ISBN 978-605-9554-37-4 Karabük Üniversitesi Yayınları-40

T.C KARABÜK ÜNİVERSİTESİÖZBEKİSTAN DEVLET SANAT VE MEDENİYET ENSTİTÜSÜ

ÖZBEKİSTAN İLİMLER AKADEMİSİALİ ŞİR NEVAİ DEVLET EDEBİYAT MÜZESİ

Ord. Prof. Aziz Kayumov'a Armağan Kitabı

ISBN 978-605-9554-37-4

T.C. KARABÜK ÜNİVERSİTESİ

ÖZBEKİSTAN DEVLET SANAT VE MEDENİYET ENSTİTÜSÜ

ÖZBEKİSTAN İLİMLER AKADEMİSİ ALİ ŞİR NEVAİ DEVLET EDEBİYAT MÜZESİ

Karabük Üniversitesi Yayınları: 40

FİLOLOJİ VE KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI

Ord. Prof. Aziz Kayumov’a Armağan Kitabı

KARABÜK - 2019

ISBN 978-605-9554-37-4

ISBN 978-605-9554-37-4

КАРАБУК ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ РЕКТОРЛИГИ ҲУЗУРИДАГИ ЧИНГИЗ

АЙТМАТОВ НОМЛИ ТУРК ДУНЁСИ АМАЛИЁТ ВА ТАДҚИҚОТ МАРКАЗИ

ЎЗБЕКИСТОН ДАВЛАТ САНЪАТ ВА МАДАНИЯТ ИНСТИТУТИ

“ТИЛЛАР ВА АДАБИЁТ” КАФЕДРАСИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ФАНЛАР АКАДЕМИЯСИ

АЛИШЕР НАВОИЙ НОМИДАГИ ДАВЛАТ АДАБИЁТ МУЗЕЙИ

ФИЛОЛОГИЯ ВА МАДАНИЯТ МАСАЛАЛАРИ (Академик Азиз Қаюмов хотирасига

бағишланади) илмий-услубий мақолалар тўплами

КАРАБУК - 2019

ISBN 978-605-9554-37-4

ISBN 978-605-9554-37-4

1

Uluslararası Dil ve Kültür Araştırmaları Ord. Prof. Aziz Kayumov’a armağan kitabı, uzunca bir zaman diliminde oluşturulmuş bir düşüncenin ürünüdür. 10’dan fazla üniversitede sosyal bilimlerin muhtelif dallarında görev yapan akademisyenlerin bir araya gelerek kültür hayatımıza kazandırdığı bir önemli çalışmadır. Amacı, Türk halklarının dili, kültürü ve sanatı hakkında ülkemizin ihtiyaç duyduğu bilimsel çalışmalara katkı sağlamaktır. Bu çerçevede üniversitelerde faaliyet yürüten akademisyen ve yetenekli öğrencilerin makaleleri toplandı, incelendi ve bilimsel kurula değerlendirmek için takdim edildi. Bilimsel kurul tarafından onaylanan makaleler mezkûr seçkiye alındı. Elinizdeki kitap Karabük Üniversitesiyle Özbekistan Devlet ve Sanat Enstitüsü ve Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Akademisi Ali Şir Nevaî Devlet Edebiyat Müzesi arasında imzalanan akademik iş birliği çerçeve anlaşmaları kapsamında hazırlandı.

Kitabın hazırlanmasında önemli katkılarından dolayı Özbekistan Devlet ve Sanat Enstitüsü Rektörü sayın Prof. Dr. İbrahim Yuldashev’e ve Karabük Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Refik Polat’a ve makaleleriyle kitabın oluşmasına yardımcı olan akademisyenlere saygı ve teşekkürlerimizi sunmaktan mutluluk duyuyoruz.

EDİTÖRLER:

Prof. Dr. Nadirhan Hasan (Karabük Üniversitesi, Türkiye) Doç. Dr. Marufjon Yuldashev (Sanat ve Medeniyet Enstitüsü, Özbekistan)

YAYIN DANIŞMANLARI:

Dr. Öğr. Üyesi Saidbek Boltabayev (Karabük Üniversitesi, Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi İsmail Taş (Karabük Üniversitesi, Türkiye) Doç. Dr. Güzel İsakova (Sanat ve Medeniyet Enstitüsü, Özbekistan)

BİLİM KURULU:

Prof.Dr. İbrahim Yuldashev (Özbekistan) Prof.Dr. Abdusalom Umarov (Özbekistan) Prof.Dr. Nasimhan Rahmanov (Özbekistan) Prof.Dr. Oltinoy Tojiboyeva (Özbekistan) Prof.Dr. Dilmurod Kuranov (Özbekistan) Prof.Dr. Murodkosim Abdiyev (Özbekistan) Prof.Dr. Shoira Ahmedova (Özbekistan) Prof.Dr. Tavakkal Choriyev (Özbekistan) Prof.Dr. Muhammadjon Hakimov (Özbekistan) Prof. Dr. Cebbar Eşankulov (Özbekistan) Prof.Dr. Muhittin Gümüş (Kırgızistan) Prof.Dr. Selami Fedakar (Türkiye)

Doç.Dr. Hamdam İsmailov (Özbekistan) Doç. Dr. Atabek Rustambekoğlu (Özbekistan) Doç.Dr. Yashar Alhasov (Azerbaycan) Doç.Dr. Axat Salixov (Rusya, Ufa) Doç.Dr. Ömer Mehmetküçükoğlu (Kazakistan) Doç.Dr. Enver Kapağan (Türkiye) Doç.Dr. Cildiz İsmailova (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Özkaya (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Kundakcı (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi Saidbek Boltabayev (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi İsmail Taş (Türkiye)

ISBN 978-605-9554-37-4

2

ISBN 978-605-9554-37-4

3

МУНДАРИЖА / İÇİNDEKİLER

ORD. PROF. DR. AZIZ KAYUMOV (1926 – 2018) 17

Пўлат Р. Тақдим / Polat R. Takdim 21

Юлдашев И. Буюк устоз / Yoldaşev İ. Büyük ustad 23

Содиқов Қ. Азиз Қаюмовнинг исломга қадар яратилган ёзма ёдгорликларни ўрганишдаги улуғ хизматлари / Sadikov K. Aziz Kayumov’un İslam öncesine ait yazmaların incelenmesindeki büyük hizmetleri

32

Тожибоева О. Театр санъатида Алишер Навоий меросини ўрганиш / Tacibayeva O. Tiyatro sanatında Ali Şir Nevai mirasını öğrenme

39

Адизова О. Азиз Қаюмовнинг Навоий “Хамса”сида фарзанд ва ота-она муносабатига биографик ёндашуви / Adizova O. Aziz Kayumov’un Nevai “Hamse”sinde evlat ve ebeveyn ilişkisine biyografik yaklaşımı

44

Ўраева Д. С. Азиз Қаюмов хамсанависликда Жомийнинг ўрни ҳақида / Orayeva D.S. Aziz Kayumov “Hamse” araştırmacılığında Mola Cami’nin önemi hakkında

48

Қуронов Д. Чингиз Айтматов асарлари таржимасига доир / Kuranov D. Cengiz Aytmatov’un eserlerinin çevirisine dair

52

Абдиев М. Б. Ибораларининг қиёсий-типологик таҳлилига доир / Abdiyev M.B. İbarelerin mukayeseli-tipolojik tahliline dair

59

Ахмедова Ш. Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг адабий-танқидий қарашлари хусусида / Ahmedova Ş. Mahmud Hoca Behbudi’nin edebi, tenkitli görüşleriyle ilgili

63

Чориев Т. Р. Тожик ва ўзбек адабий тилидаги “турк” лексемасининг лингвопоэтик жиҳатлари / Çariyev T.R. Tacik ve Özbek edebi dillerindeki “Türk” leksemasının lingvopoetik yönleri

66

Юлдашев М., Юлдашева З. Тил ва маданият тарихимизда Наврўзнинг ўрни / Yuldaşev M., Yuldaşeva Z. Dil ve kültür tarihimizde Nevruz’un önemi

73

Махмудов Т.М., Абрайкулова Н.Э. Экологик маданият ва маърифат / Mahmudov T.M., Abraykulova N.E. Çevresel kültür ve marifet

83

Исмоилов Х. Ўзбек таржимачилиги сарчашмаси / İsmailov H. Özbek tercüme ekolünün serçeşmesi

89

Исакова Г. Н. Қанотли сўзларнинг оммалашувида кино ҳамда театр санъатининг ўрни / İsakova G.N. Kanatlı sözlerin yaygınlaşmasında sinema hem de tiyatro sanatının yeri

95

ISBN 978-605-9554-37-4

4

Очилов Н. Ўзбек халқ достончилигида Шеробод мактабининг тутган ўрни / Oçilov N. Özbek halk destancılığında Şerabad mektebinin yeri

101

Қувватова Д. Чўлпон шеъриятида йил фаслларининг рамзий-тимсолий талқини / Kuvvatova D. Çolpan şiirinde yıl fasıllarının remzî-timsalî telkini

106

Жўраева Б. Касб-кор доирасида шаклланган халқ мақоллари / Corayeva B. Meslek çerçevesinde gelişen atasözler

110

Penah N. Rus-Kazak ilişkilerinin tarihine genel bir bakiş 115

Шарипова Л. Бойчечак образининг поэтик вазифаси / Şaripova L. Bayçiçek tipinin poetik vazifesi

131

Шарипова Л. Оддий фольклоризм – шеър композицияси узви / Şaripova L. Sade folklorizm – şiir kompozisyonunun parçası

135

Алхасов Я. К. К вопросу об изучении турецкого языка в украинской аудитории / Alhasov Y.K. Türkçenin Ukraynalılara öğretilmesi meselesi üzerine

140

Салихов А. Г. Астрально-календарные представления башкир / Salihov A.G. Başkurtların astral-takvimsal görüşleri

145

Юлдыбаева Г. И.Ғ. Ғәләүетдинов һәм башҡорт халыҡ ижады / Yuldıbayeva G. İ.G.Alayeddinov ve Başkurt halk edebiyatı

156

Хуббитдинова Н. Революцияға тиклемге башҡорт әҙәбиәтендә фольклор / Hubbitdinova N.A. İnkilaba kadar Başkurt Edebiyatında Folklor

160

Каҳҳарова Ш. Фано назарияси ва амалиёти / Kahharova Ş. Fena Teorisi ve Uygulaması

