IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA III KVARTAL 2015. GODINE - … · flacije, s tim da su samo u julu i...

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA III KVARTAL 2015. GODINE

Godina XI, broj 35

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefon: +382 20 664 997, 664 269 Fax: +382 20 664 576

WEB ADRESA: http://www.cbcg.me

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Milojica Dakić, guverner Dr Velibor Milošević, viceguverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Asim Telaćević Dr Milivoje Radović Dr Milorad Jovović Dr Srđa Božović

GRAFIČKA PRIPREMA: Andrijana Vujović Nikola Nikolić

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno

navedu izvor.

1. INDIKATORI INFLACIJE 5

2. INFLACIONA OČEKIVANJA 92.1. Očekivanja banaka 92.2. Očekivanja privrede (osim banaka) 11

3. DETERMINANTE INFLACIJE 153.1. Tražnja 15

3.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje 163.1.2. Analiza budžeta 183.1.3. Privreda 193.1.4. Eksterna tražnja - platni bilans 20

3.2. Ponuda i proizvodnja 203.3. Berzanski indeksi 21

4. MONETARNA POLITIKA 23

5. PROGNOZA INFLACIJE ZA 2015. I PRVA TRI KVARTALA 2016. GODINE 255.1. Modelska procjena 25

6. OČEKIVANA INFLACIJA U 2015. GODINI 29

SADRŽAJ

5

Indikatori inflacije

1. INDIKATORI INFLACIJE

Potrošačke cijene u Crnoj Gori su u trećem kvartalu 2015. godine ostale nepromijenjene u odnosu na prethodni kvartal. U ovom periodu rast su zabilježile cijene u kategorijama: odjeća i obuća od 1,5%, hrana i bezalkoholna pića i stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva od po 0,5% i kategoriji hoteli i restorani od 0,4%. Pad cijena je zabilježen u kategoriji prevoz od 4% i kategorijama zdravlje i rekreacija i kultura od po 0,1%. Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, rast potrošačkih cijena je zabilježen u avgustu (0,1%) i septembru (0,3%), dok su u julu potrošačke cijene zabilježile pad od 0,5%. Na godišnjem nivou potrošačke cijene su u septembru povećane za 1,7%, dok je prosječna stopa (pe-riod na period) iznosila 1,6%.

Tabela 1

Inflacija, %

2014 2015

III VI IX XII III VI IX

Promjena u odnosu na kraj prethodne godina -0,8 0,0 0,0 -0,3 1,2 2,2 2,1

Godišnja promjena -0,9 -0,1 -0,7 -0,3 1,6 1,9 1,7

Izvor: Monstat

Tokom trećeg kvartala, povećane su cijene u kategoriji odjeća i obuća za 1,5%, najviše zbog rasta cijena odjeće za 3,7%. Cijene u kategoriji hrana i bezalkoholna pića više su za 0,5%, najviše zbog rasta cijena ulja i masti od 5,3%, mlijeka, sira i jaja od 1,3%, povrća od 0,4% i cijena mesa od 0,1%. To je uslovilo najveći pozitivan doprinos hrane i bezalkoholnih pića ukupnoj inflaciji od 0,2 p.p. Cijene u kategoriji stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva su takođe zabilježile rast od 0,5% najviše zbog rasta cijena čvrstih goriva od 1,9%. U ovom periodu povećane su i cijene kategorije hoteli i restorani od 0,4%, zbog povećanja usluga smještaja od 1,4%. Najveći pad cijena od 4% zabilježen je u kategoriji prevoz, pri čemu su najviše smanjene cijene goriva i maziva za 8,1%. Ova kategorija je ostvarila najveći negativan do-prinos ukupnoj inflaciji (-0,4 p.p.). Tokom trećeg kvartala smanjene su cijene i u kategorijama zdravlje i rekreacija i kultura od po 0,1%. Cijene u kategorijama alkoholna pića i duvan, pokućstvo i rutinsko održavanje stana, komunikacije, obrazovanje i ostali proizvodi i usluge ostale su nepromijenjene u trećem kvartalu.

Mjesečna bazna inflacija je tokom jula, avgusta i septembra imala viši nivo od zvanične mjesečne in-flacije, s tim da su samo u julu i bazna i zvanična mjesečna inflacija imale negativnu stopu.

6

Centralna banka Crne Gore Izvještaj o kretanju cijena III kvartal 2015

Tabela 2 1

Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji1

Ponderi IX 15/VI 15 indeks Stopa Doprinos

UKUPNO 1000 100,0 0,0 0,0

Hrana i bezalkoholna pića 386,4 100,5 0,5 0,2

Alkoholna pića i duvan 37,9 100,0 0,0 0,0

Odjeća i obuća 70,7 101,5 1,5 0,1

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 153,1 100,5 0,5 0,1

Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 46,9 100,0 0,0 0,0

Zdravlje 38,2 99,9 -0,1 0,0

Prevoz 101,0 96,0 -4,0 -0,4

Komunikacije 57,1 100,0 0,0 0,0

Rekreacija i kultura 27,2 99,9 -0,1 0,0

Obrazovanje 15,7 100,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 23,0 100,4 0,4 0,0

