ISTORIJAT MJERITELJSTVA U BiH

Esad Tuzovićdirektor Instituta za mjeriteljstvo BiH

U Parizu su 20.

maja 1875 predstavnici 17 država , pretežno evropskih,

potpisali međunarodnu KONVENCIJU O METRU,

kojom je osnovan BIPM (Bureau international des poids et mesures- Međunarodni biro za tegove i mjere). Osnovne jedinice su definisane take da se mogu reproducirati i bez materijalnog etalona (metar kao određeni dio zemljinog merdijana, kilogram kao masu definisanog volumena vode).

Uvođenje metarskog sistema u Bosni i Hercegovini

Početci mjeriteljstva u BiH

•

U Turskom carstvu

kome je gotovo pet vijekova pripadala i Bosna i Hercegovina postojao je sistem za mjere i mjerenja.

•

Pristupanja Konvenciji o metru pristupilo se uvođenju metarskog sistema u Turskoj (1875. godine) pa i u turskim oblastima u granicama Bosne i Hercegovine( do 1878. godine). Zbog zamjene brojnih jedinica i konfuzije koja je time nastala, Turska

istupa iz konvencije 1894. godine, te ponovo

pristupa 1933. godine.

Početci mjeriteljstva u BiH

•

Evropske

mjerne

jedinice

i mjeriteljski

sistem

u naše

krajeve donosi

AUSTRO-UGARSKA koja

je odlukom

Berlinskog

kongresa

dobila

pravo

da

zaposjedne

BiH i njome

upravlja (1878.

godine

do 1918. godine), a bila je jedna

od

država

koja

je potpisala

METARSKU

KONVENCIJU i ratificirala

je u Budimpešti

31. decembra

1875 g.

•

Austrougarski ZAKON O MJERAMA iz 1907.

nalaze obaveznu primjenu metarske konvencije, ali zadržava i neke mjere za zemljišne površine i morsku milju.

•

Nakon proglašenja temeljnog mjeriteljskog zakona Kraljevsko-

ugarski SREDIŠNJI ZAVOD ZA MJERE u BUDIMPEŠTI od 1908.

godine počinje da

objavljuje „Naredbe kr.ug.ministarstva trgovine" koje se odnose na mjere i mjerenja, kao što su:

Naredba

kr. ug. ministra

trgovine

broj

107.227. od

godine

1908. u predmetu

ustrojstva

i službe

državnih

baždarskih

ureda.

Naredba

kr. ug. ministra

trgovine

broj

18217. od

god.1908. u predmetu

strukovnog

ispita

za baždare.

Naredba

kr. ug. ministra

trgovine

broj

22.491. od

godine

1908. u predmetu

strukovnog

ispita

za označitelje

bačvi.

Mjeriteljski zakoni i propisi

Prvi zakoni o mjeriteljstvu u BiH20 godina

nakon

ulaska

Austro-Ugarske

monarhije

u Bosnu

i Hercegovinu

u februaru

1908.

godine izvršena je aneksija BiH. Uspostavljanjem sabora i Zemaljske vlade za

Bosnu i Hercegovinu dolazi i do usvajanja i proglašavanja, između ostalog, i mjeriteljskih

zakona

i odredbi

kao

što

su

:

-

5.4.1911.

ZAKON O MJERAMA ZA BOSNU I HERCEGOVINU

po

kome

se u javnom

prometu

moraju

da

upotrebljavaju

mjere

koje

je ovjerio

BAŽDARSKI URED i da

se "ovjerovljenje" sastoji

u pregledu

mjera

da

li

odgovaraju

propisima

i označavanju

zvaničnim

žigom,

kako

pri

prvom

tako

i ponovnom

“ovjerovljenju".

-

7.9.1911. KANTARI i ostale stare mjere

(oke, aršini, drami) moraju da se povuku

iz javnog prometa, a prekršitelji se trebaju kazniti

prema čl.19 Zakona

o mjerama

-

1.9.1912. ZAKON O MJERAMA

je stupio

na

snagu

te

je zatim

proglašen

i RED O MJERAMA ZA

BOSNU I HERCEGOVINU

u kome

su

izloženi

propisi

o obliku

i sistemu

mjera

i sprava

za mjerenje, te

o granicama

grešaka

koje

moraju

kontrolisati

baždarski

uredi

za mjere

kod

ispitivanja

ili

“ovjerovljenja" ovih

mjera.