166

Жамилова Б., Амонова Д. Болалик ёдномалари ёки автобиографик қиссаларнинг бадиий-композицион хусусиятлари ва аҳамияти / Jamilova B., Amonova D. Çocukluk Hatıratları veya Biyografik Kıssaların Edebi Kompozisyon Özellikleri ve Önemi

171

Жамилова Б., Обидова О. Лирик қаҳрамон тасвирида шарқ ва ғарб анъаналари таъсири / Jamilova B., Obidova O. Lirik Kahramanın Betimlenmesinde Doğu ve Batı Geleneklerinin Etkileşimi

176

Каромова Ш. Шоир шеъриятининг бадиияти / Karomova Ş. Şair Şiirlerinin Bediyyeti 181

Ражабова М. Алишер Навоий ғазалларида демонологик тимсоллар / Rajabova M. Ali Şir Nevayi’nin Gazellerinde Demonoloji Örnekleri

187

Сайфуллаева Р., Ҳамроева Ҳ., Қаршибоева Р. Озод Шарафиддинов – она тилимиз жонкуяри / Sayfullayeva R., Hamroyeva H., Karşıbayeva R. Azad Şerefiddinov – Ana

191

ISBN 978-605-9554-37-4

5

Dilimizin Fedakarı

Амонова З. Мансур Ҳаллож ва Насимий / Amonova Z. Mensur Hallac ve Nesimî 195

Ўрмонова Н. Таржимада ички шарҳ ва илмий изоҳ хусусида / Ormanova N. Tercümede Şerh ve Bilimsel Açıklama Üzerine

199

Мўминова С. “Сукут ҳаққуши” ҳақиқати / Mominova S. Sükut Hakkuşu Hakikati 203

Имомова Г. Ўлмас Умарбеков ҳикояларида миллий анъаналарнинг бадиий талқини / İmomova G. Ölmes Umarbekov’un hikâyelerinde Milli Geleneklerin Bedii Telkini

207

Маҳмудова С. Деривация ва мотивация - окказионал ясалишнинг муҳим омили / Mahmudova S. Türetme ve Motivasyon – Tesadufî Yapımın Önemli Etkeni

212

Халилова Д. Достоевскийнинг бадиий концепцияси / Halilova D. Dostoyevski’nin Bedii Anlayışı

217

Халилова Д., Сайфуллаева Д. Бадиий асар композициясида ривоят ва афсоналарнинг поэтик ўрни / Halilova D., Sayfullayeva D. Edebi Eserlerin Kompozisyonunda Rivayet ve Efsanelerin Poetik Yeri

221

Ҳамдамов А. Ҳасад мотивининг бадиий талқини / Hamdamov A. Haset Motifinin Bedii Telkini

226

Нарходжаева Х. Филологик таълимда илғор хорижий тажрибалардан фойдаланиш / Narhodjaeva H. Filolojik Eğitimde Gelişmiş Ülkelerin Tecrübelerinden Yararlanma

232

Халмуратов Б. Доира фақат мусиқа асбоби эмас / Halmuratov B. Daire Sadece Müzik Aleti Değil

237

Бабаходжаева М., Грицук Л. Тюркизмы в белорусском языке/Babahodkaeva M., Gritsuk L. Beyaz Rusçada Türkçe Ödünçlemeler

242

Васильченко О. Руководитель и его роль в работе с хоровым коллективом / Vasilchenko O. Başkan ve Onun Koro Grubu Çalışmasındaki Rolü

248

Эшонқулова С. Нодира ижодида қуръоний мавзунинг поэтик талқини / Eshonqulova S. Nadire Eserlerinde Kur’an Konularının Poetik Telkini

253

Соатова Н. Адабий таъсир ва ўзига хослик / Soatova N. Edebi Etki ve Özgünlük 258

Туйчиева С. Молодёжь- как движущая сила развития Узбекистана / Tuychiyeva S. Özbekistan Gelişiminde İtici Güç Olarak Gençler

264

Мусурманова А., Абдужабборова М. Глобаллашув шароитида ёшлар ахборот компетентлигини шакллантиришнинг ўзига хос хусусиятлари / Musurmanova A., Abdujabborova M. Küreselleşme Sürecinde Gençlik Haber Yetkili Organını Geliştirmenin

271

ISBN 978-605-9554-37-4

6

Kendine Özgü Özellikleri

Isokov Z. О‘rta asr yozma manbalarida turkiy xalqlarning ziroatchilik bilan bog‘liq atama va urf odatlarning tavsifi va tahlili (Mahmud Qoshg‘ariyning “Devonu lug‘otit turk” asari misolida) / İsakov Z. Orta Çağ Yazılı Kaynaklarında Türk Halklarının Tarımla İlgili Terimleri ve Gelenekleri

279

Каримова Ю. Саргузашт-қисса маънавияти / Karimova Y. Macera-Hikâye’de Maneviyat

283

Tavaldieva G. Til madaniyatini rivojlantirishda Alisher Navoiy merosining o‘rni / Tavaldieva G. Dil Kültürünün Geliştirilmesinde Ali Şir Nevai Eserlerinin Önemi

289

Келдиёрова Г. Тил ўргатишдаги самарали воситалар хусусида / Keldiyorova G. Dil Öğretiminde Verimli Araçlar Hususunda

293

Ilxomov M. “Musiqa madaniyati” fanini o‘qitishning samaradorligini oshirishda mutaxassis tavsiyalari / İlhamov M. Müzik Kültürü Derslerinde Eğitim Verimliliğini Arttırma Konusunda Uzman Tavsiyeleri

297

Raximov Sh. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida o‘zbek xalq cholg‘u ijrochiligi taraqqiyoti / Rahimov Ş. 19. Yüzyılın Sonu ve 20. Yüzyılın Başlarında Özbek Halk Çalgı İcracılığının Gelişmesi

301

Karimova D. Yosh avlodni tarbiyalashda musiqa darslarining o‘rni / Karimova D. Genç Neslin Eğitilmesinde Müzik Derslerinin Önemi

306

Panjiyev Q. O‘zbek xalq cholg‘ularining takomillashuv jarayoni va uni o‘qitish borasida beriladigan ayrim tavsiyalar / Panjiyev K. Özbek Halk Çalgılarının Gelişme Süreci Ve Bu Çalgıların Öğretimine Yönelik Bazı Öneriler

312

Тригулова А. Формирование музыкального вкуса у учащихся общеобразовательных школ в процессе изучения творчества русских композиторов XIX века / Trigulova A. 19. Yüzyıl Rus Bestecilerinin Eserleri Eşliğinde Öğrencilerin Müzik Zevkini Geliştirme

(19. Yüzyıl Rus Bestecilerinin Eserleri Eşliğinde Öğrencilerin Müzik Zevkini Geliştirme)

316

Тригулова А. Значение курса «история зарубежной музыки» в профессиональной подготовке студентов педвузов / Trigulova A. Pedagoji Yüksek Öğretim Kurumlarındaki Öğrencilerin Mesleki Eğitiminde “Yabancı Müzik Tarihi” Dersinin Önemi

320

Қобилова Д., Қодиров Д. Анъанавий ашула ижрочилигида талабалар ижро маҳоратларини шакллантириш / Kobilova D., Kodirov D. Geleneksel Şarkı İcrasında Öğrencilerin Becerilerini Şekillendirilmesi

325

Ganiev J. Some quetions of social defense people in Uzbekistan during the second world war / Ganiyev J. İkinci Dünya Savaşi Süresinde Özbekistan’da İnsanlarinin Sosyal

330

ISBN 978-605-9554-37-4

7

Savunmasındaki Bazı Sorunları

Юлдашев Т. Eвроосиё театри сари / Yuldashev T. Avrasya Tiyatrosuna Doğru 333

Исламов Ў. Алишер Навоий сўз ва унинг маъно структураси ҳақида / İslamov O. Ali Şir Nevai Eserlerindeki Bazı Kelimeler ve Anlam Yapısı Üzerine

338

Муродова М. Ўзбек никоҳ тўйи маросимида “куёв ўтирсин” удумига оид айрим мулоҳазалар / Murodova M. Özbek Düğün Törenlerindeki “Güvey Otursun” Geleneğine İlişkin Bazı Mülahazalar

343

Ҳамидова Ш. “Рақс театри”ни яратиш йўлидаги изланишлар / Hamidova Ş. “Dans Tiyatrosu”nun Oluşturulması Üzerine İncelemeler

348

Melikuziev I. History and develpoment of cinematography / Melikuziev I. Sinematografinin Tarihi ve Gelişimi Üzerine

353

Уснатов Р. Штрихи к творческому портрету каракалпакского театра (70-80 годы ХХ-века) / Usnatov R. Karakalpak Tiyatrosunun Yaratıcı Portreleri Üzerine (XX. yüzyılın 70-80. Yılları)

358

Шералиева М. Эркин Аъзамнинг “Турмуш” ҳикоясида композицион тафаккур масаласи / Şeralieva M. Erkin Azam’ın “Geçim” Adlı Hikâyesinde Kompozisyon Tefekkür Meselesi

362

Egamberdiyeva F. Matn tuzishda til va uslub qoidalari / Egamberdieva F. Metin Düzeninde Dil ve Üslup Kuralları

366

Давронова Ш. “Гўр ўғли” романида шахс фожиасининг бадиий талқини / Davronova Ş. “Göroğlu” Destanında Kişisel Facianın Bedii Telkini

372

Мамадалиева З. “Садди Искандарий”даги ҳикматларда адолат ғояси талқини / Mamadaliyeva Z. “Sedd-i İskenderî” Eserindeki Hikmetlerde Adalet Gayesinin Telkini.

