ESPON 2013 Programme

«Τα ευρήµατα του ESPON

στην υπηρεσία ενός νέου υποδείγµατος

περιφερειακής ανάπτυξης

στην Ελλάδα»

Το ESPON είναι ένα ερευνητικό πρόγραµµα που παρέχει έννοιες, δεδοµένα και τεχνικές για την ανάπτυξη

αποτελεσµατικών και βιώσιµων χωρικών πολιτικών

Πως µπορώ να µάθω περισσότερα; Για το υλικό του ESPON: Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραµµα ESPON καθώς και όλα τα αποτελέσµατά του είναι διαθέσιµα µέσω του ιστότοπου του ESPON: www.espon.eu

Κύριος στόχος του προγράµµατος ESPON 2013 είναι η υποστήριξη του σχεδιασµού πολιτικών ανάπτυξης και εδαφικής συνοχής. Η τρέχουσα έρευνα εστιάζει στις κινητήριες δυνάµεις που διαµορφώνουν την Ευρώπη, όπως: • Γνώση και καινοτοµία • Κλιµατική αλλαγή • Ενεργειακή ένδεια • Μετανάστευση • Προσβασιµότητα • Παγκοσµιοποίηση Το ESPON παρέχει έννοιες εδαφικής ανάπτυξης που µπορούν να προσαρµοστούν σε συγκεκριµένες καταστάσεις σε κάθε συµµετέχον κράτος. Επιτρέπει τη συγκριτική αξιολόγηση ανά Ευρωπαϊκή περιφέρεια και µπορεί συνεπώς να λειτουργήσει ως πλατφόρµα για την ανάπτυξη πολιτικών που αποσκοπούν στην εδαφική συνοχή.

Τρέχοντα έργα ESPON περιλαµβάνουν: ARTS - Assessment of Regional and Territorial Sensitivity DEMIFER - Demographic and Migratory Flows Affecting European Regions and Cities EDORA - European Development Opportunities in Rural Areas FOCI - Future Orientation for Cities ReRISK - Regions at Risk of Energy Poverty TIPTAP - Territorial Impact Package for Transport and Agricultural Policies CAEE - The Case for Agglomeration Economies in Europe ESPON TEDI - Territorial Diversity in Europe

Για Εθνικό υλικό: Υπάρχει ένα Σηµείο Επαφής ( ΕCP) σε κάθε χώρα που συµµετέχει στο Πρόγραµµα ESPON 2013. Στην Ελλάδα το Εθνικό Σηµείο Επαφής έχει ανατεθεί στο Πάντειο Πανεπιστήµιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών. Περισσότερες πληροφορίες για την έρευνα ESPON στην Ελλάδα µπορούν να βρεθούν στον ιστότοπο: www.espon2013.panteion.gr

Οι εννέα εταίροι του ESPON - INTERSTRAT Επικοινωνείστε µαζί µας: Eθνικό Σηµείο Επαφής ESPON Πάντειο Πανεπιστήµιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών, Συγγρού 136, 176 71 Αθήνα

espon2013_ncp@panteion.gr +30 210 9236206

Επιστηµονική ευθύνη και Επιµέλεια Τεύχους : ∆ρ Στέλλα Κυβέλου ∆ρ Μάρω Σίνου

ESPON-INTERSTRAT Το ESPON-INTERSTRAT είναι ένα έργο που στοχεύει στη διευκόλυνση της χρήσης των αποτελεσµάτων του ESPON για τη δηµιουργία στρατηγικών χωρικών σχεδίων. Υποστηρίζει την διακρατική εκµάθηση της συµβολής του ESPON στην ολοκληρωµένη χάραξη πολιτικής.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον ιστότοπο του έργου ESPON-INTERSTRAT: www.espon-interstrat.eu

Το Πρόγραµµα ESPON 2013 Το Πρόγραµµα ESPON 2013, το Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο Παρακολούθησης για την Eδαφική Aνάπτυξη και Συνοχή, εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 7 Νοεµβρίου 2007. Ο προϋπολογισµός του προγράµµατος των €47 εκ. συγχρηµατοδοτείται κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης στο πλαίσιο του Στόχου 3 για την Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία. Το υπόλοιπο χρηµατοδοτείται από τις 31 συµµετέχουσες χώρες, 27 κράτη µέλη της ΕΕ καθώς και την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία. Η αποστολή του προγράµµατος ESPON 2013 είναι να : «Υποστηρίξει την ανάπτυξη πολιτικής σε σχέση µε το στόχο της εδαφικής συνοχής και µια αρµονική ανάπτυξη του ευρωπαϊκού εδάφους, αφενός : 1) παρέχοντας συγκρίσιµες πληροφορίες, τεκµηρίωση, αναλύσεις και σενάρια σχετικά µε την εδαφική δυναµική και αφετέρου : 2) αποκαλύπτοντας το εδαφικό κεφάλαιο και τις δυνατότητες για ανάπτυξη των περιφερειών και µεγαλύτερων περιοχών συµβάλλοντας στην ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, την εδαφική συνεργασία και τη βιώσιµη και ισόρροπη ανάπτυξη». Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον ιστότοπο : www.espon.eu

