JAPON YÖNETİM ANLAYIŞI VE ŞİRKET AĞLARI (KEİRETSU)

8/14/2019 JAPON YNETM ANLAYII VE RKET ALARI (KERETSU)

1/20

JAPON YNETM ANLAYII VE RKET ALARI (KERETSU)ANALZ

Muammer ZERENLER*Rfat RAZ**

ZETGnmzde iletme ynetimi yaznnda Japonyann nemi ve etkisi yadsnamaz. zellikle

retim ynetimi alannda Japon retim sistemi ve teknikleri ile ilgili almalarn says oldukafazladr. Japonyann ekonomik anlamda dnyann ikinci byk gc olmasn salayan iletmeynetimi anlaynn ayrntl biimde incelenmesi nemlidir. Bununla birlikte, Japon toplumununbaz karakteristik zelliklerinin iletmecilik anlay ve i yapma biimlerini nemli lde

etkiledii grlmektedir. letmeler, tedarikiler ve alanlarla ilikiler; szkonusu etkileimin ennemli unsurlardr. Bu almann temel amac; Japon ynetim anlayn etkileyen faktrlerbalamnda nemi ve etkileri asndan Japon iletmecilik anlaynda nemli bir yere sahip Japonirket alarn incelemektir. Bu amac gerekletirmek zere almada ncelikle Japonyann tarihigeliim sreci ve Japon ekonomisi, Japon iletme ynetim anlayn etkileyen faktrler ileJaponlara zg irket alarnn oluumu ve zellikleri konular ayrntl biimde irdelenmitir.

Anahtar Kelimeler:Japon Ynetim Anlay, Kmelenme, irket Alar, Keiretsu.ABSTRACT

Nowadays, it is not possible to deny the importance and effect of Japan in business

management. Especially several essays focus on production system and technique of this country.

It is important to analyze understanding of management of Japan industry because of being the

second in economy all around the world. It is underlined that the characteristics of Japan society

affect their success in this field. Companies, suppliers and relation between workers are basic

steps of this situation. The aim of this study is, by considering the feature of society, their effect

to the management of a company, to analyze Japan companies. Thus, historical background of

this country, their industry, the features that influence the understanding of company

management and their company web are studied.

Keywords:Japan Management Understanding, Cluster, Company Web, Keiretsu.

GR: JAPONYANIN TARH GELM SRECJaponya ogunluk dnemi olarak bilinen 1630-1850 yllar arasnda d dnya

ile ilikileri son derece snrl olan bir lkeydi. ogunluk dneminde Japonyann Avrupa ile ilk iletiim kurmas, 1543 ylnda Portekiz gemilerinin Japonya'nnTanegaima Adas'na demir atmasyla gereklemitir. Gemi mrettebatnn,Japonya'da ilk kez grlen arbekz ad verilen makineli tabancayla korunmas ve

bata savunma silahlar olmak zere ekonomik ve kltrel farkllklarn hemenortaya kmas Japonya zerinde derin etkiler yaratmtr.

1853 ylnda Amiral Perry komutasndaki Amerikan Deniz Kuvvetlerine aitgemilerin Uraga Limanna girerek Japonlara gzda vermesi sonucundaimzalanan ticari antlamayla Japonya Bat dnyas ile ticarete yeniden snrlarnamtr. Bir sonraki yl ayn ziyareti gerekletiren Amerikan filosu, bu kez iki

* Yrd. Do. Dr., Seluk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi** Yrd. Do. Dr., Seluk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi


2/20

Muammer ZERENLER RfatRAZ

758

lke arasnda bir dostluk anlamasna imza atmtr. ABDyi Rusya, ngiltere veHollanda izlemitir. Bu Japonya'nn ie kapal geirdii dnemin sona eriinisimgeler. Meiji Restorasyonundan (ogunluk sisteminin k ve mparatorMeijinin 1866da baa getirilmesiyle lkede feodalizme son verilmesi vemodernleme srecinin balamas) sonra bat modeliyle oluturulan gl askeri

ve sanayi altyapsna dayal modern ulus devlet olmaya ynelik admlar atlm vefeodal sistem kaldrlmtr. Tablo 1, Japonyann tarihi geliim sreci evrelerinikronolojik biimde gstermektedir.

Tablo 1.Japonyann Tarihinde nemli Dnm NoktalarDnem Aklama

-300 M lk Japon topluluklar, avclar ve balklar.300 M-

300

Pirin tarmclnn balamas ve bunun sonucunda sosyal hiyerari ve birleik

byk devletler olarak birleecek yzlerce kk devletin kurulmas

.300-538 300 Japonya ilk defa birlemeye balar. len liderler iin byk mezarlar yaplr(kofun).

538-710 538/552 Budizm'in gelimesi ve yaylmas.604 Prens Shotoku'nun anayasasnn resmen ilan.645 Taika reformu tantld. Fujiwara dnemi balad.

710-784 710 Nara ilk kalc bakent oldu.784 Bakent Nagaoka'ya tand.

794-1185 794 Bakent Heian'a (Kyoto) tand.1159 Heiji savandan sonra Taira Kiyomori bakanlnda Taira klan ynetimi elegeirdi.1180-85 Gempei savanda, Minamoto klan Taira stnlne son verdi.

1192-1333

1192 Minamoto Yoritomo shogun seildi ve Kamakura devletini kurdu.1274 ve 1281de Moollarn baarszlkla sonulanan istila giriimleri1333 Kamakura dnemi sona erdi.

1338-1573

1334 Kemmu restorasyonu: mparator Japonya zerindeki gcn yeniledi.1542 Portekizliler Japonya'ya ateli silahlar ve Hristiyanl tantt.

1573-1603

1590 Odawara'nn dnden sonra Japonya tekrar birlik salad.1592-98 Baarsz Kore igali.

1603 -1867

1603 Ieyasu shogun ilan edildi ve Edo'da (Tokyo) Tokugawa devletini kurdu.1639 Japonya'nn dnyadan izolasyonu.1854 Amiral Matthew Perry Japon devletini snrl sayda liman ticarete amayazorlad.

1868-1912

1868 Meiji restorasyonu.1889 Meiji Anayasas kabul edildi.1912 mparator Meiji'nin lm.

1912-

1926

1914-18 Japonya 1. Dnya savanda mttefiklere katld.

1923 Byk Kanto depremi Tokyo ve Yokohama'y harap etti.1926-1989

1937 kinci in-Japon sava balad.1945 Japonya Hiroshima ve Nagasaki'ye atlan atom bombalarndan sonra teslimoldu.1952 Japonya'daki mttefik igalinin sonu.1956 Japonya BM yesi oldu.1972 in ile ilikiler normale dnd.

Kaynak:Trk Japon Dernei(www.tjd.org.tr/kron/01.htmlEriim Tarihi:08.09.2006)


3/20

Japon Ynetim Anlay ve irket Alar (Keiretsu) Analizi

759

JAPON EKONOMS VE LETME YNETMJaponya doal kaynaklar asndan olduka fakir ve greceli olarak kk bir

alana skm 120 milyonu akn nfusu barndran bir ada lkesidir. Yetersizkaynaklara ve II Dnya savanda tamamyla tahrip olan ekonomik altyapyaramen Japonya ksa saylabilecek bir srede ekonomisinin yeniden inasnbaarmakla kalmam ayn zamanda dnyann ikinci byk ekonomik gchaline gelmeyi baarm bir lkedir. Bu ekonomik kalknmada zellikle imalat vehizmetler sektrnn pay byktr. Genel olarak yaygn kannn aksine dticaretin Japonya ekonomisi iindeki pay nispi olarak dktr ve i piyasannpay dier sanayilemi lkelere nazaran milli gelir iindeki pay daha yksektir.