375

Маҳмудов Ж. Табибий ва шўриши ишқ / Mahmudov J. Tabibî ve Şuriş-ı Işk 379

Хабохунова Р. Академик Азиз Қаюмов – илмий мактаб асосчиси / Habohunova R. Ordinaryus Prof. Dr. Aziz Kayumov – Araştırma Ekolünün Kurucusu

384

Khodjaeva S. Use of poems, songs and rhymes in English class / Hodjaeva S. İngilizce Dersinde Şiir, Şarkı Ve Tekerleme Kullanımı

389

Khodjaeva. S. Features of intercultural communication in the course of learning foreign languages / Hodjaeva S. Yabancı Dil Öğrenimi Süresinde Kültürlerarası İletişimin Özellikleri

393

Mukhammedova N. The function of nature in Margaret Drabble’s novel “The Witch of Exmoor” / Muhammedova N. Margaret Drabble’in Exmoor'un Cadısı Romanında Tabiatın

397

ISBN 978-605-9554-37-4

8

İşlevi

Мухаммедова Х. Чарльз Диккенс прозасида бекача портретининг ифодаланиши / Muhammedova H. Charles Dickens’in Mensur Eserlerinde Ev Hanımı Portresi

401

Шарипова М. Шеъриятда қалам мадҳи / Şaripova M. Şiirde Kalemin Övgüsü 406

Хасанов Х. Профессия: кинооператор / Hasanov H. Film Yönetmenliği Mesleği 411

Qobilov H. Talaba aktyorning etyuddagi xatti-harakati / Kobilov H. Öğrenci Aktörün Etütteki Davranışları

418

Кушаков Ю. Махсус мақсадларга йўналтирилган инглиз тилини ўқитишнинг чет эл ва ўзбек методикаси муаммолари / Kuşakov Y. Özel Amaçlar Üzerinde İngilizce Eğitiminde Yurtdışı ve Özbek Okullarının Problemleri

422

Жалилов С. Ўзбек ва қорақалпоқ тиллари ижтимоий-сиёсий терминларидаги семантик муштаракликлар / Jalilov S. Özbek ve Karakalpak Dillerinde Sosyal ve Siyasal Terimlerin Ortaklığı Meselesi

426

Бойманов Э. Туризм ва унга оид терминлар ҳақида мулоҳазалар / Boymanov E. Turizm ve Turizmle İlgili Terimler Üzerine

432

Зейналова Л. Сакральные тексты / Zeynalova L. Kutsal Metinler 436

Abdullaeva Z. The effective use of authentic videos in ESP classes / Abdullayeva Z. ESP Sınıflarında Otantik Videoları Etkin Kullanımı

444

Алимджанова Н. Ўзбек рақс санъатини илмий ўрганиш масалалари хусусида / Alimjanova N. Özbek Dans Sanatını Bilimsel Olarak Araştırma Meseleleri Üzerine

448

İstamova Ş. Türk Edebiyatında Rüyadan Yararlanma Geleneği 452

Абдухаликова Д. Величайшее творение Махмуда Кашгари в развитие мировой культуры / Abduhalikova D. Dünya Kültürünün Gelişiminde Kaşgarlı Mahmud’ın Büyük Yaratıcılığı

457

Usmanova X. Forms and methods of the country study materials' used at the English lessons / Usmanova H. İngilizce Derslerinde Kullanılan Ülke Çalışma Materyallerinin Formları Ve Yöntemleri

461

Usmanova X. Фольклорда қўшиқ жанрининг ўрни / Usmanova H. Halk Edebiyatında Türkülerin Yeri

467

Маликова Д. Халқ қўшиқлари -устозлар сайқалида / Malikova D. Halk Türküleri – Usta Sanatçıların İcrasında

473

Мaнсурбековa Ф. Вокaл тaълимидa миллий вa хорижий тaжрибaлaр интегрaцияси/ 479

ISBN 978-605-9554-37-4

9

Mansurbekova F. Vokal Eğitiminde Ulusal ve Yurtdışı Tecrübelerin Entegrasyonu

Файзуллоев О. Ўзбек эртакларининг инглизча таржималарида лингвокультуремаларни қайта яратиш маҳорати / Fayzulloyev O. Özbek Halk Öykülerinin İngilizce Tercümelerinde Lingua-Kültürel İsimlerin İşlenmesi

487

Чўлиева Н. Ҳикоя жанри поэтикасида рамз (Н.Эшонқул ҳикоялари мисолида) / Çoliyeva N. Hikâye Türünün Poetiğinde Simgenin Yerin (N. Eşankul Hikâyeleri Örneğinde)

491

Равшанова Г. “Ҳайрат ул аброр”да сатира ва дидактиканинг уйғунлиги / Ravşanova G. Hayretü’l-Ebrar’da Mizah ve Didaktiğin Uygunlaşması

496

Safarova Z. Helpful hints for language teachers about how students can be more effective during the class / Safarova Z. Dil Öğretmenleri İçin Öğrencilerin Sınıfta Nasıl Daha Etkili Olabileceği Konusunda Yararlı İpuçları

501

Sheraliyeva Sh. Solving the problem of quality in teaching foreign languages the students of non-linguistic departments with the help of a blended learning course / Şeraliyeva Ş. Yabancı Dil Öğretiminde Kalite problemini, Dilbiliminde Eğitim Almayan Öğrencileriyle Karma Öğretme Dersi İle Çözme

504

Darvishova G. The importance of humanity in the novel “jane eyre” by charlotte bronte / Darvişova G. Charlotte Bronte'nin "Jane Eyre" adlı romanında insanlığın önemi

508

Darvishova G. Translation problems of inversion from English into Uzbek and Russian / Darvişova G. İngilizceden Özbekçe ve Rusça’ya Çeviri Problemleri

511

Mirvaliyeva M. The role of testing in teaching foreign language to students of non-linguistic specialties / Mirvaliyeva M. Yabancı Dil Öğretiminde Dilbilimi Bölümünde Okumayan Öğrencilerde Testin Önemi

514

Mirvaliyeva M. Testing on classes for a foreign language in a non-language university: for and against / Mirvaliyeva M. Eğitim Dili Yabancı Dil Olmayan Bir Üniversitede Yabancı Dil Derslerinde Sınavlar

518

Ахунходжаева Г.Э. Проблемы лингвострановедческого аспекта в преподавании английского языка в неязыковых вузах / Ahunhocayeva G.E. Dil alanı dışındaki okullarda İngilizce öğretiminde dilsel yönden sorunlar

521

Исломова Ҳ.Ф. Чет тилини ўқитишда ахборот технологияларининг ўрни / İslamova H. F. Yabancı Dil Öğretiminde Bilgi Teknolojilerinin Önemi

525

Киясова Р., Уташов К. Проблемы мотивации у студентов при изучении иностранных языков / Kıyasova R., Utaşov K. Yabancı dil öğreniminde öğrencilerin motivasyon sorunları

529

ISBN 978-605-9554-37-4

10

Пирматова Ҳ. Нутқ маданияти ва нотиқлик санъатини ўқитишнинг афзалликлари / Pirmatova H. Konuşma kültürü ve hatiplik sanatının okutulmasının avantajları

532

Шамуратова М.Ш. Проблемы профессионально-ориентированного обучения иностранному языку студентов неязыковых специальностей / Şamuratova M. Ş. Проблемы профессионально-ориентированного обучения иностранному языку студентов неязыковых специальностей

536

Пазлетдинова Н. Алишер Навоийнинг “Маҳбуб ул-қулуб” асарида сўз қудрати фалсафаси / Pazletdinova N. Ali Şir Navayi’nin “Mahbub’ul-Kulub” Eserinde Söz Gücünün Felsefesi

540

Халикбердиева Н.Т. Проблемы развития диалога между западом и востока через взаимопонимание культур и языка / Halkberdineva N. T. Проблемы развития диалога между западом и востока через взаимопонимание культур и языка

544

Балтаева А.Т. Бадиий адабиёт ва адабиёт дарслари - танқидий тафаккурни шакллантириш воситаси / Baltaeva A.T. Edebiyat Sanatı ve Edebiyat Dersleri - Eleştirel ve Fikri Biçimlendirme Araçları

548

Алиева Н. The efficient ways of teaching english using proverbs and sayings / Aliyeva N. Atasözleri ve Deyimleri Kullanarak İngilizce Öğretmenin Etkin Yolları

553

Teshebaeva L. Ingliz tilini qiziqarli o‘qitishning eng oddiy va samarali usullar / Teşebayeva L. İngiliz Dilini Öğretmeyi Enteresan Kılacak En Basit ve Verimli Usuller

557

Ҳазратқулова Э. “Бобурнома” да Эсан Давлатбегим сиймоси / Hazratqulova E. “Babürname”de Esan Davlatbegim’in Siması

562

Ҳазратқулова Э. “Хамса”ни ўқитишда мультимедиа воситаларидан фойдаланиш / Hazratqulova E. “Hamse”nin Okutulmasında Multimedya Araçlarından Faydalanma

569

Баҳриддинова Д. Абдулла Ориповнинг “Жаннатга йўл” достонида шоир шахси муаммоси талқини / Bahriddinova D. Abdullah Aripov’un “Cennete Yol” Destanında Şair Şahsi Probleminin Yorumu

573

Мирсагатова У. Особенности организации самостоятельной работы студентов в вузе / Mirsagatova U. Üniversite öğrencilerinin bağımsız çalışmasında organizasyonun özellikleri

577

Комилова Ш. Роль и значение русского языка в повышении качества обучения студентов без отрыва от производства / Kamilova Ş. Öğrencilerin mesleki eğitim kalitesini yükseltmede Rusçanın rolü ve önemi

581

Эшниязова А. Абдулла Қаҳҳорнинг сўз қўллаш маҳорати / Eşniyazova A. Abdullah Kahhar’ın Sözü Kullanmadaki Mahareti

584

ISBN 978-605-9554-37-4

11

Сапарова Г., Садинов Ф. Гиламчилик терминларининг синонимик, вариантлилик ҳамда антонимик мунособатлари / Saparova G., Sadinov F. Halıcılık terimlerinin eş anlamlılık, çeşitlilik ve zıt anlamlılık ilişkileri

587

Мухтарова Ш. Интернациональные термины в языке археологии / Muhtarova Ş. Arkeoloji dilindeki uluslararası terimler

591

Ашурова З. Олқор Даминнинг “Доҳий шоир” шеърининг баъзи бир лингвопоэтик хусусиятлари ҳақида / Aşurova Z. Alkar Damin’in “Dahî Şair” şiirinin lingvo-poetik hususiyetleri hakkında

595

Salimova D. Musiqa mashg‘ulotlari samaradorligini oshirishda innovatsion usullardan foydalanish / Salimova D. Müzik Derslerinin Verimliliğini Artırmada Yeni Usullerden Faydalanmak

599

Moydinova E. Highlighting goals from intercultural communication to intercultural learning / Moydinova E. Kültürlerarası İletişimden Kültürlerarası Öğrenmeye Doğru Hedeflerin Vurgulanması

603

Mannonova F. Reinforcing reading fluency within classroom techniques for lower level learners / Mannanova F. Düşük Seviyeli Öğrenciler İçin Sınıf İçi Tekniklerde Okuma Akıcılığını Güçlendirmek

607

Адашева М., Ҳуррамов Р. Эстетика бу ҳам бир санъат / Adaşeva M., Hürremov R. Estetik Aynı zamanda bir Sanattır

611

Адашева М., Мирзахўжаева М. Мўжизакор санъат / Adaşeva M., Mirzahocayeva M. Mucizevi Sanat

616

Адылов А. Работа оператора над изобразительным решением фильма / Adilov A. Filmin görsel çözümünde operatörün çalışması

620

Адылов А. Ўзбек клипларида тасвирий ечим муаммолари / Adilov A. Özbek Kliplerinde görsel çözüm problemleri

626

Xudoyorova Z. Maqomlar silsilasining jonkuyar olimi (Isoq Rajabov) / Hudayarova Z. Makamlar Silsilesinin Canciğer Alimi (İsaq Racabov)

631

Eminov N. Rahmon Ollaberganov faoliyatiga ayrim chizgilar / Eminov N. Rahman Ollaberganov Faaliyetine Ait Bazı Çizgiler

635

Achilov O. Are cultural values reflected in proverbs? / Açilov O. Kültürel Değerler Atasözlerine Yansıyor mu?

