Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of...
-
Upload
demokratik-tuerkiye -
Category
Documents
-
view
219 -
download
0
Transcript of Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of...
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
1/221
T.CGAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU HUKUKU ANA BLM DALIGENEL KAMU HUKUKU
KENCENN BELGELENMESNE DARSTANBUL PROTOKOL
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan
Mehmet KAYA048259119
Tez Danman
Prof. Dr. lyas DOAN
Ankara 2008
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
2/221
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
3/221
NSZ
kence, istisnasz bir biimde tm hukuk sistemlerinde yasaklanm
olmasna ramen, yasaklanma ve uygulanma arasndaki tezat nedeniyle
btn dnyada yaygn olarak yaanmakta ve uluslararas toplum iin ciddi bir
endie olmaktadr.
kenceyi yasaklayan birok uluslararas belgeye taraf olup, i hukukta
bu yasaa ilikin dzenleme yapmasna ramen, bireyleri ikence ve kt
muameleden korumak iin, etkin nlemleri tanmlayp uygulamaya tam olarakkoyamayan lkemiz ise, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi nezdinde sulu
grlmekte. Uluslararas platformda insan haklar konusunda prestij kaybna
uramaktadr.
Devletlerin, bireyleri ikence ve kt muameleden daha etkin biimde
koruyabilmelerini salamak iin, uluslararas standartlar oluturmak
amacyla hazrlanan stanbul Protokol esas alnarak hazrlanan bu tez
almasnda, ikencenin nlenmesinin, en temel unsurlarndan olan etkilibelgelendirme ve etkili soruturma konular, detayl incelenerek ikencenin
nlenmesi almalarna katk salanmaya allmtr.
Bu almada, stanbul Protokolnn, amac, ngrd soruturma
usul, benimsedii ilkeler ve adli rapor dzenlenmesine ilikin ortaya
koyduu kstaslar; konuyla ilgili bir ksm uluslararas belgeler ve bu konuda
yazlm bilimsel eserler (Kitap, Doktora Tezi, Yksek Lisans Tezi, Makale
v.b.) incelenerek ve konuyla ilgili, AHM ve Yargtay kararlarna yer verilerek
daha geni bir biimde aklanmaya allmtr.
almann esasn belirleyen stanbul Protokoln, inceleyen Trke
kaynaklarn yok denecek kadar az olmas, mevcut yabanc kaynaklarn
Trkeye evrilmemi olmas, AHM ve Yargtayn stanbul Protokolne atf
yapan kararlarnn az olmas gibi kaynak konusunda yaanan zorluklar,
yaplan aklamalarda snrl sayda kaynaklara yer vermemize, hatta baz
konularda, stanbul Protokol metninin, sadece yorumlanmasyla
yetinmemize neden olmutur.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
4/221
i
NDEKLER
NSZ ........................................................................................................... i
NDEKLER .................................................................................................. iiKISALTMALAR .............................................................................................. viGR ............................................................................................................. 1BRNC BLM ............................................................................................ 4KENCE YASAININ GELM SREC ..................................................... 4I. KENCE KAVRAMI VE TANIMI ................................................................ 4II. NSAN HAKLARI HUKUKUNDA KENCE YASAININ GELM ........... 9
A. Genel Olarak .......................................................................................... 9B. Fransada kence Konusundaki Gelimeler ........................................ 10
1-Engizisyon Mahkemeleri Dnemi ....................................................... 102. Fransz Devrimi Sonras .................................................................... 11
C. ngiliz ve Amerikan Dnce Dnyasnda kence Kart Gelimeler . 13D. Trk Hukuk Tarihindeki Gelimeler ...................................................... 14
1. Osmanl Dnemindeki Gelimeler ..................................................... 152.Trkiye Cumhuriyeti Dnemindeki Gelimeler ................................... 16
a. Anayasal Dzeyde ......................................................................... 16b.Yasal Dzeyde ............................................................................... 17c. Uluslararas Belgeler Dzeyinde.................................................... 18
E. Avrupann Dier lkelerinde kenceyi nleme abalar .................... 19F. Birlemi Milletler Dnemi kenceyi nleme abalar ........................ 20
1. kencenin nlenmesine likin Uluslararas Belgeler ....................... 21
a. Birlemi Milletler Evrensel nsan Haklar Bildirisi (BM EHB) ....... 22b.Tutuklulara Kar Muamelenin Standart Asgari Kurallar ................ 23c. Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemesi (KSHUS)25d. Btn nsanlarn kence ve Dier Zalimane, nsanlk D,Aalayc Muamele ve Cezalardan Korunmas Bildirgesi (kenceyeKar Bildirge), (KB) .......................................................................... 28e. kenceye ve Dier Zalimane, nsanlk D veya KltcMuamele veya Cezaya Kar Birlemi Milletler Szlemesi ( BM KS).......................................................................................................... 29f. Tbbi Etik lkeleri ............................................................................. 35g. Tutukluluk Haline likin lkeler Btn .......................................... 36
2-Birlemi Milletler Nezdinde kenceyi nleme Mekanizmalar ......... 39a. nsan Haklar Komitesi (HK) ......................................................... 39b. kencenin nlenmesi Komitesi ..................................................... 41c. nsan Haklar Komisyonu ............................................................... 44d. kence zel Raportrl ............................................................ 45e. BM Kadnlara Ynelik iddet zel Raportr ................................ 46
G. kencenin nlenmesine Dair Blgesel abalar .................................. 471. kencenin nlenmesine likin Blgesel Yasal Ykmllkler ......... 47
a. Amerikan nsan Haklar ve devleri Bildirisi ................................. 48b. Avrupa nsan Haklar Szlemesi .................................................. 48
(1) Genel Olarak ......................................................................................... 48
(2) 11 Nolu Ek Protokol ............................................................................. 49(3) Avrupa nsan Haklar Szlemesinin zellikleri.................................. 50
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
5/221
ii
(4) Avrupa nsan Haklar Szlemesinin Kapsam .................................... 52c. kencenin ve Gayri nsani ya da Kltc Ceza veya
Muamelelerin nlenmesine Dair Avrupa Szlemesi. ...................... 56d. Amerikan nsan Haklar Szlemesi (AMHS) ............................... 57e. nsan ve Halklarn Haklarna Dair Afrika art (HHA) ................. 58f. kencenin nlenmesi ve Cezalandrlmas Amerikallar Szlemesi.......................................................................................................... 59g. Avrupa Parlamentosunun Temel Haklar ve zgrlkler Bildirisi .. 61
2. Blgesel Kurulular ........................................................................... 61a. Amerikallar nsan Haklar Mahkemesi ve Komisyonu .................. 62b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) ..................................... 63
(1) Genel Olarak ......................................................................................... 63(2) Mahkemenin Yaps ............................................................................ 64
(3) Mahkemeye Bavuru ekli .................................................................. 66c. Avrupa kenceyi nleme Komitesi (AK) ................................... 69d. nsan ve Halklarn Haklar Afrika Komisyonu (HHAK) .................. 71
H. Uluslararas Ceza Mahkemesi ............................................................. 72KNC BLM ............................................................................................. 77KENCENN HUKUK AIDAN SORUTURULMASI ................................ 77I. STANBUL PROTOKOLNN ORTAYA IKMASI ................................. 77II. KENCE SORUTURMASININ AMACI ................................................. 78III. KENCE VE KT MUAMELENN ETKN SORUTURULMASI VEBELGELENDRLMESNE LKN LKELER .............................................. 83
A. kencenin Etkin Soruturulmas ve Belgelendirilmesinin AmalarnaDair lke .................................................................................................... 84
1. Bulgularn Akla Kavuturulmas ve kence Olayna KaranBireylerin ve Devlet'in Sorumluluunun Saptanmas ve Kabul Edilmesi;.............................................................................................................. 842. Olayn Tekrarlanmasn nlemek in Gerekli nlemlerin Belirlenmesi.............................................................................................................. 853. Soruturma Sonucunda, Sorumlu Olduu Dnlen KiilerinYarglanmalarnn Temin Edilmesi ve Madurlara Ynelik GideriminSalanmas. .......................................................................................... 86
a. Soruturma Sonucunda, Sorumlu Olduu Dnlen Kiilerin
Yarglanmalarnn Temin Edilmesi ..................................................... 86b. Soruturma Sonras Madurlara Ynelik Giderimin Salanmas. .. 89B. Devletlerin Bamsz, Tarafsz ve Etkin Soruturma YapmaYkmllklerine Dair lke ........................................................................ 91C. Soruturmay Yrtecek Yetkililerin Yetkileri ile Madur ve TanklarnKorunmasna Dair lke .............................................................................. 99D. kence Maduru veya Yasal Temsilcilerinin Soruturma UsulneEtkin Katlmna Dair lke ........................................................................ 101E. Soruturma Komisyonu ve Soruturma Sonucuna Dair lke .............. 102
1. Soruturmann Bamsz Bir Komisyon Tarafndan Yrtlmesi .... 1032. Yaplan Soruturma Sonras Dzenlenen Raporun Kamuoyuna
Aklanmas ........................................................................................ 1063. Devletin Rapora Cevap Vermesi ..................................................... 107
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
6/221
iv
F. kence Soruturmasnda Grev Alan Tp UzmanlarnnDavranlarna ve Dzenledikleri Raporlarn Niteliklerine Dair lke ......... 107
1.Muayenelerin Tp Uzmanlar Kontrolnde Madurun BilgilendirilmiOnamn Alnarak Gizli Yaplmas ....................................................... 108a. Muayenenin Tarafsz ve Bamsz Bir Adli Tp Uzman TarafndanYaplmas ........................................................................................ 108b. Muayyenin Gizli Yaplmas. ........................................................ 112c. Madurun Bilgilendirilmi Onamnn Alnmas ............................. 114
2. Muayyenin Hemen Ardndan Rapor Yazlmas ............................... 119a. Grme Koullar ....................................................................... 121b. yk ............................................................................................ 122c. Fiziksel ve Psikolojik Muayene .................................................... 122d. Gr ........................................................................................... 123
e. Raporu Kaleme Alan ................................................................... 1243.Raporun Gizli Tutulmas ................................................................... 124
IV. KENCE SORUTURMASINDA USULLER ....................................... 126A-Uygun Soruturma Biriminin Belirlenmesi ........................................... 126B. kence Madurlar veya Tanklarla Grme .................................... 130
1. kence Grd ddia Edilen Kiinin Bilgilendirilmi Onam ve DierKoruma Biimleri ................................................................................. 1302. Aratrmacnn Seimi ..................................................................... 1313. Soruturma Balam ....................................................................... 1324. Tercman Kullanm ........................................................................ 1335. Tanklarn Gvenlii ........................................................................ 1336. kence Grd ddia Edilen Kiiden Alnacak Bilgi ...................... 1347. kence Grd ddiasnda Olan Kiiden Alnacak fade .............. 1358. kence Zanlsnn fadesi ............................................................... 137
C. Fiziksel Delillerin Toplanmas ve Korunmas ...................................... 138D. Tbbi Deliller ....................................................................................... 143E. Fotoraflama ...................................................................................... 146
V. SORUTURMA KOMSYONU .............................................................. 148A. Soruturma Kapsamnn Belirlenmesi ............................................... 148B. Komisyonun Yetkileri .......................................................................... 149C. Komisyona Hukuki Danmanlarn Seimi ......................................... 150