Zvanični žig

(biljeg, punca) je bosansko-hercegovčki

zemaljski

grb

sa

slikom.

-

9.4.1913 RED O MJERAMA I TARIFA

taksi

za "ovjerovljenje"

Baždarski uredi i uredi za punciranje

•

Od

1894.

godine

i dalje

Uprava

za Bosnu

i Hercegovinu

počinje

da

osniva

BAŽDARSKE UREDE i reguliše

poslove

baždarenja

i punciranja

odnosno

“ovjerovljenja”

mjera

te

o tome izdaje

i zvanične

naredbe

i upute

na

“bošnjačkom”

jeziku

koje

objavljuje

u zvaničnim

novinama

(Sarajevski

list). Ustrojstvo

i služba

državnih

baždarskih

ureda

u BiH se provodilo

prema

naredbi

kr.ug

ministra

trgovine

iz

1908. Tako

u “Priručniku

zakona

i naredaba

za upravnu

službu

u BiH”

izdanom

u Sarajevu

su

i naredbe

koje

se odnose

na

ove

urede.•

13.4.1896.

Ustrojenje puncovnog ureda za zlato i srebro u Sarajevu

Tokom

Prvog

svjetskog

rata

•

Propisi, naredbe

i uredbe

za rad

“Ureda

za baždarenje

i punciranjel”

su

objavljivani

u glasniku

“BAŽDARSKE VIJESTI”

koje

je izdavao

Kralj.ug. SREDIŠNJI ZAVOD ZA MJERE u Budimpešti, na

jezicima

naroda

i pokrajina

velike

Austrougarske

monarhije

koja

se prostirala

od

poljskih

oblasti

pa do Jadrana

i do dalmatinske

obale

od

Trsta,

Pule

pa do Boke

Kotorske•

Tokom rata u nekim

uredima

se potpuno

prekida

baždarenje

i udaranje

punce

U Kraljevini SHS•

Raspadom

Austrougarske

monarhije

i ujedinjenjem

južnoslovenskih

oblasti

u Kraljevinu

Srba, Hrvata

i Slovenaca

( 1.

decembra

1918.) bilo

je potrebno

održati

dotadašnje

mjeriteljske

osnove

i ostvariti

mjeriteljsko

jedinstvo

u novoj

državi. Zbog

ujednačavanja

ovih

razlika

i očuvanja

naslijeđenog

nova država

podržava

postojeće

“Baždarske

urede

i puncovnice”, i nastoji

ujednačiti

mjere,mjerila

i postupke

ovjeravanja

raznim

uputama

i naredbama.

•

Postepeno

nova država

izdaje

mjeriteljske

uredbe

i rješenja

te

radi

na

objedinjenu

mjeriteljskog

sistema

pripremom

ZAKONA O MJERAMA.

30.4.1919. Uredba

o ODSEKU ZA MERE u sastavu

Ministarstva

trgovine

i industrije

29.11.1921.

Tarifa

taksa

i doplate

za pregled

i žigosanje

mjera

i sprava

za mjerenje

2.12.1922. Rješenje

o Zvaničnom

žigu

koji

je kruna

Kraljevine

uz

dodatak

broja

godine

i ličnog

broja

žigosača

30.6.1928. Deset

godina

nakon

ujedinjenja

(1918.-1928.) Narodna

Skupština

Kraljevine

SHS proglašava

dva

bitna

mjeriteljska

zakona:

-

ZAKON O MJERAMA-

ZAKON O SREDIŠNJOJ UPRAVI ZA MJERE I DRAGOCJENE METALE

U Kraljevini SHS•

Svi

navedeni

zadaci, rješenja

i naredbe

nadležnog

ministra

(ministarstva) su

objavljivani

u GLASNIKU koji

je počeo

da

redovno

izlazi

po

ustanovljenju

SREDIŠNE UPRAVE ZA MERE I DRAGOCENE METALE.

