Istorija

Tokom istorije, na teritoriji današnje Vojvodine trag su ostavili mnogi narodi: Srbi, Iliri, Tračani,Kelti, Rimljani, Sarmati,Goti, Huni, Gepidi, Ostrogoti, Lombardi, Vizantinci, Stari Sloveni, Avari,Franci, Bugari, Mađari, Turci, Austrijanci i drugi. U vreme rimske uprave, područje današnjeVojvodine bilo je u samom središtu svetskih...

dešavanja, budući da je grad Sirmijum(današnja Sremska Mitrovica) bio jedan od četiri glavnagrada Rimskog carstva, a u samom gradu ili njegovoj okolini rođeno je šestrimskih careva.

Sloveni (uglavnom preci današnjih Srba) se naseljavaju na teritoriju današnje Vojvodine ušestom veku, zajedno sa Avarima (a u manjim grupama verovatno i pre šestog veka). Zavreme avarske i bugarske uprave, delovima današnje Vojvodine su upravljali lokalni vladarikoji su nosili titule vojvode ili župana. Takvi vladari bili su Kuver (7. vek), Buta-ul (8. vek),Salan sa rezidencijom u gradu Titelu i Glad (9. vek), kao i Ahtum i Sermon (11. vek). Između desetog i dvanaestog veka, na području današnje Vojvodine se ustaljuje ugarskavlast. Stanovništvo srednjovekovne Ugarske bilo je etnički mešovito i uključivalo je Mađare,Slovene, Kumane, Sase, Sekelje, Jase, Vlahe, itd. Mađari su u početku činili vladajući sloj ugarskog društva, dok su kmetovi bili uglavnom Sloveni. Krajem 13. i početkom 14. veka, donjim i gornjim Sremom (današnja Mačva i današnji Srem),vladali su srpski kralj Stefan Dragutin(između 1282. i 1316. godine) i ugarski velikaš Ugrin Čak(umro 1311. godine), a obojica su bili faktički nezavisni vladari.

1 / 5

Istorija

Iako su Srbi na teritoriji Vojvodine bili deo starosedelačkog slovenskog stanovništva (posebnou Sremu), veći broj Srba počinje da se naseljava na ovo područje počevši od četrnaestogveka. Neposredno pred otomansko osvajanje ovih prostora, Srbi su činili znatan deostanovništva današnje Vojvodine. Posle pada Srbije pod Turke (1459. godine), despoti Srbije su nastavili da vladaju na teritoriji današnje Vojvodine (uglavnom u Sremu), tada pod upravomUgarske, kao vazali ugarskih kraljeva. Rezidencija srpskih despota nalazila se u graduKupiniku (današnje Kupinovo) u Sremu. Ubrzo posle Mohačke bitke (1526. godine) i vojnog poraza koji je Ugarskoj nanelo Osmanskocarstvo, na istorijsku scenu izlazi samozvani srpski car, Jovan Nenad. Uz pomoć vojskeprvobitno sastavljene od srpskih plaćenika, Jovan Nenad uspostavlja svoju vlast u Bačkoj, severnom Banatu i delu Srema i stvara jednu prolaznu nezavisnu državu, čiji je glavni grad bilaSubotica. Na vrhuncu moći, Jovan Nenad se u Subotici krunisao za srpskog cara. Ova srpskadržava bila je kratkog veka. Ugarski plemići su se udružili protiv Jovana Nenada i porazili njegovu vojsku u leto 1527. godine, a car Jovan Nenad je ubijen. Posle propasti carevedržave, Bačka i delovi Banata kojima je upravljao dolaze za kratko vreme ponovo pod ugarskuupravu, da bi ubrzo došli pod direktnu otomansku upravu.

Posle ubistva cara Jovana Nenada, dotadašnji vrhovni komandant njegove armije, RadoslavČelnik, premestio se sa delom bivše careve vojske iz Bačke u Srem, kojim je tada upravljaloOsmansko carstvo. Čelnik je za sebe uzeo titulu sremskog vojvode i vladao Sremom od 1527.do 1530. godine kao otomanski vazal, a rezidencija mu se nalazila u gradu Slankamenu.Pošto je Čelnik raskinuo svoj savez sa Turcima i premestio se na habsburšku teritoriju, Sremdolazi pod direktnu otomansku upravu posle 1530. godine.

