ISTRAŽIVANJE I PRORAČUN REZERVI U LEŽIŠTU ...
52
SVEUČILIŠTE U ZAGREBU RUDARSKO-GEOLOŠKO-NAFTNI FAKULTET Diplomski studij rudarstva ISTRAŽIVANJE I PRORAČUN REZERVI U LEŽIŠTU ARHITEKTONSKO-GRAĐEVNOG KAMENA „KREMNICE“ (Istočna Hercegovina) Diplomski rad Frane Vrdoljak R-56 Zagreb, 2013.
Transcript of ISTRAŽIVANJE I PRORAČUN REZERVI U LEŽIŠTU ...
SVEUČILIŠTE U ZAGREBU
RUDARSKO-GEOLOŠKO-NAFTNI FAKULTET
Diplomski studij rudarstva
ISTRAŽIVANJE I PRORAČUN REZERVI U LEŽIŠTU
ARHITEKTONSKO-GRAĐEVNOG KAMENA „KREMNICE“
(Istočna Hercegovina)
Diplomski rad
Frane Vrdoljak
R-56
Zagreb, 2013.
Sveučilište u Zagrebu Diplomski rad
Rudarsko-geološko-naftni fakultet
ISTRAŽIVANJE I PRORAČUN REZERVI U LEŽIŠTU
ARHITEKTONSKO-GRAĐEVNOG KAMENA „KREMNICE“
(Istočna Hercegovina)
FRANE VRDOLJAK
Diplomski rad je izrađen: Sveučilište u Zagrebu
Rudarsko-geološko-naftni fakultet
Zavod za rudarstvo i geotehniku
Pierottijeva 6, 10 002 Zagreb
Sažetak
Obrađen je prijedlog istraživanja ležišta „Kremnice“ u cilju proračuna rezervi arhitektonsko-
građevnog kamena. Opisano je postojeće stanje terena i navedeni su strukturni odnosi u široj i
bližoj okolici ležišta. Standardne topografske karte, u rasterskom obliku, korištene su kao podloga
za izradu situacijske karte ležišta, u vektorskom obliku. Temeljem važeće zakonske regulative i
poznatih podataka s terena raspoređeni su istražni radovi te određene granice rezervi po visini i
širini ležišta. Izrađeni su 3D modeli terena i granica rezervi, primjenom računalnog programa
Bentley Microstation. Obrada prostornih veličina, metodom triangulacije i generiranje podataka
izvedeno je u programu Bentley Inroads. Proračun rezervi arhitektonsko-građevnog kamena
obavljen je metodom računalnog modeliranja i metodom paralelnih vertikalnih presjeka koji su
generirani iz računalnih 3D modela. Napravljena je usporedba izlaznih rezultata proračuna te su
izvedeni zaključci o pouzdanosti primijenjenih metoda.
Ključne riječi: istraživanje, ležište „Kremnice“, računalno modeliranje,
arhitektonsko-građevni kamen, proračun rezervi.
Diplomski rad sadrži: 41 stranica, 23 slike, 9 tablica, 2 priloga i 7 referenci.
Jezik izvornika: hrvatski.
Diplomski rad pohranjen: Knjižnica Rudarsko-geološko-naftnog fakulteta
Pierottijeva 6, Zagreb
Voditelj: Dr. sc. Ivo Galić, docent RGNF
Pomoć pri izradi: Branimir Farkaš, dipl. ing. rud.
Ocjenjivači: Dr. sc. Ivo Galić, docent RGNF
Dr. sc. Trpimir Kujundžić, izvanredni profesor RGNF
Dr. sc. Ivan Dragičević, redoviti profesor RGNF
Datum obrane: 26. rujna 2013.
University of Zagreb Master's Thesis
Faculty of Mining, Geology
and Petroleum Engineering
STUDIES AND CALCULATIONS OF DIMENSION STONE RESERVES
IN "KREMNICE" DEPOSIT
(East Hercegovina)
FRANE VRDOLJAK
Thesis completed at: University of Zagreb
Faculty of Mining, Geology and Petroleum Engineering
Department of Mining Engineering and Geotechnics
Pierottijeva 6, 10 002 Zagreb
Abstract
The work describes the research proposal in "Kremnice“ deposit for calculation of dimension stone
reserves. Describes the current situation of the field and set the structural relations in general and
the surrounding area of deposit. Standard topographic maps in raster format are used as a basis for
making of situational maps of deposit in vector format. Based on current legislation and known
field data, research work is arranged and boundaries are defined in height and width of the deposit.
3D terrain models and boundaries of reserves are made by using a computer program Bentley
MicroStation. Processing of spatial size, method of triangulation and generate data was performed
in Bentley Inroads. Calculation of reserves dimension stone was performed using computer
modeling and the method of parallel vertical sections which are generated from the 3D computer
model. Comparison of the calculation outputs and the conclusions about the reliability of the
methods are made.
Keywords: research, „Kremnice“ deposit, computer modeling, dimension
stone, calculation of reserves.
Thesis contains: 41 pages, 23 images, 9 tables, 2 appendics and 7 references.
Original in: Croatian
Thesis deposited at: Library of Faculty of Mining, Geology and Petroleum Engineering
Pierottijeva 6, Zagreb
Supervisor: Ivo Galić PhD, Assistant Profesor
Technical support
and assistance: Branimir Farkaš, MSc.
Reviewers: Ivo Galić PhD, Assistant Profesor
Trpimir Kujundžić PhD, Associate Profesor
Ivan Dragičević PhD, Full Profesor
Date of defense: September 26, 2013
Zahvaljujem se mentoru doc.dr.sc. Ivi Galiću, na
svom pruženom znanju i utrošenom vremenu bez
kojih izrada ovog diplomskog rada ne bi bila moguća.
Također se zahvaljujem asistentu Branimiru Farkašu
dip.ing.rud. koji mi je mnogo olakšao izradu diplomskog
rada brojnim konzultacijama i stručnom pomoći.
Hvala svim prijateljima i kolegama na zabavnim
studentskim danima.
Najviše hvala mojoj obitelji koji su me uvijek podržavali i
bili stalni oslonac tijekom cijelog mog studija.
I
SADRŽAJ
POPIS TABLICA: ............................................................................................................... III
POPIS SLIKA: .................................................................................................................... IV
POPIS PRILOGA ................................................................................................................. V
POPIS KORIŠTENIH OZNAKA ....................................................................................... VI
1. UVOD ................................................................................................................................ 1
2. ZNAČAJKE PODRUČJA ISTRAŽIVANJA ................................................................... 2
2.1. Geografski položaj ležišta „Kremnice“ .......................................................................... 2
2.2. Dosadašnja istraživanja šireg područja istražnog prostora “Kremnice” ........................ 4
2.3. Morfološko-hidrogeološke i klimatske značajke istražnog prostora “Kremnice”.......... 7
2.4. Geološke značajke područja istražnog prostora „Kremnice“ ......................................... 8
2.4.1. Aluvijum, Al .............................................................................................................. 10
2.4.2 Konglomerati, pješčenjaci, lapori i gline (srednji, gornji eocen), E2,3........................ 10
2.4.3. Alveolinsko numulitni vapnenci, (donji,srednji eocen), E1,2 ..................................... 11
2.4.4 Vapnenci s hondrodontama i rudistima (cenoman, turon, senon), K23....................... 11
2.4.4. Strukturni odnosi ....................................................................................................... 12
3. VEKTORIZACIJA TOPOGRAFSKE KARTE ŠIREG PODRUČJA ............................ 13
3.1. Unošenje rasterske slike u Microstation ....................................................................... 13
3.2 Izrada situacijske karte .................................................................................................. 14
4. IZRADA 3D MODELA PODRUČJA ISTRAŽNOG PROSTORA „KREMNICE“ ..... 16
4.1. Podizanje elemenata na visine ...................................................................................... 16
4.2 Triangulacija 3D modela Istražnog prostora ................................................................. 18
5. PROJEKTIRANJE GRANICE BILANČNIH REZERVI-ZAVRŠNE KONTURE I
PRORAČUN REZERVI ARHITEKTONSKO GRAĐEVNOG KAMENA ...................... 20
5.1. Kategorizacija rezervi arhitektonsko-građevnog kamena ............................................ 20
5.2. Utvrđivanje geomehaničkih parametara površinskog kopa.......................................... 21
5.2.1. Grafičko određivanje geomehaničkih parametara površinskog kopa ........................ 22
II
5.3 3D modeliranje etaža .................................................................................................... 23
5.4. Triangulacija etaža ........................................................................................................ 24
5.5. Završno stanje površinskog kopa ................................................................................. 26
5.6. Klasifikacija rezervi arhitektonsko-građevnog kamena ............................................... 26
5.7. Proračun bilančnih rezervi metodom računalnog modeliranja ..................................... 27
5.8.1. Proračun bilančnih rezervi metodom vertikalnih paralelnih presjeka ...................... 28
5.8.2 Proračun izvanbilančnih rezervi metodom vertikalnih paralelnih presjeka ............... 33
5.9. Tehničko-ekonomska ocjena vrijednosti ležišta ........................................................... 35
6. ZAKLJUČAK .................................................................................................................. 36
7. LITERATURA: ............................................................................................................... 37
PRILOG br. 1 Situacijska karta s kategorijama rezervi ...................................................... 38
