TRK SYASAL HAYATI: ttihat ve Teraki Cemiyeti Dnemittihat ve Terakki Cemiyeti 2. Merutiyeti gerekletirmek iin Jn Trklerin kurduu ve ilk olarak ttihat-i Osman adn alan gizli bir yaplanmadr. Bu cemiyetin amac; 2. Abdlhamitin istibdat rejimini ykp, Merutiyeti yeniden kurmak ve Trk Kimlii odanda yeni bir ulus-devlet yaratmakt. Bu sre ierisinde kendi amalarna hizmet edecek birok Abdlhamit aleyhtar olan rgtle de birlemilerdir. Bu at altnda ilk balarda 4 farkl gr barnyordu ancak 4 ubat 1902de Pariste yaptklar toplantnn ardndan Ahmet Rza nderliinde Osmanl ttihat ve Terakki Cemiyeti ve Prens Sabahattinin nderliinde Teebbs- ahsi ve demi Merkeziyet adl iki ana kola ayrldlar. Prens Sabahattin daha sonralar lkeye dnnce ttihat ve Terakki Cemiyeti karsndaki en gl muhalefet olan Ahrar Frkasnn yannda yer ald ve ttihatlarn lkeyi kendi istibdatlar altna alacan ve lkeyi iinden klmaz bir hale koyacaklarnn propagandasn yapt. Ancak ttihat ve Terakki o kadar glyd ki bu muhalefeti illegal yollardan susturmaya alt ve bunu baard.ttihatlar 24 Temmuz 1908de Merutiyeti ilan ettirdiler ancak uzun sren hkmet bunalmlarndan da kurtulamadlar. Bu dnemde ittihatlar tarafndan etki altna alnmak istenen hkmetler bu baskya dayanamayp tek-tek istifalarn verdiler. ttihat ve Terakki Cemiyeti asl olarak, siyasal iktidar dorudan yklenmek yerine onu perde arkasndan denetlemek istemitir. Bunu yapmaya almalarnn ana sebebi ise; ttihatlarn hkmet kurma konusundaki hazrlkszlklardr. Bundan dolaydr ki Merutiyetin ilanndan, ttihat ve Terakkinin iktidar fiili olarak kullanaca 31 Mart Vakasna kadar Abdlhamite yakn olan isimlerle almlardr. Bu ara srete, sadrazam Sait Paa istifa etmi ve yeni kurulan kabine ile ttihatlar arasnda gr ayrlklar yaanmtr. ttihatlar mecliste ounluu ellerinde bulundurmalarna ramen hkmette 2 veya 3 kii ile temsil edilmilerdir. Bunun sonucunda ise 13 Ocak 1909da Mehmet Kamil Paa Hkmetine verilen gvensizlik oyu ile bu hkmet drlmtr. (Bu, Trk Siyasal Hayatnda ilk gven oylamas sonucu den hkmettir)Hkmet istikrarszlklar diyebileceimiz bu sre ierisinde bundan faydalanmak isteyen Balkan Devletleri kendi iinde rgtlenmi ve Osmanldan ayrlmaya balamlardr. Bunun yan sra ordu ierisinde blnmeler yaanm, ttihat ve Terakki Cemiyetine muhalif olanlar en sert ekilde bastrlm ve muhalif gazete yazarlar ldrlmtr. Bunun ilk rnei ise Serbesti Gazetesi bayazar Hasan Fehminin 6 Nisan 1909da ldrlmesidir.Yani bu dnemde hem ieride hem de darda merutiyet sonras yaanan istikrarszlk ve zlmeler birok felakete neden olmutur. Hseyin Cahit Yaln bu durumu; Kimsede birbirine kar emniyeti kalmam, herkes miskin bir aczi yet ve tevekkl iinde, yksek insanlk haklarndan ve haysiyetlerinden uzak, olduu yerde bzlm bir halde, hrriyetin lakrdsn iitmekten mtevellit bir korku iinde yaamaktadr. szleri ile aklamtr.Anayasa Deiiklikleri: ttihat ve Terakkinin Mutlak ktidarMerutiyetin ilan ile dzelecei dnlen siyasal ortam, aksine daha da kt bir hal alm ve istifalarla geen istikrarsz bir dnem yaanmtr. Byle bir ortamda 13 Nisan 1909da(Miladi) 31 Mart Vakas meydana gelmitir. ttihat ve Terakki Cemiyeti, bu olaylar iin en byk muhalifleri olan Prens Sabahattinin Ahrar Frkas ve Dervi Vahdetinin ttihad- Muhammediye Frkasn sorumlu olarak gstermitir. 