Tokom otomanskog osvajanja i uspostave otomanske vlasti mađarsko i katoličko slovensko(šokačko) stanovništvo se uglavnom iselilo sa ovih prostora. Tokom otomanske vladavine, većideo stanovništva Vojvodine činili su Srbi, koji su pretežno živeli u selima, dok je gradove nastanjivalo etnički i verski mešovito stanovništvo, koje je uključivalo Srbe, muslimane (Turci,islamizovani Srbi,Arapi), Rome, Grke, Cincare, Jevreje, itd. Posle obnove Pećke patrijaršije1557. godine, koje je izdejstvovao Mehmed paša Sokolović, pravoslavni Srbi sa područja Vojvodine došli su pod njenu jurisdikciju, a poglavar patrijaršije imao je tada titulu "patrijarhaSrba, Bugara, pomorskih i severnih strana". Srbi u Banatu su podigli veliki ustanak protivturske vlasti 1594. godine, a carevina im se osvetila spaljivanjem moštiju Svetog Save – najveće srpske relikvije, koju su poštovali čak i muslimani srpskog porekla.

Posle Karlovačkog (1699) i Požarevačkog mira (1718), celokupna teritorija današnje Vojvodinedolazi pod austrijsku (habsburšku) vlast. Delovi teritorije današnje Vojvodine uključeni su tadau vojnu granicu, a drugi delovi su došli pod civilnu (županijsku) vlast. Za razliku od teritorijapod civilnom upravom, vojnom granicom upravljalo se direktno iz Beča. Iz ovog perioda supoznate i dve velike seobe Srba u Austrijsku carevinu (1690. i 1739. godine), kojima jepojačana brojnost srpskog stanovništva na području Vojvodine. Srbi su tada priznati za jednuod nacija Habsburške monarhije (Natio Rasciana) i priznato im je pravo na jedno posebno

2 / 5

Istorija

vojvodstvo, odnosno teritorijalnu autonomiju. Ovo pravo je, međutim, ostvareno tek u revoluciji1848-1849. godine. Tokom austrijske vladavine, na teritoriju Vojvodine su se, pored Srba, naselili i mnogi kolonisti, najviše Nemci i Mađari, ali takođe i Slovaci,Hrvati, Rusini, Rumuni idrugi.

Posle izbijanja mađarske revolucije (15. marta 1848. godine), delegacija vojvođanskih Srbakrenula je u Požun, da novoj mađarskoj vladi dostavi zahteve Srba za ravnopravnimpoložajem u Ugarskoj. Posle neuspelih pregovora, došlo je do nemira u vojvođanskimgradovima, kojom prilikom su Srbi spalili matične knjige vođene na mađarskom jeziku. Što je mađarska vlada bila nepopustljivija prema umerenim srpskim zahtevima, to su ovi zahtevipostajali radikalniji. U prvim srpskim zahtevima ne spominju se ni vojvoda ni vojvodina niautonomija, ali će to veoma brzo postati glavne tačke srpskih zahteva. Na Majskoj skupštini uSremskim Karlovcima (13-15 maj, 1848. godine), Srbi su proglasili Srpsku Vojvodinu, koja sesastojala odSrema, Banata, Bačke i Baranje. Za vojvodu je izabran Stevan Šupljikac,Karlovačka mitropolijaje uzdignuta na rang patrijaršije, a tadašnji mitropolit, Josif Rajačić,proglašen je za srpskog patrijarha. Izabran je narodni odbor kao privremena vlada SrpskeVojvodine. Odluke Majske skupštine potvrđene su kasnije od strane austrijskog dvora.Mađarska vlada je ceo ovaj pokret srpskog naroda proglasila buntovničkim i rešila da ga slomivojnički. Srbi su pružili energičan otpor i u današnjoj Vojvodini je besneo pravi rat. Nepopustljivost mađarske vlade iskoristilo je srpsko vođstvo, na čelu sa patrijarhomRajačićem. Kad je austrijski car proglasio Mađare za buntovnike, srpske trupe iz Vojvodineuključile su se u carsku vojsku i učestvovale su u gušenju revolucije u Ugarskoj.

Posle poraza mađarske revolucije, odlukom austrijskog cara, u novembru 1849. godine,formirana je jedna zasebna austrijska pokrajina nazvana Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat(Wojwodschaft Serbien und Tamisch Banat), koja se sastojala od delova Banata,Bačke iSrema. Pokrajinom je upravljao austrijski guverner, čije se sedište nalazilo u Temišvaru, a titula vojvode je pripadala austrijskom caru. Službeni jezici Vojvodstva Srbije bili su nemački iilirski (srpski). Pokrajina Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je ukinuta 1860. godine a veći deo njene teritorije (Banat i Bačka) je priključen habsburškoj Ugarskoj, sa izuzetkom Srema koji jepriključen Kraljevini Slavoniji, koja kasnije postaje deo Kraljevine Hrvatske-Slavonije u okviruhabsburške Ugarske.

