Is rud ’orthábhachtach é stádas Gaeltachta an cheantair seo a … · 2017. 10. 10. ·...
Transcript of Is rud ’orthábhachtach é stádas Gaeltachta an cheantair seo a … · 2017. 10. 10. ·...
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
44
5. TorthaíanTaighde
5.1Forléargas
Bunaithearmholtaíanphobailagusarthorthaíantaighde*acuireadhigcríchlelinnanphróisisullmhúcháinléiríodhgobhfuilmeondearfachagpobalMhúscraíileithnaGaeilge.BamhaithleisnadaoineanteangaachaomhnúagusanstádasGaeltachtaachoimeád.LéiríodhgodteastaíonnónbpobaligcoitinneabheithpáirteachsaphleanteangachunanGhaeilgeachoimeádbeomartheangaphobail(Léaráid1).
TáminicíochtlabhairtnaGaeilgeaguscumasnateanganfitefuaite.IsábharmisnighégobhfuilcumasmaithGaeilgesacheantarachbachóirúsáidnateanganaleathnútríréimse ranganna agus ceardlanna** (Léaráid 2). Lena chois sin, tá gá le deiseanna achruthúchunanGhaeilgealabhairtlechéileníosminicítríchlárimeachtaísóisialtaachurarfáil.AchisléirguranchumaisfearrchunanGhaeilgeathreisiúnágombeadhsímarphríomh-theangaanteaghlaighagusanphobaildáréir.
RosaíNicChárthaigh-ComhordaitheoirPleanálaTeangaMhúscraí
Léaráid1-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=620
Léaráid2-BunaithearfhigiúiríeisitheaganbPríomh-OifigStaidrimhwww.cso.ie.
Aontaímgoláidir74%
Aontaím20%
Níla5iosagam5%
Easaontaímgoláidir1%
Isrud'orthábhachtachéstádasGaeltachtaancheantairseoachoimeád
DaoineleGaeilge78%
DaoineganaonGhaeilge
21%
Níshonraítear1%
StaidnaGaeilgeinGaeltachtMhúscraí(2016)
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
45
* Scagadh ar Thorthaí an Taighde déanta faoi stiúir an Dr. Tadhg Ó hIfearnáin, OllscoilLuimnigh. Nóta breise:Mar chuid de phróiseas na pleanála teanga go háitiúil reáchtáladhroinntgrúpaífócaisaguscuireadhualachceistneoiríigcríchlegrúpaíéagsúlasaphobal.Tátorthaíagusanailísarchéatadánbeagdenatorthaíabailíodhtrídnaceistneoirílefeiscintsachaibidilseo.TásétábhachtachachuriniúlgombeidhgoleortorthaíeileábhfoilsiúlelinnsaolréanPhleanTeangaagusbeidhroinntmhaithdenatorthaíán-úsáidmarshlattomhaischomhmaith.** Tá Gaeilge agmuintir na háite. Nímór caighdeán agus cumas a gcuid Gaeilge amheasionasgurféidirtacaíochtachurarfáilchunfeabhasachurarchumas/úsáidnaGaeilge,másgá.Caithfimidnafo-ghrúpaíaaithintagusranganna/ceardlannaachurarfáilbunaithearanéileamh.B’fhiú láoscailteaeagrú trídnahinstitiúidíoideachaisagusnahionaidpobailidirseoagusanuairathugtaransolasglaschunnanitheseothíosafháilamach:
• cadiadnasaghsannaranganna/ceardlannaatáagteastáilódhaoine• cadéancumasGaeilgeatáagdaoine.
