İ N S A NK A Y N A K L A R IY Ö N E T İ M İProf. Dr. Ömer SADULLAH (1. ve 9. Bölüm)

Prof. Dr. Cavide UYARGİL (2. ve 5. Bölüm)

Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR (3. ve 8. Bölüm)

Prof. Dr. A. Oya ÖZÇELİK (4. Bölüm)

Prof. Dr. Gönen DÜNDAR (6. Bölüm)

Prof. Dr. İsmail Durak ATAAY (7. ve 8. Bölüm)

Prof. Dr. Zeki ADAL (10. Bölüm)

Prof. Dr. Lale TÜZÜNER (11. Bölüm)

YENİLENMİŞ 6. BASKI

Yayın No : 2877İşletme-Ekonomi Dizisi : 575

6. Baskı - Mart 2013 - İSTANBUL

ISBN 978 - 605 - 377 - 901 - 8

Cop yright© Bu ki ta bın bu ba sı sı nın Tür ki ye’de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğı tım A.Ş.’ye ait-tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak-si mi le ve ya baş ka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur.

Dizgi : B e t a B a s ı m A . Ş .Baskı - Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027)Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık

Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş.Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com

Önsöz

III

Prof. Dr. Selçuk YALÇIN’ın anısına ithaf edilmiştir.

Önsöz

IV

Önsöz

V

ÖNSÖZ

İ.Ü. İşletme Fakültesinin İnsan Kaynakları Yönetimi Anabilim Dalı öğretim üyeleri tarafından ilk kez 1998 yılında basılan “İnsan Kaynakları Yönetimi” adlı kitabının 2010 yılında basılan 5. baskısı da tükenmiştir. Kitabımıza olan bu talep bizleri mutlu etmiştir. Bazı bölümlerin içerikleri ile doğrudan ilgili yasaların da 2012 yılında (SENDİKALAR VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ ile İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU) yürürlüğe girmesi 6. Basının gerçekleştirilmesini zorunlu kılmıştır.

Kitabımız öncelikle işletme eğitimi alan öğrenciler için bir ders kitabı olarak düşünülse de daha önce belirtildiği gibi özellikle İKY’nin bilimsel temelleri ile ilke, kural ve yaklaşımlarını uygulamacılara (yöneticiler) da göstermeyi ve bu alanda hala devam ettiğini üzülerek gördüğümüz kavram ve kafa karışıklığının gideril-mesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Uygulamalara baktığımızda bazı işletmelerde aynı anda “personel bölümü” ve “insan kaynakları bölümü” şeklinde yapılanmaların olabildiğini görebiliyoruz. Yine süregelen bir yanlış da “İnsan Kaynakları Yönetimi” ifadesinin başına “stratejik” sıfatının getirilmesiyle farklı bir yaklaşım yaratma çalışmalarıdır. Başlangıçta “Personel Yönetimi” olarak tanım-lanan işlevin nitelik ve rol değişimini vurgulamak için “İnsan Kaynakları Yönetimi” ifadesi günümüzde kullanılmaktadır. Kısaca paradigma değişimini de vurgulayan “İnsan Kaynakları Yönetimi” terimi, işlevin artık stratejik bir işlev olarak algılan-ması ve yürütülmesi gereğinin altını çizmektedir. Kitap bir bütün olarak ele alın-dığında da bu düşüncenin egemen olduğu görülebilir.

Kitabımız, önceki baskıda olduğu gibi, herbiri özgün olarak ilgili öğretim üyesi tarafından kaleme alınmış ve birbirini bütünleyen onbir bölümden oluşmuş-tur. Yukarıda da değinildiği gibi yeni baskının ivedi olarak hazırlanması gerekmiş-tir. Bu yüzden belki yeni bir bölüm eklenmemiş olsa da tüm bölümler, özellikle 9. ve 10. Bölümler yasa değişikliklerini yansıtacak şekilde güncellenmiştir. Öncelikle öğrencilerimizin dersleri için kullanabilecekleri temel bir kaynak gereksinimini karşılamak amacıyla hazırlanan kitabımızın, günümüz işletmelerinde insan kay-nakları yönetimi ile ilgili olgu ve sorunları anlama, yorumlama, değerleme ve

Önsöz

VI

çözümleme açısından yöneticiler ve çalışanlara da etkili ve doğru kararların alınmasına katkıda bulunabileceğine inanıyoruz.

Kitabımızın ilk baskısından bu baskısına kadar, bugünlere gelmesi sürecin-de Anabilim Dalı Başkanlığımızı yürüten arkadaşım ve meslekdaşım Prof. Dr. Cavide B. Uyargil’e yapıcı, destekleyici, birleştirici ve özverili çalışmaları için; kitabın baskısı için sağladığı etkin eşgüdüm çalışması için meslekdaşım Prof. Dr. A. Oya Özçelik’e; bölümlerinin farklı yazarlar tarafından yazılmasına karşın kita-bımızın bir bütün olarak algılanmasını sağlayan, isimleri ilgili bölümlerin başında belirtilen meslekdaşlarıma içten teşekkürlerimi sunarım.

Bir kitabın oluşmasında yazarların görünen katkısı yanında görünmeyen ancak olmazsa olmaz nitelikte destek katkılar da vardır. Bu görünmeyen katkıla-rı sağlayan Yrd. Doç. Dr. Fulya Aydınlı Kulak, Arş. Grv. Dr. Kadriye Övgü Çakmak Otluoğlu, Arş. Grv. Dr. Altan Doğan ve Araştırma Görevlisi Anabilim Dalı mensup-larımız Rıza Demir, Erman Türkmen, Sevgi Elmas, Meryem Aybas, Onur Hasan Özgün ve Merve Kırbaşlar’a, kitabın kısa sürede ve arzuladığımız nitelikte çık-masını sağlayan Propedia Yayın Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan Satar ile yayın grubu çalışanlarına da meslekdaşlarım ve kendi adıma teşekkür ederim.

Bu baskıdan önce kaybettiğimiz Fakültemiz ve Anabilim Dalımızın Kurucularından olan, bilim adamı niteliği ve kişiliği ile de bizleri bugünlere yetiş-tiren ve 1968 yılından bu kitabın yaratılmasına kadar kullandığımız, alanında öncü kabul edilen “PERSONEL YÖNETİMİ” isimli eseri ile bize esin kaynağı olmuş Prof. Dr. SELÇUK YALÇIN Hocamızı burada anmak kendisine olan ve hiçbir zaman tam olarak ödeyemeyeceğimiz bir borcumuzdur. Kitabımızı onun aziz anısına armağan ediyoruz.