31 Mart Vakasna kar, Selanikten Hareket Ordusu adnda bir kuvvet getirildi. Bu ordunun Selanikten getirilmesinin altnda yatan neden ise; ttihatlarn stanbulda bulunan ve Abdlhamite sadk olduu bilinen 1.Orduya gvenememesiydi. nk Abdlhamit tarafndan bastrlacak bir ayaklanma ttihatlarn propagandalarn zedeleyebilirdi. Nitekim Hareket Ordusu ayaklanmay bastrd ve Hseyin Hilmi Paa bakanlndaki hkmeti istifa ettirdi. Ayaklanmann nedeni olarak muhalefeti ve 2. Abdlhamiti gsteren ttihatlar ise, slamc olduundan dolay Abdlhamiti ilgin bir fetva ile grevden aldlar. Bu fetvada; eriat ile ilgili baz kitaplar yasaklamak ve yaktrmak, hazineyi zarara uratmak, hukuki nedeni olmadan adam ldrmek, fitne ve katliama neden olmak gibi maddeler bulunuyordu. Grevden alnan 2. Abdlhamitin yerine de kardei V. Mehmet Reat Efendi getirilmitir. ttihatlar, V. Mehmet Reat daha rahat kontrol edebileceklerini bildikleri iin 2. Abdlhamitin yerine onun gelmesine onay vermilerdi.31 Mart Vakasnn bastrlmasndan ve Abdlhamitin tahttan indirilmesinden sonra duruma hkim olan ttihatlar btn muhalif partileri bastrm ve ounu kapattrmtr. Skynetim ilan ederek birok kiiyi de asmlardr. NOT 1: Bu olaylar srasnda Hseyin Hilmi Paa Hkmeti istifa etti ve yerine Tevfik Paa sadrazam oldu. 31 Mart Vakasndan bir gn sonra Adanada Ermeni ayaklanmas yaand ve ttihat ve Terakkinin Avrupaya irin grnmek adna seyirci kald hadiselerde 2000e yakn Mslman Trk ldrld!NOT 2: Dervi Vahdeti olaynn ttihatlar tarafndan tertip edildii gl bir ihtimal olarak sylenmitir. Din elden gidiyor, eriat isteriz gibi sloganlarla, ittihatlar tarafndan 1 gn nce Selanikten getirilen Avc Taburu kkrtlm ve bunlar ayaklanmaya neden olmutur. Bunu zerine de Hareket Ordusu getirilmi ve bu sahte ayaklanmalar bastrlmtr. Bu sayede hem muhaliflerin sesi bastrlm hem de halk gznde, yaplanlara meru bir klf bulunmutur.Hkmet Bunalmlar ve Bab- Ali Baskn31 Mart ayaklanmasnn ardndan hkmet bunalmlar yine devam etti ve Tevfik Paa Hkmeti de istifa ettikten sonra yeniden Hseyin Hilmi Paaya hkmeti kurma grevi verildi. Siyasi rgtlenme olarak henz acemi olan ttihat ve Terakki Cemiyeti meclis iinde hkmet sorumluluunu stlenmeden, hkmeti ynetmek istiyordu. Bu istekleri 1909-1911 yllar arasnda 8 defa hkmetin yklp yeniden kurulmasna neden oldu.ttihat ve Terakki Cemiyeti, Abdlhamitin istibdat ynetimine kar kmt ancak kendisi ynetimde bulunduu srede bunun ok daha fazlasn yapmtr. Bunun karlnda ise ttihatlar daha fazla muhalif kazanm ve bu her geen gn de art gstermitir. Muhalif gruplar, ttihatlarn kendi istibdat rejimini kurmasn engellemek iin Hrriyet ve tilaf Frkas ad altnda rgtlenmilerdir. Bu rgtlenme ierisinde ttihat ve Terakki Cemiyeti iinden gelen Hizb-i Cedid Hareketide vardr. Buradan da anlyoruz ki ttihatlar kendi iinde ksmen de olsa fikir ayrlklarna dmlerdir. Kuruluundan yirmi gn sonra katld stanbuldaki Mebus Seimlerinde baar gsteren ttihat ve tilaf Frkas, ttihatlara kar olan muhalefetin glendiinin de kant