5.2TorthaíanTaighde5.3Spriocannabunaithearanailísthorthaíantaighde
5.4Tuismitheoirí/Caomhnóirí
5.5NahInsitiúidíOideachais&antAosÓg
5.5.1Naíonraí
5.5.2Bunscoileanna
5.5.2Iarbhunscoileanna
5.6EagraíochtaíPobail
5.7GnóthaíÁitiúla
5.8ComhlachtaíÁitiúla&ScéimeannFostaíochta
5.9Daonáireamh
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
46
5.3SpriocannaTá spriocanna an phlean teanga bunaithe ar anailís thorthaí an taighde. Is léir go bhfuildúshlán roimh an pobal agus roimh fhoireann an phlean teanga ach bunaithe ar naceistneoirí, na ceardlanna agus na cruinnithe, a cuireadh i gcrích mar chuid de chéimullmhúcháin an phlean, aontaítear go bhfuilmuintirMhúscraí ullamh chun tabhairt faoindúshlánseo.Tásébeartaithenaspriocannaseoabhaintamachtrísraithgníomhachtaíatáleagthaamachsna77beartaatádearfach,mór,beag,dúshlánachagusspraíúil.Beidhsiadsin,letacaíochtghníomhachónbpobal,lecuribhfeidhmtharthréimhseanPhlean.TánabeartaléirithegomionigCaibidil6.Seoaleanasnaspriocannaatáleagthaamach:
IMEACHTAÍSÓISIALTA–clárleathanimeachtaísóisialtatríGhaeilgeachuribhfeidhmdonaosógagusdonaos fástachunúsáidnaGaeilgearbhonnneamhfhoirmiúila churchuncinnimeascanphobailaguschunníosmódeiseannaúsáideachruthúdóibh.
TUISMITHEOIRÍ – Seirbhísí tacaíochta a chur ar fáil do na tuismitheoirí trí mheánceardlannaGaeilgeneamhfhoirmiúla,rangannaGaeilgefoirmiúla, imeachtaísóisialtatríGhaeilge,acmhainní idtaca leisanobairscoile,níosmóeolaisaguscomhairleoireachtamaidirlebuntáistíandhátheangachais.
-Tuismitheoirínalapadán -Tuismitheoirínaleanaísnanaíonraí-Tuismitheoirínandaltaíbunscoile -Tuismitheoirínandaltaíiarbhunscoile
RANGANNAGAEILGE–Réimseleathanrangannafoirmiúla&neamhfhoirmiúlaachurarfáildogachaoisghrúpa.
IONADCÚRAMLEANAÍ(Crèche)-Dá luaithe isachloiseannanpáisteGaeilge, isea isfearr é. Ionad Cúram Leanaí a fhorbairt i nGaeltacht Mhúscraí chun seirbhísíluathoideachaisaguscúramleanaíachurarfáiltrímheánnaGaeilge.
CINNEADH COMHFHIOSACH - Go ndéanfadhmuintir na háite agus gnóthaí pobail naháiteaspreagadhidtreocinneadhcomhfhiosachníosmóGaeilgealabhairt.
TEANGA AN BHAILE - An méid Gaeilge a labhraítear sa bhaile a mhéadú. Scaipfearceistneoiríarísi2021&2025chunéseoathomhais.
TeangaanBhaile–DaltaíBunscoile2016 2021 202528.7%GaeilgeagusBéarla 29% 32%57.3%Béarla 57% 54%7.3%Gaeilge 7.6% 10.6%TeangaanBhaile–DaltaíIarbhunscoile2016 2021 202523%GaeilgeagusBéarla 23.3% 26.3%67%Béarla 66.7% 63.7%6%Gaeilge 6.3% 9.3%TeangaanBhaile–Tuismitheoirí2016 2021 202542%AnlíonalabhraíonnGaeilgeníosmónáleathdenam 42.3% 45.3%
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
47
FEASACHTTEANGA–gombeadhfeasacht,bródagusmórtasileithGaeilgealabhairt.
POLASAITHE GAEILGE – méadú i líon na ngnóthaí áitiúla, na n-eagraíochtaí pobailáitiúla agus na n-ionad pobail le polasaí Gaeilge á chur i bhfeidhm acu faoi dheireadhthréimhseanPhlean.
LÍONNAGCAINTEOIRÍGAEILGE-IdirthússaolréanPhleanagus2021tásémarspriocgogcuirfearstoplelaghdú/meathnaGaeilgesalimistéaragusgombeadhméadúsalíondaoine gan Ghaeilge acu. Idir 2021 agus deireadh thréimhse an Phlean (2025) beidhméadúaranlíondaoinealabhraíonnGaeilgeaguslaghdúaranlíonganGhaeilgeacu:
2016 2021 2025DaoinelecumasGaeilge. 76.8% 78% 82%CainteoiríLaethúlaGaeilge 41% 42% 45%CainteoiríLaethúlaGaeilgelasmuighdenchórasoideachais
23.1% 25% 30%
DaoineganGhaeilge 21.17% 20% 18%
LÍONNABPÁISTÍRÉAMHSCOILELEGAEILGE-MéadúilíonnaleanaígobhfuilGaeilgemhaithagusGaeilgeódhúchasacuagtosnúsnanaíonraíáitiúlafaoidheireadhthréimhseanPhleanTeanga.