Avcılar, Mart 2013 Prof. Dr. Ömer Zeki Sadullah İ.Ü.İşletme Fakültesi İnsan Kaynakları Yönetimi Anabilim Dalı Başkanı

İçindekiler

VII

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 1İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE GİRİŞ:

İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TANIMI,ÖNEMİ VE ÇEVR ESEL FAKTÖRLER

Prof. Dr. Ömer SADULLAH

Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine ......................................................................... 1İnsan Kaynakları Yönetimi Kavramı ve Amacı ....................................................................................... 2İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve Önemi .................................................................................... 3İnsan Kaynakları Yönetimini Oluşturan İşlevler ..................................................................................... 8İnsan Kaynakları Yönetiminde Sorumluluk .......................................................................................... 10

İnsan Kaynakları Yönetiminde Üst Yönetimin Rolü ve Sorumluluğu .................................................11 İnsan Kaynakları Yönetiminde Uzman Birimler ve Yöneticilerin Rolü ve Sorumluluğu .................................................................................................... 12 İnsan Kaynakları Yönetiminde Emir-Komuta Yöneticilerin Rolü ve Sorumluluğu ......................................................................................................................... 14

İnsan Kaynakları Yönetiminin Stratejik Niteliği .................................................................................... 16İnsan Kaynakları Yönetimi ve Açık Sistem Yaklaşımı .......................................................................... 18

İnsan Kaynakları Yönetimini Etkileyen Çev resel Faktörler ................................................................ 18 İç ve Dış Çevre Faktörleri ve İnsan Kay nakları Yönetimi Etkileşimi ......................................... 19 Bireysel Nitelikler ............................................................................................................... 23 İş Özellikleri ....................................................................................................................... 30 İş Güvencesi ...................................................................................................................... 30 Bireylerarası İlişkiler .......................................................................................................... 33 Örgütsel Özellikler ............................................................................................................. 34 Dış Çevre Faktörleri........................................................................................................... 39Özet ........................................................................................................................................................... 45Dipnotlar ................................................................................................................................................... 46

İçindekiler

VIII

BÖLÜM 2İŞ ANALİZİ VE İŞ DİZAYNI

Prof. Dr. Cavide UYARGİL

İş Analizi ................................................................................................................................................... 49

İş Analizinin Gelişimi .............................................................................................................................. 50

İş Analizinin İçerdiği Başlıca Bilgiler ..................................................................................................... 51

İş Analizinin Amaçları ............................................................................................................................. 53

İş Dizaynı ........................................................................................................................................... 54

Tepe Yönetiminin Amaçları ............................................................................................................... 54

Teknoloji ........................................................................................................................................... 54

Örgüt Yapısının Oluşturulması ve İnsan Kaynakları Planlama ......................................................... 55

İşgören Sağlanması, Seçimi ve İşe Yerleştirilmesi ........................................................................... 55

Eğitim/Geliştirme Faaliyetleri ............................................................................................................. 55

Ücret ve Maaş Yönetimi .................................................................................................................... 56

Performans Değerlendirme ............................................................................................................... 57

İş Güvenliği ve İşgören Sağlığı ......................................................................................................... 57

İş Analizi Bilgi Toplama Yöntemleri ....................................................................................................... 57

İş Tanımları ve İş Gerekleri ..................................................................................................................... 59

İş Tanımları ........................................................................................................................................ 59

İş Tanımlarının Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Hususlar ..................................................... 61

İş Gerekleri (İş Şartnamesi/İş Nitelikleri) .................................................................................. 62

İş Analizi Programlarının Yürütülmesinde Dikkat Edilecek Hususlar ................................................ 63

İş Analizi Programlarında Görev Alacak Kişiler ................................................................................. 63

İş Analistlerinin Seçimi ................................................................................................................. 64

İş Analizlerinin Geçerlilik ve Güvenilirliği ........................................................................................... 64

Yetkinliklere Dayalı İş Analizi ................................................................................................................. 64

İş Dizaynı .................................................................................................................................................. 65

Çalışma Yaşamında İş Kavramı ve İşlerin Değişen Yapısal Özellikleri .............................................. 66

Çalışma, İş ve Kişiye Sağladığı Yararlar ........................................................................................... 66

Teknolojik Gelişmeler ve Çalışma Yaşamına Etkileri ........................................................................ 67

Toplumsal Gelişmeler ve Çalışma Yaşamına Etkileri ........................................................................ 68

İş Dizaynı Çalışmaları.............................................................................................................................. 69

İş Dizaynı Uygulamalarında Dikkate Alınacak Başlıca Unsurlar ................................................... 70

Örgütsel Unsurlar ...................................................................................................................... 70

İçindekiler

IX

Çevresel Unsurlar ...................................................................................................................... 71

Davranışsal Unsurlar ................................................................................................................. 71

İş Dizaynı Yaklaşımları ............................................................................................................................ 73

İş Basitleştirme .................................................................................................................................. 73

İş Rotasyonu ..................................................................................................................................... 74

İş Genişletme ve İş Zenginleştirme ................................................................................................... 75

Ekibe Dayalı İş Dizaynı ..................................................................................................................... 76

İşgücünde Esneklik (Flexible Workforce) ............................................................................................. 78

Esnek İşgücü Statüleri ....................................................................................................................... 79

Geçici İşgörenler ........................................................................................................................ 79

Kısmi Zamanlı Çalışanlar .......................................................................................................... 80

Esnek Çalışma Programları .............................................................................................................. 80

Esnek Çalışma Saatleri ............................................................................................................. 80

Sıkıştırılmış İş Haftaları ............................................................................................................. 82

Evden Çalışma .......................................................................................................................... 82

Özet ........................................................................................................................................................... 83

Dipnotlar ................................................................................................................................................... 84

BÖLÜM 3İNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI VE İŞGÖREN SEÇİMİ

Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR

İşgören Temin ve Seçim (Kadrolama) Süreci ....................................................................................... 87

İşgören İhtiyacının Belirlenmesi: İnsan Kaynakları Planlaması ........................................................ 88

Aday Araştırma ve Bulma .................................................................................................................. 89

İşgören Seçimi ................................................................................................................................... 89

İnsan Kaynakları Planlaması .................................................................................................................. 89

Tanımı ve Amaçları ........................................................................................................................... 89

İnsan Kaynakları Planlaması Süreci ve Yöntemleri .......................................................................... 91

Bilgi Toplama ve Durum Analizi ................................................................................................. 93

İşgücü Talep ve Arzının Tahmini ve İK İhtiyaçlarının Belirlenmesi .................................... 94

İşgücü Talebinin Belirlenmesi ............................................................................................ 95

İş Analizleri.......................... ...................................................................................................... 97

Talep Tahmin Yöntemleri ............. ...................................................................................................... 98

Yargısal Yöntemler...................... .............................................................................................. 98

İçindekiler

X

Yönetici Tahmini............... ................................................................................................. 98

Delphi Tekniği....................... ............................................................................................. 99

Nominal Grup Tekniği ........................................................................................................ 99

Senaryo Analizleri................... ......................................................................................... 100

Kıyaslama................ ........................................................................................................ 100

Sayısal Yöntemler............................ ................................................................................................ 100

Trend Analizleri.............. .................................................................................................. 101

Regresyon-Korelasyon Analizleri .................................................................................... 101

Oran Analizleri................ ................................................................................................. 102

Ayrıntılı Yöntemler............................. .............................................................................................. 103

İşyükü ve İşgücü Analizleri .............................................................................................. 103

İşyükü Analizi................... ........................................................................................ 103

İşgücü Analizleri.............. ......................................................................................... 104

Devamsızlık Analizi .......................................................................................... 104

İşgücü Devir Analizi ......................................................................................... 105

Yer Planlaması................ ......................................................................................... 106

İşgücü Arzının Belirlenmesi ..................................................................................... 108

İK İhtiyaçlarının Belirlenmesi ................................................................................... 109

İşgücü Arz ve Talebini Dengelemeye Yönelik Eylemlerin Planlanması ........................... 109

Aday Araştırma ve Bulma ......................................................................................................................113

Aday Araştırma ve Bulma Sorumluluğu ...........................................................................................114

Aday Bulmanın Önemi ve Amaçları .................................................................................................114

Aday ve İşgören Sağlamayı Etkileyen Faktörler ..............................................................................115

İşgören Adayı Temin Kaynakları ve Yöntemleri ................................................................................117

İç Kaynaklardan Aday ve İşgören Sağlama .............................................................................117

İşletme İçi İş Duyuruları ve Başvuru Düzenlemeleri.........................................................118

Terfi ve Nakil ....................................................................................................................118

İç Kaynaklardan İşgören Sağlamanın Yarar ve Sakıncaları ............................................ 121