•

Po modelu

organizacije

mjeriteljstva

u Kraljevini

SHS, u Bosni

i Hercegovini

i dalje

djeluju

“Uredi

za mjere

i punciranje”

(Kontrole

mjera), a Ured

u Sarajevu

nosi

naziv

GLAVNI URED ZA MJERE I PUNCIRANJE SARAJEVO, kao

upravni

ured

za MOSTAR, BANJA LUKU i TUZLU.

U Kraljevini Jugoslavije

•

Prelaskom Kraljevine

SHS u Kraljevinu

Jugoslaviju,

umjesto

dotašnjih

oblasti

uspostavlja

se 9 banovina

kao

nove

upravne

oblasti

čime

dolazi

i do cjepanja

mjeriteljstva

u Bosni

i Hercegovini

te

se

sada

Sarajevo nalazi u

Drinskoj

banovini

•

Na osnovu

nove

administrativne

podjele

države

uspostavlja

se 20 KONTROLA MJERA. Među kojima je i kontrola mjera Sarajevo.

Novi propisi u Kraljevini Jugoslavije

25.12.1929. Kraljevina

Jugoslavija

ratificira

KONVENCIJU O METRU (Convenction du Metre)

1.1.1930.

U KRIVIČNOM ZAKONIKU odredba

po

kojoj

će se kazniti

robijom

do (3) tri godine

ko

mjere

ili

tegove

lažno

prepravi

ili

izmjeni

ili

lažne

mjere

upotrijebi

kao

prave

18.1.1931.

Rješenje

o sjedištima

kontrola

mjera

po

kome

se umjesto

dotadašnjih

20 kontrola

mjera

uspostavljaju

KONTROLE MJERA

u 36 većih

gradova

u banovinama.

2.3.1932.

Postupak

pri

uvozu

mjerila

i sprava

za mjerenje

iz

inostranstva

2.4.1934 .

Pravilnik

o postupku

prilikom

izdavanja

odobrenja

za pregled

i žigosanje

mjerila

i sprava

za mjerenje

(što

odgovara

današnjem

ODOBRENJU TIPA)

Tokom

II Svjetskog

rata

•

Kako

se još

na

početku

II svjetskog

rata raspala

država tako

se raspala

i služba

mjeriteljstva.

•

Stvaranjem

okupatorske

tvorevine

tzv. NDH (Nezavisne države

Hrvatske) Kontrole

mjera

sa

teritorije

BiH su

stavljene

u nadležnost

Ministarstva

za obrt, veleobrt

i trgovinu

u Zagrebu, pod kojim

je stajao

i Podosjek

za

mjere

koji

je ustrojio

Nadzorničtvo

za mjere

i plemenite kovove

te

Pregledničarstvo

buradi.

•

Zakon

o mjerama

iz

1928. godine

i podzakonske odredbe

proistekle

iz

njega

su

ostali

na

snazi

ali

je u

decembru

1941. godine

"Naredbom

o žigu”

određeno

da se on sastoji

od

grba

NDH (Šahovnice).

Mjeriteljstvo u novoj Jugoslaviji

•

29.11.1945. u Beogradu

novi

USTAV SFRJ, po

čijim

odredbama

je osnovana

UPRAVA ZA MJERE I DRAGOCJENE METALE sa

sjedištem

u Beogradu

čiji

je zadatak

bio da

ponovo

uspostavi

zakonsko

mjeriteljstvo.•

Društveni

odnosi, decentralizacija

i uvođenje

samoupravljanja

(1950.) u dinamičnom

razvoju

dovode

do usvajanja

novog

Ustava

(13.01.1953). •

Neke od Kontrola

mjera

sada

postaju

"REFERATI”, tako da na području BiH postoje i djeluju:

Kontrola

mjera

SARAJEVO

Referat

BANJA LUKA podređen

KM Sarajevo

Referat

TUZLA podređen

KM Sarajevo

Mjeriteljstvo u SFRJ•

ZAKON O MJERNIM JEDINICAMA I MJERILIMA donešen

1961. godine

(Sl.list

FNRJ 45/61). Izmjene

i dopune

ovog

zakona

su

vršene

1963. i 1973. godine

radi

usaglašavanja

sa

ustavom

(iz

1963. i 1973. godine) i ustavnim

amandmanima

(iz

1971. godine).•

1974.