2015/2016 2016/2017 2021 2025Leanaí le Gaeilge Mhaith &GaeilgeóDhúchas
16% 11% 15% 17%
POLASAÍDONOIDEACHASGAELTACHTA–GombeadhstádasScoilGhaeltachtabainteamachaggachscoilsalimistéarlelinntréimhseanPhleanTeanga.
Baintriailas.Labhairí.
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
48
5.4Tuismitheoirí/Caomhnóirí1620rannpháirtithe–TuismitheoirínandaltaíBunscoile&Iarbhunscoile.Cuireadhceistarnadaoinefástaad’fhreagairansuirbhéagcumasGaeilgeamheas.Tánatorthaíthíossuaitheantasach.
• Deir42%gobhfuilLabhairtnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir55%gobhfuilTuiscintnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir50%gobhfuilLéamhnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir40%gobhfuilScríobhnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.
Léaráid3-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=620
1TácóipdenaceistneoiríarfadfaoiiamhinAguisínII.
• Iomlán620tuismitheoirínandaltaíbunscoileagusmeánscoilenó247ceistneoirí• 70tuismitheoiríleanaísnanaíonraíagustuismitheoirílapadáin
18%
23%
26%
21%
22%
27%
29%
21%
28%
24%
23%
27%
32%
26%
22%
31%
Scríobh
Léamh
Tuiscint
Labhairt
CUMASSAGHAEILGE
Líofa GoMaith Measartha Lag
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
49
Ach cé go n-úsáideann 40.50% de na tuismitheoirí Gaeilge ar bhonn laethiúil tácéatadánnadteaghlachalabhraíonnanGhaeilgesabhaileísealgoleor.(Féachléaráid5)
Léaráid4-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=588
PríomhtheangaLabharthaanTíIsábharimníochéanlámhinuachtaratáaganmBéarlasabhaile.29%alabhraíonnGaeilgeníosmónáleathdenam.5%alabhraíonnGaeilgeant-amarfad.
Léaráid5–Bunaithearlíonnadteaghlachabhfuildaltaíscoileiontuafreagraíodh=186
Gachlá,40.50%
Gachseachtain,12.70%
Nírómhinic,25%
Riamh,16.60%
Cé chomh minic a labhraíonn tuismitheoirí Gaeilge?
25%denam,106
teaghlach
50%denam,54
theaghlach
75%denam,17
dteaghlach
100%denam,9
dteaghlach
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
50
GrúpaíTuismitheoirí&LapadánagusTuismitheoirílepáistísnaNaíonraí70rannpháirtithe.TáIonadCúramLeanaí(Crèche)riachtannachachidirandálinntágéargháleháisitheoiríachuristeachleisnagrúpaítuismitheoiríaguslapadánchunbreistacaíochtaaguscabhairathabhairtdóibh,aguschunclárleathanimeachtaísóisialtatrímheánnaGaeilgeachurarfáil.
Léaráid6-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=70Conclúid: Ní mór réimse leathan seirbhísí tacaíochta a chur ar fáil chun tacú letuismitheoirí. Tá dúshlán sa bhreis ag baint le páistí a thógáil le teanga nachmórtheanga na dúichí í. Tá sé rí-shoiléir gur pobal dhátheangach atá i nGaeltachtMhúscraí.Tácuidmhaith leisanmBéarla inuachtar–agusbeifearag iarraidhcuiddenghrúpaseoa thabhairtaraghaidhagusGaeilgeabheith inúsáidagcuidacusabhaile laistigh de shaolré an phlean chomhmaith le neartú a dhéanamh ar líon nadteaghlachinabhfuilanGhaeilgeinuachtar.Caithfear tacaíocht a thabhairt do na tuismitheoirí trí réimse leathan cheardlannaGaeilge neamhfhoirmiúla; rogha leathan ranganna Gaeilge foirmiúla; imeachtaí tríGhaeilge;ScéimTúsMaithafhiosrú;comhairleoireachtmaidirleisandátheangachas;tacaíochtaímaidirledopháisteathógaintlemionteanga:
-Tuismitheoirínalapadán-Tuismitheoirínaleanaísnanaíonraí-TuismitheoiríatáagtógaintleanaítríGhaeilgeamháin-Tuismitheoiríagtógaintleanaíarbhonndhátheangach(Gaeilgesanáireamh)-Tuismitheoirínandaltaíbunscoile-Tuismitheoirínandaltaíiarbhunscoile
AithníonnanpobalgobhfuilgéargháleraonimeachtaísóisialtatrímheánnaGaeilgeamháinachurarfáildodhaoinefástaagusdonateaghlaighchunníosmódeiseannaúsáideachruthúdóibh.