Το Εθνικό Σηµείο Επαφής (ΕΣΕ ESPON) στην Ελλάδα

Το Εθνικό Σηµείο Επαφής ESPON 2013 έχει αναληφθεί από το Πάντειο Πανεπιστήµιο και υλοποιείται σε συνεργασία µε την Ειδική Υπηρεσία Στρατηγικής, Σχεδιασµού και Αξιολόγησης Αναπτυξιακών Προγραµµάτων (ΕΥΣΣΑΑΠ) του Υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Το εργαστήριο διευθύνεται από την ∆ρ.Στέλλα Kυβέλου, γεωγράφο-χωροτάκτη, Επίκουρη καθηγήτρια του Τµήµατος Οικονοµικής και Περιφερειακής Aνάπτυξης του Παντείου Πανεπιστηµίου. Μέλη ∆ΕΠ του ίδιου Τµήµατος αλλά και άλλων Πανεπιστηµιακών Τµηµάτων επικουρούν το Έργο του ΕΣΕ. Η Μονάδα έχει επίσης πολλούς εξωτερικούς συνεργάτες που συµβάλλουν κατά περίπτωση σε συνάρτηση µε την πλούσια θεµατολογία του ESPON.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον ιστότοπο: www.espon2013.panteion.gr Το Eλληνικό Εθνικό Σηµείο Επαφής είναι εταίρος στο Έργο ESPON-INTERSTRAT και συντονιστής Εταίρος στο Έργο ESPONTrain που αφορά στην εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση στη γνώση του ESPON. Οι δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν από το ελληνικό EΣΕ εστιάζονται στην οικοδόµηση µιας στρατηγικής δέσµευσης των ελληνικών φορέων. Σε αυτό το πλαίσιο έχει παραχθεί ένα έγγραφο στρατηγικής (engagement strategy paper), έχει σχεδιαστεί και εκπονηθεί υλικό για την ενηµέρωση των φορέων ( stakeholders) και έχουν πραγµατοποιηθεί δύο διαδραστικές συναντήσεις (Μάρτιο 2011 και Νοέµβριο 2011) µε την παρουσία του Υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, των νέων Περιφερειών που προέκυψαν από τον Καλλικράτη και άλλων αρµόδιων φορέων

1η ∆ΙΑ∆ΡΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ-ΑΝΟΙΧΤΟΣ ∆ΙΑΛΟΓΟΣ ESPON-INTERSTRAT

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ "ΣΑΚΗ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑ ΙΙ", 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 2011 «Στρατηγικές ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης µέσα

από το Έργο διακρατικής δικτύωσης ESPON- INTERSTRAT: προς το Ελληνικό Παρατηρητήριο

χωρικής ανάπτυξης και συνοχής» Η 1η ∆ιαδραστική Συνάντηση Εργασίας ESPON-INTERSTRAT οργανώθηκε από το Εθνικό Σηµείο Επαφής ESPON 2013 σε συνεργασία µε το Βουλγαρικό και το Ιταλικό ΕΣΕ και µε την παρουσία του Κυπριακού και του ΕΣΕ της Μάλτας. Συµµετείχαν επίσης φορείς χάραξης πολιτικής ( Υπουργεία, Περιφέρειες, ∆ήµοι), Ερευνητικοί φορείς και Πανεπιστήµια, Εταρείες συµβούλων, ΜΗΚΥΟ καθώς και πλήθος φοιτητών. Τα Πρακτικά της Συνάντησης έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΕΣΕ: www.espon2013.panteion.gr

Εξ αριστερών : Σπ.Σπυρίδων, Περιφ.Σύµβουλος Αττικής, Στέλλα Κυβέλου, ∆ιευθύντρια ΕΣΕ ESPON, Maria Prezioso, ∆ιευθύντρια Ιταλικού ΕΣΕ ESPON

Eξ αριστερών: Ν.Χιωτίνης, Project Manager INTERSTRAT, Στέλλα Κυβέλου, ∆ιευθύντρια ΕΣΕ ESPON, Πέτρος Τατούλης, Περιφερειάρχης Πελοποννήσου, ∆ιαµαντής Μπασαντής, ∆ρ Επικοινωνίας,δηµοσιογράφος