Dış Kaynaklardan Aday Sağlama ............................................................................................ 122

Dış Kaynaklardan Aday Sağlama Yolları ......................................................................... 122

İş Duyuruları .................................................................................................................... 123

Kendiliğinden Başvurular ................................................................................................. 124

Mevcut İşgörenlerin ve Tanıdıkların Tavsiyeleri ............................................................... 125

İş ve İşgören Bulma Kuruluşları ...................................................................................... 126

Resmi İş ve İşgören Bulma Kuruluşları ................................................................... 126

İçindekiler

XI

Özel İş ve İşgören Bulma Kuruluşları ...................................................................... 127

Okullar, Üniversiteler ve Okul Ziyaretleri ......................................................... 128

Staj Uygulamaları ............................................................................................ 128

Diğer Yöntemler ............................................................................................... 128

Sürekli Statüde İşgören Teminine Alternatif Yollar........................................................................... 129

Geçici İşgören İstihdamı ......................................................................................................... 129

İşgören Kiralama (Leasing)/İşgören Taşeronluğu .................................................................... 129

Bağımsız Çalışanlar ve Esnek Çalışma Sistemleri ................................................................. 130

Uluslararası Piyasalarda İşgören Sağlama ............................................................................. 130

İşgören Seçimi ....................................................................................................................................... 131

Başvuruların Kabulü – İlk (Ön) İnceleme ........................................................................................ 134

Başvuru Formu Doldurtma .............................................................................................................. 135

Sınav/Test Uygulaması .................................................................................................................... 139

Test Türleri ............................................................................................................................... 140

Testlerde ve Diğer Seçim Araçlarında Geçerlilik ve Güvenilirlik ...................................... 143

İşe Alma Görüşmesi ........................................................................................................................ 145

Görüşme Türleri ....................................................................................................................... 147

Görüşme Süreci ..................................................................................................................... 148

Görüşme Hataları .................................................................................................................... 149

Adayların Bilgilendirilmesi ........................................................................................................ 151

Adayın Geçmişinin ve Referanslarının Araştırılması ....................................................................... 151

Sağlık Muayenesi ......................................................................................................................... 152

İşe Alma / Seçim Kararı ................................................................................................................... 153

İşe Yerleştirme ................................................................................................................................. 155

Özet ......................................................................................................................................................... 156

Dipnotlar ................................................................................................................................................. 157

BÖLÜM 4EĞİTİM VE GELİŞTİRME

Prof. Dr. A. Oya ÖZÇELİK

Eğitimin Tanımı ve Önemi..................................................................................................................... 163

Yetiştirme ve Geliştirme Kavramları ................................................................................................ 165

Eğitimde Öğrenmenin Rolü ve Önemi ................................................................................................. 166

İnsan Kaynaklarında Eğitim ................................................................................................................. 167

İçindekiler

XII

Eğitimin Amaçları .................................................................................................................................. 169

Eğitimde İzlenen İlkeler......................................................................................................................... 170

Eğitim Faaliyetlerinde Süreklilik ....................................................................................................... 170

Eğitimin Yararlılığı ............................................................................................................................ 171

Eğitimde Fırsat Eşitliği ..................................................................................................................... 171

Eğitim Faaliyetinin Planlı Olması ..................................................................................................... 171

Eğitilenlerin Etkin Katılımı ................................................................................................................ 172

Eğitim Politikaları .................................................................................................................................. 172

Eğitim Planlaması .................................................................................................................................. 173

Eğitim İhtiyacının Saptanması .......................................................................................................... 175

Örgüt (Organizasyon) Analizi .................................................................................................. 178

İş (Görev) Analizi ..................................................................................................................... 180

Kişi (Performans) Analizi ......................................................................................................... 181

Eğitim Programının Hazırlanması ve Uygulanması ........................................................................ 183

Amaçların Belirlenmesi ............................................................................................................ 184

Eğitim Programının Kapsamı .................................................................................................. 184

Eğitim Faaliyetlerini Yürütecek Organlar ........................................................................ 184

Eğitime Katılacaklar ......................................................................................................... 185

Eğiticilerin Belirlenmesi .................................................................................................... 185

Eğitim Konularının Belirlenmesi ..................................................................................... 186

Eğitimin Yeri ..................................................................................................................... 186

Eğitimin Zamanı ve Süresi .............................................................................................. 187

Eğitim Yönteminin Seçimi ........................................................................................................ 187

Eğitim Sonuçlarının Ölçülmesinde (Değerlendirilmesinde) İzlenecek Yollar ........................... 189

Eğitimin Değerlendirilmesi ............................................................................................................... 189

Eğitim Değerleme Yöntemleri .................................................................................................. 191

Test - Tekrar Yöntemi ....................................................................................................... 192

Önceki - Sonraki Performans Yöntemi ............................................................................ 192

Deney - Kontrol Grubu Yöntemi ...................................................................................... 192

Eğitim Yöntemleri .................................................................................................................................. 193

İşbaşı Eğitim Yöntemleri .................................................................................................................. 194

Yönetici Gözetiminde Eğitim ................................................................................................... 195

Coaching (Yönlendirme) Yöntemi............................................................................................ 195

Formen Aracılığı ile Eğitim ...................................................................................................... 196

İçindekiler

XIII

Staj Yoluyla Eğitim ................................................................................................................... 196 İş Değiştirme (Rotasyon) Yöntemi ........................................................................................... 196 İşe Alıştırma (Oryantasyon) Eğitimi ......................................................................................... 197 İşdışı Eğitim Yöntemleri ................................................................................................................... 198 Anlatım Yöntemi ...................................................................................................................... 199 Örnek Olay (Vaka) Yöntemi ..................................................................................................... 199 İşletme Oyunları Yöntemi ........................................................................................................ 200 Rol Oynama Yöntemi .............................................................................................................. 201 Duyarlılık Eğitimi (T Grubu) ..................................................................................................... 201 Simülasyon ............................................................................................................................. 202 In-Basket (Beklenen Sorunlar) Yöntemi .................................................................................. 202 Açık Hava Eğitimi (Outdoor Eğitimi) ....................................................................................... 203 Elektronik Ortamda Eğitim ............................................................................................................... 203

Özet ......................................................................................................................................................... 205

Dipnotlar ................................................................................................................................................. 206

BÖLÜM 5PERFORMANS DEĞERLENDİRME

Prof. Dr. Cavide UYARGİL

Performans Değerlendirme ve Performans Yönetimi ....................................................................... 212Performans Değerlendirmenin Temel Unsurları ................................................................................. 214Performans Yönetiminin Amaçları ....................................................................................................... 215

Stratejik Planlama.... ....................................................................................................................... 216 Ücret-Maaş Yönetimi ....................................................................................................................... 217 Kariyer Yönetimi...... ........................................................................................................................ 218 Eğitim İhtiyacının Belirlenmesi...... .................................................................................................. 218 İşten Ayırma Kararları...... ................................................................................................................ 219

Performans Değerlendirmenin Yararları ............................................................................................. 219

Değerlendirenler (Yöneticiler) İçin Yararları.... ................................................................................ 219

Değerlendirilenler (Astlar) İçin Yararları.... ...................................................................................... 220

Organizasyon İçin Yararları.... ......................................................................................................... 220

Performans Yönetimi Sürecinin Evreleri ve Başlıca Boyutları ......................................................... 221

Değerlendirmeyi Kim ya da Kimler Yapar? ......................................................................................... 223

Değerlendirmenin İlk Üst Tarafından Yapılması ............................................................................ 223