PRILOG br. 2 Obračunski presjeci ..................................................................................... 40
III
POPIS TABLICA:
Tablica 2-1. Koordinate vršnih točaka istražnog prostora. .................................................... 4
Tablica 2-2. Maksimalne udaljenosti istražnih radova (Sl.list RS br. 99/08). ....................... 6
Tablica 5-1. Proračun obujma za bilančne rezerve po presjecima. ..................................... 31
Tablica 5-2. Proračun bilančnih i eksploatacijskih rezervi mineralne sirovine. .................. 31
Tablica 5-3. Proračun obujma bilančnih rezervi sa progušćenim presjecima. .................... 32
Tablica 5-4. Proračuna obujma bilančnih rezervi rezervi sa progušćenim presjecima. ..... 32
Tablica 5-5. Proračun obujma za izvanbilančne rezerve. ................................................... 34
Tablica 5-6. Količine izvanbilančnih rezervi. .................................................................... 34
Tablica 5-7. Proračun ekonomske vrijednosti ležišta. ........................................................ 35
IV
POPIS SLIKA:
Slika 2-1. Geografski položaj ležišta „Kremnice“ u mjerilu 1:200 000. .............................. 2
Slika 2-2. Topografska karta istražnog prostora „Kremnice“, M 1:25 000. ......................... 3
Slika 2-3. Pogled iz zraka na istražni prostor „Kremnice“ i kanjon Radimlje. .................... 5
Slika 2-4. Pogled na izdanačku zonu ležišta Kremnice. ....................................................... 6
Slika 2-5. Pozicije istražnih radova s istražnim bušotinama i zasjecima, M 1:15 000. ......... 7
Slika 2-6. OGK Istražnog prostora „Kremnice“, listovi Metković i Nevesinje, ................... 9
Slika 2-7. Legenda OGK Istražnog prostora „Kremnice“, listovi Metković i Nevesinje. .. 10
Slika 3-1. Unošenje topografske karte u Microstation. ....................................................... 13
Slika 3-2. Topografska karta s Istražnim prostorom „Kremnice“. ...................................... 14
Slika 3-3. Situacijska karta dobivena vektorizacijom u mjerilu 1:15 000. .......................... 15
Slika 4-1. Unošenje visine slojnica za trodimenzionalni prikaz. ......................................... 16
Slika 4-2. 3D model područja Istražnog prostora „Kremnice“. .......................................... 17
Slika 4-3. Triangulirani 3D model šireg područja Istražnog prostora „Kremnice“. ........... 19
Slika 5-1. Kategorije rezervi u mjerilu 1:15 000. ................................................................ 20
Slika 5-2. 3D prikaz kategorija rezervi. ............................................................................... 21
Slika 5-3. Etaže eksploatacijskog polja „Kremnice“, u mjerilu 1:15 000. .......................... 22
Slika 5-4. 3D model etaža površinskog kopa. ..................................................................... 23
Slika 5-6. Skicirani prikaz etaža sa nagibom etažnih ravnina pod približno 90 o (wireframe i
smooth modeling prikaz). .................................................................................................... 24
Slika 5-7. Etaže nakon postupka triangulacije (smooth modeling prikaz). ......................... 25
Slika 5-8. Završno stanje ležišta „Kremnice“. ..................................................................... 26
Slika 5-9. Proračun obujma rezervi računalnom metodom. ................................................ 27
Slika 5-10. Rezultat proračuna obujma rezervi metodom računalnog modeliranja. ........... 28
Slika 5-11. Primjer iscrtanog presjeka sa označenim granicama i količinama rezervi. ...... 30
V
POPIS PRILOGA
PRILOG br. 1 Situacijska karta s kategorijama rezervi ...................................................... 38
PRILOG br. 2 Obračunski presjeci ..................................................................................... 40
VI
POPIS KORIŠTENIH OZNAKA
Simbol Značenje Jedinica
n broj etaža
H visinska razlika (m)
h visina etaža (m)
Psr srednja površina između dva susjedna presjeka (m2)
Pn površina n-tog vertikalnog presjeka (m2)
Pn+1 površina n+1 vertikalnog presjeka (m2)
ln udaljenost između n-tog i n+1 presjeka (m)
i broj bloka
r ukupni broj blokova
1
1. UVOD
U ovom diplomskom radu predloženi su istražni radovi i granice rezervi
arhitektonsko-građevnog kamena u ležištu „Kremnice“, kod Berkovića. Detaljno je opisan
način izrade 3D modela područja istražnog prostora na jednom jednostavnom i stvarnom
primjeru. Cilj rada je modeliranje i proračun rezervi arhitektonsko-građevnog kamena te
usporedba rezultata proračuna izvedenih s dvije metode. Proračun rezervi obavljen je
metodama računalnog modeliranja te metodom vertikalnih paralelnih presjeka.
Da bi se uopće moglo krenuti u bilo kakvo modeliranje, bilo je potrebno prikupiti
geološke i topografske karte užeg i šireg područja u odgovarajućem mjerilu. Temeljem
topografskih karata izrađena je situacijska karta užeg i šireg područja. Ta karta poslužila je
za 3D modeliranje, odnosno proračun rezervi arhitektonsko-građevnog kamena.
Vektorizacija topografskih karata, triangulacija situacijske karte, 3D modeliranje, te
proračun rezervi obavljen je u suvremenom računalnom programu Bentley Microstation, te
aplikacijama mod-z i InRoads kojima se upravlja pomoću Microstation-a. Proračun rezervi
metodom vertikalnih paralelnih presjeka obavljen je u Microsoft Office-ovom programu
Excell.
Opisani postupak rezultira kvalitetnim prikazima ležišta „Kremnice“ i okolnog
terena te olakšava izradu projektne dokumentacije.
2
2. ZNAČAJKE PODRUČJA ISTRAŽIVANJA
2.1. Geografski položaj ležišta „Kremnice“
Šire područje
Ležište arhitektonsko-građevnog kamena “Kremnice” nalazi se na jugoistoku BiH,
u općini Berkovići, na oko 43 o sjeverne geografske širine i 18
o istočne zemljopisne
dužine. Smješteno je 20-ak km zračne udaljenosti jugoistočno od Mostara, na istoimenoj
uzvisini. U blizini istražnog prostora su mjesta Šćepan Krst (jugozapadno), Kamena
(sjeverozapadno) i poznato boksitonosno područje Dabrica u kojem se rudarilo
površinskim i podzemnim putem.
Geografski položaj šireg područja ležišta „Kremnice“ prikazan je u programu
Google Earth, pomoću naredbe u programu Microstation: File/Export/Google Earth (slika
2-1).
Slika 2-1. Geografski položaj ležišta „Kremnice“ u mjerilu 1:200 000.
3
Ograničenje istražnog prostora
Trgovačko društvo Kremnice d.o.o. iskazalo je interes za istraživanje i
eksploataciju arhitektonsko-građevnog kamena na području od Hodova do Berkovića i
Stolca. U protekle tri godine provedena su detaljna istraživanja i započeta eksploatacija na
eksploatacijskom polju Rudine-Brštanik koje se nalazi oko 4 km zapadno od ležišta
Kremnice. U cilju proširenja asortimana i kapaciteta proizvodnje nastavljeno je istraživanje
novih ležišta arhitektonsko-građevnog kamena među kojima je i ležište Kremnice.
Istražni prostor je spojnicama koordinata vršnih točaka omeđen dio zemljišnih
čestica, na kojima se odobrava istraživanje mineralnih sirovina.
Predloženi istražni prostor (u nastavku: ležište) „Kremnice“ obuhvaća površinu od
1 125 000 m2 i zahvaća većim dijelom izdanačku zonu uslojenih gornjokrednih
karbonatnih stijena (slike 2-1, 2-2 i 2-3).
Slika 2-2. Topografska karta istražnog prostora „Kremnice“, M 1:25 000.
4
Koordinate vršnih točaka istražnog prostora prikazane su tablicom 2-1.
Tablica 2-1. Koordinate vršnih točaka istražnog prostora.
Vršna točka Koordinate Nadmorska
visina (m) Y X
K1 6 500 350,00 4 781 600,00 752
K2 6 499 450,00 4 782 050,00 772
K3 6 499 950,00 4 783 050,00 842
K4 6 500 850,00 4 782 600,00 885
Površina istražnog prostora: 112,50 ha
Iz tablice je uočljivo da na pojedinim dijelovima istražnog prostora visinska razlika seže i
preko 130 m jer nadmorska visina točke 1 iznosi 752 m, a nadmorska visina točke 4 iznosi
885 m iz čega dobivamo visinsku razliku od 133 m.
Prometna povezanost do Istražnog polja „Kremnice“ riješena je makadamskom
cestom.
2.2. Dosadašnja istraživanja šireg područja istražnog prostora “Kremnice”
Rudarstvo kao gospodarska grana u predratnom razdoblju predstavljala je jednu od
temeljnih gospodarskih aktivnosti na ovom području. Poznati su brojni lokaliteti na kojima
se eksploatirao boksit, kako površinskim tako i podzemnim načinom eksploatacije
(Dabrica), (Babić 2011).
Eksploatacija arhitektonsko-građevnog kamena na ovom području nema bogatu
tradiciju, izuzev izgradnje obiteljskih kuća, sakralnih objekata i sl., što s aspekta moderne
eksploatacije arhitektonsko-građevnog kamena suvremenom tehnologijom, predstavlja
zanemarive količine. Međutim u sadašnjim tržišnim uvjetima arhitektonsko-građevni
kamen predstavlja izrazito vrijednu i značajnu mineralnu sirovinu čijom se eksploatacijom
stvaraju nove vrijednosti, te potiče i podržava rad čitavog niza drugih proizvodnih grana
(prerada, transport,..), a sam tehnološki proces eksploatacije arhitektonsko-građevnog
kamena predstavlja „čistu“ tehnologiju s malim utjecajem na okoliš (Babić 2011).