Το Έργο ESPON INTERSTRAT Στόχος του έργου είναι η ενθάρρυνση και διευκόλυνση της χρήσης των ευρηµάτων του ESPON στη δηµιουργία και παρακολούθηση ολοκληρωµένων στρατηγικών τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης καθώς και η υποστήριξη της διακρατικής εκµάθησης για την τρέχουσα και δυνητική συµβολή του ESPON στην ολοκληρωµένη χάραξη πολιτικής. Επίκεντρο είναι η ενεργητική διαδικασία µάθησης, χρησιµοποιώντας την ανάλυση του ESPON και των σχετικών δεδοµένων στην ανάπτυξη ολοκληρωµένων στρατηγικών τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων. Το έργο στοχεύει στη µεγιστοποίηση της διακρατικής συνεργασίας που αναγνωρίζει τη σηµασία της συνεργασίας στο πλαίσιο της ποικιλοµορφίας των θεσµικών πρακτικών και περιφερειακών δυνατοτήτων που χαρακτηρίζουν τις ευρωπαϊκές χωρικές ενότητες. Κύρια αποτελέσµατα κεφαλαιοποίησης • Να ενθαρρύνουν και να διευκολύνουν τη χρήση των ευρηµάτων του ESPON στη δηµιουργία και την παρακολούθηση ολοκληρωµένων στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης (ITDS) και να υποστηριχθεί η διακρατική εκµάθηση για την τρέχουσα και δυνητική συµβολή του ESPON για την ολοκληρωµένη χάραξη πολιτικής. • Να διευκολυνθεί η διακρατική ανταλλαγή ιδεών και εµπειρίας, καθώς και δεδοµένων για την ανάπτυξη, εφαρµογή και παρακολούθηση των ολοκληρωµένων στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης στο πλαίσιο του προγράµµατος ESPON. • Η ανάπτυξη και εφαρµογή µιας διακρατικής προσέγγισης για την µεταφορά γνώσης µεταξύ των επιστηµόνων του ESPON και των φορέων χάραξης πολιτικής αλλά και των επαγγελµατιών από τις συµµετέχουσες χώρες στο πλαίσιο του ESPON. • H τόνωση του ενδιαφέροντος από τους επαγγελµατίες και τους ενδιαφερόµενους για στοχευµένα αναλυτικά παραδοτέα του άξονα 2 του προγράµµατος ESPON 2013. • Η διερεύνηση της χρησιµότητας των συµπερασµάτων του ESPON για την ανάπτυξη των ITDS. • Να υποστηρίξει το διεθνές ενδιαφέρον για την εκπόνηση ITDS, κάτι που µπορεί να συµβάλει στην ανταγωνιστικότητα και τη συνοχή µέσο της ανάπτυξης των περιφερειών της Ευρώπης. Κύριες δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν • ∆ιακρατική ανταλλαγή πρακτικών για την εµπλοκή αυτών που εφαρµόζουν ITDS στο πλαίσιο του προγράµµατος ESPON µέσω των εθνικών στρατηγικών δέσµευσης που αντικατοπτρίζουν τις ικανότητες του κάθε ECP και του εθνικού τους πλαισίου. • Καινοτόµα και αποδοτική χρήση της διαδικτυακής πλατφόρµας, που συνδέεται µε την ιστοσελίδα του προγράµµατος ESPON, ενθαρρύνει τη συµµετοχή των ενδιαφεροµένων και υποστηρίζει τη διακρατική µάθηση. • Στοχευµένος σχεδιασµός του υλικού διάδοσης που βασίζεται στη διακρατική µάθηση γύρω από την κεφαλαιοποίηση του ESPON στο τοµέα των ολοκληρωµένων στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης. • Η διοργάνωση διαδραστικών εκδηλώσεων στην κάθε χώρα εταίρο, διερευνώντας τις ITDS στο πλαίσιο του ESPON, οι οποίες έχουν, µεταξύ άλλων, στόχο να παραδώσουν, ειδικά σχεδιασµένο επιδεικτικό υλικό στην εθνική γλώσσα. • Η διακρατική δικτύωση για την ανταλλαγή εµπειριών σχετικά µε το ρόλο του Εθνικού Σηµείου Επαφής ως συνδέσµου µεταξύ του ESPON και των εθνικών και περιφερειακών χρηστών του ESPON.