Egemen gler arasndaki ekimeler, lkeyi kinci Dnya Sava'nn ortasnaekmi ancak, 1945 Austos'unda mparatorun emriyle halk silahlarn

brakarak lke teslim olmutur. II Dnya sava bittiinde Japonya, neredeysebtn fabrikalar hava saldrlarnda yanm ya da yklm, ok yksekenflasyonla yz yze kalm, gda sknts ekilen, igal dnemi idaresince dticareti kstlanm bir lke durumundayd. 1951 ylna gelindiinde Japonya milligeliri 1935 ylndaki seviyesini ancak yakalayabilmitir.

lke alt yl kadar mttefiklerin kontrolnde kalm bu dnemde lkeninekonomik ve toplumsal yapsn deitirecek, reform nitelikli bir diziyaplanmaya gidilmitir. Tarm alanlar yeniden paylatrlarak, Zaibatsu olarakanlan ve almann temel inceleme alanlarndan birini oluturan kmelenmigruplar datlmtr. Bu dnemde iilere ve kadnlara eitli haklar tannm,1947'de liberal bir anayasa ilan edilmitir. 1951 San Francisco Bar Antlamasile Japonya d ilikiler kurma hakkn yeniden kazanmtr. Bu tarihten itibaren

yaklak 15 ylda lke yeniden uluslararas rekabet gcne ulamtr. 1964 Tokyo Olimpiyatlar lkenin uluslararas saygnlnn yeniden kazanmasndanemli bir dnm noktas olarak kabul edilmitir. 1972'de Okinava'nn

Amerikan ynetiminden tekrar Japonya'ya gemesi ve in ile bir uzlamayavarlmas; Japonyann zellikle uluslararas ekonomik ve mali piyasalarn nemliaktrlerinden biri haline gelmesini salamtr (www.tjv.com).

Yirminci yzyln banda, Japonya Asya ktasnn sayl ekonomik ve siyasigc haline gelmitir. lkedeki doal kaynaklarn yetersizlii d dnyaya almagereksiniminin nemli bir nedenidir. II Dnya Sava ncesindeki yaylmannaltnda yatan en nemli faktrlerden biri, sanayiye doal kaynak salayabilecekblgelerin kontroln elde tutmakt. Japonya Anayasann gl bir orduoluturulmasna engel olmas ulusal gvenlii ihmal etmeden ekonomik alanda

glenmeye yneltmitir. Hkmetin ve brokrasinin i dnyasyla ilikisi veibirlii sanayileme abalarnn balangcnda oluturulan zaibetsu vekeiretsu olarak nitelendirilen irket alar oluturularak kilit sanayilerdesteklenmi ve istikrarl bir ekonomik kalknma salanmtr.

19451951 yllar, sosyal reformlarn ve ekonomik altyapnn yenidenoluturulabilmesi iin gerekli dzenlemelerin yapld dnemdir. Bu dnemdencelikli retim Sistemi ile ekonomik kalknmann itici gcn oluturacaktemel motor endstrilere arlk verilmi ve elik sanayii zerindeyounlalarak dier sektrlerin girdi ihtiyac ve hammadde gereksinimleri


4/20


760

karlanmtr. Metalrji ve kimya sanayii alannda yaplan yatrmlarn dolayletkileri ksa srede etkisini gstermi, bylece elektronik ve tketim mallarretiminde hzl bir gelime kaydedilmitir.

Sermaye ve modernizasyon yatrmlarnn ykseklii Japon irketlerininuluslararas piyasalarda rekabet gcn ve igc verimliliini artrm, yeniteknolojilerin ve rnlerin ortaya kmasna yol amtr. Hzl kalknmannardndaki dier bir faktr de iyi dzeyde eitim grm i gcnn varldr.1960 ylnda uygulamaya konulan on yl iinde milli geliri ikiye katlamaprojesinin gerekletirilmesinde gerekli retim artnn salanabilmesi nitelikli igcnn varlyla ve bu i gcnn tasarruflaryla gerekletirilmitir (Yldz ve

Ard, 2002:41).Japonya ekonomisi 1950lerden 1973 ylndaki petrol krizine kadar 1962 ve

1965 yllarndaki ksa dnemli ekonomik durgunluk dnda yaklak olarak 25yl boyunca yllk bazda % 11 orannda bymtr. Halkn tasarruf eilimininok yksek olmas, mali sektrn yatrmlara finansman destei bulmasnkolaylatrm ve uzun dnemde Japon finans kurulularnn glenmesindenemli bir rol oynamtr. Gnmzde Japonyay dnyann en byk kreditrlkesi yapan temel faktr yksek tasarruflardr. 1968 ylna gelindiinde piyasaekonomileri iinde ABDden sonra Japonya ikinci byk ekonomik g halinegelmi ancak ayn dnemde hzl ekonomik bymenin sonucu olarak evrekirlenmesi, krsal kesimden kentlere g ve ar ekilde nfus younluununolutuu endstri blgeleri iinde ulam gibi eitli sorunlarda ortaya kmtr.

1974 ylndaki petrol krizi, ekonomik bymenin yerini ksa bir sre iindurgunlua brakmasna ve Japonyann ekonomik bymesinde petroln yerini

yeniden sorgulamasna yol amtr. Petrol krizi atlatldktan sonra Japonya iftrakaml olmasa bile tek rakaml byme orann yeniden yakalayarakkalknmasn srdrmtr (www.jetro.go.jp).

JAPON YNETM ANLAYIINI ETKLEYEN FAKTRLER Japon ynetimini genel olarak analiz eden iki yaklam bulunmaktadr.

Bunlar, Japon ynetiminin eski Japon deerleri ve geleneklerini gelitirmektenok II. Dnya Savandan sonra Amerikan dnce sistemininuygulanmasndan kaynaklandn savunan evrensel/organizasyonel yaklam(Erdem ve Kocaba, 2002:175) ve Japon sanayisinin baarsnn, yerel kltrezg rgtlenme ve ynetim yntemlerini gerekletirmesinden kaynaklandnsavunan tarihi/kltrel sre yaklamdr. Japonya Batdan rendii bilgi

birikiminin zerine, yerel kltrlerle uyumlu alan rgtlenme ve ynetimyapsn kurmutur. Bylece Japonya kltrel greceliin getirdii sorunlarzamannda aarak kalknmasn tamamlamtr (Sargut, 2001: 221). Japon

Ynetim uygulamalarn etkileyen faktrler genel olarak din ve kltr, karar verme sistemleri, retim sistemleri, srekli gelime (Kaizen) anlay veJaponlara zg insan kaynaklar ynetimi uygulamalareklinde sralanabilir.


5/20


761

Kltr ve DinJaponyann ekonomik ve siyasi geliiminde Japon din ve kltrnn nemli

etkisi olduu yadsnamaz. Japonya zellikle ikinci dnya savandan sonra hzlabatl lkelerin teknolojik geliimini takip ve taklit ederek kalknmaya alrkenayn zamanda kendi kltrel gemiini zenle gelecee tamtr. Doununahlk, Batnn teknolojisi Japonlarn slogan olmu ve geen yzylda rehberbir ilke haline gelmitir (Herbig ve Jacobs, 1997:760). Japonyann baarsnnyalnz Bat kaynakl renme sreci olduu sylenemez. Japon ekonomisiningc, yerel kltre zg rgtleme ve ynetim yntemlerinigerekletirmesinden kaynaklanmaktadr (Erdem ve Kocaba, 2002:176).

Japonyann dini yapsn oluturan temel inanlar ayrntl olarakincelendiinde; Japonlarn sosyal ve ekonomik hayatna etkilerinin ne denli

byk olduu grlebilir. Bu bakmdan; dinsel inanlar ve temel retileri genelolarak aklamakta yarar grlmektedir. Budist ve intoist inan temelleri olan

Japonya, geleneksel kltrleri ierisinde var olan ve toplum kar iin her trlzveriyi yapan bir ahlak anlayna sahiptir.

Ishikawaya gre Japon mucizesi ile Budizm arasnda anlaml bir iliki vardr.Budizmin en nemli retileri; birlik, cmertlik, olgun bilgelik, Budizm'in ahlakkurallarna ballk, meditasyon, karlat olumsuzluklara sabr gstermek vehi usanmadan srekli bir gayret iinde olmaktr. Bu bakmdan bir Budist, bakabir Budiste her trl cmertlii gstererek yardm etmeli ve birlik halinde glolabilmek iin srekli almaldr. Dolaysyla almann ileriki blmlerinde deincelendii gibi, Japon irket alarnn (keiretsu) oluumunda kltr ve dininnemli etkileri yadsnamaz (zevren, 2000: 42).

Japonyada grlen ikinci byk din intoizmdir. Dnyann en eski dinleriarasnda yer alan intoizm M..7 yy. kadar eskiye dayandrlabilinecek

Japonlarn Milli Dini karakterini sergilemektedir. intoizm 'in Japoncadakarl Kami-Nomii 'dir (Tanrlarn Yolu). intoizme gre Aile bir dindir,aile oca ise tapnaktr. Bu bakmdan, birlik beraberlik iinde almak veretmek en byk ibadettir. Tembellik, doaya saygszlk anlamna gelir.

