरको मनयममत रपमा छानमबन गिी अवरवलमब कािबाहीको टिो लगाउनपन।

कानन वयरवसायीहरको कषमता अमभरवविका लामग ि कानन वयरवसायी आचाि सवहताको पालनासमबनधी वरवषयमा आरवमधक रपमा तामलम तथा मनिनति काननी जशकषा (Continuing Legal Education) को वयरवसथाका लामग सविय भममका मनरवाणह गनणपन।

६.८ नपाल सिकाि तथा अनय मनकाय


बिट वरवमनयोिन समबनधमा: नयायपामलकालाई पयाण त बिट मनकासा नहदा नयायपामलकाल चालन खोिका सधािका योिनाहर कायाणनरवयन हन नसकी नयाय समपादन परवियामा परमतकल परभारव दजखएको हदा नयायपामलकालाई िावषटरय बिटको कमतीमा १% परमतशत बिट वरवमनयोिन हन किाको समनजश चतता गिी सो बिटको परिचालनमा वरवततीय सरवायतततासमतको परतयाभमत गरिनपन।

| 165

पयाणत तलब सवरवधा वयरवसथापनिः नयायपामलकामा कायणित नयायाधीश एरवम कमणचािीको तलब सवरवधा नयन भई परिरवािको जशकषा, सरवासथय लगायतका आधािभत आरवशयकताहर न पमतण हन नसकन अरवसथा मसिणना भएकाल पमन नयायालयमा वरवकमत वरवसङ गमत बढको छ भन न गनासोलाई समबोधन गनणको लामग नयायाधीशहर एरवम कमणचािीहरल गनणपन कामको परकमत, चाप ि सरवदनशीलता अनसाि तलब सवरवधा उपलबध गिाउन छटट Judicial Pay Commission गठन गिी उकत आयोगको सझारव अनसािको तलब भतता सवरवधा नपाल सिकािबाट उपलबध गिाउनपन।

फ सला कायाणनरवयन समबनधमािः फ सला कायाणनरवयनको वरवषय नयायपामलकाल न गनण उपयकत हन रवा कायणपामलका अनतिगतका मनकायल गनण उपयकत हन भन न समबनधमा अधययन गिी गिाई परा त परमतरवदनका आधािमा फ सला कायाणनरवयनको वरवषयलाई अगामड बढाउनपन।

| 166

अनसची -1

िाय सझारव पस गन ससथा तथा वयजकतहर

मलजखत सझारव पस गन ससथा तथा वयजकतहर

ि.स. नाम थि

१. माननीय नयायाधीश ी ीकानत पौडल २. रवरिष ठ अमधरवकता ी कषरपरसाद भणडािी ३. परवणमनतरी सरवणदरवपरसाद ओझा ४. माननीय जिलला नयायाधीश ी जशरवलाल पाणडय ५. माननीय जिलला नयायाधीश ी बसनतिाि पौडल ६. सयाङिा जिलला अदालत ७. नयायपामलका बचाउ अमभयान ८. परहिी परधान कायाणलय ९. महानयायामधरवकताको कायाणलय

कनरीय सतिमा समपन न छलफल कायणिममा सहभागी हनहनहरको नामारवली सरवोचच अदालतका माननीय नयायाधीशजयहरसगको छलफल एरवम अनतिविया कायणिम मममत : २०७७।१२।2६ गत। कायणिम सथान : सरवोचच अदालत। ि.स. पद नाम, थि

नयायाधीश रवरिष ठतम माननीय ी दीपककमाि काककी नयायाधीश माननीय ी मीिा खडका नयायाधीश माननीय ी ईश रविपरसाद खमतरवडा नयायाधीश माननीय ी सपना परधान मलल नयायाधीश माननीय ी तिबहादि क.सी. नयायाधीश माननीय ी परषोततम भणडािी नयायाधीश माननीय ी बमकमाि ष ठ नयायाधीश माननीय ी टकबहादि मोकतान नयायाधीश माननीय ी परकाशकमाि ढिाना नयायाधीश माननीय ी कमाि िगमी नयायाधीश माननीय ी हरिपरसाद फयाल नयायाधीश माननीय डा. मनोिकमाि शमाण

| 167

नयाय परिषदसगको छलफल एरवम अनतिविया कायणिम मममत : २०७७।१२।2६ गत। कायणिम सथान : सरवोचच अदालत। ि.स. पद नाम, थि

सदसय माननीय ी िामपरसाद ठ सजचरव ी दरवनरिाि ढकाल सहसजचरव ी भीमकमाि ठ

वरवदवान रवरिष ठ अमधरवकताहरसगको छलफल एरवम अनतिविया छलफल मममत : २०७७।०६।१८

छलफल सथान : सरवोचच अदालत

ि.स. नाम थि क वफयत

१. रवरिष ठ अमधरवकता ी शयामपरसाद खिल

२. रवरिष ठ अमधरवकता ी हरिहि दाहाल

३. रवरिष ठ अमधरवकता ी शमभ थापा

४. रवरिष ठ अमधरवकता ी कोमलपरकाश जिममि

५. रवरिष ठ अमधरवकता ी वरवषरपरसाद भटटिाई

६. रवरिष ठ अमधरवकता ी परमबहादि खडका

७. रवरिष ठ अमधरवकता ी सवरवता भणडािी बिाल

८. रवरिष ठ अमधरवकता ी मजकतनािायर परधान

९. रवरिष ठ अमधरवकता ी श लनरकमाि दाहाल

१०. रवरिष ठ अमधरवकता ी िमनकमाि ष ठ

११. रवरिष ठ अमधरवकता ी एकिाि भणडािी

१२. रवरिष ठ अमधरवकता ी िाि बसनत

सरवााहीहरसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।०८।१७

छलफल सथान : काठमाडौ जिलला अदालत


१. ी लमलतबहादि तामाङ

२. ी िामबहादि लामा

३. ी शमभ शाह

४. ी इनररवीि मस

५. ी अमनरदप कौि

६. ी ममता सथावपत

७. ी गरदरव मसह

८. ी नवरवना ष ठ

९. ी निनर थापा

१०. ी जिरवन लामा

| 168


११. ी अजसमता थापा

१२. ी सरिता महिणन

१३. ी सिश बलामी

१४. ी मसिणना क.सी.

१५. ी परशानत रवागल

१६. ी अममतकमाि भटट

१७. ी सनतोष वरवष ट

१८. ी वफिोि महिणन

१९. ी श यामकमाि ठ


छलफल मममत : २०७७।०८।१८

छलफल सथान : उचच अदालत पाटन


१. ी सावरवतरी खतरी

२. ी चनरमान तामाङ

३. ी कलबहादि मगिी

४. ी अिणन िाई

५. ी परषोततम आचायण

६. ी सभाषचनर नयौपान

७. ी कषरपरसाद दाहाल

८. ी लकषमी लाल िाय

९. ी परणलाल िािथला

१०. ी ररवबहादि

११. ी मणडल मगिी

१२. ी िमश मगिी

१३. ी िमश गौतम

१४. ी समन परियाि

१५. ी भममका मगिी

१६. ी परषोततम मम


छलफल मममत : २०७७।०८।१८

छलफल सथान : लमलतपि जिलला अदालत।


१. ी ममता ष ठ

२. ी मदन भणडािी

३. ी िवरवनर जिममि

| 169


४. ी िामबहादि महत

५. ी म याश रविी ष ठ

६. ी यसलाल माली

७. ी कवरवता ष ठ

८. ी िगतमान माली

९. ी दवारिका महिणन

१०. ी मतथणमाया महिणन

११. ी हाङकोपटाङ िाई

१२. ी मिपरसाद िाई

१३. ी निहिी दास

१४. ी सोनामती दरवी

१५. ी बमनाथ दास

१६. ी शजश िारा

१७. ी िािनर क.सी.

१८. ी मोहन भटट

माननीय जिलला नयायाधीशहरसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।०८।२५

छलफल सथान : सरवोचच अदालत।

ि.स. नाम थि अदालत

१. माननीय जिलला नयायाधीश ी िाि खमतरवडा काठमाडौ जिलला अदालत २. माननीय जिलला नयायाधीश ी िािनर अमधकािी काठमाडौ जिलला अदालत ३. माननीय जिलला नयायाधीश ी वरवनोदकमाि पोखिल काठमाडौ जिलला अदालत ४. माननीय जिलला नयायाधीश ी परश रविपरसाद उपाधयाय काठमाडौ जिलला अदालत ५. माननीय जिलला नयायाधीश ी यरविाि गौतम काठमाडौ जिलला अदालत ६. माननीय जिलला नयायाधीश ी इनरकमाि चोङटङली काठमाडौ जिलला अदालत ७. माननीय जिलला नयायाधीश ी भितमरी खनाल काठमाडौ जिलला अदालत ८. माननीय जिलला नयायाधीश ी कशरवपरसाद बासतोला काठमाडौ जिलला अदालत ९. माननीय जिलला नयायाधीश ी ओमपरसाद अयाणल काठमाडौ जिलला अदालत १०. माननीय जिलला नयायाधीश ी िामचनर पौडल काठमाडौ जिलला अदालत ११. माननीय जिलला नयायाधीश ी परकाश ढगाना काठमाडौ जिलला अदालत १२. माननीय जिलला नयायाधीश ी परकाशचनर अमधकािी काठमाडौ जिलला अदालत १३. माननीय जिलला नयायाधीश ी उददरवपरसाद भटटिाई काठमाडौ जिलला अदालत १४. माननीय जिलला नयायाधीश ी सयण परसाद अमधकािी काठमाडौ जिलला अदालत १५. माननीय जिलला नयायाधीश ी िामपरसाद शमाण काठमाडौ जिलला अदालत १६. माननीय जिलला नयायाधीश ी वरवश रवनाथ भटटिाई काठमाडौ जिलला अदालत १७. माननीय जिलला नयायाधीश ी कोमलपरसाद आचायण काठमाडौ जिलला अदालत १८. माननीय जिलला नयायाधीश ी ीपरसाद सिल काठमाडौ जिलला अदालत

| 170

ि.स. नाम थि अदालत

१९. माननीय जिलला नयायाधीश ी िामपरसाद नयौपान काठमाडौ जिलला अदालत २०. माननीय जिलला नयायाधीश ी रवासदरवलाल ष ठ काठमाडौ जिलला अदालत २१. माननीय जिलला नयायाधीश ी वरवषरपरसाद गौतम काठमाडौ जिलला अदालत २२. माननीय जिलला नयायाधीश ी कषरपरसाद पौडल काठमाडौ जिलला अदालत २३. माननीय जिलला नयायाधीश ी कषरिग शाह काठमाडौ जिलला अदालत २४. माननीय जिलला नयायाधीश ी कदािनाथ पौडल काठमाडौ जिलला अदालत २५. माननीय जिलला नयायाधीश ी गीता ष ठ काठमाडौ जिलला अदालत

उचच अदालत पाटनका माननीय नयायाधीशहरसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।०८।२६



१. माननीय मखय नयायाधीश ी कमाि चडाल उचच अदालत पाटन २. माननीय नयायाधीश ी टकपरसाद ढगाना उचच अदालत पाटन ३. माननीय नयायाधीश ी िामबहादि थापा उचच अदालत पाटन ४. माननीय नयायाधीश ी ीमरकमाि गौतम उचच अदालत पाटन ५. माननीय नयायाधीश ी खशीपरसाद थार उचच अदालत पाटन ६. माननीय नयायाधीश ी भोििाि अमधकािी उचच अदालत पाटन ७. माननीय नयायाधीश ी महनरनाथ उपाधयाय उचच अदालत पाटन ८. माननीय नयायाधीश ी वरवमल सरवदी उचच अदालत पाटन ९. माननीय नयायाधीश ी वकिरकमाि पोखिल उचच अदालत पाटन १०. माननीय नयायाधीश ी सिलाकमािी पाणड उचच अदालत पाटन ११. माननीय नयायाधीश ी िखा थापा पाणड उचच अदालत पाटन १२. माननीय नयायाधीश ी रववरवता उपरती (ढकाल) उचच अदालत पाटन १३. माननीय नयायाधीश ी रवामदरव जञरवाली उचच अदालत पाटन १४. माननीय नयायाधीश ी दगाणबहादि वरवश रवकमाण उचच अदालत पाटन १५. माननीय नयायाधीश ी वकिर पौडल उचच अदालत पाटन १६. माननीय नयायाधीश ी माधरवपरसाद पोखिल उचच अदालत पाटन १७. माननीय नयायाधीश ी ीकानत पौडल उचच अदालत पाटन १८. माननीय नयायाधीश ी रदपनरबहादि बम उचच अदालत पाटन १९. माननीय नयायाधीश ी मनलम पौडल उचच अदालत पाटन २०. िजिसराि ी गिनरबहादि मसह उचच अदालत पाटन

जिलला नयायाधीश, सतदाि एरवम तहमसलदािसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।०८।२९


१. माननीय जिलला नयायाधीश ी कमला पौडल भकतपि जिलला अदालत २. माननीय जिलला नयायाधीश ी माधरवपरसाद अमधकािी भकतपि जिलला अदालत

| 171


३. माननीय जिलला नयायाधीश ी उमश कोइिाला भकतपि जिलला अदालत ४. माननीय जिलला नयायाधीश ी सरवीकमत पिािली भकतपि जिलला अदालत ५. माननीय जिलला नयायाधीश ी सयणपरसाद पिािली काभरपलानचोक जिलला अदालत ६. माननीय जिलला नयायाधीश ी मभषमिाि परसाई काभरपलानचोक जिलला अदालत ७. माननीय जिलला नयायाधीश ी जशरवबहादि िानाभाट लमलतपि जिलला अदालत ८. माननीय जिलला नयायाधीश ी वकिरपरसाद जशरवाकोटी लमलतपि जिलला अदालत ९. माननीय जिलला नयायाधीश ी कषरिाम कोइिाला लमलतपि जिलला अदालत १०. सतदाि ी वरवषरपरसाद पाणडय लमलतपि जिलला अदालत ११. तहमसलदाि ी अवरवधान सापकोटा भकतपि जिलला अदालत

माननीय नयायाधीशहर एरवम पदामधकािीसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।०९।०२

सहभागी अदालतहरिः वरवशष अदालत, म अदालत, परकाशकीय अदालत, रव दजशक िोिगाि नयायाधीकिर, िािसरव नयायाधीकिर।


१. अधयकष/माननीय नयायाधीश ी वरवनोद शमाण िािसरव नयायाधीकिर

२. अधयकष/माननीय नयायाधीश ी परमिाि काककी वरवशष अदालत

३. माननीय नयायाधीश ी अबदल अिीि मसलमान वरवशष अदालत

४. माननीय नयायाधीश ी बालनर रपाखती वरवशष अदालत

५. माननीय नयायाधीश ी मनतयाननद पाणडय वरवशष अदालत ६. सदसय/नयायाधीश ी शाजनत मसह थापा वरवशष अदालत ७. सदसय/नयायाधीश ी चनरबहादि सार वरवशष अदालत ८. अधयकष ी िमशकमाि खतरी रव दजशक िोिगाि नयायाधीकिर ९. सदसय ी िमादरवी पिािली रव दजशक िोिगाि नयायाधीकिर १०. अधयकष ी िामपरसाद ओली म अदालत ११. सदसय ी परमकमाि िाई म अदालत १२. सदसय ी मनशा बामनया म अदालत १३. अधयकष ी मडललीिाि जिममि परशासकीय अदालत १४. सदसय ी िीता म नाली परशासकीय अदालत १५. िजिसराि ी मनमणला पौडल परशासकीय अदालत १६. िजिसराि ी आननदिाि पनत रव दजशक िोिगाि नयायाधीकिर १७. िजिसराि ी अशोककमाि कषतरी वरवशष अदालत १८. िजिसराि ी िीरवनकमाि भणडािी म अदालत

| 172

नपाल बाि एसोमसएसनका पदामधकािी एरवम सदसयहरसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।०९।०५


१. ी भरवनपरसाद मनिौला सदसय, न.बा.ए. २. ी इश रविीपरसाद भटटिाई उपाधयकष, न.बा.ए. ३. ी अनि कायसथ सदसय, न.बा.ए. ४. डा. जशरविाि पजणडत सदसय, न.बा.ए. ५. ी समनलकमाि ष ठ उपाधयकष, न.बा.ए. ६. ी परकाश महिणन सदसय, न.बा.ए. ७. ी मनोिकमाि चौधिी सदसय, न.बा.ए. ८. ी बालकषर ग ि सदसय, न.बा.ए. ९. ी गगासागि खतरी सदसय, न.बा.ए. १०. ी रर पोखिल कोषाधयकष, न.बा.ए. ११. ी भीमसन बनिािा सदसय, न.बा.ए. १२. ी िामचनर मसह िािपत उपाधयकष, न.बा.ए. १३. ी िकषा बसयाल उपाधयकष, न.बा.ए. १४. ी बरीनािायर नगिकोटी सदसय, न.बा.ए. १५. ी परकाश महिणन सदसय, न.बा.ए.

रड यमनयनका पदामधकािी ि कमणचािीहरसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।०९।०९


१. ी यादरवपरसाद िोशी

२. ी हरि भटटिाई

३. ी दीपकपरसाद अमधकािी

४. ी योगपरसाद पोखिल

५. ी चनरमान तामाङ

६. ी दरविाि भटटिाई

७. ी जशरवहिी अमधकािी

८. ी सरदप पोखिल

९. ी तिनरपरसाद कडल

१०. ी िािकमाि भटट

११. ी यरवाचनर जिममि

१२. ी पषपिाि मतमजलसना

१३. ी पािाश रवि कडल

१४. ी दलबहादि रवजिमय

१५. ी निश काककी

| 173

पतरकािहरसग भएको छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।१०।१३


ि.स. नाम, थि क वफयत

१. का.रवा.अधयकष ी गोपाल बढाथोकी परस काउजनसल नपाल

२. समपादक ी यरविाि जिममि दश सचाि ३. ी कषरमिािी भणडािी ४. उपाधयकष ी वरवपल पोखरल पतरकाि महासि ५. ी हरिबहादि थापा ६. अधयकष ी नीत पजणडत सनचारिका समह ७. अधयकष ी दगाण दलाल नयावयक पतरकाि मञ च ८. उपाधयकष ी कामलका खडका नयावयक पतरकाि मञ च ९. महासजचरव ी भाषा शमाण नयावयक पतरकाि मञ च १०. ी नािायर काफल गोिखापतर द मनक ११. वरवशष सरवाददाता ी तफान नयौपान वहमाल मममडया १२. सञ चाि वरवजञ ी वकशोि पौडल सरवोचच अदालत

परहिी परधान कायाणलय एरवम अनसनधान अमधकािीहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।१०।१४


१. पर.महामनिीकषक ी श लश थापा कषतरी परहिी परधान कायाणलय, नकसाल

२. पर.अ.म.मन. ी हरिबहादि पाल म.पर.अ.का.िानीपोखिी ३. पर.अ.म.मन. ी वरवश रविाि पोखरल पर.पर.का.अ.अ.तथा कायण ४. पर.मा.स.मन. ी सहकल थापा पर.पर.का.क.अ.वयिो ५. पर.ना.म.मन. ी परकाश अमधकािी पर.पर.का.म.म.मन.को सजचरवालय ६. पर.ना.म.मन. ी िामकपाल शाह पर.पर.का. साइरवि वयिो ७. पर.ब.उ. ी रदलीपकमाि चौधिी पर.पर.का.लाग औषध वयिो ८. पर.ब.उ. ी भीम ढकाल पर.पर.का.अ.अ. तथा कायण ९. पर.ब.उ. ी वकिर बजराचायण म.न.पर.पिीसि, लमलतपि १०. पर.ब.उ. ी रदपक थापा म.न.पर.अ. महाशाखा ११. पर.उ. ी अनिागकमाि रदवरवदी पर.पर.का मानरव बचमबखन १२. पर.ब.उ. ी अशोक मसह म.न.पर.पिीसि, काठमाडौ १३. पर.उ. ी गोवरवनद थपमलया म.न.पर. सरवोचच अदालत स.स.