Ostala dobra i usluge 42,8 100,0 0,0 0,0

Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije

U trećem kvartalu 2015. godine došlo je do pada cijena nafte u odnosu na drugi kvartal. Cijena refer-entne korpe OPEC-a je u trećem kvartalu, u prosjeku, iznosila 48,2 USD/barel, što je za 19,6% manje u odnosu na prosječnu cijenu iz drugog kvartala ove godine. Prosječna cijena brenta u trećem kvartalu je bila 50,3 USD/barel, što je za 18,7% manje u odnosu na prosječnu cijenu iz drugog kvartala ove go-

1 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Kretanje ukupne inflacije i bazne inflacije (%)

Grafik 1

Izvor: Monstat

Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Grafik 2

Izvor: Monstat i ‘’Monthly Oil Market Reports’’, OPEC

7

Indikatori inflacije

dine. Posmatrajući po kvartalima, prosječna cijena brenta je u trećem kvartalu ove godine zabilježila najmanji nivo od prvog kvartala 2009. godine (kada je oznosila 44,4 USD/barel). Pad cijena nafte na svjetskim tržištima u trećem kvartalu rezultat je prevelike ponude koja pritiska tržište nafte, kao i ekonomskih nestabilnosti, naročito u industrijskom sektoru Kine. Najmanja cijena brenta u trećem kvartalu zabilježena je u avgustu, kada je iznosila 46,72 USD/barel, što je ujedno i najmanja cijena u prvih devet mjeseci ove godine.

Godišnja stopa potrošačkih cijena u septembru je iznosila 1,7% i manja je za 0,2 p.p. u odnosu na godišnju stopu iz juna mjeseca. Najveći rast na godišnjem nivou zabilježile su cijene iz kategorija hoteli i restorani 6,2%, hrana i bezalkoholna pića 3,4%, odjeća i obuća 3,3%, alkoholna pića i duvan 3,2%, zdrav-lje 2,3%, stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 1,8%, pokućstvo i rutinsko održvanje stana 0,6%, rekreacija i kultura 0,3% i ostali proizvodi i usluge 0,1%, dok su godišnji pad cijena zabilježile kategorije prevoz (-4,4%) i komunikacije (-0,1%), dok su cijene u kategoriji obrazovanje ostale nepromijenjene.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u septembru u odnosu na kraj 2014. godine zabilježile rast od 0,1%. Rast cijena zabilježen je u sektoru prerađivačke industrije od 0,2%, dok su cijene u sek-toru vađenje ruda i kamena smanjene za 0,6%. Cijene u sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom su ostale nepromijenjene. Na godišnjem nivou, cijene proizvođača industrijskih proiz-voda, porasle su za 0,1%.

Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je pozitivna stopa inflacije zabilježena jedino u Albaniji (2,2%), Crnoj Gori (1,7%), Srbiji (1,4%) i Češkoj (0,2%). Najveću negativnu godišnju stopu ima Bosna i Hercegovina (-1,8%) i Rumunija (-1,5%), a od susjednih zemalja, negativna stopu, osim BiH zabilježila je i Hrvatska (-0,5%) i Makedonija (-0,2%).

Komponente potrošačkih cijena: doprinos godišnjoj stopi rasta (u indeksnim poenima)

Grafik 3

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG

8


Kretanje izabranih kategorija – Potrošačke cijene, mjesečna stopaPotrošačke cijene, godišnja stopa

Grafik 5Grafik 4

Izvor: Monstat Izvor: Monstat

Inflacija u euro zoni i Crnoj Gori od uvođenja eura (godišnje stope)

Grafik 7

Izvor: Monstat i Eurostat

Godišnja inflacija u izabranim zemljama, septembar 2015. godine

Grafik 6

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

Godišnja stopa ostvarena u Euro zoni, mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosi-la je -0,1%, a u Crnoj Gori mjerena takođe harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila je 2,3%, što je za 2,4 p.p. više od stope u Euro zoni.

9

Inflaciona očekivanja

Očekivana visina inflacije (banke)

Grafik 9

Inflaciona očekivanja (banke)

Grafik 8

2. INFLACIONA OČEKIVANJA

2.1. Očekivanja banaka

Kada su u pitanju inflaciona očekivanja banaka2, na osnovu anketa sprovedenih u oktobru ove godine, jedanaest banaka očekuje veću stopu inflacije, isti nivo inflacije očekuju tri banke, dok nižu stopu in-flacije u 2015. godini u odnosu na 2014. godinu ne očekuje nijedna banka (grafik br. 8).

Kao što je na grafiku br. 9 prikazano, po pet banaka očekuje da će se inflacija do kraja godine kretati između 1% i 1,5% i između 2% i 3%, tri banke očekuju inflaciju u rasponu od 0,5% - 1%, dok jedna banka očekuje inflaciju u rasponu 1,5%-2%.

Što se tiče očekivanja o kretanju aktivnih kamatnih stopa, jedanest banaka očekuje pad, dok tri banke očekuju isti nivo nominalnih kamatnih stopa. Kod efektivnih aktivnih kamatnih stopa, dvanaest ba-naka predviđa pad, dok dvije banke očekuju njihov isti nivo.

2 Od avgusta 2015.godine u anketu je uključena i nova Ziraat banka

10


Kada je riječ o očekivanju kretanja pasivnih kamatnih stopa, dvanaest banaka predviđaju pad, a dvije banke očekuju isti nivo pasivnih kamatnih stopa u 2015. u odnosu na 2014. godinu.