İçindekiler

XIV

Kişinin Kendini Değerlendirmesi ................................................................................................... 224 Değerlendirmenin İş Arkadaşları (Eşitler) Tarafından Yapılması ................................................... 225 Değerlendirmenin Astlar Tarafından Yapılması ............................................................................. 225 Değerlendirmenin Müşteriler Tarafından Yapılması ...................................................................... 226

360 Derece Geri-Besleme Yaklaşımı .................................................................................................... 227

360 Derece Geri-Besleme Nedir? ................................................................................................... 228 Geri-Beslemenin Anonimliği ............................................................................................................ 229 Geri-Beslemenin Kullanım Amaçları ................................................................................................ 229 Geri-Besleme Sağlayacak Eşitlerin Seçimi ..................................................................................... 229 Geri-Beslemenin Kişiye Sunuluş Şekli ............................................................................................ 230 360 Derece Geri-Beslemenin Başarı Koşulları ............................................................................... 230 360 Derece Geri-Beslemenin İş Davranışları ve Farkındalık Üzerindeki Etkileri ............................ 233Değerlendirme Hataları ......................................................................................................................... 234 Hale Etkisi........................................................................................................................................ 234 Belirli Derecelere/Puanlara Yönelme .............................................................................................. 236 Yakın Geçmişteki Olaylardan Etkilenme ......................................................................................... 238 Kontrast Hataları ............................................................................................................................. 238 Kişisel Önyargılar ............................................................................................................................ 239 Pozisyondan Etkilenme ................................................................................................................... 239 Atıf Hataları...................................................................................................................................... 240Performans Değerlendirme Yöntemleri ............................................................................................... 240 Kişilerarası Karşılaştırmalara Dayalı Yaklaşım ................................................................................ 241 Sıralama Yöntemi .................................................................................................................... 241 Zorunlu Dağılım Yöntemi ......................................................................................................... 242 Ortak Performans Kriter ve Standartlarına Dayalı Yaklaşım ........................................................... 243 Değerlendirme Skalalarını İçeren Yöntemler .......................................................................... 243 Geleneksel Değerlendirme Skalaları ............................................................................... 243 Davranışsal Değerlendirme Skalaları .............................................................................. 246 Davranışsal Beklenti Skalaları ................................................................................. 246 Davranışsal Gözlem Skalaları ................................................................................. 247 Kritik Olay Yöntemi (Critical Incident Method) ......................................................................... 249 İşaretleme Listesi Yöntemi (Checklist Method) ....................................................................... 249Bireysel Performans Standartlarına Dayalı Yaklaşım ........................................................................ 250 Amaçlara Göre Yönetim (Management by Objectives-MBO) ......................................................... 250

Kesin Performans Planlarının Oluşturulması/Hedef Belirleme Görüşlerinin Yapılması .......... 251

Hedeflerin Konuları .................................................................................................................. 252

İçindekiler

XV

Hedeflerde Bulunması Gereken Özellikler .............................................................................. 253Yetkinliklere Dayalı İKY ve Performans Değerlendirmede Yetkinliklerden Yararlanma ................. 254 Yetkinlik Modellerinin Geliştirilmesinde Kullanılan Yaklaşımlar ....................................................... 255 İşler İçin Yetkinliklerin Belirlenmesi ................................................................................................. 256 Yetkinliklerin İKY Faaliyetlerinde Kullanımı: Yetkinliklere Dayalı İKY .............................................. 258 Yetkinliklere Dayalı Performans Değerlendirmenin Geleneksel Performans Değerlendirmeden Farkı .................................................................................................................. 259Performans Değerlendirmede Güncel Konular ve Gelişmeler ......................................................... 261

Özet ......................................................................................................................................................... 263Dipnotlar ................................................................................................................................................. 264

BÖLÜM 6KARİYER GELİŞTİRME

Prof. Dr. Gönen DÜNDAR

Temel Kavramlar .................................................................................................................................... 268Bireysel Yaşam ve Kariyer Evreleri ..................................................................................................... 272Kariyer Geliştirme Sistemi.................................................................................................................... 275 Kariyer Geliştirme Sisteminin Aktörleri ............................................................................................ 281 Kariyer Geliştirme Sisteminin Yararları ............................................................................................ 282 Kariyer Geliştirme Sistemi ile Diğer İnsan Kaynakları Yönetimi Sistemleri Arasındaki İlişki ........... 284 Kariyer Geliştirme Sürecinde Bireysel Gelişime Destek Olacak Organizasyonel Faaliyetler ......... 286

Yeni Kariyer Yaklaşımları ...................................................................................................................... 289 Sınırsız Kariyer ............................................................................................................................... 291 İki Basamaklı Kariyer Yolu ............................................................................................................... 291 Esnek Kariyer ................................................................................................................................. 292 Portföy Kariyer ................................................................................................................................. 292

Kariyere İlişkin Güncel Sorunlar .......................................................................................................... 293Özet ......................................................................................................................................................... 296Dipnotlar ................................................................................................................................................. 298

BÖLÜM 7İŞ DEĞERLEME

Prof. Dr. İsmail Durak ATAAY

Giriş ........................................................................................................................................................ 301Tanım ve Kavramlar .............................................................................................................................. 303 İş Değeri ile Ücret İlişkisi ................................................................................................................. 304

İçindekiler

XVI

İş Yapısı, Ücret Düzeyi ve Ücret Yapısı .......................................................................................... 305

Ücret Düzeyi ............................................................................................................................ 305

Ücret Yapısı ............................................................................................................................. 306

İş Yapısı (İş Değerleme) .......................................................................................................... 306

İş Değerlemenin Amacı ve Yararları ................................................................................................ 307

İş Değerlemenin Kapsamı ............................................................................................................... 308

İş Değerleme Yöntemleri ...................................................................................................................... 309

Sıralama Yöntemi (Ranking Method) .............................................................................................. 310

Sıralama Yönteminin Uygulama Aşamaları ............................................................................. 310

Sıralama Yönteminin Yararları ve Sakıncaları ......................................................................... 312

Sınıflama Yöntemi (Classification Method) ..................................................................................... 313

Sınıflama Yönteminin Uygulama Aşamaları ............................................................................ 313

Sınıflama Yönteminin Yararları ve Sakıncaları ........................................................................ 315

Faktör Karşılaştırma Yöntemi (Factors Comparison Method) ......................................................... 316

Faktör Karşılaştırma Yönteminin Uygulama Aşamaları ........................................................... 316

Faktör Karşılaştırma Yöntemin Yararları ve Sakıncaları ......................................................... 321

Puan Yöntemi .................................................................................................................................. 322

Puan Yönteminin Uygulama Aşamaları ................................................................................... 322

Puan Yönteminin Yararları ve Sakıncaları ............................................................................... 329

Değerleme Aşaması .............................................................................................................................. 330

İşlerin Değerlenmesi ........................................................................................................................ 330

Değerleme Sonucunda Her İşin Göreli Değerinin Saptanması ....................................................... 331

Sıralama Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları .................................................................... 331

Sınıflama Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları ................................................................... 332

Faktör Karşılaştırma Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları .................................................. 332

Puan Yöntemine Göre Değerleme Sonuçları .......................................................................... 333

İş Değerlemenin Davranışsal ve Teknik Özellikleri ............................................................................ 333

İş Değerleme Çalışmalarında İşbirliği Sağlanması ......................................................................... 334

İş Değerlemenin Teknik Özellikleri ve Bazı Sorunları ..................................................................... 336

Endüstri Düzeyinde İş Değerleme Uygulamaları................................................................................ 341

Özet ........................................................................................................................................................ 346

Dipnotlar ................................................................................................................................................ 347