महानयायामधरवकताको कायाणलयसगको छलफल कायणिम मममत : २०७७।१२।१७ गत। ि .स. नाम थि पद

ी िमश बडाल माननीय महानयायामधरवकता ी पदम परसाद पाणडय नायब महानयायामधरवकता

| 174

ी वरवशविाि कोइिाला नायब महानयायामधरवकता ी शयामकमाि भटटिाई नायब महानयायामधरवकता ी गोपाल परसाद रििाल सहनयायामधरवकता ी सिीरविाि िगमी सहनयायामधरवकता ी खमिाि जञरवाली सहनयायामधरवकता ी हरिपरसाद िोशी सहनयायामधरवकता ी सयणिाि दाहाल सहनयायामधरवकता ी शकि खतरी सहनयायामधरवकता ी गगापरसाद पौडल सहनयायामधरवकता ी शाजनत नयौपान जिलला नयायामधरवकता ी नरविाि पिािली जिलला नयायामधरवकता

उपतयकाजसथत बाि एसोमसएसनका पदामधकािीहरसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।१२।१८ गत।



१. अधयकष ी दरवकमाि मोकतान काभर जि.अ. बाि इकाई

२. सहसजचरव ी गीता मतजमसना भकतपि जि.अ. बाि इकाई ३. सहसजचरव ी िजिता थापा लमलतपि जि.अ. बाि इकाई ४. अमधरवकता ी सरवोधबाब मसलरवाल काठमाडौ जि.अ. बाि इकाई ५. सहसजचरव ी लकषमी सापकोटा जिममि काठमाडौ जिलला अदालत बाि इकाई ६. सजचरव ी दमनबहादि चनद काठमाडौ जिलला अदालत बाि इकाई ७. अधयकष ी िामचनर मसखडा उ.अ.पाटन बाि एसोमसएसन ८. सहसजचरव ी सिसरवती शाह उ.अ.पाटन बाि एसोमसएसन ९. सजचरव ी कषरपरसाद भणडािी उ.अ.पाटन बाि एसोमसएसन १०. अधयकष ी अिणन महिणन लमलतपि जिलला अदालत बाि इकाई ११. सजचरव ी पररदप काककी भकतपि जि.अ. बाि इकाई १२. सजचरव ी कषरपरसाद सरवदी लमलतपि जिलला अदालत बाि इकाई १३. सजचरव ी ऋवषिाम जिममि सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसन

मानरव अमधकािसमबि सिससथाका पदामधकािीहरसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।१२।१९ गत। छलफल सथान : सरवोचच अदालत।


१. अमधरवकता ी अननतिाि लईटल सरव धामनक कानन वयरवसायी मञ च

२. अमधरवकता ी वरवमला यादरव POS Nepal

३. ी शममणला पिािली Go Go Foundation

४. मयानिि ी सझा ष ठ INSEC NepaL ५. ी समन अमधकािी

| 175


६. मनदशक ी ओमपरकाश सन ठकिी Advocacy Forum

७. अमधरवकता ी अमनता नयौपान थपमलया LACC

८. अमधरवकता ी अिय शकि झा ILF/PDS-Nepal

९. रवरिष ठ अमधरवकता ी सवरवता भणडािी रविाल Transparency International

१०. अमधरवकता ी समबन ष ठ FWLD

११. अमधरवकता ी आयाण ष ठ Transparency International

नपाल कानन वयरवसायी परिषद सगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।१२।२० गत।



१. अधयकष, माननीय ी िमश रवडाल, महानयायामधरवकता नपाल कानन वयरवसायी परिषद २. उपाधयकष, रवरिष ठ अमधरवकता ी चणडश रवि ष ठ नपाल कानन वयरवसायी परिषद ३. सदसय, िजिसराि ी मनमणला पौडल सरवोचच अदालत ४. सदसय, ी वरवियमसह मसिापती डीन, ल फयाकलटी ५. सदसय, रवरिष ठ अमधरवकता डा.चनरकानत जञरवाली नपाल कानन वयरवसायी परिषद ६. सदसय, अमधरवकता ी िामबाब वरव.सी. नपाल कानन वयरवसायी परिषद ७. सदसय, ी भीमबहादि गरङ नपाल कानन वयरवसायी परिषद ८. सदसय-सजचरव, ी िामहरि काफल नपाल कानन वयरवसायी परिषद भच णअल १. ी परकाशबहादि पाणड सदिपजश चम परदश २. ी मकनदिाि अयाणल गणडकी परदश ३. ी शयामकमाि मम परदश न. २ ४. ी बाबिाम पाणड लजमबनी परदश ५. ी समनता सनदि चौधिी परदश न. १

परदशसतिीय छलफल कायणिममा उपजसथत हनहनहरको नामारवली परदश न. १ मा समपन न छलफल कायणिमहर

छलफल मममत : २०७७।०७।०३

छलफल सथान : उदयपि।

कानन वयरवसायीसग भएको छलफल कायणिम ि.स. नाम, थि क वफयत

१. रवरिष ठ अमधरवकता ी मोहनबहादि काककी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २. रवरिष ठ अमधरवकता ी सकिाम ष ठ उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई ३. सतदाि ी धनबहादि काककी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई ४. अधयकष ी शयामाननद चौधिी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई ५. अमधरवकता ी कषरबहादि बसनत उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई ६. अमधरवकता ी ईनरबहादि तामाङ उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई

| 176


७. अमधरवकता ी ब कणठनाथ दाहाल उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई ८. अमधरवकता ी कमलबहादि काककी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई ९. अमधरवकता ी मिािी खडका उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १०. अमधरवकता ी लकषमीकामिी चौधिी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई ११. अमधरवकता ी पषपिाि चौधिी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १२. अमधरवकता ी वहमाल खडका उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १३. अमधरवकता ी शोभनाथ ढगाना उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १४. अमधरवकता ी रदलबहादि बसनत उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १५. अमधरवकता ी वरवषरदरव चौधिी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १६. अमधरवकता ी मनिबहादि िाई उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १७. अमधरवकता ी जितनरदरव पाणडरव चौधिी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १८. अमधरवकता ी दीपक बसनत उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई १९. अमधरवकता ी कतबहादि िाई उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २०. अमभरवकता ी कदाि कटरवाल उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २१. अमभरवकता ी मोहन मनिौला उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २२. अमभरवकता ी रिना तामाङ उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २३. अमभरवकता ी गरशपरसाद दाहाल उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २४. अमभरवकता ी िािकमाि मतजमसना उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २५. अमभरवकता ी कमलकमाि काककी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २६. अमभरवकता ी ईनरनािायर ष ठ उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २७. अमभरवकता ी कषर खतरी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २८. अमभरवकता ी दगाणकषर पोखिल उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई २९. अमभरवकता ी नमस अमधकािी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई ३०. अमभरवकता ी बरमहदरव चौधिी उदयपि जिलला अदालत बाि इकाई

सथानीय पतरकाि, पामलका परमतमनमधसगको छलफल ि.स. नाम, थि क वफयत

१. माननीय सभासद ी अजमबका थापा परदश न.१ २. नगि परमख ी खगनर िाई चौ.नगिपामलका, उदयपि ३. परमख, ी रवलदरव चौधिी मतरयगा नगिपामलका ४. उपपरमख ी दरवी चौधिी मतरयगा नगिपामलका ५. अधयकष, ी भित खडका नपाल पतरकाि महासि ६. अधयकष, ी मबषर ओली उदयोग बाजरजय सि, मतरयगा ७. अधयकष, ी माया भणडािी मवहला मानरव िकषक सिाल ८. उपाधयकष, ी सानकमािी िाउत उदयपि गढी गाउपामलका ९. ी वरविमी चौधिी नपाल िनिाती महासि १०. ी भित खडका नागरिक समाि, उदयपि ११. ी सिना दनरवाि नागरिक समाि

| 177

१२. ी हरिकमाि िाई पतरकाि १३. रवडा अधयकष ी बसनतकमाि मगि रवलरवा न.पा.६ १४. अधयकष, ी रदमलप िसाईली दमलत अमधकाि सिाल, उदयपि १५. ी नरवीनबाब िाई पतरकाि १६. ी मस.एम.गिागाई ग .स.स., महासि, उदयपि १७. ी समन परियाि ग .स.स., महासि, उदयपि

माननीय नयायाधीश एरवम कमणचािीहरसग भएको छलफल कायणिम ि.स. नाम, थि क वफयत

१. माननीय नयायाधीश ी दीपक खनाल उदयपि जिलला अदालत २. माननीय नयायाधीश ी माधरवपरसाद सरवदी उदयपि जिलला अदालत ३. माननीय नयायाधीश ी उततम मसलरवाल उदयपि जिलला अदालत ४. सतदाि ी धनबहादि काककी उदयपि जिलला अदालत ५. तहमसलदाि ी िािकमाि आचायण उदयपि जिलला अदालत ६. सहनयायामधरवकता ी दरविाि कोइिाला जि.स.रव.का.उदयपि ७. नायब सबबा ी कमला मनिौला उदयपि जिलला अदालत ८. नायब सबबा ी जञाननरवरविम अमधकािी उदयपि जिलला अदालत ९. नायब सबबा ी रदपा ष ठ उदयपि जिलला अदालत १०. नायब सबबा ी नरवीन भटटिाई उदयपि जिलला अदालत ११. नायब सबबा ी नािायरबहादि थापा उदयपि जिलला अदालत १२. नायब सबबा ी परकाश दनरवाि उदयपि जिलला अदालत १३. नायब सबबा ी मजनदपमजर पोखिल उदयपि जिलला अदालत १४. नायब सबबा ी वरवराकमािी लखी उदयपि जिलला अदालत १५. नायब सबबा ी शानतकमाि बसनत उदयपि जिलला अदालत १६. नायब सबबा ी सागि पोखिल उदयपि जिलला अदालत १७. मडठठा ी कोवपला पोखिल उदयपि जिलला अदालत १८. मडठठा ी पररदप ष ठ उदयपि जिलला अदालत १९. मडठठा ी बास सापकोटा उदयपि जिलला अदालत २०. क.अ. ी समझना काककी उदयपि जिलला अदालत २१. मस.स.प. ी काजशनरपरसाद यादरव उदयपि जिलला अदालत २२. ी अमबिनािायर ष ठ उदयपि जिलला अदालत २३. ी िनशयाम आचायण जि.स.रव.का. उदयपि २४. का.स. ी उदयकमि खरवास उदयपि जिलला अदालत २५. का.स. ी िामपरसाद ठाकि उदयपि जिलला अदालत

| 178

खोटाङमा समपन न छलफल कायणिम

छलफल कायणिममा उपजसथत पदामधकािीहर छलफल मममत : २०७७।०७।०४

छलफल सथान : रदकतल।


१. माननीय नयायाधीश ी मातकापरसाद आचायण खोटाङ जिलला अदालत २. जिलला नयायामधरवकता ी िमश भटटिाई जि.स.रव.का. खोटाङ ३. रव तमनक रवकील ी दरविाि िाई थलङ खोटाङ जिलला अदालत ४. अमधरवकता ी कलपरसाद शमाण फयाल खोटाङ जिलला अदालतबाि इकाई ५. अमधरवकता ी नािायर ..... नपाल बाि इकाई, खोटाङ ६. अमधरवकता ी चनरबहादि खडका नपाल बाि इकाई, खोटाङ ७. नायब सबबाी पाणडरव जिममि खोटाङ जिलला अदालत

ओखलढिामा समपन न छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०७।०५

छलफल सथान : ओखलढिा।


१. माननीय नयायाधीश ी दलबहादि क.सी. ओखलढगा जिलला अदालत २. िजिसराि ी िामाननदपरसाद अमधकािी उ.अ.वरविाटनगि, अ.इ. ओखलढगा ३. ी मोहनकमाि ष ठ परमख, मसविचिर नगिपामलका, ओखलढगा ४. रवरिष ठ अमधरवकता ी हकण बहादि िाई अधयकष, उ.अ.रवाि इकाई ५. अमधरवकता ी टकबहादि िाई अधयकष, खोटाङ जिलला अदालतरवाि इकाई ६. शाखा अमधकत ी उिरव ढोडािी उ.अ.वरविाटनगि, अ.इ. ओखलढगा ७. सजचरव ी टकिाि मनिौला न.रवा.ए ८. ी मखबहादि खडका न.क.पा., जि.क.स.स. ९. अमधरवकता ी एकिाि खमतरवडा खोटाङ जिलला अदालतबाि ईकाई १०. ी बोधनािायर कटरवाल खोटाङ जिलला अदालतबाि ईकाई ११. ी हकण बहादि िाई उ.अ.बाि इकाऐ ओखलढगा १२. ी चनरबहादि काककी परमतमनमध, न.का. १३. नायब सबबा ी दरवनर िािभणडािी ओखलढगा जिलला अदालत १४. उपाधयकष ी परणकमाि ष ठ उ.रवा.सि १५. सदसय ी सानबाब खडका रवडा न.११ १६. ी मदनकषर सरवदी १७. ी िनककमाि ष ठ मस.न.पा. -११ १८. अधयकष, ी गायतरबहादि खतरी मस.न.पा. -१२ १९. ी बालकषर ष ठ मस.न.पा. -११ २०. ी यरवकमाि िाई मस.न.पा. -११ २१. ी तिबहादि सरवदी मस.न.पा. -११ २२. ी अजमबका ष ठ मस.न.पा. -१२

| 179


२३. ी ित नबहादि खतरी मस.न.पा. -११ २४. ी उततम क.सी. मस.न.पा. -११ २५. ी वरवनोद पोखिल ओखलढगा जिलला अदालत २६. क.अ. ी परमपरसाद बासतोला उ.अ.वरविाटनगि, अ.इ.ओखलढगा २७. तहमसलदाि ी लालबहादि काककी ओखलढगा जिलला अदालत २८. ी हमालकषी िाई न.का.जि. मवहला सि २९. ी काजनत िािभाणडािी समािसरवी, मस.न.पा. -११ ३०. लखापाल ी परषोततम सरवदी उ.अ.वरविाटनगि, अ.इ.ओखलढगा ३१. ी फमडनरबहादि खतरी समािसरवी, मस.न.पा. -११

सोलखमबमा समपन न छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०७।०६

छलफल सथान : सोलखमब।


१. माननीय नयायाधीश ी महनरिाि काफल सोलखमब जिलला अदालत २. तहमसलदाि ी वरवदि नपाल सोलखमब जिलला अदालत ३. अधयकष ी एकिाि बासतोला सोलखमब जि.अ.बाि इकाई ४. नायब सबबा ी शयाम सरवदी सोलखमब जिलला अदालत ५. नायब सबबा ी वकशोि लमसाल सोलखमब जिलला अदालत ६. स.जि.नया.रव. ी ीिाम खनाल जिलला सिकािी रवकील कायाणलय, सोलखमब ७. मडठठा ी वरवनोद अमधकािी सोलखमब जिलला अदालत

कमणचािीहरसग भएको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१६

छलफल सथान : उचच अदालत वरविाटनगि।


१. िजिसराि ी िीतनर थपमलया उचच अदालत वरविाटनगि

२. शाखा अमधकत ी अिवरवनद कमाि साह उचच अदालत वरविाटनगि

३. इिलास अमधकत ी मडललीपरसाद आचायण उचच अदालत वरविाटनगि

४. नायब सबबा ी समश जिममि उचच अदालत वरविाटनगि

५. सतदाि ी वरवषरपरसाद खमतरवडा िािसरव नयायाधीकिर वरविाटनगि ६. तहमसलदाि ी सनतोष पोखिल मोिङ जिलला अदालत ७. इिलास अमधकत ी इनरकमाि ष ठ उचच अदालत वरविाटनगि ८. सतदाि ी िािकमाि दाहाल मोिङ जिलला अदालत ९. शाखा अमधकत ी िािनरपरसाद धमला मोिङ जिलला अदालत १०. इिलास अमधकत ी समीकषा पोखिल मोिङ जिलला अदालत ११. शाखा अमधकत ी ममलस रवासकोटा उचच अदालत वरविाटनगि १२. उपिजिसराि ी मजरिाम पोखिल उचच अदालत वरविाटनगि

| 180


१३. नायब सबबा ी वरवषरपरसाद अमधकािी मोिङ जिलला अदालत १४. नायब सबबा ी लकषमी खमतरवडा अमधकािी मोिङ जिलला अदालत १५. इिलास अमधकत ी समीकषा पोखिल दाहाल मोिङ जिलला अदालत १६. नायब सबबा ी दशणनबाब काफल उचच अदालत वरविाटनगि १७. नायब सबबा ी समश जिममि उचच अदालत वरविाटनगि १८. नायब सबबा ी वरवनोद काककी मोिङ जिलला अदालत १९. नायब सबबा ी उपमा खनाल उचच अदालत वरविाटनगि २०. नायब सबबा ी समन शमाण खिल उचच अदालत वरविाटनगि २१. शाखा अमधकत ी वरवमनता महिणन उचच अदालत वरविाटनगि २२. सचना परवरवमध अमधकत ी सिोि उपरती उचच अदालत वरविाटनगि २३. नायब सबबा ी कमल ष ठ उचच अदालत वरविाटनगि २४. नायब सबबा ी दरवनर खतरी मोिङ जिलला अदालत २५. मडठठा ी दरवनरपरसाद साह मोिङ जिलला अदालत २६. इिलास अमधकत ी गोवरवनद काककी मोिङ जिलला अदालत २७. नायब सबबा ी िवरवनर भणडािी मोिङ जिलला अदालत २८. नायब सबबा ी वरवलरव चौलागाई मोिङ जिलला अदालत २९. नायब सबबा ी चनरमजर अमधकािी उचच अदालत वरविाटनगि ३०. नायब सबबा ी रपनबहादि िाई मोिङ जिलला अदालत ३१. शाखा अमधकत ी हरिपरसाद गिागाई उचच अदालत वरविाटनगि ३२. शाखा अमधकत ी ओमिाि सरवदी उचच अदालत वरविाटनगि ३३. नायब सबबा ी खगनर दाहाल उचच अदालत वरविाटनगि ३४. नायब सबबा ी वपतामबि आल उचच अदालत वरविाटनगि

पतरकाि एरवम नागरिक समािका परमतमनमधहरसगको छलफल कायणिम


१. उप-परमख ी इनदीिा काककी वरविाटनगि महानगिपामलका २. सरवाददाता ी मोहन माननधि NTV वरविाटनगि ३. कमणचािी ी शािदा थपमलया वरविाटनगि महानगिपामलका ४. कमणचािी ी कलपना खनाल वरविाटनगि महानगिपामलका ५. अधयकष ी बनध पोखिल पतरकाि महासि, मोिङ ६. ी महश परदश समाचाि वयिो ७. रिपोटणि ी गरश लमसाल नया पमतरका ८. अधयकष ी परकाश मनदडा मोिङ वयापाि सि ९. अधयकष ी वरविम लइटल प.म.पर.समममत १०. सरवाददाता ी सशीला पाठक काजनतपि वट.मभ. ११. महामनदशक ी चडामजर भटटिाई उदयोग सगठन, मोिङ १२. परमतमनमध ी शमभ पोखिल काजनतपि वट.मभ.

| 181


१३. कयामपस परमख ी मनका भणडािी मतर.वरव.नमसणङ कयामपस १४. वयापािी ी वरवियकमाि िाठी वरविाटनगि १५. सामाजिक कायणकताण ी भषपरसाद धमला वरविाटनगि १६. उपाधयकष ी िाकश मिारव उदयोग सगठन, मोिङ

१७. समपादक ी मोहन भणडािी उद िोष द मनक १८. समपादक ी यजञपरसाद शमाण मन सनदश डट.कम. १९. उपपरमख ी ढाका पिािली रवलरवािी नगिपामलका २०. उपाधयकष ी सिला िाई ममकलािङ गाउपामलका २१. वयिो परमख ी िवरवन भटटिाई अन नपरण पोष ट २२. अधयकष ी वरवषर शमाण एवरवमस नपाल २३. मन.अधयकष ी परवन सािदा मोिङ वयापाि सि २४. वयापािी ी कमलश अरवाल मोिङ वयापाि सि

सरवााहीसग भएको छलफल कायणिम


१. ी अनकमािी ग ता दरवानगि

२. ी समनतादरवी ग ता दरवानगि

३. ी िीरवछनािायर यादरव इनररवा -९ ४. ी मल कचढ ५. ी उिर चौधिी इटहिी -१८ ६. ी हरिलाल करवित ७. ी गीता ष ठ वरविाटनगि -४ ८. ी जशरविाम महतो जचतरवन ९. ी माधरव सापकोटा वरविाटनगि १०. ी मगरिनरपरसाद दहाल वरविाटनगि -३ ११. ी वरविलीकमाि मणडल िहदा -४ १२. ी रदगमबिपरसाद दास दहरवी -१२

बाि एसोमसएसनसग भएको छलफल कायणिम


१. अमधरवकता ी हमिाि पनत उचच अदालत बाि इकाई २. रवरिष ठ अमधरवकता ी सिशलाल ष ठ उचच अदालत बाि इकाई ३. अमधरवकता ी रपस कोइिाला मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई ४. अमधरवकता ी वपकम िाई मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई ५. अधयकष ी कवरवता बसनत मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई ६. अमधरवकता ी मडललीबहादि काककी मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई ७. अमधरवकता ी िाि ढकाल सनसिी जिलला अदालत बाइ इकाई ८. अमधरवकता ी मडललीिाम जिममि मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई

| 182


९. अमधरवकता ी दरवनर कोइिाला मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई १०. अमधरवकता ी शकिपरसाद पोखिल सनसिी जिलला अदालत बाइ इकाई ११. अमधरवकता ी मानबहादि रमदाली मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई १२. अमधरवकता ी पचनािायर मम सनसिी जिलला अदालत बाइ इकाई १३. अमधरवकता ी पनमकमाि ग ता मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई १४. अधयकष ी शािदापरसाद अमधकािी सनसिी जिलला अदालत बाइ इकाई १५. अमधरवकता ी बालकषर आचायण मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई १६. अमधरवकता ी हरिबहादि बिाल उचच अदालत बाि इकाई १७. अमधरवकता ी समनचनर काककी सनसिी जिलला अदालत बाइ इकाई १८. रवरिष ठ अमधरवकता ी माधरवपरसाद भटटिाई मोिङ बाि इकाई १९. अमधरवकता ी परमपरसाद पोखिल सनसिी (पाषणद) बाि इकाई २०. अमधरवकता ी उिरवचनर जिममि उचच अदालत बाि इकाई २१. अमधरवकता ी गरशिाि लइटल मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई २२. सजचरव ी नागश रविपरसाद मसह मोिङ जिलला अदालत बाइ इकाई २३. रवरिष ठ अमधरवकता ी िमश कोइिाला उचच अदालत बाि इकाई २४. अधयकष ी िामपरसाद भणडािी उचच अदालत बाि इकाई