2η ∆ΙΑ∆ΡΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ-ΑΝΟΙΧΤΟΣ ∆ΙΑΛΟΓΟΣ στο πλαίσιο του Έργου ESPON-INTERSTRAT ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ "ΣΑΚΗ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑ ΙΙ", 8 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011

«Τα ευρήµατα του ESPON στην υπηρεσία ενός νέου υποδείγµατος περιφερειακής ανάπτυξης: Στρατηγικές ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης για τις ευρωπαϊκές

περιφέρειες και τις πόλεις» Η 2η Συνάντηση Εργασίας ESPON-INTERSTRAT οργανώθηκε από το Εθνικό Σηµείο Επαφής ESPON 2013 και αρθρώθηκε σε τρεις Στρογγυλές Τράπεζες που συντονίστηκαν από δηµοσιογράφους και διαπραγµατεύθηκαν αντίστοιχα : Α. Την περιφερειακή οργάνωση µε βάση τη νέα γεωγραφία του Kαλλικράτη και πως αυτή µπορεί να ενσωµατώσει στρατηγικές ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης επ' ωφελεία των ∆ήµων και Περιφερειών, στο πλαίσιο και της Πολιτικής Συνοχής µετά το 2013 Β. Tα ευρήµατα του ESPON2013 µέσα από τα Έργα στα οποία έχουν συµµετάσχει ελληνικές οµάδες µελέτης και έρευνας και η χρησιµότητά τους για τη χάραξη πολιτικής στην Ελλάδα, και τέλος Γ. Την ενεργοποίηση στων πόλεων ως κινητήριων µηχανών για την έξυπνη, αειφόρο και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη στην Ευρώπη, µέσα από τη διαδικασία στρατηγικού σχεδιασµού και ρύθµισης.

Πλήρης έκθεση τύπου της Συνάντησης έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΕΣΕ : www.espon2013.panteion.gr

Το Πρόγραµµα ESPON – Το Έργο ESPON INTERSTRAT Οι δραστηριότητες του Εθνικού Σηµείου Επαφής

Προσανατολισµός των πόλεων Το Έργο FOCI (Μελλοντικοί Προσανατολισµοί για τις Πόλεις, Future Orientations for Cities) εστιάστηκε σε τρεις ερευνητικούς τοµείς: • στη λειτουργία, τις τάσεις εξέλιξης και τις δυνατότητες των

ευρωπαϊκών πόλεων από την σκοπιά της ανταγωνιστικότητας, της κοινωνικής συνοχής και του περιβάλλοντος

• στη σχέση των πόλεων µε την ενδοχώρα τους, µε έµφαση στο ρόλο στους ως κινητήρων της ανάπτυξης

• στην ανάλυση των υπαρχόντων και στον εντοπισµό δυνητικών «πολυκεντρικών» συνεργασιών ανάµεσα στις πόλεις για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της παροχής υπηρεσιών.

Ειδικότερα µελετήθηκαν ζητήµατα που αναφέρονται σε διαφορετικές χωρικές κλίµακες: • στην ενδο-αστική κλίµακα, σηµαντικότερο ζήτηµα ήταν η

κοινωνική συνοχή. Κύριες παράµετροι ήταν εδώ η κοινωνικοοικονοµική πόλωση, η µετανάστευση, οι µεταφορές, η ποιότητα του περιβάλλοντος κλπ

• στις ευρύτερες περιοχές των πόλεων, κύριο ερώτηµα ήταν η σχέση µεταξύ του πυρήνα και των περιφερειακών ζωνών

• στην περιφερειακή, στην εθνική και στην ευρωπαϊκή κλίµακα κύριο ζήτηµα αποτέλεσε η δικτύωση των πόλεων.

Ως προς τις µελλοντικές κατευθύνσεις το έργο διατύπωσε δυο κύρια σενάρια υποθέσεων: Πράσινη Οικονοµία : ταχεία ανάκαµψη από την κρίση σε παγκόσµια κλίµακα, µε ευρωπαϊκό προσανατολισµό για την πράσινη οικονοµία και µε νέο πρότυπο ενέργειας Ενίσχυση του Ευρωπαϊκού ∆υναµικού : δεν υπάρχει ταχεία ανάκαµψη σε παγκόσµια κλίµακα, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει έµφαση στην συνοχή, στην ενίσχυση των ευρωπαϊκών βιοµηχανιών και του δυναµικού των περιφερειών.

Εικόνα 3: Πληθυσµιακές µεταβολές (%) 1991-2006 ανά περιοχές NUTS3 και πληθυσµός FUAs το 2000 στις χώρες των Ανατολικών Βαλκανίων (FOCI)

Αγροτικές Περιοχές Οι αγροτικές περιοχές της ΕΕ διαφοροποιούνται και ταξινοµούνται σύµφωνα µε το πρόγραµµα EDORA σε :