Za potrebe izračunavanja inflacionih očekivanja koristimo konjunkturni indikator (linija na grafiku br. 12). On se dobija kao razlika između broja banaka koje očekuju rast inflacije i broja ba-naka koje očekuju pad inflacije. Ukoliko konjuk-turni indikator ima negativnu vrijednost, u nar-ednom periodu očekuje se opadanje stope inflaci-je. Ukoliko ima pozitivnu vrijednost u narednom periodu se može očekivati rast inflacije. Uko-liko ima nultu vrijednost u narednom periodu se očekuje nepromijenjena stopa inflacije. Što je njegova vrijednost više negativna to su inflaciona očekivanja niža, a viša pozitivna vrijednost pred-stavlja viši nivo inflacionih očekivanja. Inflaciona očekivanja su tokom prethodne godine, uz man-je oscilacije, bila značajno niska, dok su tokom prvih deset mjeseci 2015. godine u porastu.

Očekivanja u pogledu kretanja nominalnih aktivnih kamatnih stopa

Očekivanja u pogledu kretanja efektivnih aktivnih kamatnih stopa

Grafik 10 Grafik 11

Konjunkturni indikator

Grafik 12

11


2.2. Očekivanja privrede (osim banaka)

Inflacija

Od ukupnog broja anketiranih privrednih subjekata najveći broj, njih 27%, smatra da će se inflacija kre-tati između 1,5% i 2% u 2015. godini. Da će se inflacija kretati između 1% i 1,5% očekuje 23% preduzeća, 21% očekuje inflaciju od 0,5% do 1%, a inflaciju između 2% i 3% očekuje 11% anketiranih preduzeća. Da će inflacija biti između 0% i 0,5% očekuje 8% anketiranih, dok 6% anketiranih preduzeća očekuje da će nivo inflacije biti između -0,5% i 0%. Od ukupno anketiranih preduzeća, 4% očekuje da će inflacija biti iznad 3%. Da se zarade neće mijenjati u 2015. godini u odnosu na prethodnu godinu, očekuje 79% anketiranih preduzeća, niži nivo zarada očekuje 8%, dok njihovo povećanje očekuje 13% anketiranih privrednih društava. Po pitanju bro-ja zaposlenih, u istom periodu, 52% anketiranih subjekata smatra da se broj neće promjeniti, 25% očekuje da će se povećati, dok 23% smatra će se broj zaposlenih smanjiti u tekućoj u odnosu na prethodnu godinu.

Najveći broj anketiranih privrednih subjekata (njih 71%) očekuje isti nivo cijena proizvodnih in-puta koje koristi, a 83% anketiranih očekuje iste cijene svojih proizvoda (usluga) u 2015. godini.

Očekivani nivo inflacije u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Očekivani nivo broja zaposlenih u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Grafik 13

Grafik 15

Očekivani nivo zarada zaposlenih u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Grafik 14

12


Očekivani nivo cijena proizvodnih inputa u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Očekivani nivo cijena proizvoda (usluga) u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Grafik 16 Grafik 17

Poslovne barijere Očekivani nivo aktivnih kamatnih stopa u 2015. u odnosu na 2014. godinu

Grafik 18 Grafik 19

Poslovno okruženje

Rezultati ankete pokazuju da najveći broj anketiranih preduzeća, u oblasti poslovnih barijera, kao prepreku vidi opšte rizike poslovanja (43%), slabu tražnju (21%), visoke kamatne stope na kredite (14%) i previsoke poreze i ostale oblike dadžbina (12%).

Pri tome, 51% anketiranih privrednih društava očekuje niži nivo aktivnih kamatnih stopa, 43% isti nivo, dok 6% očekuje viši nivo aktivnih kamatnih stopa u 2015. u odnosu na 2014. godinu.

13


Investicije

Od ukupnog broja anketiranih preduzeća, njih 50% planira povećanje obima aktivnosti tokom 2015. godine, odnosno 48% anketiranih planira nove investicije. Najveći broj investicija (42%), odnosi se na povećanje fiksne imovine, a kao najveće prepreke novim investicijama navode se niska tražnja (31%), nedovoljna iskorišćenost postojećih kapaciteta (27%), visoke kamatne stope i nepovoljni uslovi kapi-talnog zaduživanja (19%), ostale prepreke (15%), kao i visoki postojeći troškovi proizvodnje (8%).

Očekivani obim aktivnosti u 2015. godini

Tip planiranih novih investicija za 2015. godinu

Nove investicije u 2015. godini

Prepreka novim investicijama za 2015. godinu

Grafik 20

Grafik 22

Grafik 21

Grafik 23

15

Determ

inante inflacije

Kvartalne stope agregatne tražnje

Grafik 25

Agregatna tražnja, u 000 eura

Grafik 24

3. DETERMINANTE INFLACIJE

3.1. Tražnja

Agregatna tražnja, prema preliminarnim podacima, u trećem kvartalu 2015. godine, zabilježila je pad u odnosu na prethodni kvartal, kao i u odnosu na treći kvartal 2014. godine. Gledajući strukturu uku-pne tražnje, u odnosu na strukturu iz prethodnog kvartala, učešće sektora javne potrošnje i privrede se smanjilo, dok se učešće sektora stanovništva povećalo.

Nivo agregatne tražnje u trećem kvartalu 2015. godine niži je od nivoa agregatne tražnje iz istog pe-rioda prethodne godine, kao i od nivoa tražnje iz prethodnog kvartala.