Posle raspada Austrougarske monarhije (29. oktobra 1918. godine), Velika narodna skupštinaSrba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji je Novom Sadu 25. novembra1918. godine proglasila otcepljenje Banata, Bačke i Baranje od Ugarske i njihovoprisajedinjenje Kraljevini Srbiji, što je kasnije ozakonjeno Vidovdanskim ustavom. Jedan danpre toga (24. novembra 1918.), skupština Srema, održana u Rumi, se takođe izjasnila zapriključenje Srema Srbiji. Delegaciju predstavnika Banata, Bačke i Baranje primio je regentAleksandar u Beogradu 1. decembra 1918. godine, kada je proglašeno stvaranjeKraljevine

3 / 5

Istorija

Srba, Hrvata i Slovenaca.

Pored odluke o prisajedinjenju Kraljevini Srbiji, Velika narodna skupština u Novom Sadu jetakođe donela odluku o formiranju pokrajinske vlade (narodne uprave) i pokrajinske skupštine(velikog narodnog saveta) za Banat, Bačku i Baranju. Za predsednika narodne uprave izabranje dr Jovan Lalošević, a za predsednika velikog narodnog saveta dr Slavko Miletić. Narodnauprava za Banat, Bačku i Baranju bila je aktivna sve do 11. marta 1919. godine, kada jeodržala svoju poslednju sednicu.

Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca bilo je u početku podeljeno na okruge i županije, a zatimna oblasti. 1929. godine formirana je pokrajina Kraljevine Jugoslavije, nazvana Dunavskabanovina, sa sedištem u Novom Sadu, koja je obuhvatala Bačku, Baranju, veći deo Banata i Srema, kao i deo Šumadije i Braničeva.

Posle kratkotrajnog Aprilskog rata i brze kapitulacije Kraljevine Jugoslavije 1941. godine,Vojvodina je okupirana od strane Sila Osovine i podeljena na tri okupacione zone: Srem suNemci predali takozvanoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, Bačku iBaranju je anektirala Hortijeva Mađarska, dok je Banat potpao pod vlast domaćih Nemaca, iako je formalno pripadaoNedićevojSrbiji. Teror i fizičko uništenje nedužnog naroda, privredna pljačka, opštaobespravljenost, beda i očaj karakterisali su četvorogodišnju okupaciju (1941-1944). U tokufašističke okupacije u Vojvodini je oko 50.000 ljudi ubijeno, a preko 280.000 je bilo internirano, hapšeno, zlostavljano i mučeno.

Pokret otpora, koji su komunisti pokrenuli već u leto 1941, nedovoljno pripremljen i osmišljenprema datim uslovima, pretrpeo je u Banatu i Bačkoj težak poraz, dok je u Sremu, poslesolidnijih priprema, postepeno prerastao u opštenarodni ustanak. Na oslobođenoj teritoriji uSremu organizovana je i partizanska vlast, sa masovnim antifašističkim organizacijama,štampom i školstvom. Iskustva iz Srema u organizovanju oslobodilačke borbe prenesena su uleto 1944. u Banat, Bačku i Baranju, tako da je pre dolaska Crvene armije, oktobra 1944, ovdeveć bila ustrojena nova narodna vlast sa oslobodilačkim institucijama.

Vojvodina je tokom Narodnooslobodilačke borbe, sa ustrojenim Pokrajinskimnarodnooslobodilačkim odborom (od novembra 1943), dobila u okviru oslobodilačkog pokretaautonomiju kao pokrajina, s obzirom na istorijske, ekonomske i kulturne momente, kao ipostojanje većeg broja pripadnika nacionalnih manjina. Skupština izaslanika naroda Vojvodine 31. jula 1945. u Novom Sadu odlučila je da Autonomna Pokrajina Vojvodina uđe u sastav

4 / 5

Istorija

Narodne Republike Srbije. Status autonomne pokrajine u Srbiji, Vojvodina je zadržala dodanas, iako se stepen autonomije menjao tokom vremena. Najveći stepen autonomijeVojvodina je imala između 1974. i 1990. godine, kada je, iako formalno u sastavu Srbije, imala status federalnog subjekta Jugoslavije sa elementima državnosti.

5 / 5