olmutur. Meclis iinde ounluu elinde bulunduran ttihatlarla-hkmetler arasnda srekli anlamazllar kmaktayd ve hkmetler gven oylamas sonucunda drlyordu. Bunun ardndan meclis feshedildi ve yeniden seimlere gidildi. Trk Siyasal Hayatna Sopal Seimler olarak geen, ttihatlarn Tedhi(terr ve ylgnlk) hareketlerine bavurduu 1912 seimleri yine ttihatlarn meclis ounluunu elde etmeleri ile sonuland. Bu arada ordu iinde, muhalefetin de desteiyle subaylar tarafndan Halaskar Zabitan Grubu kuruldu. Bu srada i ve d hadiselerden ypranan ttihatlar iktidara talip olmaynca 22 Temmuzda partiler st bir grnme sahip olan Gazi Ahmet Muhtar Paa Hkmeti greve getirildi. Daha ok ttihatlara tepki hkmeti olan bu hkmet de ksa srede istifasn verdi. Bu ksa srede istifann sebebi ise; Gazi Ahmet Muhtar Paa Hkmetinin meclisi feshi ile ttihatlarn darda kalmas ve ar tahrikleri ile Balkan Harbinin balamasdr. Ordu iinde yaanan blnmeler yznden Osmanl Devleti bu savatan ksa srede yenik bir ekilde ayrlmtr. Gazi Ahmet Muhtar Paann ardndan kurulan Kamil Paa Hkmeti de ttihatlarn karalama propagandalarna dayanamayp istifa etti. Normal yollarla iktidara gelemeyeceini anlayan ttihatlar ise 23 Ocak 1913de kanl bir ekilde toplant halinde bulunan hkmet binasn bast ve iktidara el koydu. NOT: Bu olay lkemizdeki ilk askeri mdahaledir.ttihatlar bu olayn nedeni olarak da; yeni kurulan hkmetin (bizzat ittihatlarn neden olduu) Balkan Savalarndan sonra Edirneyi Bulgaristana brakaca iddiasn gstermilerdir. Bu olayn asl tertipleyicileri ise; Enver Paa, Talat Paa ve Cemal Paadr.Kamil Paa Hkmetini silah zoru ile grevden indiren ttihatlar, yine kendileri faal olarak iktidar stlenmemi ve denetleyebilecekleri Mahmut evket Paa Hkmetini kurdurtmulardr. Ksa bir sre sonra da Hrriyet ve tilaf Frkas tarafndan tertip edildii ve Bab- Ali basknnn cn almak iin yapld sylenen bir saldr ile Mahmut evket Paa ldrlmtr. Bu olayn ardndan ilk defa ttihat ve Terakki Cemiyeti yesi olan Sait Halim Paa tarafndan tam olarak ittihatlarn elinde bulunan bir hkmet kurulmutur. 31 Mart Vakasnn ardndan otoriterlemeye balayan ttihatlar Mahmut evket Paann ldrlmesinin ardndan otoritesini ve diktatrln artrmtr. Bu dnemde halk tam bir kargaa ortam yaamtr ve bu olaylardan sorumlu tutulan 24 kii de idam edilmitir.NOT: Mahmut evket Paa suikastn ttihatlarn dzenledii sylenmektedir. Aslnda kendisi iin kulland bir maalarn kendi elleri ile ldrmeleri manta pek uymamaktadr. Ancak bu olay, halk zerindeki basksn merulatrmak iin ve kendilerine muhalif olanlar iktidardan uzaklatrabilmek iin planladklar sylenebilir.1914 ylnda yaplan seimleri de kazanan ttihatlar, bir oldubittiye getirerek Osmanl Devletini 1. Dnya Savana sokmulardr. Talat, Enver ve Cemal Paalarn eitli hlyalaryla girilen sava Osmanl Devleti asndan hsranla bitmitir. Savan malubiyetle bitmesi zerine 8 Ekim 1918de Talat Paa Hkmeti istifa etti. Bylece 10 seneden daha az bir sre iinde ttihat ve Terakki Cemiyeti ileri gelenleri, birka milyon metre kare olarak devraldklar Osmanl topraklarn birka yz bin kilometre kareye kadar klttler. 