16


Grafik 27

Izvor: Monstat

Prosječne zarade bez poreza i doprinosa u Crnoj Gori Realne zarade (mjesečna stopa)

Grafik 26

Izvor: Monstat

Boks 1 – Metodologija računanja agregatne tražnje

U cilju potpunijeg praćenja agregatne tražnje kao determinante inflacije, CBCG je razvila metodolog-iju za izračunavanje agregatne tražnje. Polazna osnova metodologije je da je agregatna tražnja zbir tražnje tri sektora: lične potrošnje (stanovništvo), investicione potrošnje (privreda) i javne potrošnje. Međutim, imajući u vidu nedostatak velikog broja podataka potrebnih za izračunavanje agregatne tražnje, postojeći podatak o agregatnoj tražnji ne treba tretirati kao pokazatelj tačnog iznosa agre-gatne tražnje, već kao indikator u kom smjeru se kreće agregatna tražnja. U postojećoj metodologiji nije dostupan niz značajnih podataka poput: investicija privrede, prihoda od prodaje akcija, netržišnih dohodaka, prihoda ostvarenih u sivoj ekonomiji i dr. Metodologija računanja agregatne tražnje je pri-kazana sljedećom jednačinom:

AD = C + I + G

C = zbir isplaćenih plata + zbir isplaćenih penzija + isplata stare devizne štednje + neto kompenzacije stanovništvu – neto štednja stanovništva (štednja – odobreni krediti)I = -neto štednja privrede (depoziti – krediti)G = javna potrošnja – isplaćene penzije – plate isplaćene iz budžeta – neto štednja države (depoziti – krediti – državni zapisi)AD – agregatna tražnja, C – lična potrošnja, I – investiciona potrošnja, G – javna potrošnja

3.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje

Prosječna zarada u Crnoj Gori u trećem kvartalu iznosila je 720 eura, dok je prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila 477 eura. Posmatrano prema prethodnom kvartalu, prosječna zarada je zabilježila pad od 0,8%, dok je prosječna zarada bez poreza i doprinosa smanjena za 0,6%.

17

Determ

inante inflacije

Ako uzmemo u obzir potrošačke cijene, tj. kretanje zarada posmatramo u realnim iznosima, zaključuje se da su realne zarade u trećem kvartalu ostvarile neznatan pad u julu i septembru, dok je u avgustu ostvaren neznatan rast realnih zarada.

Kreditiranje sektora stanovništva je tokom devet mjeseci 2015. godine obilježio pozitivan trend. Prosječno mjesečno, krediti ovom sektoru rasli su po stopi od 0,3% (dok je u istom periodu 2014. godini zabilježen rast po prosječnoj stopi od 0,1%). Na kraju trećeg kvartala 2015. godine, ukupni krediti sektora stanovništva iznosili su 914,2 mil-iona eura, što je za 20,5 miliona eura ili 2,3% više nego na kraju 2014. godine, odnosno za 21,5 mil-iona eura ili 2,4% više nego u istom periodu pre-thodne godine.

Dug per capita3 je iznosio 1.470 eura na kraju sep-tembra 2015. godine, i bio je za 33 eura viši nego na kraju 2014. godine i za 34 eura viši u odnosu na kraj trećeg kvartala prethodne godine.

Ukupni krediti mikrokreditnih finansijskih in-stitucija odobreni sektoru stanovništva iznosili su 42,2 miliona eura na kraju septembra 2015. godine, što je za 6,1 milion eura ili 17% više nego na kraju prethodne godine, i za 8 miliona eura ili 23,3% više nego godinu dana ranije.

Depoziti sektora stanovništva su tokom tri kvar-tala 2015. godine zabilježili prosječan mjesečni rast od 0,7% (u istom periodu 2014. godine zabilježen je prosječan mjesečni rast od 0,6%). Depoziti ovog sektora su iznosili 1.411,3 miliona eura na kraju septembra tekuće godine i bili su za 79,5 miliona eura ili 6% viši nego na kraju 2014. godine, odnosno za 111,2 miliona eura ili 8,6% viši nego u istom periodu prethodne godine.

Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor je iznosio 0,65 na kraju septembra 2015. godine i bio je niži u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 0,67, odnosno na nižem nivou u poređenju sa istim periodom prethodne godine kada je iznosio 0,69.

Sektor stanovništva je na kraju trećeg kvartala 2015. godine ostvario neto štednju u ukupnom iznosu od 497 miliona eura, koja je za 59 miliona

3 Izvor: Monstat procjena o broju stanovnika na 31.12. 2014. godine.

Grafik 28

Krediti stanovništvu, u 000 EUR

Priliv sredstava iz inostranstva stanovništvu, u 000 eura

Grafik 29

Izvor: CBCG

18


eura ili 13,5 % viša nego na kraju 2014. godine, odnosno za 89,7 miliona eura ili 22% viša nego u istom periodu prethodne godine.

Statistika platnog bilansa pokazuje da je, u trećem kvartalu ove godine u odnosu na preth-odni kvartal, evidentiran pad po osnovu priliva sredstava iz inostranstva stanovništva.

Posmatrajući ukupnu tražnju sektora stanovništva po kvartalima (prema prelimi-narnim podacima), primjećuje se da je tražnja u trećem kvartalu ove godine manja u odnosu na tražnju iz prethodnog kvartala. Rast tražnje stanovništva je ostvaren u poređenju sa tražnjom iz trećeg kvartala 2014. godine.