D. Uzman Danmanlarn Seimi ............................................................ 151E. Tanklarn Korunmas ......................................................................... 151F. Soruturma Duyurusu ......................................................................... 154G. Delillerin Toplanmas ve Deerlendirilmesi ........................................ 155
1. Delil steme Yetkisi .......................................................................... 1552. Delillerin Toplanmas ....................................................................... 1563. Delillerin Deerlendirilmesi .............................................................. 157
H. Komisyon Raporu............................................................................... 159I. Devletin Cevab ................................................................................... 160
NC BLM ...................................................................................... 161GRMEYE LKN GENEL DEERLENDRME ................................. 161
I. GR ...................................................................................................... 161II. NCELEME ve MUAYENENN AMACI ................................................... 161
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
7/221
v
III. TUTUKLULARLA LGL USLE DAR NLEMLER............................. 163IV. TUTUKLU VEYA HKMLNN ZYARET ....................................... 166
V. SORU SORMA TEKNKLER ................................................................ 170VI. VAKA YKS ALMA ......................................................................... 170A. Tutuklanma ncesi Psiko-sosyal yk .............................................. 171B.Tutuklanmalarn ve Kt Muamelelerin zet yks ......................... 171C. Tutuklanma Koullar ......................................................................... 171D. Cezaevi Koullar ............................................................................... 172
VII. VAKA YKSNN DEERLENDRLMES ..................................... 172VIII. KENCE YNTEMLERNN GZDEN GERLMES ..................... 173IX. CNSYETLE LGL KONULAR ............................................................ 174X. SEVK GEREKTREN DURUMLAR ........................................................ 175XI. BULGULARIN DEERLENDRLMES ................................................ 175
DRDNC BLM................................................................................. 177KENCENN TIBB DELLLER ................................................................ 177I. GR ...................................................................................................... 177II. TIBB YK ........................................................................................... 178III. FZK MUAYENE .................................................................................. 180IV. ZEL KENCE YNTEMLER SONRASI MUAYENE veDEERLENDRME .................................................................................... 182IV. TECAVZ ve CNSEL KENCE .......................................................... 183V. ZEL TEHS YNTEMLER ............................................................... 187VI. KENCENN PSKOLOJK DELLLER ............................................... 188
A. Psikolojik kencenin Etkileri .............................................................. 189B. Tansal Snflamalar ........................................................................... 190C. Psikolojik Deerlendirme Unsurlar .................................................... 191
1. kence ve Kt Muamele yks .................................................. 1922. Halihazrda Varolan Psikolojik ikayetler ........................................ 1923. kence Sonras yk ..................................................................... 1924. kence ncesi yk ...................................................................... 1935. Tbbi yk ....................................................................................... 1936. Gemi Psikiyatrik yk ................................................................. 1937. Madde Kullanm ve Bamll yks ......................................... 1938. Ruhsal Durum Muayenesi ............................................................... 194
9. Toplumsal levselliin Deerlendirilmesi ........................................ 19410. Psikolojik Testler, Kontrol Listeleri ile Soru Formlarnn Kullanm 19511. Klinik zlenim ................................................................................. 195
D. Nro Psikolojik Deerlendirme ........................................................... 196F-ocuklar ve kence ............................................................................ 197
SONU ...................................................................................................... 199KAYNAKA ................................................................................................ 202ZET.......................................................................................................... 212ABSTRACT ................................................................................................ 213
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
8/221
v
KISALTMALAR
AB : Afrika Birlii rgt
AHM : Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
AHS : Avrupa nsan Haklar Szlemesi
AK : Avrupa kencenin nlenmesi Komitesi
AMHK : Amerikan nsan Haklar Komisyonu
AMHM : Amerikan nsan Haklar Mahkemesi
AMHS : Amerikan nsan Haklar Szlemesi
BM : Birlemi Milletler
BM HEB : Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirisi
BMHK : Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonu
BMKB : Birlemi Milletler kenceye Kar Bildirge
BMKS : Birlemi Milletler kenceye Kar Szleme
BT : Bilgisayarl Tomografi
CGK : Yargtay Ceza Genel Kurulu
CMK : Ceza Muhakemeleri Kanunu,
HHAK : nsan ve Halklarn Haklar Afrika Komisyonu
HHAS : nsan ve Halklarn Haklarna dair Afrika art
HK : nsan Haklar Komitesi
KB : kenceye Kar Bildirge
KK : kenceye Kar Komite
KSHUS : Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi
MRI : Manyetik Re-zonans Grntleme
RUCM : Ruanda Uluslararas Ceza Mahkemesi
TCK :Trk Ceza Kanunu
UCM : Uluslararas Ceza Mahkemesi
USG : Ultrasonografi
YUCM : Eski Yugoslavya Uluslararas Ceza Mahkemesi
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
9/221
GR
kence grmeme hakk (yasa), 10 Aralk 1948 tarihli Evrensel nsan
Haklar Bildirisinden bu yana, konu ile ilgili tm uluslararas prensip, standart,
art, bildiri, szleme, insancl hukuk ve ulusal mevzuatlarda, istisnasz ve
kesin bir ekilde en ar sulardan biri olarak kabul edilerek yasaklanm ve
srekli gelitirilerek oaltlan koruma mekanizmalar ile koruma altna
alnmtr. kence yasa, her hangi bir lkede ve her hangi bir gerekeyle
ihlal edildiinde, tm dnyann tepkisini eken ve ihlale neden olan lkeyi
uluslararas arenada zor durumda brakan, vazgeilmez en temel haklardan
biri ve en nemlisidir.
kence, dier trden zalimane, insanlk d ve onur krc muamele
veya ceza gibi kt muamele uygulamalar, ulusal ve uluslararas hukukta,
emredici hukuk kurallarnn ihlali olarak grlmesine ve koruma
mekanizmalar ile korunmaya allmasna ramen, gnmzde, birsorgulama yntemi veya bir ispat arac olarak kullanlmas gibi nedenlerle,
uluslararas bir sorun olarak dnya gndemindeki yerini korumaktadr.
Konu, Trkiye asnda da gncelliini ve nemini korumaktadr.
Trkiye, yaanan ikence olaylar nedeniyle, uluslararas alanda, siyasi
olarak sktrlmakta, Avrupa Birlii tarafndan yaplan ciddi eletirilere maruz
braklmakta daha da nemlisi Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin bir ok
karar ile ykl tazminatlara mahkm edilmektedir. Trkiyede, ikenceninnlenmesi konusundaki yasal dzenlemelerin yeterli seviyede olmasna
ramen, ikence ihlallerinin varl, ikence iddialarnn belgelendirilmesi ve
soruturulmas konusundaki uygulama eksikliinden kaynaklanmaktadr.
stanbul Protokolnn uygulanmas ile uygulamadaki bu eksikliklerin
giderileceini syleyebiliriz.
Silahl atma, olaanst hal veya her hangi hukuki bir gereke ile
dahi istisna getirilemeyecek kadar kesin bir ekilde dzenlenmesine ramen,
B.M. kence zel Raportrnn, Avrupa kenceyi nleme Komitesinin ve
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
10/221
2
daha birok ciddi resmi ve sivil kuruluun raporlarna gre, dnyann bir ok
lkesinde, ikence ihlallerinin varlna rastlanmas, yasal dzenleme ile
uygulama arasndaki elikiyi ortaya koymaktadr. kence ihlallerinin, kamu
gcn elinde bulunduran resmi grevliler tarafndan ve kapal kaplar
ardnda gizlice uyguland nazara alndnda bu elikinin bir sre daha
devam edecei sylenebilmektedir.
kencenin bir insanlk suu olarak grlmesine ramen,
nlenmesindeki zorluklar, lkemiz asndaki nemi ve gncel bir konu
olmas gibi nedenler, bizi ikence konusunda alma yapmaya ynlendiren
genel etkenler olarak saylabilir.
stanbul Protokoln Yksek Lisans Tez konusu olarak sememizin
zel nedenlerini ise; ikence konusunun yksek lisans tezlerine, doktora
tezlerine, makale ve kitap almalarna konu olmasna ramen, ikencenin
nlenmesinde bir reete mahiyetinde olan stanbul Protokol ile ilgili henz
ciddi saylabilecek bir almann yaplmam olmas, stanbul Protokolnn,
ikencenin nlenmesine salayaca byk katkya olan inancmz, buna
karlk uygulamada gerektii ekilde benimsenmemi olmas ynndeki
tespitlerimiz gibi hususlar sayabiliriz.
stanbul Protokolnde belirtilen ilkelerle snrl olarak yaptmz bu
alma, drt blmden olumaktadr. almamzn birinci blmnde,
ikencenin tanmna, ikenceyi konu alan uluslararas belgelerdeki
dzenleni biimine, tarihesine, ikenceyi dzenleyen uluslararas belgelerin
getirdii ykmllkler ve koruma mekanizmalarndan nemli grlen bir
ksmna yer verilmi, ikinci blmde stanbul Protokolnn koyduu esaslarerevesinde, ikencenin hukuki adan soruturulmas konusu incelenmi,
nc blmde, stanbul Protokolnde yer alan, grmeye ilikin genel
deerlendirmeler ele alnm, drdnc blmde ise, yine stanbul
Protokolnn getirdii esaslara bal kalnarak ikencenin tbbi delilleri
incelenmitir.
lkemizde yaanan ikencenin ortadan kaldrlmas almalarna katk
salanmas hedeflenerek, yaptmz bu almada, BM Belgesi olan stanbulProtokolnn, lkemiz asndaki nemine dikkat ekilerek, ikencenin
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
11/221
3
nlenmesine ilikin yapaca katk ortaya konulmaya allmtr. Sonu
blmnde ise, stanbul Protokolnn, gerektii ekilde benimsenip
uygulanmas konusundaki yasallardan ve uygulamalardan kaynaklanan
sorunlar tespit edilerek zm nerileri ortaya konulmaya allmtr.
Bu almamzda, incelenecek olan bir ok szlemenin, bir birleriyle
kartrlmamas iin, ele alnan szlemenin uzun ismi ana balkta
verildikten sonra, metin ierisinde, balkta belirtilen szlemeden
bahsedilirken ksaltma kullanlm veya sadece szleme kavramna yer
verilmi bu balklar altnda farkl szlemelere deinilmesi durumunda ise,
ilgili szlemenin adna yer verilmitir. Ayn metot incelenen protokol ve
bildiriler iinde benimsenmitir. Bir baka ifadeyle, almada yer alan
szleme, bildiri ve protokol kavramlar ayrca adlar aka belirtilmedii
srece ilgili balkta ad geen szleme, bildiri ve protokol anlalmaldr.
Ancak, tm almann genelinde yer verilen kence ve Dier Zalimane,
nsanlk D, Aalayc Muamele veya Cezalarn Etkili Biimde
Soruturulmas ve Belgelendirilmesine Dair stanbul Protokolnden
bahsederken ksaca stanbul Protokol adnn kullanlmas tercih edilmitir.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
12/221
BRNC BLM
KENCE YASAININ GELM SREC
I. KENCE KAVRAMI VE TANIMI
Farsadaki ikence kelimesinden dilimize ikence olarak giren,1
kelimenin lgat anlam; bir kimseye maddi veya manevi olarak yaplan ar
eziyet, ar gerginlik, skntl durum2 veya dncelerini renmek amacyla
bilinli olarak birine yaplan ac verici, onur krc uygulama3 ya da
maznunlara sularn itiraf ettirmek iin canlarn yakc muamele yapmak,
onlara eza ve cefa etmektir4 eklinde tanmlamakta mmkndr.
kenceyi, bir yada daha fazla kii tarafndan, kendi balarna ya da
her hangi bir yetkilinin emriyle, bilgi almak, itirafta bulundurmak ya da her
hangi baka bir nedenle zor kullanarak, kastl, sistemli ya da keyfi uygulamaile bedensel ya da zihinsel zdrap verilmesidir5 eklinde tanmlamakta
mmkndr.
kence suu kavramnn dar ve geni olmak zere iki anlam vardr.
Dar anlamda ikence, phelinin ya da sann ifadesini veya sorgusunu
almaya yetkili olan grevlilerin, pheliye yada sana suunu itiraf ettirmek,
su delillerini ele geirmek, sorgu srasnda dt elikileri dzelttirmek,
eriklerini ele verdirmek ya da ilemesi mmkn baka sular varsa onlar
1 Hakk Aydn, slam ve Modern Hukukta kence, stanbul, Beyan Yaynlar, Mart 1997, s. 45.
2 a.Hasan Eren, Trke Szlk,Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1988, s.730.
b.Mehmet Doan, Byk Szlk, Ankara, Rehber Yaynlar, 1990, s. 547.
c.Ferit Develiolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lugat, Ankara, Aydn Kitapevi, 1993,
s.465.