• κυρίως αγροτικές περιοχές • αγροτικά κέντρα κατανάλωσης κοντά σε αστικά

κέντρα • διαφοροποιηµένες αγροτικές περιοχές σε

σύνδεση µε την βιοµηχανία • διαφοροποιηµένες αγροτικές περιοχές σε

σύνδεση µε υπηρεσίες. Οι αγροτικές περιοχές στο Νότο της ΕΕ και στην Ανατολική Ευρώπη τείνουν να παραµένουν σε µεγάλο βαθµό προσανατολισµένες στο πρωτογενή τοµέα παραγωγής σε αντίθεση µε περιοχές στην ∆υτική και Βόρεια Ευρώπη όπου η νέα Αγροτική Οικονοµία στηρίζεται τόσο στο πρωτογενή όσο και στο δευτερογενή και τριτογενή τοµέα της οικονοµίας. Η ελληνική ύπαιθρος ταξινοµείται µε ελάχιστες εξαιρέσεις στον πρώτο από τους προαναφερθέντες τύπους. Σε γενικές γραµµές αναµένεται ότι οι δύο τελευταίοι τύποι περιοχών υπερτερούν στην αναπτυξιακή δυναµική έναντι των πρώτων κυρίως σε σχέση µε την δηµιουργία εισοδήµατος. Σε κάθε περίπτωση το κύριο ζήτηµα είναι ότι η διαφοροποίηση µπορεί να αποτελέσει κλειδί της επιτυχούς αναπτυξιακής πορείας αλλά απαιτεί γνώση και στρατηγική. Η αποτελεσµατική ανάπτυξη της υπαίθρου πρέπει να στηρίζεται στην διαφορετικότητα της, στην δηµιουργία νέων σχέσεων υπαίθρου-υπαίθρου, υπαίθρου-αστικού κέντρου και υπαίθρου-παγκόσµιου χώρου.

Εικόνα 5: Κατηγοριοποίηση ευρωπαϊκού χώρου ως προς την υπερίσχυση της αγροτικής οικονοµίας (EDORA)

Νησιωτικές Περιοχές και Οικονοµική Ανάπτυξη Σύµφωνα µε το Έργο EUROISLANDS, διαπιστώθηκε µεγάλη διαφοροποίηση των νησιών της Ευρώπης σε όλους τους τοµείς εξέτασής τους. Στον τοµέα της οικονοµικής ανάπτυξης υπάρχουν νησιά µε υψηλές επιδόσεις , όπως τα νησιά Άλαντ της Βαλτικής και οι Βαλεαρίδες νήσοι και νησιά µε χαµηλές επιδόσεις όπως το Γκόζο (µικρό νησί στο Μαλτέζικο αρχιπέλαγος) , τα Ιόνια νησιά, το βόρειο Αιγαίο, η Σικελία και η Σααρέµα. Παρότι στο σύνολό τους τα νησιά δεν συγκαταλέγονται πλέον στις περισσότερο υπανάπτυκτες περιοχές, στην πλειονότητά τους έχουν επιδόσεις κατώτερες από αυτές των κρατών τους, µε ένα ακαθάριστο προϊόν µόλις στο 79,2% αυτού της Ευρώπης. Τα νησιά µε την υψηλότερη οικονοµική ανάπτυξη µπορούν να τα διακριθούν σε δύο µεγάλες κατηγορίες : σε αυτά που είναι προσανατολισµένα σε µια σαφή δραστηριότητα χαµηλής προστιθέµενης αξίας, όπως είναι ο τουρισµός (Βαλεαρίδες νήσοι, Κύπρος, ∆ωδεκάνησος, Ζάκυνθος, Κυκλάδες, και άλλα) και σε αυτά που δραστηριοποιούνται σε δραστηριότητες µε διεθνή εµβέλεια, π.χ. ενέργεια ή µεταφορές (λ.χ. νησιά Άλαντ, Σέτλαντ, Γκότλαντ, κ.α.). Γενικώς πάντως οι µακρόπνοες προοπτικές είναι επισφαλείς για τα νησιά, εξ αιτίας της κυριαρχίας των δραστηριοτήτων χαµηλής προστιθέµενης αξίας και εξ αιτίας του ότι ο διεθνής ανταγωνισµός έχει ως συνέπεια την ολοένα και περισσότερο υποβάθµιση του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων .

Εικόνα 4: ΑΕΠ κατά κεφαλή σε νησιά-κράτη και νησιωτικές περιοχές (EUROISLANDS)