639

Achilov O. The importance of cognitive-conceptual category of foregrounding in a literary text / Açilov O. Bilişsel-Kavramsal Ön Plan Kategorisinin Edebi Metindeki Önemi

643

ISBN 978-605-9554-37-4

12

Kurbanova M. Convergence of stylistic devices / Kurbanova M. Stilistik Cihazların Yakınsaklığı

647

Рахманова X.Y. Modern methods of teaching phonics and foreign language pronunciation / Rahmanova H. Y. Sesbilgisi ve Yabancı Dil Telaffuzunda Modern Öğretim Yöntemleri

651

Saydivalieva B. Semantic features of the english terminology of railway transport / Saydivalieva B. Demiryolu Taşımacılığının İngilizce Terminolojisinin Semantik Özellikleri

655

Filimonova L. Revival of the dictation technique in teaching english from boring to exciting / Filimonova L. İngilizce Öğretmede Sıkıcıdan Heyecanlıya Dikte Tekniğinin Canlanması

659

Йулдашева Д.М. Формы сравнительных конструкций в русском и французском языках/ Yuldaşeva D. M. Rus ve Fransız dillerinde karşılaştırmalı yapılar

664

Nazarov R. Conversion is a productive way of word formation in modern English 669

Атаева Г.Б. Ta`lim jarayonida internetdan foydalanish istiqbollari va muammolari / Atayeva G. B. Eğitim Sürecinde İnternetten Yararlanmanın Gelecekteki Durumu ve Problemleri

673

Абдуллаева Р. Метод проблемного диалога на уроках русского языка/ Abdullayeva R. Rus dili derslerinde sorunlu diyalog yöntemi

678

Касымова Д. Внеаудиторная работа как способ оптимизации образовательной среды вуза / Kasımova D. Üniversite eğitim ortamının iyileştirilmesi için sınıf dışı çalışmalardan yararlanma yöntemi

682

Tashpulatova M. Four sample steps to fostering accuracy in esl learners / Taşpolatova M. Esl Öğrencilerinde Doğruluğu Artırmak İçin Dört Örnek Adım

687

Ташпулатова М. Структура интегративного подходак обучению иностранному языку /Tapşolatova M. Yabancı dil öğretiminde entegreli yaklaşımın yapısal özelliği

690

Раджапова Н. Деятельно-коммуникативный подход в обучении русскому языку и литературе / Radcapova N. Rus dili ve edebiyatı öğretiminde faaliyet ve iletişimsel yaklaşım

694

Urazkulova S. The use of multimedia in foreign language teaching/ Urazkulova S. Yabancı Dil Öğretiminde Multimedya Kullanımı

699

Urazkulova S. Chet tilni o`rgatishda o`yinlardan foydalanishning ahamiyati / Urazkulova S. Internet Dilini Öğretmede Oyunlardan Yararlanmanın Ehemmiyeti

703

Намозова З. “Хазойину-л-маоний”нинг илк нашри тавсифи / Namazova Z. 708

ISBN 978-605-9554-37-4

13

“Hazayin’ül- Maanî”nin İlk Neşrinin Betimlemesi”

Қодирова Н. Увайсий ижодига янгича назар / Kadirova N. Uveysi Sanatına Yeni Bir Bakış

712

Тўйчиева М. Адабий таълимда ўқув материалининг ўрни / Toyçieva M. Edebiyat Eğitiminde Öğretim Materyallerinin Önemi

715

Бутунбаева Т.А. Лисоний бирлик – бадиийликни таъминловчи восита / Butunbayeva T. A. Dil Birliği – sanatsallığı sağlayan araç

719

Султонова Н. Ўзбек адабиётида модификация / Sultanova N. Özbek Edebiyatında modifikasyon

725

Ботирова А. “Равшан” достонида ўхшатишларнинг ўрни / Botırova A. “Ravşan” Destanında Benzetmelerin Önemi

729

Rakhmatullaeva A. The images in early eastern portrait miniature (from the collection of The Institute of Oriental studies of the Republic of Uzbekistan) / Rahmatullayeva A. Erken dönem Doğu Portre Minyatüründeki Görüntüler (Özbekistan Cumhuriyeti Şarkşınaslık Enstitüsü Koleksiyonundan)

733

Асқарова З. Баҳодир Жалолов графикасидаги мажозий образларда аёллар сиймоси талқини / Askarova Z. Bahodır Jalolov Çizimlerindeki Mecazi Tiplerdeki Kadın karakterinin Yorumlanması

736

Туропова П. Ҳамид Олимжон асарларида адабий–эстетик идеал категорияси / Turopova P. Hamid Alimcan Eserlerinde Edebi-Estetik İdeal Kategorisi

740

Ҳакимова Д. Шукур Холмирзаев қиссаларида бадиий услуб / Hakimova D. Şükür Halmirzaev Kıssalarında Sanatsal Üslup

744

Musulmonova K. “G‘aroyib us sig‘ar” devonida vatan tushunchasining ma’no nozikliklari talqini va tahlili / Musulmonova K. “Garaib’üs-Sigar” Divanında Vatan Düşüncesinin Anlam İnceliklerinin Yorumu ve Tahlili

749

Karimjonova N. O‘zbek xalq qo‘shiqchilik ijodiyoti / Karimcanova N. Özbek Halk Koşukçuluk Sanatı

753

Sobirova O. Umumiy o‘rta ta’lim tizimida cholg‘u asboblar ansamblini tashkil etish bo‘yicha ayrim tavsiyalar / Sobirova O. Genel orta öğretim sisteminde çalgı aletleri grubunu oluşturmakla ilgili bazı tavsiyeler

757

Эгамбердиева Ф. Бадиий тасвирий воситалардан фойдаланишда муаллиф маҳорати / Egamberdiyeva F. Sanatsal Biçimsel Araçlardan Faydalanmada Müellifin Mahareti

761

G‘anieva G. The image of the dog in English and Russian idioms / Ganiyeva G. İngilizce 767

ISBN 978-605-9554-37-4

14

ve Rusça Deyimlerle Köpeğin Görüntüsü

Эшонқулова С. “Тарихи анбиё ва ҳукамо” асарининг ёзилиш замони ва сабаблари / Eşankulov S. “Tarih-i Enbiya ve Hükema” Eserinin Yazılış Zamanı ve Sebepleri

770

Nizamova I. Improving foreign language learners’ communicative language through role-play technique / Nizamova I. Rol Yapma Tekniği ile Yabancı Dil Öğrenenlerin İletişimsel Dilini Geliştirmek

774

Sattarova Z. Techniques of acquiring foreign languages autonomously / Sattarova Z. Yabancı Dilleri Özerk Olarak Edinme Teknikleri

778

Ergashev O. The value of presentation skills in teaching foreign languages and beyond / Ergaşev O. Yabancı Dil Öğretiminde ve Ötesinde Sunum Becerisinin Değeri

781

Rustamalieva Sh. If the ornaments of headdresses could say words / Rüstamalieva Ş. Başlık Süsleri Kelimeleri Söyleyebilseydi

785

Таш И. Ҳатибўғли Муҳаммаднинг Баҳрул-ҳақойиқ асари ва лексикаси хусусида / Taş İ. Hatiboğlu Muhammed’in Bahrü’l-Hakâik eseri ve söz varlığı üzerine

790

Abdulazizova D. “Devonu lug‘otit turk” insoniyat tafakkuri timsollaridan biridir / Abdülazizova D. “Divan-ı Lügat’it Türk” İnsanlık Düşünce Timsallerinden Biridir

803

Убайдуллаев Б. Наследие выдающегося учёного, лексикографа, грамматиста и диалектолога Махмуда Кашгари / Ubaydullayev B. Büyük alim, sözlükbilimci, gramerci ve diyalektoloji uzmani Kaşgarli Mahmut’un edebi mirasi

807

Karimova N. Alisher Navoiy asarlarining sahna va ekranda jonlanishi / Karimova N. Ali Şir Nevayi Eserlerinin Sahne ve Ekranda Canlanışı

811

Esonboyeva M. Adabiyot va kino san`ati uyg`unligi / Esenboyeva M. Edebiyat ve Sinema Sanatının Uygunluğu

816

Абдурахманова С. Обучение русскому языку студентов в технических вузах / Abdurahmanova S. Teknik Üniversite Öğrencilerine Rus Dili Öğretiminin Önemi

820

Kurbanova M. Cognitive stylistics as a new trend in linguistics/ Kurbanova M. Dilbilimde Yeni Bir Trend Olarak Bilişsel Stilistik

827

Қиёмов Ф. Абдулла Oрипов ижодида халқона руҳнинг бадиий талқини / Kiyamov F. Abdullah Aripov sanatında halkçı ruhun sanatsal açıdan yorumlanışı

832

Khalikova L. Communicative approach to the studying of students of the university the grammar of the foreign language / Halikova L. Yabancı Dil Gramerini Öğrenen Üniversitelerin Çalışmalarına İletişimsel Yaklaşım

836

Tangriyeva D. Tragediya janri haqida sharq va g`arb / Tangriyeva D. Trajedi Tarzı 841

ISBN 978-605-9554-37-4

15

Üzerine Doğu ve Batı

Юсупова Р. Маънавий тикланиш – миллий ўзликни англашнинг муҳим шарти / Yusupova R. Manevi Canlanış - Milli Özlüğü Anlamanın Mühim Şartı

844

Umaraliyeva G. Bioestetika: tabiat va inson dialektikasi / Umaraliyeva G. Bioestetik: Tabiat ve İnsan Diyalektiği