godine

donijet

je novi

ZAKON O MJERILIMA I MJERNIM JEDINICAMA (Sl. list SFRJ 13/76) i njegove

izmjene

i dopune

(Sl. Listovi

9/84 , 59/86, 20/89 i 9/90) kojima

se propisuje

da

se u javnom

saobraćaju

mogu

upotrebljavati

same mjerne

jedinice

Međunarodnog

sistema

mjernih

jedinica

(SI) •

SAVEZNI ZAVOD priprema, predlaže

i donosi

PRAVILNIKE I UPUTSTVA, koji se objavljuju u GLASNIK-u Saveznog zavoda za mjere i dragocjene metale

za oblast Zakonskog

mjeritetjstva

SFRJ:

MUS –

METROLOŠKI USLOVI

MUP-

METROLOŠKA UPUTSTVA

Kontrola mjera Sarajevo•

Iz

izloženog

vidimo

da

KONTROLA MJERA U SARAJEVU neprekidno

djeluje

od

njenog

osnivanja

još

u Austro-ugarskom

periodu

mjenjajući

režime

i nazive

(Ured, Glavni

ured, Kontrola

mjera),

ali

uz

kontinuirano

djelovanje

kao

centralna

ustanova

u Bosni

i Hercegovini

za oblast zakonskog

i industrijskog

mjeriteljstva.

Naslijeđena

zgrada, oprema

i kadrovi

omogućuju

joj

takvo

djelovanje

i u doba

Nove

Jugoslavije, a kroz

predhodno

prikazane

organizacione

promjene

KONTROLA MJERA SARAJEVO rukovodi

i nadzire

rad

i njenih

REFERATA U BANJA LUCI i TUZLI.

•

KONTROLOM MJERA

SARAJEVO

tokom

trajanja

FNRJ i SFRJ su rukovodili:

JOSIP BUKOVAC do 1964.

MUSTAFA MAMIĆ, kao

v.d. 1965.-1967.

VOJISLAV KULJANIN, dip.ing. 1968.-1978.

VOJISLAV VLAČIĆ, ing,kao

v.d.1979.-1980.

ESAD TUZOVIĆ, dip.ing. od

jula

1980.

do aprila

1992.

Mjeriteljstvo u BiH tokom ratnih godina (1992 -1995)

•

U ratnoj

1992. godini

odlukom

Predsjedništva

Bosne

i Hercegovine

osnovan

je:

ZAVOD ZA STANDARDIZACIJU, MJERITELJSTVO I PATENTE –

ZSMP

(Sl.Iist

RBiHbr.18/92), koji po “

Uredbi

o organizaciji

republičke

uprave”

ZSMP je dio

MINISTARSTVA ENERGETIKE, RUDARSTVA I INDUSTRIJE.

•

ZSMP sastoji se od:

Sektor

standardizacije

Sektor

mjeriteljstva

Sektor

za patente

Mjeriteljstvo u BiH tokom ratnih godina (1992 -1995)

•

Sektor za mjeriteljstvo uspjeva

da

izradi

i dovede

do usvajanja

više

podzakonskih

mjeriteljskih

akata

među

kojima

su

i ( objavljeni

u Sl.Iist

SRBiH):

4/94

-

Naredba

o periodičnom

pregledu

etalona

i mjerila

(Rokovi)

20/94

-

Uputstvo

o načinu

pregleda

mjerila-

Uputstvo

o načinu

na

koji

se ispituje

tip mjerila-

Uputstvo

o načinu

na

koji

Zavod

povjerava

pregled

radnih

etalona

i mjerila

preduzećima

i pravnim

licima-

Pravilnik

o radnim

etalonima

i mjerilima

čiji

se pregled

može

povjeriti

preduzećima

i drugim

pravnim

licima-

Pravilnik

o određivanju

vrsta

mjerila

za koje

je obavezno

ispitivanje

tipa

i pregled

mjerila-

Odluke

o visini

i načinu

plaćanja

naknada

za pregled

i ispitivanje

mjerila

i predmeta

od

plemenitih

kovina

/metala

6/95 -

Pravilnik

o vrstama

i oblicima

žigova

koji

se upotrebljavaju

pri

pregledima

mjerila.

