Językoznawstwo …...
Transcript of Językoznawstwo …...
![Page 1: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/1.jpg)
Prof. Nicole NauUAM, IJ 2015/2016
Językoznawstwo i nauka o informacji, III rok
Językoznawstwo … porównawcze
Drugie i trzecie zajęcie13.10. + 20.10.2015
![Page 2: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/2.jpg)
Różne klasyfikacje języków� Klasyfikacja genetyczna => dzisiaj� Klasyfikacja typologiczna� Klasyfikacja geograficzna� Klasyfikacja socjolingwistyczna, np.
�według liczby mówców�według statusu w danym kraju�według stanu zagrożenia(zob. np. Ethnologue)
![Page 3: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/3.jpg)
Klasyfikacja genetyczna: podziałMajewicz 1989 Ruhlen 1987fyla językowa phylumgałąź językowa stockrodzina językowa familygrupa językowajęzyk languagezespół dialektówdialekt dialectgwara (poddialekt)
+ makrofyla/subfyla, makrogałąź/ podgałąź, makrorodzina/ podrodzina itp.
![Page 4: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/4.jpg)
Przykładfyla = gałąź = rodzina języki indoeuropejskie
podrodzina języki słowiańskie
grupa językowa języki zachodniosłowiańskie
podgrupa językowa języki lechickie
język polski
dialekt wielkopolski
![Page 5: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/5.jpg)
Uwaga!„Linguists are, however, less consistent in their use of categorical names than are biologists; certain terms, especially family and phylum, are frequently used ambiguously. Thus, in addition to its proper categorical meaning (a group of related languages), family is often used synonymously with the generic terms „group”, „node”, and „unit”” (Ruhlen 1987)
![Page 6: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/6.jpg)
� Terminologia w „Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa” (2001):typ – szczep – rodzina – gał ąź – grupa –podgrupa(więc gałąź jest mniejszy od rodziny)
� Wikipedia, hasło „języki słowiańskie”j. bałtosłowiańskie = podrodzina j. słowiańskie = grupa j. zachodniosłowiańskie = zespół językowyj. lechickie = grupa
![Page 7: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/7.jpg)
Inne kłopoty
� Chiński – język, zespół, grupa, rodzina?Majewicz (1989): 7 grup dialektów: � pólnocnochińska (w tym mandariński)� yue (w tym kantoński)� hakka� min� ziang (hunański)� wu� gan
![Page 8: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/8.jpg)
� chińsko-tybetańska rodzina lub ? „Genetyczna jedność języków chińsko-tybetańskich, dawno klasyfikowana jako rodzina, jest obecnie mocno kwestionowana bądź odrzucana. Jednostka określona tym terminem obejmuje ponad trzysta języków sklasyfikowanych w pięciu rodzinach (gałęziach) językowych:”
� chińskiej� kam-taj� miao-yao� tibeto-birmańskiej� dzorgajskiej,
(Majewicz 1989)
![Page 9: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/9.jpg)
� japoński i języki (lub dialekty?) ryukiuańskie
� japoński i koreański� japoński, koreański i języki ałtajskie
Trochę mniej kłopotliwe: języki indoeuropejskie
![Page 10: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/10.jpg)
Języki indoeuropejskie
![Page 11: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/11.jpg)
Języki świata: rodziny językowe
![Page 12: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/12.jpg)
14 dużych rodzin języków (liczba języków) – gdzie mówione?� Afroazjatycka (250)� Ałtajska (70)� Austroazjatycka (100-150) � Austronezyjska (500)� Chińsko-tybetańska (>300)� Drawidyjska (24)� Indoeuropejska (>132)� Kaukaska (37)� Khoisan (32)� Niger-kongijska i nilo-saharyjskie (1000)� Papuaska (740)� Uralska (28) oraz: j. australijskie (> 200)
![Page 13: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/13.jpg)
![Page 14: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/14.jpg)
Klasyfikacja genetyczna: jak?� Co znaczy, 2 języki są pokrewne?� Jak to wiemy? Jak można to pokazać?� Jakie mogą być trudności?