3 Trke Szlk, Ankara, Dil Dernei Yaynlar, 1998, s.683.4 Trk Hukuk Lugat, Ankara, Maarif Matbaas, 1944, s. 175.5 Mehmet Semih Gemalmaz, Ulusalst nsan Haklar Hukukunda kencenin nlenmesi,
stanbul, Ama Yaynlar, 1990, s.86.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
13/221
5
da renmek iin onda bedeni veya ruhi zarar ya da tehlike meydana getiren
ve insan haysiyetiyle badamayan her trl maddi ve manevi kt
muameledir. Bu anlamda kt muamele kavram ierisine zalimane, gayri
insani ve haysiyet krc davranlar da gireceinden, sadece ikence suu
ibaresinin kullanlmasnn yeterli ve amac kapsar nitelikte olduu
kansndayz.
Geni anlamdaki ikence suu kavram ise, ceza muhakemesi
dndaki idari ve disiplin gibi herhangi bir muhakemedeki soruturmalar ile
tank, bilirkii ve mdafaa gibi sank dndaki kiileri de madur olarak
kapsamna almas bakmndan, dar anlamdaki ikence suu kavramndan
ayrlmaktadr.6
kencenin hukuki tanmna baktmzda ise, ikence uygulama
ekillerinin zamandan zamana ve uygulayan kiilerin hayal glerine gre
deitiini nazara alan hukukular, ikencenin kapsamn daraltmamak iin
tanm yapmaktan ekindiklerini ve ok az belgede tanma yer verdiklerini
grmekteyiz.
Birlemi Milletler kenceye Kar Szlemesinin,7 1. maddesinin 1.
paragrafnda ikence, Bir kimseye kar, kendisinden itiraf almak veya
nc kii hakknda bilgi edinmek, kendisinin veya nc kiinin yapt
veya yaptndan kukulanlan bir fiil nedeniyle cezalandrmak; kendisini veya
nc kiiyi korkutmak veya zorlamak amacyla veya ayrmcla dayanan
herhangi bir sebeple, bir kamu grevlisi veya resmi sfatla hareket eden bir
baka kii tarafndan veya bu grevlinin veya kiinin teviki veya rzas veya
muvafakatiyle kastl olarak uygulanan ve uyguland kimseye fiziksel veyaruhsal olarak ar ac veya strap veren herhangi bir fiildir. Kanuni
yaptrmlardan kaynaklanan, yaptrmn doasnda bulunan veya bu
yaptrmlara bal ac veya strap, ikence saylmaz eklinde tanmlanmtr.
6 Timur Demirba, Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Ankara, Ankara niversitesi Basmevi,1992, s. 5-6.
7 Szleme Metni iin bkz. Anl een, nsan Haklar Rehberi, Ankara, Bilim Yaynclk, 1999,s.195-209.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
14/221
6
kenceyi nleme Amerikan Szlemesi8 bu tanm geniletmi,
yukardaki amalar yannda, ..bir ceza kovuturmas, engelleyici bir nlem
yada her hangi baka bir amala da, madurun kiiliini yok etmek ya da
fiziksel ya da zihinsel yetisini azaltmak amacn gden yntemlerin kii
zerinde kastl biimde uygulanmasnn, bunlar fiziksel ac ya da duygusal
byk znt vermese bile, ikence saylacan dzenlemitir.
kencenin tanmna yer veren Roma Szlemesine (Stat) gre de,
ikence, "gzaltnda bulunan veya sulanann kontrol altnda bulunan bir
kiiye, kastl olarak fiziksel veya ruhsal ac vermesi" olarak
tanmlanmaktadr.
stanbul Protokolnde ise, ikence, Birlemi Milletlerin 1984 tarihli
kenceye Kar Szlemesinde (United Nations Convention Against
Torture-1984) tanmland gibi; Bir kiiden veya nc bir ahstan bilgi
almak, o kiinin veya nc bir ahsn itiraf etmesini salamak, o kiiyi veya
nc bir ahs iledii veya ilediinden phelenilen herhangi bir
eylemden dolay cezalandrmak, her tr ayrmclktan kaynaklanan herhangi
bir nedenle sz konusu kiiyi veya nc bir ahs korkutmak veya
zorlamak amacyla, kamu grevlisi veya resmi grevli olarak hareket eden
herhangi bir ahsn rzas, emri veya gz yummasyla, sz konusu kiiye ac
vermek veya cann yakmak kastyla yaplan zihinsel ve/veya fiziksel
herhangi bir hareket ikencedir. Yasal meyyidelerin doal veya arz sonucu
olarak ekilen ac, ikence kapsamna dahil deildir eklinde tanmlanmtr.
Yaplan tanmlardan ikencenin; temel unsurunun olduu
grlmektedir. Ayrt edilmesi gereken bu unsurlar, fiilin objektif unsuru,fiziksel veya ruhsal olarak ar aclarn veya straplarn uygulanmas, fiilin
sbjektif unsuru, kast ve belirli bir niyetinin olmas, son olarak failin devlet
gcne olan yaknl eklinde saylabilir.9 Yani madurun bedenine veya
ruhsal yapsna uygulanan ar ac ve strabn, kamu grevlilerinin rzas
veya muvafakatiyle, bilgi almak, cezalandrmak ya da korkutmak gibi spesifik
bir amala yaplmas gerekiyor.
8 Szleme Metni iin bkz. (Eriim), http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr, 18 Haziran 2007.
9 Eric Hilgendrf, Hukuk Devletinde kence (Eriim), www.akader.org.tr., 29 Eyll 2007, s.5.
http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/http://www.akader.org.tr/http://www.akader.org.tr/http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/ -
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
15/221
7
Zalimane davran ve insanlk d ya da aalayc muamele ya da
ceza da, deiik dzeylerde ama ikenceden daha az straba neden olan
fena muameleye iaret eden hukuki terimlerdir. kence mertebesine
ulamayan fena muamelenin temel unsurlar, u hususlarla
snrlandrlabilir.10
Kasti olarak nemli lde zihinsel ve fiziki ac ya da straba maruz
brakmak;
Bunun kamu grevlilerinin rzas veya muvafakatiyle yaplmas.
Tam olarak tanm yaplarak kategorize edilemeyen, ikence ile,
dier trden zalimane, insanlk d ve onur krc muamele veya ceza
arasnda kesin snr izgileri tespit etmek genellikle zordur ve bu snrlar
vakann zel koullarna ve madurun karakteristik zelliklerine gre
deiiklikler arz edebilmektedir.11 AHMde bir ok kararnda bu ayrmn zor
olduunu belirterek, farkl davalarda uygulanan muamelenin mahiyetine,
amacna, iddet derecesine, olayn zelliine ve madurun kiiliine gre
farkl uygulamalar yapmaktadr.
AHM, gemite, ikence kabul edilmeyip insanlk d veya
aalayc muamele olarak nitelenen baz fiiller gelecekte farkl
tanmlanabilir. Mahkemeye gre, kii hak ve zgrlklerinin korunmasnda
benimsenmesi gereken standartlarn olduka yksek olmas gerekir ve
demokratik toplumun temel deerlerinin inenmesi karsnda olduka
salam bir tavr sergilenmelidir12 eklinde gr belirttii, 28 Temmuz 1999
tarihli Selmoni/Fransa davasnda, insanlk d veya aalayc muamele
olarak deerlendirilen baz fiillerin zamanla ikence olarakdeerlendirilebileceine iaret etmitir.
10 Camille Giffard, kencenin Rapor Edilmesi El Kitab: nsan Haklarnn KorunmasnAmlayan Uluslararas Sistem erisinde kence ddialar Nasl Belgelenir; Nasl BirKarlk Bulur? ev. Orhan Kemal Cengiz, zmir, Uak Matbaaclk, 2001, s.8.
11 Coren Foley, kenceyle Mcadele: Yarglar ve Savclar in Elkitab, ev. Orhan Kemal
Cengiz, Ankara, 2004, s.20.
12 Mehmet Semih Gemalmaz, Avrupa nsan Haklar Szlemesi Madde 3 / kence Yasa
Analizi, Ankara, Ankara Barosu Yaynlar, 2006, s.446.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
16/221
8
AHMsi, 18.01.1978 tarihli rlanda/Birleik Krallk kararnda ise,
kt muamelenin 3. maddenin kapsamna girmesi iin asgari dzeyin
deerlendirilmesi, olayn niteliine gre deiir; bu asgari dzey, muamelenin
sresi, fiziksel ve ruhsal etkileri, ve baz durumlarda madurun cinsiyeti, ya
ve salk durumu gibi olayn btn artlarna baldr13 diyerek kt
muamelenin, ikence ve insanlk d veya kk drc muamele
kapsamna girmesi iin asgari bir younlukta olmas gerektiini ve bu asgari
dzeyin birok arta gre deitiini vurgulamaktadr.
Yargtay Ceza Genel Kuruluda, 15.06.1999-8-109/164 sayl
kararnda, Zalimane muameleler, madura yaplan maddi veya manevi
zdrap verici her trl ilemleri, insani olmayan muameleler, insanlk
kiiliini ve duygusunu nemli derecede incitici eylemleri, haysiyet krc
hareketler ise, bir kimsenin namus, hret veya haysiyetine saldr
niteliinde olan, kii zerindeki manevi eziyet douracak fiilleri ifade
etmektedir. Aklamasn yaptktan sonra, kt muamelelerin Yasada tek tek
saylmadn ve uygulaycnn takdirine brakldn belirtilmitir.14
Uluslararas hukukun fena muamelenin her biimini yasaklam olduu
ve bir davran (hukuki olarak) ikence olarak nitelendirilebilecek kadar ar
olmasa bile, devletin fena muamele yasan ihlal etmi olduu kabul
edilecei15 gerei nazara alndnda, ikence vb. kt muamelenin ak
tanmlarnn yaplmam olmasnn hibir nemi olmad ve bilakis, daraltc
bir yorum yaplarak uygulamada sorunlar yaanmasna neden olmad
iinde doru bir tarz olduu kabul edilmelidir.
13 Osman Doru, nsan Haklar Avrupa Mahkemesi tihatlar, 2 Cilt, 2.bask, Ankara, 2003,
c.1, s.194-228.14 Haydar Erol, 5237 sayl Trk Ceza Kanunu tihad, 2 Cilt, Ankara, Yayn Matbaaclk,
2007, c. 1, s.1197.15 Giffard, a.g.e., s.8.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
17/221
9
II. NSAN HAKLARI HUKUKUNDA KENCE YASAININ GELM
A. Genel Olarak
kencenin suludan delile ulama yntemi olarak kullanlmasndan
vazgeilip bir insanlk suu olarak grlp yasaklanmas sreci, uygarln
geliimi kadar eski yzyllara dayanr. nsanlk, tarihsel olarak ikencenin
meru grld dnemlere tanktr. Byle bir noktadan ikencenin
yasaklanmasna kadar uzanan gelimeler uzun zaman dilimine ihtiya
gstermitir.
krarlar ve benzeri bilgiler elde etmek iin ikencenin legal bir ara
olarak kullanld eski alardan16 gnmze kadar tarihin her dneminde,
yerini koruyan "ikence," gemiten gnmze kadar birok aamadan
gemitir. Eski alarda resmi bir soruturma metodu veya cezalandrma
olarak uygulanan ikence zamanla birok uluslararas bildiri ve szlemeye
mutlak bir yasak olarak girmitir.