851

Қурбонов Э. Холид Саид Хўжаев ва унинг илмий-педагогик фаолияти / Kurbanov E. Halid Said Hocaev ve Onun İlmi- Pedagojik Faaliyeti

855

Юлдашев Б. Ёш авлод тарбиясида маданий муассасаларнинг ўрни / Yuldaşev B. Genç Evlat Terbiyesinde Medeni Kurumların Önemi

859

Аллаёров Т. Шеърий матнда интеррогатив конструкцияларнинг қўлланилиши / Allayarov T. Şiirde Soru İçerikli Yapıların Kullanım Özellikleri

862

Yuldasheva M. Yapon adabiyotida shova davri / Yuldasheva M. Japon Edebiyatında Şova Devri

868

Yunusova G. Müasir beynәlxalq mәdәni әlaqәlәr çәrçivәsindә Azәrbaycan – Yaponiya әmәkdaşliği / Yunusova G. Modern Uluslararası Halkların Medeni Alakaları Çerçevesinde Azerbaycan-Japonya Emekdaşlığı

875

Мирзаева Б. Ўзбек халқ қўшиқларида тақинчоқларнинг образлантирилиши / Mirzayeva B. Özbek Halk Koşuklarında takıların canlandırılması

883

Ахмедова Ш. Замонавий япон назмида “янги услубдаги” шеърларга асос солиниши / Ahmedova Ş. Günümüz Japon Nazmında “Yeni Üsluptaki” Şiirlere Temel atılması

889

İgamuratova D. Çeviri Eserlerdeki İsimlerin Karşılaştırılması ve Poetik Özellikleri 892

Тўйчиев Ж.М. Педагогик технологияларнинг хориж психологиясида ўрганилиши / Toyçiev C. M. Pedagojik Teknolojilerin Yabancı Psikolojide Öğrenilişi

898

Болтабоев С. “Тафсири Ҳусайний” асарининг XVI юзйилликдаги туркий таржимаси / Boltabayev S. “Tefsir-i Hüseyni” eserinin 16. yüzyılda yapılan Türkçe tercümesi

903

Kapağan Е. “BAKITSIZ JAMAL” ROMANI VE ROMANIN GİRİŞİNDEKİ “BAKITSIZ JAMAL” ŞİİRİNDE TOPLUMSAL SORUNLAR VE KADIN

916

Dariyeva S. Bati Pamir İsmâilîlerinin cenaze ve defin merasimlerine ilişkin gelenekleri 927

Эназаров Т., Қурбонов Н., Жуманазаров Ж. Олтин битикларда образли номланишлар ва улардан баъзиларининг этимологик таҳлили / Enazarov T., Kurbanov N., Cumanazarov C. Altın Bitiklerinde Betimlemeli Adlandırmalar ve Bazılarının Etimolojik Analizi

939

Эназаров Т., Ҳайитов Ҳ. Халқ қўшиқларида диалектизмлар / Enazarov T., Hayitov 955

ISBN 978-605-9554-37-4

16

H. Halk Türkülerinde Ağız Unsurları

Murat A. Halvetî Şiirinde Güzel Ahlâk Yolculuğundan Bir Örneklem ‘Halvet’ 959

Qulsaxatov F., Jomiy “Bahorıston”ining ma’rifiy ahammiyati / Kulsahatov F., Cami’nin Baharistan adlı eserinin eğitici değeri üzerine

979

Аҳмедова А. “Маҳбубул-қулуб”да фольклоризмларнинг қўлланилиши / Ahmedova A. “Mahbubü’l-Kulub”da folklor birimlerinin kullanımı

985

Жўрабоев О. Адабиётимиз тарихининг тадқиқ ва тарғиби / Juraboev O. Edebiyatımız tarihinin tedkiki ve gösterisi

Ҳасан Н. Яссавийлик анъанасига бағишланган янги бир асар: “Рисолаи Султон Хожа Аҳмад Яссавий” / Hasan N. Yesevilik Geleneğini Yansitan Yeni Bir Eser: “Risâle-i Sultân Hoca Ahmed Yesevî”

988

993

ISBN 978-605-9554-37-4

17

ORD. PROF. DR. AZIZ KAYUMOV (1926 – 2018)

Tam adı Azizhan Kayumov Polatoviç (Polatoğlu) olan Aziz Kayumov, 19 Ocak 1926 yılında Özbekistan’ın Hokand (Özbekçe Qo‘qon) şehrinde ünlü aydınlardan biri olan Polatcan Kayumî’nin ailesinde üçüncü çocuk olarak dünyaya geldi. İlköğretimi Hokand’da bulunan 3 numaralı okulda alırken aynı anda meşhur şair Çerhî’nin talebesi olarak şiir yazmayı öğrenirdi. 1944 yılında II. Dünya Savaşı sürerken Orta Asya Devlet Üniversitesinin (şimdiki Özbekistan Milli Üniversitesi) Doğu Dilleri Fakültesinde lisans eğitimine başladı. Üniversitede Yevgeni Bertels, Alfred Arends gibi ünlü müsteşriklerin dersini alır. Prof. Dr. Vahid Zahidov genç Azizhan’ın yeteneklerini görerek daha öğrenci olmasına rağmen Özbekistan İlimler Akademisinin Şarkşinaslık Enstitüsünde çalışmaya davet eder. Aziz Kayumov 1949 – 1957 yıllarında bu enstitüde araştırmacı, bilimsel kâtip gibi görevlerde faaliyet gösterdi.

Aziz Kayumov 1954 yılında bilim doktorluğu adaylığı tezini, 1962 yılında ise bilim doktoru tezini başarıyla savundu. 1995 yılında Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Akademisinin tam üyesi olarak seçildi.

ISBN 978-605-9554-37-4

18

Daha sonra Aziz Kayumov uzun müddet boyunca bilim, eğitim ve kültür alanlarında çeşitli makam ve görevlerde bulundu. Özbekistan İlimler Akademisi Dil ve Edebiyat Enstitüsü Başkanı, Özbekistan Komünist Partisinin Merkez Komitesinde bölüm başkanı, Kültür Bakanı, Devlet Sinematografi Komitesi Başkanı, Taşkent Devlet Medeniyet Enstitüsü Rektörü, Özbekistan İlimler Akademisinin El Yazmalar Enstitüsü Başkanı gibi görevleri başarılı bir şekilde yerine getirdi.

1995-2000 yılları arasında Özbekistan Cumhuriyeti Âlî Meclisinde milletvekili olarak faaliyet gösterdi.

1998 yılından ömrünün sonuna kadar Alî Şîr Nevâî adlı Devlet Edebiyat Müzesinin kıdemli araştırmacısı olarak hizmet etti. Bütün bu faaliyetleri süresince her zaman eğitim, bilim, kültür alanlarında verimli çalışmalar ortaya koymasının yanı sıra Özbekistan’da bilimsel çalışmalar yürütecek çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Her yönüyle bilim adamlarına örnek olan Prof. Dr. Aziz Kayumov, Alî Şîr Nevâî ve Doğu klasiklerinin diğer temsilcilerinin eserleri üzerinde araştırmalar yaparak büyük bir edebiyat mirasının tüm Orta Asya halkına ulaşması için gerçek anlamda fedakârlık ve manevi cesaret göstermiştir.

Prof. Dr. Aziz Kayumov’un araştırma sahası Eski Türk yazıtlarından itibaren XIX. yüzyıla kadar olan büyük bir dönemi ihtiva eder. Örneğin Prof. Dr. Aziz Kayumov, 5 ciltten ibaret Özbek Edebiyatı Tarihi (1977–1979) çalışmasının yazarlarından biridir. Bunun dışında Mahmur (1956), Hazık (1957), Gazî (1959), Hokand Edebî Muhiti (XVIII-XIX. asırlar) (1961) gibi çalışmaların; Göktürk yazıtlarını incelediği Kadimiyet Abideleri (1972) eseri; Bîrûnî ve Edebi İcat (1973), Bîrûnî ve İbn Sina (1987), Alî Şîr Nevâî’nin eserleriyle ilgili Sedd-i İskenderî (1975), Hayretü’l-Ebrar Telkini (1977), Ferhad ve Şirin Sırları (1979), Aşk Vadisi Çiçekleri (1985), Alî Şîr Nevâî (1976,1991), Nadir Sayfalar (1991), Bu Aheng ile Bolga-sen Nakşbend (1993) gibi kitapların; Babur Şah’la ilgili olarak Babur’un Eserleri (Prof. Dr. Saidbek Hasanov ile ortak yazar olarak) (2007), Zahireddin Muhammed Babur (2008), Babur Zamanındaki Andican Edebî Muhiti (2009) gibi neşirlerin müellifidir. Ayrıca Prof. Dr. Aziz Kayumov’un Ahmed el-Ferganî, Necmeddin-i Kübra, Emir Timur, Abdurrahman Câmî, Âgehî, Furkat gibi şahsiyetlerin hayatı ve eserleriyle ilgili yayımladığı eserleri de geniş bir kitle tarafından sevilmiştir.

Klasik Doğu edebiyatı, Eski Türk Edebiyatı ürünlerini yayımlayarak geri kazanılmasında büyük rol oynayan Prof. Dr. Aziz Kayumov, Sovyetlerin sıcak bakmadığı bir dönemde Zahireddin Muhammed Babur’un şahsiyeti ve eserleriyle ilgili ilk olarak iki ciltli kitabı 1957, 1958 yıllarında yayımlamışsa, 3 ciltli Babur’un eserleri çalışmasının ilk kitabını S. Azimcanova ile birlikte 1965 yılında neşretti.

Prof. Dr. Aziz Kayumov bilim tarihinde ilk olarak son dönem Çağatay muhiti şairlerinden Mahmur, Üveysî, Nadire’nin şiirlerini, Polathan Kayumî’nin iki tezkiresini

ISBN 978-605-9554-37-4

19

bilim dünyasına tanıtmış ve yayımlamıştır. Bunun dışında İbn Sina’nın el-Kanun fi’t-Tıb eserinin Arapçadan yapılan çeviri heyetinde yer almıştır. Prof. Dr. Aziz Kayumov’un editörlüğünde yayımlanan Özbekistan El Yazmalar Enstitüsünün iki ciltli Rusça kataloğu (1988–89) Uluslararası İmam Buharî ödülüne layık görülmüştür (1998). Moskova’da yayımlanan Biblioteka Mirovoy Literaturı (Dünya Edebiyatı Kitaplığı) ve Biblioteka Poeta. Bolşaya Seriya (Şairler Kitaplığı. Büyük Seri) kitaplarında Nevâî eserlerinin Rusça çevirileri de Prof. Dr. Aziz Kayumov tarafından hazırlanmıştır. UNESCO tarafından 2000 yılında Fransa’da yayımlanan Dünya Edebiyatı ve History of civilizations of Central Asia (Orta Asya Medeniyetleri Tarihi) kitaplarının edebiyatla ilgili bölümleri de onun tarafından yazılmıştır.