3.1.2. Analiza budžeta

Budžet Crne Gore

Budžet Crne Gore za devet mjeseci 2015. godine, prema preliminarnim podacima Ministarstva finan-sija, ostvario je ukupne primitke4 u iznosu od 1,51 milijardu eura.

Izvorni prihodi iznosili su 963,6 miliona eura ili 26,3% projektovanog BDP-a5, i u odnosu na plan zabilježili su rast od 0,8%, a u poređenju sa istim periodom 2014. godine izvorni prihodi budžeta bili su viši za 2,5%. U strukturi izvornih prihoda najveće učešće od 62,3% ostvarili su prihodi od poreza, zatim doprinosi 31,7%, naknade 2,1%, ostali prihodi 2%, takse 1%, primici od otplate odobrenih kred-ita 0,5% i donacije 0,4%.

Prihodi po osnovu poreza iznosili su 600,4 miliona eura i ostvarili su pad od 3,7% u odnosu na plan, a u odnosu na isti period 2014. godine bili su niži za 0,6%. Najveći rast u odnosu na uporedni period prethodne godine imamo kod naplate akciza koje su veće za 6,1 milion eura, ili 5,2%, što je rezultat porasta stope akciza na cigarete i preduzetih aktivnosti na smanjenju sive ekonomije na tržištu ak-ciznih proizvoda.

Nominalno, najveći pad prihoda u odnosu na prethodnu godinu ostvaren je kod poreza na dohodak fizičkih lica od 6,1 milion eura ili 8,7%. Takođe, smanjeni su i prihodi od poreza na dodatu vrijednost, za 2,7 miliona eura ili 0,8%, poreza na dobit pravnih lica, za 1,7 miliona eura ili 4,1% i poreza na pro-met nepokretnosti za 0,1 milion eura ili 9,4%.

4 Primici uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice i kredite od domaćih i inostranih izvora, kao i prihode od prodaje imovine.

5 Izvor: Ministarstvo finansija; procijenjeni BDP za 2015. godinu iznosi 3.660,7 miliona eura.

Tražnja stanovništva, u 000 eura

Grafik 30

19

Determ

inante inflacije

Prihodi po osnovu doprinosa iznosili su 305,5 miliona eura i viši su za 10% u odnosu na plan za devet mjeseci 2015. godine, dok u odnosu na isti period 2014. godine bilježe rast od 7,3%.

Izdaci budžeta, za prvih devet mjeseci 2015. go-dine, iznosili su 1,21 milijardi eura ili 33% BDP-a. Ostvareni izdaci su u odnosu na plan za devet mjeseci tekuće godine bili viši za 3%, a porasli su i u odnosu na isti period 2014. godine za 19,8%, ili 199,5 miliona eura, i to najviše zbog povećanja kapitalnih izdataka koji bilježe rast od 154 mil-iona eura, zatim transfera institucijama, pojed-incima, nevladinom i javnom sektoru (rast od 24 miliona eura), otplate obaveza iz prethodnih godina (rast od 23,7 miliona eura) i zbog rasta tekućih budžetskih izdataka u iznosu od 11,5 miliona eura.

Tekući izdaci iznosili su 1,01 milijardu eura ili 27,7% BDP-a, dok je kapitalni budžet iznosio 195,8 mil-iona eura ili 5,3% BDP-a.

Tekući budžetski izdaci u posmatranom periodu iznosili su 477,2 miliona eura i bili su viši od plan-iranih za 0,7%. Gotovo svi rashodi, izuzev rashoda za ostala lična primanja, za usluge, za kamatu i rentu, bili su ispod planiranih.

Deficit budžeta Crne Gore procijenjen je na 245,4 miliona eura ili 6,7% BDP-a.

3.1.3. Privreda

Usljed odsustva podataka o investicijama privrede, kao aproksimaciju možemo koristiti neto zaduženost privrede.

Krediti sektora privrede su tokom devet mjeseci 2015. godine bili znatno viši od depozita ovog sek-tora. Tako je neto dug sektora privrede iznosio 118,6 miliona eura na kraju posmatranog perioda, i bio je za 158,7 miliona eura ili 57,2% niži nego na kraju 2014. godine, dok je u odnosu na kraj trećeg kvartala prethodne godine bio niži za 148,9 milion eura ili 55,7%. U strukturi kredita ovog sektora, na kraju trećeg kvartala 2015. godine dominirali su dugoročni krediti sa 74,8%, što ukazuje na to da su se krediti privrede dominantno koristili za povećanje obima ekonomske aktivnosti.

Budžetski suficit/deficit u periodu 2008 – septembar 2015, u milionima eura

Grafik 31

Izvor: Ministarstvo finansija

Neto dug privrede, mjesečna promjena, u %

Grafik 32

20


3.1.4. Eksterna tražnja - platni bilans

U prvih devet mjeseci 2015. godine ostvaren je pad deficita tekućeg računa, koji je rezultat povećanje suficita na računu usluga i primarnog dohotka. Prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa platnog bilansa je iznosio 208,5 miliona eura ili 26,6% manje u odnosu na isti period 2014. godine. U posmatranom periodu ostvareno je povećanje deficita na računu roba za 7,5%, kao rezultat smanjenja izvoza roba za 12,1% uz istovremeno povećanje uvoza za 3,7%. Takvim kretanjima najviše je doprinijelo smanjenje izvoza mesa i prerađevina od mesa, aluminijuma i proizvoda od alumini-juma, dok je povećanje uvoza većim dijelom posljedica većeg uvoza mašina i transportnih uređaja.