Συνεργασία πόλης - υπαίθρου Αποτελεί πρόκληση η χρήση των ευρηµάτων του EDORA για τη χάραξη πολιτικών διαφοροποίησης και ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στη σηµερινή οικονοµική συγκυρία. Στην Ελλάδα, το Εθνικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης θέτει ως στόχο τη βελτίωση της ελκυστικότητας και την αποκατάσταση της δηµογραφικής ευρωστίας της υπαίθρου, µε τη δηµιουργία ευκαιριών απασχόλησης στους κατοίκους της, όπως και η εξασφάλιση ισότιµης πρόσβασης στις υπηρεσίες, στις υποδοµές και στη γνώση. Οι αναγκαίες παρεµβάσεις συνοψίζονται στη συνέχεια: -Τόνωση της λειτουργικής συνέχειας του ιεραρχηµένου δικτύου αστικών κέντρων µέχρι τους µικρότερους οικισµούς, µε συµπληρωµατικότητα ρόλων. -Εφαρµογή της αρχής της επικουρικότητας στη χωροθέτηση υπηρεσιών και υποδοµών, ώστε να είναι το δυνατόν πλησιέστερα στους κατοίκους της υπαίθρου. -Ριζική βελτίωση της πρόσβασης προς υπηρεσίες και εξυπηρετήσεις που κατ’ ανάγκη διατίθενται µόνο σε µεγαλύτερα αστικά κέντρα µέσω: (α) καλύτερης και οικονοµικότερης (ή και επιδοτούµενης στο νησιωτικό χώρο) συγκοινωνίας και (β) χρήσης νέων τεχνολογιών (όπως τηλεϊατρικής, τηλε-εκπαίδευσης και λοιπών υπηρεσιών διαδικτύου). -Ενίσχυση και ενδυνάµωση των δεσµών µεταξύ αστικών κέντρων και υπαίθρου σε αντικείµενα όπως: (α) προσφορά ποιοτικού τουρισµού στον αστικό πληθυσµό, µε ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων της υπαίθρου και ιδιαίτερα των παραδοσιακών οικισµών, και (β) αµεσότητα πρόσβασης του αστικού πληθυσµού σε ποιοτικά προϊόντα αγροτικής παραγωγής. − Προστασία του αγροτικού χώρου από την ανεξέλεγκτη διάχυση των αστικών λειτουργιών και ενθάρρυνση της δόµησης σε οργανωµένους υποδοχείς. Αποτελεσµατική διαχείριση των εκποµπών αέριων ρύπων, υγρών αποβλήτων και απορριµµάτων. Ενθάρρυνση και συγκέντρωση εµπορικών δραστηριοτήτων κλίµακας και συναφών υπηρεσιών σε ζώνες ελέγχου της δόµησης.

Εικόνα 6: Εταιρική σχέση πόλης-υπαίθρου (Εθνικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης )

Προσανατολισµός των πόλεων - Νησιωτικές περιοχές Αγροτικές Περιοχές – Σχέση Πόλης Υπαίθρου

Μελέτη Περίπτωσης: Η Μεσόγειος Ο πίνακας που ακολουθεί, παρουσιάζει τις µεταβλητές για κάθε παράµετρο και υποπαράµετρο που χρησιµοποιήθηκαν ώστε να εκτιµηθεί η ευπάθεια σε κάθε ζώνη µελέτης για την περιοχή της Μεσογείου, στο πλαίσιο του ESPON Climate.

Παράµετρος Υποπαράµετρος Μεταβλητή

Έκθεση Μείωση στην διαθεσιµότητα του νερού (Ποσοστό εκ των υφιστάµενων πηγών)

Ευαισθησία

Οικονοµική Ευαισθησία Θέσεις εργασίας στον ξενοδοχειακό τοµέα

Φυσική Ευαισθησία Τουριστική υποδοµή (αριθµός κρεβατιών σε ξενοδοχεία και διαµερίσµατα)

Περιβαλλοντική Ευαισθησία

Μέγεθος αστικής επέκτασης

Κατά κεφαλή κατανάλωση νερού στις τουριστικές περιοχές Κοινωνική Ευαισθησία Τουριστικός πληθυσµός επιρρεπής στην έλλειψη νερού