BaMhaith86%
NíorMhaith10%
Níbhaineannlehábhar
4%
ArmhaithleatdochuidGaeilgeaUeabhsúnóanGhaeilgeaUoghlaim?
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
51
5.5InstitiúidíOideachaisLe linn na scoilbhliana 2016/2017 bhí 840 daoine óga ag freastal ar an 4 naíonra, 5bhunscoilagusdháiarbhunscoilinGaeltachtMhúscraíagusiadgoléiragfeidhmiútrímheánnaGaeilge.
• 73LeanaísnaNaíonraí• 429DaltaíBunscoile-CúilAodha69+BaileMhúirne158+RéidhnanDoirí26+Béal
Átha’nGhaorthaidh76+CillnaMartra100• 329DaltaíIarbhunscoile-BaileMhúirne210+BéalÁtha’nGhaorthaidh119
Conclúid: Tá na hinstitiúidí oideachais áitiúla ag comhlíonadh a róil siúd chunardchaighdeánoideachaistrímheánnaGaeilgeasholátharsnascoileanna.Isléiróntaighdegobhfuil laigínachbeag le caighdeánGaeilgenabpáistí ag teacht godtínaNaíonraí. Is léiráfachgobhfuilGaeilgemhaith/an-mhaithagnadaltaíag fágaintnambunscoileanna / n-iarbhunscoileanna. Is ceartmar sin aitheantas a thabhairt donobairmhaithatáarsiúlagfoirnenan-institiúidíoideachais.
Tá sé soiléir gobhfuil géarghá le hIonadCúramLeanaí (Crèche), a fheidhmeodh trímheánnaGaeilge, chun seirbhísí luathoideachais agus cúram leanaí a chur ar fáil inGaeltachtMhúscraí.DáluaitheisachloiseannanpáisteGaeilge,iseaisfearré.TásésoiléirchomhmaithgobhfuilgéargháleréimseleathanimeachtaísóisialtatrímheánnaGaeilgeamháinachurarfáildonaosóg. 5.5.1NaNaíonraí51rannpháirtithe–TuismitheoiríleanaísnaNaíonraíBhí 51 leanaí sna Naíonraí áitiúla sa scoilbhliain 2015/16 agus bhí 73 leanaí ag freastalorthu sa scoilbhliain 2016/172. Idir an scoilbhliain 2015/16 agus 2016/17 léiríonn nafigiúirí thíosgo raibh laghdúar chéatadánnabpáistí leGaeilgemhaith&ódhúchasacuó16%go11%.Bliain Líon
PáistíCainteoiríDúchais
GaeilgeMhaith
BeagánGaeilge
Tuiscint Gan aon tuiscint(Béarlaamháinnóteangaeile)
2015/’16 51 6% 10% 29% 26% 29%2016/’17 73 8% 3% 30% 27% 32%Léaráid7-CumasGaeilgePáistíNaíonra2015/2016&2016/2017óChomharNaíonraínaGaeltachta
2BunaithearfigiúiríarnambailiúagComharNaíonraínaGaeltachtaóngceithrenaíonraiLimistéarPleanálaTeangaMhúscraídonscoilbhliain2015/16agusdonscoilbhliain2016/17
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
52
5.5.2DaltaíBunscoileMhúscraí3-200rannpháirtitheóRang3-Rang6.CuireadhceistarnadaltaísasuirbhéagcumasGaeilgeamheas.TásésoiléirgobhfuilcumasGaeilgean-mhaithagnadaoineógaagusgobhfuilnabunscoileannaáitiúlaagfeidhmiútríGhaeilge.
Tá sé curtha in iúl ag na daltaí go bhfuil éileamh ar réimse leathan imeachtaí sóisialta trímheánnaGaeilgeamháinachurarfáildóibhtaobhamuighdenchórasoideachaisagusgobhfuilgáleisanméidGaeilgeatáalabhairtsabhaileamhéadú.Maraluadhníosluaithetátacaíochtagteastáilónatuismitheoiríchunéseoabhaintamach.