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u prvih devet mjeseci 2015. godine ostvarila suficit u iznosu od 777,7 miliona eura, što je za 17,2% više u odnosu na isti period prethodne godine. Na računu primarnih dohodaka zabilježen je suficit u iznosu od 58,6 miliona eura, što je značajno više u odno-su na isti period 2014. godine kada je iznosio 14,2 miliona eura. Na računu sekundarnih dohodaka (transfera) ostvaren je suficit u iznosu od 74 miliona eura, što je za 5,9% manje nego u istom periodu prethodne godine.

U periodu januar - septembar 2015. godine zabilježen je trend rasta priliva stranih direkt-nih investicija. Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih investicija u prvih devet mjeseci 2015. godine iznosio je 526,4 mil-iona eura, što je povećanje od 101,6% u odnosu na isti period 2014. godine. Ukupan priliv stranih direktnih investicija iznosio je 601,6 miliona eura, dok je istovremeno ostvaren odliv u izno-su od 75,2 miliona eura. U strukturi priliva SDI, vlasnička ulaganja su iznosila 410,7 miliona eura, dok je priliv u formi interkompanijskog duga iznosio 185,3 miliona eura.

U prvih devet mjeseci 2015. godine na računu portfolio investicija ostvaren je neto priliv u iznosu od 191,1 milion eura, što je rezultat zaduživanja države emisijom euroobaveznica na međunarodnom tržištu kapitala. Kretanja na računu ostalih investicija karakteriše smanjenje

obaveza banaka i ostalih sektora (privrede) po osnovu uzetih kredita, dok su povećane obaveze države. U posmatranom periodu zabilježeno je i povećanje depozita banaka u inostranstvu za 210 miliona eura. Kao rezultat ovakvih kretanja na računu ostalih investicija u prvih devet mjeseci 2015. godine ostvaren je neto odliv u iznosu od 569,5 miliona eura.

3.2. Ponuda i proizvodnja

Ukupna industrijska proizvodnja je u prvih devet mjeseci ove godine zabilježila rast od 9,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Rast proizvodnje zabilježen je u sektoru prerađivačke industrije za

Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u 000 eura

Grafik 33

Izvor: CBCG

21

Determ

inante inflacije

16,1% i sektoru snabdijevanja električnom ener-gijom, gasom i parom za 1,1%, dok je u sektoru vađenja ruda i kamena zabilježen pad proizvod-nje od 0,1%. Posmatrajući mjesečne podatke o kretanju industrijske proizvodnje, najveći rast je zabilježen u julu (32,9%) i februaru (10,1%), dok je najveći pad zabilježen u maju (24,3%) i avgustu (21,3%).

Crnu Goru je u prvih devet mjeseci 2015. godine posjetilo 1,6 miliona turista, što je za 13% više u odnosu na isti period prethodne godine. U istom periodu, ostvareno je 10,6 miliona noćenja, što je za 15,5% više u odnosu na isti period 2014. go-dine. Strani turisti su ostvarili 93,6% ukupno re-alizovanih noćenja.

Ukupna proizvodnja šumskih sortimenata u prvih devet mjeseci ove godine iznosila je 247.278 m³ šumskih sortimenata, što je za 23,9%6 više nego u istom periodu prethodne godine.

Prema preliminarnim podacima vrijednost izvršenih građevinskih radova za prvih devet mjeseci ove godine bila je viša za 7% u odnosu na uporedni period, dok je građevinska aktivnost mjerena efek-tivnim časovima rada povećana za 4,8%.

U prvih devet mjeseci 2015. godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 1,9% više putnika nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe povećan za 16,3%. Prevoz putnika u željezničkom saobraćaju, u posmatranom periodu, bio je veći za 11,1%, a prevoz robe za 22,6%. U vazdušnom saobraćaju je broj prevezenih putnika na aerodromima, za prvih devet mjeseci 2015. godine u odnosu na isti period prethodne, veći za 1,6%, dok je prevoz robe veći za 5,1%.

Ukupan promet u lukama iznosio je 1,2 miliona tona i bio je veći za 27,8% u poređenju sa istim peri-odom prethodne godine, pri čemu se na izvoz odnosilo 58,3%, a na uvoz 41,6%. Izvoz je u ovom peri-odu povećan za 79,7%, a uvoz smanjen za 8,9%.

3.3. Berzanski indeksi

Kretanje berzanskog indeksa Monex karakteriše, nakon zabilježenog blagog pada u januaru 2015. go-dine, rast tokom naredna tri mjeseca, nakon čega je ovaj indeks počeo da opada, pri čemu je njegov pad zaustavljen u septembru. Na kraju septembra 2015. godine indeks Monex je iznosio 11.949,79 i zabilježio rast od 593,68 indeksnih poena ili 5,2% u odnosu na kraj prethodne godine, i rast od 555,56 indeksnih poena ili 4,9% u odnosu na isti period prethodne godine.

6 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja viša za 29,3% za isti period.