Ικανότητα Προσαρµογής

Οικονοµική Περιφερειακό εισόδηµα

Τεχνολογική Ικανότητα αφαλάτωσης

Επανάχρηση νερού Πίνακας 1: Μεταβλητές εκτίµησης ευπάθειας

Η Περίπτωση της Ελλάδας Επιµέρους µελέτες έχουν αναδείξει τον φυσικό πλούτο της Ελλάδας αλλά και τους κινδύνους που απειλούν το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον της. Πρόκειται για µια χώρα µε εξαιρετικά µεγάλο µήκος ακτογραµµής, περίπου 16.300 χλµ, εκ των οποίων περίπου τα 1.000 χλµ. αποτελούν περιοχές υψηλής ευπάθειας στην κλιµατική αλλαγή. Η ευπάθεια έγκειται στον κίνδυνο ανόδου της µέσης στάθµης της θάλασσας (που κατ’εκτίµηση θα αυξηθεί µέχρι το 2100 µεταξύ 0,2 και 2 µέτρων). Από το σύνολο της ακτογραµµής της Ελλάδος, περίπου το 20% αποτελεί ακτές µε µέτρια έως υψηλή ευπάθεια στις αναµενόµενες, βάσει των εκτιµήσεων, εξελίξεις. Οι συνέπειες τόσο των µακροχρόνιων µεταβολών της στάθµης της θάλασσας όσο και των παροδικών ακραίων καταστάσεων αφορούν πολλούς κλάδους της οικονοµίας, µεταξύ των οποίων τον τουρισµό, τις χρήσεις γης και τις µεταφορές. Η αυξανόµενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη το καλοκαίρι, η αισθητή µείωση των βροχοπτώσεων, η αύξηση των έκτακτων καιρικών φαινοµένων και του κινδύνου πυρκαγιάς δεν είναι παρά µερικές από τις επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής. Με βάση την έρευνα του Προγράµµατος ESPONClimate µε εξαίρεση κάποιους νοµούς της Κρήτης, οι επιπτώσεις για την Ελλάδα είναι αρνητικές.

Κλιµατική Αλλαγή

Σχεδόν όλες οι Ευρωπαϊκές Περιφέρειες αναµένεται να επηρεαστούν από την συνεχώς αυξανόµενη κλιµατική µεταβολή. Η ανάγκη προσαρµογής σε ένα ταχέως µεταβαλλόµενο κλίµα είναι κατά συνέπεια ιδιαίτερα υψηλή. Το Έργο ESPONClimate (Κλιµατική Αλλαγή και Εδαφικές Επιδράσεις σε Περιφέρειες και Τοπικές Οικονοµίες, Climate Change and Territorial Effects on Regions and Local Economies), αποτελεί µια µελέτη εφαρµοσµένης έρευνας του προγράµµατος ESPON 2013. Πρόκειται για µια πανευρωπαϊκή αξιολόγηση ευαισθησίας των περιφερειών της ΕΕ στην κλιµατική αλλαγή, ανιχνεύοντας τυπολογίες σε ότι αφορά στην έκθεση ( exposure) στην κλιµατική αλλαγή, στην ευαισθησία, ( sensitivity) στις επιπτώσεις ( impacts) και στην ευπάθεια ( vulnerability) του ευρωπαϊκού χώρου. Ως πεδίο της έρευνας επιλέχθηκε όλη η Ευρώπη προκειµένου να δηµιουργηθεί µια ολοκληρωµένη βάση δεδοµένων για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής εδαφικής πολιτικής για την κλιµατική αλλαγή. Όπως φαίνεται και στη Εικόνα 1 η ικανότητα προσαρµογής των περισσοτέρων περιφερειών στην κλιµατική αλλαγή είναι περιορισµένη. Το φυσικό περιβάλλον, ο τουρισµός, η γεωργία και γενικότερα η οικονοµική δραστηριότητα δεν είναι παρά µερικοί απ’ τους τοµείς που πλήττονται αισθητά. To Έργο προτείνει µεταξύ άλλων: • Την έξυπνη ανάπτυξη, βασιζόµενη στη γνώση και την

καινοτοµία. • Τη βιώσιµη ανάπτυξη µε την προώθηση µιας πιο

αποτελεσµατικής, πράσινης και ανταγωνιστικής οικονοµίας • Την χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη, την ενθάρρυνση της

οικονοµίας αύξουσας απασχόλησης µε στόχο την εδαφική και κοινωνική συνοχή

• Την διαχείριση κινδύνου φυσικών καταστροφών • Την διεθνική συνεργασία

Εικόνα 1: Οι πιθανές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής

Η Περιφέρεια Πελοπονήσσου: Υπάρχουσα κατάσταση και προοπτικές Με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου (αγροτική οικονοµία, µε χαµηλή παραγωγικότητα της εργασίας, υποαπασχόληση, γήρανση του πληθυσµού, αργά εξελισσόµενος τριτογενής τοµέας στον οποίο η τουριστική δραστηριότητα συµµετέχει µε χαµηλά ποσοστά), συµπεραίνουµε ότι η παραγωγική δοµή της Περιφέρειας διατηρεί σε λανθάνουσα κατάσταση όλα εκείνα τα στοιχεία, τα οποία µπορούν να δηµιουργήσουν έντονα αναπτυξιακά προβλήµατα στον κοινωνικο-οικονοµικό ιστό, αν ληφθεί υπόψη η ένταση του ανταγωνισµού και η σταδιακή µείωση έως και εξάλειψη των ενισχύσεων της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, καθώς και οι σηµαντικές ενδοπεριφερειακές και διατοπικές ανισότητες. Ταυτόχρονα όµως, η Περιφέρεια Πελοποννήσου διακρίνεται για τους πλούσιους και ιδιαίτερης αξίας φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους που παραµένουν σε µεγάλο βαθµό αναξιοποίητοι, ως πόλοι έλξης τουριστών και ανάπτυξης ανάλογων τουριστικών δραστηριοτήτων. Με βάση αυτά τα δεδοµένα, η νέα στρατηγική κατεύθυνση της Περιφέρειας εστιάζεται στην αξιοποίηση των συγκεκριµένων πλεονεκτηµάτων της για µια ανάπτυξη στηριζόµενη στην αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών της πόρων, µε την προστασία του φυσικού της περιβάλλοντος και τη δηµιουργία συνθηκών βελτίωσης του επιπέδου ζωής των κατοίκων της και των επισκεπτών. α) Βελτίωση των συνθηκών προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, ως πόρων για την ανάπτυξη της Περιφέρειας, αλλά και για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. β) Βελτίωση των προϋποθέσεων παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, στόχος που έχει άµεση σχέση µε τη βελτίωση της ποιότητας ζωής ενώ συµβάλει στην κοινωνική και εργασιακή ένταξη ατόµων που ανήκουν σε κοινωνικά ευαίσθητες πληθυσµιακές οµάδες.