• Deir79%gobhfuilLabhairtnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir80%gobhfuilTuiscintnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir80%gobhfuilLéamhnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir78%gobhfuilScríobhnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.
Léaráid8-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=200
3CeistneoirínanDaltaíBunscoile–TácóipdenaceistneoiríarfadfaoiiamhinAguisínII.
• Ghlacan5bhunscoilpáirtsnaceardlanna.• 200daltaísaniomlánóRang3suasgoRang6.• Nádearmadgurtháinignatuairimíarfadónadaltaíféin.
33%
47%
42%
44%
45%
33%
38%
35%
16%
17%
16%
18%
6%
3%
4%
3%
Scríobh
Léamh
Tuiscint
Labhairt
CumassaGhaeilge
Líofa GoMaith Réasúnta/Cuíosach Lag
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
53
TádearcadhfabhrachagusbáúilaganaosógileithnaGaeilge–dúirt78%gurmaithleoanGhaeilgeagusléiríonnséseoanriachtanasatáannníosmódeiseannaúsáideachruthúdóibh.
Léaráid9-Bunaithearthorthaínaceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisiscomhairliúcháinn=200Tágá lehiarrachtaíbreiseanGhaeilgeachurchuncinnsachlósscoile.Labhraíonn36%dóibhanGhaeilgeimeasccairdeigclósnascoile.
Léaráid10-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=200
Aontaímgomór38%
Aontaím40%
NílaUiosagam/
Neamhshuim14%
Easaontaím6%
Easaontaímgomór2%
IsmaithliomanGhaeilge
Gaeilgeant-amarfad
nóbeagnachant-amar
fad7%
Gaeilgedenchuidismó29%
Béarladenchuidismó46%
Béarlaant-amarfadnóbeagnachan
t-amarfad16%
Teangaeile2%
Cénteangaaúsáideanntúledochairdeigclósnascoile?
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
54
Tá cumas Gaeilge an-mhaith ag na daltaí bunscoile ach is ábhar imní é nachlabhraíonnach11%dóibhanGhaeilgeimeasccairde.
Léaráid11-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=200
PríomhtheangaLabharthaanTíCé gur iontach ar fad an rud é go bhfuil cumas maith Gaeilge acu, cúis díomá í nachlabhraíonnach7.3%detheaghlaighGaeilgeamháinsabhaile.
Léaráid12-Bunaithearthorthaínaceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisiscomhairliúcháinn=200
1%
6%
55%
28%
2%
5%
Gaeilgeant-amarfadnóbeagnachant-amarfad
Gaeilgedenchuidismó
Béarladenchuidismó
Béarlaant-amarfadnóbeagnachant-amarfad
Teangaeileant-amarfadnóbeagnachant-amarfad
ThartarleathisleathdeGhaeilgeagustheangaeile
Cénteangaalabhraíonntúledochairde?Cénteangaalabhraíonntúledochairde?
Gaeilge,7.30%
GaeilgeagusBéarla,28.70%
Béarla,57.30%
Teangaeile,2.80%
Gaeilgeagusteangaeile,
0.60%
Béarlaagusteangaeile,
1.10%
Gaeilge,Béarlaagusteangaeile,1.70%
TEANGACHAANBHAILE
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
55
5.5.3DaltaíIarbhunscoileMhúscraí4298rannpháirtitheóBliain1–Bliain6CuireadhceistarnadaltaísasuirbhéagcumasGaeilgeamheas.SoiléiríteargobhfuilcumasGaeilgean-mhaithagnadaoineógaagusgobhfuilnahiarbhunscoileannaáitiúlaagfeidhmiútríGhaeilge.
• Deir78%gobhfuilLabhairtnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir83%gobhfuilTuiscintnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir74%gobhfuilLéamhnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.• Deir72%gobhfuilScríobhnaGaeilge‘gomaithnóníosfearr’acu.
Léaráid13-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=298
4CeistneoirínanDaltaíMeánscoile–TácóipdenaceistneoiríarfadfaoiiamhinAguisínII.
• Ghlacan2iarbhunscoilpáirtsnaceardlanna.• 298daltaísaniomlánóBhliain1suasgoBliain6.• Nádearmadgurtháinignatuairimíarfadónadaltaíféin.