Gnmzde de, ikence yasan kesin ve istisnasz olarak
dzenleyen ve nleme mekanizmalarn kuran; Evrensel nsan Haklar
Bildirgesi, Uluslararas Kiisel ve Siyasal Haklar Szlemesi, kence ve
Dier Zalimane, nsanlk D, Aalayc Muamele veya Cezalara Kar
Szleme, Amerika nsan Haklar Szlemesi, nsan ve Haklarn Haklar
Afrika Szlemesi, Avrupa nsan Haklar ve Temel zgrlklerin KorunmasSzlemesi gibi bir ok bildiri ve szleme mevcuttur.
Bu bildiri, szleme ve nleme mekanizmalar incelemeden nce
Fransa ve ngilteredeki tarihsel gelimelere ksaca deinilecektir.
16 Hilgendrf, a.g.m., s. 2.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
18/221
10
B. Fransada kence Konusundaki Gelimeler
1-Engizisyon Mahkemeleri Dnemi
1252 ylnda Kilisenin, dinsizlere kar ikencenin uygulanmasn
resmen caiz klmas sonucu, ikence 12. ve 13. yllarda Ceza Yarglamas
Usulnde bir sorgulama metodu olarak uygulanmaya balad.17 Kilise bu
tarihten nce ikenceyi kabul etmiyor hatta ou kez aka lanetliyordu.
Ortaada Papa IV. Innozenz, 1252de kard Ad Extirpanda isimli
kararname ile zanly itirafa zorlamak iin yaplacak ikence uygulamasnn
hukuka uygun olduunu ve dolaysyla serbest olduunu ilan etmiti. Buna
gre, eer sank isteyerek ve iyilikle suunu itiraf etmezse, Engizisyon
Mahkemesi bedeni aclar vastasyla onu itirafa zorlamak iin, baz ikence
aletlerini tatbik edecekti. 13. yzyldan itibaren yeni ikence yntemleri
gelimeye balam ve 1450-1529 yllar arasnda yaam olan Bolonyal
ppolito Marsili uyank tutma usuln kefetmi ve bunu vcuda zarar
vermeyen bir ikence olarak belirtmiti.18
kence konusunda, ilkel dnemlerdeki bilinsiz uygulamalar,
ortaada bilinli ve sistemli engizisyon yntemleri izlemitir. Toplumlarn
bana geen her ynetim darda kaldka toplumu sindirmek iin en kolay yol
olarak ikence ve benzeri uygulamalar grmtr. zellikle otoriter
ynetimler iin ikence vazgeilmez bir uygulama olmutur.19
Engizisyondnemi uygulamalar sonunda ikence uzun yllar hukuken kabul edilen ve
ceza adaletini salayan bir yntem olarak kabul edilmitir.
Fransa da bu dnemde ikenceyi kurumsallatrm20 ve 1670 ylnda
yrrle koyduu bir emirname ile Engizisyon Muhakeme usuln bir
17 Hilgendrf, a.g.m., s. 2.18 Demirba, a.g.e., s.11.19 Anl een, nsan Haklar, nc Basm, stanbul, Gndoan Yaynlar, 2000, s.101.
20 R. Murat nok, Uluslararas Boyutuyla kence Suu, Ankara, Sekin Yaynlar, 2006, s.46.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
19/221
11
doktrin seviyesine kartmtr.21 Btn bir Avrupa hukuku iin rnek tekil
eden bu emirname, usuln gizli olmasnn, hilafna hareket edilemeyecek bir
hkm olarak koymutu. Sana aleyhine olan ithamlar asla bildirilmeyecek
ve sorgusundan evvel bir mavir ve mdafi de bulunmayacakt;
sorgusundan sonrada, bir mavir ve mdafiiye mahzar olmas pek nadir
rastlanan bir hal idi. Fakat bu prensipler para ve nfuzlu ahsiyetler
karsnda yklyordu.22
2. Fransz Devrimi Sonras
kencenin yasaklanmasna ynelik almalar, Aydnlanma a
dnrlerinin bu uygulamaya kar kmalar ile balamtr.
Montaigne, 16. yy sonlarnda yazd Denemeler isimli eserinde, Ac
masuma da yalan syletir. Bundan tr yargcn masum olarak ldrmemek
iin ikence ettirdii insan, hem masum, hem de ikence grm olarakldrtt olur. Binlerce insan ilemedikleri sular yklenip balarn
vermilerdir23 grne yer vererek ikence uygulamalarn sakncalarn
belirtip eletirmitir.
Cesare Beccaria da Crmler ve Cezalar (1764) adl eserinde,
ikenceyi crm ileyen gl sulunun beraatna ve zayf susuz bir kiinin
mahkumiyetine karar alnmas iin kesin bir aratr24 ve ortada bir su ya
vardr ya da yoktur. Eer varsa o sua ancak kanunun ngrd cezaverilecektir ki, bu takdirde ikence faydaszdr. Fakat su yoksa, masum bir
kiiye ac ektirmek byk bir vahet olmaz m? Sann kendisini itham
21 Hasan Doanc, kencenin Tarihi, Yasaklanma Sreci, Uluslararas nsan Haklar Metinlerindeki
ve Hukukumuzdaki Yeri, (Eriim), www.caginpolisi.com.tr., 06 Temmuz 2007, s.6.
22 Vasfi Rait Sevig, Engizisyon Muhakeme Usul Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi,
Cilt 18, Say 1-4, 1961, ( Eriim), www.ankara.edu., 15 Eyll 2007, s.4.23 Montaigne, Denemeler, ev. Sabahattin Eyubolu, 30. Basm, stanbul, Cem Yaynevi, 1999,
s. 114.
24 Hilgendrf, a.g.m., s. 2.
http://www.caginpolisi.com.tr/http://www.ankara.edu/http://www.ankara.edu/http://www.caginpolisi.com.tr/ -
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
20/221
12
etmesini istemek ok korkun ve glntr kence, genellikle zayf
bnyelilerin mahkum olmasna, gl ve dayankl katillerin kurtulmasna
yarayan kt bir aratr25 szleriyle ikencenin gereksiz ve vahet verici
olduunu, uygulanmas srasnda acya katlanamayan bir ok susuzun suu
kabullenebileceini bunun sonucunda masum insanlarn cezalandrlacan,
su ileyen gl insanlarnsa ikenceye dayanmalar sonucunda
cezalandrlmaktan kurtulacaklarn ifade etmitir.
Montaigne, La Brugere, Beccaria, Montesquieu ve Voltaria gibi
aydnlanma a dnrlerinin, ikencenin kaldrlmas iin balattklar
mcadele sonucu, Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi,26 20, 21, 23, 24
ve 26 Austos 1789 tarihinde halk meclisinde benimsenmitir. Kral tarafndan
5 Ekim 1789 tarihinde Pariste kabul edilmitir.
1789 Fransz Bildirisi iki temel hak kavramn ileri srmtr, soyut
anlamda insan haklar ve belirli bir toplumsal dzen iinde vatandalk
haklar.27
Bildirinin, konumuzla ilgisi olan maddeleri incelendiinde; Yasa ancak
toplum iin zararl fiilleri yasaklayabilir. Yasann yasaklamad bir ey
engellenemez ve hi kimse yasann emretmedii bir eyi yapmaya
zorlanamaz. ve Bir kimse, ancak yasann belirledii hallerde ve yasann
ngrd ekillere uyularak sulanabilir, yakalanabilir ve tutuklanabilir
hkmlerine yer veren 5. ve 7. maddelerinde, Kanunsuz, itham, gzalt ve
tutuklama yasaklar dzenlenmi, Keyfi emirler verilmesini isteyenler, keyfi
emirler verenler, bunlar uygulayanlar ya da uygulatanlar cezalandrlr.
Ancak yasaya uygun olarak yakalanan, yasaya uymaya arlan her yurttaannda itaat etmelidir, direnirse sulu olur. ve Her insan sulu olduuna
karar verilinceye kadar masum saylacandan, tutuklanmasnn zorunlu
25 Beccaria, Sular ve Cezalar, ev. Muhiddin Gkl, 3. bas, stanbul, Nurgk Matbaas, 1964,s.154.
26 Bildiri iin bkz. Ayferi Gze, Siyasal Dnceler ve Ynetimler, stanbul, Beta, 1986. s.564-566.
27 Trkkaya Atav, Genel Olarak Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Trklerde nsani
Deerler ve nsan Haklar, 3 Kitap, stanbul, Trk Kltrne Hizmet Vakf Yayn, 1993, 3. Kitap,
s.12
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
21/221
13
olduuna karar verildiinde, yakalanmas iin zorunlu olmayan her trl sert
davran yasa tarafndan ar biimde cezalandrlmaldr.
hkmlerine yer veren 7 ve 9 maddelerinde ise, bu yasaklara uymayan
kiilerin cezalandrlaca belirtilmitir.
C. ngiliz ve Amerikan Dnce Dnyasnda kence Kart Gelimeler
kencenin yasaklanmas konusunda ilk hkme Manga Charta
Libertatumda (Byk Hrriyet Ferman) rastlamaktayz. 1215 ylnda
ngilterede Krala ilan ettirilen bu bildirge, ilk insan haklar beyannamesi
niteliindedir.28 Bu szlemenin konumuzla ilgisi olan 39. maddesinde,
Kendi zmresinden olanlarn verdii yasal bir karar ya da lkenin bu konuda
bir yasas olmadka, hibir zgr kii yakalanamayacak, zindana
atlmayacak, mal ve mlk elinden alnmayacak, srgne yollanmayacak ya
da her hangi bir biimde kt muameleye maruz braklamayacaktr. Biz debu kiiye kar zor kullanmayacaz, zor kullanlmasna izin vermeyeceiz
hkmlerine yer vermektedir.
Bu dnemde, tm Avrupada ikence olaan bir uygulama olarak kabul
edilirken, ngilterede kii zgrl, adil yarglanma hakk, ikence ve kt
muameleye maruz braklmayacaklarn teminat altna almak ve Kraln
yetkilerini snrlayan 1215 ylnda Magna Charta Libertatum,29 1679 Habeas
Corpus Act.30
ve 1689 Bill Of Rights31
isimli belgeler ortaya km, kiigvenlii ve dokunulmazlna ilikin bir ok nemli gelimeler kaydedilmitir.
Montesquieu, Bugn ok medeni bir milletin (ngilizlerin) ikenceyi
reddeylediini ve bundan da bir zarara uramadn gryoruz. Demek ki,
28 Eralp zgen, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Szlemesi,Trkiye Barolar Birlii Dergisi, Say 2, 1988, s.209.
29 Magna Charta Libertatum Metni iin bkz. een, nsan Haklar Rehberi, s.9-12.30 Habeas Corpus Act.Metni iin bkz. een, nsan Haklar Rehberi, s.16-19.31 Bill Of Rights Metni iin bkz. een, nsan Haklar Rehberi, s.19-22.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
22/221
14
ikence mahiyeti itibaryla zaruri deildir32 vc ifadeleri ile bu dnemde,
ngiltere de ikence uygulamalarnn olmadn dile getirmitir.
1688 tarihli ngiltere nsan Haklar Bildirisinde (Bill of Rights)
Gereinden ok, abartl gvenlik nlemleri ngrlmemeli, kefaletler yksek
tutulmamal, korkun ve olaand cezalar verilmemelidir hkmne yer
verilmitir.
1776 tarihli Virginia nsan Haklar Bildirisinin 8. maddesinde .Hi
kimse kendi aleyhine delil gstermeye zorlanamaz. lkenin bu konuda bir
yasas ya da kendisine eit kiilerin bir karar olmadka kimsenin zgrl
elinden alnamaz, 9. maddesinde ise, Hi kimseden ar kefalet akesi
istenemez; yksek para cezalar ya da zulm saylabilecek, olaan d
cezalar verilemez hkmlerine yer verilmitir.
kencenin, olaan bir uygulama olarak grlp meru saylan
dnemlerden ikencenin yasaklanmasna doru gidilen srete, Fransa ve
ngilterede gelien grlerin byk katks olmutur.