5
Stručni tim (I. Dragičević, I. Galić i D. Vidić) napravio je preliminarna istraživanja
u cilju određivanja istražnog prostora.
Geološkom prospekcijom terena uzvisine Kremnice, uočene su dobro uslojene
stijene kilometarskih dimenzija po pružanju.
Trase slojeva su vidljive i iz zraka i na osnovnoj geološkoj karti, što je uz podatke s
terena doprinijelo u određenju granica istražnog prostora. Uzvisina Kremnice završava na
jugoistočnoj strani prijelazom u kanjon Radimlje (slika 2-3).
Slika 2-3. Pogled iz zraka na istražni prostor „Kremnice“ i kanjon Radimlje.
Slojevi su nagnuti od 40 ° do 50 °, no izdanci stijena ukazuju na tektonsku
očuvanost što upućuje na mogućnost postojanja blokova arhitektonsko-građevnog kamena
(slika 2-4). Stijene su na svježem prijelomu svijetlosive do kremaste boje s mjestimičnim
umetcima silificiranih fragmenata (rožnačke konkrecije) što upućuje na vulkansku
aktivnost u geološkoj prošlosti, odnosno za vrijeme nastanka vapnenaca.
6
Slika 2-4. Pogled na izdanačku zonu ležišta Kremnice.
Uzimajući u obzir ekonomske, privredno-gospodarske i stručne faktore zaključeno
je da se istražni prostor “Kremnice” treba prenamijeniti u ležište arhitektonsko građevnog
kamena za proizvodnju blokova (Babić 2011).
Maksimalne udaljenosti istražnih radova propisane su „Pravilnikom o prikupljanju
podataka, načinu evidentiranja i utvrđivanja rezervi mineralnih sirovina te o izradi bilance
tih rezervi“. U našem slučaju maksimalne udaljenosti istražnih radovima prikazane su
tablicom 2-2.
Tablica 2-2. Maksimalne udaljenosti istražnih radova (Sl.list RS br. 99/08).
Najveće udaljenosti između istražnih radova (m)
A-kategorija B-kategorija C1-kategorija
100 200 300
Nakon što smo definitivno utvrdili da na ovome području postoje određene količine rezervi
arhitektonsko-građevnog kamena potrebno je utvrditi i njihove količine (Poglavlje 5).
U cilju potvrđivanja rezervi nužno je provesti određena istraživanja te je na istražnom
prostoru isplanirano i raspoređeno:
- 11 istražnih bušotina
- 12 istražnih zasjeka
7
Slika 2-5. Pozicije istražnih radova s istražnim bušotinama i zasjecima, M 1:15 000.
2.3. Morfološko-hidrogeološke i klimatske značajke istražnog prostora “Kremnice”
Morfološki teren predstavlja izmjenu brdovitog dijela i blagih uzvišenja. Površina
terena je bezvodan krš, gotovo bez vegetacije, tek s nešto niske makije. Čitavo područje
arhitektonsko-građevnog kamena je netaknuto, tj. ovdje se nije nikad odvijala rudarska
aktivnost istraživanja i eksploatacije arhitektonsko-građevnog kamena (Babić 2011).
Na ležištu arhitektonsko-građevinskog kamena “Kremnice” nema niti stalnih niti
značajnih povremenih površinskih vodenih tokova. Kako je lokalitet izgrađen od krednih
uslojenih vapnenaca koji su zbog prisutnih diskontinuiteta na površini okršeni (škrape,
pukotine, slojne plohe) tako se oborinske vode gravitacijski dreniraju duboko u prostrano
krško podzemlje. Pri eksploataciji ne postoji nikakva opasnost niti od površinskih niti od
podzemnih voda (Babić 2011).
8
Značajke klime su duga suha ljeta i blage kišovite zime. Srednja temperatura u
siječnju je oko 5 oC, a samo nekoliko dana u godini temperatura padne ispod 0
oC, tako da
je rad na eksploataciji kamena moguć kroz cijelu godinu. Najviše oborina na ovom
području padne u studenom i prosincu, a najsušniji mjeseci su lipanj i srpanj (Babić 2011).
2.4. Geološke značajke područja istražnog prostora „Kremnice“
U Osnovnoj geološkoj karti, list Metković i list Nevesinje, autora V. Raić, J. Papeš,
S. Behlilović i dr., Instituta za geološka istraživanja Sarajevo 1958.-1971. godine, opisana
je povijest prethodnih istraživanja i osnovne geološke značajke šireg područja na lokalitetu
arhitektonsko-građevnog kamena “Kremnice” (Babić 2011). Prva geološka istraživanja u
Hercegovini obavljao je A. Boue još 1840. godine. Na osnovu rijetkih profila napravio je
prvu preglednu geološku kartu kojom je zahvaćeno ovo područje (Babić 2011).
Mojsisovics E., Tietze E. i Bittner A. su 1880. godine snimili informativnu
geološku kartu Bosne i Hercegovine u mjerilu 1:576 000 (Babić 2011).
Cvijić J. (1899, 1926) proučava glacijalne i morfološke karakteristike ovog
područja.
Oppenheim P. (1899, 1901) je obrađivao eocensku, flišnu faunu iz Dabrice. Na
osnovi novih određenih fosila utvrđuje gornjoeocensku starost tih klastita (Babić 2011).
Katzer F. je i sa ovog područja objavio više radova, koji tretiraju različite geološke
probleme. Godine 1903. u Geološkom vodiču Bosne i Hercegovine spominje eocenske
klastite i alveolinsko-numulitne vapnence kod Gnojnica, Opine i Stoca (Babić 2011).
Popović Ž. (1927) daje kratki stratigrafski pregled u oblasti Zalom-Stolac.
Interesantno je između ostalog da rudistne vapnence jugoistočno od Stoca stavlja u donju
kredu, a liburnijske slojeve u donju kredu i juru (Babić 2011).
Milojković M. (1929) daje stratigrafski pregled geoloških formacija Bosne i
Hercegovine. Opisuje pojedine stratigrafske članove ne dajući im bliža obilježja i
lokalnosti (Babić 2011).
Godine 1960. napisani su prethodni tumači za pojedine dijelove terena rađenih za
osnovnu geološku kartu od 1958-1960. godine. Ti tumači nisu potkrijepljeni potrebnom
dokumentacijom koja je potrebna za izradu Osnovne geološke karte (Babić 2011).
9
Slišković T. i suradnici (1962) na osnovi kartiranja velikog dijela Hercegovine daju
kratak prikaz geološke građe ovih terena (Babić 2011).
Slika 2-6. OGK Istražnog prostora „Kremnice“, listovi Metković i Nevesinje,
M 1:100 000 uvećano na 1:50 000 (Raić, Papeš i Behlilović 1971).
10
Slika 2-7. Legenda OGK Istražnog prostora „Kremnice“, listovi Metković i Nevesinje.
2.4.1. Aluvijum, Al
Aluvijum se sastoji pretežito od pijeska, šljunka i ilovače. Prevladavaju velike
količine šljunka koje se i inače na ovim prostorima intenzivno eksploatiraju u građevinske
svrhe. Valutice su im izgrađene od čistih vapnenaca, rjeđe laporovitih i dolomitičnih
vapnenaca. Pored vapnenaca javljaju se pješčenjaci i rožnjaci (Raić, Papeš i Behlilović
1971.).
2.4.2. Konglomerati, pješčenjaci, lapori i gline (srednji, gornji eocen), E2,3
U obliku velike jedinstvene nepravilne površine, lokaliteti Dabrica i Brštanik,
zastupljene su klastične naslage srednjeg i gornjeg eocena. Velike su debljine i blago
borane. Istaložene su diskordantno na vapnence gornje krede. Naslage su jako lijepo
uslojene, a izgrađuju ih konglomerati, pješčenjaci, lapori i gline. Za ovo područje je
značajno da ove naslage čine krovinu brojnim i ekonomski značajnim ležištima boksita
(Babić 2011).
11
2.4.3. Alveolinsko numulitni vapnenci, (donji,srednji eocen), E1,2
U obliku tri uže kontinuirane zone dinaridskog pružanja javljaju se stijene ovog
litostratigrafskog člana. Leže transgresivno preko vapnenaca gornje krede. Najveći dio
alveolinsko numulitnih vapnenaca izgrađuju mikriti, fosiliferni mikriti, intraspariti,
biomikriti i intramikriti. Cijeli slijed je bogat fosilnim sadržajem. U najstarijim slijedovima
dominiraju miliolide, zatim slijede slojevi s alveolinama i u gornjem najmlađem dijelu
prevladavaju numuliti. No zapaženo je preklapanje i miješanje fosilnih zajednica.
Vapnenci su dobro uslojeni, ponekad bankoviti. Svijetlosive su do bjeličaste boje, rjeđe
krem nijansi. Sadrže visoki postotak kalcijevog karbonata (98 % - 99 %). Debljina ovog
litostratigrafskog člana varira na različitim lokalitetima ali može doseći do 300 metara
(Babić 2011).