Japonlarda aileye sayg merkezi bir deer konumundadr. ocuklarn Batkltrnde mevut olmayan bir biimde, anne ve babalarna kar yerinegetirmeleri gereken geni apl ykmllkleri vardr. Erkek evladn, gelenekselolarak einden ok, anne ve babasna sevgi besledii varsaylr (Kumagai,1992:181). Bu bakmdan Japon kltrnde aileyi oluturan temel yapnnyallardan olutuuna inanlr. Ev halknn birlikteliine ie (hane halk ) ad

verilir (Fukuyama, 1998:188).Japon toplumunda kiiler topluma yararl olabildii lde deer kazanrlar.

Dolaysyla bal bulunduklar grup ierisinde uyumlu olmak ve grup iinde tersdmemek ok nemli olmaktadr. Buna uymayan grup yesi dlanr. AyrcaKonfiys retileri insanlarn yaratl olarak iyi olduklarn syler. Bu dnce

Japonlarn kendi insanna gveni de beraberinde getirmektedir. Bu gven tmiletmecilik uygulamalarnda kendini gstermektedir. Hristiyanln temelretilerinde insann yaratl olarak kt olduu dncesi Bat dnyasnnynetim felsefesine bir glge drm ve Japon ynetim anlay ile temel


6/20


762

farklln olumasna neden olmutur. Japonyann tek rk ve tek dilli bir ulusolmas da ayrca Japonya iin bir avantaj olmaktadr.

Karar Verme Sistemi (Ringi) ve Kalite emberleriJaponyada Bat ve Amerikan tarz ynetimin tersine kararlar st yneticiler

ya da efler tarafndan verilmemektedir. Japon irketlerinde; iletmeningeleceini ilgilendiren kararlar grup halinde alnr ve alnan kararlar herkestarafndan desteklenir. Bu katlmal sistem sayesinde Bat ve Amerikan ynetimyaklamnn tersine hibir karar iletmenin st ynetim tarafndanalnmamaktadr.

Japon iletmelerinde bir karar alnacanda, bu karardan etkilenecek herkesingr alnr. Uygulanan bir kararda uygulanan bir baka yntem de alttan ste

dolatrlan neri belgesidir. Herkes okur, imzalar ve bylece ortak karar alnr.Karar vermenin geleneksel yolu Ringi sistemidir. Kararn alnmasndanetkilenecek alanlar, karar srecinde yer alrlar (Vergiliel Tz, 2001:22).

Ringi sisteminde ringi formu denilen bir form iletmenin her kademesindedolatrlmaktadr. Btn hiyerarik sorumlular ve st ynetim yeleriRingisho zerinde onayladklarnda teklif resmen geerlik kazanmolmaktadr. Karara, karardan etkilenecek herkesin katlm olmas, kararnuygulamaya geirilmesini kolaylatrmakta ve sonuca en ksa zamandaulalmasn salamaktadr. Yani, karar bir kere alnd m ilgili tm personelprojenin gereklemesinden kendini sorumlu tutmaktadr. Ringi sisteminin ennemli dezavantajlarndan biri, srecin yava ilemesidir. Ancak bu uzun karar

verme ileminin deerler, inanlar ve felsefe zerindeki bir fikir birlii

erevesinde yapld unutulmamaldr. Bylece ortak karar verilirken, herkarara ok sayda insann katlmas salanm olmaktadr (Yldz ve Ard,2002:44).

Kalite emberleri, katlmal ynetim biimi olarak aklanan TKY modelininbir unsuru ve uzants olarak ortaya kmtr. zellikle 1950li yllarda

Japonyada Amerikan modeli olan kalite kontrol teknikleri temel alnarakretimle ilgili sorunlarn zmlenmesi amacna ynelik olarak oluturulmutur(Talyan ve Karaylan, 2006:56).

Kalite emberleri genel olarak; iletmelerde yaplan faaliyetlerde ilgili olarakkarlalan sorunlarn alanlar ve konuyla ilgili olanlar tarafndan tartld vezme ynelik nerilerin gelitirildii birimlerdir. Kalite emberleri, aynbirimde alan ve ortak profesyonel uralara sahip be ile on gnllden

oluan homojen ve sreklilik arzeden kk alma gruplardr (Tekin,2003:118). Bir baka tanma gre kalite emberleri, alanlarn yaptklar ileilgili eitli problemlerin kaynaklarn ve nedenlerini birlikte alarak veperiyodik toplantlar yaparak aratran, bulan, zen ve tepe ynetimine raporeden gnll kiilerden oluan bir topluluktur (Diner, 1992:182). Grup,yelerinin almalarnda karlatklar kalite, gvenlik, verimlilik, almakoullar gibi sorunlardan setiklerini incelemek ve zmler retmek zeredzenli olarak toplanr. yeler belirli sorun zme yntemleri ile sorunlarnazm nerileri hazrlarlar, bu nerilerin geerliliklerini belirlerler ve st


7/20


763

ynetime periyodik olarak bunlar sunar ve sonular izlerler. Japonyada kaliteemberlerine olan ilginin temelinde her ne kadar toplu ve etkili eitim yatyorsada, grup almasnn Japonlarn kltr yaplarndan kaynakland dasylenebilir. Kalite emberlerinin yaygn ve popler olmalarnn temel nedeni;fonksiyonel olmalardr. emberlerin temel grevleri koordinasyon ve retimsorunlarn yneticilerle birlikte ekip olarak belirlemek ve zmektir (Tekin,1999:268).

Kalite emberlerinin iki ynl yarar bulunmaktadr. Birincisi, sosyal dzeyleilgilidir. emberler, kiiye fikirlerini ifade edebilme ve kendi iiyle ilgili sorunlarbizzat zme olanan vererek personelin iletme yaamna katlmasn kolayla-trmaktadr. kincisi, ekonomik dzeyle ilgilidir. emberler iletmedeki tmbeyinleri harekete geirmeye olanak vererek performansn da iyilemesini

kolaylatrr. Bylece kalitesizliin azalmasna katkda bulunur.

retim Sistemleri Japon retim sistemi aslnda kendisini tam zamannda retim olarak ifade

edebilecek kanban ve andon sistemlerini de iine alan, kalite emberleri ilesrekli gelime mant ile beslenen ve aratrma gelitirme faaliyetleri ile devameden bir yap olarak nitelendirilebilir. Japon iletmelerinin baarsnn temelinderetim sistemlerindeki zgn ve verimlilik odakl anlay vardr. almann bublmnde Japon retim sistemlerinin temelini oluturan Tam Zamanndaretim (JIT) ve Yaln retim sistemleri konular zerinde durulacaktr.

Tam Zamannda retim (TZ)

Tam Zamannda retim (TZ) Sistemi; retim iin gerekli olan stoklarngerektii anda ihtiya noktasnda bulunmasn salayan ve sfr stoku hedefleyenbir stok ynetim sistemidir. TZ, retim faaliyetlerini ve retimi, istenilenmiktarda, istenilen kalitede ve istenilen zamanda retmeyi salayan bir retimsistemidir (Tekin, 2003:35). TZde retime hazrlk srelerinin ve partibyklklerinin azaltlmas, nleyici bakm, kanban, ekme sistemininoluturulmas amalanmaktadr. TZnn baarl bir ekilde uygulanmasnda,tam zamannda tedarik, tedariki kalite dzeyleri, ok fonksiyonlu igc, kksorun zme gruplar ve eitimi, gnlk izelgeleme, tekrarl ana izelge,nleyici bakm ve fabrika ii yerleim faaliyetleri nemli katklar salamaktadr(elikapa, 1999:169). TZ sisteminin genel amalaru ekilde sralanabilir:

- Hatal rn saysn sfra indirmek,- n hazrlk sresini sfra indirmek,- Stok dzeylerini sfra indirmek,- Tama sresini sfra indirmek,- Tezghlarn bozulmasndan doabilecek aksaklklar nlemek.

Yaln Dnce ve Yaln retimYaln dnce; yaln bir retim sistemine, yaln bir irkete, yaln bir deer

zincirine ulama dncesidir. Yaln dncenin amac, ynetimin ilgi


8/20


764

merkezini deitirerek, deerin israftan elimine edilmesini salamak,organizasyonlar, teknolojiler, sabit kymetler yerine, kaynaklarn retimini vern etkileyecek almalara odaklanmak ve israflardan arnarak zenginliiyakalamaktr (Tikici ve dierleri, 2006:22).