Prof. Dr. Aziz Kayumov’un uzun yıllar boyunca yaptığı bütün bu çalışmaları bir araya getirilerek 10 cilt (12 kitap) hâlinde Taşkent’te Mumtaz Söz Yayınevi tarafından 2008-2013 yıllarında yayımlanmıştır. Elinizdeki Ebû Reyhân Bîrûnî ile ilgili olan bu kitap Prof. Dr. Aziz Kayumov’un 10 ciltlik eserler toplamının 8. cildinde yer almıştır.

Prof. Dr. Aziz Kayumov bilimsel kimliğinin yanı sıra edebiyata olan sevgisi ve yatkınlığıyla da bilinmektedir. Onun Azizî mahlasıyla kaleme aldığı şiirler, Nevâî gazellerine yazdığı muhammesler de takdirle karşılanmıştır. (Nevâî’ye Tazim, I-II C. Taşkent, 2003-2005.)

Edebi eserler yazmaya olan sevgisi ve lirik şahsiyeti Prof. Dr. Aziz Kayumov’un bazı çalışmalarında bilimsellikle edebiyatın bir araya gelmesine sebep olmuştur. Bu tür çalışmaların arasında denemeler, biyografik öyküleri belirtmek mümkündür. Elinizdeki Ebû Reyhân Bîrûnî kitabı da biyografi özelliğine sahip olup, Prof. Dr. Aziz Kayumov’un edebi şahsiyetiyle bilim adamı kimliğini yansıtmasıyla ortaya çıkmıştır. Kitapta Bîrûnî’nin hayatı ve çalışmaları, mevcut olan biyografik malzemeler ve bizzat Bîrûnî’nin eserleri ışığında beyan edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte eserde yer alan edebi kurgular ve lirik beyanlar kitaba farklı bir özellik kazandırmış, konunun kolay ve net anlaşılması için etken olmuştur.

Genel olarak Prof. Dr. Aziz Kayumov’un yayımladığı kitap, makale gibi özgün çalışmalarının sayısı 500’den fazladır.

Prof. Dr. Aziz Kayumov bütün bu verimli bilimsel çalışmaları, eğitim ve kamusal faaliyetlerinden dolayı bir takım ödül, madalya ve nişanlarla tevdi edilmiştir. 1980 yılında “Ebû Reyhân Bîrûnî adlı Özbekistan Devlet Nişanı”, 1983 yılında “Özbekistan’da Hizmet Eden Onurlu Bilim Adamı” Unvanı (1983), 1996 “Şöhret”

ISBN 978-605-9554-37-4

20

Madalyası, 2003 yılında “Devlet ve Halk İtibarı” 2014 yılında “Büyük Hizmetleri İçin” Devlet Nişanlarına layık görülmüştür.

Prof. Dr. Aziz Kayumov 92 yaşında 17 Şubat 2018 tarihinde Taşkent’te vefat etti. Bu vesileyle merhum Özbek bilim adamı, devlet adamı ve şair Aziz Kayumov’u rahmetle anıyoruz.

ISBN 978-605-9554-37-4

21

ТАҚДИМ / TAKDİM

Türkiye ile Türkistan ilişkileri çok eskilere dayanır. Anadolu’yu merkez tutarak

üç kıtada hüküm süren Oğuz Türkleri, bin seneyi aşkın zaman içerisinde Orta Asya’dan

dalga dalga Batı’ya doğru göç ederek köklü ve zengin bir medeniyet kurmayı

başarmışlardır. Böylece Tanrı dağlarında gelişen hem maddi hem de manevi kültür

unsurlarına dayanan; medeniyet, maneviyat, inanç ve düşünce yapısı Anadolu’ya,

Anadolu’dan da bütün dünyaya taşınmıştır.

Özellikle Anadolu’da hayat bulan hoşgörü medeniyetinin oluşmasında Hoca

Ahmed Yesevî ve onun talebelerinin büyük tesiri vardır. Zira Ahmed Yesevî’nin

erenleri tarafından Anadolu’da yakılan manevi meşale tüm çağları aşan bir düşüncenin

gelişmesine vesile olmasının yanında birçok bölgenin Türkleşmesi ve İslamlaşmasını da

beraberinde getirmiştir. Bu vesile ile köklerinden beslenen medeniyetimiz doğu ile batı

Türklüğünün fikri ve zikri anlamdan birbirinden kopmadan yaşamasına aracılık ve

tanıklık etmiştir.

Bugün dâhil çocuklarımızın diline pelesenk olmuş birçok söz ve mesel

Anadolu’ya yerleşen aydınlar ve tasavvuf mensuplarının dilinden dökülen nağmeler ve

hayatlarından sunulan misallerden ibarettir. Bu vesile ile Ahmed Yesevî ve onun

takipçileri olan Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Sarı Saltuk ve nicelerinin etkisiyle

İslamî ve Tasavvufî değerlerle birlikte milli görüş ve düşünceler, vatan duygusu ve milli

ruh hem oluştu hem de korunup günümüze kadar gelmiştir.

Bu göç ve etkileşim sonucunda Orta Asya’daki dini ve milli edebiyatın ve

geleneklerin Anadolu’nun lisanı, edebî ve kültürel hayatında kalıcı bir etki yaratmıştır.

Yakın geçmişte Osmanlı padişahının fermanıyla Anadolu’da kurulan Özbekler

tekkeleri sadece Türkistanlı Hac ve Umre kafilelerinin İstanbul’u ziyaretleri ve hacıların

misafir edildiği mekânlar değil, aynı zamanda diplomatik ilişkilerde elçilik vazifesinin

görüldüğü mekânlar olarak da hizmet etmiştir.

ISBN 978-605-9554-37-4

22

Bu tarihi ilişkilerinin devamı olarak, son senelerde Türkiye ile Özbekistan

arasındaki kardeşlik bağlarının tekrar canlanması son derece önemlidir. Bu ilişkileri

pekiştirmek adına Özbekistan Devlet Sanat ve Medeniyet Enstitüsü ve Karabük

Üniversitesinin bazı akademisyenleri tarafından bu değerli çalışma hazırlanmıştır.

Dolayısıyla bu kitabın özelde Türkiye-Özbekistan, genelde ise bütün Türk dünyasının

yakınlaşmasına önemli bir katkı sağlayacağı ümidiyle bu tür çalışmaların artarak devam

etmesini temenni ederim.

Prof. Dr. Refik Polat

Karabük Üniversitesi Rektörü

ISBN 978-605-9554-37-4

23

БУЮК УСТОЗ

BÜYÜK USTAD

Мен Азизхон Қаюмовни 1975 йилдан – Тошкент давлат маданият институтидаги талабалик давримдан яхши биламан. 1975 йили мазкур институтнинг Кутубхоначилик факультети талабаси деган шарафга эга бўлганман. Институт 1974 йилда ташкил этилган бўлиб, ўша даврда унинг битта асосий ўқув биноси бўлган. У ҳам ҳудуддаги ўрта мактабга мосланган 4 қаватли мактаб биноси эди. Ректорат ҳам шу бинода жойлашган бўлиб, биргина бинода иккита факультет: кутубхоначилик ҳамда маданий-оқартув ишлари факультетлари, шунингдек, айни шу факультетларнинг кечки ва сиртқи бўлимлари ҳам таълим олишар эди. Сессиялар пайтида шунчалик талабалар кўпайиб кетганидан коридорда юришга қийналардик. Талабалар учун ётоқхона хам 1977 йилга қадар бўлмаган. Лекин дарслар шу қадар мароқли бўлардики, дарс қолдиришни умуман ўйламасдик. Институтнинг ташкил этилиши ва у ердаги ишларни жадал йўлга қўйилишида, кейинчалик институтнинг республикамиз маданий ҳаётида салмоқли ўрин эгаллашида машхур олимлардан Наби Раҳимов, Ғайрат Жалолов, Осиё Қосимова, Собир Мирвалиев, Геннадий Николаевич Чабров, Малик Муродов, Исматилло Абдуллаев, Ҳолиқ Абдураҳмонов, Бахтиёр Назаров, Низомиддин Маҳмудов, Абдулла Муҳаммедов, Ҳамид Абдуллаев, Шуҳрат Шамсиев, Шоди Бердиев, Худойберди Эгамов, Карим Азимов, Абрам Зиновъевич Вулис, Эркин Худойбердиев, Муҳсин Алиев, Алижон Эркаев, Азиза Саидхўжаева, Султон Ҳайитбоев, Аҳмаджон Жабборов, Мирзо Тошпўлатов, Рустам Неъматов, Малоҳат Раҳимова, Боқибилло Каримов, Ҳусан Файзиев, Рихсивой Юнусов, Мусо Туропов, Эргаш Йўлдошев, Жасур Расултоев, Усмон Камолов, Бахтиёр Сайфуллаев, Маҳкам Маҳмудов, Норқул Бекмирзаев, Саодат Йўлдошева, Озод Ризаев, Қодир Мирзаев, Абдирозиқ Рафиев кабиларнинг шижоатли меҳнатлари катта аҳамият касб этди. Институтдаги адабий-ижодий жараёнларнинг самарали бўлиши учун яна кўплаб олим, ёзувчи ва шоирлардан Ўзбекистон Қаҳрамонлари Эркин Воҳидов ва Абдулла Ориповлар, Ўлмас Умарбеков, Одил Ёқубов, Пиримқул Қодиров, Иззат Султон, Ҳофиз Абдусамадов, Мирмуҳсин, Лазиз Қаюмов, Иброҳим Раҳим, Абдуқодир Ҳайитметов, Рамз Бобожон, Шукрулло, Шуҳрат Аббосов, Нормурод Нарзуллаев, Иброҳим Ғофуров кабилар жалб этилган эди. Улар билан бўлиб ўтадиган ҳар учрашувга ошиқар эдик. Таълим даргоҳида бундай жамоанинг бир ёқадан бош чиқариб баҳамжиҳатлик билан меҳнат қилишида институтнинг биринчи ректори, филология фанлари

ISBN 978-605-9554-37-4

24

доктори, профессор, Ўзбекистон Фанлар академиясининг академиги Азизхон Қаюмовнинг ўринлари бениҳоя катта бўлган. Чунки биринчи раҳбар хайрихоҳ бўлсагина, бундай жамоа бир жойга йиғилиши мумкин. Шу боисдан институт жуда қисқа бир фурсатда республикада ўз ўрни ва мавқесига эга бўлди. Азизхон Қаюмовнинг адабиёт, маданият ва санъатни жондан севиши, ўз миллати, юрти келажаги учун қайғуриши уни бундай олижаноб ишларга бош бўлишга ундади.