2.4.4. Vapnenci s hondrodontama i rudistima (cenoman, turon, senon), K23
Donji, stariji dio ovoga litostratigrafskoga člana izgrađuju bijeli „mramorizirani“ i
zrnasti grebenski vapnenci. Slojevitost se u njima rijetko zapaža. Sadrže brojne ostatke
školjkaša-hondrodonti i rudista (Babić 2011).
Gornji, mlađi dio zastupljen je sivim, svjetlosivim i smeđesivim uslojenim
vapnencima. Ostaci rudista i hondrodonti mnogo su rjeđi nego u starijem članu. Ovaj
litostratigrafski član može biti i drugačije razvijen pa susrećemo lokalitete gdje dominiraju
dobro uslojeni sivi i smeđe-sivi vapnenci. Radi se o bočnim ekvivalentima (Babić 2011).
Od tipova vapnenaca najzastupljeniji su mikriti, fosiliferni mikriti, peletni mikriti,
biomikriti, rudistni biomikriti, intraspariti i biospariti. Dominira mikritni cement što
ukazuje na mirne-zaštićene okoliše taloženja. Sadržaj kalcijevog karbonata je iznimno
visok (99 %). Sadržaj netopivog ostatka je nizak i kreće se u granicama od 0,04 % do
0,6 % i ne prelazi nikada 1 %. U njegov sastav ulaze glinovito-organogene komponente, te
neznatno kvarc, muskovit i feldspat (Babić 2011).
Kroz cijeli slijed ovog litostratigrafskog člana susreću se brojni ostaci fosila.
Dominiraju ostaci školjkaša-rudista, foraminifera i vapnenačkih algi. Debljina mu iznosi i
do 500 metara (Babić 2011).
12
2.4.4. Strukturni odnosi
Prema podacima Osnovne geološke karte, list Metković i list Nevesinje, V. Raić i
dr. 1975., razmatrano područje pripada Blagajskoj tektonskoj jedinici. Ona je prema
jugozapadu navučena na Stolačko-Čitlučku jedinicu. Sa sjeveroistoka na nju je navučena
Veleška tektonska jedinica. Kao što je rečeno Blagajsku tektonsku jedinicu izgrađuju u
najvećoj mjeri kredni i eocenski vapnenci te eocenski klastiti (Babić 2011).
Osnovno strukturno obilježje razmatranom području daju bore i rasjedi. Osi bora
imaju dinaridsko pružanje (dakle sjeverozapad-jugoistok). Osne plohe imaju jugozapadne
vergencije (kose i prebačene bore). Eocenski klastiti Dabrice i Brštanika imaju manji
intenzitet boranja što upućuje na značaj laramijskih orogenetskih zbivanja. Bore imaju
kilometarske dimenzije (Babić 2011).
U strukturnom sklopu najvažniji su reversni rasjedi dinaridskog pružanja i
jugozapadnih vergencija. Javljaju se uzduž sjeveroistočnih krila sinklinala gdje su u
kontakt doveli vapnence gornje krede i klastite srednjeg-gornjeg eocena. Pri tome su
sjeveroistočna krila sinklinala tektonski reducirana (sakrivena ispod vapnenaca gornje
krede), (Babić 2011).
U terenu su prisutni i brojni drugi rasjedi. Pretežito su to normalni rasjedi iz
domene utvrđenih, nesigurno lociranih i fotogeološki promatranih. U odnosu na bore
prisutni su uzdužni, poprečni i dijagonalni. Također su prisutni i brojni pukotinski sustavi
koji su u genetskoj vezi s većim geološkim strukturama (Babić 2011).
13
3. VEKTORIZACIJA TOPOGRAFSKE KARTE ŠIREG PODRUČJA
Općenito postupak vektorizacije bio bi dobivanje vektorske slike od rasterske. Taj
postupak se obavlja prenošenjem detalja sa rasterske slike na vektorsku sliku pomoću
točaka, crta ili poligona.
3.1. Unošenje rasterske slike u Microstation
U našem slučaju, rasterska slika nam je topografska karta i cilj nam je bio da glavne
i pomoćne slojnice vektoriziramo u vektorsku kartu (situacijska karta), koja će nam služiti
za daljnje projektiranje ležišta „Kremnice“. Postupak vektorizacije topografske karte
područja Gacko i Čapljina je slijedeći:
U Microstation-u se biraju naredbe
File → Raster manager → attach,
te se attachiraju topografska karta područja Gacko i Čapljina (slika 3-1).
Slika 3-1. Unošenje topografske karte u Microstation.
14
Sada na toj karti pronađemo naš Istražni prostor „Kremnice“ (slika 3-2).
Slika 3-2. Topografska karta s Istražnim prostorom „Kremnice“.
3.2. Izrada situacijske karte
U Microstation-u se radi vektorizacija glavnih i pomoćnih slojnica užeg i šireg
područja tako da se preko slojnica topografske karte pomoću naredbe Place point or
stream curve povlače krivulje koje preslikavaju te iste slojnice. Vektoriziraju se i brojevi
slojnica, postojeće prometnice te ostale visine sa topografske karte koje će nam kasnije
koristiti za dobivanje trodimenzionalnog prikaza te za triangulaciju situacijske karte.
15
Slika 3-3. Situacijska karta dobivena vektorizacijom u mjerilu 1:15 000.
16
4. IZRADA 3D MODELA PODRUČJA ISTRAŽNOG PROSTORA „KREMNICE“
4.1. Podizanje elemenata na visine
Podizanje elemenata situacijske karte (glavne i pomoćne slojnice, cesta) u
trodimenzionalni prikaz izvodi se pomoću Microstation-ove aplikacije Mod-z pomoću koje
se svaka slojnica iz tlocrta podiže na svoju stvarnu visinu kakva je i u prirodi.
Prethodno podizanju slojnica u 3D potrebno je izvršiti naredbu
File → export → 3D
i spremanje situacijske karte u 3D okruženju naredbom
File → save as.
Zatim se učita snimljena datoteka te se odabire opcija
Utilities → MDL aplications → browse
i pronađe se aplikacija mod-z u datoteci u kojoj je pohranjena. Nakon toga na ekranu se
pojavljuje prozorčić kao što je i prikazano na slici 4-1.
Slika 4-1. Unošenje visine slojnica za trodimenzionalni prikaz.
17
U prozorčić koji se pojavljuje potrebno je unijeti visine za svaki element koji
želimo podići na njegovu stvarnu visinu u prostoru (glavne i pomoćne slojnice). Naredba
se može izvršiti pritiskom lijeve tipke miša na opciju single, fence ili all. Opcija single
omogućava podizanje na visinu svakog elementa pojedinačno. Opcija fence i opcija all
omogućuju da se više elemenata, kojima je visina na koju se podiže jednaka, podigne u
prostor. Kada smo ovaj postupak obavili za sve elemente koje smo željeli prikazati u
trodimenzionalnom okruženju dobili smo model kao na slici 4-2. Cesta se na njezinu visinu
podiže tako da se prvo multilinija koja prikazuje cestu pomoću naredbe drop rastavi na 3
pojedinačne crte i zatim se svaka od njih pomoću naredbe
Surface → design surface → drape surface
u aplikaciji InRoads podiže-lijepi na već postojeći trodimenzionalni prikaz terena.
Aplikacija InRoads radi također tako da se učitava preko Microstation-a.
Slika 4-2. 3D model područja Istražnog prostora „Kremnice“.
18
4.2. Triangulacija 3D modela Istražnog prostora
Triangulacija modela Istražnog prostora predstavlja niz trokutova koji spaja
karakteristične točke svih crta na odabranom području. Pomoću serije takvih trokutova
moguće je preglednije i točnije prikazivanje 3D prikaza nekog modela.
Triangulacija se također radi u aplikaciji InRoads na slijedeći način:
- Surface → view surface → contours – prvo smo progustili slojnice
metodom interpolacije zbog što preglednijeg modela, odabire se interval
interpolacije te podešavaju svojstva glavnih i pomoćnih slojnica
- File → new - odaberemo ime koje želimo dati površini koju trianguliramo i
odabiremo apply
- File → import → surface – point type odabiremo random, označimo sve
elemente koje želimo triangulirati i odabiremo apply
- Surface → triangulate surface – odaberemo površinu koju želimo
triangulirati i odabiremo apply
- Surface → view surface → triangles – odaberemo površinu koju želimo
vidjeti i podesimo boju modela
- Surface → view surface → perimeter – odaberemo rub modela oko kojeg
želimo postaviti perimetar (razvučemo ga prema dolje)
- Zbog boljeg pregleda modela u opciji view display mode odabiremo način
pogleda smooth-modeling
Kada smo podesili sve ovo i namjestili sve opcije za izgled našeg modela dobili smo 3D
model našeg terena kao što je prikazano na slici 4-3.
19
Slika 4-3. Triangulirani 3D model šireg područja Istražnog prostora „Kremnice“.
Potrebno je istaknuti da je od velike važnosti mogućnost progušćivanja slojnica sa
ekvidistancom (visinska razlika između dvije slojnice) od 1 m, 2 m ili 5 m u InRoads-u
čime se dobije generirana karta vrlo kvalitetnog izgleda kao na gornjoj slici koja nam
omogućuje puno lakše modeliranje.