Industrijska proizvodnja, godišnja stopa

Grafik 34

Izvor: Monstat

22


S druge strane, indeks investicionih fondova Monex PIF je tokom posmatranog perioda os-cilirao. Na kraju septembra tekuće godine Indeks Monex PIF je iznosio 2.970,60 i bio je za 66,78 indeksnih poena ili 2,2% niži u odnosu na kraj 2014. godine, odnosno za 713,80 indeksnih po-ena ili 19,4% niži na godišnjem nivou.

Novoformirani indeks MNSE10, koji je na crnogorskom tržištu kapitala uveden 01. aprila 2015. godine, nastavlja opadajući trend. Ovaj in-deks je iznosio 954,06 na kraju trećeg kvartala i zabilježio pad od 48,94 indeksnih poena ili 4,9% u odnosu na njegovu početnu vrijednost.

U odnosu na njihove istorijski maksimalne vri-jednosti (dostignute u 2007. godini), indeksi su na kraju septembra 2015. godine bili niži: Monex – 4,1 puta, a Monex PIF – 17,1 puta niži.

Kretanje indeksa na Montenegroberzi

Grafik 35

Izvor: Montenegroberza

23

Monetarna politika

4. MONETARNA POLITIKA

U trećem kvartalu nisu donošene nove odluke iz oblasti monetarne politike.

25

Prognoza inflacije za 2015. i prva tri kvartala 2016.

5. PROGNOZA INFLACIJE ZA 2015. I PRVA TRI KVARTALA 2016. GODINE

5.1. Modelska procjena

Grafik „Fena“ inflacije („fan chart“) Crne Gore predstavlja grafički prikaz distribucije vjerovatnoća prognoze kretanja stope inflacije, izražene preko indeksa potrošačkih cijena. U tom pravcu, umjesto određivanja konkretnih tačaka, grafikonom se preko distribucije vjerovatnoća u obzir uzimaju i po-tencijalni rizici i neizvjesnosti, koji bi u narednom periodu mogli uticati na kretanje inflacije. Sama svrha grafikona „Fena“ je upravo da ukaže i uzme u obzir neizvjesnost koja postoji u realnim tokovima ekonomije, a koja se posljedično reflektuje u kretanju stope inflacije (rast cijena energenata, povećanje-smanjenje spoljno-trgovinskog deficita i dr.).

Grafikon „Fena“ Crne Gore za 2015. godinu i tri kvartala 2016. godine baziran je na tri procijenjena sastavna dijela:

1. Vrijednosti centralne projekcije - vrijednosti centralne projekcije grafikona „Fena“ izvedene su iz ARIMA modela;

2. Nivo neizvjesnosti – nivo neizvjesnosti određuje širinu grafikona „Fena“. Koeficijenti nivoa neizvjesnosti dobijeni su analitičkom procjenom i kalkulacijom relativnog uticaja potencijal-nih internih i eksternih šokova, koji su mogući u crnogorskoj ekonomiji za period od godinu dana, a koji se očitavaju kroz „debljinu“ raspona oko centralne projekcije.

3. Zakrivljenost grafikona - na osnovu nivoa zakrivljenosti distribucije projekcije inflacije, gra-fikon „Fena“ se prilagođava prognozi, u smislu da li su vrijednosti centralne projekcije „preci-jenile” ili „potcijenile” kretanje stope inflacije. Od toga će zavisiti i pozicija srednje vrijednosti distribucije inflacije.

Centralna projekcija grafikona „Fena“- ARIMA model za 2015. godinu i tri kvartala 2016. godine

U cilju izrade grafikona „Fena“, razvijen je ARIMA (autoregresivni integrisani model sa pokretnim prosjecima) model vremenske serije inflacije Crne Gore, izražene preko indeksa potrošačkih cijena7.

7 Detaljno objašnjenje ARIMA modela Crne Gore predstavljeno je u radnoj studiji Centralne banke br. 11 “Prognoziranje inflacije: Empirijsko istraživanje kretanja indeksa cijena na malo Crne Gore za 2007. godinu-primjena ARIMA modela“.

26


Projekcija indeksa potrošačkih cijena Crne Gore za 2015. godinu i tri kvartala 2016. godine

Grafik 36

Izvor: CBCG, 2015.

ARIMA model je iskorišćen za potrebe kratkoročne prognoze (12 mjeseci), pri čemu je napravljena iteracija od nekoliko ARIMA modela, koji su rangirani sa stanovišta njihove efikasnosti i kvalititeta dijagnostike. Odabrani ARIMA model, ARIMA (1,1,12)8, ima dovoljan nivo pouzdanosti za potrebe prognoze.

Vrijednost projekcija na mjesečnom nivou je iskorišćena za vrijednosti centralne projekcije grafikona indeksa potrošačkih cijena za 2015. godinu i tri kvartala 2016. godine. Dobijene vrijednosti predstav-ljaju modu distribucije, odnosno vrijednosti sa najvećom frekvencijom u distribuciji ove vremenske serije.