1978 йилнинг сентябрида биз ёзги таътилдан қайтиб, 4-курс талабаси сифатида энди машғулотлар бошланган вақтда “Кутубхонашунослик” кафедраси мудири, тарих фанлари доктори, профессор Осиё Ғофуровна Қосимова дарс жараёнида институт ректори Азизхон Қаюмов ўзлари раҳбарлигида диплом ишлари қиладиган аълочи талабалардан номзодлар сўраётганини айтиб қолишди. Гуруҳда аълочи талабалардан Раъно Абдуллаева, Рустам Холматов, Элнора Миробидовалар номзод сифатида танланди. Менга ҳам ишора қилишди, лекин бу ишга бир оз журъатим етмади. Сабаби – шундай йирик олимнинг арзигулик шогирди бўла оламанми, деган савол мени қийнарди. Кўп ўйландим ва ниҳоят, ректор қабулига ёзилдим. Қабул вақти келиб, устознинг қабулларига кирдим. Домла жуда яхши муомала билан кутиб олдилар ва менга “Нима гап”, дегандек қарадилар. Шунда мен оиламизда тўққиз фарзанд борлиги, ўзимнинг илмий иш қилишга жуда катта иштиёқим борлигини, ота-онамнинг ҳам орзулари шундай эканлигини, буни дадам ёзги таътил вақтида менга айтишганини, дадамнинг, қолаверса, ўзимнинг орзуларимни рўёбга чиқариш учун мен нима қилишим кераклигини домлага батафсил гапириб бердим. Шунда домла:

– Ота-онанинг орзу-умидларини рўёбга чиқариш фарзандларнинг муқаддас бурчидир. Баҳолар неччи? – деб сўрадилар.

– Ҳамма баҳоларим “аъло”, – дедим . – Навоийни яхши кўрасизми, – дедилар. – Навоийни ёшлигимдан яхши кўриб ўқийман, – дедим. – Қани ғазалларидан бирини айтиб берингчи? – дедилар. – “Менга номеҳрибон ёр ўзгаларга меҳрибон эрмиш,

Менинг жоним олиб, ағёрга оромижон эрмиш ...” – Яхши, мен факультет декани Ғайрат Орипович билан гаплашиб

кўрайин, чоршанба куни тушдан кейин ҳузуримга келинг, –дедилар. Нима бўлар экан, деб чоршанбани роса интиқлик билан кутдим. Айтилган

вақтда устоз ҳузурларига кирдим. Устоз: – Ғайрат Орипович сизга жуда яхши характеристика бердилар, менга

маъқул бўлди. Бирга ишлаймиз, ҳозирча сиз Алишер Навоийнинг 10 жилддан иборат рус тилидаги асарлар тўпламини топинг. Шу тўпламнинг яратилиши, таржимонлари фаолиятини ўрганиш, библиографияси, ёрдамчи аппаратини яратиш масалалари хусусида тадқиқот қиламиз, – дедилар.

ISBN 978-605-9554-37-4

25

Хурсандлигимнинг чеки йўқ бўлиб, устоз ҳузурларидан учиб чиқдим. Навоийнинг шу ерда ҳам менга мададкор бўлганлигидан севиндим. Шу-шу Навоийни қўлимдан қўймадим, олий таълим тизимидаги салкам қирқ йиллик фаолиятим даврида талабаларга Навоийни ўқиш, англашни, айниқса, “Лисон ут-тайр”ни ўқиш лозимлигини доимо тавсия этиб келаман.

Дарҳол айтилган тўпламнинг барча жилдларини қидириб топдим. Ишга бор вужудим билан шўнғиб кетдим. Деярли бор эътиборим ана шу мавзу устида ишлашга қаратилди, десам янглишмайман. 1979 йилнинг апрель ойларида иш якунига етди, диплом иши ҳимояси куни белгиланди. Устоз барча талаба-шогирдларини тўпладилар. Ҳар биримиздан оппонентларнинг фикрларини бирма-бир сўраб чиқдилар. Навбат менга келди.

– Иброҳимжон, сизда нима гап? – дедилар. Ишимга Тошкент давлат университетидан Сотим Холбоев домла ижобий

тақриз берганлигини, лекин иккинчи оппонентим ҳануз тақриз бермаётганлигини айтдим.

Устоз мийиғларида кулдиларда: – Майли, сизлар чиқаверинглар, Иброҳимжон, сиз қолинг, – дедилар. – Нима гап бўлди, – деб сўрашди. Шунда мен ўтган ҳафта курсдошларим Рустам билан Озодаларнинг никоҳ

тўйлари бўлиб ўтганини, тўй Наманган ва Қўқон тарафларда бўлганини, шанба кунги дарслардан барча ўқитувчиларимиздан ўзлаштириб олиш шарти билан жавоб олганимизга қарамасдан, мен гуруҳ сардори бўлганлигим учун декан ўринбосари асосий айбдор сифатида мени кўраётганлигини, шунинг учун мен айбдорга айланиб қолганимни, айнан шу декан ўринбосари биринчи оппонент эканлигини, шу боисдан ўртамизда муаммо пайдо бўлганлигини айтдим. Домла бир дам ўйланиб турдиларда:

– Майли, сиз бу нарсага кўпам эътибор бераверманг. Бунинг бошқа сабаби ҳам бўлиши мумкин. Сиз илм йўлига энди кириб келмоқдасиз, бундай ҳолатлар бўлиб туради. Кўрасиз, ҳаммаси яхши бўлади, – дедилар, кулимсираб (устознинг ўзларига хос кулиш ҳолатлари ҳеч қачон кўз ўнгимдан кетмайди).

Диплом ҳимояси куни давлат имтиҳон комиссиясининг барча аъзолари қаторида устоз ҳам келдилар. Навбат менга келди. Мен диплом ишим хусусидаги қисқа маърузамни ўқиб эшиттирдим. Комиссия ишини бошқариб бораётган доцент Боқибилло Каримов (Оллоҳ раҳматига олган бўлсин, жуда дилбар инсон эдилар) сўз навбатини оппонентларга беришди. Шунда Азиз Пўлатович узр сўраб:

– Боқибилло Каримович, одатда дипломант ёки диссертант маърузасини тугатгандан сўнг сўз илмий раҳбарга берилади. Менинг иш юзасидан икки оғиз фикрим бор. Рухсат берсангиз, мен шу фикримни айтиб ўтсам, – дедилар.

ISBN 978-605-9554-37-4

26

Боқибилло Каримов домладан узр сўраб, сўз навбатини устозга бердилар. Устоз ишим ҳақида, менинг бу мавзу борасида чуқур изланишлар олиб борганлигим, ишнинг Навоий асарларини ўрганишдаги аҳамияти кабилар хусусида жуда илиқ фикрларни билдириб, иш бу соҳадаги дастлабки уринишлардан эканини, ҳали бу йўналишда номзодлик, докторлик диссертациялари қилинишини, ҳозирда мавжуд нуқсонлар кейинги йирик тадқиқот ишларида тўлдириб кетилишини ва ниҳоят, ишни ижобий баҳолаш мумкинлигини билдиришди. Шунда мен устоз айтган “Ҳаммаси яхши бўлади”, деган сўзларининг маъносини тушуниб етдим. Ҳимоям жуда муваффақиятли ниҳоясига етди. Шу кунга белгиланган диплом ишлари ҳимояси якунига етгач, ҳамма институт ректорига йўл бўшатиб, устознинг чиқишини кутиб турдилар. Лекин Азиз Пўлатович профессор-ўқитувчиларнинг чиқишларига йўл кўрсатиб, ўзлари менинг келишимни кутиб турдилар. Мен бу ҳолатни дарҳол англаб етиб, устознинг олдиларига ошиқдим. Устоз қўлларини узатиб, “Табриклайман, ҳаммаси яхши бўлади, деб айтгандимку, келгуси ишларингизда муваффақиятлар тилайман! Сизни ўқитувчи сифатида ишга олиб қолмоқчимиз, илмий жараённи тўхтатмайсиз” дедилар. Шу вақтда мендан ортиқ бахтли инсон йўқ эди. Устознинг айтганлари билан мен ёш ўқитувчи сифатида меҳнат фаолиятимни бошладим. Шу йил – 1979 йил 12 ноябрида ҳарбий хизматга чақирилдим. Бизни, яъни барча олий маълумотли чақирилувчиларни 6 ойлик танк командирлари тайёрловчи сержантлар курсига жалб этишди. Орада Афғон уруши бошланиши оқибатида ўқишимиз 3 ойга қисқартирилиб, тезлатилган тарзда ўқишимиз олиб борилди. 1981 йил май ойида ҳарбий хизматдан қайтиб (у вақтларда олий маълумотлилар бир ярим йил ҳабий хизмат қилишган) институтга келсам, мен ҳарбий хизматда бўлган 1,5 йиллик вақт ичида Азиз Пўлатович институт ректорлигидан Қўлёзмалар институти директорлигига ўтишган экан. Институтга филология фанлари доктори, профессор Ҳофиз Абдусамадов раҳбар этиб тайинланган, уларнинг ректорлик даврлари 1-1,5 йил давом этган экан. Сўнгра узоқ йиллар Маданият вазири лавозимида фаолият кўрсатиб келган, фалсафа фанлари доктори, профессор Ғайни Нажимович Нажимов ректор этиб тайинланган эканлар. Муҳтарам устоз – Ғайни Нажимович ҳам жуда ажойиб, ўта инсонпарвар инсон эдилар. Устознинг одамийликлари хусусида бир воқеани айтиб ўтишни лозим топдим. 1985 йилда ҳарбий хизмат даврида ўта совуқ олдиришдан орттирган касаллик туфайли бетобланиб, касалхонада оғир амалиёт кечирдим ва уч ой даволанишга тўғри келди. Ўша давр қоидаларига кўра касаллик варақаси муддати уч ойдан ошса, ходим ё ишга чиқиши керак, ё ногиронликни расмийлаштириши керак эди. Мен, албатта, қийин бўлса ҳам касаллик варақасини ёпиб, ишга чиқишни

ISBN 978-605-9554-37-4

27

маъқул кўрдим. Оёғимга шиппакни боғлаб (чунки ўша пайтда касаллик туфайли пойабзал кийиш имкониятим бўлмаган), кафедрага келдим. Кафедра мудирим мени кўриши билан салом-алик ҳам қилмасдан, жуда ёмон кайфиятда:

– Иброҳим, билишимча, энди сиз ишлай олмайсиз. Шунинг учун ишдан бўшаш ҳақида аризангизни ёзиб беринг, – деса бўладими. Бошимга гурзи билан ургандек бўлди. Қотиб қолдим. Нима дейишимни ҳам билмайман. Бир оғиз ҳам сўз айтмасдан кафедрадан оқсоқланиб, хўрланган ҳолда чиқиб кетдим. Ҳовлида бошиб қотиб, чуқур ўйга толиб кетаётгандим, олдимдан институт ректори Ғайни Нажимович чиқиб қолдилар. Домла мени жуда яхши билишар эди.