Japonya'nn sava sonras ekonomik koullaryla birebir ilintili olarak ortayakan ve 1980'li yllarn sonlarna kadar Toyota retim Sistemi (ToyotaProduction System) olarak anlan bu retim anlaynn temel amac dkmaliyetli, kt kaynaklar ok daha tasarruflu kullanabilecek, mteri tatmininin enst dzeyde hedef olarak belirlendii, retim ve sipari yerine getirme sreleriksa, bata stok olmak zere her trl israftan ve katma deer katks olmayanunsurlardan arnm bir sistem gelitirmek ve uygulamaktr.

Yaln retim; yapsnda gereksiz hibir unsur tamayan ve hata, maliyet,

stok, iilik, gelitirme sreci, retim alan, fire, mteri memnuniyetsizlii gibiunsurlarn en aza indirgendii retim sistemi olarak tanmlanmaktadr (Okur,1997:8).

Yaln retimi karakterize eden alt baar faktr vardr. Bunlar; projeyneticisi, ekip almas, bilgi kltr, tedarikilerle entegrasyon, ezamanlmhendislik ve tketici oryantasyonudur. Bunlardan ekip almas, projeyneticisi ve tketicilerle entegrasyon, yaln retim kavramn daha az rekabetialternatif olan Tayloristik yaplandrlm retim kavramndan ayran faktrlerdir(Karlsson ve Ahlstrom, 1996:119).

Japon otomotiv endstrisi tarafndan gelitirilen yaln retim; emek-sanatbaml ve seri retimin avantajlarn birletirerek yksek maliyetten kanmaysalar. Yaln retimde; ok eitli rnler retmek iin kuruluun her dzeyinde

ok ynl eitilmi ii ekipleri alr ve yksek dzeyde esneklii olan teknolojikullanlr (zelikel, 1994:43) .

Yaln retim yalndr, nk seri retimle kyaslandnda her eyin dahaazn kullanr. Ayrca yerinde ihtiya duyulan stoklarn yarsndan ok dahaaznn bulundurulmasn gerektirir, ok daha az bozuk mal kar ve daha fazla vegittike de artan eitlilikte rnler retir.

Gnmzde yaln retim sistemi; iletmelerin rekabet gcnnkorunmasnda ve artrlmasnda kullandklar en temel dinamik aralardan birisihaline gelmitir.

Srekli Gelime (Kaizen)Japon irket kltrnde Dontotsu ad verilen en iyinin en iyisini bulmaya

alma ve bunu organizasyona uyarlama faaliyetleri gnmzde iletmelerdeyaygn bir biimde kullanlan Benchmarking tekniinin temelini tekiletmektedir. Baarlirketleri ve organizasyonlar tanyarak bunlardan yeni eylerrenme ve bunlar uygulama organizasyonda baar ve performans dzeyininykseltilmesi iin byk nem tamaktadr. Bununla birlikte en iyinin eniyisini bulma abalarnn Japon iletme anlaynda Kaizen yaklamylauyguland grlmektedir.

Kaizen, Japonca deiim (kai) ve iyi (zen) kelimelerinden oluur, srekligelime anlamnda kullanlmaktadr. Bu szck bir felsefeyi, bir yaam tarzn


9/20


765

ifade etmektedir. Japonlara gre her geen gnnn bir ncekinden daha iyiolmas iin evde, ite ve sosyal yaamda srekli aba iinde olunmaldr(zevren, 2000: 36).

TKY anlaynn da nemli bir parasn oluturan Kaizen, srekli gelime vesrekli yenilii salayarak, sfr hatal retimle srekli iyiletirme salanarakmkemmele ulamay hedeflemektedir. Japon irketlerinde srekli iyiletirme vemkemmele yolculuk bir ynetim ve liderlik tarz olduu kadar ayn zamandabir yaam stili olarak kendini gstermektedir. Bu balamda Kaizen olgusununhayata geirilmeden nce bireyin ncelikle kendi hayatnda bunu yaayarakuygulamas gerekli olmaktadr. Bu noktada Kaizen sadece teorik bir uygulamaydeil ayn zamanda uygulayarak yaamay da ngren bir TKY sistemidir.

JAPON RKETLERNDE NSAN KAYNAKLARI YNETMnsan kaynaklar uygulamalar incelendiinde Japon ynetim sistemini batynetim uygulamalarndan farkllatran en nemli zelliklerin istihdamgvenlii yani mr boyu istihdam uygulamas ile terfi ve cret sistemininkdeme gre yaplmas, personel eitimine verilen ar nem, yava deerleme

ve terfi sistemi, personel seim uygulamalar ve endstri ilikilerindeki farkllksaylabilir.

mr Boyu stihdam Japon iletmelerinin en nemli zelliklerinden biri mr boyu istihdamdr.

Japonlarn mr boyu istihdam sistemini tanmlayan ilk aratrmaclardan biri James C. Abegglendir (1958:7). letmeler her yl mezun olan niversiteli

genlerden personel tedariklerini tamamladktan sonra bu genleri uzun srelieitim programlarna almaktadrlar. Bu eitim programlarna almalarnkolaylatrc unsur ise, Shusin Koyo olarak adlandrlan kriz dnemlerindedahi iten karlmama garantisini veren sistemdir. Yani mr boyu istihdamgarantisinin verilmesidir. mr boyu istihdam uygulamas incelendiinde bununilk uygulamalarna Taisho dneminde (1916-1920) rastlanmaktadr.Endstrilemenin devamyla birlikte bu uygulama 1930 yllarda artarak devametmitir. Ancak bu uygulamann Japonyada tamamen yaygnlk kazanmas II.Dnya Sava sonrasna rastlar. 1954 ylnda yaanan uzun grevler, ekonomidekiartlarn arlamas ve igc ktlnn ortaya kmas bu uygulamann genellikkazanmasna neden olmutur. mr boyu istihdam Japonyada yasal birzorunluluk olmamasna ramen byk irketlerde norm haline gelmitir

(Yldz ve Ard, 2002:46).Bununla birlikte Japonyada mr boyu istihdam gelenei orta kademelerde

ylmalara ve bu seviyedeki yneticilerde tatminsizlie neden olmaktadr.Gnmzde insan kaynaklar yneticileri bu soruna uzun tatil, alan yabancirkete veya yan kurulua transfer etmek, emekliye ayrmak veya mstakil iyapmasn te vik etmek gibi zmler getirmeye almaktadrlar (zevren,2000: 47). Kreselleme, bilgi ve hizmet odakl ekonomik geliim, biliimteknolojilerindeki gelimeler, tketicilerin istek ve beklentilerindekifarkllamalar, alanlarn yaam kalitelerini srekli artrma istekleri ve yal


10/20


766

alan saysnn artmas gibi etkenler, mr boyu istihdamn gnmzdekiuygulama ansn azaltmaktadr (Lincoln ve dierleri, 1996:176).

Japon feodal yaps bu uygulamann devamn salamakta ve bir igrenemekli oluncaya kadar topluluk ierisinde byk iletmede alrken emekliolduktan sonra da toplulua bal kk iletmelerde daha dk cretlealmaya devam edebilmektedir. Bu politika sayesinde igc devir hzazalrken igrenin ball artmaktadr. nk ie giren kii; irketin Onu birbaba tavr ile tm alma dnemini kapsayacakekilde koruyacan bilmektedir(Arcolu, 2000:48). Bunun sonucu olarak da Japonyada grevlere ok seyrekrastlanmaktadr. Bunun temel nedeni igrenin irketine zarar vermekistemeyiidir. Ayrca isteklerini grev yapmadan bir ekilde gsterebilmeolanaklarnn kendilerine tannmasdr.

mr boyu istihdam garantisi veren bir iletme igrenini iletmeyebaladndan onu srekli eitmesi ve bunun iin nemli lde kaynak ayrmasda Japon iletmeciliinin nemli bir zelliidir. e altrma eitimi olaraknitelendirilebilecek oryantasyon eitimi Japonyada youn biimde

verilmektedir. zellikle orta ve byk Japon irketleri alanlarnn tamamnasrekli eitim vermektedirler. En yaygn eitim i ba eitimidir. Japonirketlerinin temel felsefesi i banda renilir ve deneyimli ustalar tm bilgi vebecerilerini, deneyimlerini yenilerle paylarlar.