माननीय नयायाधीश एरवम नयायामधरवकताहरसग भएको छलफल कायणिम


१. माननीय मखय नयायाधीश ी मतलपरसाद ष ठ उचच अदालत वरविाटनगि २. माननीय नयायाधीश ी सतयमोहन िोशी उचच अदालत वरविाटनगि ३. माननीय नयायाधीश ी कषरकमल अमधकािी उचच अदालत वरविाटनगि ४. माननीय नयायाधीश ी तिनािायर मसह िाई उचच अदालत वरविाटनगि ५. माननीय नयायाधीश ी ममलनकमाि िाई उचच अदालत वरविाटनगि ६. माननीय नयायाधीश ी मिािीबाब ष ठ उचच अदालत वरविाटनगि ७. माननीय नयायाधीश ी िािनपरसाद भटटिाई उचच अदालत वरविाटनगि ८. माननीय नयायाधीश ी िरका साह उचच अदालत वरविाटनगि ९. मा.नया. ी ित नबहादि रवागचनर िािसरव नयायाधीकिर वरविाटनगि १०. सहनयायामधरवकता ी जञानपरसाद भसाल उचच सिकािी रवकील कायाणलय, वरविाटनगि ११. उपनयायामधरवकता ी परषोततम खमतरवडा उचच सिकािी रवकील कायाणलय, वरविाटनगि १२. सहायक नयायामधरवकता ी िरवती सरवदी उचच सिकािी रवकील कायाणलय, वरविाटनगि १३. स.जि.नया.रव. ी तिबहादि मसिाली मगि जिलला सिकािी रवकील कायाणलय मोिङ १४. माननीय नयायाधीश ी कवपलमजर गौतम मोिङ जिलला अदालत १५. माननीय नयायाधीश ी तिबहादि खडका मोिङ जिलला अदालत १६. माननीय नयायाधीश ी ईश रवि पिािली मोिङ जिलला अदालत १७. माननीय नयायाधीश ी मनोि क.सी. मोिङ जिलला अदालत १८. माननीय नयायाधीश ी दगाण खडका मोिङ जिलला अदालत १९. माननीय नयायाधीश ी वकशोि जिममि मोिङ जिलला अदालत

| 183


२०. माननीय नयायाधीश ी मरदनीपरसाद पौडल मोिङ जिलला अदालत २१. माननीय नयायाधीश ी िोशनकमाि भटटिाई मोिङ जिलला अदालत २२. माननीय नयायाधीश ी जशजशििाि ढकाल मोिङ जिलला अदालत २३. माननीय नयायाधीश ी अिणनपरसाद कोइिाला सनसिी जिलला अदालत

२४. माननीय नयायाधीश ी परकाश ष ठ सनसिी जिलला अदालत

२५. माननीय नयायाधीश ी क लाशपरसाद सरवदी सनसिी जिलला अदालत

मसनधलीमा समपन न छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०८।१५

छलफल सथान : मसनधली जिलला अदालत।


१. मा.नया.ी सनतोष परसाद पिािली मसनधली जिलला अदालत

२. अमधरवकता ी िग बहादि िाई ३. अमधरवकता मोहन बहादि थापा ४. टक वरविम थापा ५. सतदाि ी भित दाहाल मसनधली जिलला अदालत

लजमबनी परदश

दाङ

माननीय नयायाधीशजयहर ि सिकािी रवकील

मममत: २०७७।०७।२३


१. माननीय मखय नयायाधीश ी िमश पोखिल उचच अदालत तलसीपि २. माननीय नयायाधीश ी ऋवषिाम दरवाडी उचच अदालत तलसीपि ३. माननीय नयायाधीश ी मिािीबाब ष ठ उचच अदालत तलसीपि ४. माननीय नयायाधीश ी वहमलाल बलबास दाङ दउखिी जिलला अदालत ५. माननीय नयायाधीश ी पनािाम खनाल दाङ दउखिी जिलला अदालत ६. माननीय नयायाधीश ी रितनर थापा दाङ दउखिी जिलला अदालत ७. माननीय नयायाधीश ी मडललीिाम अयाणल दाङ दउखिी जिलला अदालत

८. सहायक जिलला नयायामधरवकता ी ठकबहादि िारवत

जिलला सिकािी रवकील कायाणलय, तलसीपि

९. सहनयायामधरवकता ी िािनिाि जिममि उचच सिकािी रवकील कायाणलय, तलसीपि १०. जिलला नयायामधरवकता ी सजशल दरवकोटा जिलला सिकािी रवकील कायाणलय, दाङ

कमणचािीहर (दाङ)


१. सतदाि ी धनमसह मगिी दाङ दउखिी जिलला अदालत २. तहमसलदाि ी परमनािायर पिािली दाङ दउखिी जिलला अदालत ३. नायब सबबा ी कशरविाि खनाल दाङ दउखिी जिलला अदालत

| 184


४. नायब सबबा ी ओरवीिाम खडका दाङ दउखिी जिलला अदालत ५. नायब सबबा ी माधरवपरसाद अमधकािी दाङ दउखिी जिलला अदालत ६. नायब सबबा ी गादीिाम वरव.क. दाङ दउखिी जिलला अदालत ७. नायब सबबा ी जचतरबहादि डागी दाङ दउखिी जिलला अदालत ८. नायब सबबा ी पवरवतरा क.सी. दाङ दउखिी जिलला अदालत ९. सभकषक ी जशरवबहादि वरवष ट दाङ दउखिी जिलला अदालत १०. लखापाल ी मनमाननद रििाल दाङ दउखिी जिलला अदालत ११. मडठठा ी गरश खडका दाङ दउखिी जिलला अदालत १२. मडठठा ी टकलाल वरव.क. दाङ दउखिी जिलला अदालत १३. मडठठा ी रदरवाकि पोखरल दाङ दउखिी जिलला अदालत १४. मडठठा ी मधसदन गौतम दाङ दउखिी जिलला अदालत १५. क.अ. ी मगला डागी दाङ दउखिी जिलला अदालत

सरवााही (दाङ दउखिी जिलला अदालत)


१. ी सावरवतरा डागी २. ी डमबिबहादि रवली ३. ी भगरवती पन ४. ी लकषमी मगिी ५. ी सरिता पन ६. ी टीका डागी ७. ी सरदप सनाि ८. ी वरवनद ९. ी जचतरबहादि भणडािी १०. ी िामशकि यादरव ११. ी माया यादरव १२. ी कषरपरसाद भणडािी १३. ी िामबिर यादरव १४. ी िािबहादि यादरव १५. ी कदाि डागी

बाि एसोमसएसन, दाङ दउखिी जिलला अदालत


१. रवरिष ठ अमधरवकता ी भानभकत मधताल जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ २. रवरिष ठ अमधरवकता ी रदपककमाि िगमी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ ३. रवरिष ठ अमधरवकता ी िनशयाम थापा जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ ४. रवरिष ठ अमधरवकता ी िरवतीिमर भटटिाई जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ ५. रवरिष ठ अमधरवकता ी अनरर मगिी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ

| 185


६. अमधरवकता ी कमाििाि ष ठ जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ ७. अमधरवकता ी परमबहादि रवली जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ ८. अमधरवकता ी वकिरकमाि िगमी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ ९. अमधरवकता ी ऋवषिाि नयौपान जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १०. अमधरवकता ी मनमणल गौतम जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ ११. अमधरवकता ी सभिाि चौधिी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १२. अमधरवकता ी हरि रवलरवास जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १३. अमधरवकता ी ठाकिपरसाद मगिी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १४. अमधरवकता (अधयकष) ी जशरवपरसाद जिममि जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १५. अमधरवकता (सजचरव) ी सनियकमाि क.सी. जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १६. अमधरवकता ी परमबहादि चौधिी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १७. अमधरवकता ी ओमभकत डागी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १८. अमधरवकता ी ीधि आचायण जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ १९. अमधरवकता ी लमलतबहादि क.सी. जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ २०. अमधरवकता ी अिणन अमधकािी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ २१. अमधरवकता ी पररदपकमाि गौतम जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ २२. अमधरवकता ी िशमिाि मगिी जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ २३. अमधरवकता ी भपबहादि क.सी. जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ २४. अमधरवकता ी मोहनलाल रवली जिलला अदालत बाि इकाई, दाङ

नागरिक समाि ि पतरकािहर


१. ी हरिलाल वरवश रवकमाण नागरिक समाि २. ी माधरवपरसाद गौतम नागरिक समाि ३. अधयकष ी सवरवन वपरयासन पतरकाि महासि, दाङ ४. ी नािायरपरसाद ष ठ नागरिक समाि ५. ी लकषमी आचायण नागरिक समाि ६. ी ियनािायर पन इनसक ७. ी चनरिाि पनत नागरिक समाि ८. ी ीमर नयौपान नागरिक समाि

| 186

सरवााहीहर, उचच अदालत तलसीपि


१. ी बडीवरवशाल मम फलटिा नगिपामलका -६ २. ी िीता चौधिी गलिीय -१५ ३. ी िचना सरवदी िोिाही -१५ ४. ी िामचनर ओली रकम परवण ५. ी ननदबहादि पन िोलपा -७ ६. ी निश िती मगि िोिाही -१४

बाि इकाई, तलसीपि


१. रवरिष ठ अमधरवकता ी बामदरव शमाण उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि २. रवरिष ठ अमधरवकता ी मडललीिाि मधताल उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि ३. रवरिष ठ अमधरवकता ी पररदप मधताल उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि ४. ी परवरवर लमसाल उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि ५. ी वरवश रवमजर मधताल उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि ६. ी पषकिबहादि भणडािी उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि ७. ी समनल मधताल उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि ८. ी ीिाम चौधिी उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि ९. ी भागरवत िगमी उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि १०. ी भरवनश रवि शमाण उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि ११. ी परकाश िगमी उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि १२. ी वरवन ष ठ उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि १३. ी जचिञ िीरवी मतलरवयामी उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि १४. ी अररकमाि आचायण उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि १५. ी िामशिर चौधिी उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि १६. ी चिदरव आचायण उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि १७. ी मधसदन गौतम उचच अदालत बाि इकाई, तलसीपि

उचच अदालत तलसीपि, नागरिक समाि


१. ी सिशकमाि ष ठ पतरकाि, नयि २४ २. ी सजशल बसनत नागरिक समाि ३. ी ओपनर बसनत िमडयो परकमत एफ.एम.

उचच अदालत तलसीपि, कमणचािीहर


१. शाख अमधकत ी गोकरण रवली उचच अदालत तलसीपि २. शाखा अमधकत ी मनिनिनबाब पाणडय उचच अदालत तलसीपि ३. लखा अमधकत ी उदयिाम भणडािी उचच अदालत तलसीपि

| 187


४. शाखा अमधकत ी नतरबहादि करवि उचच अदालत तलसीपि ५. शाखा अमधकत ी बचच क लाश पौडल उचच अदालत तलसीपि ६. शाखा अमधकत ी भपाल भणडािी उचच अदालत तलसीपि ७. नायब सबबा ी अजमबका गौतम उचच अदालत तलसीपि ८. नायब सबबा ी कषरपरसाद पौडल उचच अदालत तलसीपि ९. नायब सबबा ी कशरवकमाि क.सी. उचच अदालत तलसीपि १०. नायब सबबा ी खड गबहादि िोक का उचच अदालत तलसीपि ११. नायब सबबा ी जखमकमाि दरवकोटा उचच अदालत तलसीपि १२. नायब सबबा ी नरवीन वरव.क. उचच अदालत तलसीपि १३. नायब सबबा ी योगनर खडका उचच अदालत तलसीपि १४. नायब सबबा ी िश मी पोखिल उचच अदालत तलसीपि १५. नायब सबबा ी शसबहादि पन उचच अदालत तलसीपि १६. नायब सबबा ी शानताकमािी रवली भणडािी उचच अदालत तलसीपि १७. नायब सबबा ी सीताकमािी भणडािी उचच अदालत तलसीपि १८. कमयटि अपिटि ी अममत चौधिी उचच अदालत तलसीपि १९. कमयटि अपिटि ी अिणन पोखरल उचच अदालत तलसीपि २०. कमयटि अपिटि ी आशना रवली उचच अदालत तलसीपि २१. कमयटि अपिटि ी सावरवतरा रवली उचच अदालत तलसीपि २२. पसतकालय सहायक ी लकषमी रवली उचच अदालत तलसीपि २३. लखापाल ी िनशयाम खनाल उचच अदालत तलसीपि २४. ि.ई.मस. ी यामपरसाद शमाण उचच अदालत तलसीपि २५. मडठठा ी भरवनश रवि आचायण उचच अदालत तलसीपि २६. तामलदाि ी मन ष ठ उचच अदालत तलसीपि

रपनदही जिलला अदालतका माननीय जिलला नयायाधीश एरवम सिकािी रवकीलहरसगको छलफल

मममत: २०७७।०७।२४


१. माननीय नयायाधीश ी कषरपरसाद पौडल रपनदही जिलला अदालत २. माननीय नयायाधीश ी कमलपरसाद जञरवाली रपनदही जिलला अदालत ३. माननीय नयायाधीश ी दीपक ढकाल रपनदही जिलला अदालत ४. जिलला नयायामधरवकता ी डममिपरसाद काफल रपनदही जिलला अदालत ५. माननीय नयायाधीश ी बलिाम लमसाल रपनदही जिलला अदालत ६. माननीय नयायाधीश ी मातकापरसाद मिासनी रपनदही जिलला अदालत ७. माननीय नयायाधीश ी धनमसह महिा रपनदही जिलला अदालत

| 188

सरवााहीहर (रपनदही जिलला अदालत)


१. ी भगरवती यादरव िामाम -८

२. ी रवजिहरददन खान सममिीमाई -७ ३. ी अहमरददन खान सममिीमाई -७ ४. ी रदपक अमधकािी मत.न.पा.-६ ५. ी बििगीपरसाद कमी कवपलरवसत नगिपामलका -२ ६. ी अवदल गफि वरविय नगिपामलका -४ ७. ी कइमनट वरविय नगिपामलका -४ ८. ी गलल नि वरविय नगिपामलका -४ ९. ी अवदल सइद वरविय नगिपामलका -४ १०. ी इिहारल गददी वरविय नगिपामलका -४ ११. ी दरविाि कमी कवपलरवसत नगिपामलका -२ १२. ी िइस नि वरविय नगिपामलका -४ १३. ी गमर नि वरविय नगिपामलका -४ १४. ी अरवसमद मसलमान यशोधिा गाउपामलका -२ १५. ी अवदल गफफाि यशोधिा गाउपामलका -२ १६. ी वकतारवललाह वरविय नगिपामलका -४ १७. ी सयणनाथ यादरव समिीमाई -४ १८. ी किममला अवहि समिीमाई -४

कमणचािीहर (रपनदही जिलला अदालत)


१. सतदाि ी नतरपरसाद भसाल रपनदही जिलला अदालत २. शाखा अमधकत ी िनशयाम गौतम रपनदही जिलला अदालत ३. तहमसलदाि ी कषरपरसाद पौडल रपनदही जिलला अदालत ४. शाखा अमधकत ी गगापरसाद अमधकािी रपनदही जिलला अदालत ५. नायब सबबा ी ठाकिपरसाद िगमी रपनदही जिलला अदालत ६. नायब सबबा ी आशमन ग ि रपनदही जिलला अदालत ७. मडठठा ी बाबिाम आचायण रपनदही जिलला अदालत ८. ी िामपरसाद पनथी रपनदही जिलला अदालत

रपनदही जिलला अदालत बाि एसोमसएसन, मसिाथणनगि


१. ी निमसह चौधिी २. ी मोहनकमाि दउिा कषतरी ३. ी जशरवपरसाद गौडल ४. ी िगतबहादि िायमाझी ५. ी धमणबहादि खडका

| 189


६. ी िाममजर भतल ७. ी चोलाबहादि काककी ८. ी जशरवहरि अमधकािी ९. ी रदमलपकमाि मजललक १०. ी शषमन यादरव ११. ी सयणिाि अमधकािी १२. ी वहिालाल धामी १३. ी परखयात बनिाड १४. ी गरमनमध लमसाल १५. ी तलसीिाम ढकाल १६. ी दरवीलाल पाणड १७. ी कमलादरवी रववटक १८. ी नरवणदा सरवदी १९. ी िीरवन पनथी २०. ी रवारविाम भटटिाई २१. ी िनशयाम भसाल २२. ी हरिशकि लाल दास २३. ी फजरनरिाि पोखिल २४. ी सयणिाि अमधकािी २५. ी जशरवहरि अमधकािी

कमणचािीहर, उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास।


१. िजिसराि ी अचयत कइकल उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास

२. शाखा अमधकत ी सरवरणपरसाद खनाल उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास ३. शाखा अमधकत ी कषरपरसाद भटटिाई उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास ४. शाखा अमधकत ी गोकरण लमसाल उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास ५. शाखा अमधकत ी सरिता अयाणल उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास ६. शाखा अमधकत ी कलारवती थापा उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास ७. शाखा अमधकत ी परमतभा खनाल उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास ८. शाखा अमधकत ी ममनिाि पनथी उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास ९. शाखा अमधकत ी मोहन िायमाझी उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास १०. शाखा अमधकत ी गोवरवनदपरसाद कोइिाला उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास ११. शाखा अमधकत ी रदनानाथ कोइिाला उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास १२. शाखा अमधकत ी िामपरसाद पोखरल उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास १३. नायब सबबा ी पनम जि.सी. उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास १४. ी दीपा पाणडय उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास

| 190

बाि एशोमसयसनका पदामधकािी एरवम सदसयहर (बटरवल इिलास)


१. रवरिष ठ अमधरवकता ी शामलकिाम बनिाड २. अमधरवकता ी गोकरण मसह थापा ३. अमधरवकता ी िनशयाम पनत बाि एसोमसएसन, बटरवल ४. अधयकष ी वरवनोद काककी बाि एसोमसएसन, पालपा ५. अमधरवकता (मन.अधयकष) ी खडाननदपरसाद भणडािी बाि एसोमसएसन, बटरवल ६. ी बिनरकमाि चौधिी बाि एसोमसएसन, कवपलरवसत ७. ी कमलिाि रवसयाल बाि एसोमसएसन, बटरवल ८. ी वहमलाल नयौपान बाि एसोमसएसन, बटरवल ९. ी गोवरवनदपरसाद मिामसनी बाि एसोमसएसन, बटरवल १०. ी िोगबहादि खतरी बाि एसोमसएसन, बटरवल ११. ी ममना पाणड पनथ बाि एसोमसएसन, बटरवल १२. ी जञान क.सी. बाि एसोमसएसन, बटरवल १३. ी ननदिाम भणडािी बाि एसोमसएसन, बटरवल १४. ी रवनबहादि पौड याल बाि एसोमसएसन, बटरवल १५. ी अिणन काककी बाि एसोमसएसन, भ िहरवा १६. ी मनिनिना पौडल बाि एसोमसएसन, बटरवल १७. ी कषरपरसाद पाणडय बाि एसोमसएसन, बटरवल १८. ी कषरपरसाद बसयाल बाि एसोमसएसन, बटरवल

सरवााहीहर ि.स. नाम, थि क वफयत

१. ी मीना ष ठ रपनदही जिलला अदालत

२. ी शाजनत ष ठ रपनदही जिलला अदालत ३. ी अमत िसाईली रपनदही जिलला अदालत ४. ी भगरवती चनद रपनदही जिलला अदालत ५. ी दगाण पौडल रपनदही जिलला अदालत ६. ी सिसरवती शमाण रपनदही जिलला अदालत ७. ी वरवना थापा रपनदही जिलला अदालत ८. ी महालकषमी चौधिी रपनदही जिलला अदालत ९. ी सवरवता नयौपान रपनदही जिलला अदालत १०. ी रिता गरङ रपनदही जिलला अदालत ११. ी मध पाणडय रपनदही जिलला अदालत १२. ी जयोती पाणड रपनदही जिलला अदालत १३. ी लोकनाथ बसयाल रपनदही जिलला अदालत १४. ी पलटन चौधिी थार रपनदही जिलला अदालत १५. ी मनमाय चौधिी रपनदही जिलला अदालत

| 191

माननीय नयायाधीश एरवम सिकािी रवकीलहरसगको छलफल

मममत : २०७७।०७।25 सथान : बटरवल।


१. मखय भई काम गन मा.नया. ी बाबिाम िगमी उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास

२. माननीय नयायाधीश ी नािायरपरसाद पोखिल उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास

३. माननीय नयायाधीश ी अचयतपरसाद भणडािी उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास

४. माननीय नयायाधीश ी बलभर बासतोला उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास

५. माननीय नयायाधीश ी हरिपरसाद पौडल उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास

६. माननीय नयायाधीश ी दशबहादि साककी उचच अदालत तलसीपि, बटरवल इिलास

७. सहनयायामधरवकता ी मोहन सागि बसयाल उचच सिकािी रवकील कायाणलय, बटरवल ८. सहायक नयायाधीरवकता ी नािायर आचायण उचच सिकािी रवकील कायाणलय, बटरवल ९. उपनयायामधरवकता ी शयामसनदि चौधिी उचच सिकािी रवकील कायाणलय, बटरवल

नागरिक समािका परमतमनमध


१. पतरकाि ी ओमपरसाद पगनी लजमबनी द मनक

२. पतरकाि ी खमिाि िगमी बि टमलमभिन, बटरवल ३. ी पनािाम पोखरल नयाय कषतर समनरवय समममत, बटरवल इिलास ४. ी महनरनािायर ष ठ लायनस कलरव, बटरवल ५. ी अिणन काककी पािदजशण सिोकाि समह, बटरवल

गणडकी परदशमा समपन न कायणिमहर

बागलङ

छलफल मममत : २०७७।०८।१७

छलफल सथान : उचच अदालत पोखिा, बागलङ इिलास बाि एसोमसएसन।


१. रवरिष ठ अमधरवकता ी हरिपरसाद शमाण

२. रवरिष ठ अमधरवकता ी पदमनाथ शमाण

३. रवरिष ठ अमधरवकता ी कषरपरसाद नयि

४. अमधरवकता ी कािीगाउल ष ठ

५. अमधरवकता ी भममशवि गौतम

६. अमधरवकता ी कशरविाि पिािली

७. अमधरवकता ी िािपरसाद गौतम

८. अमधरवकता ी बरीपरसाद पौडल

९. अमधरवकता ी िाम शमाण पौडल

१०. अमधरवकता ी िमशबहादि खडका

११. अमधरवकता ी अजखलनाथ शमाण

१२. अमधरवकता ी सरिता क.सी.

| 192


१३. अमधरवकता ी हरिपरसाद गौतम

१४. अमधरवकता ी िाधाकषर जञरवाली

१५. अमधरवकता ी वरवषरपरसाद शमाण

१६. अमधरवकता ी रदनानाथ शमाण

१७. अमधरवकता ी लकषमी बासकोटा

१८. अमधरवकता ी मनिनिनलालिाि भणडािी

१९. अमधरवकता ी हरिकषर सरवदी

२०. ी जचिजनिरवी शमाण

२१. ी मदनबहादि भणडािी

माननीय नयायाधीशहर एरवम अनसनधान अमधकािीहरसगको छलफल

छलफल मममत : २०७७।०८।१७

छलफल सथान : उचच अदालत पोखिा, बागलङ इिलास।


१. माननीय नयायाधीश ी मोहनबहादि काककी

२. माननीय नयायाधीश ी शामलाम कोइिाला

३. माननीय नयायाधीश ी मननरपरसाद अरवसथी

४. माननीय नयायाधीश ी सदशणनिाि पाणड

५. िजिसराि ी मोहन सरवदी बागलङ इिलास

६. पर.जिलला अदालत ी सिश नयौपान

७. सहायक परमख जिलला अमधकािी ी उपनर पौडल

८. पर.उ. ी लोकनर ष ठ

९. उ.अ.मन. ी दीपक उपरती

१०. स.पर.ना.उ. ी िमशकमाि गरङ

११. शाखा अमधकत ी िामचनर क.सी.

छलफल कायणिममा उपजसथत कमणचािी छलफल मममत : २०७७।०८।१७

सिकािी रवकील एरवम कमणचािीहरसगको छलफल


१. उपनयायमधरवकता ी गोपालपरसाद ढकाल उचच सिकािी रवकील कायाणलय २. सहायक नयायामधरवकता ी टकनाथ शमाण उचच सिकािी रवकील कायाणलय ३. नायब सबबा ी दगाणदरवी शमाण सरवदी उचच सिकािी रवकील कायाणलय ४. जिलला नयायामधरवकता ी लालपरसाद लाममछान उचच सिकािी रवकील कायाणलय ५. सहायक जिलला नयायामधरवकता ी िीरवनाथ सरवदी उचच सिकािी रवकील कायाणलय ६. िजिसराि ी मोहन सरवदी बागलङ इिलास

७. शाखा अमधकत ी िामचनर क.सी. बागलङ इिलास ८. नायब सबबा ी सोमबहादि िामिाली मगि जिलला सिकािी रवकील कायाणलय

| 193


९. टा.नायब सबबा ी धमणिाि शमाण जिलला सिकािी रवकील कायाणलय १०. स.क.अ. ी गरश शमाण जिलला सिकािी रवकील कायाणलय

सरवााहीहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१७

छलफल सथान : बागलङ जिलला अदालत।


१. ी मकश वरव.क. २. ी धनबहादि वरव.क. ३. ी थमबहादि िती ४. ी बमबहादि िती मगि ५. ी सिश िती मगि ६. ी जखम िती ७. ी जखमाननद कडल ८. ी चनरकाली ९. ी कषरपरसाद ग ि १०. ी होमबहादि िोका ११. ी जचतरिाि कटटल

कमणचािीहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१७

छलफल सथान : उचच अदालत पोखिा, बागलङ इिलास।


१. सतदाि ी सयणपरसाद भणडािी बागलङ जिलला अदालत

२. शाखा अमधकत ी दयािाम पोखिल बागलङ इिलास

३. शाखा अमधकत ी िामचनर क.सी. बागलङ इिलास

४. शाखा अमधकत ी पारवणती वहतान बागलङ इिलास

५. शाखा अमधकत ी जखलपरसाद बलाणकोटी मयागदी जिलला अदालत ६. शाखा अमधकत ी ननदपरसाद आचायण परवणत जिलला अदालत ७. शाखा अमधकत ी िगतबहादि भणडािी बागलङ जिलला अदालत ८. शाखा अमधकत ी गगाधि सापकोटा बागलङ जिलला अदालत ९. शाखा अमधकत ी भषिाि पौडल मयागदी जिलला अदालत १०. शाखा अमधकत ी शकि सापकोटा बागलङ इिलास ११. मस.ई. कषरबहादि खतरी बागलङ इिलास

१२. नायब सबबा ी समबहादि थापा मगि बागलङ इिलास

१३. नायब सबबा ी गगािाम गौतम बागलङ जिलला अदालत १४. नायब सबबा ी दानपरसाद शमाण बागलङ जिलला अदालत १५. नायब सबबा ी रिषीिाम रििाल बागलङ जिलला अदालत

| 194


१६. नायब सबबा ी धनिाि गौतम बागलङ इिलास १७. कमयटि अपिटि ी इनरकमािी काउचा बागलङ इिलास

१८. कमयटि अपिटि ी हकण बहादि थापा बागलङ इिलास

१९. ी बोमबहादि ीस बागलङ इिलास

२०. मडठठा ी सनधया पनत बागलङ जिलला अदालत

पतरकािहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१७

छलफल सथान : बागलङ।


१. ी सगम िती मगि

२. ी कोवपला कडल

३. ी जखमिाि गौतम िाजष रय समाचाि समममत

४. ी तािानाथ आचायण ढोिपाटन द मनक

५. ी परकाश बिाल काजनतपि द मनक

बागलङ इिलास अनतगणतका माननीय जिलला नयायाधीशहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१७

छलफल सथान : बागलङ।


१. माननीय नयायाधीश ी माधरवनरिाि िगमी मयागदी जिलला अदालत

२. माननीय नयायाधीश ी रवलिाम मतरपाठी परवणत जिलला अदालत

३. माननीय नयायाधीश ी बासदरव नयौपान बागलङ जिलला अदालत

कानन वयरवसायी तथा पदामधकािीहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१८

छलफल सथान : बागलङ जिलला अदालत बाि एसोमसएसन।


१. रवरिष ठ अमधरवकता ी कषरबहादि थापा

२. पासणद मकनदिाि अयाणल

३. अमधरवकता ी िनकबहादि बोहिा

४. अमधरवकता ी िगन नाथ ढकाल

५. अमधरवकता ी कमल पौडल

६. अमधरवकता ी सनतोषमरी लाममछान

७. अमधरवकता ी सिनर थापा मगि

८. अमधरवकता ी कलपना भणडािी

९. अमधरवकता ी यरविाि पिािली

१०. अमधरवकता ी बोधाि पौडल

११. अमधरवकता ी दगशिाि पनत

| 195


१२. अमधरवकता ी माधरवी पाणडय

१३. अमधरवकता ी मकती सापकोटा

१४. अमधरवकता ी ममनाकमािी िानाभाट

१५. अमधरवकता ी गीताकमािी लाममछान

१६. अमधरवकता ी लखनाथ सापकोटा

१७. अमधरवकता ी दयािाम गौतम

१८. अमधरवकता ी सकदरव गौतम

१९. अमधरवकता ी अिणन पौडल

२०. अमधरवकता ी कषरमाया भिल

२१. अमधरवकता ी िामपरसाद बढा

२२. अमधरवकता ी मबनका शमाण

२३. अमधरवकता ी यजञिाि अमधकािी

२४. अमधरवकता ी हमिाि बिाल

२५. अमधरवकता ी वरवषरपरसाद शमाण

२६. अमधरवकता ी अननतपरसाद कोइिाला

२७. अमधरवकता ी इश रवि जचलरवाल

२८. अमधरवकता ी इनरकमािी शमाण

२९. अमधरवकता ी जशरविाि रवागल

३०. अमधरवकता ी मतलकपरसाद कोइिाला

३१. अमधरवकता ी िामचनर मतरपाठी

३२. अमधरवकता ी रवदनाथ भणडािी

३३. अमधरवकता ी जशरव सनाि

पोखिा उचच अदालत पोखिाका माननीय नयायाधीशहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१८

छलफल सथान : उचच अदालत पोखिा।


१. माननीय नयायाधीश ी नािायरपरसाद ष ठ

२. माननीय नयायाधीश ी परमोदकमाि ष ठ रव दय

३. माननीय नयायाधीश ी िमशपरसाद िािभणडािी

४. माननीय नयायाधीश ी वरवनोदमोहन आचायण

५. माननीय नयायाधीश ी डालकमाि खडका

| 196

कमणचािीहरसगको छलफल (अदालत एरवम सिकािी रवकील कायाणलय) छलफल मममत : २०७७।०८।१८

छलफल सथान : पोखिा।


१. िजिसराि ी ीलाल पौडल

२. सह नयायामधरवकता डा. गोवरवनदचनर भटटिाई

३. सतदाि ी िामपरसाद पौडल

४. जिलला नयायामधरवकता ी ररपरसाद सरवदी

५. उपिजिसराि ी वरवश रवनाथ अयाणल

६. शाखा अमधकत ी िरवती आचायण

७. शाखा अमधकत ी खयामनािायर लाममछान

८. शाखा अमधकत ी िामबहादि थापा

९. शाखा अमधकत ी मतलक पौडल

१०. शाखा अमधकत ी मनलपरसाद पनर

११. इिलास अमधकत ी िामपरसाद नयौपान

१२. इिलास अमधकत ी हरिकषर मतममजलसना

१३. तहमसलदाि ी हरिश चनर गौतम

१४. स.पर.अ. ी सनतोष पौडल

१५. नायब सबबा ी वरवषरिाि मतममजलसना

१६. नायब सबबा ी असिा पोखरल

१७. नायब सबबा ी शकिनाथ खनाल

१८. नायब सबबा ी उमश पौडल

१९. नायब सबबा ी परकाशपरमी ग ि

२०. नायब सबबा ी वरवियलकषमी शमाण दरवकोटा

२१. नायब सबबा ी गीता ढकाल

२२. मडठठा कवरवता खनाल

जिलला नयायाधीशहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१८

छलफल सथान : कासकी।


१. माननीय नयायाधीश ी ीकषर भटटिाई

२. माननीय नयायाधीश ी तिनरपरसाद शमाण

३. माननीय नयायाधीश ी डणडपारी शमाण

४. माननीय नयायाधीश ी वरवषरपरसाद उपाधयाय

५. माननीय नयायाधीश ी नािायरपरसाद पौडल

६. माननीय नयायाधीश ी दरवपरसाद योगी

७. माननीय नयायाधीश ी आननदपरसाद ष ठ

८. सतदाि ी िामपरसाद पौडल

| 197


छलफल मममत : २०७७।०८।१८

छलफल सथान : कासकी जिलला अदालत।


१. ी वहिा तामाङ २. ी धनकमािी कषतरी ३. ी पनम तामाङ ४. ी नरवीन वरव.क. ५. ी अनि वरव.क. ६. ी मडलबहादि ममझाि ७. ी उमबहादि ममझाि ८. ी जशरवबहादि िानाभाट ९. ी नािान सनाि १०. ी नरवीन सनाि ११. ी इश रविीपरसाद अमधकािी १२. ी सोमनाथ अमधकािी १३. ी ननदपरसाद शमाण १४. ी जञाननरबहादि काककी

पतरकािहरसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१८



१. ी कमाण गरङ नागरिक समाि परमतमनधी २. ी कशरवशिर लाममछान अन नपरण पोष ट ३. ी भित कोइिाला समाधान द मनक ४. ी पणय पौडल पोखिापतर द मनक ५. ी लालपरसाद शमाण काजनतपि द मनक ६. ी दीपनर ष ठ अधयकष नपाल पतरकास महासि कासकी ७. ी पररदप पौडल िमडयो बािाही/इमि टमलमभिन

अधणनयावयक मनकायका पदामधकािी एरवम अनसनधान अमधकािीसगको छलफल छलफल मममत : २०७७।०८।१८



१. ी जञानपरसाद ढकाल परमख जिलला अमधकािी २. परहिी उपरिकषक ी िीरवनकमाि ष ठ जिलला परहिी कायाणलय

| 198

परदश न. २ मा समपन न छलफल कायणिम

िािवरविाि

पतरकाि एरवम नागरिक समािसग समपन न छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०८।१७

छलफल सथान : उचच अदालत िनकपि, िािवरविाि इिलास।


१. सरवाददाता ी मालाकमािी करण गोिखापतर द मनक, समपादक कलयार पोष ट द मनक २. समपादक ी ब दयनाथ झा आिको रवातारविर द मनक

३. रवरिष ठ पतरकाि ी जशरवहरिपरसाद भटटिाई नपाल समाचािपतर

४. पतरकाि ी सिीरव वरविम शाह िमडयो नपाल

५. ी धीिनरपरसाद साह गोिखापतर द मनक ६. कोषाधकष ी पणयपरसाद यादरव नागरिक समाि, स तिी ७. ी चनदनकमाि यादरव अमधकािकमी, सामाजिक कायणकताण ८. ी मनोिकमाि माझी िािधानी द मनक, सगिमाथा वट.मभ. ९. ी नरवीन ग ता ABC Television

कमणचािीहरसग भएको छलफल कायणिम ि.स. नाम, थि क वफयत

१. सतदाि ी कमाि मासक स तिी जिलला अदालत

२. इिलास अमधकत ी वरवदिबहादि सपोखिल उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ३. शाखा अमधकत ी वकशोि िाई उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ४. शाखा अमधकत ी िानकीिमर यादरव उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ५. शाखा अमधकत ी नरवीन कोइिाला उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ६. शाखा अमधकत ी भोलानाथ काफल उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ७. शाखा अमधकत ी िामचनर बस नत उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ८. शाखा अमधकत ी लकषमीपरसाद यादरव स तिी जिलला अदालत

९. शाखा अमधकत ी वरविाट ष ठ स तिी जिलला अदालत १०. शाखा अमधकत ी हरिशकि महतो उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ११. नायब सबबा ी अजमबकापरसाद सरवदी स तिी जिलला अदालत

१२. नायब सबबा ी जशरवशकि साह स तिी जिलला अदालत

१३. नायब सबबा ी कमलपरसाद पिािली स तिी जिलला अदालत

१४. नायब सबबा ी पिा करण स तिी जिलला अदालत १५. नायब सबबा ी रवरवलकमाि मसह स तिी जिलला अदालत १६. नायब सबबा ी शिरकमाि परियाि स तिी जिलला अदालत १७. नायब सबबा ी समधरवि िाई स तिी जिलला अदालत १८. लखापाल ी शमभ दाहाल स तिी जिलला अदालत

| 199

सरवााहीसगको छलफल कायणिम ि.स. नाम, थि क वफयत

१. ी भगरवतीपरसाद साह सरवााही २. ी भोगनरपरसाद साह सरवााही ३. ी िोशनकमाि साह सरवााही ४. ी सािनकमाि साह सरवााही ५. ी अममतकमाि साह सरवााही ६. ी िजितकमाि पासरवान सरवााही ७. ी अमभलाषा पनत सरवााही ८. ी शमभ सदा सरवााही ९. ी हरिदरव मणडल सरवााही

माननीय नयायाधीश एरवम सिकािी रवकीलहरसग समपन न छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०८।१७



१. माननीय नयायाधीश (मखय भई काम गन) ी मडललीिाि आचायण उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास

२. माननीय नयायाधीश ी बासदरव आचायण उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ३. माननीय नयायाधीश ी भानभकत शमाण नयौपान उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ४. माननीय नयायाधीश ी दीपनर अमधकािी उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास ५. सहनयायामधरवकता ी शमभ काककी उ.स.रव.का., िािवरविाि ६. माननीय नयायाधी ी परमश पोखरल स तिी जिलला अदालत ७. माननीय नयायाधी ी िािनरकमाि ष ठ स तिी जिलला अदालत ८. माननीय नयायाधी ी चनरमजर जञरवाली स तिी जिलला अदालत ९. माननीय नयायाधी ी सयणनाथ परकाश अमधकािी स तिी जिलला अदालत १०. माननीय नयायाधी ी नािायरपरसाद दाहाल स तिी जिलला अदालत ११. माननीय नयायाधी ी पणयपरसाद नयौपान स तिी जिलला अदालत १२. माननीय नयायाधी ी इश रविमजर ओझा स तिी जिलला अदालत १३. माननीय नयायाधी ी रिताकमािी बखरल स तिी जिलला अदालत १४. स.जि.नया.रव. ी मनमणल नपाल जि.स.रव.का. स तिी १५. माननीय नयायाधीश ी दवारिकामान िोशी उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास १६. माननीय नयायाधीश ी गीतापरसाद मतजमसना उ.अ.िनकपि, िािवरविाि इिलास १७. माननीय नयायाधीश ी परकाश खिल मसिाहा जिलला अदालत

१८. िजिसराि ी िामपरसाद भटटिाई उचच अदालत िनकपि, िािवरविाि इिलास

| 200

बाि एसोमसएसनहरसग समपन न छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०८।१७



१. रवरिष ठ अमधरवकता ी रवौधकषर भगत उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि २. रवरिष ठ अमधरवकता ी अमिबहादि पाणड उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि ३. रवरिष ठ अमधरवकता ी महनरकमाि चौधिी उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि ४. अमधरवकता ी समतशकमाि िाय उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि ५. रवरिष ठ अमधरवकता डा. दरवनािायर यादरव उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि ६. अमधरवकता ी सिनरपरसाद यादरव स तिी जिलला अदालत बाि ७. अमधरवकता ी हमनािायर चौधिी उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि ८. अमधरवकता ी भोगनरपरसाद यादरव उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि ९. अमधरवकता ी मधिनरकमाि यादरव उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि १०. अमधरवकता ी मगिनरपरसाद यादरव उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि ११. अमधरवकता ी िामपरसाद चौधिी स तिी जिलला अदालत बाि १२. अमधरवकता ी पणयपरसाद यादरव उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि १३. अमधरवकता ी वरवियकमाि यादरव उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि १४. अमधरवकता ी गििाि पाणड उ.अ.बाि इकाई िािवरविाि १५. अमधरवकता ी िािकमाि टि त उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि १६. अमधरवकता ी ििीता रििाल स तिी जिलला अदालत बाि १७. अमधरवकता ी दानो चौधिी उ.अ.बाि इकाई िािवरविाि १८. अमधरवकता ी मीनाकमािी दरव स तिी जिलला अदालत बाि १९. अमधरवकता ी सजितकमाि पोखिल उ.अ.बाि इकाई िािवरविाि २०. अमधरवकता ी वकिरकमािी शाह स तिी जिलला अदालत बाि २१. अमधरवकता ी कमलकमाि यादरव स तिी जिलला अदालत बाि २२. अमधरवकता डा. भोलापरसाद िाउत मोिङ जिलला अदालत बाि २३. रवरिष ठ अमधरवकता ी दरवनािायर यादरव उ.अ.बाि इकाई िािवरविाि २४. अमधरवकता ी निनरबहादि भटटिाई उ.अ.बाि इकाई िािवरविाि २५. रवरिष ठ अमधरवकता ी िामकषर गौतम उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि २६. अमधरवकता ी परलहादपरसाद जिममि उ.अ.बाि एसोमसएसन िािवरविाि २७. अमधरवकता ी डोमन साह स तिी जिलला अदालत बाि २८. अमधरवकता ी कपानािायर यादरव जि.रवा.स.परवण मधयम

| 201

िनकपि

माननीय नयायाधीश एरवम सिकािी रवकीलहरसग समपन न छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०८।१8