20
5. PROJEKTIRANJE GRANICE BILANČNIH REZERVI-ZAVRŠNE KONTURE I
PRORAČUN REZERVI ARHITEKTONSKO GRAĐEVNOG KAMENA
Na temelju obavljenih istražnih radova (zasjeci) i istražnog bušenja dobili smo
potvrdu o prisutnosti rezervi arhitektonsko-građevnog kamena na istražnom prostoru
„Kremnice“. Slijedeći zadatak je klasificirati i kategorizirati te rezerve. Svrha klasificiranja
i kategorizacije rezervi je određivanje tehničko-ekonomske ocjene ležišta, tj. određivanje
isplativosti pokretanja rudarskih radova te određivanje duljine trajanja eksploatacije
rezervi.
5.1. Kategorizacija rezervi arhitektonsko-građevnog kamena
Kategorizacija rezervi utvrđuje se s obzirom na stupanj istraženosti ležišta te s
obzirom na stupanj poznavanja kakvoće. S obzirom na provedena laboratorijska ispitivanja
mineralne sirovine dobivene istražnim bušenjima možemo odrediti o kojim se
kategorijama rezervi radi u ležištu. Za utvrđene rezerve mineralne sirovine B i C1
kategorije dozvoljena je ekstrapolacija do 25 % maksimalne udaljenosti istražnih radova,
dok za utvrđene rezerve A kategorije nije uopće dozvoljena ekstrapolacija rezervi. S
obzirom na ta pravila dobili smo približnu sliku kategorija rezervi arhitektonsko-građevnog
kamena na Istražnom prostoru „Kremnice“.
Slika 5-1. Kategorije rezervi u mjerilu 1:15 000.
21
Kategorije rezervi možemo pomoću aplikacije mod-z prikazati i u
trodimenzionalnom prikazu. To se radi tako da se iz postojeće datoteke rezerve.dgn učitava
aplikacija mod-z naredbom
Utilities → MDL aplikations → browse → mod-z.
U prozorčić koji nam se pojavljuje upisujemo visinu na koju želimo podignuti
granice rezervi te selektiramo granice koje podižemo na određenu visinu. Kada smo sve
granice podignuli na njihove visine dobijemo prikaz rezervi kao na slici 5-2.
Slika 5-2. 3D prikaz kategorija rezervi.
5.2. Utvrđivanje geomehaničkih parametara površinskog kopa
Geomehanički parametri koji definiraju svaki površinski kop su: visina i broj etaža,
radna, etažna i završna kosina, berma, fronta rudarskih radova te radna zona. Za početak
potrebno je definirati glavne parametre a to su visina i broj etaža, širina berme te radne,
etažne i završne kosine.
S obzirom da se u našem primjeru radi o arhitektonsko-građevnom kamenu
automatski nam je poznat nagib etažnih kosina jer arhitektonsko-građevni kamen je
mineralna sirovina od koje se dobivaju veliki blokovi. Stoga se da zaključiti da nam kut
nagiba etažne kosine iznosi približno 90 o. Također s obzirom na uvjete u ležištu određena
je visina etaža i ona iznosi 9 m. Širina berme je 6 m.
22
Broj etaža se dobije iz jednadžbe 5-1:
637
9
Hn
h, (5-1)
pri čemu je n-broj etaža, H-visinska razlika između terena i platoa do kote do koje će se
vršiti eksploatacija, h-visina etaža (Blažević, 2007).
5.2.1. Grafičko određivanje geomehaničkih parametara površinskog kopa
Etaže se u situacijsku kartu crtaju od najviše prema najnižoj. Od granice rezervi C1
kategorije povlače se paralelne crte na udaljenosti od 6 m (širina berme). Postupak se
ponavlja 6 puta jer imamo 6 bermi. Time smo dobili etaže u tlocrtu i svaka etaža ima svoju
visinu. Etaže se iscrtavaju do slojnica koje pripadaju određenoj etaži.
Slika 5-3. Etaže eksploatacijskog polja „Kremnice“, u mjerilu 1:15 000.
23
5.3. 3D modeliranje etaža
Prvo je potrebno pomoću naredbe
File → export → 3D
prebacivanje datoteke iz 2D u 3D okruženje i njezino spremanje. U novoj datoteci se
učitava aplikacija mod-z pomoću opcije
Utilities → MDL aplications → browse → mod-z.
Ta aplikacija nam služi za podizanje elemenata u visinu kao što će detaljnije biti
objašnjeno kasnije. Pojavljivanjem novog prozorčića u njega se upisuje visina i odabire se
koliko elemenata želimo selektirati. Taj postupak obavljamo dok sve etaže ne postavimo
na njihove stvarne visine u prostoru.
Slika 5-4. 3D model etaža površinskog kopa.
24
5.4. Triangulacija etaža
Da bi ovaj postupak bio uspješan potrebno je izvršiti pomak donjeg ruba etaže za
mali iznos (0,1 m do 0,2 m) od projekcije gornjeg ruba, zbog nesavršenosti računalnog
programa koji ne može interpretirati plohe kod kojih je tangens kuta beskonačna
vrijednost, odnosno zalijeganje plohe ne može biti jednako ili veće od 90 o. Kada
pomaknemo donji rub svih etaža dobijemo nagib etažnih ravnina pod kutem od oko 89,9 o i
sada možemo triangulaciju obaviti pravilno i točno.
Slika 5-5. Wireframe (žični) prikaz etaža sa otklonom kuta od 90 o.
Slika 5-6. Skicirani prikaz etaža sa nagibom etažnih ravnina pod približno 90 o (wireframe i
smooth modeling prikaz).
25
Kada smo prilagodili nagibe svih etažnih ravnina započinjemo proces triangulacije
etaža. Triangulacija etaža se kao i triangulacija terena radi pomoću aplikacije InRoads.
Prvo se pomoću naredbe
File → new
otvara nova datoteka dtm. formata u kojoj će se spremiti svi podaci triangulirane površine.
Zatim se naredbom
File → import → surface
odabire naziv i površina koju želimo triangulirati (etaže i osnovni plato). Nakon toga
odabiremo
surface → triangulate surface
gdje odabiremo naziv površine koju želimo triangulirati. Potom idemo na
surface → view surface → triangles,
gdje odabiremo boju i level triangulirane površine kojom će se ona prikazati. Na kraju se u
view display mode prebacuje wireframe na smooth-modeling način prikazivanja jer nam on
omogućuje bolji i detaljniji prikaz triangulirane površine.
Slika 5-7. Etaže nakon postupka triangulacije (smooth modeling prikaz).
26
5.5. Završno stanje površinskog kopa
Završno stanje površinskog kopa predstavlja izgled površinskog kopa nakon
završetka eksploatacije rezervi mineralne sirovine kada se pristupa radovima sanacije i
prenamjene otkopanih prostora. Slika 5-8. prikazuje završno stanje ležišta „Kremnice“
nakon završetka eksploatacije te položaj ležišta u prostoru.
Slika 5-8. Završno stanje ležišta „Kremnice“.
5.6. Klasifikacija rezervi arhitektonsko-građevnog kamena
Rezerve svake mineralne sirovine s obzirom na klasu mogu biti bilančne ili
izvanbilančne. Bilančne rezerve su rezerve koje se u određenom trenutku postojećom
tehnikom i tehnologijom eksploatacije i prerade mogu rentabilno koristiti, dok su
izvanbilančne rezerve one rezerve koje se u određenom trenutku postojećom tehnikom i
tehnologijom eksploatacije i prerade ne mogu rentabilno koristiti (najčešće rezerve u
završnim kosinama kopa i zaštitnim stupovima). Bilančnost rezervi utvrđuje se tehničko
ekonomskom ocjenom gdje su analizom obuhvaćeni parametri: geološki, genetski,
tehničko-eksploatacijski, tehnološki, regionalni, tržišni i društveno gospodarski.
27
Kontura završnog stanja predstavlja ustvari granicu bilančnih i izvanbilančnih
rezervi te se pretpostavlja da su sve količine iznad razine završnog stanja osnova za
proračun bilančnih i eksploatacijskih rezervi. Isto tako, sve količine ispod završne konture
(kosine) predstavljaju osnovu za proračun izvanbilančnih rezervi.
5.7. Proračun bilančnih rezervi metodom računalnog modeliranja
Metoda računalnog modeliranja je jedna od najsuvremenijih metoda koja se već
uvelike primjenjuje u svim razvijenijim rudarskim zemljama. Da bismo mogli upotrijebiti
ovu metodu prethodno smo izradili triangulacijski ili mrežni model ležišta arhitektonsko-
građevnog kamena. Metoda računalnog modeliranja u teoriji funkcionira na način da
računalo računa integral između trianguliranih trokutova (najmanjih dijelova plohe). Za
svaki trokut računa se obujam do njemu nasuprotnog trokuta tj. računa se obujam koji
zatvaraju nasuprotni trokuti. Zbrajanjem ili oduzimanjem vrijednosti pojedinih vrijednosti
obujmova dobije se ukupan obujam između pojedinih ploha, u našem slučaju početnog
stanja i projektiranog stanja (Galić i Farkaš 2011).
Računalna metoda proračuna rezervi radi se u aplikaciji InRoads tako da se odabere
naredba
Evaluation → volumes → triangle volume.
Nakon toga otvara nam se prozor u kojem odabiremo dvije već snimljene površine
situacija-triangulacija.dtm i plato-triangulacija.dtm između kojih će računalo izračunati
obujam i odabire se opcija add. Odabire se cut i fill factor koji nam iznosi 1,0 za oba
faktora te se odabire opcija apply.
Slika 5-9. Proračun obujma rezervi računalnom metodom.