D. Trk Hukuk Tarihindeki Gelimeler
Trk hukuk tarihindeki gelimeler incelenirken, konunun genilii ve
yaplan dzenlemelerin niteliine gre, Osmanldaki gelimeler balang
olarak ele alnp incelenmitir. Dier Trk Devletlerindeki dzenlemelere
deinilmemitir.
32 Sevig, a.g.m., s.13-14.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
23/221
15
1. Osmanl Dnemindeki Gelimeler
Osmanlda, slam hukukunda ngrlen dayak cezas, cezalandrma
amacyla kullanld sylense de ikencenin, su aydnlatma arac olarak
kullanld sylenemez.
Osmanlda, zulm yasa (vergi toplama konusunda) 1808 tarihli
Sened-i ttifak ve 1839 Tazminat Ferman ile dzenlenmesine ramen,
ikence ve eziyet yasa ilk kez 18 ubat 1856 tarihli Islahat Ferman ile
hkm altna alnmtr.33Islahat Fermannda, ikence ve eziyet ve bunlara
benzer muamelelerin yaplmas yasaklanyor, bunlar emreden amirlerin ve
yapan memurlarn cezalandrlmas ngrlyor ve hapishane artlarnn
iyiletirilmesi isteniyordu.34
Osmanlda Ceza Kanunnamelerinde de ikence yasana yer
verilmitir. Tanzimat Fermanndan sonra hazrlanan 1840 ve 1851 tarihli
Ceza Kanunnamelerin ilanndan sonra lkenin her vilayetinde oluturulan
meclislere bal sorgu hakimleri aracl ile zanllarn sorgusu yaplarak
ikence ile suu itiraf ettirme gibi metotlar tamamen yasaklanmtr.35 Ancak,
ifade ve sorgu srasnda ikence ve eziyet eden memurlara verilecek cezalar,
ilk defa 1858 tarihli Ceza Kanunname-i Hmayunun 103. maddesinde
dzenlemitir.36
Osmanlda karlan 23 Aralk 1876 tarihli Kanuni Esaside37 de
ikence yasana yer verilmitir.
33 Grkan Bien, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kence Konusunda Oluturduu Kstaslar
(Eriim), http://www.sonmedeniyet.com., 18 Austos 2007. s.3.
34 Kemal Gzler, Trk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Kitapevi, 2000, s. 20-21.
35 Osman Kak, Osmanl Devletinde Hukuk, Adalet ve Yarg Sistemi(Eriim), http://www.uslanmam.com/osmanli-tarihi/34782-osmanli-devletinde-hukuk-adalet-ve-yargi-sistemi.html, 15 Haziran 2007, s.1.
36 Demirba, a.g.e., s.17.
37 Kanuni Esasinin Metni iin bkz. (Eriim), http://www.belgenet.com/arsiv/anayasa/1876.html,
19 Eyll 2007.
http://www.sonmedeniyet.com./http://www.uslanmam.com/osmanli-tarihi/34782-osmanli-devletinde-hukuk-adalet-ve-%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20yargi-sistemi.htmlhttp://www.uslanmam.com/osmanli-tarihi/34782-osmanli-devletinde-hukuk-adalet-ve-%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20yargi-sistemi.htmlhttp://www.belgenet.com/arsiv/anayasa/1876.htmlhttp://www.belgenet.com/arsiv/anayasa/1876.htmlhttp://www.uslanmam.com/osmanli-tarihi/34782-osmanli-devletinde-hukuk-adalet-ve-%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20yargi-sistemi.htmlhttp://www.uslanmam.com/osmanli-tarihi/34782-osmanli-devletinde-hukuk-adalet-ve-%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20yargi-sistemi.htmlhttp://www.sonmedeniyet.com./ -
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
24/221
16
Kanun-i Esasinin, 26. maddesinde, ikence ve sair her nevi eziyet
katiyen ve klliyen memnudur ifadeleriyle ikencenin tamamen ve kesin bir
ekilde yasak olduunu belirtilmitir.
2.Trkiye Cumhuriyeti Dnemindeki Gelimeler
Trkiye Cumhuriyeti dnemindeki gelimeleri, balk halinde ele
alabiliriz; anayasal dzeyde, yasal dzeyde ve uluslararas szlemeler
dzeyinde.
a. Anayasal Dzeyde
1924, 1961 ve 1982 Anayasalarnn tmnde ikence yasana yerverilerek dzenleme yaplmtr.
1924 Anayasas38 kence, eziyet, zoralm ve angarya yasaktr. (md.
73) ifadeleri ile, ikence yasana yer vermiti.
kence yasa, 1961 Anayasasnda39 ise, Herkes, yaama, madd
ve manev varln gelitirme haklarna ve kii hrriyetine sahiptir. Kii
dokunulmazl ve hrriyeti, kanunun aka gsterdii hallerde, uslne gre
verilmi hkim karar olmadka kaytlanamaz. Kimseye eziyet ve ikence
yaplamaz. nsan haysiyetiyle badamayan ceza konulamaz (md.14),
eklinde dzenlenmiti.1982 Anayasasnda,40 kiinin dokunulmazl, madd
38 1924 Anayasas Metni iin bkz. (Eriim), http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm,19 Eyll 2007.
39 1961 Anayasas Metni iin bkz. (Eriim), http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm,
19 Eyll 2007.
40 1982 Anayasas Metni iin bkz. (Eriim), http://www.anayasa.gen.tr/1982ay.htm,
19 Eyll 2007.
http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htmhttp://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htmhttp://www.anayasa.gen.tr/1982ay.htmhttp://www.anayasa.gen.tr/1982ay.htmhttp://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htmhttp://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm -
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
25/221
17
ve manev varl baln tayan 17. maddesinde ikence yasana yer
vermitir.
1982 Anayasasnn 17. maddesi Herkes, yaama, madd ve manev
varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir.
Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda, kiinin vcut
btnlne dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbb deneylere tbi
tutulamaz.
Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle
badamayan bir cezaya veya muameleye tbi tutulamaz.(Deiik: 7.5.2004-5170/3 md.) Mer mdafaa hali, yakalama ve
tutuklama kararlarnn yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hkmlnn
kamasnn nlenmesi, bir ayaklanma veya isyann bastrlmas, skynetim
veya olaanst hallerde yetkili merciin verdii emirlerin uygulanmas
srasnda silah kullanlmasna kanunun cevaz verdii zorunlu durumlarda
meydana gelen ldrme fiilleri, birinci fkra hkm dndadr eklinde
dzenlenmitir.
1982 Anayasasnn, 38 maddesinde ise, ikence yasa dolayl olarak
dzenlendiini syleyebiliriz.
b.Yasal Dzeyde
01.06.2005 tarihinde yrrlkten kalkan 01.03.1926 tarihli 765 sayl
Trk Ceza Yasasnn, Hkmet memurlar tarafndan efrada kar yaplacak
sui muameleler bal altnda dzenlenen, 243. maddesinde ikence suu
245. maddesinde ise, kt muamele sular dzenlenmiti.
Bu maddelerdeki dzenlemeler, 05.01.1961 tarih ve 235 sayl
Yasann 2. maddesi, 26.08.1999 tarih ve 4449 sayl Yasann 1. maddesi ve
02.01.2003 tarih ve 4778 sayl Yasann 1. maddesi ile yaplan deiiklik ve
eklemelerle son eklini almt.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
26/221
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
27/221
19
Sz konusu deiiklikle, 1982 Anayasasnn, 90/son fkrasna usulne
gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras
antlamalarla kanunlarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle
kabilecek uyumazlklarda milletleraras antlama hkmleri esas alnr
hkm eklenmitir.
Hemen belirtmeliyiz ki, Yargtay, CGKnun, 15.06.1999-8-109/164
sayl kararnda olduu gibi, 1982 Anayasas'nn 90/son fkrasnda yaplan
deiiklikten nceki bir ok kararnda44 Uluslararas belge, szleme, pakt ve
protokol destek norm olarak kullanmtr.
Yargtay, CGKnun, 15.06.1999-8-109/164 sayl kararnda, o tarihte
Trkiyenin henz katlmad Medeni ve Siyasal Haklara likin Uluslararas
Szlemesinin 7. maddesine gnderme yaparak, imzalanmam bir
szleme hkmn i hukuk ve kabul edilmi bulunan uluslararas
szlemelere kout olduu iin destek normu olarak kullanm ve CGKnun,
15.12.2002 tarih ve191/362 sayl bir baka kararnda da, i hukuku
deerlendirirken yine Trkiyenin onaylad tm szlemelere gnderme
yapt gibi, Dnya Tabipler Birliinin Tokyo Bildirisine de deinerek, insan
haklar ayrm gzetilmeksizin sahip olunan haklarn tmn kapsar, bu
nedenle ve tek cmle ile ikence suu, insanla kar ilenen bir insanlk
suudur 45 gerekesini kullanarak, uluslararas szlemelere yer vermitir.
E. Avrupann Dier lkelerinde kenceyi nleme abalar
Montaigne, La Brugere, Beccaria, Montesquieu ve Voltaria gibi
aydnlanma a dnrlerinin, ikencenin kaldrlmas iin balattklar
44 Bkz. 8.CD.12.10.1998 gn ve 10667/12819, 8.CD.09.12.2002 gn ve 9903/11324,
4.CD.24.03.2004 gn ve 2003/2630-2004/3746, 7.CD.14.07.2004 gn ve 16002/9362 kararlar.
45 Hamdi Yaver Aktan, Uluslararas Szlemelerin Yargtay Ceza Dairelerince Uygulanmas,
nsan Haklar Uluslararas szlemelerin Hukukta Dorudan Uygulanmas, Panel,
5 Kasm 2004, Ankara, Trkiye Barolar Birlii Yayn, s.143.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
28/221
20
mcadelenin etkisiyle doan ve gelien doal hukuku fikrinin sonucu olarak,
Amerika ve Fransada ortaya kan bildiriler, insan haklar konusunda devrim
yaratan ok ileri anlaylar getirmilerdir. Gerektende bu bildiriler, insan ve
insan onuruna sayg gsterilmesi gerektiini devletin grevinin bu olduunu
ifade etmiler ve bunun korunmas amacyla, kii dokunulmazl ve
gvenlii ile ilgili yeni ilkeler belirlemilerdir. Bu gelimelerin sonucu
kanunlarda grlm, o zamana kadar hukuki nitelik tayan ikence
yasaklanmaya balanmtr.
Bu mcadele sonucunda, ikence nce sve (1734), ardndan Purusya
(1740), Rusya (1767), Avusturya ile Portekiz (1776), ve talyada (1786),
yasaklanmtr.46 Fransz ihtilalinden sonra ise, nsan ve Yurttalar Haklar
Bildirisi ve Amerikadaki Virginia Anayasasnda47 ikence yasaklanmtr.
Ama insan haklarnn (ikencenin) uluslararas bir boyuta ulamas, bu
haklarn en korkun biimde ve btn dnyann gzleri nnde inendiinin
grld II. Dnya Savandan sonra olmutur.48 Bu dnem Birlemi
Milletlerin kurulduu dneme rastlamaktadr.
F. Birlemi Milletler Dnemi kenceyi nleme abalar
kenceyi nlemek amacyla kurulan birok uluslararas kurulu
tarafndan, birok nemli bildiri ve szleme yaplmtr. Ancak, ikenceyi
yasaklayan, 1215 tarihli Manca Carta Libertatum, 1679 Habeas Corpus Act,
1689 Bill Of Rights, 1879 Fransz nsan ve Yurttalar Haklar Bildirisi ve
Amerika Virginia Anayasas isimli belgelerle, Milletler Cemiyeti aracl ile
imzalanm olan bir dizi uluslararas antlamalar, devletleri uluslararas bir
ibirliine zorlamyordu.
46 nok, a.g.e., s.47.47 Virginia nsan Haklar Bildirisinin Metni iin bkz. een, nsan Haklar Rehberi, s.22-25.