छलफल सथान : उचच अदालत िनकपि।


१. माननीय नयायाधीश डा. िमश रििाल महोततिी जिलला अदालत २. माननीय नयायाधीश ी ठाकिपरसाद खिल महोततिी जिलला अदालत ३. माननीय नयायाधीश ी िाजयलकषमी बजराचायण उचच अदालत िनकपि १. माननीय नयायाधीश ी हरिपरसाद रवगाल उचच अदालत िनकपि २. माननीय नयायाधीश ी कषरमिािी जशरवाकोटी धनषा जिलला अदालत ३. माननीय नयायाधीश ी बालकषर उपरती उचच अदालत िनकपि

४. माननीय नयायाधीश ी पषपिाि कोइिाला उचच अदालत िनकपि

५. माननीय नयायाधीश ी िमश ढकाल उचच अदालत िनकपि ६. माननीय नयायाधीश डा. ीपरकाश उपरती धनषा जिलला अदालत

७. माननीय नयायाधीश ी तीथणिाि क.सी. धनषा जिलला अदालत

८. माननीय नयायाधीश ी बरिश याकिल धनषा जिलला अदालत

९. माननीय नयायाधीश ी रबपरसाद सापकोटा धनषा जिलला अदालत

१०. माननीय नयायाधीश ी कशरवपरसाद जिममि धनषा जिलला अदालत

११. माननीय नयायाधीश ी ररविाि काककी धनषा जिलला अदालत

१२. माननीय नयायाधीश ी िोशन गििल महोततिी जिलला अदालत

१३. माननीय नयायाधीश ी तिनािायर पौडल धनषा जिलला अदालत

१४. उपनयायामधरवकता ी मकनद पौडल उ.स.रव.का.िनकपि १५. सहायक नयायामधरवकता ी उमग मनिौला उ.स.रव.का.िनकपि १६. सहायक नयायामधरवकता ी खडाननद गौतम उ.स.रव.का.िनकपि १७. स.जि.नया.रव. ी अननतिाि नयौपान जि.स.रव.का.धनषा १८. सहायक नयायामधरवकता ी िािन हमाल उ.स.रव.का.िनकपि १९. जिलला नयायामधरवकता ी सामलकिाम अयाणल जि.स.रव.का.धनषा २०. माननीय नयायाधीश ी धीिबहादि चनद उचच अदालत िनकपि २१. माननीय नयायाधीश ी उजिरवल शकल उचच अदालत िनकपि २२. माननीय नयायाधीश ी परभा बसनत उचच अदालत िनकपि २३. माननीय नयायाधीश ी लखनाथ जिममि उचच अदालत िनकपि २४. माननीय नयायाधीश ी िमश ढकाल उचच अदालत िनकपि

| 202

कमणचािीहरसगको छलफल कायणिम (िनकपि) ि.स. नाम, थि क वफयत

१. िजिसराि ी खड गिाि अमधकािी उचच अदालत िनकपि

२. शाखा अमधकत ी नतन झा उचच अदालत िनकपि

३. शाखा अमधकत ी कशरव कटरवाल उचच अदालत िनकपि

४. इिलास अमधकत ी वटकाधरवि काककी उचच अदालत िनकपि ५. इिलास अमधकत ी परमोदकमाि यादरव उचच अदालत िनकपि ६. तहमसलदाि ी धनिाि पोखिल धनषा जिलला अदालत ७. नायब सबबा ी अममतकमाि करण धनषा जिलला अदालत

८. इिलास अमधकत ी शममीकपि साह उचच अदालत िनकपि ९. नायब सबबा ी सकरणधरवि काककी धनषा जिलला अदालत

१०. नायब सबबा ी गगािाम यादरव धनषा जिलला अदालत ११. नायब सबबा ी सतोष डोटल झा धनषा जिलला अदालत १२. नायब सबबा ी कमलकमाि साह धनषा जिलला अदालत १३. नायब सबबा ी आतमािाम वरवश रवकमाण धनषा जिलला अदालत

१४. नायब सबबा ी वरवनोद महतो उचच अदालत िनकपि १५. नायब सबबा ी धमनर दास उचच अदालत िनकपि १६. नायब सबबा ी ररनािायर झा धनषा जिलला अदालत

१७. नायब सबबा ी मनोहिकमाि पौडल धनषा जिलला अदालत

१८. नायब सबबा ी खडाननद पौडल उचच अदालत िनकपि १९. उपिजिसराि ी िाि पिािली उचच अदालत िनकपि २०. नायब सबबा ी मनोिकमाि यादरव उचच अदालत िनकपि २१. शाखा अमधकत ी वरवधानचनर झा धनषा जिलला अदालत

नागरिक समाि एरवम पतरकािहरसगको छलफल कायणिमिः ि.स. नाम, थि क वफयत

१. ी मिली मनोहि मम नागरिक समाि, िनकपि

२. ी अिणनकमाि पौडल नागरिक समाि, िनकपि

३. ी मसयािाम दास नागरिक समाि, िनकपि

४. ी ियनत ठाकि डली एकसपरस ५. ी िािा झा दश सचाि ६. ी अरवधश कामत नपाल पतरकाि महासि ७. ी शमभपरसाद साह परमी िनकपिधाम

सरवाहीहरसगको छलफल कायणिमिः ि.स. नाम, थि क वफयत

१. ी मनतनरकमाि यादरव

२. ी नमसरव करवािी

३. ी नि मोहममद िाईम

| 203


४. ी सिनरपरसाद मसह िािपत

५. ी मोहममद हस न

६. ी रदनश साह

७. ी अजिम िाईन

८. ी कमला करवािी

कानन वयरवसायीहरसग समपन न छलफल कायणिम


१. अधयकष ी वकशोिी साह नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि २. उपाधयकष ी वरवमलकमाि मम नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि ३. परवण अधयकष ी चनरकमाि शमाण नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि ४. अमधरवकता ी िाधाकानत झा नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि ५. अमधरवकता ी उपस पजियाि नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि ६. अमधरवकता ी लमलतकमाि झा नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि ७. सजचरव ी नरवलवकशोि मणडल नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि ८. अमधरवकता ी परकाशकमाि जिममि नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि ९. पाषणद ी शयामकमाि मम नपाल बाि काउजनसल, िनकपि १०. अमधरवकता ी अवदल अिीि आलम नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि ११. अमधरवकता ी वरववपनकमाि झा नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि १२. रवरिष ठ अमधरवकता ी लकषमर मसह नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि १३. अमधरवकता ी दरवनर ठाकि मनिला नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि १४. अमधरवकता ी अचतम आचायण नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि १५. अमधरवकता ी मकशकमाि काककी नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि १६. अमधरवकता ी िामनक साह नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि १७. अमधरवकता ी िखाकमािी झा नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि १८. रवरिष ठ अमधरवकता ी वरवनोदकमाि शमाण नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि १९. अमधरवकता ी शयामवकशोि मजललक नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि २०. रवरिष ठ अमधरवकता ी नागनरलाभ करण नपाल बाि एसोजशएसन, िनकपि

रवीिगि

माननीय नयायाधीश एरवम सिकािी रवकीलसग भएको छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०८।१९ छलफल सथान : उचच अदालत िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि।


१. मखय भई कामगन मा.नया. ी शाििा सरवदी उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि २. माननीय नयायाधीश ी िमशकमाि पोखिल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ३. माननीय नयायाधीश ी कषरबहादि थापा उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि

| 204


४. माननीय नयायाधीश ी अनि उपरती ढकाल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ५. माननीय नयायाधीश ी वकिरकमािी ग ता उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ६. माननीय नयायाधीश ी रवीिबहादि डागी उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ७. माननीय नयायाधीश ी शानता सढाई सापकोटा उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ८. माननीय नयायाधीश ी साधिाम सापकोटा उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ९. माननीय नयायाधीश ी िमशिाि पोखिल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि १०. माननीय नयायाधीश ी शखिपरसाद पौडल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ११. माननीय नयायाधीश ी िनक पाणड उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि १२. माननीय नयायाधीश ी गरशपरसाद बिाल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि

१३. माननीय नयायाधीश ी महशपरसाद पडास नी उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि १४. माननीय नयायाधीश ी लखनाथ पौडल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि १५. जिलला नयायामधरवकता ी पदमबहादि काककी जिलला सिकािी रवकील कायाणलय पसाण १६. सहनयायामधरवकता ी कषरमोहन कोइिाला उचच सिकािी रवकील कायाणलय पसाण १७. माननीय नयायाधीश ी माधरवपरसाद म नाली पसाण जिलला अदालत १८. माननीय नयायाधीश ी िािशकमाि कटरवाल पसाण जिलला अदालत १९. माननीय नयायाधीश ी उिरवपरसाद गििल पसाण जिलला अदालत २०. माननीय नयायाधीश ी हरिकषर ष ठ पसाण जिलला अदालत २१. माननीय नयायाधीश ी िमशपरसाद जञरवाली पसाण जिलला अदालत २२. माननीय नयायाधीश ी नािायरपरसाद शमाण पसाण जिलला अदालत २३. माननीय नयायाधीश ी भोलानाथ ढकाल पसाण जिलला अदालत २४. माननीय नयायाधीश ी धमणिाि पौडल पसाण जिलला अदालत

नागरिक समािका परमतमनमध एरवम पतरकािसग समपन न छलफल कायणिम, रवीिगि


१. अधयकष ी शयाम बनिािा पतरकाि महासि

२. सरवाददाता ी भषर यादरव काजनतपि

३. सरवाददाता ी सिश वरवडािी अनलाइन खरवि

४. सरवाददाता ी आि क पटल परमतक द मनक

५. परकाशक/समपादक ी गयि यादरव नािायरी टड द मनक ६. अधयकष ी गोपाल कमडया रवीिगि उदयोग रवाजरजय सि, रवीिगि

७. सदसय ी मनोिकमाि दास नागरिक समाि

८. सदसय ी लालबाब पटल नागरिक समाि

९. सयोिक परा.डा.ी दीपक शाकय नागरिक समाि

| 205

कमणचािीहरसग समपन न छलफल कायणिम


१. िजिसराि ी ठमगनर कटटल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि २. इिलास अमधकत ी ियनािायर िाम उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ३. इिलास अमधकत ी दीपक मगिी उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ४. इिलास अमधकत ी मनलहिी ढगल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ५. इिलास अमधकत ी िमशपरसाद आचायण उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ६. शाखा अमधकत ी धनबहादि वरव.क. पसाण जिलला अदालत ७. शाखा अमधकत ी वरवनोद पोखिल पसाण जिलला अदालत ८. शाखा अमधकत ी लकषमीकानत झा उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि ९. कायाणलय सहयोगी ी बाशरवाब मतरवािी उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि १०. नायब सबबा ी अनपकमाि िाना पसाण जिलला अदालत ११. नायब सबबा ी आलोककमाि महतो उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि १२. नायब सबबा ी कषरननदन यादरव पसाण जिलला अदालत १३. नायब सबबा ी क आई मस गलान उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि १४. नायब सबबा ी परमोद साह अहिी पसाण जिलला अदालत १५. नायब सबबा ी भलनर िाम पसाण जिलला अदालत १६. नायब सबबा ी िािमजर पौडल उ.अ.िनकपि, असथायी इिलास रवीिगि १७. नायब सबबा ी िामबाब परसाद चौहान पसाण जिलला अदालत १८. नायब सबबा ी सियकमाि यादरव पसाण जिलला अदालत १९. नायब सबबा ी सीताकमािी रवली पसाण जिलला अदालत २०. नायब सबबा ी हारदणक खमतरवडा पसाण जिलला अदालत २१. मडठठा ी मडललीिाम आचायण पसाण जिलला अदालत २२. मडठठा ी रविमोहन परसाद पसाण जिलला अदालत

बाि एसोमसएसन एरवम कानन वयरवसायीसग समपन न छलफल कायणिम (रवीिगि) ि.स. नाम, थि क वफयत

१. रवरिष ठ अमधरवकता ी दरवनर मसह िािपत उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि २. अमधरवकता ी समधिकमाि करण उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि ३. सजचरव ी श लनरपरसाद चौिामसया उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि ४. अमधरवकता ी िामश रवि सढाई पसाण जिलला अदालत बाि इकाई ५. अमधरवकता ी ममताि अहमद पसाण जिलला अदालत बाि इकाई ६. अमधरवकता ी सिािल अनसािी उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि ७. सजचरव ी शयामसनदि परसाद दास पसाण जिलला अदालत बाि इकाई ८. रव तमनक कानन वयरवसायी ी लना आचायण उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि ९. अमधरवकता ी वरवनोदकमाि मजललक उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि १०. अमधरवकता ी रदनानाथ परसाद पसाण जिलला अदालत बाि इकाई ११. अमधरवकता ी वरवशाल चौधिी उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि १२. अमधरवकता ी अरवध वरवहािी परसाद मसनहा उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि

| 206


१३. अमधरवकता ी पन नालाल ग ता पसाण जिलला अदालत बाि इकाई १४. अमधरवकता ी वरवनय मसह उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि १५. अमधरवकता ी रदनानाथ चौिामसया उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि १६. अमधरवकता ी श लनरकमाि रवमाण उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि १७. अमधरवकता ी िािनाथ ठाकि पसाण जिलला अदालत बाि इकाई १८. अमधरवकता ी िामाजशषपरसाद यादरव पसाण जिलला अदालत बाि इकाई १९. अमधरवकता ी परमोद साह उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि २०. अमधरवकता ी परमकमाि साह पसाण जिलला अदालत बाि इकाई २१. अमधरवकता ी शामलाम परसाद उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि २२. अमधरवकता ी मो.अयरव खा उचच अदालत बाि एसोमसएसन, रवीिगि

जचतरवनमा समपन न छलफल कायणिम छलफल मममत : २०७७।०८।१९ छलफल सथान : जचतरवन जिलला अदालत।

सामवहक छलफल : ि.स. नाम, थि क वफयत

१. माननीय नयायाधीश ी हमनत िारवल जचतरवन जिलला अदालत

२. माननीय नयायाधीश ी कशरवपरसाद अमधकािी जचतरवन जिलला अदालत

३. माननीय नयायाधीश ी गायतरीपरसाद िगमी जचतरवन जिलला अदालत

४. माननीय नयायाधीश ी अरवनी म नाली भटटिाई जचतरवन जिलला अदालत

कानन वयरवसायी सथानिः द लख मममतिः २०७७।१०।१६ गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. खड गबहादि मसिापमत न.रवा.ए. द लख काननी २. सिनरकमाि अमधकािी न.रवा.ए. द लख काननी ३. टकबहादि क.सी. न.रवा.ए. द लख काननी ४. लमलतबहादि मलल न.रवा.ए. द लख काननी ५. सरवणिाि िोशी न.रवा.ए. द लख काननी ६. परमबहादि थापा न.रवा.ए. द लख काननी ७. लमलतबहादि थापा उपाधयकष, न.रवा.ए.द लख इकाई ८. माधरविाि अमधकािी अधयकष, न.रवा.ए.द लख इकाई ९. यामिाि थापा सदसय १०. दीिणिाि अमधकािी कोषाधयकष न.रवा.इ.द लख

| 207

अदालत कमणचािी सथानिः द लख मममतिः २०७७।१०।१६ गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. मा.जि.नया.ी दणडपारी लाममछान द लख जिलला अदालत २. सतदाि ी इनरबहादि काककी द लख जिलला अदालत ३. तहमसलदाि शकिपरसाद अमधकािी द लख जिलला अदालत ४. ना.स.हरिपरसाद उपाधयाय द लख जिलला अदालत ५. ना.स.पषपबहादि िोकाया द लख जिलला अदालत ६. मडठठा ममनिाम बढा द लख जिलला अदालत ७. मतलकपरसाद सरवदी (मडठठा) द लख जिलला अदालत ८. टीकािाम नयौपान द लख जिलला अदालत ९. इजनदिाकमािी रििाल द लख जिलला अदालत १०. पिा भणडािी द लख जिलला अदालत ११. ित नाकमािी मसह द लख जिलला अदालत

अनसनधान सथानिः द लख मममतिः २०७७।१०।१६ गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. िािश शाह जि.पर.का. द लख २. आननदबहादि चनद जि.पर.का. द लख ३. मनवरवि टमटा जि.पर.का. द लख

ससथा/नागरिक समाि/पतरकाि सथानिः द लख मममतिः २०७७।१०।१६ गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. मा.जि.नया.ी दणडपारी लाममछान द लख जिलला अदालत २. जि.रवाि अधयकष ी माधरव अमधकािी द लख ३. सतदाि इनरबहादि काककी द लख जिलला अदालत ४. अमि सनाि बाल मनोवरवजञ द लख जिलला अदालत ५. सरवणिाि िोशी ६. आननदबहादि चनद जि.पर.का. द लख ७. िािश शाह जि.पर.का. द लख ८. टीकािाम थापा ९. िमा ष ठ सामाजिक सरवा कनर १०. िाधा मलल सतो गिास बाल वरवकास सरवा ११. गीता बसयाल बाल मनोसामाजिक कायणकताण

| 208

१२. सवरवना वरव .क. मवहला सशजकतकिर मञ च द लख १३. पषकि थापा नपाल पतरकाि महासि अधयकष १४. भकतबहादि शाही िािधानी द मनक सरवाददाता

नागरिक समाि सथानिः सखत मममतिः २०७७।१०।१७ गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. लकषमर कडल सखत उदयोग रवाजरजय सि २. धनबहादि िारवत सखत उदयोग रवाजरजय सि ३. पीतामबि ढकाल नागरिक सिोकाि सि, सखत ४. रदलबहादि चौधिी इनसक परदश कायाणलय कायणिम अमधकत ५. जखमबहादि िगमी सनदि नपाल ससथा, सयोिक ६. िनशयाम क.सी. ग िसिकािी ससथा महासि, सखत अधयकष ७. मबनदलाल िगमी उपभोकता वहत सिकषर मञ च नपाल कोषाधयकष ८. ननदा ष ठ एकल मवहला समह

माननीय जिलला नयायाधीशजयहर सथानिः सखत मममतिः २०७७।१०।१९ गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. मा.जि.नया.डा.ी िािनरकमाि आचायण सखत जिलला अदालत २. मा.जि.नया.ी कलपरसाद पाणड सलयान जिलला अदालत ३. मा.जि.नया.ी रदलपरसाद सापकोटा सखत जिलला अदालत ४. मा.जि.नया.ी दणडपारी लाममछान द लख जिलला अदालत ५. मा.जि.नया.ी वरवदयािाि पौडल रकम जिलला अदालत ६. मा.जि.नया.ी यजञपरसाद आचायण िाििकोट जिलला अदालत

सथानिः सखत मममतिः २०७७।१०।२० गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. शा.अ.ित नपरसाद उपाधयाय उचच अदालत सखत २. ना.स.धमणिाि नयौपान उचच अदालत सखत ३. ना.स.ह पी आकिा सखत जिलला अदालत ४. ना.स.िाजिरव लाममछान सखत जिलला अदालत ५. ता.नवरवन चापागाई सखत जिलला अदालत ६. ता.मड.चनरपरसाद ढकाल सखत जिलला अदालत ७. ता.मड.ममनिाम खडका सखत जिलला अदालत ८. ना.स.कषरबहादि खडका सखत जिलला अदालत ९. ना.स.वटकािाम ढकाल सखत जिलला अदालत

| 209

१०. ना.स.भपनर बहादि खडका सखत जिलला अदालत ११. तहमसलदाि दामोदि पौडल सखत जिलला अदालत १२. इ.अ.उजिरवलदरव िारवल उचच अदालत सखत १३. इ.अ.खमिाि मतममलसना उचच अदालत सखत १४. कलबहादि बढा सखत जिलला अदालत १५. सतदाि यमपरसाद बासकोटा सखत जिलला अदालत १६. ना.स. निनर परसाद लमसाल सखत जिलला अदालत १७. इ.अ.मोमतपरसाद दरवकोटा उचच अदालत सखत १८. ना.स.वहिाकमािी पौडयाल उचच अदालत सखत

पतरकाि तथा सञ चाि सथानिः सखत मममतिः २०७७।१०।२० गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. आकाश तािा बयक समरवाददाता NTV/Radi o Nepal २. सरदप पिी पतरकाि महासि सखत ३. परकाश अमधकािी िासस परमतमनमध ४. जखमबहादि बढा सनगाभा टमलमभिन ५. िरवतीिमर उपाधयाय AP1 HD TV ६. िगतदल िनाला वरव .क. िनचासो द मनक, का.समपादक ७. लमलत बसल गोिखापतर द मनक ८. गरश वरवश नागरिक द मनक ९. जयोती कडरवाल काजनतपि द मनक १०. लकषमी भणडािी िासस/इ-कागि डटकम ११. वरवरवश कमाि सिरवाल TV Today HD कराणली सयोिक १२. नवरवन शाही समपादक दललखबि डटकम १३. िमश िारवल नया पमतरका द मनक १४. नवरवन सरवदी नपाली खबि डटकम १५. बसनतबहादि भणडािी हामरो नया नपाल द मनक १६. िमा क.सी. ए-रवान मममडया १७. शिबहादि थापा नपाल परस डटकम १८. भ िरवबहादि शाही िागिर/िातोपाटी १९. गोवरवनद खतरी कािोबाि िाजष रय द मनक

| 210

सखत जिलला अदालतका सरवााहीहर सथानिः सखत मममतिः २०७७।१०।२० गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. ी नरविाि बम लाग औषध २. कषर शाही लाग औषध ३. मतब रवतबहादि शाही लाग औषध ४. मीनाकमािी थापा मगि ढाका बनन पशा गछण ५. पषपा िशमी मगि समबनध वरवचछद ६. रवीिबहादि भणडािी छोिा बहािीको समबनध वरवचछद ७. दलबहादि माझी लनदन मददाको साकषी ८. तािादरवी थापा लनदन ९. िािकमािी गरङ लनदन १०. लकषमी गरङ लनदन ११. वरवन खतरी िनाको साथी १२. िना पन मगि समबनध वरवचछद १३. िममला चौधिी लनदन