28
Računalo nam za nekoliko sekundi (2-3) izbacuje izlaznu datoteku u kojoj je prikazan
obujam prostora (rezervi) između ove dvije površine. Time smo dobili obujam za proračun
bilančnih rezervi ležišta „Kremnice“ koji, ovom metodom izračunat, iznosi
10 233 033,2 m3.
Slika 5-10. Rezultat proračuna obujma rezervi metodom računalnog modeliranja.
5.8.1. Proračun bilančnih rezervi metodom vertikalnih paralelnih presjeka
Ova metoda može se raditi na dva načina: manualno (ručno) ili računalno. Za ovo
ležište primijenjena je računalna metoda. Ona se bazira na načelu postavljanja niza
presjeka duž ležišta na točkama na kojima dolazi do promjene terena, sastava mineralne
sirovine te na granicama rezervi različitih kategorija. Metoda paralelnih vertikalnih
presjeka teoretski gledano zasniva se na računanju površina svakog presjeka pojedinačno.
Zatim se računa aritmetička sredina površina presjeka između susjednih presjeka po
jednadžbi 5-2:
1sr
+=
2
n nP PP , (5-2)
gdje je: Pn – površina n-tog vertikalnog presjeka,
Pn+1 – površina n+1 vertikalnog presjeka,
n – broj presjeka.
29
Kada se susjedne površine razlikuju za više od 40 % onda se srednja površina računa
prema jednadžbi 5-3:
+1 +1
sr
+ +=
3
n n n nP P P PP . (5-3)
Za izračunavanje volumena, aritmetička sredina površine dvaju presjeka se množi
sa udaljenosti između dva postavljena presjeka prema jednadžbi 5-4.
... +1 ... +1=n n sr n nO P l , (5-4)
gdje je: ln – udaljenost između n-tog i n+1 presjeka.
Taj postupak se ponavlja za sve susjedne presjeke i u konačnosti se svi dobiveni
obujmi zbrajaju prema jednadžbi 5-5 (Galić i Farkaš 2011):
1
r
ii
O O , (5-5)
gdje je: i – broj bloka,
r – ukupni broj blokova (r =broj presjeka-1).
Konkretno, u našem slučaju, obujam se računa tako da se na svakom presjeku
računa srednja površina bilančnih (A, B, C1 kategorija) i izvanbilančnih rezervi (površine
iza etaža) između dva susjedna presjeka, te se ona množi sa udaljenosti između ta dva
presjeka.
Nakon što smo postavili sve željene presjeke (njih ukupno 12) u aplikaciji InRoads
smo odabrali naredbu
Evaluation → profile → create profile
i time nam se otvara izbornik u kojem se odabire izgled naših presjeka. U izborniku
podešavamo ime svakog pojedinog presjeka, način iscrtavanja crta terena te crta presjeka,
što prikazujemo na vertikalnoj i horizontalnoj osi te njihovu podjelu na najmanje dijelove, i
dr. Zatim odabiremo apply te jednim lijevim klikom miša odabiremo presjek kojeg želimo
da nam računalo iscrta te drugim klikom lijeve tipka miša potvrđujemo odabir selektiranog
30
presjeka. Tada trećim klikom lijeve tipke miša odabiremo poziciju na kojoj želimo da nam
računalo iscrta presjek. Taj postupak ponavljamo za svih 12 presjeka.
Slika 5-11. Primjer iscrtanog presjeka sa označenim granicama i količinama rezervi.
Nakon što smo zbrojili sve količine za bilančne rezerve na našem ležištu dobili smo
rezultat od oko 9 600 000 m3, ali taj rezultat smo odbacili zbog prevelikog odstupanja od
rezultata proračuna računalnom metodom. Računalna metoda računanja se smatra
najtočnijom metodom zbog ogromne gustoće mreže trokutova (proces već prije
napravljene triangulacije), pomoću kojih računalo računa obujam manjih dijelova te ih na
koncu zbraja i u konačnici prikazuje jedan rezultat.
Zbog toga smo odlučili progustiti presjeke dodavanjem još 5 presjeka te njihovim
iscrtavanjem i računanjem obujma na već prije opisani način. Nakon što smo taj postupak
obavili dobili smo novi rezultat količina za bilančne rezerve koji je u okvirima rezervi
dobivenih računalnom metodom i one iznose 9 849 211,46 m3.
31
Tablica 5-1. Proračun obujma za bilančne rezerve po presjecima.
Udalj. Obujam Udalj. Obujam Udalj. Obujam
presjeka Ob=P sr * l presjeka Ob=P sr * l presjeka O b=P sr * l
l , m m3
č.m. l , m m3
č.m. l , m m3
č.m.
1-1' 0,00 135,84 0,00
2-2' 0,00 849,38 108,70
2-2' 0,00 849,38 108,70
3-3' 0,00 0,00 0,00
3-3' 0,00 0,00 0,00
4-4' 0,00 872,05 686,63
4-4' 0,00 872,05 686,63
5-5' 0,00 1.505,97 918,85
5-5' 0,00 1.505,97 918,85
6-6' 0,00 2.371,23 1.160,23
6-6' 0,00 2.371,23 1.160,23
7-7' 0,00 3.513,59 1.455,32
7-7' 0,00 3.513,59 1.455,32
8-8' 0,00 7.306,36 3.161,00
8-8' 0,00 7.306,36 3.161,00
9-9' 152,64 8.886,52 4.195,46
9-9' 152,64 8.886,52 4.195,46
10-10' 1.130,03 10.343,65 6.247,73
10-10' 1.130,03 10.343,65 6.247,73
11-11' 953,59 9.979,64 7.700,51
11-11' 953,59 9.979,64 7.700,51
12-12' 1.218,51 10.190,27 7.430,69
12-12' 1.218,51 10.190,27 7.430,69
13-13' 0,00 12.076,08 10.587,28
13-13' 0,00 12.076,08 10.587,28
14-14' 0,00 12.076,52 10.587,97
14-14' 0,00 12.076,52 10.587,97
15-15' 0,00 12.542,20 10.216,66
15-15' 0,00 12.542,20 10.216,66
16-16' 0,00 15.032,71 2.382,72
16-16' 0,00 15.032,71 2.382,72
17-17' 0,00 0,00 0,00
UKUPNO 175.688,07 5.850.968,80 3.822.554,59
794,24 0,00 0,000,00 0,00 0,00 5.010,90 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 13.768,67 64,00 881.195,00 5.844,43 64,00 374.043,46
0,00 0,00 0,00 12.308,63 12,00 147.703,51 10.401,76 12,00 124.821,15
8.962,54 176,00 1.577.407,39
0,00 0,00 0,00 12.076,30 12,00 144.915,60 10.587,62
406,17 0,00 0,00 11.119,84 176,00 1.957.092,09
12,00 127.051,50
1.083,35 54,00 58.500,76 10.084,77 54,00 544.577,67 7.565,20 54,00 408.520,75
1.040,56 74,00 77.001,64 10.161,10 74,00 751.921,52 6.961,48 74,00 515.149,23
3.666,05 30,00 109.981,42
566,00 71,00 40.185,68 9.605,87 71,00 682.016,83 5.187,66
50,88 0,00 0,00 8.083,56 30,00 242.506,78
71,00 368.323,52
0,00 0,00 0,00 5.295,55 72,00 381.279,85 2.253,71 72,00 162.267,44
0,00 0,00 0,00 2.923,75 19,00 55.551,31 1.304,99 19,00 24.794,84
799,93 17,00 13.598,74
0,00 0,00 0,00 1.922,30 16,00 30.756,85 1.037,20
0,00 0,00 0,00 1.174,67 17,00 19.969,36
16,00 16.595,15
0,00 0,00 0,00 290,68 0,00 0,00 228,88 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 283,13 0,00 0,00 36,23 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 441,63 26,00 11.482,43 36,23 0,00 0,00
Presjek
A kategorija B kategorija C1 kategorija
POVRŠINA, m2
POVRŠINA, m2
POVRŠINA, m2
P pres. P sr P pres. P sr P pres. P sr
Tablica 5-2. Proračun bilančnih i eksploatacijskih rezervi mineralne sirovine. Eksploatacijski gubici Eksploatacijske rezerve
Popravni koef. Količine, m3 15% Obujam, m
3
(1) (2) (3) (4)=(2)x(3) (5)=(4) x 15 % (6)=(4)-(5)
A 175.688,07 0,25 43.922,02 6.588,30 37.333,72
B 5.850.968,80 0,25 1.462.742,20 219.411,33 1.243.330,87
C1 3.822.554,59 0,25 955.638,65 143.345,80 812.292,85
Ukupno 9.849.211,46 2.462.302,86 369.345,43 2.092.957,43
Kategorija
rezervi
Ukupne količine za
bilančne rezerve, m3
Bilančne rezerve
Ovaj rezultat količine rezervi mineralne sirovine dobiven metodom vertikalnih
paralelnih presjeka od računalne metoda sad odstupa za otprilike 4 %. Taj rezultat je
prihvatljiv, ali bez obzira na to, količinu presjeka ćemo progustiti da vidimo koliko taj
rezultat možemo približiti količini od 10 233,033 m3 koliko smo dobili računalnom
metodom.
Zbog toga smo dodali još 8 presjeka koje smo obradili na već prije objašnjen način.
32
Tablica 5-3. Proračun obujma bilančnih rezervi sa progušćenim presjecima.