Mjeriteljstvo u državi BiH•

Zakonom

o upravi

i upravnim

organizacijama

(Sl.Iist

BiH br.17/96) Zavod

dobiva

status ZAVODA ZA STANDARDIZACIJU, MJERITELJSTVO I PATENTE BOSNE I HERCEGOVINE, unutar

kojeg

postoje

sektori:

Sektor

za standardizaciju

SEKTOR ZA MJERITELJSTVO

Sektor

za akreditaciju

i certificiranje

Sektor

za patente

Informaciona

dokumentaciona

služba

(INDOK)

Stekli su se uslovi za izdavanje GLASNIKA SMP koji obuhvata informacije iz

oblasti

standardizacije

mjeriteljstva, akreditacije

i certifikacije, raspisima

i pozivima

za učlanjenje

u tehničke

komitete

i tijela, i kao

posebnim

prilozima

“Službenim

objavama”

o proglašenju

BAS standarda, mjeriteljskih

propisa

i INDOC prilogom.

Mjeriteljstvo u državi BiH

•

Tokom rata pa do sada na rukovodećim pozicijama bili su:

NEDŽAD KOLAKOVIĆ,dipl.ing. od 1993.-1994.

ISMET GALIJAŠEVIĆ,dipl.ing. od 1994. -

2000.

ŽARKO SAVIĆ, dipl.ing. v.d. od 2000.-2004.

ESAD TUZOVIĆ, dipl.ing. od 2004.-

sada

Mjeriteljstvo danas

•

U novembaru 2000. godine donesena “ODLUKA”

o

budućoj

organizaciji

standardizacije, mjeriteljstva, akreditacije

i intelektualnog

vlasništva

u

Bosni

i Hercegovini

od strane tadašnjeg Visokog predstavnika za BiH Wolfganga Petrich-a.

•

maj-juni

2001.

godine

Parlamentarna

skupština

BiH usvaja

"nove" zakone

(Sl.glasnik

BiH br.19/2001)

te

se, konačno

proglašavaju:

ZAKON O OSNIVANJU INSTITUTA ZA STANDARDE, MJERITELJSTVO I INTELEKTUALNO VLASNIŠTVO BOSNE I HERCEGOVINE

ZAKON O OSNIVANJU INSTITUTA ZA AKREDITIRANJE BOSNE I HERCEGOVINE

ZAKON O AKREDITIRANJU BOSNE I HERCEGOVINE

ZAKON O STANDARDIZACIJI BOSNE I HERCEGOVINE

ZAKON O MJERITELJSTVU BOSNE I HERCEGOVINE

ZAKON O MJERNIM JEDINICAMA BOSNE I HERCEGOVINE

Institut za mjeriteljstvo BiH

•

Državni institut za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno vlasništvo Bosne i Hercegovine osnovan je u 2000. godini kao vladina institucija.

•

Institut za mjeriteljstvo BiH

osnovan je razdvajanjem gore navedenog instituta,

na osnovu Zakona o osnivanju

Instituta za mjeriteljstvo BiH, donešenog u septembru 2004. godine. Konačno razdvajanje između Instituta za mjeriteljstvo BiH, Instituta za standardizaciju BiH i Instituta za intelektualno vlasništvo BiH izavršeno je 1. januara 2007. godine.

Pravni okvir Instituta za mjeriteljstvo BiH

•

Zakon o mjeriteljstvu

Bosne

i

Hercegovine(“Službeni glasnik BiH”, br.

19/2001)

•

Zakon o mjernim jedinicama Bosne i Hercegovine (“Službeni glasnik BiH”, br. 19/2001)

•

Zakon o osnivanju Instituta za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine

(“Službeni glasnik BiH”, br. 43/2004)

Institucije za mjeriteljstvo u BIH

•

Institut za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine – predstavlja državni mjeriteljski institut u BiH, direktno

odgovoran Vijeću ministara Bosne i Hercegovine

•

Zavod za mjeriteljstvo Federacije Bosne i Hercegovine, uspostavljen u okviru resornog ministarstva Vlade Federacije Bosne i Hercegovine

•

Zavod za metrologiju i standardizaciju Republike Srpske, uspostavljen u okviru resornog ministarstva Vlade Republike Srpske