γ) ∆ιαφοροποίηση του αναπτυξιακού προτύπου της Περιφέρειας Ωστόσο, αν και προβλέπονται πολιτικές για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος δεν είναι συνειδητή η ανάγκη προσαρµογής της περιφέρειας στην κλιµατική αλλαγή. Σ’ αντίθεση µε 32 Περιφέρειες στην Ευρώπη ( Βλέπετε Ecologic Institure, RAS), η Πελοπόννησος δεν έχει εκπονήσει Περιφερειακή Στρατηγική Προσαρµογής στην Κλιµατική αλλαγή. Θα πρέπει να ληφθούν µέτρα έναντι των δασικών πυρκαγιών, που κατά διαστήµατα µαστίζουν την περιοχή. Περισσότερες προσπάθειες στροφής προς τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας πρέπει επίσης να προωθηθούν. Τέλος, πρέπει να ενθαρρυνθεί περισσότερο η διεθνική και διατοπική συνεργασία. Εικόνα 7: Πρότυπο χωρικής ανάπτυξης, Περιφέρεια Πελοποννήσου

Εικόνα 2: Κλιµατική Αλλαγή και περιφερειακές οικονοµίες (ESPONClimate)

Σύµφωνα µε το εννοιολογικό πλαίσιο της µελέτης ESPONClimate project η έκθεση και η ευαισθησία µιας περιφέρειας διαµορφώνουν τις ενδεχόµενες επιπτώσεις από την κλιµατική αλλαγή. Η δυναµική µιάς χώρας/περιφέρειας να αντισταθµίσει τις επιπτώσεις ορίζεται ως η ικανότητα προσαρµογής. Ο συνδυασµός των παραπάνω διαµορφώνει την ευπάθεια στην κλιµατική αλλαγή. Για τον υπολογισµό των δεικτών γίνεται χρήση του µοντέλου CCLM, όσο και του Α1Β σεναρίου. Συµπερασµατικά και µε στόχο την βιωσιµότητα της Ευρωπαϊκής οικονοµίας, η λήψη αποφάσεων και ο καθορισµός περιφερειακής πολιτικής θα πρέπει γενικά να λάβει υπόψη:

• το πώς η γεωργία µπορεί να προσαρµοστεί στις αλλαγές της θερµοκρασίας

• το πώς η άνοδος της θερµοκρασίας της θάλασσας θα επηρεάσει την αλιεία

• την ανθεκτικότητα των ενεργειακών δικτύων στις νέες περιφερειακές ανάγκες ζήτησης

• τον τρόπο µε τον οποίο θα µπορούσε να αναπτυχθεί η τουριστική βιοµηχανία

Όπως διαφαίνεται και από την Εικόνα 2, έχουν επισηµανθεί διαφορετικοί τύποι περιφερειών που θα επηρεαστούν από την κλιµατική αλλαγή: Νότιο –Κεντρική Ευρώπη, οι περιοχές της Βόρειας Ευρώπης, η Βορειο-Κεντρική Ευρώπη, η Βορειοδυτική Ευρώπη και η περιοχή της Μεσογείου όπου αναµένεται µεγάλη αύξηση στην µέση θερµοκρασία και στον ετήσιο µέσο αριθµό καλοκαιρινών ηµερών, παράλληλα µε σηµαντική µείωση των βροχοπτώσεων τους καλοκαιρινούς µήνες και σηµαντική µείωση των ηµερών µε παγετό.

Μελέτη περίπτωσης του ESPON Climate : Η περιοχή της Μεσογείου ESPON Climate : Η χωρική διάσταση της κλιµατικής αλλαγής