Udalj. Obujam Udalj. Obujam Udalj. Obujam
presjeka Ob=P sr * l presjeka O b=P sr * l presjeka Ob=P sr * l
l , m m3
č.m. l , m m3
č.m. l , m m3
č.m.
1-1' 0,00 135,84 0,00
2-2' 0,00 849,38 108,70
2-2' 0,00 849,38 108,70
3-3' 0,00 0,00 0,00
3-3' 0,00 0,00 0,00
4-4' 0,00 872,05 686,63
4-4' 0,00 872,05 686,63
5-5' 0,00 1.505,97 918,85
5-5' 0,00 1.505,97 918,85
6-6' 0,00 2.371,23 1.160,23
6-6' 0,00 2.371,23 1.160,23
7-7' 0,00 3.513,59 1.455,32
7-7' 0,00 3.513,59 1.455,32
7a-7a' 0,00 5.538,08 2.103,75
7a-7a' 0,00 5.538,08 2.103,75
8-8' 0,00 7.306,36 3.161,00
8-8' 0,00 7.306,36 3.161,00
9-9' 152,64 8.886,52 4.195,46
9-9' 152,64 8.886,52 4.195,46
9a-9a' 824,26 9.780,80 5.399,23
9a-9a' 824,26 9.780,80 5.399,23
10-10' 1.130,03 10.343,65 6.247,73
10-10' 1.130,03 10.343,65 6.247,73
10a-10a' 1.244,65 10.468,91 6.925,42
10a-10a' 1.244,65 10.468,91 6.925,42
11-11' 953,59 9.979,64 7.700,51
11-11' 953,59 9.979,64 7.700,51
11a-11a' 1.106,48 10.036,69 7.655,37
11a-11a' 1.106,48 10.036,69 7.655,37
12-12' 1.218,51 10.190,27 7.430,69
12-12' 1.218,51 10.190,27 7.430,69
12a-12a' 0,00 10.795,92 7.974,80
12a-12a' 0,00 10.795,92 7.974,80
12b-12b' 0,00 10.899,07 8.125,85
12b-12b' 0,00 10.899,07 8.125,85
12c-12c' 0,00 11.426,39 9.371,79
12c-12c' 0,00 11.426,39 9.371,79
13-13' 0,00 12.076,08 10.587,28
13-13' 0,00 12.076,08 10.587,28
14-14' 0,00 12.076,52 10.587,97
14-14' 0,00 12.076,52 10.587,97
15-15' 0,00 12.542,20 10.216,66
15-15' 0,00 12.542,20 10.216,66
15a-15a' 0,00 14.051,91 6.239,97
15a-15a' 0,00 14.051,91 6.239,97
16-16' 0,00 15.032,71 2.382,72
16-16' 0,00 15.032,71 2.382,72
17-17' 0,00 0,00 0,00
UKUPNO 192.953,44 5.873.217,53 3.799.199,46
0,00 0,00 0,00 10.847,45 37,00 401.355,80 8.050,21 37,00 297.857,66
0,00 0,00 0,00 5.010,90 0,00 0,00 794,24 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 14.539,55 30,00 436.186,59 4.159,54 30,00 124.786,08
0,00 0,00 0,00 13.289,91 34,00 451.856,85 8.147,03 34,00 276.999,06
0,00 12.076,30 12,00 144.915,60 10.587,62 12,00 127.051,50
0,00 0,00 0,00 12.308,63 12,00 147.703,51 10.401,76 12,00 124.821,15
0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 11.161,69 54,00 602.731,36 8.741,42 54,00 472.036,54
406,17 0,00 0,00 10.491,64 38,00 398.682,25 7.701,14 38,00 292.643,44
1.162,04 31,00 36.023,39 10.113,38 31,00 313.514,87 7.542,75 31,00 233.825,29
1.029,09 23,00 23.669,03 10.008,15 23,00 230.187,48 7.677,93 23,00 176.592,37
1.095,89 39,00 42.739,88 10.223,30 39,00 398.708,67 7.309,54 39,00 285.072,05
1.186,88 35,00 41.540,75 10.406,22 35,00 364.217,60 6.583,67 35,00 230.428,37
973,13 33,00 32.113,41 10.060,91 33,00 332.010,13 5.818,32 33,00 192.004,62
443,87 38,00 16.866,99 9.330,09 38,00 354.543,34 4.784,71 38,00 181.818,96
50,88 0,00 0,00 8.083,56 30,00 242.506,78 3.666,05 30,00 109.981,42
0,00 0,00 0,00 6.401,84 38,00 243.269,79 2.614,50 38,00 99.351,01
0,00 0,00 0,00 4.487,62 34,00 152.579,01 1.769,61 34,00 60.166,64
0,00 0,00 0,00 11.749,74 46,00 540.487,95 9.973,36 46,00 458.774,59
0,00 0,00 0,00 2.923,75 19,00 55.551,31 1.304,99 19,00 24.794,84
799,93 17,00 13.598,74
0,00 0,00 0,00 1.922,30 16,00 30.756,85 1.037,20
0,00 0,00 0,00 1.174,67 17,00 19.969,36
16,00 16.595,15
0,00 0,00 283,13 0,00 0,00 36,23 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 290,68 0,00 0,00 228,88 0,00 0,00
Presjek
A kategorija B kategorija C1 kategorija
POVRŠINA, m2
POVRŠINA, m2
POVRŠINA, m2
P pres. P sr P pres. P sr P pres. P sr
0,00 0,00 0,00 441,63 26,00 11.482,43 36,23 0,00 0,00
0,00
Tablica 5-4. Proračuna obujma bilančnih rezervi rezervi sa progušćenim presjecima.
Kategorija
rezervi
Ukupne
količine za
bilančne
rezerve, m3
Bilančne
rezerveEksploatacijske rezerve
Popravni koef. Količine, m3 15% Obujam, m
3
(1) (2) (3) (4)=(2)x(3) (5)=(4) x 15 % (6)=(4)-(5)
A 192.953,44 0,25 48.238,36 7.235,75 41.002,61
B 5.873.217,53 0,25 1.468.304,38 220.245,66 1.248.058,73
C1 3.799.199,46 0,25 949.799,87 142.469,98 807.329,89
Ukupno 9.865.370,44 2.466.342,61 369.951,39 2.096.391,22
Eksploatacijski gubici
33
Ovaj rezultat nam se sad razlikuje za oko 3,6 % što nije neka bitna promjena u odnosu na
rezultate prije dodavanja novih 8 presjeka i zaključujemo da nema potrebe dalje
progušćivati mrežu presjeka jer je taj posao jako dugotrajan, a rezultat koji sada imamo je
zadovoljavajući i u granicama dopuštenih odstupanja i pomaže nam u izvođenju zaključka
da možemo postaviti beskonačno mnogo presjeka da bi u konačnici dobili približan ili
identičan rezultat kao pomoću računalne metode. Nakon što smo dobili količine bilančnih
rezervi njih još moramo pomnožiti sa popravnim koeficijentom i koeficijentom
eksploatacijskih gubitaka. Popravni koeficijent je koeficijent koji se uvodi u proračun
rezervi ako postoji sumnja da su pri obračunu rezervi proračunati parametri, metode
ispitivanja, kemijske i druge analize nedovoljno točni. Popravni se koeficijenti mogu
odnositi na sadržaj korisnih i štetnih komponenti, prostornu masu, vlažnost, površinu,
obujam rudnog tijela i dr. Sa terena trenutno ne postoje podaci o popravnome koeficijentu
pa je on preuzet sa sličnog ležišta arhitektonsko-građevnog kamena „Brštanik-Rudine“
koje se nalazi u neposrednoj blizini i iznosi 0,25. Također ne možemo znati koliki će nam
biti eksploatacijski gubici koji obuhvaćaju gubitke uslijed geometrizacije kopa, gubitke
ovisne o primjenjenoj metodi eksploatacije pri samim tehnološkim fazama eksploatacije,
miniranju, utovaru, transportu i oplemenjivanju. Ovaj podatak je također preuzet sa
spomenutog ležišta i koeficijent eksploatacijskih gubitaka iznosi 15 %.
5.8.2. Proračun izvanbilančnih rezervi metodom vertikalnih paralelnih presjeka
Izvanbilančne rezerve su kao što smo to već ranije rekli sve one rezerve koje se u
datom trenutku postojećom tehnikom i tehnologijom ne mogu rentabilno koristiti te one u
završnim kosinama te zaštitnim stupovima. Prema tome u našem ležištu „Kremnice“
potrebno je i proračunati izvanbilančne rezerve iza etaža jer nam one predstavljaju završnu
kosinu. To se radi na isti način kao i bilančne rezerve. Kao i bilančne rezerve i
izvanbilančne se nakon proračuna korigiraju sa popravnim koeficijentom i umanjuju se za
eksploatacijske gubitke.
34
Tablica 5-5. Proračun obujma za izvanbilančne rezerve.
Obujam Obujam Obujam
Ob=Psr * l Ob=Psr * l Ob=Psr * l
l, m m3
č.m. l, m m3
č.m. l, m m3
č.m.