कानन वयरवसायी सथानिः सखत मममतिः २०७७।१०।२० गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. रव.अ.भषरकमाि माननधि उचच अदालत रवाि, सखत २. रव.अ.परमधरवि शाही सखत जिलला अदालत रवाि एसोमसएसन ३. गीताकमािी कोइिाला सखत जिलला अदालत रवाि एसोमसएसन ४. थानी परसाद पौडयाल सखत जिलला अदालत रवाि एसोमसएसन ५. ररवकमाि ष ठ उचच अदालत रवाि सखत ६. डा.नरविाि गौतम रकम जिलला रवाि रकम ७. नािायरनाथ योगी उचच रवाि सखत ८. वहमालय िग शाही जिलला रवाि ९. रवीिनरकमाि थापा उचच रवाि सखत १०. मानबहादि मसिाली उचच रवाि सखत ११. िामबाब बी.सी. कानन वयरवसायी परिषद १२. नािायरपरसाद कडल उचच रवाि सखत १३. ननदबहादि भणडािी जिलला रवाि एशोमसयसन १४. दगाणपरसाद सापकोटा उचच अदालत रवाि एशोमसएसन सखत १५. शिबहादि खतरी जिलला अदालत रवाि सखत १६. उततमपरसाद आचायण उचच अदालत रवाि सखत

| 211

उचच अदालतका माननीय नयायाधीशजयहर सथानिः सखत मममतिः २०७७।१०।२० गत ि.स. नाम, थि क वफयत १. मा.म.नया.ी नहकल सरवदी उचच अदालत सखत २. मा.नया.ी िािनर सरवदी उचच अदालत सखत ३. मा.नया.ी िािश रवि मतरवािी उचच अदालत सखत ४. मा.नया.ी िािनर खिल उचच अदालत सखत

नयायाधीश, सिकािी रवकील, कमणचािी तथा बािसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।१८ सथान: उचच अदालत रदपायल ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी शषिाि जशरवाकोटी का.म.मखय नयायाधीश उचच अदालत रदपायल 2. ी मसतािाम मणडल माननीय नयायाधीश उचच अदालत रदपायल 3. ी मतलकिाम लमसाल सहनयामधरवकता उचच सिकािी रवकील कायाणलय,

रदपायल 4. ी इनरबहादि कठायत सतदाि अछाम जिलला अदालत 5. ी िरबहादि मसह अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 6. ी भपालिाि िोशी अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 7. ी गोवरवनद िोशी अधयकष/अमधरवकता डोटी जिलला अदालत बाि इकाई 8. ी शकिदीप मड अधयकष/अमधरवकता उचच अदालत रदपायल बाि इकाई 9. ी मभमबहादि क.सी. रव तमनक अमधरवकता उचच अदालत रदपायल 10. ी परयागदतत ि शी सहायक नयायामधरवकता उचच सिकािी रवकील कायाणलय,

रदपायल 11. ी परमबहादि मसह अमभरवकता उचच अदालत रदपायल बाि इकाई 12. ी िािनर लइटल शाखा अमधकत उचच अदालत रदपायल 13. ी परकाशबहादि मसह शाखा अमधकत उचच अदालत रदपायल 14. ी चतबहादि बोहिा शाखा अमधकत उचच अदालत रदपायल 15. ी ननदिाि उपाधयाय शाखा अमधकत उचच अदालत रदपायल 16. ी मगिीिाि भणडािी नायब सब बा उचच अदालत रदपायल 17. ी ियाननद भटट नायब सब बा उचच अदालत रदपायल 18. ी कषरिाि पाणडय नायब सब बा उचच अदालत रदपायल 19. ी अजसमताकमािी

उपाधयाय नायब सब बा उचच अदालत रदपायल

20. ी ियदरव परसाद भटट नायब सब बा उचच अदालत रदपायल 21. ी मनमणल चौधिी नायब सब बा उचच अदालत रदपायल 22. ी गोपाल क .सी. नायब सब बा उचच अदालत रदपायल 23. ी वरवस कमािी िोशी कमयटि अपिटि उचच अदालत रदपायल

| 212

ि.स. नाम, थि पद मनकाय 24. ी बमबता खतरी तामलदाि मडठठा उचच अदालत रदपायल 25. ी शकि मसह साउद िमनयि इलजकरमसयन उचच अदालत रदपायल

नयायाधीश, कमणचािी तथा अनय मनकायसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।१८ सथान: डोटी जिलला अदालत ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी वरवदिकमाि काफल माननीय जिलला नयायाधीश डोटी जिलला अदालत 2. ी मभमपरसाद भटटिाई परमख जिलला अमधकािी जिलला परशासन कायाणलय, डोटी 3. ी दानबहादि मलल परहिी उपिीकषक जिलला परहिी कायाणलय, डोटी 4. ी भपनर क.सी. सशसतर परहिी उपिीकषक सशसतर परहिी बल न.३६गर, डोटी,

जशलगढी 5. ी हरिश मबष ट परमख अनसनधान अमधकत िाजष रय अनसनधान जिलला कायाणलय,

डोटी 6. ी िािनर लइटल शाखा अमधकत उचच अदालत रदपायल 7. ी क लाश मसह साउद रव तमनक अमधरवकता डोटी जिलला अदालत 8. ी दामोदि िगमी शाखा अमधकत डोटी जिलला अदालत 9. ी सानमाया मलमरव परमख परशासकीय अमधकत बाल सधाि गह, डोटी

नयायाधीश, कमणचािी, बाि तथा अनय मनकायसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।१८ सथान: अछाम जिलला अदालत ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी नरवीन िोशी माननीय जिलला नयायाधीश अछाम जिलला अदालत 2. ी गोकरणपरसाद उपाधयाय परमख जिलला अमधकािी जिलला परशासन कायाणलय,

अछाम 3. ी इनरबहादि कठायत सतदाि अछाम जिलला अदालत 4. ी योगनर मसह थापा परहिी नायब उपिीकषक जिलला परहिी कायाणलय, अछाम 5. ी कषरपरसाद ढगाना अमधरवकता जिलला बाि इकाई, अछाम 6. ी गरशपरसाद ढिाना अमधरवकता जिलला बाि इकाई, अछाम 7. ी खडग बहादि खडका अमधरवकता जिलला बाि इकाई, अछाम 8. ी मातकापरसाद भणडािी अमधरवकता जिलला बाि इकाई, अछाम 9. ी िािनर लइटल शाखा अमधकत उचच अदालत रदपायल

| 213

सिकािी रवकील, बाि तथा कमणचािीहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।१९ सथान: ब तडी जिलला अदालत ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी िनक मसह बोहिा सतदाि डडलधिा जिलला अदालत 2. ी भानदरव िोशी जिलला नयायामधरवकता जिलला सिकािी रवकील कायाणलय, ब तडी 3. ी हरिदतत भटट अधयकष/अमधरवकता जिलला बाि इकाई डडलधिा 4. ी दरव मसह िारवल अमभरवकता जिलला बाि इकाई डडलधिा 5. ी लकषमीदतत पाणडय अमधरवकता जिलला बाि इकाई डडलधिा 6. ी करणदतत भटट अमधरवकता जिलला बाि इकाई डडलधिा 7. ी वहमलाल पौडल अमधरवकता जिलला बाि इकाई डडलधिा 8. ी वरवषरिाि पनत तहमसलदाि ब तडी जिलला अदालत 9. ी इश रविी पाणडय नायब सब बा ब तडी जिलला अदालत 10. ी मनलम चनद सभकषक ब तडी जिलला अदालत 11. ी दलबहादि गडाल मडठठा ब तडी जिलला अदालत 12. ी मनमणल चौधिी मडठठा ब तडी जिलला अदालत 13. ी धािाकमािी भणडािी तामलदाि मडठठा ब तडी जिलला अदालत 14. ी गगादतत िोशी तामलदाि मडठठा ब तडी जिलला अदालत 15. ी मानदरव बोगटी तामलदाि मडठठा ब तडी जिलला अदालत 16. ी उिरव मसह तामलदाि मडठठा ब तडी जिलला अदालत 17. ी लरवदरव पाणडय ह.स.चा. ब तडी जिलला अदालत 18. ी कशरविाि पजणडत कायाणलय सहयोगी ब तडी जिलला अदालत 19. ी वरवषरदतत बड कायाणलय सहयोगी ब तडी जिलला अदालत 20. ी पमाणननद पनत कायाणलय सहयोगी ब तडी जिलला अदालत 21. ी ममनिाि भटट कायाणलय सहयोगी ब तडी जिलला अदालत 22. ी कालिाम चौधिी कायाणलय सहयोगी ब तडी जिलला अदालत 23. ी इश रविी कमािी कायाणलय सहयोगी ब तडी जिलला अदालत 24. ी नािायर पाणडय कायाणलय सहयोगी ब तडी जिलला अदालत

नयायाधीश तथा कमणचािीहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२० सथान: उचच अदालत रदपायल, महनरनगि इिलास ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी तिबहादि काककी माननीय नयायाधीश उचच अदालत रदपायल,महनरनगि

इिलास 2. ी कषरलाल भटटिाई माननीय नयायाधीश उचच अदालत रदपायल,महनरनगि

इिलास 3. ी िाकशकमाि मनधी माननीय नयायाधीश उचच अदालत रदपायल,महनरनगि

इिलास

| 214

ि.स. नाम, थि पद मनकाय 4. ी भित लमसाल माननीय जिलला नयायाधीश कनचनपि जिलला अदालत 5. ी जशरवलाल पाणडय माननीय जिलला नयायाधीश कनचनपि जिलला अदालत 6. ी मवहमनमसह मबष ट तहमसलदाि शाखा अमधकत कनचनपि जिलला अदालत 7. कमािीलकषमी भटट सपरिरवकषक कनचनपि जिलला अदालत

सिकािी रवकील, बाि तथा अनसनधान अमधकािीहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२० ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी िामकमाि महतो परमख जिलला अमधकािी जिलला परशासन कायाणलय, कनचनपि 2. ी जचिजञ िरवी पिािली सहनयायामधरवकता उचच सिकािी रवकील कायाणलय,

कनचनपि 3. ी लकषमीनािायर दाहाल जिलला नयायामधरवकता जिलला सिकािी रवकील कायाणलय,

कनचनपि 4. ी उमापरसाद चतरवदी परहिी उपिीकषक जिलला परहिी कायाणलय, कनचनपि 5. ी उमशपरसाद मबष ट अमधरवकता/कजनरय

उपाधयकष नपाल बाि एशोमसयशन

6. ी उिरविाि भटट अमधरवकता/अधयकष उचच अदालत बाि इकाई 7. ी गिनरबहादि िारवल अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 8. ी पदमिाि भटट अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 9. ी परमबहादि चनद अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 10. ी कौशलया ओझा अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 11. ी पनम मसह (चनद) अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 12. ी दरविाि पनत अमधरवकता/अधयकष जिलला अदालत बाि इकाई 13. ी परकाश पाणडय अमधरवकता/पाषणद उचच अदालत बाि इकाई 14. ी भपनरबहादि मबष ट अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई

नयायाधीश, बाि एरवम सिकािी रवकीलहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२० सथान: डडलधिा जिलला अदालत ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी हरिपरसाद पगनी माननीय जिलला नयायाधीश डडलधिा जिलला अदालत 2. ी हरिपरसाद जिममि परमख जिलला अमधकािी जिलला परशासन कायाणलय, डडलधिा 3. ी महनर नपाल परहिी नायब उपिीकषक जिलला परहिी कायाणलय,डडलधिा 4. ी हरिहि मतममजलसना सहायक जिलला नयायामधरवकता जिलला सिकािी रवकील कायाणलय

डडलधिा 5. ी लालबहादि िाी अमधरवकता/अधयकष जिलला अदालत बाि इकाई 6. ी ओमपरकाश साउद अमधरवकता/सजचरव जिलला अदालत बाि इकाई 7. ी यरविाि िोशी अमधरवकता जिलला अदालत बाि इकाई

| 215

ि.स. नाम, थि पद मनकाय 8. ी हरिपरसाद भटट अमधरवकता जिलला अदालत बाि इकाई 9. ी वरवषरिाि भटट अमधरवकता जिलला अदालत बाि इकाई 10. ी पषपिाि िोशी अमधरवकता/क.पाषणद जिलला अदालत बाि इकाई 11. ी िोवहतबहादि दउरवा अमधरवकता जिलला अदालत बाि इकाई 12. ी निनर िोकाय अमधरवकता जिलला अदालत बाि इकाई 13. ी िाम शमाण सतदाि डडलधिा जिलला अदालत

बाि एसोमसएसनसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२१ सथान: क लाली ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी िमशदरव भटट रवरिष ठ अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 2. ी कषरदतत कलौनी रवरिष ठ अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 3. ी िािनरबहादि साउद रवरिष ठ अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 4. ी परयागदतत भटट अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 5. ी जशरवबहादि क.सी. अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 6. ी बीिबहादि िठािा अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 7. ी भितबहादि मसह अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 8. ी पषपमबिम शाही अमधरवकता उचच बाि रदपायल 9. ी इनरपरसाद लखक अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 10. ी खगनरिाि िोशी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 11. ी कषरिाि ि शी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 12. ी लोकबहादि चौधिी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 13. ी ठिबहादि मलल अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 14. ी दरविाि भटट अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 15. ी लहानपरसाद चौधिी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 16. ी पदमिाि शमाण अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 17. ी मसििाि ओझा अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 18. ी गिनरबहादि क.सी. अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 19. ी परमबहादि शाही अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 20. ी गमभि मसह ऐि अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 21. ी करण मसह महिा अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 22. ी गगािाम पाधयाय अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 23. ी मनलपरसाद मतरवािी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 24. ी यजञिाि भटट अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 25. डा.ी कदािचनर भटट अमधरवकता उचच अदालत पाटन 26. ी तिबहादि िारवल अमधरवकता उचच अदालत पाटन 27. ी तलािाम मगिी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई

| 216

ि.स. नाम, थि पद मनकाय 28. ी भोििाि भणडािी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 29. ी ओमपरकाश िोशी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 30. ी टकिाि भणडािी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 31. ी हरिपरसाद उपाधयाय अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 32. ी दरवीलाल चौधिी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 33. ी वकशोिकमाि चौधिी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई 34. ी उिरवबहादि कषतरी अमधरवकता क लाली जिलला बाि इकाई

कमणचािीहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२१ ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी िाइभान कनिडा सतदाि क लाली जिलला अदालत 2. ी िािनर िोशी तहमसलदाि क लाली जिलला अदालत 3. ी नािायरदतत ओझा शाखा अमधकत क लाली जिलला अदालत 4. ी नरविाि पाणडय शाखा अमधकत क लाली जिलला अदालत 5. ी अमनरर साउद शाखा अमधकत क लाली जिलला अदालत 6. ी नरविाि िोशी नायब सब बा क लाली जिलला अदालत 7. ी कलपरसाद िोशी नायब सब बा क लाली जिलला अदालत 8. ी भानभकत पाणडय नायब सब बा क लाली जिलला अदालत 9. ी िामशकि आचायण नायब सब बा क लाली जिलला अदालत 10. ी पषपिाि िोशी नायब सब बा क लाली जिलला अदालत 11. ी यजञिाि िोशी नायब सब बा क लाली जिलला अदालत 12. ी तलसी कमािी िोशी नायब सब बा क लाली जिलला अदालत 13. ी वरवषरबहादि खतरी नायब सब बा क लाली जिलला अदालत 14. ी रवनदना पौडल कमयटि अपिटि क लाली जिलला अदालत 15. ी रदपनर साउद आइ.वट.सपोटण पसणन क लाली जिलला अदालत 16. ी बीिनरबहादि थापा सभकषक क लाली जिलला अदालत 17. ी पषपिाि िोशी मडठठा क लाली जिलला अदालत 18. ी िामपरसाद बामती मडठठा क लाली जिलला अदालत 19. ी मडललीबहादि िारवल मडठठा क लाली जिलला अदालत 20. ी गरशमसह साउद मडठठा क लाली जिलला अदालत 21. ी रपबहादि धामी मडठठा क लाली जिलला अदालत 22. ी रदपक थापा मडठठा क लाली जिलला अदालत 23. ी वरवषरबहादि िोकाय मडठठा क लाली जिलला अदालत 24. ी करणबहादि मलल तामलदाि क लाली जिलला अदालत 25. ी धौली क.सी. कायाणलय सहयोगी क लाली जिलला अदालत 26. ी वहिालाल भटट कायाणलय सहयोगी क लाली जिलला अदालत 27. ी भकत साउद कायाणलय सहयोगी क लाली जिलला अदालत

| 217

ि.स. नाम, थि पद मनकाय 28. ी भागीिाम चौधिी कायाणलय सहयोगी क लाली जिलला अदालत 29. ी गोपालमसह महिा कायाणलय सहयोगी क लाली जिलला अदालत 30. ी महाना भटट कायाणलय सहयोगी क लाली जिलला अदालत

जिलला नयायाधीश एरवम अनय मनकायहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२१ ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी ियाननद पनर माननीय जिलला नयायाधीश क लाली जिलला अदालत 2. ी बाबकािी बामनया माननीय जिलला नयायाधीश क लाली जिलला अदालत 3. ी टकिाि िोशी माननीय जिलला नयायाधीश क लाली जिलला अदालत 4. ी खमिाि भटट माननीय जिलला नयायाधीश क लाली जिलला अदालत 5. ी यजञिाि बोहिा परमख जिलला अमधकािी जिलला परशासन कायाणलय, क लाली 6. ी उततमिाि सरवदी परहिी नायबमहामनिीकषक सिीय परदश परहिी कायाणलय,

स.प.क लाली 7. ी सजशला मम उपपरमख धनगढी उपमहानगिपामलका 8. ी अनपम शमशि

ि.ब.िा. बरिष ठ परहिी उपिीकषक जिलला परहिी कायाणलय, क लाली

सिकािी रवकीलहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२१ ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी िािनर मसह भणडािी जिलला नयायामधरवकता जिलला सिकािी रवकील कायाणलय,

क लाली 2. ी कवरविाि शमाण सहायक जिलला

नयायामधरवकता जिलला सिकािी रवकील कायाणलय, क लाली

3. ी नपिाि खडका सहायक जिलला नयायामधरवकता

जिलला सिकािी रवकील कायाणलय, क लाली

4. ी सबहादि परियाि सहायक जिलला नयायामधरवकता

जिलला सिकािी रवकील कायाणलय, क लाली

कमणचािीहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२२ सथान: बाक जिलला अदालत ि.स. नाम, थि पद मनकाय १. ी मतथणिाि भटट सतदाि उपसजचरव बाक जिलला अदालत २. ी गजमभि िानामगि तहमसलदाि शा .अ. बाक जिलला अदालत ३. ी गरश रििाल शाखा अमधकत बाक जिलला अदालत ४. ी नमाननद अमधकािी शाखा अमधकत बाक जिलला अदालत ५. ी मबिबहादि बोहिा शाखा अमधकत बाक जिलला अदालत

| 218

ि.स. नाम, थि पद मनकाय ६. ी बालािाम जिममि शाखा अमधकत बाक जिलला अदालत ७. ी नगनर चौलागाइ शाखा अमधकत बाक जिलला अदालत ८. ी लोकबहादि िारवल नायब सब बा बाक जिलला अदालत ९. ी चनरबहादि सनाि नायब सब बा बाक जिलला अदालत १०. ी अजिता भटटिाई नायब सब बा बाक जिलला अदालत ११. ी चनरबहादि चौधिी नायब सब बा बाक जिलला अदालत १२. ी जशरविाम आचायण नायब सब बा बाक जिलला अदालत १३. ी गीताकमािी खिाल नायब सब बा बाक जिलला अदालत १४. ी वरवमलकमाि लाममछान नायब सब बा बाक जिलला अदालत १५. ी सिला थापा नायब सब बा बाक जिलला अदालत १६. ी परण तािामी नायब सब बा बाक जिलला अदालत १७. ी गरशकममाि मम नायब सब बा बाक जिलला अदालत १८. ी मललाधि जिममि नायब सब बा बाक जिलला अदालत १९. ी गरशकममाि मम नायब सब बा बाक जिलला अदालत २०. ी सजिरवकमाि रवनणरवाल सभकषक बाक जिलला अदालत २१. ी ररविाि थापा सभकषक बाक जिलला अदालत २२. ी पारवणती भणडािी मडठठा बाक जिलला अदालत