Japon iletmelerini dier bat iletmelerinden ayran temel zelliklerden biride i rotasyonudur. Bu, yalnzca iilere deil tm alanlara uygulanmaktadr.Bu rotasyon, alanlarn irketin tm birimlerini tanmas ve ok ynlyetimelerine olanak salamaktadr. Japonyada oryantasyon eitimi olduka

uzundur. Kii bu eitimde irketin tm birimlerini grr alr ve tanr. Dahasonra kendi biriminde uzun sreli alacaktr.

Japon iletmecilik sisteminde, hemen hemen her birimde baka bir alannsorunlarn, ilemlerini ve kiilerini tanyan biri bulunur. Koordinasyongerektiinde, her iki taraf da birbirini anlayp yardmlaacaktr. Belki bundan danemlisi her bir igren meslek yaam boyunca grev, yer, bro ve blgedeitirebileceini bilir. Bugn teki birimden yardm isteyen birisi yarn mesaiarkada ya da amiri olabilecektir. Batda meslek yaants eitli irketlerde fakattek uzmanlk dalnda srdrlrken Japonyada bir tek firmada farkluzmanlklarda srdrlmektedir. Bu ileride terfi edecek igrenlerin vereceklerikararlara da yansyacakirketi daha ileriye tamada her konuda uzmanlam vebtn birimleri tanyan bir ynetici lehine avantaj salayacaktr (Yldz ve Ard,

2002:45).

Kdeme Gre cretmr boyu istihdamn bir sistem olarak Japon iletmelerinde uygulanyor

olmas bu sistemi destekleyen hemen ikinci bir mekanizma olan kdeme grecret uygulamasn harekete geirmektedir. Kdeme gre cret, bat ynetimuygulamasndan tamamen farkl bir uygulama olup; cretin i trne,fonksiyona ve iten elde edilecek sonuca gre deil, kdem ve igrenin eitimdzeyine gre belirlenmesi esasna dayanr.


11/20


767

cretin belirlenmesinde temel lt kdem olmaktadr. Kdemle doruorantl bir ekilde temel cret de artmaktadr. Temel cretteki her yl dzenliart 50-55 yalarna kadar devam etmektedir. Bu ya dilimindeki bir igreninmaa ayn ii yapan 20-25 yalarndaki bir igrenden ortalama 2.5, primler ise 3kat fazla olmaktadr. 55 ya sonrasnda ise, cret ve primler hzla azalmaktadr.Bunun yan sra, bir Japon iisi emeklilikten sonra dilediinde ayn toplulukierisinde bir baka kk irkette daha dk cretle almaya devamedebilmektedir.

Bir Japon iisinin creti, aylk dzenli bir cret ve primden olumaktadr.Primlerin yllk tutar 5-6 aylk maaa karlk gelmektedir. cretlerin veprimlerin kdeme gre verilmesi igrenin iten ayrlmasn nleyici bir roloynamaktadr. nk igrenin iinden ayrlmas ho karlanmamakta ve yeni

balayaca ite kdeminin sfrlanmas igreni cret asndan skntyasokmaktadr. Ayrca Japon irketlerin feodal yaps gznne alndnda itenayrlan bir igrenin ayn topluluk ierisinde bir baka iletmede i bulmas zorolmaktadr. Farkl bir toplulua gemesi ise, topluluklar arasnda yaplancentilmenlik anlamalar erevesinde uygun grlmemektedir (Yldz ve Ard,2002:45).

Yava Deerleme ve Terfi Japon ynetim anlaynn nemli bir karakterini yanstan deerlendirme

ynteminde, ie alnan bireyin yetenei, zekas ve zellikleri ne olursa olsun ilkterfi sresi 8-10 yllk bir dnemi kapsar (Eren, 1991:90). Yava deerleme veterfi sistemi yetenekli kiilerin nce atanmasn engelledii iin bir takm

skntlar beraberinde yaanmaktadr. Ancak Japon irketlerinde mevki ilesorumluluun birbirine uymad gzlemlenmektedir. Kdemli bir memurblm yneticisi mevkiinde olmamasna ramen, ilerin sorumluluunuyklenen ondan yaa hayli kk biri olabilir. Sorumlulukla mevkiininayrlmas, yava deerleme ve terfi sisteminin baz dezavantajlarn ortadankaldrmaktadr. En yetenekliler, hzla sorumluluk stlenirken, mevki sahibiolabilmek iin kendilerini tamamen kantlamak zorundadrlar. Buna ek olarak,gemite baarya katkda bulunanlarn hem maa artlar hem de unvanlaralttan gelen genlerin tehdidine ramen gvence altndadr. Herkes tarafndangzlemlenen gerek, tm alanlarn sabrla sralarn beklemeleridir. Bir Japonalan, sabrla almay temel ilke olarak benimsemi ve bunu grup ruhununnemli bir unsuru olarak kabullenmitir (Arcolu, 2000:51).

KMELENME VE JAPON RKET ALARI (KERETSU) Japon iletmecilik anlaynn tarihsel geliim sreci ierisinde en nemli

dinamiklerinden biri olan kmelenme uygulamalar, iletmelere zellikle rekabetgcnn artrlmasnda ve kresel pazarlara girebilmelerinde nemli edinimlersalamtr. Japonyann dnyann nemli bir retim merkezi olmasndakmelenmiirket alarnn etkisi yadsnamaz.

Merkezinde genellikle bir finans kurumunun bulunduu, kk ve ortalekli irketlerin (KOB ) ounlukta olduu ve byk lekli irketlerin de


12/20


768

stratejik grevler stlendii kmelenmelerde, genel olarak farkl yaplanmagrlmektedir (Maillat ve dierleri, 1995: 258). lk yaplanma biiminde kme;lider bir irket ynetiminde faaliyetlerini srdrr. Yerel btnlemi veayrmlam asimetrik alar olarak da adlandrlan bu akurma biiminde, bykfirmalar lider konumunu stlenip retim srecini stratejik ayrmlama yolu ilekk firmalar aras i blmne dntrr. Bu tr a kurma biimi enyaygn ekliyle Japonyada keiretsu ve Batda (Avrupa ve Amerika) gevekpiyasa ilikisi ile rtmektedir. Fiyat konusunun kaliteden daha fazla nem vencelie sahip olduu bu a ilikilerinde, Japon modelinin bat modeline kyasladaha baarl olduu sylenebilir (Beyhan, 2001:28)

kinci kmelenme biiminde, adaki retim ilikileri modler bir yapdagereklemektedir (Maillat vd. 1995: 258). Bu kmelenmede yer alan her bir

irketin eit sorumluluklar erevesinde bir rnn retiminde belli birmodlden sorumlu olmas szkonusudur. nc kmelenme biiminde ise;ortak rn gelitirme amacyla Ar-Ge almalar yapan, yeniliki, ortaklaboratuar ve uzman altran bir yaplanma grlmektedir.

Bir kmelenmenin yesi olmak, girdilere sahip olmada; bilgiye, teknolojiye ve gerekli kurumlara erimede; ilikili irketleri koordine etmede ve geliimilmede ve tevik etmede daha verimli almalarn salamaktadr. Uzaktaki birtedarikiden kaynak salamak yerine yerel tedarikileri kullanmak ilemmaliyetlerini drecektir. Bu yap, envanter ihtiyacn minimize edecek, ithalat

ve gecikme maliyetlerini ortadan kaldracaktr. Yaknlk iletiimi gelitirecektir,doal olarak bu durum, tedarikiler iin sat sonras hizmetlerini salamalarnkolaylatracaktr. Dier yandan pazar, teknik ve rekabet bilgilerinin tamam

kmelenme iinde birikir, yeler bu bilgileri kullanmak isterler. Ayrca, kiiselilikiler ve topluluk balar gveni tesis eder ve bilgi akn hzlandrr. Bukoullar bilgiyi daha akc bir hale getirir. Kmelenme yeleri arasndaki balar,paralarn toplamndan daha byktr. rnein tipik bir turizmkmelenmesinde, ziyaretilerin grleri sadece evresel gzelliklerdenetkilenmez, ayrca oteller, restaurantlar, alveri merkezleri ve ulam kaynaklargibi tamamlayc ilerin kalitesi ve verimliliklerinden de etkilenir (Bulu vedierleri, 2005:53).