40%
41%
54%
46%
32%
33%
29%
32%
25%
21%
16%
21%
3%
4%
1%
1%
Scríobh
Léamh
Tuiscint
Labhairt
CumassaGhaeilgeLíofa GoMaith Réasúnta/Cuíosach Lag
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
56
Dúirt 82% dóibh gurmhaith leo dámbeadh níosmó deiseanna taobh amuigh denscoil chunGaeilgeaúsáid.Tá sé curtha in iúl agnadaltaí gobhfuil éileamhanndoréimseleathanimeachtaísóisialtatrímheánnaGaeilgeamháinachurarfáildóibh.
Léaráid14-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=298Tá88%atáfabhrachileithnaGhaeilgeagusléiríonnséseoanriachtanasatáannníosmódeiseannaúsáideachruthúdóibh.
Léaráid15-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=298
Aontaímgomór39%
Aontaím43%
Níla5iosagam14%
Easaontaím2%
Easaontaímgomór2%
BamhaithliomdámbeadhníosmódeiseannaagdaoineógaagcuidGaeilgeaúsáid
Aontaímgomór46%
Aontaím42%
Níla5iosagam7%
Easaontaím4%
Easaontaímgomór1%
IsmaithliomanGhaeilge
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
57
Léaráid16-Suimiúilgurmhaithle89%feabhasachuraragcuidGaeilge.
Léaráid16-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=298
PríomhtheangaLabharthaanTíFósféin,céguriontacharfadanrudégobhfuilcumasGaeilgean-mhaithacutásédíomáchnach labhraíonn ach 6% de theaghlaigh Gaeilge amháin sa bhaile (Léaráid 17). Is léir óngcomparáididirdaltaínambunscoileannaagusn-iarbhunscoileannagolaghdaíonnúsáidnaGaeilgesabhailederéiragusmarathéannsiadinaois.Isféidirisdóchaéseomhíniúleisantioncharatáagnameáinshóisialtasrlarnadéagóirí.TágáleisanméidGaeilgeatáálabhairtsabhaileamhéadú.Maraluadhníosluaithetátacaíochtagteastáilónatuismitheoiríchunéseoabhaintamach.
Léaráid17-Bunaithearthorthaínaceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisiscomhairliúcháinn=298
Bamhaith,89%
Níormhaith,7%
Níbhaineannancheistliom,1%
Níorfreagraíodh,3%
ARMHAITHLEATDOCHUIDGAEILGEAFHEABHSÚ?
Gaeilge6%
GaeilgeagusBéarla23%
Béarla67%
Teangaeile2%
Gaeilge,Béarlaagusteangaeile
2%
TeangachaanBhaile
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
58
Dar le formhór na rannpháirtihe táid toillteannach Gaeilge a labhairt sa bhailemáthosnaítearancomhráinGaeilge.MálabhraíonntuismitheoiríGaeilgelenabpáistísabhailefreagraíonnnapáistíiadinGaeilge.
Léaráid18-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=298Léaráid19-TágálehiarrachtaíbreiseanGhaeilgeachurchuncinnsachlósscoile.Labhraíonn27%dóibhanGhaeilgeimeasccairdeigclósnascoile.
Léaráid19-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=298
Aontaímgomór53%Aontaím
35%
Níla5iosagam/Neamhshuim
5%
Easaontaím5%
Easaontaímgomór2%
MálabhraíonnduineGaeilgeliom,freagraímiadinGaeilgeigcónaí
Gaeilgeant-amarfadnóbeagnachant-
amarfad,4%
Gaeilgedenchuidismó18%
Béarladenchuidismó49%
Béarlaant-amarfadnóbeagnachant-amarfad
22%
Teangaeile,1%
ThararleathisleathdeGhaeilgeagusteangaeile,5%
Cénteangaaúsáideanntúledochairdeigclósnascoile?
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
59
Tá cumas Gaeilge an-mhaith ag na daltaí iarbhunscoile ach is ábhar imní é nachlabhraíonnach12%dóibhanGhaeilgeimeasccairde.
Léaráid20-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=298Léaráid21–NaMeáinShóisialta
Léaráid21-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=298
1%
6%
55%
28%
2%
5%
Gaeilgeant-amarfadnóbeagnachant-amarfad
Gaeilgedenchuidismó
Béarladenchuidismó
Béarlaant-amarfadnóbeagnachant-amarfad
Teangaeileant-amarfadnóbeagnachant-amarfad
ThartarleathisleathdeGhaeilgeagustheangaeile
Cénteangaalabhraíonntúledochairde?Cénteangaalabhraíonntúledochairde?