48 Bien, a.g.m., s.3.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
29/221
21
Birinci dnya savandan sonra kurulan Milletler Cemiyetide, ikence
yasan uluslararas konuma getirememi. Kurulu amalarn
gerekletirememi ve bu sebeplerle feshedilmitir.49
Birlemi Milletlerin kurulmas bu alanda yeni bir dnemin baladna
iaret eder. kence yasann (insan haklarnn) evrensel dzeyde
korunmasna ynelik sistemin iinde Birlemi Milletler rgtnn (BM)
merkezi bir yeri vardr.50 BM kurulmasyla ikencenin yasaklanmas ve
korunmas alannda hzl gelimeler kaydedilmitir. Bu gelimeleri getirilen
yasal ykmllkler ve koruma mekanizmalarnda grebiliriz.
1. kencenin nlenmesine likin Uluslararas Belgeler
Birlemi Milletler yllardr insanlara, ikence ve dier zalimane,
insanlk d veya aalayc muamelelere kar yeterli koruma
salayabilmek iin evrensel dzeyde uygulanabilir standartlar, prensipler,kararlar, bildirgeler ve szlemeler ortaya koymaya alyor.
Birlemi Milletler tarafndan gelitirilen, stanbul Protokoln de
ilgilendiren yasal ykmllkler arasnda;
a. Birlemi Milletler Evrensel nsan Haklar Bildirisi (BM EHB)
b. Tutuklulara Kar Muamelenin Standart Asgari Kurallar
c. Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemesi (KSHUS)
d. Btn nsanlarn kence ve Dier Zalimane, nsanlk D,Aalayc Muamele ve Cezalardan Korunmas Bildirgesi (kenceye Kar
Bildirge), (KB)
49 Yavuz Atar, Triyenin Katld Milletleraras Andlamalarn Hukuk Sistemimize Etkileri
Trklerde nsani Deerler ve nsan Haklar, 3 Kitap, stanbul, Trk Kltrne Hizmet Vakf Yayn,
1993, 3. Kitap, s.257.
50 Atav, a.g.m., s.11.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
30/221
22
e. Btn nsanlarn kence ve Dier Zalimane, nsanlk D veya
Aalayc Muamele ve Cezalardan Korunmas Szleme (kenceye Kar
Szleme) (KS)
f. Mahkum ve Tutuklularn kence ve Dier Zalimane, nsanlk D
veya Aalayc Muamele ve Cezalardan Korunmasnda Salk
alanlarnn zellikle Doktorlarn Rol iin Geerli Tbbi Etik lkeleri (Tbbi
Etik lkeleri)
g. Herhangi Bir Alkoyma veya Mahkumiyet Durumunda Btn
nsanlarn Korunmas iin Geerli lkeler Btn (Tutukluluk Haline likin
lkeler Btn)
saylabilir.
a. Birlemi Milletler Evrensel nsan Haklar Bildirisi (BM EHB)
Birlemi Milletler Genel Kurulunun 10 Aralk 1948 tarih ve 217 A (III)
sayl karar ile yaynlanan ve Trkiye tarafndan 1949 tarihinde onaylanan
Bildiri, 30 maddeden ibarettir.51
Bildirinin amac, lkelerin retim ve eitim yoluyla insan haklarna ve
zgrlklere saygy gelitirmeye, bu haklarn fiilen tannmasn ve
uygulanmasn salamaya gayret etmelerini gerekletirmektir.52
Klasik haklarla (kiisel ve siyasal) ekonomik ve sosyal haklar bir arada
ve btnlk iinde ele alarak53 geni alan dzenleyen bu bildiri, uluslararas
hukuk bakmndan bir anlama, yada bir szleme deildir.54
51 Bildiri Metni iin bkz., een, nsan Haklar Rehberi, s. 81-87.
52 Nur Centel, Adli Tp Bilimleri ve nsan Haklar, Erzincan Hukuk Fakltesi Dergisi,
Cilt:IV Say:1-2, Erzincan 2000, s.5.
53 Atar, Sistemimize Etkileri, s.263.54 Feyyaz Glckl, eref Gzbyk, Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Uygulamas,
Ankara, Turhan Kitapevi, 1996, s.3-4.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
31/221
23
Bildirinin, 5. maddesinde; Hi kimseye ikence yaplamaz, zalimce,
insanlk d veya onur krc davranlarda bulunulamaz ve ceza verilemez
9 . maddesinde ise, Hi kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alkonamaz ya da
srlemez hkmleri yer almaktadr.
Bildiri ile, ikence ve dier kt muamelelerin yasaklanmas
hususunda hkmler getirilmesine ramen, etkin bir denetim mekanizmas
ngrlmemitir.55 Etkin bir koruma mekanizmasnn ngrlmemi olmas,
Bildiride yer alan hkmlerin uygulamaya geirilmesini zorlatrmaktadr.
Farkl grler olmakla birlikte, ilkeler demeti olan Bildirinin, hukuki
balaycl bulunmad,56 bir baka ifade ile, denetim mekanizmas
olmayan bildirinin, hukuki adan balayc nitelikte olmad ve onu kabul
eden devletlere her hangi bir hukuki ykmllk yklemedii57 ynndeki
grler hakimdir. Ancak, taraf devletlerin kendi i hukuklarndaki, Bildiriye
aykr den dzenlemeleri Bildiriyle uyumlu hale getirmeleri gerekir ynnde
grlerde mevcuttur.
Hukuki balayclnn zayf olmasna ramen, daha sonra yaplan
ulusal ve uluslararas szlemelerde bu bildirinin esas alnmas, devletler
zerindeki manevi etkisinin byk olduunu gsterir. EHB, millet ve
insanlarn erimek istedikleri bir ideal liste olarak kaleme alnmtr.58 Daha
sonra ki bir ok uluslararas metin, bu Bildiri ve bu Bildirinin getirdii
ykmllk temeli zerine ina edilmitir.
b.Tutuklulara Kar Muamelenin Standart Asgari Kurallar
30 Austos 1955 tarihli Tutuklulara Kar Muamelenin Standart Asgari
55 Mehmet Semih Gemalmaz, Yaam Hakk ve kence Yasa, stanbul, Kavram Yaynlar, 1994,s.170.
56 Atar, Sistemimize Etkileri, s.273.
57 Atar, Sistemimize Etkileri, s.264.58 Said Vakkas Gzlgl, AHS ve Hukukumuza Etkisi, Ankara, Hilmi Usta Matbaaclk, 1999,
s.48.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
32/221
24
Kurallar,59 1955 tarihinde Cenevrede toplanan Sularn nlenmesi ve
Sulularn Islah zerine Birinci Birlemi Milletler Konferans tarafndan
kabul edilmi. Birlemi Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi tarafndan
31.07.1957 tarih ve 633 C (XXIV) sayl ve 13.05.1977 tarih ve 2076 (LXII)
sayl kararlaryla onanmtr.60
Tutuklulara Kar Muamelenin Standart Asgari Kurallar
incelendiinde, toplam doksan be maddeden olutuu ve ncelediimizde
stanbul Protokol asnda, 7, 22, 31, 32, 33, 35, 36, 37 ve 54.
maddelerinde belirtilen hkmlerin nem arz ettii anlalmaktadr.
stanbul Protokol ilkeleri asndan nemli olan, 31. madde de,
Disiplin sular bakmndan bedensel ceza, karanlk bir hcreye konulma ve
her trl zalimane, insanlkd ve onur krc ceza verilmesi tamamyla
yasaktr eklinde her trl kt muamelenin yasakland ynnde
dzenleme yaplm dier maddelerde bu madde hkmlerini tamamlar
mahiyette hkmler getirilmitir.
Kaytlar ile ilgili olan 7. madde de, Kiilerin hapsedildikleri her yerde,
gelen her mahpusun giriinin yazld sayfalar numaral bir kayt defteri
bulundurulmas ve bu defterde yer almas gereken bilgilere yer verilerek
gzalt ve cezaevi kaytlarnn dzgn tutulmas hedeflenmitir.
Salk hizmetleri balkl 22. madde de, her kurumda, psikiyatriden de
anlayan en az bir nitelikli salk grevlisi olmak zere salk personelinin
bulunmas ve salkla ilgili dzenlemeler ile sevk ilemlerine ilikin
dzenlemelere yer verilmitir.
32. madde de, Salk personelinin yazl izni olmadan, mahpusa darbir yere kapatma ve yiyeceinin azaltlmas veya fiziksel ve ruhsal bir zarar
verebilecek gibi cezalar verilemeyecei ve bu cezalarn uygulanmas
srasnda da her gn kontrol yaplmas ilkelerine yer verilmi.
33. madde de, kelepe, zincir, demir ve dar gmlek gibi kstlama
aralarnn, ceza olarak uygulanamayacaklar nakil srasnda kamasna
59 Metin iin bkz., een, nsan Haklar Rehberi, s.209-228
60 Osman Doru, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, stanbul, Beta Yaynlar, 1998, s.90.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
33/221
25
kar bir nlem olarak ve salk sebepleri ve kullanlmasnn esaslar
dzenlenmi.
35. madde de, girii yaplan her mahkmun, kendisinin bulunduu
kategorideki mahpuslara ilikin tm kurallarn yazl, okumas olmayana szl
olarak bildirilmesi ykmllne yer verilmitir.
36. madde de, mahkma, haftada bir gn ikyetlerini anlatma
imkannn verilmesi ve bunlara ilikin dzenlemelere yer verilmitir.
D Dnya ile rtibat Kurma kenar balkl 37. madde de, gerekli
gzetim altnda olan mahpuslarn haberleme ve ziyaretleri konusuna yer
verilmi,
54. madde ise, kurum grevlilerinin mahkmlarla ilikileri srasnda
meru mdafaa, kama teebbs, yasaya veya hukuki dzenlemelere
dayanan bir emre aktif veya pasif direnme halleri dnda zor
kullanamayacaklar belirtilerek bu durumlarn snrlar izilmi ve grevlilere
zel eim verilmesi ve grevlilerin silah tamamalar konularnda dzenleme
yaplmtr.
c. Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemesi (KSHUS)
Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szleme,61 Birlemi
Milletler Genel Kurulunun 16 Aralk 1966 tarih ve 2200 A (XXI) sayl karar
ile kabul edilmi ve imzaya, onaya ve katlmaya almtr. Szleme, 49.maddesine gre, yrrle girmesi iin 35. onay belgesinin BM Genel
Sekreterliine verilmesinden sonra ayn gemesi gereken sre sonunda,
23 Mart 1976 ylnda yeterli sayda devletin onaylamas ile yrrle girmitir.
nc koruma yntemi olarak bireysel bavurularn kabul edilmesi ve
incelenmesiyle ilgili olan Semeli (htiyari ) Protokol 23 Mart 1976 tarihinde,
lm cezasnn kaldrlmasn amalayan kinci Semeli Protokol ise, 11
61 Szleme Metni iin bkz. een, nsan Haklar Rehberi, s.98-121.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
34/221
26
Temmuz 1991 tarihinde yrrle girmitir.62 Ek Semeli (htiyari) Protokoln
yrrle girmesi ile Szlemedeki haklarn ihlali suretiyle madur olanlara
bireysel bavuru yoluyla mracaat etmeleri salanmtr.
Trkiye, Szlemeyi 14 Austos 2000 tarihinde imzalam; TBMMnin
04 Haziran 2003 tarih ve 4668 sayl Yasayla onaylanmasn uygun bulduu
szlemeyi,63 Bakanlar Kurulu 2003/5851 sayl kararyla 7 Temmuz 2003
tarihinde onaylamtr.64 Trkiye Ek Semeli Protokol 3 ubat 2004
tarihinde, lm cezasnn kaldrlmas ile ilgili kinci Semeli Protokol ise,
9 Nisan 2004te imzalamtr. Bakanlar Kurulunun 29 Haziran 2006 tarihli
kararyla, Ek Semeli Protokoln, onaylanmas uygun bulunmutur.65
Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szleme, Birlemi
Milletler tarafndan, Evrensel nsan Haklar Bildirisine, balayclk
kazandrmak, bildiriyi kabul eden devletlere bir takm ykmllkler yklemek
ve bir denetim mekanizmas kurmak amac ile hazrlanarak kabul edilen ikiz
szlemelerden biridir. Bu szleme ile Birlemi Milletler Evrensel nsan
Haklar Bildirisinde yer alan ykmllklerin korunmas salanmtr.
Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemesinde, ikence
ve insanlk d, onur krc, kt muamele ve ceza yasaklarnn da yer ald
klasik haklar ve temel hrriyetler, Evrensel nsan Haklar Bildirisinde yer
ald ekilden daha ayrntl olarak dzenlenmitir. Ancak Bildiride yer alan,
baka lkelerde serbeste dolaabilme, yerleme ve snma hakk gibi baz
haklara yer verilmemitir. Buna karlk, halklarn kendi kaderlerini tayin (self-
determination) hakk gibi baz haklara yer verilmitir.
Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemesi ile getirilen ennemli yenilik, szlemede yer alan insan haklarna taraf devletlerin sayg
gsterip gstermediini denetlemek amacyla bir nsan Haklar Komitesinin
62 Mesut Glmez, Birlemi Milletler Sisteminde nsan Haklarnn Korunmas,
Ankara, Trkiye Barolar Birlii Yayn, 2004, s.199.
63 R.G., 18 Haziran 2003, No:25142.
64 R.G., 21.Temmuz 2003, No.25142.
65 R.G., 05 Austos 2006, No:26250.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
35/221
27
kurulmu olmasdr.66. Sz konusu denetim mekanizmas, Szlemenin
ngrd haklar koruma altna almak iin dnemsel raporlara ve devletler
aras yaknmalara dayal bir denetim mekanizmasdr.67 Daha sonra Ek
Semeli Protokol ile nc denetim yolu olarak bireysel bavuru hakk kabul
edilmitir.
KSHUS ile kabul edilen, devletleraras bavuru iin, her iki devletinde
daha nceden buna izin veren 41. maddeyi imzalamalar, kiisel bavuru iin
de, devletin kiisel bavuru hakkn dzenleyen Ek Protokol kabul edip
onaylamalar art getirilmitir.
stanbul Protokol erevesinde incelediimiz KSHUSnin; 7. Maddesi.
Hi kimse ikenceye veya zalimane, insanlk d veya onur krc muamele
veya cezaya maruz braklamaz. Ayrca hi kimse, serbest iradesi olmadan
tbbi veya bilimsel bir deneye tabi tutulamaz ifadeleri ile ikence yasana
yer vermitir.
1982 Anayasasnn 15. maddesinde, Sava, seferberlik, skynetim
veya olaanst hallerde, milletleraras hukuktan doan ykmllkler ihll
edilmemek kaydyla, durumun gerektirdii lde temel hak ve hrriyetlerin
kullanlmas ksmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar iin Anayasada
ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilir.
(Deiik: 7.5.2004-5170/2 md.)Birinci fkrada belirlenen durumlarda
da, sava hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen lmler dnda,
kiinin yaama hakkna, madd ve manev varlnn btnlne
dokunulamaz; kimse din, vicdan, dnce ve kanaatlerini aklamaya
zorlanamaz ve bunlardan dolay sulanamaz; su ve cezalar gemieyrtlemez; sululuu mahkeme karar ile saptanncaya kadar kimse sulu
saylamaz hkmlerine yer verilerek benzer dzenleme yaplmtr.
Taraf devletlerin, Olaanst durumlarda, ykmllk azaltma yoluna
gidebileceine ilikin dzenleme yapan 4. maddenin 2. fkras Szlemenin
66 Atar, Sistemimize Etkileri, s.266.
67 nok, a.g.e., s.65.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
36/221
28
6, 7, 8 (1 ve 2 fkralar), 11, 15, 16 ve 18. maddelerindeki ykmllklerde hi
bir azaltma yaplamaz diyerek 7. madde de belirtilen ikence yasann
zaman ve duruma gre ihlal edilemeyeceini kesin bir ifade ile dzenlemitir.
Szlemenin 10. Maddesinde, gzaltna alnan tutuklanan herkesin,
insani muamele ve insann doutan sahip olduu insanlk onuruna sayg
grme hakkna sahip olduu, tutuklularn, istisnai haller dnda
mahkumlardan ayr tutulmas gerektii, tutuklu kk sanklar yetikinlerden
ayr tutulmas ve en ksa srede yargsal makamlarn nne karmas, gibi
hkmlere yer verilmitir.
d. Btn nsanlarn kence ve Dier Zalimane, nsanlk D, AalaycMuamele ve Cezalardan Korunmas Bildirgesi (kenceye KarBildirge), (KB)
kencenin nlenmesi ile ilgili olan uluslararas belgelerden biri de,
1975 tarihinde BM Genel Kurulu tarafndan kabul edilen, Btn nsanlarnkence ve Dier Zalimane, nsanlk D, Aalayc Muamele ve
Cezalardan Korunmas Bildirgesidir.
kenceye Kar Koruma Bildirgesi hkmleri, ikence asndan
incelediinde;
3. madde de, ikence yaplmasn nlemek iin etkin yasal, ynetsel,
hukuksal ve dier nlemlerin alnmas, sava da dahil olmak zere, hi bir
koul ve istisnai durum ikencenin mazereti olarak ne srlemeyecei,5. madde de, sivil veya askeri gvenlik gleri, salk personeli,
kamu personeli ve dier ilgili personelin eitimine ikence yasa eitiminin
dahil edilmesi, ikence yasa konusunda bilgi verilmesini salamak, bunu
gvence altna almak,
7. madde de, ikence fiilinin, sua ortaklk veya gz yumma da dahil
olmak zere ceza gerektiren bir su saylmas,
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
37/221
29
9. madde de, ikence suunun ilendiine inanmak iin yeterli sebep
olduu durumlarda, yetkili makamlarn, tarafsz ve zamannda soruturma
yrtmesini salamak,
10. madde de, yaplan soruturma sonucunda ikence yapld ortaya
karsa, ikencenin faili olduu iddia edilen kiiler hakknda cezai ilem
yaplmasn salamak. Dier zalimane, insanlk d veya aalayc
muamele veya ceza iddialar da yerinde bulunursa, fail olduu iddia edilen
kii ya da kiiler hakknda cezai ilemler, disiplin ilemleri veya gerekli dier
ilemleri uygulamak,
11. madde de, ikence grenlerin, durumu telafi etmek ve yeterli
miktarda tazminat alma haklarn gvence altna almak,
12. madde de ise, ikence altnda verildii kantlanm hi bir ifadenin,
ikence yapmakla sulanan bir kiiye kar alan davada ifadenin alnm
olmasnn kant olduu veya kant sayld durumlar istisna olmak kouluyla,
hi bir davada delil olarak ne srlememesini gvence altna almak, gibi
hkmlere yer verildii tespit edilebilir.
e. kenceye ve Dier Zalimane, nsanlk D veya Kltc Muamele
veya Cezaya Kar Birlemi Milletler Szlemesi ( BM KS)
Birlemi Milletler Genel Kurulu'nun 39/46 sayl karar ile 10 Aralk
1984 tarih ve 39/46 sayl Kararyla kabul edilip, 4 ubat 1985te imza, onay
ve katlma alan bu szleme 27. maddeye uygun olarak, yeterli sayya
ulatran yirminci onay belgesinin BM Genel Sekreterlie verildii tarihten
otuz gn sonra 26 Haziran 1987 tarihinde yrrle girmitir.68
Trkiye, BMKSni 25 Ocak 1988 tarihinde imzalam ve 21 Nisan
1988 tarih ve 3441 sayl Yasayla bir beyan ve bir ihtirazi kaytla
68 Szleme Metni iin bkz. een, nsan Haklar Rehberi, s.195-209.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
38/221
30
onaylamtr.69 Bakanlar Kurulunun 16 Haziran 1988 tarih ve 88/13023 sayl
kararyla onaylanan70 szleme 10 Austos 1988 tarihinde Resmi Gazete'de
yaynlanarak yrrle girmitir.
Trkiye 1 Eyll 1988 tarihinde, kenceye Kar Komitenin bireysel ve
devletten devlete yaknmalar inceleme konularndaki yetkisini de tanmtr.
Dolaysyla szlemenin ngrd denetim sistemi lkemizde
iletilebilecektir.71
kencenin tanmna yer veren Szlemenin, 1. maddesi; bir ahsa
veya bir nc ahsa, bu ahsn veya nc ahsn iledii veya
ilediinden phe edilen bir fiil sebebiyle, cezalandrmak amacyla bilgi veya
itiraf elde etmek iin veya ayrm gzeten herhangi bir sebep dolaysyla bir
kamu grevlisinin veya bu sfatla hareket eden bir baka ahsn teviki veya
rzas veya muvafakatiyle uygulanan fiziki veya manevi ar ac veya zdrap
veren bir fiil anlamna gelir. Bu yalnzca yasal meyyidelerin
uygulanmasndan doan, tabiatnda olan veya arzi olarak husule gelen ac
ve zdrab iermez ifadeleri ile ikencenin en geni tanmn yapmtr.
Szlemenin, 16/1.maddesinde Her Taraf Devlet, yetkisi altndaki
lkelerde 1'inci maddede tanmland ekilde ikence derecesine varmayan
dier zalimane, gayrinsani veya kltc muamele veya ceza gibi fiillerin,
bir kamu grevlisi tarafndan veya onun teviki veya ak veya gizli
muvafakat ile veya resmi sfatyla hareket eden bir baka ahs tarafndan
ilenmesini nlemeyi stlenecektir. Yaplan dzenlemeyle, daha nce 1.
maddede yaplan ikence tanmnda yer verilmeyen, zalimane, gayrinsani
veya kltc ceza veya muamele fiillerini su saymtr.Szlemenin, taraf devletlere ykmllkler getiren ve ikencenin,
istisnasz olarak mutlak yasak olduunu dzenleyen 2. maddenin 1. fkras
Szlemeye Taraf Devlet, yetkisi altndaki lkelerde ikence olaylarn
nlemek iin etkili kanuni, idari, adli veya baka tedbirleri alacaktr
69 R.G., 29 Nisan 1988, No:19799.
70 R.G., 10 Austos 1988, No:19895.
71 Glmez, a.g.e., s. 276.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
39/221
31
ifadeleriyle, ikencenin nlenmesi ve denetlenmesi yollarn gstermekte, ye
devletlere, ikence olaylarnn nlenmesi iin gerekli tedbirleri alma ve
ikence ile mcadele ykmllklerini yklemektedir.
2. maddenin 2. ve 3. fkralarnda ise, Hibir istisnai durum, ne harp
hali ne de bir harp tehdidi, dahili siyasi istikrarszlk veya herhangi baka bir
olaanst hal, ikencenin uygulanmas iin gereke gsterilemez ve Bir
st grevlinin veya bir kamu merciinin emri, ikencenin hakllna gereke
kabul edilemez ifadelerine yer vererek ikence ihlallerinin meru saylmasn
gerektirecek her trl mazeret ve istisnalar ortadan kaldrm, yetkili amirden
veya kamu otoritesinden gelen bir emrin de ikenceyi merulatrma ynnde
bir istisna olarak kabul edilmeyeceini kesin bir dille ifade etmitir.