Srednja vrijednost dobijenog modela je 1,8. Vrijednost koeficijenta asimetričnosti varira u rasponu od 0,5 do 1, a vrijednost standardne devijacije iznosi 0,25. Centralni raspon smješten je u gornjem dijelu distribucije, posebno za period 2015. godine. To ukazuje da je odgovarajući raspon neizvjesnos-ti koncentrisan prema nižim nivoima inflacije, koji se nalazi ispod centralnog „najplavljeg“ raspo-na. Grafikonom „Fena“ objašnjeno je 90% vjerovatnoće distribucije inflacije. Centralna projekcija se obično nalazi u najtamnijem dijelu grafikona, odnosno centralnih 10% vjerovatnoće.9 Grafikon „Fena“ ima po osam slojeva sa svake strane, različitih boja, iznad i ispod centralnog sloja, pri čemu svaki sloj iste boje, u zbiru, iznad i ispod centralnog benda, kumulativno, objašnjava narednih 10% vjerovatnoće kretanja inflacije. Kako neizvjesnost tokom vremena raste, to grafikon „Fena“ postaje sve širi.

8 ARIMA Model se obično označava ARIMA (p,d,q), gdje p predstavlja broj autoregresivnih varijabli, d se odnosi na nivo stacionarnosti zavisne varijable, dok q predstavlja broj varijabli, pokretnih prosjeka, koji se nalaze u odgovarajućem modelu.

9 Obično se vrijednosti mode (centralne projekcije) nalaze u najtamnijem bendu, međutim, ukoliko postoji značajan nivo rizika, tada se može desiti da centralna projekcija ne obuhvata nijednu od ovih vrijednosti. (Britton, E, Fisher, P.G. and Whitley, J.D. (1998), ‘The Inflation Report projections: Understanding the Fan Chart’, Bank of England, Quarterly Bul-letin, 38, pp. 30–37.)

27

Prognoza inflacije za 2015. i prva tri kvartala 2016.

Grafik „Fena“ inflacije („fan chart“) Crne Gore, baziran na procjeni ARIMA modela, za 2015. godinu i tri kvartala 2016. godine, pokazuje da će se, sa vjerovatnoćom od 90%, inflacija, mjerena preko indeksa potrošačkih cijena, u zavisnosti od mjeseca, kretati u intervalu od 0,5% do 3,3%. Pri tome, za kraj 2015. godine, projektuje se inflacija u rasponu od 1,2% do 2,6%, sa centralnom tendencijom od 2%. Naime, sa rastom vremenskog horizonta za projektovanje, raste i neizvjesnost, a samim tim se širi i raspon prognoze.

Pretpostavke za inflaciju do kraja 2015. godine i tri kvartala 2016. godine:

1. Niski inflatorni pritisci iz međunarodnog okruženja, prije svega niska inflacija u i niske cijene primarnih proizvoda;

2. Cijene metala će i u narednoj godini ostati niske, usljed usporavanja kineske ekonomije;3. Imajući u vidu rast ponude nafte na međunarodnim tržištima, uslovljenog slabljenjem glo-

balne ekonomije i pada tražnje za naftom, očekuje se da će cijene nafte ostati niske u posma-tranom periodu;

4. Fluktuacija cijena poljoprivrednih proizvoda od +/- 5%, uslovljena njihovim sezonskim ka-rakterom;

5. Potencijalno povećanje cijene električne energije do 5% u decembru 2015. godine; kao i pove-ćanje u avgustu 2016. godine;

6. Nastavak primjene kriznog poreza, za lična primanja iznad 720 eura, i u 2016. godinu, uz smanjenje poreske stope sa 13% na 11%;

7. Stabilizacija cijena na tržištu nekretnina;

Odstupanje nekog od ovih parametara bi zahtijevalo i korekciju prognoze.

29

Očekivana inflacija u 2015. godini

6. OČEKIVANA INFLACIJA U 2015. GODINI

U 2015. godini se ponovila situacija koja se više puta dešavala u prošlosti, to jest da se prolagodjavanje cjena obavlja sa odredjenim vremenskim kašnjenjem. Tako, smo u 2014. godini imali negativnu stopu inflaciju i višu stope inflacije nego u eurozoni, da bismo u ovoj godini imali viši rast cijena nego u eu-rozoni.

Inflatorna očekivanja su visoka, što je sasvim očekivano imajući u vidu da smo u prethodnoj godini imali negativnu stopu inflacije. Inflacija u 2015. godini će biti na sasvim prihvatljivom nivou oko 2%, što i predstavlja dugoročni cilj.

Takođe, i za 2016. godinu očekujemo stabilnu inflaciju, jer većina faktora će djelovati dezinflatorno. Agregatna tražnja je u opadanju, kako u odnosu na prethodni kvartal, tako i u odnosu na III kvar-tal prethodne godine. Sa druge strane prisutan je rast proizvodnje. Očekivanja privrednika ukazuju na dalji rast investicija i proizvodnje, što će djelovati dezinflatorno. Takođe, inflatorni pritisci se ne očekuju ni iz međunarodnog okruženja.

Naša ekspertska procjena za kraj 2015. godine je slična modelskoj i očekujemo da će inflacija biti u rasponu od 1,5% do 2,5%.

Tabela 3

Procjena stope inflacije

Opitimistička procjena Realistična procjena Pesimistička procjena

1,5% 2% 2,5%

Ekspertska procjena se bazira na istim pretpostavkama, kao i modelska procjena i odstupanje neke od pretpostavki zahtijevalo bi novu prognozu..

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA III KVARTAL 2015. GODINE - … · flacije, s tim da su samo u julu i...

Documents

Transcript of IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA III KVARTAL 2015. GODINE - … · flacije, s tim da su samo u julu i...