Kmelenme iindeki bir irket genellikle yeniliki almalarnda kullanacabir kayna hzl bir ekilde elde edebilir. Yerel tedarikiler ve ortaklar yeniliksrecine dahil olabilirler, bu mterilerin gereksinimlerinin daha iyikarlanmasn salayacaktr. Aksine kmelenme dndaki bir irket uzaktaki

tedarikiler ve dier organizasyonlar ile koordine edecei faaliyetlerde nemlizorluklar ile karlacaktr. Baka bir adan deerlendirildiinde, yeniiletmelerin birbirinden uzak ve yeni yerleim yerleri yerine, mevcutkmelenmeler iinde kurulmalar beklenmelidir. Yeni ve zellemitedarikilerin says, kmelenmeler iinde hzla artacaktr. Younlam birmteri taban riskleri minimize edecektir ve pazar frsatlarn grmek daha dakolaylatracaktr. Ayrca, kmelenmelerin ilgili endstrileri kapsyor olmalar,tedarikilere genileyen frsatlar yaratmaktadr. Sonu olarak kmelenme, tm


13/20


769

yelerine fayda salayan kaynak havuzlarnn bymesini salar (Bulu vedierleri, 2005:55).

Japon irketlerinin kmelenme biimde irket alar oluturmalar; ynetimyaznnda nemli lde ilgi ekmitir (Beason, 1998; Bergloef and Perotti,1994; Lincoln, Gerlach and P. Takahashi, 1992; Weinstein and Yafeh, 1995;Miwa and Ramseyer, 2002; Johnson, 1992; Fukuyama, 1998; Caves ve Uekusa,1976; Sakai, 1992; Shimokava, 1985; Kumagai, 1992). Lincoln ve dierlerinegre keiretsular; finans odakl, yatrm, retim ve tedarik fonksiyonlarndayetkinlemi kmelenmelerdir (1992:117). Dore (1987:178) ise keiretsular birailenin fertleri eklinde biimsel adan yaplanan ve birbirlerini her frsatta (iyignde-kt gnde) kollayan gruplar olarak tanmlamaktadr.

Keiretsu; genel olarak bir bankay merkez alan grup irketlerinden ya da

irketler birliinden oluur. Grup ierisindeki irketler birbirlerinin hisselerinesahip olmalar nedeniyle her trl iletme faaliyetlerinde tercihlerini dier kmeyelerinden yana kullanrlar (Johnson, 1992:15). Keiretsular Korede chaebololarak nitelendirilerek yaygn bir biimde grlmekle birlikte, Japonkeiretsularndan bata ye says olmak zere nemli farkllklar vardr. Enbyk alt Japon keiretsusunda grup bana ortalama 31, Koreli Chaebollarda(Koredeki irket kmelenmeleri) ise 11 irket derken, ayn rakam Tayvanlgruplarda yalnzca yedidir (Fukuyama, 1998:89). Hyundai ve Samsung gibi okiyi tannan irketler bu yapdadr. Aorganizasyonlar, Batl nde gelen firmalardzeyinde ekonomik lek ve genilie ulamay baardlar. Ancak, kendilerineedeer, dikey olarak rgtlenmi Amerikan firmalarndan ok daha byklde esneklik imkan veren, daha gevek bir organizasyonel tarzlar vardr

(Fukuyama, 1998:87).Karlkl ahlaki ykmllklere dayanan bir cemaat olarak ayaps belki de

en yetkin biimde Japonyada gelimitir. Yaam boyu istihdam sisteminin yansra keiretsu veya baka deyile irket alar, Japon ekonomisinin ikinci benzersizzelliidir. Bu ekonominin ileyii de, yksek dzeyde gven ilikilerinekatlmada gsterilen yaygnlam yeteneklere baldr (Caves ve Uekusa,1976:78).

II. Dnya sava ncesinde byk topluluklar olarak isimlendirilenZaibatsu nun modern karl II. Dnya sava sonras Keiretsu olarakdevam etmitir. Japonyada irketlerin kmelenme eklinde oluturduklar bykgruplamalar sava ncesinde kendini zaibatsu, sava sonrasnda isekeiretsu eklinde gstermitir. Zabiatsu kelime anlam olarak serveti elinde

bulunduran zenginleri ifade etmektedir. Bir ailenin kontrol altndaki firmalartopluluu olarak grlen bu kurulular, bir ok maddenin retimindemonopolleri, bankaclk ilemlerini, i ve d pazarlama ilemlerini ellerindebulundururlar (Vergiliel Tz, 2001:16).

lk Zaibatsular 19.yuzyln sonlarna doru zarar eden kamu endstriyelkurulularn neredeyse yok pahasna satn alan ya da enflasyonist ortamdahkmete kredi aan ve hkmet tarafndan korunan aileler tarafndan kuruldu.Bunlarn en bykleri, Mitsui, Sumitomo, Mitsubishi ve Yasudadr. Bu drtbyk zaibatsudan sonra ise, Aikawa, Asano, Furukowa, Okura, Nakajima ve


14/20


770

Nomura gelmekteydi. lk kurulan Zaibatsular ihracat aratrmas, hammadde veendstriyel gelime iin gerekli teknolojinin ithalat gibi temel fonksiyonlaryerine getirmekteydi (Vergiliel Tz, 2001:4).

Zaibatsu, bir merkez holding etrafnda bir banka, bir sigorta irketi, bir dticaret irketini de ierecek ekilde toplanan ok saydaki imalat irketininoluturduu gruba verilen addr. Bu gruptaki merkezi holding bir aileninkontrolndedir. Bu holdinge bal irketlere ise, bu holding % 40 ile % 100arasnda deien sermaye oranlarnda ortaktr. Zaibatsu yesi olan banka vesigorta irketi, topluluk yesi irketlere kaynak salar ve finansal hizmetler

verirken, ye d ticaret irketi de topluluk yesi irketlerin satn alma vepazarlama faaliyetlerini yklenmektedir.

II. Dnya sava sonrasnda General McArthur idaresi, ailelerin sahip olduu

Zaibatsular ve Sogoshoshalar (d ticaret irketlerini) paralayarak her biriniyzlerce kk irkete blmtr. Gereke olarak da bu firmalarn hkmetemdahale ederek demokratik yapy zedeledikleri ne srlmtr (Vergiliel

Tz, 2001:4). Yine ayn idarenin kard anti-trst kanunu ile sper irketroln stlenecek bir holding oluumu yasaklanm bankalarn herhangi birirket sermayesi iindeki payn da % 5 ile snrlandrmtr. Ancak ilerleyenyllarda byk 6 irket grubu, ekonominin % 25inden daha fazlasna hakimolmulardr.

Keiretsular kendilerine zg iletiim sistemi gelitirecek dzeyde daryakapal bir grup yaps oluturmulardr. Japon sanayinin nihai gc olarak kabuledilen ve Japonyay tanmlamada kullanlan bu zgn holdingler, dikey ve yatayyaplanma biiminde rgtlenirler (Sakai, 1992:30). Dikey keiretsu; bir retim

iletmesi, iletmenin yukarya doru yaylan taeronlar, tedarikileri ve aadoru inen pazarlama organizasyonlarndan oluur. kinci ve en yaygn olan trise pazarlararas veya yatay keiretsu olarak adlandrlr. kinci tip keiretsu,Gulf+Western ve ITT gibi 1960 ve 1970lerde en gl dnemlerini yaayan

Amerikan dev holdinglerine benzer ekilde, ok farkl trdeki irketleribirletiren bir nitelie sahiptir. Tipik bir yatay keiretsu byk bir banka veyabaka bir finansal kurulu etrafnda odaklanmtr (Douthett and Jung,2001:133). Ayn zamanda genellikle d ticaret, sigorta, petrol, ar sanayi,elektronik, kimya, eitli trde eyalar, gemi yapm ve baka alanlarda bir firmas

vardr. Amerikan igalinden sonra zaibatsular yeniden yaplanmaya baladzaman, birbirleriyle tarihsel ilikileri olan irketlerin yneticileri, dzenli olarakbiraraya geldikleri, bugnk adyla Bakanlk Konseyi uygulamasn balattlar.

Keiretsu yeleri aralarnda; (birbirlerinin hisselerinin bir ksmn karlkl olarakelde tutma gibi (apraz hisse tutma) bir yolla dier irketlerle balantl olsalarda) yasal bir ba yoktur (Fukuyama, 1998:213). Tablo 2de baz keiretsularnye saylarnn yllara gre deiimi grlmektedir.