İçindekiler

XVII

BÖLÜM 8ÜCRET YÖNETİMİ

Prof. Dr. İsmail Durak ATAAYProf. Dr. Ahmet Cevat ACAR

Ücretin Tanımı, Bileşenleri ve Önemi .................................................................................................. 351 Ücretin Tanımı ................................................................................................................................. 351 Ücret Bileşenleri .............................................................................................................................. 353 Temel Ücret ............................................................................................................................. 354 Değişken Ücret ........................................................................................................................ 354 Ek Yararlar ve Sosyal Yardımlar .............................................................................................. 355 Ücret Kavramları.............................................................................................................................. 356 Ücret Haddi - Ücret Geliri ........................................................................................................ 356 Çıplak Ücret - Giydirilmiş Ücret ............................................................................................... 357 Brüt Ücret - Net Ücret .............................................................................................................. 357 Parasal Ücret - Gerçek Ücret .................................................................................................. 357 Asgari Ücret ............................................................................................................................. 358 Ücret Gideri - Ücret Maliyeti .................................................................................................... 358 Ayni ve Nakdi Ücret ................................................................................................................. 359 Ödül ......................................................................................................................................... 359 Maaş ........................................................................................................................................ 359 Ücretin Önemi.................................................................................................................................. 360

Ücret Yönetimi: Sistem ve Süreç ......................................................................................................... 362

Ücret Yönetimi ................................................................................................................................. 362 Stratejik Ücret Yönetimi ................................................................................................................... 363 Ücret Yönetimi Sistemi .................................................................................................................... 364 Ücret Yönetimi Süreci ...................................................................................................................... 365 Ücret Yönetiminin Amaçları ............................................................................................................. 369

İşletme Ücret Politikaları....................................................................................................................... 370

Ücret Politikalarını Belirleyen Faktörler ........................................................................................... 372

İşletme Ücret Yapısının Oluşturulması ve Uygulanması ................................................................... 374

İş Değerlemesi ve Ücret Araştırması ............................................................................................... 377 İş Değerlemesi ......................................................................................................................... 377 Ücret Araştırması ..................................................................................................................... 378 Mevcut İşletme ve Piyasa Ücret Yapısının İncelenmesi.................................................................. 381 İşletmenin Yeni Ücret Politikası Doğrusunun Çizilmesi ................................................................... 385

İçindekiler

XVIII

Yeni İş ve Ücret Yapısının Oluşturulması ........................................................................................ 387 Tek Ücretleme .......................................................................................................................... 390 Toplu Ücretleme ....................................................................................................................... 391 Braket Yapısı Türleri ................................................................................................................ 396 Geniş Band Yapısı ................................................................................................................... 401 Geniş Bandın Amaçları ve Uygun Olduğu Durumlar ....................................................... 404 Geniş Bandın Yarar ve Sakıncaları ................................................................................. 405 Bireysel Ücretlerin Yapı İçindeki Konumunun Belirlenmesi ve Uyumlaştırma ................................ 406 Ücret Yapısı İçinde Bireysel Ücret Farklılaştırması ve Ücret Artışlarının Yönetimi ......................... 410 Kıdeme Göre Ücret Artışı (Otomatik Artış) ...............................................................................411 Başarıya (Performansa) Göre Ücret Artışı .............................................................................. 412 Beceri ve Yetkinliklere Dayalı Ücret Artışı ............................................................................... 414 Karma Uygulamaya Göre Ücret Artışı ..................................................................................... 415 Ücret Yapısının Devamlılığının Sağlanması .................................................................................... 417

Ücret Sistemleri ..................................................................................................................................... 419

Zaman Esasına Dayalı Ücret Sistemleri ......................................................................................... 422 Temel Zaman Ücreti Sistemi ................................................................................................... 422 Ölçülmüş İş Miktarına Göre Günlük Ücret ............................................................................... 426 Değişken Günlük Ücret (Differential Day Rate) ....................................................................... 427 Özendirici Ücret Sistemleri .............................................................................................................. 430 Ürün Niceliğini Özendirici Ücret Sistemleri .............................................................................. 432 Parçabaşı Ücret Sistemi .................................................................................................. 432 Akort Ücret Sistemi .......................................................................................................... 433 Akort Ölçeği ............................................................................................................. 435 Verim Derecesi - Normal ve Standard Süre ............................................................ 436 Dakika Akort Ücreti .................................................................................................. 437 Primli Ücret Sistemleri ............................................................................................................. 439 Prim Sisteminin Tasarımı ve Öğeleri ............................................................................... 440 Primli Ücret Türleri ........................................................................................................... 441 Tek Faktörlü Primli Ücret Sistemleri ........................................................................ 442 Çok Faktörlü Primli Ücret Sistemleri ........................................................................ 442 Primli Ücret Sistemlerinin Yararları ve Sakıncaları .................................................. 442Özet ......................................................................................................................................................... 443Dipnotlar ................................................................................................................................................. 444

İçindekiler

XIX

BÖLÜM 9İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE KORUMA İŞLEVİ

(İŞ GÜVENLİĞİ VE İŞGÖREN SAĞLIĞI)Prof. Dr. Ömer SADULLAH

Koruma İşlevinin İnsan Kaynakları Yönetiminin Diğer İşlevleriyle Olan İlişkisi ............................. 452İş Güvenliği Açısından İş Kazaları ....................................................................................................... 453 İş Kazaları ve Tanımları ................................................................................................................... 454 İş Kazalarının Yasal Tanımı ..................................................................................................... 456 İş Kazalarının Oluşumuna Yol Açan Unsurlar ve İş Güvenliği Araştırmaları ................................... 457 İş Kazalarının Analizi ve Kaza İstatistikleri ...................................................................................... 462 Kaza İstatistikleri ...................................................................................................................... 463 Kaza Sıklık Oranı (KSO) ................................................................................................. 464 Kaza Ağırlık Oranı (KAO) ................................................................................................ 465 Meslek Hastalıklarının Tanımı ......................................................................................................... 466 Meslek Hastalıklarının Nedenleri ............................................................................................. 467

Koruma İşlevinin Örgütlenmesi ........................................................................................................... 470

Koruma İşlevinin Ayrı Bir Birim Olarak Örgütlenmesi ...................................................................... 471 Koruma İşlevinin Komite Düzeyinde Örgütlenmesi ......................................................................... 472

Koruma İşlevi ve Maliyetler .................................................................................................................. 474

Koruma İşlevinin Etkinliği İçin Yatırım Niteliğindeki Harcamalar ..................................................... 475 İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Yol Açtığı Maliyetler ........................................................ 476 Maliyetlerin Araştırılması ................................................................................................................. 477Koruma İşlevine İlişkin Diğer Konular ................................................................................................ 479 İşyerinde Şiddet ............................................................................................................................... 479 İşyerinde Şiddet ve İnsan Kaynakları Yönetimi İşlevleri.......................................................... 481 Kadrolama İşlevi ve İşyerinde Şiddet .............................................................................. 481 Referans ve Geçmiş İncelemesi ...................................................................................... 481 Testler .............................................................................................................................. 482 Eğitim ............................................................................................................................... 482 Koruma İşlevi ve Yasalar ................................................................................................................. 485 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Koruma İşlevi ................................................................... 485 Yaptırımlar ............................................................................................................................... 491 Koruma İşlevi ve Diğer Yasalar ............................................................................................... 491Sonuç ...................................................................................................................................................... 492Özet ......................................................................................................................................................... 493Dipnotlar ................................................................................................................................................. 494

İçindekiler

XX

BÖLÜM 10İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN

HUKUKİ BOYUTLARIProf. Dr. Zeki ADAL

Çalışma Yaşamındaki Hukuki Düzenlemeler ve İnsan Kaynakları Yönetimi ................................... 497