– Ие, Иброҳим, тузалиб кетдингизми? Қалайсиз, ишга чиқдингизми? - дедилар.

Жуда хўрлигим келиб турганини билиб, домла шошиб қолдилар: – Нима бўлди, нима гап? – деб сўрадилар. Шунда мен уч ой

касалхонада ётганимни, кафедра мудиримнинг бир марта ҳам ҳолимдан хабар олмасдан қилган муомаласини ва барча бўлган воқеаларни айтиб бердим. Домла хоналарига олиб кириб, кафедра мудирига телефон қилиб, қаттиқ танбеҳ бердилар. Шундан сўнг ишимни яна давом эттирдим.

Очиини айтсам, номзодлик мавзуси ҳамда ва унга раҳбар борасида етти йил қийналдим. Чунки кутубхоначилик ёки библиография соҳаларида номзодлик диссертацияси қилиш учун албатта ё Москва ёки Ленинград давлат маданият институтларида аспирантурани ўташ керак эди. Бу эса анча мураккаб жараён эди. Не бахтки, 1986 йилда филология фанлари доктори, профессор Низомиддин Маҳмудов, доцент Боқибилло Каримов, институту ўқитувчиси Нурали Абдуғоффоров ва камина Маданий-маърифий ишларга оид русча-ўзбекча терминлар луғатини қилиш устида ишлай бошладик. Иш муайян даражага келганда профессор Н.Маҳмудов ўзбек тилидаги кутубхоначилик-библиография терминологияси борасида номзодлик диссертациясини қилиш мумкинлигини айтиб қолишди. Тадқиқот збек тили борасида бўлаётганлиги боис мен Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика институтининг ўзбек тили ва адабиёти факультетини тугатишим керак эди. Кунларнинг бирида айни шу масала Тил ва адабиёт институти директори ўринбосари, филология фанлари доктори, академик Азим Ҳожиев (Оллоҳ улардан рози бўлсин, жуда меҳрибон устоз эдилар) иштирокида кўтарилди. Азим Ҳожиев домла бу факультетни тўрт йилда битиришимни эшитиб, эртаси куни институтга келишимни айтишди. Эртасига домланинг ташаббуслари билан Москвага – Олий аттестация комиссиясига менинг ўзбек тили ихтисослиги бўйича қайта квалификация олишим учун тўртта фандан – “Ҳозирги ўзбек адабий тили”, “Умумий тилшунослик”, “Кадимги туркий тил”, “Ўзбек тили лексикологияси” фанларидан Давлат имтиҳонлари топширишимга рухсат беришни ҳамда

ISBN 978-605-9554-37-4

28

комиссия раиси сифатида Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика институти ректори, филология фанлари доктори, академик Ғанижон Абдураҳмонов номзодини ва ўн нафар фан докторларидан иборат комиссия таркибини тасдиқлаб беришни сўраб хат ёзиб, жўнатиб юборилди. Ун – ўн беш кун деганда Олий аттестация комиссиясидан ёзган хатимизга ижобий жавоб олдик. Ана энди мен тўрт ой ҳамма нарсани унутиб айтилган Давлат имтиҳонларига жиддий тайёргарлик кўрдим ва барча имтиҳонларни “Аъло” баҳоларга топширдим. Сўнгра Москва менга “Ўзбек тили” ихтисослиги бўйича номзодлик диссертациямни ҳимоя қилишга рухсат берди. Мен диссертация ишига шу қадар қаттиқ киришиб кетдим. Менинг ҳар кунлик маршрутим “уй – Маданият институти – Фанлар академияси кутубхонаси – уй” бўлиб қолди. Бошқа ҳамма ишларни деярли унутдим. Ишга шу қадар қаттиқ киришганимдан бўлса керак, 1986 йил сентябрь ойида бошлаган диссертация ишимни 1987 йилнинг май ойида якунладим. 1987 йил декабрь ойида авторефератимни тарқатдим ва

1988 йил 11 январь куни Ўзбекистон Фанлар Академияси Ўзбек тили ва адабиёти институтида “Ўзбек тили кутубхоначилик-библиография терминологияси” мавзусида 10-02-02 – “Ўзбек тили” ихтисослиги бўйича филология фанлори номзоди илмий даражасини олиш учун диссертациям ҳимояси бўлиб ўтди. Ҳимоя жуда муваффақиятли якунланди.

Азиз Пўлатовичга ҳимоям ҳақида анча олдинроқ хабар бердим, лекин устоз айрим сабаблар билан иштирок эта олмадилар. Ҳимоядан кейин илк кўришганимизда, ҳимоянинг яхши ўтганлигини эшитганларини, докторлик ҳимоямда, албатта, қатнашишларини ният қилдилар. Буюк Оллоҳ устознинг бу холис ниятларини ижобат қилди. Қаранки, 2005 йил 18 март куни Ўзбекистон Фанлар Академияси Ўзбек тили ва адабиёти институтида “Ўзбек китобатчилик терминологияси: шаклланиши, тараққиёти ва тартибга солиш” мавзусида ёқлаган докторлик диссертациям ҳимоясида устоз олдинги қаторда ўтирдилар. Ҳимоя якунида қўлимни маҳкам сиқиб, бағриларига босдилар ва илиқ тилаклар билдирдилар.

2010 йилда Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети Тарих факультети декани лавозимида ишлаб юрганимда “Ёшлар тарбиясида моддий ва маънавий ҳаёт уйғунлиги” мавзусидаги грант лойиҳасига раҳбарлик қилдим. Шунда “Алишер Навоий ижодида моддий ва маънавий ҳаёт уйғунлиги масалалари”га бағишланган монография ёзиб беришларини устоздан илтимос қилдим. Устоз йўқ демадилар. Ўшанда мен домланинг нақадар меҳнаткаш эканликларининг яна бир бор гувоҳи бўлдим. Ҳафтанинг ҳар шанбаси кечки соат олтиларда уйларига бораман. Кеннойи жуда ҳам илиқлик билан кутиб олиб, ичкарига олиб кирадилар. Ҳар сафар ичкарига киришим билан

ISBN 978-605-9554-37-4

29

болалигим эсимга тушаверарди. Чунки уйнинг ички жиҳозлари ХХ асрнинг 50-60-йилларига оид эди. Болалигим ўтган Қўқондаги уйимизда, шунингдек, дадамнинг ишхоналарида кўрган жиҳозларнинг такрори эди. Худди шунга ўхшаш стол лампалари бор стол-стулларда дарс қилганларим, шундай гиламлар устида дўмбалоқ ошиб ўйнаганларим ёдимга тушаверарди. Хатто, қаламдону сиёҳдонлар ҳам ўша-ўша ...

Ҳар сафар борганимда домла ўз дастхатлари билан ўттиз-қирқ саҳифадан иборат қўлёзмаларни беришарди. Қоғознинг биронтаси ҳам янги қоғоз бўлмай, қачонлардир бир томонига ёзилган, лекин иккинчи томони тоза бўлганлиги боис ўша томонига ёзилган, сарғайиб кетган бўларди. Мен бундан ҳижолат тортиб, икки-уч бор янги қоғоз пачкаларидан олиб бораман, ойлик маошларини элтиб бераман, устоз уларни аста бир чеккага олиб қўядилар. Кунлардан бирида ушбунинг сабабини сўраганимда, Навоий асарлари бўйича китоблар ёзганликларини, бу қоғоз ва пулларни уларнинг нашрига сарф этишларини айтишганди.

Кунларнинг бирида, таҳминан бундан етти-саккиз йил аввал, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети профессори Собитхон Носирхўжаев набирасининг суннат тўйи муносабати билан наҳорга ош берилётганлигини ва унга Азизхон Қаюмовни олиб келишимни мендан илтимос қилди. Мен бу таклифни жондек қабул қилдим ва кечки пайт устоз билан телефон орқали ошга бориш хусусида келишиб олдик. Эрта тонгда айтилган вақтда устознинг ҳовлилари олдига келдим. Устоз умр йўлдошлари билан жуда эрта бўлишига қарамасдан, кўчада сайр қилиб юришган экан. Салом-аликдан сўнг машинага ўтирдик. Шунда устоз профессор Ҳофиз Абдусаматовни ҳам олиб кетишимизни, уларни ҳам огоҳлантириб қўйишганини айтишди. Ҳар икки йирик олим суҳбати жуда қизиди. Гапдан гап чиқиб профессор Ҳофиз Абдусаматов:

– Азиз Пўлатович, шу дейман, академикларга ҳам хизмат машинаси берилса, жуда “аъло” иш бўлар эди-да. Нима дедингиз? – деб сўраб қолдилар.

Азиз Пўлатов ҳозиржавоблик билан: – Қаранг, илгарилари маҳалламизда битта менга хизмат машинаси

келарди, ҳозир эса, битта менга хизмат машинаси келмайди, – дедилар. Бундай жавобни эшитиб, ҳаммамиз кулиб юбордик.

Ҳа, устоз ана шунда дилбар инсон эдилар. Умрларининг сўнгги йилларида бир умр қилиб юрган режаларини рўёбга чиқариш учун қаттиқ меҳнат қилдилар. 2008 ва 2010 йилларда устознинг ўн жилддан иборат “Асарлар” китоби “Мумтоз сўз” нашриётида чоп этилди. Мана ўш