1-1' 0,00 0,00 0,00
2-2' 0,00 0,00 0,00
2-2' 0,00 0,00 0,00
3-3' 0,00 0,00 0,00
3-3' 0,00 0,00 0,00
4-4' 0,00 0,00 0,00
4-4' 0,00 0,00 0,00
5-5' 0,00 0,00 33,52
5-5' 0,00 0,00 33,52
6-6' 0,00 0,00 78,04
6-6' 0,00 0,00 78,04
7-7' 0,00 0,00 130,44
7-7' 0,00 0,00 130,44
7a-7a' 0,00 0,00 300,17
7a-7a' 0,00 0,00 300,17
8-8' 0,00 0,00 398,88
8-8' 0,00 0,00 398,88
9-9' 0,00 0,00 432,94
9-9' 0,00 0,00 432,94
9a-9a' 0,00 0,00 468,35
9a-9a' 0,00 0,00 468,35
10-10' 0,00 0,00 517,68
10-10' 0,00 0,00 517,68
10a-10a' 0,00 0,00 598,08
10a-10a' 0,00 0,00 598,08
11-11' 0,00 0,00 633,53
11-11' 0,00 0,00 633,53
11a-11a' 0,00 0,00 633,50
11a-11a' 0,00 0,00 633,50
12-12' 0,00 0,00 633,47
12-12' 0,00 0,00 633,47
12a-12a' 0,00 0,00 671,63
12a-12a' 0,00 0,00 671,63
12b-12b' 0,00 0,00 819,60
12b-12b' 0,00 0,00 819,60
12c-12c' 0,00 0,00 871,33
12c-12c' 0,00 0,00 871,33
13-13' 0,00 0,00 870,42
13-13' 0,00 0,00 870,42
14-14' 0,00 0,00 869,99
14-14' 0,00 0,00 869,99
15-15' 0,00 0,00 1368,17
15-15' 0,00 0,00 1368,17
15a-15a' 0,00 0,00 2830,37
15a-15a' 0,00 0,00 2830,37
16-16' 0,00 0,00 2961,00
16-16' 0,00 63,00 2961,00
17-17' 0,00 16582,86 0,00
UKUPNO:
P pres. Psr P pres. Psr P pres. Psr
Presjek
A kategorija B kategorija C1 kategorija
POVRŠINA, m2
Udaljenost presjeka POVRŠINA, m
2 Udaljenost
presjeka
POVRŠINA, m2 Udaljenost
presjeka
0,00 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 11,17 0,00 0,00
54,24 16,00 867,76
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 103,12
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
19,00 1959,37
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 348,36 38,00 13237,59
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 209,49 34,00 7122,82
0,00 415,79 30,00 12473,81
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 450,53 38,00 17120,10
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 492,81 33,00 16262,70
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 557,40 35,00 19508,88
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 615,72 39,00 24013,08
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 633,51 23,00 14570,84
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 633,48 31,00 19638,03
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 652,46 38,00 24793,37
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 845,33 54,00 45647,99
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 870,87 46,00 40060,25
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 870,20 12,00 10442,46
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1109,72 12,00 13316,66
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2055,46 34,00 69885,74
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 744,39 37,00 27542,37
465.327,01212.015,710,00
0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2895,44 30,00 86863,18
0,000,000,00 0,000,00987,00212015,7136,005889,33
Tablica 5-6. Količine izvanbilančnih rezervi.
Popravni koef. Količine, m3
(1) (2) (3) (4)=(2)x(3)
A 0 0,25 0
B 212 016 0,25 53 004
C1 465 327 0,25 116 332
Ukupno 677 343 169 336
Kategorija
rezervi
Ukupne količine za
izvanbilančne rezerve, m3
Izvanbilančne rezerve
35
5.9. Tehničko-ekonomska ocjena vrijednosti ležišta
Tehničko-ekonomska ocjena vrijednosti ležišta radi se sa svrhom proračunavanja
isplativosti otvaranja površinskog kopa te vrijeme trajanja eksploatacije mineralnih
sirovina. Dobit se određuje tako da se količine bilančnih rezervi množe sa tržišnom
cijenom te se umanjuju za ukupne troškove. Ukupni troškovi se sastoje od troškova
istraživanja i izrade dokumentacije, troškova otvaranja i pripreme ležišta te troškova
dobivanja rude.
Pod troškovima istražnih radova računaju se troškovi bušenja (1 m 100 eura) i izrade
zasjeka. Troškovi dokumentacije se računaju s obzirom na površinu istražnog prostora.
Troškovi otvaranja i pripreme ležišta odnose se na izradu pristupnih puteva ležištu te na
izgradnju rudarskih objekata.
Tablica 5-7. Proračun ekonomske vrijednosti ležišta.
Istražni
radoviDokumentacija Iznos
Dužina
ceste
Jedinična
cijenaIznos
Jedinična
cijenaIznos
m3 EUR EUR EUR m EUR/m' EUR EUR/m3 EUR EUR EUR/m3 EUR EUR
Q Ti=Lbx100 € Td=Px2 € Ti.d.=Ti + Td L Cp Top=LxCp Ce Tr=QxCe Tu=Tid+Top+Tr Ct Pr=QxCt D=Pr-Tu
2.096.391,22 45.500,00 2.250.000,00 2.295.500,00 1.000,00 100,00 100.000,00 250,00 524.097.805,00 526.493.305,00 350,00 733.736.927,00 207.243.622,00
Eksploatacijske
rezerve
Troškovi istraživanja i izrade dokumentacije Troškovi otvaranja i pripreme ležišta Troškovi dobivanja rudeUKUPNI
TROŠKOVI
Tržišna
CijenaPRIHOD DOBIT
Vrijeme trajanja eksploatacije se računa na temelju godišnjeg proizvodnog kapaciteta:
2 096 391,22 = = 209,64 god
10 000T .
Iz priloženog proračuna je vidljivo da bi eksploatacijom svih utvrđenih bilančnih
rezervi trebali ostvarili ukupnu dobit od 207 243,622 € u razdoblju od 209,64 godina za
željeni godišnji proizvodni kapacitet od 10 000 m3/god (1 000 000 € godišnje). Godišnja
proizvodnja, naravno, ovisi o uvjetima na tržištu, a pretpostavka je da u prvih 5 godina taj
proizvodni kapacitet neće biti moguć, nego će on biti nešto manji zbog perioda uhodavanja
u poslove.
36
6. ZAKLJUČAK
U ovom diplomskom radu računali smo rezerve arhitektonsko-građevnog kamena
računalnom metodom i metodom paralelnih vertikalnih presjeka.
Kako su nam se u početku količine rezervi koje smo dobili pomoću ove dvije
metode razlikovale za više od 10 %, a postupnim dodavanjem novih presjeka ta se razlika
osjetno smanjivala, možemo doći do zaključka da dodavanjem novih presjeka možemo
postići još bolje podudaranje ovih rezultata, ali taj postupak je dugotrajan i broj presjeka
može biti jako velik.
Da bi dobili još točnije rezultate potrebno je koristiti više metoda proračuna kao što
su metoda srednje aritmetičke vrijednosti, metoda poligona, metoda trokutova i dr. Time bi
dobili više različitih rezultata, a kao najvjerodostojniji se u obzir uzima onaj
najnepovoljniji (sa najmanjom količinom rezervi).
Također, iz tehničko-ekonomske ocjene vrijednosti ležišta je vidljivo da je ležište
„Kremnice“ s financijske strane veoma isplativo otvoriti, ali da bi se to postiglo potrebna
su ogromna investicijska ulaganja zbog velike količine istražnih radova, te zbog velike
površine istražnog prostora i količine bilančnih rezervi.
Na koncu možemo zaključiti da je primjena metode računalnog modeliranja od
velikog značaja za daljnji nepredak rudarskih proračuna rezervi mineralne sirovine zbog
jednostavnosti načina na koji se dobivaju rezultati proračuna i u konačnici zbog točnosti
proračuna. U ovom diplomskom radu smo dokazali da jedna suvremena metoda kao što je
metoda računalnog modeliranja daje jednako dobre rezultate kao i tradicionalne metode.
Zbog toga se može pretpostaviti i zaključiti da je ona dovoljno pouzdana i jednostavna za
upotrebu da prijeđe u kontinuiranu upotrebu i preuzme prvenstvo primjene ispred
tradicionalnih metoda proračuna obujma i rezervi.
37
7. LITERATURA:
BABIĆ, M., 2011. Elaborat o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi
arhitektonsko-građevinskog kamena-krečnjaka na ležištu „Brštanik-Rudine“ kod
Berkovića sa stanjem 31.12.2010. godine. Banja Luka.
BLAŽEVIĆ, M., 2007. Projektiranje u rudarstvu, interna skripta. Zagreb: Rudarsko –
geološko – naftni fakultet.
GALIĆ, I. FARKAŠ, B. 2011. Primijenjeni računalni programi, skripta. Zagreb: Rudarsko
– geološko – naftni fakultet.
NOGOLICA, I., 2013. Model istraživanja ležišta tehničko-građevnog kamena „Lazine“.
Završni rad. Zagreb: Rudarsko – geološko – naftni fakultet.
NN56-13, 2013. Zakon o rudarstvu.Zagreb: Narodne novine d.d.
Pravilnik o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi mineralnih resursa i vođenju evidencije o
njima, Glasnik Republike Srpske RS 99/08, 2008.
V. RAIĆ, J. PAPEŠ, S. BEHLILOVIĆ 1971. Osnovna geološka karta, Osnovni geološki
list Metković i list Nevesinje, Sarajevo: Instituta za geološka istraživanja.
38
PRILOG br. 1 Situacijska karta s kategorijama rezervi
[Academic use only]
40
PRILOG br. 2 Obračunski presjeci
[Academic use only]