İnsan Kaynakları Yönetiminin Hukuk Kaynakları ............................................................................ 497

4857 Sayılı İş Yasasının Temel İlkeleri ............................................................................................ 500

Esneklik İlkesi ......................................................................................................................... 500

Eşit Davranma İlkesi ................................................................................................................ 501

İş Güvencesi İlkesi .................................................................................................................. 503

İstihdamın Korunması İlkesi .................................................................................................... 504

4857 Sayılı İş Kanununda Temel Kavramlar ................................................................................... 505

İşçi Kavramı ............................................................................................................................. 505

İşveren Kavramı ...................................................................................................................... 506

İşveren Vekili Kavramı ............................................................................................................. 506

İşyeri ve İşletme Kavramları .................................................................................................... 507

Çırak ve Stajyer Kavramları .................................................................................................... 507

İşe Alma ve Yerleştirmede Hukuki Boyut: İş İlişkisinin Kurulması ve İş Sözleşmesi .................... 509

İş İlişkisi ve İş Sözleşmesi Kavramları ............................................................................................ 509

İş İlişkisi ................................................................................................................................... 509

İş Sözleşmesi .......................................................................................................................... 509

İş İlişkisi Kurulmadan Önceki Süreç: Personel Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hukuki Normlar ................................................................................................................. 510

Personel Seçim Süreci ........................................................................................................... 510

Personel Seçiminde Koruma Yükümlülüğü ..............................................................................511

Personel Seçiminde Eşit Davranma ve Ayrımcılık Yapmama Yükümlülüğü ............................511

Koruma ve Eşit Davranma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi: Sözleşme Görüşmelerinde Kusur “Culpa in Contrahendo” .................................................... 512

Personel Seçiminin Değişik Aşamalarında İşverenin Koruma ve Eşit Davranma Yükümlülüğü ................................................................................................... 512

İş İlanlarında ................................................................................................................... 512

Başvuru Formlarında ve İş Görüşmelerinde.................................................................... 513

Değişik Kaynaklardan Aday Hakkında Bilgi ve Veri Toplamada ...................................... 514

Psikolojik Testlerde .......................................................................................................... 515

İş Görüşmelerinde İşçinin (Adayın) Yükümlülükleri ................................................................. 516

İçindekiler

XXI

Kusurlu Davranışın Sonuçları .................................................................................................. 516

İşverenin Kusurlu Davranışı Halinde ............................................................................... 516

İşçinin Kusurlu Davranışı Halinde ................................................................................... 517

İşe Alma ve Yerleştirme: İş Sözleşmesinin Yapılması ..................................................................... 517

İş Sözleşmesi Yapma Serbestisi ve İş Sözleşmesinin Şekli ................................................... 517

Sözleşme Yapma Serbestisinin Sınırlandırılması .................................................................... 518

İş Sözleşmesi Türleri ............................................................................................................... 519

Sürekli-Süreksiz İş Sözleşmeleri ..................................................................................... 519

Belirli-Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri ............................................................................... 519

Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri (Klasik Kısmi Süreli) .......................................................... 521

Çağrı Üzerine Çalışma .................................................................................................... 522

Mevsimlik İş Sözleşmesi.................................................................................................. 522

Takım Sözleşmesi ............................................................................................................ 523

Deneme Süreli İş Sözleşmeleri ....................................................................................... 523

İş İlişkisinin Özel Durumları ............................................................................................................. 524

Geçici (Ödünç) İş İlişkisi .......................................................................................................... 524

Kavram ............................................................................................................................ 524

Koşulları (md. 7) .............................................................................................................. 525

Hukuki Sonuçları ............................................................................................................. 525

Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisi ................................................................................................. 526

Kavram ............................................................................................................................ 526

Koşulları ........................................................................................................................... 528

Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinde Muvazaa .................................................................. 528

Çalışma Koşullarının ve İşin Düzenlenmesinde Hukuki Normlar ..................................................... 529

Geniş Anlamda Çalışma Koşulları ve Yasal Çerçeve...................................................................... 529

Çalışma Koşullarının Düzenlenmesinde Emredici Hukuk Kuralları ......................................... 529

İşin ve Çalışma Koşullarının Düzenlenmesinde ve Değiştirilmesinde İşverenin Yönetim Hakkı ve Sınırları ....................................................................................... 529

Çalışma Koşullarının ve İşin Düzenlenmesinde Hukuki Sınırlamalar ............................ 529

Çalışma Koşullarında Değişiklik Yapılmasında Hukuki Sınırlamalar ............................... 530

Çalışma Süresi ............................................................................................................................... 531

Haftalık Normal Çalışma Süresi ve Denkleştirme Süresi ........................................................ 531

Telafi Çalışması ....................................................................................................................... 532

Ara Dinlenmeleri ...................................................................................................................... 533

Gece Çalışmaları ..................................................................................................................... 533

İçindekiler

XXII

Fazla Çalışma.................................................................................................................................. 534 Fazla Çalışma Kavramı ve Türleri ........................................................................................... 534 Olağan Fazla Çalışma ............................................................................................................. 534 Fazla Çalışma .................................................................................................................. 534 Fazla Sürelerle Çalışma .................................................................................................. 534 Fazla Çalışma Ücreti ............................................................................................................... 535 Fazla Çalışma Ücreti Yerine Serbest Zaman .......................................................................... 535 Tatiller ve İzinler ............................................................................................................................... 535 Hafta Tatili ................................................................................................................................ 536 Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri ..................................................................................... 536 Yıllık Ücretli İzin Hakkı ............................................................................................................. 536 Yıllık Ücretli İzin Süreleri ......................................................................................................... 537 Yıllık Ücretli İznin Uygulanması (md. 56) ................................................................................ 537 Kadın İşçinin Doğum ve Süt İzni ............................................................................................. 538 Mazeret İzinleri ........................................................................................................................ 539 Ücretlerle İlgili Düzenlemeler ve Ücret Yönetiminin Hukuki Yönü ................................................... 539 Hukuki Açıdan Ücret Kavramı ve Unsurları ............................................................................. 539 Ücret Ödeme Biçimleri ve Ücretin Ekleri ................................................................................. 540 İkramiyeler ve Diğer Ek Ödemeler .................................................................................. 540 Primler ............................................................................................................................. 541 Kârdan Pay Alma ............................................................................................................. 541 Sosyal Yardımlar .............................................................................................................. 541 Ücret Ödemelerinde Temel Kurallar ........................................................................................ 542 Ücretin Korunması ................................................................................................................... 542 Ücretin Saklı Kısmı .......................................................................................................... 542 Ücretten İndirim Yapılamaması ...................................................................................... 542 Ücret Kesme Cezası........................................................................................................ 543 İşverenin Ücret Ödeme Borcunu Yerine Getirmemesi ............................................................ 543 İşçinin Kişilik Haklarının, Ruh ve Beden Sağlığının Korunduğu Bir Çalışma Ortamının Sağlanmasında İşverenin Yükümlülüğü .......................................................... 544 İşçinin Kişilik Haklarının ve Ruhsal Sağlığının Korunması ...................................................... 544 İşçinin Bedensel Sağlığının Korunması ................................................................................... 546İş İlişkisinin Sona Ermesi: İş Sözleşmesinin Feshi ........................................................................... 547 İş İlişkisinin Sona Ermesinin Değişik Biçimleri ............................................................................... 547 Kendiliğinden Sona Erme ........................................................................................................ 547

Fesih Bildirimi ile Sona Erdirme .............................................................................................. 547

İçindekiler

XXIII

Süresiz (Derhal) Fesih .................................................................................................................... 548