1% 5%
42% 44%
3%
Gaeilgeant-amarfadnóbeagnachant-
amarfad
Gaeilgedenchuidismó
Béarladenchuidismó
Béarlaant-amarfadnóbeagnachant-am
arfad
Teangaeileant-amarfadnóbeagnach
ant-amarfad
CénteangaaúsáideanntúarSnapchat?CénteangaaúsáideanntúarSnapchat?
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
60
5.6–EagraíochtaíPobail100rannpháirtithe.Conclúid–Táspioraidpobailláidirsacheantar.Táníosmóná120eagraíochtaípobailag feidhmiú sa cheantar. Tá ról lárnach ag na heagraíochtaí seo agus na daoinegníomhachatágafaleisnaheagraíochtaíidtodhchaíanGhaeilge.
TáséaitheantagobhfuilgálepolasaitheGaeilgeabheithagnaheagraíochtaípobailagusnahionadpobailar fad,agusgombeadhsémarphríomhspriocag foireannanPhleanTeangatacaíochtathabhairtdonaheagraíochtaínagníomhachtaíseoabhaintamachtharsaolréanphleanteangaionasgombeidhúsáidnaGaeilgeagduliméidderéirachéile:
1. An Plean Teanga a bheith ar an liosta ábhar ar ‘Clár don Chruinniú’ ag gacheagraíocht.
2. Gombeadh‘gníomhamháinsanam’ábhaintamachchuntacúleisanbpleanteangaionasgombeidhúsáidnaGaeilgeagduliméidderéirachéilem.shmiontuairiscínagcruinnithe as Gaeilge, Litir fógraithe as Gaeilge, Chlár don Chruinniú as Gaeilge,Cruinnithedátheangach.
3. Gombeadhpríomh-áitnaGaeilgeácurchuncinnnuairatáimeachtaíán-eagrúagusáreáchtáilgoháitiúil.
Léaráid22-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=100
Gaeilgeamháin23%
Béarlaamháin20%
Gaeilge&Béarla57%
Reáchtáltarcruinnithecoiste
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
61
Léaráid23-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=100
Léaráid24-Bunaithearthorthaínagceistneoiríascaipeadhlelinnanphróisischomhairliúcháinn=100
Níl59%
Tá22%
Níor5reagraíodh19%
Anbhfuilpleanteanga/Gaeilgeagaibh?
Gaeilgeamháin14%
Béarlaamháin7%
GaeilgeagusBéarla79%
Gaeilgearanbhfógraíocht/aranmbolscaireacht
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
62
5.7–GnóthaíÁitiúla20rannpháirtithe.Tá spioraid pobail láidir sa cheantar. Tá níosmó ná 30 gnóthaí áitiúla agus táid go léirtábhachtachisaolanphobail.Bíonnmuintirnaháiteistighsnagnóthaíseoarbhonnrialtaagusdéantargoleorcainteistighiontu.TárólagmuintirnaháitechunúsáidnólabhairtnaGaeilgeachurchuncinnsanidirphléleisnagnóthaíseo.
TásémarphríomhspriocagfoireannanPhleanTeangatacaíochtathabhairtdonagnóthaíáitiúlanagníomhachtaíseoaleanasabhaintamachtharsaolréanphleanteanga:
1. Gombeadh polasaí teanga simplí á chur le chéile agus ceardlann feasachta teanga,frásaí coitianta,muinín teangaagus rogha teangaan chustaiméir á reáchtáil leisnafostaithe.
2. GombeadhfáilteroimhúsáidnaGaeilgesachaidreamhleisnagnóthaíseo.3. GombeadhseirbhísfheiceálachtríGhaeilgearfáildonphobal.
5.8–ComhlachtaíÁitiúla&ScéimeannaFostaíochta5In 2016 bhí 675 duine fostaithe i gcliantchomhlachtaí Údarás na Gaeltachta. Tá róltábhachtachagnacomhlachtaíseo-cruthaítearfostaíochtagustátionchardearfachacuarchúrsaíeacnamaíochtainGaeltachtMhúscraí.IsléirgobhfuilantÚdarásagiarraidhroinntcoinníollacha teanga a leagadh ar chliantchomhlachtaí dá chuid ach caithfear tacaíochtbreisearbhonn leanúnachachurar fáildona fostaitheagusnabainisteoirí chunrólníosláidreabheithacuidtacalehúsáidnaGaeilgesnacomhlachtaím.sh.beannúdhátheangachar an nguthánagus feiceálacht na Gaeilge sa cheantar - comharthaí Gaeilge nódhátheangach.