![Page 15: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/15.jpg)
Tadeusz Milewski: Językoznawstwo„Przez rodzinę języków rozumiemy zespół języków, w których elementy systemu morfologicznego[..1..] oraz morfemy składniowe [..2..] wszystkie lub w stanowczej większości sobie odpowiadają, wywodząc się ze wspólnego prajęzyka. Pochodzenie słownictwa nie ma znaczenia rozstrzygającego. Jedynie skład zasadniczego zasobu wyrazów pierwiastkowych (np. wilk, dom, jest, wie) bierze się pod uwagę.”1 alternacje morfologiczne, afiksy, zaimki, liczebniki2 przyimki, spójniki, partykuły
![Page 16: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/16.jpg)
Językoznawstwo historyczne i metoda historyczno-porównawcza
� Koniec 18 wieku: William Jones odkryje pokrewieństwo sanskrytu z łaciną i grecką
� Pierwsza pokolenia indoeuropeistów:� Rask, Rasmus Kristian (1787-1832)� Grimm, Jakob (1785-1863)� Bopp, Franz (1791-1867)
� Druga:� Schleicher, August (1821-1868)� Whitney, William Dwight (1827-1894)
� Trzecia pokolenia („młodogramatyce”)� Delbrück, Berthold (1842-1922)� Paul, Hermann (1846-1921)� Osthoff, Hermann (1847-1909)� Brugmann, Karl (1848-1919) i inni
![Page 17: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/17.jpg)
Pokrewieństwo języków� można rekonstruować wspólny prajęzyk;� stałe odpowiedniości między głoskami (można
ustalić prawa głosowe);� podobieństwo w systemach morfologicznych
(odmiana czasownika, rzeczownika itp.);� podobieństwo elementów gramatycznych,
takie jak: afiksy, zaimki, przyimki, spójniki;� podobieństwo wyrazów słownictwa
podstawowego ('być', 'jeść', 'żyć', 'matka', 'głowa' …)
![Page 18: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/18.jpg)
Przykład: polski i czeski
PolskiPragagawiedźginąćkochaćcichyAle…hańbaobywatel
CzeskiPrahahavědhynoutikochatitichy
hanbaobyvatel
![Page 19: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/19.jpg)
polski kaszub-ski
rosyjski litewski angielskiniemieckiłacińcki
gród gard
(Star-gard)
goro da'miasto'
gardas'zagroda'gardis'ogrodze-nie'
gardenGarten
hor tus'ogród'
stale odpowiedniości: Vr : VrV : rVCo było na początku? Jak się rozwinęło?
Przykład: języki słowiańskie, bałtyckie,
germańskie
![Page 20: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/20.jpg)
Metoda historyczno-porównawczaJęzyki austronezyjskie (handout)
GLOSS MALAY SAMOAN MARANAO HAWAIIAN1. ‘two’ dua lua dua lua2. ‘five’ lima lima lima lima3. ‘sky’ laŋit laŋi laŋit lani4. ‘to cry’ taŋis taŋi ula’ul kani5. ‘louse’ kutu ‘utu kutu ‘uku6. ‘lobster’ udaŋ ula udaŋ ula7. ‘I’ aku a’u aku a’u8. ‘rafters’ kasaw ‘aso aku a’u9. ‘mistake’ salach sala sala’ hala10. ‘eye’ mata mata mata maka11. ‘pandanus’ pandan fala raguruy hala12. ‘hibiscus’ baru fau wagu hau13 ‘house’ balay fale walay hale14. ‘coconut’ ñiur niu niug niu15. ‘hardwood’ teras toa tegas koa16. ‘die’ mati mate matay make17. ‘way, path’ jalan ala lalan ala18. ‘drink’ minum inu inum inu
![Page 21: Językoznawstwo … porównawczenaunicol-e.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2015/10/typpor-13... · Tadeusz Milewski: Językoznawstwo „Przez rodzin ę j ęzyków rozumiemy zespół](https://reader031.fdocument.pub/reader031/viewer/2022022802/5c7842ea09d3f2a94e8caf0f/html5/thumbnails/21.jpg)
Rezultat