Genel İlkeler ............................................................................................................................ 548

Süresiz Fesih Bildiriminde Hak Düşürücü Süre ...................................................................... 549

İşçinin Süresiz Fesih (Haklı Nedenle Derhal Fesih) Hakkı ..................................................... 549

Sağlık Nedenleri .............................................................................................................. 549

Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Aykırı Davranışlar .............................................................. 550

Zorlayıcı Nedenler ........................................................................................................... 551

İşverenin Süresiz Fesih (Haklı Nedenle Derhal Fesih) Hakkı ................................................. 552

Sağlık Nedenleri .............................................................................................................. 552

İşçinin Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Aykırı Davranışları ................................................. 552

Zorlayıcı Nedenler ........................................................................................................... 555

İşçinin Tutuklanması ........................................................................................................ 555

Süreli Fesih...................................................................................................................................... 555

Genel İlkeler ............................................................................................................................ 555

Süreli Feshin Hüküm ve Sonuçları .......................................................................................... 556

İş Arama İzni .................................................................................................................... 556

Bildirim (İhbar) Sürelerine Uyulmaması ........................................................................... 557

Süreli Fesih Hakkının İşveren Tarafından Kötüye Kullanılması ...................................... 557

İşverenin Süreli Fesih Hakkı .................................................................................................... 558

İş Güvencesi Kavramı ..................................................................................................... 559

İş Güvencesinin Kapsamı ................................................................................................ 560

Geçerli Neden ve Geçerli Fesih ...................................................................................... 560

Geçerli Bir Neden Oluşturmayan Durumlar ..................................................................... 564

İş Güvencesi Hükümlerinin Uygulanması ........................................................................ 564

Geçersiz Feshin Sonuçları .............................................................................................. 566

Geçerli ve Geçersiz Fesihte İşverenin Yükümlülükleri .................................................... 567

Toplu İşçi Çıkarma ................................................................................................................... 567

Kıdem Tazminatı .............................................................................................................................. 568

Kıdem Tazminatı Kavramı ....................................................................................................... 568

Koşulları ................................................................................................................................... 569

Kıdem Tazminatının Temel Koşulu: En Az 1 Yıllık Kıdem ............................................... 569

İşveren Tarafından İş K. Md. 25/II Dışında Fesih ............................................................ 569

İşçi Tarafından Haklı Nedenlerle Fesih ............................................................................ 569

İşçi Tarafından Muvazzaf Askerlik ve Emeklilik Nedeniyle Fesih .................................... 570

Kadın İşçinin Evlenme Nedeniyle Sözleşmeyi Feshi ...................................................... 570

İçindekiler

XXIV

Kıdem Tazminatının Hesabı .................................................................................................... 570

Kıdem Tazminatına Esas Alınan Hizmet Süresi ............................................................. 570

Kıdem Tazminatı Hesabında Hizmet Süresine Dâhil Edilen ve Edilmeyen Süreler ........ 571

Kıdem Tazminatının Hesabında Esas Alınan Ücret ........................................................ 572

Kıdem Tazminatının Tavanı ............................................................................................. 573

Kıdem Tazminatında Zamanaşımı ve Faiz ...................................................................... 573

Sendikal İlişkiler ................................................................................................................................... 574

Sendika Kavramı ve Faaliyet Alanları ............................................................................................. 574

Sendika Kavramı ..................................................................................................................... 574

Sendikaların Faaliyet Alanları .................................................................................................. 576

Toplu Pazarlığa İlişkin Faaliyetler ................................................................................... 576

Yargılama Alanındaki Faaliyetler .................................................................................... 576

Sosyal Alandaki Faaliyetler.............................................................................................. 576

Yasak Faaliyetler ............................................................................................................. 577

Sendikaların Örgütlenme Biçimleri ve Organları ............................................................................. 578

Sendikal Örgütlenme ....................................................................................................... 578

Organlar ........................................................................................................................... 579

Sendika Özgürlüğü .......................................................................................................................... 580

Sendika Özgürlüğü Kavramı ve Uluslararası Kaynakları ........................................................ 580

Bireysel Sendika Özgürlüğü .................................................................................................... 581

Toplu Sendika Özgürlüğü ........................................................................................................ 582

Devlete Karşı Bağımsızlık ............................................................................................... 582

Kendi Üyelerine Karşı Korunma ...................................................................................... 583

Üçüncü Kişi ve Kuruluşlara Karşı Bağımsızlık ................................................................ 583

Sendika Üyeliği ................................................................................................................................ 583

Üyelik Koşulları ........................................................................................................................ 583

Üyelik Aidatı ............................................................................................................................ 584

Üyeliğin Sona Ermesi ve Askıya Alınması ............................................................................. 585

İşyeri Sendika Temsilciliği ................................................................................................................ 586

Kavram .................................................................................................................................... 586

Atanması ve Görev Süresi ...................................................................................................... 586

Sayısı ....................................................................................................................................... 586

Sendika Güvencesi ......................................................................................................................... 587

İşçi Kuruluşlarında Yönetici Olanların Güvencesi ................................................................... 587

İşyeri Sendika Temsilcilerinin Güvencesi ................................................................................ 588

İçindekiler

XXV

İşçinin Sendika Üyeliğinin Güvencesi ...................................................................................... 588

Toplu Pazarlık ve Toplu İş Sözleşmesi ................................................................................................ 589

Toplu Pazarlık Kavramı ve İşlevleri ................................................................................................. 589

Kavram .................................................................................................................................... 589

Tarafları .................................................................................................................................... 590

İşlevleri .................................................................................................................................... 590

Türkiye’de Toplu Pazarlık Sistemi ........................................................................................... 591

Toplu İş Sözleşmesi ......................................................................................................................... 591

Tanımı ..................................................................................................................................... 591

Toplu İş Sözleşmelerinin İş Sözleşmeleri Karşısındaki Durumu ............................................. 592

Toplu İş Sözleşmeleri İle İlgili Temel Hükümler ....................................................................... 593

Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı ve Düzeyi .................................................................... 593

Yazılı Olma Zorunluluğu ................................................................................................. 593

Süresi ............................................................................................................................. 593

İşyerinin Veya Bir Bölümünün Devri ................................................................................ 594

Toplu İş Sözleşmesi Türleri .................................................................................................... 594

İşyeri Toplu İş Sözleşmesi ............................................................................................... 594

Grup Toplu İş Sözleşmeleri ............................................................................................. 594

İşletme Toplu İş Sözleşmesi ........................................................................................... 594

Teşmil ...................................................................................................................................... 595

Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması ................................................................................................... 595

Ehliyet ve Yetki ........................................................................................................................ 595

Ehliyet .............................................................................................................................. 595

Yetki ................................................................................................................................. 596

Yetki Başvurusu ....................................................................................................................... 597

Çağrı ........................................................................................................................................ 597

Toplu Görüşmenin Başlatılması ve Sonuçlandırılması ............................................................ 597

Toplu İş Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi ve Sonuçları......................................................... 599

Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma ..................................................................................... 599

Toplu İş Uyuşmazlığı ve Barışçı Çözüm Yolları ............................................................................... 600

Toplu İş Uyuşmazlığı Kavramı ................................................................................................. 600

Hak Uyuşmazlığı ve Çıkar Uyuşmazlığı Ayrımı ....................................................................... 600

Toplu İş Uyuşmazlığının Saptanması ve Uyuşmazlığa Barışçı Müdahale .............................. 601

Arabuluculuk ............................................................................................................................ 602

Hakem ..................................................................................................................................... 604

İçindekiler

XXVI

Özel Hakem (Tahkim) ...................................................................................................... 604