I dteannta le tacaíocht do chomhlachtaí agus fiontair sa limistéar tacaíonn Údarás naGaeltachta lescéimeanna fostaíochtasóisialtasa limistéarchomhmaith.Táagéirígohan-mhaith leis na scéimeanna seo ach is fiú cuimhneamh ar rangannaGaeilge nó ceardlannaGaeilgeafhorbairtmarchuiddontraenáildorannpháirtithenascéimeanna.
Agdeireadhnabliana2016bhí:• 20rannpháirtithefostaithearanScéimShóisialtaTuaithe• 6rannpháirtitheeilefostaithearanScéimTús.• 15rannpháirtitheClárSeirbhísíPobailsalimistéar
5Bunaithearthaighde-NicChárthaigh,L.(2012).ÚdarásnaGaeltachtaanláragusantImeall–léargaseatramhach,ImleabharaI.[e-leabhar]lefáilarhttps://www.litriocht.com/product/dar-s-na-gaeltachta-an-l-r-agus-an-timeall-l-argas-eatramhach-imleabhar-i/
-
PleanTeangaMhúscraíCaibidil5–TorthaíanTaighde
63
5.9–AnDaonáireamh6DeréirDaonáireamhnabliana2016tádaonra3,785duineinGaeltachtMhúscraí.• Tá3,619duined’aois3blianaagusoscionn=100%• Deir 76.8% go bhfuil Gaeilge acu. Ní mór caighdeán agus cumas a gcuid Gaeilge a
mheas ionasgur féidir tacaíochtachurar fáilchunfeabhasachurarchumas/úsáidnaGaeilge,másgá.
• Deir41%gurcainteoirí laethúlaGaeilge iad.Tábeartaanphlean teanga chunníosmódeiseannaathabhairtdonphobalGaeilgeaúsáid.
• Tá21.17%ganGhaeilge.CaithfearnadaoineseoaaithintagusiadamhealladhidtreonaGaeilgetrírangannabunúsachaagusimeachtaíéagsúlatrímheánnaGaeilgeachurarfáildóibh.
Léaráid25-BunaithearfhigiúiríDhaonáireamh2016ónCSO
Léaráid26-BunaithearfhigiúiríDhaonáireamh2016ónCSO
6NíhionannnatoghcheantairaguslimistéarnaGaeltachtaagusmarsinníféidiriontaoibhiomlánabheithasfigiúiríanDaonáirimh.MaraluaidhigCaibidil3,tugadhfaoidearalelinncéimullmhúcháinanPhleanTeanganímarachéilegohiomlánteorainneachanadtoghcheantairiMúscraíaguslimistéaranlimistéarPleanálaTeanga.TástráicítalúntaobhamuighdenGhaeltachtsanáireamhilimistéirnatoghcheantairagusdáréirtáimídchuncloíleisnafigiúiríatábunaithearLimistéarPleanálaTeangaMhúscraíagusaranDaonáireamhadéanadhi2011&2016atácurthaarfáilaganPhríomh-OifigStaidrimh.Isfiúancheistseoascrúdúarbhonnníosdoimhnelelinntréimhseanphleanteanga.
LimistéarPleanálaTeangaMhúscraí 2016 %Daonraiomlán 3,785 Daonra(3blianad'aoisagusosacionn) 3,619 100%DaoinelecumasGaeilge 2,782 76.8%DaoineganGhaeilge 787 21.17%Cainteoirílaethúla 1,477 41%CainteoirílaethúlaGaeilgelasmuighdenchórasoideachais
836 23.1%
CainteoirílaethúlaGaeilgelaistighdenchórasoideachais
641 17.72%
Daoinenárthugfreagra 50 1.3%
LimistéarPleanálaTeangaMhúscraí 2011 2016 FíórathrúDaonraiomlán 3,771 3,785 +14Daonra(3blianad'aoisagusosacionn) 3,596 3,619 +23DaoineleGaeilge 2,863 2,782 -81DaoineganGhaeilge 709 787 +78Cainteoirílaethúla 1,512 1,477 -35Cainteoirí laethúlaGaeilge lasmuighden chórasoideachais
943 836 -107
Daoinenárthugfreagra 24 50 +26