30 Ekim 1918de Mondros Mtarekesini imzaladktan bir gn sonra da gece yars lkeyi terk ettiler. Enver Paa Trkistana, Talat Paa Berline, Cemal Paada Tiflise gitti.Arka Arkaya Gelen Savalar ve k1) Trablusgarp ve Balkan SavalarTrablusgarpta talyaya kar yerel halk Mustafa Kemal Atatrk tarafndan rgtlenmi ve baarl bir direni ile saldr geri pskrtlmtr. Ancak talyann 12 adalar igal etmesi zerine 1912de Ui Antlamas ile buralar talyaya braklmtr. Yani sava da kazanlan baar, masa da kaybedilmitir diyebiliriz.Ulusuluk dncesi ve Osmanlnn iktidar zafiyeti birleince Balkan Devletleri birleerek Osmanlya saldrdlar. Ordu iindeki ttihatlar ve muhaliflerinin hiziplemesi(gruplama) sonucu Balkan Devletleri atalcaya kadar ilerlediler. Londra Antlamas ile de bu blgedeki topraklarmzn ounu kaybettik2. Balkan Sava, Balkan Devletlerinin kendi aralarnda olunca, Osmanl Devleti bu durumdan faydalanarak Edirne ve Krklarelini geri almtr. stanbul Antlamas ile de Meri Nehri iki lke arasnda snr kabul edilmitir.2) 1. Dnya SavaOsmanl Devleti sava iin oluan bloklarda ilk nce yer almamtr. Dnemin iktidar savaa girip girmemenin tartmasn yaparken, boazlar sava trafiine kapatm ve kapitlasyonlar tek tarafl olarak yok saydn aklamtr. Goben ve Breslav adl iki Alman gemisi ngiliz donanmasndan kaarken anakkale Boazndan geerek Marmaraya gelmitir.Bunun zerine bu iki geminin adlar deitirilerek;Yavuz Sultan Selim ve Midilli konulmutur. Bu gemilerin Osmanl Donanmalarna alnd bildirilmitir.Osmanl Devleti birok cephede savam ve en ar kaybn Enver Paa komutasndaki Sarkam Harektnda vermitir. Toplam ordunun drtte (3/4) burada trajik bir ekilde lmtr. Rusya ise Mua kadar gelmi ancak Bolevik Devrimi nedeniyle buralardan ekilmek zorunda kalmtr. anakkalede ise 214.000 Anzak askerine kar 120.000 ehit verilmitir.1918de ABD Bakan Wilson, sava bitirecek olan ve kendi ismini tayan bir dizi neride bulunmutur. Bu neriler itilaf devletleri tarafndan da kabul edilmitir, nk ABD bu devletlere byk bir ekonomik destek salamaktayd ve dnemin en gl devletiydi. Ardndan 30 Ekim 1918de Mondros Atekes Antlamasnn imzalanmas ile sava Osmanl asndan sona ermitir. Ar artlar ieren bu antlamaya kar en byk muhalefeti ise Mustafa Kemal Atatrk yapmtr.Birok fikir ve rgtlenme ortaya kmtr. Bazlar manda himayesi altna girmemizi bile nermitir. Ancak genel irade bamszlk iin verilecek bir savatan yana tecelli etmitir.ttihat ve Terakkinin Ynetimde ne kan zellikleriBir parti halini aldktan sonra olaan bir parti gibi hareket etmemilerdir.Gizlilik ve komitaclk(muhaliflerini silah ile uzaklatrma) temel ilkeleri haline gelmitir.Bir parti olarak Tedhie(terr hareketleri) bavurmalar, meruiyetlerini yitirmelerine ve muhaliflerinin artmasna neden olmutur.D politikada Alman yanls bir tavr sergilenmitir.deolojik olarak Trklk benimsenmitir. Cemiyetin resmi szcln ise Namk Kemal yapmtr.Slogandan teye gidemeyen bir hrriyet sylemleri ve halka ramen halk iin anlaynda bir zihniyete sahiptirler.ttihat ve Terakki Cemiyeti son olarak 14 Kasm 1918de yaptklar kongrenin ardndan siyasal yaama veda etmitir.Abdullah SAYINKaynakaDo. Dr. Yusuf TEKN ve Do. Dr. M. aatay OKUTAN; Trk Siyasal Hayat