Bu konuya deinen nsan Haklar Komitesi, (Genel Yorum 20, paragraf
13) unu ifade etmektedir: Taraf Devletler, Komiteye sunduklar
raporlarnda, ikence, zalimane, insanlk d veya onur krc muamele (veya
cezalar) iin ceza mevzuatlarnda ngrlen cezalar gsterecekler; sz
konusu sular kamu grevlilerinin ya da Devlet adna hareket eden dier
kiilerin yahut dorudan zel kiilerin ilemesine gre, bu eylemler iin
uygulanabilir olan cezalarn ne olduunu belirteceklerdir. Bu tr yasak
eylemleri ister tevik ederek ya da emrini vererek, isterse de tolerans
gstererek yahut bizzat yaparak gerekletiren ve 7. maddeyi ihlal eden her
kim olursa olsun mutlak surette sorumlu tutulacaktr. Dolaysyla, bu tr
eylemleri yapmas emrini almasna karn, bu emre uymay reddeden kiiler
hibir biimde cezalandrlamaz ya da bundan dolay herhangi bir aykr
muameleye tabi tutulamaz 72 yorumunu yapmtr.Szlemenin 3.maddesi, iade edilecek ahsn, iade edildii lkede,
ikenceye maruz kalmamasn salamak iin, taraf devletlere yol gstererek
bu konuda ykmllkler getirmektedir. Zaten bireyin ikence ve dier trden
kt muameleler karsnda korunma hakk, kiinin bu tr bir muameleye tabi
tutulma tehlikesiyle karlaacana inanmak iin esasl nedenlerin
72 Foley, a.g.e., s. 132.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
40/221
32
bulunduu bir baka devlete geri gnderilmemesi hakkn da
kapsamaktadr.73
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin, BM KSnin 3. maddesine atf
yaparak bakt 07.07.1989 tarihli Soreing v. Birleik Krallk, (No. 14038/88)
kararnda;
Komisyon kabul ettii 19.01.1989 tarihli raporu (paragraf 97)de, BM
KS (md. 3) hkm alntlanarak, snrd ya da iade edilecek kiinin
gnderilecei lkede ikenceye ya da insanlk d muameleye maruz
braklmasna dair bir ciddi risk bulunmas halinde, bu durumun bir bana,
iade ilemini yapacak olan Devletin AHS (md.3) erevesinde dorudan
sorumluluunu douran, insanlk d muamele oluturaca (parag.96)
argmann destekleyen uluslararas bir andlama olarak belirtilmitir.
Mahkeme ise, 07.07.1989 tarihli hkmnde, BM KS (md. 3)de
ikenceye maruz braklaca tehlikesine kanaat getirmek iin temelli
nedenlerin bulunduu bir durumda ilgili kiinin iade edilemeyecei hkmne
balanmtr. AHM devamla bir zel andlama olan BM KSde, ikence
yasana bal olarak byle bir spesifik ayrntl ykmlln bulunmas
gereklidir. Ancak bu durum, z itibariyle benzeri bir ykmlln, AHSnin
Madde 3deki genel ifadeye hali hazrda mndemi olmad anlamna
gelmemektedir, (parag.88/alt parag.2) grne yer vererek, Komisyonun
raporunda vargsn desteklemek zere kulland BM KS (md. 3)
hkmndeki standard aynen kullanmakla kalmam bir adm daha ileri
giderek, BM KS (md.3)de ngrlen esasn AHS (md.3)e mndemi
olduunu itihat etmitir.74Sz konusu Mahkeme karar dorultusunda bakldnda, Henz
snmac sfat almam olsalar bile, bireyler ikence grme riski
bulunduklar bir lkeye zorla gnderilemezler. Devletlerin, bir iade talebine
yant verirken, kiiyi iade etmeden nce, talepte bulunan devletin ikence ve
kt muamele balamnda uluslararas hukuktan kaynaklanan
73 Foley, a.g.e., s. 15.
74 Gemalmaz, Madde 3/ kence Yasa Analizi, s.127-128.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
41/221
33
ykmllklerine riayet ettiinden emin olmalar gerekir.75 Aksi durumda
AHSnin 3. maddesi gereince sorumlu olurlar.
Szlemenin 4. Maddesinde, Taraf Devletlerin, tm ikence
eylemlerinin, ikence yapmaya teebbs, ikenceye itirak veya su ortakl
durumlarn da kapsayacak ekilde, kendi ceza kanununa gre su olmasn
salayacak ve fiilleri arlklarn dikkate alarak uygun meyyidelerle
cezalandracak dzenlemeleri yapma ykmll getirilmitir.
stanbul Protokol tarafndan referans alnan, szlemenin dier
maddelerini incelediimizde;
Su ileyen failin iade edilmemesi durumunda taraf devlete
cezalandrlmasn dzenleyen 7.madde de, bir taraf devletin, egemenlii
altnda olan bir lkede szlemenin 4.maddesinde belirtilen bir suu ileyen
birinin olmas durumunda, iade edilmemesi halinde, taraf devlete, olay
kovuturmas iin yetkili makamlara haber verilmesi, soruturmaya ilikin
prensiplere ve 4. madde kapsamndaki sulardan dolay hakknda
kovuturma yaplan herhangi bir ahsa, kovuturmann tm safhalarnda adil
muamele garanti edilmesi hususlarnn dzenlendii.
ade konusuna yer veren 8. Madde de, taraf devletler arasnda mevcut
veya yaplacak herhangi bir sulularn iadesi szlemesinde, 4. madde
kapsamndaki sularnda, iade edilebilir sular arasnda kabul edilmesi ve yer
verilmesi gerektii hususlarna yer vererek iadeye ilikin prensipleri
dzenledii,
Adli Yardm hususuna yer veren 9. madde de, szlemenin 4.
maddesinde belirtilen sulardan dolay yrtlen kovuturmalarla ilgili olarak,kovuturma iin gerekli tm delillerin sunulmas dahil taraf devletlerin
birbirine en geni adli yardm salama ykmllklerine ve bu
ykmllklerini, aralarnda mevcut olabilecek karlkl adli yardm
szlemesine uygun olarak yerine getirmeleri hkmlerine yer verilmi.
kence konusunda eitimi dzenleyen, 10. madde de, her taraf
devletin, kanun uygulayc olan personele ve herhangi bir ekilde tutuklanan,
75 Foley, a.g.e., s. 15.
-
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
42/221
34
nezarete alnan veya hapsedilen bir ahsn tutuklanmas, sorgulanmas veya
muamelesiyle ilgilenebilecek dier personele, ikencenin yasaklanmasna
dair eitim ve bilginin verilmesi, bu gibi kiilerin grev ve yetkilerine dair
yaynlanan kurallar veya talimatlara bu yasaklamann dahil edilmesi
ykmllne yer verilmi.
Kontrol konularn dzenleyen 11. madde de, taraf devletin, ikence
olaylarn nlemek amacyla, tutuklanma ve tutuklanann tabi tutulaca
muamele ile ilgili dzenlemeleri ve bunlara ait sorgulama kurallarn,
talimatlar, yntemleri ve uygulamalar sistematik ekilde gzden geirmesi
gerektii belirtilmi.
12. madde de, yetkili mercilerin derhal ve tarafsz soruturma
yrtlmesinin salanmas, 13. madde de, ikayetinin ve tanklarn, tmfena muamele veya tehdide kar korunmalarn salamak iin nlemlerin
alnmas, 14. madde de, ikence eylemi madurunun zararnn
karlanmasn ve mmkn olan rehabilitasyon imkanlar dahil uygulanabilir,
adil ve yeterli bir tazminat hakknn temin edilmesi,
15. madde de, ikence yaplarak alnan bir ifadenin, ikence yapmakla itham
olunan kii aleyhinde delil olarak kullanlmas hari, herhangi bir
kovuturmada delil olarak kabul edilmemesi hususlar dzenlenmi.
Szlemenin 17. maddesinde ise, koruma mekanizmas olan
kenceye Kar Komite kurulmas ngrlm ve Komitenin, oluumu, seim
usul ve ileyiine yer vermitir.
Bu blmde, nemine binaen, kenceye Kar Szlemeye ek olarak
dzenlenen Semeli Protokole yer vermek gerekir.18 Aralk 2002 tarihinde Birlemi Milletler (BM) Genel Kurulunca
kabul edilen kence ve Dier Zalimane, nsanlk D ya da Onur Krc
Muamele ya da Cezaya Kar Szleme Semeli Protokol (Protokol)76
Trkiye tarafndan 16 Eyll 2005 tarihinde imzalanm ve fakat henz
onaylanmamtr.
76 Semeli Protokol Metni iin bkz. (Eriim), http://www.amnesty.org.tr., 18 Ekim 2007.
http://www.amnesty.org.tr/v1512200301.si#ikihttp://www.amnesty.org.tr/v1512200301.si#iki -
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
43/221
35
Semeli Protokol, ikence ve kt muamelenin nlenmesine ynelik
bastrc deil nleyici nitelikte nlemler getiren yeni bir uluslararas
andlamadr.77 KSnin ana maddelerinde deiiklik yapmayan Semeli
Protokol yeni bir denetim mekanizmas getirmektedir.
Protokoln amacn belirten 1. maddede, Mevcut Protokoln amac
bamsz uluslararas ve ulusal organlarn, ikence ve dier zalimane,
insanlk d ya da onur krc muamele ya da cezay nlemek iin, kiilerin
zgrlklerinden mahrum brakld yerlere dzenli ziyaretlerde bulunaca
bir sistem kurmaktr eklindeki tanmlamayla getirilen denetim
mekanizmasnn zelliklerini aklam oluyor.
Semeli Protokol, uluslararas ziyaret modelinin yannda ulusal
dzeyde kurulacak mekanizma(lar)la yrtlecek ek bir ziyaret yntemini de
ngrmektedir. Protokol farkl ve nemli klan da getirdii bu yeniliktir.78
Semeli Protokol hkmleri erevesinde kurulacak, ulusal ziyaret ekipleri
vastasyla ikencenin nlenmesi salanabilir.
f. Tbbi Etik lkeleri
stanbul Protokolnn esas ald uluslararas belgelerden biri de,
Mahkum ve Tutuklularn kence ve Dier Zalimane, nsanlk D veya
Aalayc Muamele ve Cezalardan Korunmasnda Salk alanlarnn
zellikle Doktorlarn Rol iin Geerli Tbbi Etik lkeleridir, Bu nedenle bubelgeyi incelemek gerekmektedir.
Tbbi Etik lkeleri, "Tutuklu ve hkmllerin ikenceye ve zalimce,
insanlk d ya da aalayc teki ceza ve davranlara kar korunmasnda
salk personeli ve zellikle hekimlerin grevlerine ilikin tbbi etik ilkeleri"
77 Kerem Altparmak, kenceyi Ciddiye Almak:Semeli Protokol ve Trkiyede Ulusal Ziyaret
Mekanizmalar, (Eriim), http://www.tihv.org.tr/data/Secmeli_Protokol/Iskenceyi_Ciddiye_ Almak.doc,
19 Ekim 2007, s.2.
78 Altparmak, a.g.m., s.4.
http://www.tihv.org.tr/data/Secmeli_Protokol/Iskenceyi_Ciddiye_%20Almak.dochttp://www.tihv.org.tr/data/Secmeli_Protokol/Iskenceyi_Ciddiye_%20Almak.doc -
8/3/2019 Iskencenin Belgelenmesine Dair Istanbul Protokolu Istanbul Protocol Regarding Documentation of Torture
44/221
36
ismi ile 18 Aralk 1982 tarihinde 37/194 sayl Birlemi Milletler Genel Kurul,
karar ile kabul edilmitir.
Toplam alt ilkeden olaan Tbbi Etik lkelerinin hkmlerini syle
aklayabiliriz:
Birinci ilke, Tutuklu ve hkmllere tbbi bakm vermekle grevli salk
personeli ve zellikle hekimler, tutuklu veya hkml bulunmayan kiilere
yaplan bakmla ayn nitelikte hizmet vermekle ykml olduklar belirtilmitir.
kinci ilke, Salk personeli, zellikle hekimlerin, aktif veya pasif
biimde, ikence ve teki zalimce, insanlk d ya da aalayc davranlar
konusundaki eylemlerin failleri olmamalar gerektiine yer verilmitir.
nc ilke, Salk personelinin, tutuklu ve hkmller ile onlarn
bedensel ve zihinsel salklarn deerlendirmek, korumak ya da iyiletirmek
dnda mesleki iliki ierisine girmemeleri gerektii