15/20


771

Tablo 2. Baz Keiretsularn ye Saylarnn Yllara Gre DeiimiKeiretsu ye says Keiretsu ye says Keiretsu ye says

Fuji Daiichi Sanwa

1965 62 1965 40 1965 45

1970 72 1970 27 1970 52

1975 88 1975 52 1975 56

1980 98 1980 70 1980 51

1985 110 1985 77 1985 55

1990 118 1990 90 1990 60

1995 127 1995 103 1995 78

2000 125 2000 115 200 49

Keiretsu ye says Keiretsu ye says Keiretsu ye says

Mitsui Mitsubishi Sumitomo

1965 71 1965 67 1965 70

1970 71 1970 85 1970 80

1975 95 1975 117 1975 115

1980 104 1980 113 1980 110

1985 104 1985 119 1985 111

1990 125 1990 130 1990 112

1995 125 1995 132 1995 116

2000 133 2000 121 2000 104

Kaynak: Yoshiro Miwa and J. Mark Ramseyer, The Fable of the Keiretsu, Journal of

Economics & Management Strategy, Volume 11, Number 2, Summer 2002, 177.

Keiretsu sistemi, dier toplumlarda ak bir karl olmayan birtakmzelliklerle benzerlerinden farkllar. Birincisi, byk lekli iletmeler olduklariin Japon ekonomisinde olaanst lde nemli rol oynarlar (Fukuyama,1998:213). Keiretsu sisteminin tad ikinci zellik, bu boyutlarna karn yataykeiretsu ana bal irketlerin, Japon ekonomisinin herhangi bir sektrndenadiren monopol konumunda olmasdr. Bunun yerine, her keiretsunun hersektrde oligopol konumundaki bir irketle temsil edildii bir pazar yapsszkonusudur. Bu yzden Mitsubishi Heavy Industries, Sumitomo HeavyIndustries ve Kawasaki Heavy Industries (Dai-Ichi Kangyo grubunun yesi)birbirleri ile ar sanayi ve savunma sanayi sektrlerinde rekabet ederler. te

yandan Mitsubishi Bank, Sumitomo Bank ve Dai-Ichi Kangyo Bank finanssektrnde birbirleri ile rekabet ettikleri grlmektedir (Cooke, 1996:194).

Sistemin nc zellii; ayelerinin ekonomik mant olmakszn, tercihhaklarn birbirleri lehine kullanma ynnde bir dnceye sahip olmalardr.Keiretsu yelerinin; sadece birbirleri ile ticaret yapmamakla birlikte yabancirketlerden ok, bal bulunduklar grup irketleriyle ticaret yapma eilimininar bast grlmektedir. ou kez de bu alverilerinde, pazarn tamamylakendi mantna gre ilemesi halinde oluacak dzeyden daha yksek oranda


16/20


772

deme yapmakta veya daha az miktarda rn almaktadrlar. Tercih hakknadayal ticaretin dier bir tr de aslnda bir eit sbvansiyon anlamna gelen,an merkezi finansal kuruluundan ye irketlere faiz oranlar pazarkoullarnn altnda olan kredilerin akmasdr. Keiretsu yelerinin birbirleri iletercih hakk temelinde ticaret yapma eilimi, ABD-Japon ilikilerinde belli balrahatszlk yaratan noktalardan biridir ve belki de iki lke arasndaki yanlanlalmalarn en nemli kaynadr. Japonyaya ihracat yapmaya alan ABDfirmalar, Japon mterilerinin Amerikan maln ithal etmektense ou kez birkeiretsu ortann rnne daha yksek deme yapmasna anlam veremez.

Aslnda Japon irketi kendi asndan, zellikle Amerikan mallarn dlamayaalyor deildir; ayn zamanda an dnda yer alan baka bir Japon irketiyle iyapmaktansa kendi keiretsu ortaklaryla almay tercih eder. Bununla birlikte,

bu sistem yabanclarn gznde ticarete kar informal bir bariyer gibi pheuyandrc bir nitelie sahiptir (Fukuyama, 199:213).

Son olarak keiretsu ortaklar arasnda, genelde ok byk lde etkiniletiim ve itenliin hkim olduu ve bu durumun da yksek dzeyde bir gvenduygusunu yanstt grlmektedir. GM ve Boeing gibi irketlerin dekendilerine eitli mal ve paralar salayan tedariki kurulularyla uzundnemli ilikileri vardr; ama bu kurulular tedarikileriyle aralarna belli birmesafe koyarlar. Tedariki irket, her zaman ii veren ana irketin, kendisininalma tarz ve mali durumu hakknda ok fazla bilgiye sahip olmadhususunda kayg duyar. nk ii veren irket, bu bilgileri tedarikilere zarar

veren bir biimde kullanabilir. Belki bir rakip irkete bilgi szdrabilir veyakendisi ayn alana girebilir. Bu huzursuzluk, daha etkin i srelerinin irket

ortaklarna yaylma hzn yavalatr. Oysa Japon irketleri sk sk etkinlikdzeyini artrma adna, altklar taeron irketin faaliyetlerinin her unsurunuayrntl olarak inceleme hakkn talep eder. Bu talep de, taeronun asl irkete,bu tarzda elde edilen bilgiyi ktye kullanmayaca konusunda gven duyduuiin kabul edilir (Fukuyama, 1998:214).

Keiretsu yeleri arasnda hissedilen bu tarz karlkl ykmllk duygusu,otomobil reticisi Togo Kogyonun (Mazda) iine dt durumla ortayakonabilir. Togo Kogyo 1974deki petrol krizinin bir sonucu olarak iflas tehlikesiile kar karya kalmtr. irket, Sumitomo Keiretsusunun bir yesi ve grubunana bankas, Sumitomo Trust otomobil irketinin balca hissedar vefinansrdr. Sumitomo Trust, Togo Kogyodaki yeniden yaplanmannncln yapm, irketin yedi direktrn azletmi ve irketi yeni retim

tekniklerini benimsemeye zorlamtr. Keiretsunun dier yeleri, otomobilalmlarn Mazdaya ynlendirmi; yedek para tedarikileri fiyatlarn indirmi vefinans kurulular gerekli kredileri salamtr. Sonu olarak Mazda, yneticilerin

ve iilerin ikramiyelerini azaltmak zorunda kalsa da, hi ii karmadan ayaktakalmay baarmtr. Bu olaydan birka yl sonra ciddi sorunlarla karlaanChryslerin Mazda gibi destei olmad iin ABD hkmetinden yardm almakzorunda kalmtr.

Yaam boyu istihdam sisteminin uygulanmasnda olduu gibi, keiretsuilikileri de Japonyada 1992 ylnda balayan ekonomik durgunluk dneminde


17/20


773

ciddi boyutta basklara maruz kalmtr. Keiretsu ortaklarna, koullarn elveriliolduu bir dnemde yksek fiyatlarda deme yapma, kayplarn artt ve andndakilerin nemli indirimler nerebildii bir dnemde keiretsularn rekabetgcn nemli lde azaltabilmektedir. Gnmz kresel rekabet ortamndaise feodal esasl yaplanmann bugnn Japonyasna salad katklaryadsnamaz. Japon sanayisinin % 99dan fazlasn oluturan ve Japonekonomisine dinamizm kazandran, on binlerce kk ve orta boy irket ileonlarn bal bulunduu Keiretsularn oluturduu Sanayi Feodalizmi

Japonyann kalknmasna nemli katklar salamaktadr (Arcolu,2000:28).

GENEL DEERLENDRMEJaponyann dnyada ekonomik alandaki byk baarsnn temelinde; Japon

i yaamn biimleyen sosyal ve entelektel sermaye bileenleri yer almaktadr.Bu bileenlerin en nemlisi, i yapma biimlerini ve ticari anlaylarnyansttklar bir model olan irket alar oluturma stratejileridir. Tarihi geliimsreci ierisinde nceleri zaibatsu sonra keiretsu olarak anlan Japon irketalar; Japon iletme ynetimi anlaynn ve kltrel birikiminin bir sonucudur.Keiretsu alar sayesinde, a yelerinin geliimi dier yeler tarafndanizlenmekte ve desteklenmekte, bylelikle kalc rekabet gcne sahip olabilmesiiin gerekli katklar her koulda salanmaktadr. Bu adan ele alndndaKeiretsu alar, Japon ynetim anlaynn baarl olmasnda nemli katklarsalamaktadr. Kresel rekabet ortamnda faaliyet gsteren Keiretsu yelerininher frsatta grup karlarn gzetici faaliyetler srdrmesi, Japon kltr ve iyaamnn yaratt birliktelik duygusu ile birlikte deerlendirilmesi gerekliliini

ortaya koymaktadr. Bu anlamda, Japon ynetim anlaynn sahip olduuzellikler ile bu anlayn ortaya koyduu irket alarnn baars arasnda glbir iliki vardr.