माननीय नयायाधीशहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२२ ि.स. नाम, थि पद मनकाय १. ी खडाननद मतरवािी माननीय जिलला नयायाधीश बाक जिलला अदालत २. ी परणपरसाद बासतोला माननीय जिलला नयायाधीश बाक जिलला अदालत ३. ी शयामसनदि अमधकािी माननीय जिलला नयायाधीश बाक जिलला अदालत ४. ी धमनश रवि पौडल माननीय जिलला नयायाधीश बाक जिलला अदालत ५. ी दगाणबहादि भसाल माननीय जिलला नयायाधीश बाक जिलला अदालत ६. ी इश रविीपरसाद भणडािी माननीय जिलला नयायाधीश बाक जिलला अदालत ७. ी परलादकमाि योगी माननीय जिलला नयायाधीश बाक जिलला अदालत ८. ी मनकमािी जि.एम.मब.क. माननीय जिलला नयायाधीश बाक जिलला अदालत

कमणचािीहरसगको छलफल (उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास) कायणिम मममत: २०७७।१०।२२ ि.स. नाम, थि पद मनकाय १. ी हमिाि मतममजलसना शाखा अमधकत उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास २. ी बलबहादि मबष ट शाखा अमधकत उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास ३. ी सनतबहादि पौडल शाखा अमधकत उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास ४. ी मबकास वरविम मसह शाखा अमधकत उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास ५. ी अमि चनद शाखा अमधकत उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास

| 219

ि.स. नाम, थि पद मनकाय ६. ी िािािाम अमधकािी रव तमनक

अमधरवकता उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास

७. ी गगनबहादि मसह नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास ८. ी िनशयाम बसफोि नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास ९. ी हशबीि िोकाय नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास १०. ी िामपरसाद धमला नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास ११. ी लालबहादि िोकाय नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास १२. ी डमबिबहादि मबष ट नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास १३. ी एकिाि कोइिाला नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास १४. ी शयामबहादि शाही नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास १५. ी कमाि िाना नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास १६. ी वकिर मब .क. नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास १७. ी सपना पौडल नायब सब बा उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास १८. ी आकमत मलल कमयटि

अपिटि उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास

१९. ी सममतराकमािी खिल तामलदाि उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास २०. ी आधाि शमाण तामलदाि उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास २१. ी िमशिाम कषतरी ह .स.चा. उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास २२. ी हरिचनर खतरी कायाणलय

सहयोगी उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास

२३. ी शयामकमाि मम कायाणलय सहयोगी

उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास

२४. ी नमिाि भणडािी कायाणलय सहयोगी


२५. ी गयारदन बागरवान कायाणलय सहयोगी


२६. ी वरवदयािाम बढई कायाणलय सहयोगी


२७. ी सरवाशचनर धोरवी कायाणलय सहयोगी


माननीय नयायाधीशहरसगको छलफल (उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास) कायणिम मममत: २०७७।१०।२२ ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी ित नबहादि

बागचनद माननीय नयायाधीश उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास

2. ी कशरविाि िोशी माननीय नयायाधीश उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास 3. ी टकपरसाद ढिाना माननीय नयायाधीश उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास

| 220

ि.स. नाम, थि पद मनकाय 4. ी गोकरण डागी माननीय नयायाधीश उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास 5. ी ररविाि ननद माननीय नयायाधीश उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास 6. ी िािश काफल माननीय नयायाधीश उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास

बाि एसोमसएसनसगको छलफल (उचच अदालत तलसीपि, नपालगञ ि इिलास) कायणिम मममत: २०७७।१०।२२ ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी मगरिरविपरसाद अरवाल रवरिष ठ अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 2. ी भोलामसह हमाल रवरिष ठ अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 3. ी शयामपरसाद गौतम रवरिष ठ अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 4. ी इश रविीपरसाद जञरवाली अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 5. ी जचतरबहादि शाही अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 6. ी बीिबहादि खडका अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 7. ी वरवश रवजित मतरवािी अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 8. ी गरशमान क.सी. अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 9. ी परलादबहादि काककी अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 10. ी वरवकास आचायण अमधरवकता/अधयकष उचच अदालत बाि इकाई 11. ी ररवपरसाद बसयाल अमधरवकता उचच अदालत बाि इकाई 12. ी समनलकमाि ष ठ अमधरवकता/कजनरय

उपाधयकष नपाल बाि एशोजशयशन

13. ी िनकबहादि शाही अमधरवकता/अधयकष बाक जिलला बाि इकाई 14. ी गरशपरसाद थार अमधरवकता/सजचरव बाक जिलला बाि इकाई 15. ी वटकािग मसह अमधरवकता बाक जिलला बाि इकाई 16. ी मानबहादि मबष ट उपसजचरव सरवोचच अदालत 17. ी हमिाि शमाण शाखा अमधकत सरवोचच अदालत

सिकािी रवकील एरवम अनय मनकायहरसगको छलफल कायणिम मममत: २०७७।१०।२२ ि.स. नाम, थि पद मनकाय 1. ी दमन मसह मबष ट सहनयायामधरवकता उचच सिकािी रवकील कायाणलय,

नपालगञ ि 2. ी परकाशबहादि भणडािी उपनयायामधरवकता उचच सिकािी रवकील कायाणलय,

नपालगञ ि 3. ी रदिणिाि उपाधयाय सहायक परमख जिलला

अमधकािी जिलला परशासन कायाणलय, बाक

4. ी बासदरव शमाण जिलला नयायामधरवकता जिलला सिकािी रवकील कायाणलय, बाक 5. ी अशोककमाि बम सशसतर परहिी उपिीकषक सशसतर परहिी बल न.३० गर, बाक 6. ी ईश रविदतत िोशी सहायक नयायामधरवकता उचच सिकािी रवकील कायाणलय,

नपालगञ ि

| 221

ि.स. नाम, थि पद मनकाय 7. ी इश रविदरव मगिी परहिी मनिीकषक जिलला परहिी कायाणलय, बाक 8. ी भासकि मगिी परहिी नायब मनिीकषक जिलला परहिी कायाणलय, बाक 9. ी शयाम कमािी मगि परहिी सहायक मनिीकषक जिलला परहिी कायाणलय,बाक

| 222

अनसची -2

कायणयोिना

नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसङ गमत मनयनतररका लामग औलयाइएका सझारवहरमधय सरवोचच अदालतल कायाणनरवयन गनणपन सझारवहरको कायणयोिना

१. नीमतगत ि काननी सधाि

शीषणक कायण कायणसमपादन सचक

समयारवमध जिममरवािी

कषतरामधकाि पनिारवलोकन गन

कषतरामधकािसमबनधी रवतणमान काननी वयरवसथाबाट सरवोचच अदालतको कायणबोझ अतयामधक रववि भई नयाय समपादनमा वरवलमब हन गएकोल सब तहका अदालत, नयायाधीकिर तथा वरवजशजष टकत अदालतहरको कषतरामधकािसमबनधी काननी वयरवसथा पनिारवलोकन गिी अपरवादातमक अरवसथामा बाहक सब वकमसमका शर मददा हन कषतरामधकाि जिलला अदालतलाई परदान गन गिी काननमा सशोधन गन तथा उचच अदालतलाई पनिारवदकीय कषतरामधकाि अनतगणत अजनतम फ सला (Finality of Judgment) गन अमधकाि परदान गनणका लामग पहल गन।

सवरवधान तथा काननमा सशोधनका लामग पहल गन

२०७८/०७९

परण ब ठक/ परधान नयायाधीश/मखय िजिसराि

अनलाइन माफण त मददा दताण गन

अदालतमा यथासमभरव मछटो अनलाइन पिमतमाफण त मददा तथा रिट मनरवदन दताण गन, मददाका पकष एरवम कानन वयरवसायीलाई अनलाइन पिमतबाट मयाद तािख, सचना, िनाउ परदान गनलगायतका मददाको कािबाहीमा सचना परवरवमधको परयोगलाई वरवसताि गन।

मनरणय एरवम सफटरवयि

माफण त मददा दताण

२०७८/०७९

परण ब ठक/ परधान नयायाधीश/मखय िजिसराि

सरवोचच अदालतको पसी वयरवसथापन

सरवोचच अदालतमा हाल मददाको कायणबोझ बढकाल द मनक रपमा पसी चढन मददाको सखया अतयमधक हन गिको, अनतरिम आदश समबनधी छलफलका लामग पस भएका मनरवदन एरवम अनय पराथममकता परात मददा समत सनरवाइ हन नसकको समतका कािरबाट अदालतपरमतको िनआसथा एरवम वरवश रवसनीयतामा कमी आएकोल तयसको समबोधनको लामग द मनक रपमा सनरवाइ गनण समभरव हन मददा मातर पसीमा चढाई तयसता मददाको अमनरवायण रपमा सनरवाइ हन पिमतको वरवकास गन।

पसी तािख तथा तािख तोक न कायणमा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमत ि अमनयममततालाई मनयनतरर गनण परभारवकािी सयनतर मनमाणर गिी मनिनति अनगमन गन।

पसी सचीमा परिमािणन हन

मनिनति परधान नयायाधीश/ मखय िजिसराि/ िजिसराि/ मददा महाशाखा परमख

| 223

इिलास गठन ि पसी तोकन समबनधमा

इिलास गठन ि मददाको पसी तोकन वरवदयमान पिमतका कािर नयायपामलकामा वरवकमत, वरवसिमत, अमनयममतता ि भरषटाचाि बढको भन न वयापक रपमा गनासो आएकाल सोको समबोधन गनणका लामग जिलला अदालतमा एउट नयायाधीशलाई शरदजख अनतसमम मददा तोकन परराली ि सरवोचच तथा उचच अदालतमा इिलास गठन गन ि पसी तोकन समबनधमा भइिहको काननी वयरवसथामा सशोधन गिी सरवचामलत पसी सची परराली (Automated Cause List System) लाग गनणपन ि सरवचामलत पसी सची परराली लाग नहदासमम पािदशी ि वरवश रवसनीय ढिल गोलापरथा (िाफल परराली)दवािा पसी सची परकाशन गन।

ब ठक/ मनरणय/ पतराचाि

2078 ममसि दजख

परण ब ठक/ परधान नयायाधीश

औजचतय समात भएका रिट मनरवदनको वयरवसथापन

सरवोचच अदालतमा दताण भई वरवचािाधीन िहका रिट मनरवदनहर मधय औजचतय समात भइसकका मनरवदनहर पवहचान गिी एवककत रपमा पसी सची परकाशन गिी फरछयौट गन पररालीको वरवकास गन।

मनरणय 2078 भार दजख

परधान नयायाधीश/मखय िजिसराि/ मददा तथा रिट महाशाखा

अनतिपरभारवी मददाको शीघर फरछयौट

सरव धामनक इिलास तथा परण इिलासमा वरवचािाधीन मददाका कािर सरवोचच अदालत ि मातहत अदालतहरमा वरवचािाधीन मददाहरमा पिको असि पवहचान गिी तयसता मददाहरको अवरवलमब फरछयौट गन।

मनरणय 2078 भार दजख

परधान नयायाधीश/मखय िजिसराि

सरव धामनक इिलास समबनधी वयरवसथा

सरव धामनक इिलाससमबनधी वयरवसथाको हालसममको अभयासको परिपरकषयमा सरवोचच अदालत सरवयम ल सरव धामनक अदालतको रपमा काम गन रवा सरव धामनक अदालतको छटट वयरवसथा गन रवा सरव धामनक इिलासलाई यथारवत कायम गन भन नलगायतका वरवषयमा वरवसतत रपमा अधययन गन।

अधययन परमतरवदन

२०७८/0७९

परण ब ठक/ मखय िजिसराि

मयाद तामली मयाद तामली समयम समपन न गनण दहायबमोजिमका कायणहर गन: मयाद तामली परकया सचना परवरवमधको माधयमबाट

समत गिी रव जञामनक बनाउन, तोवकएको समयमा तोवकएको वरवमध ि परकयाबाट

मयाद तामल नगन कमणचािीलाई कानन बमोजिम जिममरवाि बनाउन तथा

मयाद तामली परकयाको महतरवका रवािमा सथानीय परमतमनमधहरलाई ससजचत गिाउन।

मनरणय/ माइनयट/ सफटरवयि वरवकास/

अनतिविया एरवम छलफल

2078 भार दजख

मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सतदाि

| 224

मममसल परमार जझकाउन

मददाको कायणवरवमधगत सिलता ि मददाको कामकािबाहीलाई मछटोछरितो बनाउन मददामा मममसल जझकाउन लगायतका कायण समबजनधत कानन वयरवसायीसग छलफल गिी िजिसराि रवा सतदािक तहबाट हनसकन गिी आरवशयक काननी वयरवसथा गन।

मनयमारवलीमा सशोधन/ ब ठक/ मनरणय/ पतराचाि

2078/079

परण ब ठक/मखय िजिसराि/ मददा महाशाखा परमख/

िजिसराि

तथा सतदाि

वटपोट परराली लाग गन

इिलासको समय वयरवसथापन ि फ सला लखनमा सहिताका लामग मददाको सनरवाइ हन अगामड न मददाको वटपोट अमनरवायण रपमा तयाि गिी समबजनधत अमधकािीदवािा परमाजरत गिाई मममसलसलगन गन वयरवसथा ममलाउन।

वटपोट तयाि हन

2078/079

मददा हन िजिसराि/ महाशाखा परमख/ िजिसराि/ सतदाि

फ सला कायाणनरवयनमा िोड रदनपन

अदालतबाट भएका फ सलाहरको परभारवकािी कायाणनरवयनको लामग समबि मनकाय रवा पदामधकािीहरलाई जिममरवाि बनाउन ि आरवमधक परमतरवदन परात गन।

फ सला कायाणनरवयन परभारवकािी हन।

मनिनति मखय िजिसराि/ फ सला कायाणनरवयन मनदशनालय

नयायाधीशहरको सामवहक आरवास समबनधमा

नयायाधीशहरको एकीकत आरवास वयरवसथाका लामग गरयोिना तिणमा गिी मनमाणरका लामग आरवशयक पहल गन।

मनरणय/ आरवास भरवन मनमाणर हन

मनिनति अदालत वयरवसथापन समममत/ मखय िजिसराि/ सतदाि

सञ चाि माधयम तथा सामाजिक सञ िाल वयरवसथापन

अदालतमा वरवचािाधीन मददा ि अदालतसग समबजनधत समाचाि परकाशन गदाण अपनाउनपन सरवदनशीलता ि तयसल पान परभारवसमतको मलयाङकन गिी समाचाि परकाशन गनण गिाउन मनयामक मनकायहरल आरवशयक भममका मनरवाणह गन।

नयावयक पतरकारितामा आरवि ि आरवि हन चाहन िनशजकतलाई नयायलय ि नयायसमपादनसग सलगन िनशजकतको सरवदनशीलताको वरवषयमा मनजश चत समयको तामलम समपन न गिि उकत कायणमा लगाउन वयरवसथा गन।

पतरकाि लगायत सब सिोकािरवालाहरसग

ब ठक/मनरणय/पतराचाि/

तामलम एरवम अनतिविया

2078/079 दजख मनिनति

मखय िजिसराि तथा िजिसराि एरवम सतदाि/ परस काउजनसल नपाल/ नपाल पतरकाि

| 225

अनतिविया गिी सरवोचच अदालतबाट िािी सञ चाि नीमत तथा सोसग समबजनधत सचनाहरको कायाणनरवयन गनतफण आरवशयक समनरवय गन।

महासि

मबचौमलयाको मनयनतरर गन

मबचौमलयाको गमतवरवमधलाई मनयनतरर गनणका लामग मददासग असमबजनधत वयजकतहरको अदालतमा पररवश मनषध गन ि नयावयक िनशजकतसगको पहचलाई मनयनतरर गनण परभारवकािी कदम चालन।

मबचौमलयाको रपमा पवहचान भएका वयजकतहरको गमतवरवमधहरको सकषम मनगिानी गन।

वरवदयमान काननबमोजिम कािबाहीको दायिामा आउनसकन वयजकत मबचौमलयाको भममकामा सलगन दजखएमा परभारवकािी रपमा काननी कािबाही गन गिाउन।

मबचौमलया मनयनतररका लामग अनसनधानसमबनधी वरवजञको सलगनतामा छटट सयनतर गठन गिी सकषम मनगिानी गन ि दोषीउपि कािबाहीका लामग समबजनधत मनकायमा मसफारिस गन।

मबचौमलयाको मनयनतररको कायणलाई थप परभारवकािी बनाउन मबचौमलया मनयनतररसमबनधी वरवसतत रपको छटट कानन ि कायणयोिना मनमाणर गिी कायाणनरवयन गन।

ब ठक/ मनरणय/ पतराचाि/ अनगमन एरवम मनगिानी हन/

सयनतर गठन हन/ छटट कानन मनमाणरका लामग पहल गन


परण ब ठक/ परधान नयायाधीश/ मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सतदाि/ बाि एसोमसएसन/ नपाल कानन वयसायी परिषद

समममतहरमा नयायाधीशको सलगनता समबनधमा

नयाय समपादनसग समबजनधत समममतहर बाहक अदालतका अनय समममतहरमा नयायाधीशहर सलगन नहन वयरवसथाका लामग मनयमारवलीमा आरवशयक परिमािणन गन।

मनयमारवली परिमािणन गन

2078/079

परण ब ठक

नयाय सरवा तथा सिकािी रवकीलसमबनधी छटट ऐनको वयरवसथा गनणपन

नपालको सवरवधानको धािा १५५ ि 161 अनसाि नयाय सरवाका कमणचािीहर ि सिकािी रवकील एरवम अनय कमणचािीहरको पारिममक, सवरवधा तथा सरवाका शतणसमबनधी छटट ऐन मनमाणरका लामग पहल गन।

पतराचाि/ अनय अनतिविया

२०७८/०७९

परण ब ठक/ नयाय सरवा आयोग/ मखय िजिसराि/ महानयायामधरवकताको कायाणलय

सिकािी साकषीको भतता समबनधमा

सिकािरवादी फौजदािी मददामा रवकपतरका लामग उपजसथत साकषीलाई सिकािी रवकील कायाणलयबाट बकपतर समपन न हनासाथ भतता उपलबध हन काननी वयरवसथा गनण पहल गन।

काननमा सशोधन तथा बिट वरवमनयोिन

2078/07९

मखय िजिसराि/ महानयायामधरवकताको कायाणलय

कमणचािीको वयरवसथापन समबनधमा

कमणचािीलाई कन पमन सथानमा एकपटकमा सामानयतया २ रवषणभनदा बढी निहन गिी सररवालाई मनयममत, पािदशी ि मापदणडमा आधारित बनाउन।

मनरणय मनिनति मखय िजिसराि/ िजिसराि

| 226

उििी एरवम गनासो वयरवसथापन

उििी पवटका सब को पहच ि सब ल दख न ठाउमा िाख न, उििी पवटका मनयममतरपमा खोलन ि उििी पवटकामा एरवम अनय माधयमबाट पिका उििीहरको अमभलजखकत गिी िाख न।

अदालतमा वरवमभन न माधयमबाट आएका गनासा एरवम उििीहरको परभारवकािी ढिबाट समबोधन गिी भएका मनरणयको िानकािी गनासोकताणलाई रदन सयनतर वरवकास गन।

गनासो समबोधन हन/ उििीको अमभलख हन

मनिनति मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सतदाि

किाि मनयजकतलाई वयरवजसथत गन

सहायकसतिका पदमा किािमा कमणचािी भनाण गदाण लोकसरवा आयोगबाट पमतण नहनिलसमम अतयारवशयक दजखएको पदमा मातर परमतसपधाणका आधािमा मनयजकत गन।

लोकसरवा आयोगमा माग आकमत फािाम नपठाई लामो समयसमम किािमा मनयजकत गन पदामधकािीलाई िरवाफदही बनाउन।

मनरणय/ किािमा हन मनयजकतहर िटन


२. सिचनागत सधाि



नयायाधीकिरहरको सिचना सधाि गन

नयायाधीकिर एरवम वरवजशजष टकत अदालतहरको परभारवकारिताका लामग सिचनागत सधाि गिी वयारवसावयक मनकायको रपमा सथावपत गनण पहल गन।

ब ठक/ मनरणय

2078/079


अनलाइन एरवम ब वकि पररालीमाफण त कािोबाि

सब अदालतहरमा अनलाइन एरवम ब वकि परराली माफण त शलक दसति मतनण बझाउन ममलन गिी आरवशयक परबनध गन।

छलफल/ मनरणय/ पतराचाि तथा बकको काउनटि अदालतमा सथापना

2078/079

मखय िजिसराि/

िजिसराि/

सतदाि

३. कायणगत सधाि



कायण रवातारविर समबनधमा

सब तहका अदालतहरको ससथागत सधाि ि परिरामखी कायण समपादनका लामग सिोकािरवालाहर बीच मनयममत रपमा अनतिविया एरवम छलफल गन।