Zorunlu Hakem: Yüksek Hakem Kurulu (YHK) ............................................................... 604

Grev ve Lokavt ............................................................................................................................... 605

Grev ......................................................................................................................................... 606

Genel Olarak Grev Kavramı ve Türleri ............................................................................ 606

Grev Hakkının Uluslararası ve Ulusal Alandaki Kaynakları............................................. 607

Grev Hakkının Sınırlandırılması ...................................................................................... 607

Türk Hukukunda Yasal Grev ve Unsurları ....................................................................... 608

Grev Kararının Alınması .................................................................................................. 609

Grev Oylaması ................................................................................................................. 609

Grevin Başlatılması ve Uygulanması ............................................................................. 610

Grevin Ertelenmesi ve Durdurulması .............................................................................. 610

Grevin Hukuki Sonuçları ...................................................................................................611

Grev Yasağı Bulunan İşler ve Yerler ................................................................................ 613

Lokavt ...................................................................................................................................... 613Özet ......................................................................................................................................................... 615

Dipnotlar ................................................................................................................................................. 616

BÖLÜM 11ULUSLARARASI İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ

Prof. Dr. Lale TÜZÜNER

Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminin Önemi ......................................................................... 623

Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve İlgili Kavramlar ............................................ 624

Çalışan Kaynakları .......................................................................................................................... 626

Ana Ülke Vatandaşları (Parent Country Nationals) ................................................................. 626

Ev Sahibi Ülke Vatandaşları (Host Country Nationals) ........................................................... 626

Üçüncü Ülke Vatandaşları (Third Country Nationals) .............................................................. 626

Yerel ve Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetimi Arasındaki Farklar ............................................... 627

Daha Fazla İK Faaliyeti .................................................................................................................. 627

Daha Geniş Bakış Açısına Olan İhtiyaç .......................................................................................... 628

Çalışanların Kişisel Yaşamlarına Daha Fazla İlgi Gösterme ........................................................... 628

Yerel ve Uluslararası Yöneticilerin Karmasındaki Değişim ............................................................. 628

Daha Fazla Riske Maruz Kalma .................................................................................................... 629

Dış Etkilere Açık Olma ................................................................................................................... 629

İçindekiler

XXVII

İşletmelerin Uluslararasılaşma Evreleri .............................................................................................. 630 İhracat ............................................................................................................................................. 631 Satıştan Sorumlu Bağlı Kuruluş ..................................................................................................... 632 Uluslararası Birim ........................................................................................................................... 633 Global Ürün / Bölge Birimi .............................................................................................................. 635 Global Ürün Temeline Dayalı Yapı ......................................................................................... 636 Global Bölge Temeline Dayalı Yapı ........................................................................................ 636 Matriks Yapılar ................................................................................................................................. 638 Karma Yapılar ................................................................................................................................. 639 Şebeke Yapılar ................................................................................................................................ 639

Uluslararası Temin ................................................................................................................................ 641

Uluslararası Temin Yaklaşımları ..................................................................................................... 641 Anayurt Merkezli Yaklaşım (Ethnocentric) ............................................................................... 641 Çok Merkezli Yaklaşım(Polycentric) ........................................................................................ 642 Dünya Merkezli Yaklaşım (Geocentric) ................................................................................... 643 Bölge Merkezli Yaklaşım (Regiocentric) .................................................................................. 644 Uluslararası Görevlendirme Nedenleri ............................................................................................ 647 Uluslararası Görevlendirme Çeşitleri ............................................................................................... 648

Uluslararası Seçim ................................................................................................................................ 649 Yabancı Yönetici Başarısızlığı ......................................................................................................... 650 Yabancı Yöneticinin Başarısını Etkileyen Faktörler ......................................................................... 650 Yabancı Ülkeye Uyumda Yetersizlikler .................................................................................... 650 Görev Süresinin Uzunluğu ..................................................................................................... 651 İş Ortamı İle İlgili Faktörler ..................................................................................................... 652 Görev İsteği ............................................................................................................................ 652

İstihdam Politikaları ................................................................................................................ 652 Yabancı Yönetici Seçim Sürecinde Etkili Olan Faktörler ................................................................. 652

Bireysel Faktörler ..................................................................................................................... 653

Durumsal Faktörler .................................................................................................................. 654

Yabancı Yönetici Seçim Yöntemleri ................................................................................................ 655

Görüşme/Mülakat .................................................................................................................... 655

Testler ...................................................................................................................................... 655

Değerleme Merkezleri ............................................................................................................. 656

Uygunluk Elemesi (İntibak Kabiliyeti) .................................................................................... 656

Kendi Vatanına Geri Dönme ............................................................................................................ 657

İçindekiler

XXVIII

Uluslararası Eğitim – Geliştirme .......................................................................................................... 658

Uluslararası Eğitim .......................................................................................................................... 658

Uluslararası Görevlendirmelerde Eğitimin Önemi ................................................................... 658 Yola Çıkış Öncesi Eğitim Türleri .............................................................................................. 660 Kültürel Bilinçlendirme Programları ................................................................................. 661 Kültürel Benimseme ................................................................................................ 663 Ön Geziler ....................................................................................................................... 663 Dil Eğitimi ......................................................................................................................... 664 Uygulamalı Destek Hizmeti ............................................................................................. 664 Yabancı Yöneticilerin Eğitici Rolü ............................................................................................ 665 Üçüncü Ülke ve Ev Sahibi Ülke Yönetici Eğitimi ..................................................................... 665

Uluslararası Geliştirme .................................................................................................................... 665

Bireysel Geliştirme ................................................................................................................... 666 Uluslararası Takım/Takımlar Geliştirme ................................................................................... 666

Kariyer Geliştirme ................................................................................................................................. 667

Uluslararası Ücret Yönetimi ................................................................................................................. 668

Uluslararası Ücret Yönetiminin Temel Öğeleri................................................................................. 669 Temel Ücret ............................................................................................................................. 669 Yan Ödemeler .......................................................................................................................... 669 İkramiyeler/Primler ................................................................................................................... 670 Tahsisatlar ............................................................................................................................... 671 Uluslararası Ücret Yönetimi Yaklaşımları ........................................................................................ 672 Ana Ülke Esaslı Yaklaşım ....................................................................................................... 672 Ev Sahibi Ülke Esaslı Yaklaşım ............................................................................................... 673

Vergilendirme ................................................................................................................................... 673

Uluslararası Performans Yönetimi ....................................................................................................... 674

Yabancı Yöneticilerin Performans Yönetimi .................................................................................... 675 Ücret Paketi ............................................................................................................................. 676 Görev ....................................................................................................................................... 676 Genel Merkezin Desteği .......................................................................................................... 677 Ev Sahibi Ülkedeki Çevre ........................................................................................................ 677 Kültürel Uyum (Bireysel ve Aile Olarak) .................................................................................. 678 Performans Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi ................................................................................. 678 Performans Kriterlerinin Belirlenmesi ...................................................................................... 678

İçindekiler

XXIX

Değerlendirmelerin Kimler Tarafından Yapılacağının Belirlenmesi ......................................... 679 Performans Değerlendirme Formları ve Sıklığı ....................................................................... 680

Uluslararası Endüstri İlişkileri .............................................................................................................. 680

Çokuluslu İşletmeler ve Endüstri İlişkileri Sistemi ........................................................................... 680 Çokuluslu İşletmeler ve Sendikalar ................................................................................................. 682

Uluslararası İnsan Kaynakları Yönetiminde Güncel Konular ve Gelişmeler ................................... 684

Özet ......................................................................................................................................................... 686Dipnotlar ................................................................................................................................................. 687

KAYNAKÇA ............................................................................................................................................ 691