Japon ynetim anlay ve irket alar (keiretsu) analizini amalayan bualmada, Japon iletme anlaynn temel zelliklerinin; aile ve i yaamndaballk odakl kltrel yap ve din, alanlarn tamamnn kararlara katlmnsalayarak iletme performansn gelitirme amac tayan karar verme sistemleri(ringi) ve kalite emberleri, kresel uygulama alan bulan, ileri teknikleredayanan, yeniliki retim sistemleri, srekli iyiletirme ve gelitirmeniniletmenin yaam biimi haline getirildii Kaizen anlay, kendilerine zg nsanKaynaklar Ynetimi uygulamalar ile verimlilii artran, motivasyonu n plandatutan mr boyu istihdam anlay olduu grlmektedir. Bu bakmdan, Japon

Ynetim anlaynn gnmzde de baarl bir biimde uyguland dikkatealndnda, Japon kltrnn ve deerlerinin i yapma biimlerini ne denlietkiledii aka grlebilir. Bu etkiye, Kaizen uygulamalar ile zellikle Batdnyasndaki gelimeleri alglayabilme ve iselletirme dinamizmi eklendiinde

Japon ynetim sisteminin neminin gnmzde de artarak devam ettiisylenebilir.


18/20


774

KAYNAKAAbegglen, James C. (1958), The Japanese Factory:Aspects of Its Social

Organization, Glencoe, III, Free Pres.Arcolu, M. Atilla. (2000), Bat ve Japon letme Ynetimi, stanbul:z

Yaynclk.Beason, D. (1998), Keiretsu Affiliation and Share Price Volatility in

Japan, Pacific-Basin Finance Journal, 6.Bergloef, E. and E. Perotti, (1994), The Governance Structure of the

Japanese Financial Keiretsu, Journal of Financial Economics, 36.Beyhan, Burak. (2001), Kuramlar ve Dnya Tecrbesi Balamnda

Trkiyenin leri Teknoloji Blgecikleri Oluturma abas,Ankara:ODT Gelime Dergisi.

Bulu Melih; Eraslan . Hakk ve ahin zlem. (2005), Elmas (Diamond)Modeli le Ankara Biliim Kmelenmesi Rekabet Analizi, Ankara, SenYaynlar.

Chalmers Johnson. (1992), Keiretsu: An Outsiders View, InternationalEconomic Insights, 1.

Cooke, T. E. (1996), The Influence of the Keiretsu on JapaneseCorporate Disclosure, Journal of International Financial Management and

Accounting, 8.Cokun Can Aktan; Japon Ynetimindeki Baarnn Srlar,

www.canaktan.org Eriim Tarihi:13.09.2006elikapa, Feray Omdan. (1999), retim Planlamas, stanbul:Alfa

Yaynevi.

Diner, mer. (1992), rgt Gelitirme, stanbul:Tima Yaynlar.Dore, R. (1987), Taking Japan Seriously: A Confucian Perspective onLeading Economic Issues, London: Athlone Press.

Edward B. Douthett, Koyul Jung, (2001),Japanese Corporate Groupings(Keiretsu) and the Informativeness of Earnings, Journal of InternationalFinancial Management and Accounting, 12:2.

Erdem, Ba ve Kocaba, brahim. (2004), Ynetimde DouParadigmas, Manas niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, say:10.

Eren, Erol. (1991), Ynetim ve Organizasyon, stanbul:.. letmeFakltesi Yaynlar, No:236.

Herbig, P. And Jacobs, L. (1997), A Historical Perspective of JapanInnovation, Management Decision, 35 (10).

http://www.jetro.go.jp/en/stats/survey/http://www.tjv.org.tr/Default.aspx?_Args=__SysD,46,TJVImai, Masaaki. (1986), Kaizen: TheKey to Japans Competitive Success,

New York Mc Graw Hill.Kaoru Ishikawa. (1985), What is Total Quality Control: The Japanese

Way, Prentice Hall Inc., Seventhy Ed.Karlsson Christer ve Ahlstrom Par. (1996), The difficult path to lean

product Development International Journal of Product InnovationManagement, 13 (4).


19/20


775

Keys, J. Bernard; Luther Trey Denton and Thomas R. Miller. (1994), TheJapanese Management Theory Jungle-Revisited, Journal of Management,Vol.20, No.2, 1994.

Kumagai, F. (1992), Research on The Family in Japan: In TheChanging Family in Asia:159-237, Bangkok: UNESCO.

Kuniyasu Sakai, (1992), Japonyada Keiretsu-Kk irket likisi,(ev:Mustafa zel), ktisat ve Dnyas, Yl:1, Say:5.

Lincoln, J.R., M.L. Gerlach and J. M. Ramseyer, (2000), RethinkingRelationship-Specific Investments: Subcontracting in the Japanese

Automobile Industry, Michigan Law Review, 98.Lincoln, J.R., M.L. Gerlach and Miwa, Y. (1996), Firms and Industrial

Organization in Japan, Houndmills: Macmillan.

Lincoln, J.R., M.L. Gerlach and P. Takahashi. (1992), Keiretsu Networksin the Japanese Economy: a Dyad Analysis of Intercorporate Ties,American Sociological Review, 57.

Lincoln, J.R., M.L. Gerlach. (2001), Does Ownership Matter: Evidencefrom the Zaibatsu Dissolution Program, Discussion Paper, University of

Tokyo Faculty of Economics.Miwa, Yoshiro and Ramseyer J. Mark (2002), The Fable of the Keiretsu,

Journal of Economics & Management Strategy, Volume 11, Number 2,Summer.

Mutlu, Servet, Japonyada Endstrinin Yaps, letmelerin lei,Verimlilik ve cretler. (1989), Milli Prodktivite Yaynlar, 391, Ankara.

Okur, Ayperi Serdarolu. (1997),Yaln retim, stanbul:Sz Yaynlar.

zelikel Hamdi. (1994), Japon Ynetim Sistemleri, MESS EitimVakf Yaynlar, stanbul.zevren, M. (2000), Toplam Kalite Ynetimi, Alfa Basm Yaym Datm,

stanbul.Richard E. Caves ve Masu Uekusa. (1976), Industrial Organization in

Japan,Washington, D.C., Brookings Instution.Sakai, Kuniyasu. (1994), Japon Sanayisinin Feodal Dnyas, z

Yaynclk, stanbul.Sargut, A.S. (2001), Kltrler Aras Farkllama ve Ynetim. mge

Kitabevi, Ankara.Shimokava, Koichi. (1985), Japans Keiretsu System:The Case of the

Automobile Industry., Japanese Economic Studies, Summer.

Talyan Mustafa ve Karaylan Derya. (2006), Modern YnetimTekniklerinden Semeler, Kavramlar, Kapsamlar ve Uygulama Yntemleri,Ankara:Gn Yaynclk.

Tekin, Mahmut. (2003), retim Ynetimi, Cilt 2, Konya:Gnay Matbaas. Vergiliel Tz, Melek. (2001), Japon ve Amerikan Ynetim Modeli

(Trkiye Uygulamas), stanbul:Alfa Yaynevi. Weinstein, D.E. and Y. Yafeh, (1995), Japans Corporate Groups:

Collusive or Competitive? An Empirical Investigation of KeiretsuBehavior, Journal of Industrial Economics, 43.


20/20


776

Yldz, Gltekin ve Ard, Kadir. (2002), Japon letmecilikUygulamalar Trkletme Ynetimine Bir Model Olabilir Mi?, Mimarve Mhendis Dergisi, Yl 6, Say 31, Haziran-Temmuz-Austos.

JAPON YÖNETİM ANLAYIŞI VE ŞİRKET AĞLARI (KEİRETSU)

Documents

Transcript of JAPON YÖNETİM ANLAYIŞI VE ŞİRKET AĞLARI (KEİRETSU)