मनयममत अनतिविया छलफल भई

मनिनति परधान नयायाधीश/मखय

| 227

कायण रवातारविरम सधाि

नयायाधीश/ मखय िजिसराि/ परमख नयायाधीश/ िजिसराि/ सतदाि

िरिी पिाउपिी ि मयाद थप समबनधमा

िरिी पिाउपिी समबनधी काननी वयरवसथाको ममण ि भारवना अनरप कायाणनरवयन गन।

मददाको अनसनधानका िममा पिाउपिीको अनममत रददा, अमभयकतलाई पिाउ गिी वहिासतमा िाखदा तथा मयाद थप गदाण अनसनधानको कायणमा परगमत भए नभएको रवसतमनठ आधािमा मातर मयाद थप हनसकन काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गन।

अमभलख िहन

मनिनति समबजनधत अदालत

सारवणिमनक सिोकािको मनरवदन दताण समबनधमा

सारवणिमनक सिोकािको वरवरवाद समारवश भएका रिट मनरवदनहर पवहलय मनरपर नभएका रवा सािभत रवा ताजतरवक अनति दजखन अरवसथामा बाहक सोही वरवषयमा अको रिट दताण गन कायणलाई मनरतसावहत गन।

दताण/ दिपीठ मनिनति इिलास/ मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सहिजिसराि

मनधाणरित समयमा इिलास बसन

मनयममत रपमा सरव धामनक इिलासको गठन एरवम मनधाणरित समयमा सब इिलास बसन समबनधी काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गन।

मनरणय मनिनति परधान नयायाधीश/ मखय नयायाधीश/ सब नयायाधीश

तािख वयरवसथापन समबनधमा

तािख तोकदा खािा समय अगामड ि खािा समय पछामडको समय मनधाणिर गिी तोकन। तोवकएको समयभनदा 1 िणटासमम कन पकष अनपजसथत िहमा उपजसथत पकषलाई तािख तोकन वयरवसथा गन।

तािख भिपाई

मनिनति िजिसराि/ सतदाि/ मददा फाटका फाटरवाला

बहस वयरवसथापन मनधाणरित समयमभतर बहस वयरवसथापन गनणका लामग बहसको समय सीमा मनधाणिर गन ि एकभनदा बढी कानन वयरवसायी िहको अरवसथामा Lead lawyer

समबनधी अरवधािराको परभारवकािी कायाणनरवयन गन।

मनधाणरित समयमा बहस समपन न

मनिनति समबजनधत इिलास/ बाि एसोमसएसन

बहसनोट पश गन पसी सथगन गनण नपाउन अरवसथामा उकत पसीको रदनभनदा अगारव रवा पसीको रदन कानन वयरवसायील बहसनोटको माधयमबाट परमतमनमधतरव गन ि पश गिको बहसनोटलाई अिीकाि गन पिमत वरवकास गन।

छलफल/ मनरणय

२०७८ भार दजख मनिनति

समबजनधत इिलास/ बाि एसोमसएसन

| 228

बकपतर समयमा ि नयायाधीशल न गिाउनपन

सब अदालतमा बयान एरवम बकपतर नयायाधीशको परतयकष सलगनता एरवम मनदशनमा तोवकएको समयमा गन गिाउन।

काननी वयरवसथाको कायाणनरवयन


समबजनधत इिलास

पसी सथगन समबनधमा

उचच ि जिलला अदालतमा फिक मददा वयरवसथापन पिमत (Differentiated Case Management System) लाग भएको सनदभणमा मागणसमह (Tracks) अनसाि फ सला गनणपन मनधाणरित अरवमधलाई असि पन गिी पसी सथगन नगन।

सरवोचच अदालतमा अामधकािपरा त मददा, अनतरिम आदश िािी भएका मददा, पिाना मददाहरको पसी सथगन नगन समबनधी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गन।

मनयमारवलीमा भएको वयरवसथाको कायाणनरवयन


समबजनधत इिलास/ बाि एरवम सिकािी रवकील

अदालतमा वरवदयतीय माधयमको परयोग

वरवदयतीय माधयमको परयोगलाई परोतसावहत गन ि मयाद थप लगायतका काम कािबाहीहरमा सचना परवरवमधको परयोगलाई वरवसताि गिी मभमडयो कनफिनस रवा कोटणरम टकनोलोिीको उपयोग गिी अदालतका कामकािबाहीलाई वरवदयतीय पिमतमा आरवि गदद ल िान।

सफटरवयि वरवकास, उपकिर िडान

मनिनति परण ब ठक/ मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सतदाि/ सिकािी रवकील/ बाि एसोमसएसन

अदालत पररवश वयरवसथापन

अदालतमा अनारवशयक वयजकतहरको पररवश मनषध गनण सब अदालतल मनयममत परयोगकताणको पवहचान एरवम पररवश पासको वयरवसथा गन तथा सरवााहीको परिचय खलन कागिातका आधािमा मातर अदालत पररवशको अनममत रदन।

परिचयपतर मनमाणर एरवम अमभलख

२०७८ भार दजख

मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सतदाि/ सिकािी रवकील/ बाि एसोमसएसन

मस.मस.वट.मभ. बाट काम कािरवाहीको मनगिानी

अदालत परिसिमा हनसकन वरवकमत, वरवसङ गमतलाई मनगिानी गिी आचिर वरवपरितका कायण गनलाई काननी कािबाही गनण मस.मस.वट.मभ. दवािा मनिनति मनगिानी गन कायणलाई अझ वरवसताि गिी दश भरिका अदालतहरलाई यस पिमतमा आरवि गन।

मस.मस.वट.मभ. िडान हन



मोबाइल सरवीच अफ समबनधमा

सचना परवरवमधको उपयोग गिी इिलास सञ चालन भएको बलामा मोबाइलमा समपकण गनण नममलन गिी अदालतहरमा िामिको वयरवसथा गन। सो वयरवसथा कायाणनरवयन नहदासमम मोबाइल सरवीच अफ गन

मनरणय तथा िामि िडान हन


परण ब ठक/ सब इिलास/ सचना

| 229

वयरवसथा ममलाउन। परवरवमध महाशाखा

टोकन पररालीमाफण त सरवा पररवाह गन

अदालतबाट समपादन हन परतयक कामको लामग समय सीमा मनधाणिर गिी टोकन पररालीमाफण त कायण समपादन गन।

टोकन परराली लाग गन मनरणय




सतदाि

सचना तथा सहायता ककषको परभारवकारिता बढाउन

सचना तथा सहायता ककषमा खवटन कमणचािी तामलम परात , दकष, न मतकरवान, अनशामसत, सरवदनशील हनपन ि सहायता ककष साधन ोत समपन न बनाउन पन तथा इनटनण गनण आउन काननका वरवदयाथीहरलाई सहायता ककषमा खवटन कमणचािीको साथमा िाखी उजललजखत कायणमा समत परिचालन गन।

मनरणय 2078/079



सतदाि

क द दणड िरिरवाना लागका वयजकतको एकीकत एरवम अधयारवमधक लगत िाख न

अदालतबाट क द दणड िरिरवाना लागका वयजकतहरको अदयारवमधक वरवरविर सवहतको लगत सफटरवयिमा परवरववषट गिी उकत लगतमा सिकािका अनय सरवा परदायक मनकायहरको समत पहच वरवसताि गिी तयसता वयजकतहरल अनय सिकािी सरवा उपयोग गनण आउदा समत क द दणड िरिरवाना असली गनणपन काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गन।

लगत अधयारवमधक हन

मनिनति फ सला कायाणनरवयन मनदशनाल/ जिलला अदालत/ तहमसलदाि

नजिि समबनधमा

ि. सरवोचच अदालतल मददा माममलाको िोहमा गिको वयाखया एरवम परमतपादन गिको काननी मसिानतलाई अमनरवायण रपमा पालना गन।

ङ. कानन वयरवसायील पश गिको नजिि मददामा आकवषणत नहन भएमा सोको कािर फ सलामा उललख गन।

च. समानसतिको इिलासबाट परमतपारदत मसिानतसग असहमत हन इिलासल असहमत हन कािरसवहत सोभनदा बढी नयायाधीश सलगन िहको इिलासमा पश गन काननी वयरवसथाको परभारवकािी कायाणनरवयन गन।

छ. सरवोचच अदालतबाट पवहल कायम भएको नजििलाई अमानय (Overruled) गदाण परषट भाषामा फ सलामा न उललख गन ि तयसता नजििलाई सफटरवयिमा िहको नपाल कानन पमतरकामा पमन सकतदवािा िनाउन वयरवसथा गन।

फ सला मनिनति समबजनधत इिलास/ समबजनधत महाशाखा

| 230

अदालतको अमभलख वयरवसथापन

अदालतमा िहका समपरण मददाका अमभलख मममसलको सकयान गिी सफटरवयिमा परवरववषट गिी रव जञामनक ढिबाट वयरवसथापन गन पिमतलाई परभारवकािी रपमा अगामड बढाउन।

मनरणय/ अमभलख मममसल सफटरवयिमा परवरववषट हन

मनिनति समबजनधत अदालत/



सतदाि मनिःशलक काननी सहायता समबनधी वयरवसथाको परभारवकारिता समबनधमा

अदालतबाट परदान गरिन ब तमनक कानन वयरवसायीको सरवा ि बाि एसोमसएसन तथा अनय ससथाबाट परदान गन गरिएको मनिःशलक काननी सहायता, परोबोनो सरवाहरका बािमा लजकषत रवगणका सरवााहीहरलाई पयाणत मातरामा िानकािी प‍ याउन।

सरवाको गरसतिीयता अमभरववि गनणको लामग ब तमनक कानन वयरवसायी मनयजकतमा पशागत दकषतालाई धयानमा िाखी परमतसपधाणको आधािमा परणकालीन रपमा मनयजकत गन मनयमारवलीको वयरवसथालाई परभारवकािी रपमा कायाणनरवयन गन।

मनयजकत मनरणय

मनिनति समबजनधत अदालत/ बाि एसोमसएसन

अदालत मनिीकषरको परभारवकारिता अमभरववि गन

सरवोचच अदालतबाट उचच अदालत ि उचच अदालतबाट जिलला अदालतमा हन मनिीकषरलाई परभारवकािी ि उददशयमलक बनाउन।

मनरणय/ माइनयट

2078/079

परधान नयायाधीश/ नयायाधीश

फ सला लख न समय छटयाउन

नयायाधीशलाई आरवशयकतानसाि हत ाको एकरदन फ सलाको परणपाठ तयािी गनण समय उपलबध गिाउन पिमत अरवलमबन गन।

हत ामा एकरदन इिलास नतोवकन

2078/079

परण ब ठक/

परधान नयायाधीश/ मखय नयायाधीश/ मखय िजिसराि/ सतदाि

धिौटी तथा िथा धिौटी तथा िथा िमानतलाई वयरवजसथत बनाउन बक िमानत मलन कायणलाई परभारवकािी रपमा अरवलमबन गन। बक िमानत िाख न नसक न अरवसथामा सामानयतया आफनो रवा परिरवािको सदसयको नाममा दताण सता कायम िहको िगगाको सथलगत अरवलोकन ि मलयाङकन गिी गिाई तयसतो िगगामातर िथाको रपमा सरवीकाि गन।

बक िमानी/ िथा िमानी

207८ भार दजख मनिनति


आमथणक तथा परशासमनक कायणसमपादन

सब तहका अदालतका नयायाधीशहरलाई आमथणक तथा कमणचािी परशासनबाट अलग िाख न।

ब ठक/ मनरणय/ परिपतर

मनिनति परण ब ठक/

परधान नयायाधीश/

| 231

मखय िजिसराि

बिट ि ोत साधनको वयरवसथापन

अदालतलाई परात बिट ि उपलबध ोत साधनको समजचत ढिबाट वयसथापन गिी खचण गन परराली पािदशी बनाउन।

खचण वरवरविर सारवणिमनक हन

मनिनति मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सतदाि/ लखापरमख

ग िसिकािी ससथासगको समबनध

सयकत िाषटरसिीय मनकाय रवा सोसिहका मनकाय रवा कन िाषटरबाट परात हन सहयोग बाहक अनय कन िावषटरय रवा अनतिाणवषटरय ग िसिकािी ससथाबाट नयायालय, महानयायामधरवकताको कायाणलय ि अनतगणतका कायाणलयहर, अनसनधानसमबनधी कायणमा सलगन कायाणलयहरल कन परकािको सहयोग सरवीकाि नगन।

मनरणय मनिनति परण ब ठक/ मखय िजिसराि/ महानयायामधरवकताको कायाणलय/ नपाल परहिी

सामाजिक सञ िालमा फ सला रवा आदश परकाशन समबनधमा

मददा माममलाको समबनधमा आफ सलगन आदश रवा फ सला सामाजिक सञ िालमा िाख न रवा सोसमबनधी वरवषय सयि गनण नहन।

परकाशन नहन

मनिनति समबजनधत नयायाधीश/ कानन वयरवसायी

४. रवातारविरीय सधाि



नयावयक बाहय सरवाद (Judicial

Outreach) कायणिम ि सथानीय तहको नयावयक समममतको मनिीकषर

सथानीय तहको नयावयक समममतको मनिीकषरका िममा िनपरमतमनमध तथा कमणचािीहरबाट हनसकन दरपयोग मनयनतरर गनण सथानीय तहको मनिीकषरमा िादा नयावयक बाहय सरवाद कायणिमसमत सञ चालन गन।

मनिीकषर तथा कायणिम

2078/079

समबजनधत नयायाधीश/िजिसराि/ सतदाि

सिोकािरवाला मनकायसगको समबनध ि सहकायण

नयाय समपादनको कायण नयायपामलकाको एकलो परयासल मातर समभरव नहन हनाल अनतिमनकायगत समनरवय अमभरववि गिी नयाय समपादनका िममा िहका बाधाहरलाई हटाई नयायमा पहच वरवसताि गनणका लामग समबजनधत बाि एसोमसएसन, पतरकाि,

नागरिक समाि, सथानीय मनकायका पदामधकािी एरवम अनय सिकािी ि ग िसिकािी मनकायसग मनयममत अनतिविया गन।

अनतिविया मनिनति परधान नयायाधीश/ मखय नयायाधीश/ मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सतदाि

| 232

सरवााहीम तरी वयरवहािका लामग तामलम

नयायपामलकामा कायणित कमणचािीलाई सरवााहीम तरी वयरवहाि एरवम सोका आधािभत पकषहरका समबनधमा समय समयमा परजशकषर परदान गिी सरवााहीम तरी वयरवहाि गनण उतपररित गन।

तामलम सञ चालन हन

मनिनति मखय िजिसराि/


सतदाि

अवयारवहारिक एरवम असपषट काननी वयरवसथामा सधाि

असपषट ि अवयारवहारिक काननका आधािमा नयाय समपादन गदाण नयायालयपरमतको िनआसथामा परमतकल असि पनणसकन हदा सोको सशोधन एरवम परिमािणनका लामग आरवशयक पहल गन।

काननमा िहका कमतपय सधािातमक वयरवसथाहरको कायाणनरवयन नहदा सधािातमक दणड पररालील बोकको उददशय पिाजित हन दजखदा तयसता काननी वयरवसथाहरको परभारवकािी कायाणनरवयनका लामग पहल गन।

कानन सशोधनको पहल हन/ मनरणय/ अनतिविया/ छलफल गन

२०७८/0७९


दबाब समहको भममका

िािन मतक दल, सिकािी तथा ग िसिकािी ससथाका पदामधकािी एरवम पतरकाि, नागरिक समािलगायतसग नयावयक कामको परकमत, नयायालयको सरवचछता एरवम सरवतनतरता समबनधमा समय समयमा अनतिविया एरवम छलफल गिी नयाय समपादनमा पनणसकन नकािातमक असिलाई मनरतसावहत गन।

छलफल, अनतिविया सञ चालन हन


अनय मनकायल कायाणनरवयन गनणपन सझारवहर कायाणनरवयनको पहल गन

यस अधययन परमतरवदनल अदालतबाहक अनय मनकायहरल कायाणनरवयन गनणपन भनी औलयाएका सझारवहरको कायाणनरवयनको लामग मनिनति परयास गन।

पतराचाि/ छलफल

मनिनति परधान नयायाधीश/ मखय नयायाधीश/ मखय िजिसराि/ िजिसराि/ सतदाि

| 233

सनदभण सामी

नपालको सवरवधान

नपाल अमधिाजयको सवरवधान, 2047

नयाय परशासन ऐन, 2073

नयाय परिषद ऐन, २०७३

मलकी अपिाध सवहता, २०७४

मलकी फौिदािी कायणवरवमध सवहता, २०७४

मलकी दरवानी सवहता, २०७४

मलकी दरवानी कायणवरवमध सवहता, २०७४

कसि (मनधाणिर तथा सिाय कायाणनरवयन) ऐन, 20७4

सरवोचच अदालत मनयमारवली, २०७४

उचच अदालत मनयमारवली, 2073

जिलला अदालत मनयमारवली, 2075

नयायपामलकाको चौथो पञ चरवषीय िरनीमतक योिना (2076/77-2081/82)

नयायपामलकामा वरवकमत वरवसङ गमत अधययन समममत परमतरवदन, 2072

वरवकमतवरवहीन नयायपामलकाको वरवकास अधययन परमतरवदन, 2066

नयायपामलकामा िनआसथा अमभरववि समममत, २०६४ सरवोचच अदालत बाि एसोमसएसन

नयायाधीशहरको तो िावषटरय सममलन समारिका, 2075

नयायपामलकाको सचना तथा सञ चाि नीमत, २०७६

कमणचािीहरको आचाि सवहता, 2075

कानन वयरवसायीको आचाि सवहता, २०५१ अदालतमा कायणित कमणचािीहरको आचािसवहता 2075

सचनाको हक समबनधी ऐन, २०६४

मानरव अमधकािको वरवश रववयापी िोषरापतर, १९४८ नागरिक तथा िािनीमतक अमधकाि समबनधी अनतिाणवषटरय अनबनध,१९६६ सवरवधान सभा नयाय परराली समबनधी समममत., अरवधािरा पतर सवहताको परािमभीक मसयौदा समबनधी परमतरवदन, २०६६ सवरवधान नयाय परराली समममतदवािा परसतत गरिएको परमतरवदन, सवरवधान सभा

नागरिक तथा िािनीमतक अमधकाि समबनधी अनतिाणवषटरय परमतजञापतर, १९६६

सरवोचच अदालतको रवावषणक परमतरवदन, २०७६/०७७

डा. आननदमोहन भटटिाई, या सिल, नयावयक आचाि ि नयायाधीशको आचाि सवहता एक अधययन, िावषटरय नयावयक परमतठान नपाल, २०७७

नयाय परिषद ि नयाय सरवा आयोगको रवावषणक परमतरवदन, २०७६/०७७

नपाल कानन वयरवसायी परिषद बलवटन, रवषण २३, पराणङक २२, साउन २०७७

भीमसन पोखिल वरवरदध नपाल सिकाि, न.का.प. २०७० अक १, मन.न. ८९४०

Amélie Arvidsson, Emelie Folkesson; Corruption in the Judiciary: Balancing Accountability and

Judicial Independence, Örebro University Department of Law, Psychology and Social Work Legal

Science Programme with International Approach Spring, 2010 Basic Principles on the Independence of the Judiciary, 1985 Gwyon W.B., The Meaning of Separation of Power, 1965 Fiber Herman, Theory and Practice of Modern Government, 1977 Hilaire Barnett, Constitutional and Administrative Law Cavendish Publication, New Delhi, 2000. Werner H. Erhardand Michael C. Jensen https:// beingaleader.net/ instructors/ Werner -erhard

| 234

UN Economic and Social Council (ECOSOC), UN Economic and Social Council Resolution 2006/23: Strengthening Basic Principles of Judicial Conduct, 27 July 2006, E/RES/2006/23, available at: https://www.refworld.org/docid/46c455ab0.html

UN Economic and Social Council (ECOSOC), UN Economic and Social Council Resolution 2006/23: Strengthening Basic Principles of Judicial Conduct, 27 July 2006, E/RES/2006/23, available at: https://www.refworld.org/docid/46c455ab0.html

Resource Guide on Strengthening Judicial Integrity and Capacity, UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME Vienna, United Nations New York, 2011

Resource Guide on Strengthening Judicial Integrity and Capacity, UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME Vienna, United Nations New York, 2011

Measures to promote integrity and combat corruption within the judiciary: address to the delegation from Kenya, The Hon Justice RG Atkinson AO, Supreme Court of Queensland, Australia

Measures to promote integrity and combat corruption within the judiciary: address to the delegation from Kenya, The Hon Justice RG Atkinson AO, Supreme Court of Queensland, Australia

Istanbul Declaration on Transparency in the Judicial Process, https://www.icj.org/wp-content/uploads/2015/03/I--stanbul-Declaration.pdf

https://ekantipur.com/ampnews/2017-01-25/20170125073129.html https://nayapatrikadaily.com/news-details/10644/2019-04-07 https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index/country/2020/Nepal/



https://ekantipur.com/ampnews/2017-01-25/20170125073129.html

https://nayapatrikadaily.com/news-details/10644/2019-04-07

https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index/country/2020/Nepal/

;jf{]Rr cbfnt sf7df8f}+ g]kfn

Documents

Transcript of ;jf{]Rr cbfnt sf7df8f}+ g]kfn