INS13204

GENEL JEOFİZİK VE

JEOLOJİ

Yrd.Doç.Dr. Orhan ARKOÇ

e-posta : orhan.arkoc@klu.edu.tr

Web : http://personel.klu.edu.tr/orhan.arkoc

14/3/2017

BÖLÜM 3

KAYAÇLAR VE AYRIŞMA

24/3/2017

3.1. Giriş

• Kayaçlar (kayalar ve zeminler), tek bir mineralin çok sayıda birikmesinden ya

da çeşitli minerallerin bir araya gelmesinden meydana gelirler.

• Mineral toplulukları olarak tanımlanan kayaçlar, oluşum şartlarına ve

kökenlerine göre üç gruba ayrılırlar ( şekil 3.1).

1. Mağmatik Kayaçlar

2. Metamorfik Kayaçlar

3. Sedimenter Kayaçlar

4/3/2017 3

4/3/2017 4

3.2. Mağmatik Kayaçlar

• Yeryüzü altında bulunan ergimiş kayaç malzemesine mağma denir,

ergimiş hâlde bir silikat hamuru durumunda olan bu mağmanın,

litosferin farklı derinliklerine veya yeryüzüne kadar yükselip

soğuyarak katılaşması sonucunda meydana. getirdiği kayaçlara da

mağmatik kayaçlar adı verilir.

• Mağmadaki SiO2 miktarı, ağırlık bakımından % 30 ilâ % 80

arasında yer alır.

• Mağma içerisinde silikat miktarının değişmesi, oluşan kayacın

fiziko-kimyasal özelliklerini de belirler.

4/3/2017 5

Mağma türleri sırasıyla;

• % 63 silis ve bol miktarda alüminyum,

sodyum, potasyum ve az miktarda

kalsiyum, demir ve magnezyum içeriyorsa

asidik (felsik);

• % 52-65 oranında silis içeriyorsa nötr

(ortaç);

• % 45-52 oranında silis ile daha fazla

miktarda kalsiyum, demir ve magnezyum

içeriyorsa bazik (mafik) bileşenli mağma

olarak da adlandırmak mümkündür

4/3/2017 6

• Okyanusal kabuk bazik bileşimlidir ve Fe ve Mg elementleri

bakımından daha zengindir.

• Bu nedenle, okyanusal kabuk, kıtasal kabuğa oranla daha yoğundur.

• Buna karşın kıtasal kabuk asidik bileşimlidir, Si ve Al

elementlerince zengin minerallerden oluşur.

• Bu malzemenin içerisinden geçen mağma, geçtiği bölgede kıtasal

kabuğu eritip bünyesine kabuktan malzeme alarak, bileşimini

bazikten, nötr ve asidik bileşime döndürür. Bu nedenle, kıtasal

kabukta yer alan mağmatik kayaçlar SiO2 minerali (kuvars)

bakımından daha zengin ve daha az yoğundur.

7

4/3/2017 8

Mağmatik kayaçlar, oluşup soğudukları

farklı derinliklere göre üç gruba

ayrılırlar:

a. Derinlik Kayaçları (plutonik-intrüzif

kayaçlar)

b. Damar Kayaçları (yarı derinlik-

porfirik kayaçlar)

c. Yüzey Kayaçları (volkanik-ekstrüzif-

kayaçlar

4/3/2017 9

3.2.1. Derinlik kayaçları

• Mantodan litosfer içerisine doğru yükselen mağmanın, litosferin

farklı derinliklerinde soğuması sonucu oluşan yerin derinliklerinde

katılaşmış kayaç türüne derinlik (plutonik) kayaçları adı verilir.

• Mağmanın yavaş soğuması nedeniyle derinlik kayaçlarındaki

kristaller yavaş yavaş oluşur ve büyür. O nedenle, bu tür kayaçlar

tam kristalli, taneli ve yalnız kristallerden oluşmuşlardır.

• Granit, granodiyorit, diyorit (diorite), siyenit, gabro, peridotit vb.

kayaçlar magmatik kayaçların derinlik kayaçlarını oluştururlar.

4/3/2017 10

• Oluşup katılaşmalarından sonra onlarca hattâ yüzlerce milyonlara

varan seneler boyunca kıta yükselimi sonucu üzerlerindeki

kilometrelerce kalınlığa ulaşabilen çökellerin erozyonu sonucu

aşınmaları ile bu tür kayaçlar güncel topoğrafyada, zemin

yüzeyinde günümüzde de görülmektedirler. (örn. İstanbul, Anadolu

Yakasında Çavuşbağı granodiyorit plutonu, Gebze-Sancaktepe granit plutonu, Kırklareli,

Istranca plutonu vb.) .

4/3/2017 11

• Bulunuş şekillerine göre, derinlere doğru genişleyen ve görülen

yüzey alanı 100 km2 den daha geniş alanlar kaplayan mağmatik

intrüzif kütlelere batolit (batholit), batolite benzer, ancak daha

küçük alanları kaplayan intrüzif mağmatik kütlelere ise stok (stock)

adı verilir.

4/3/2017 12

3.2.2.Damar kayaçları(yarı derinlik kayaçları)

• Mağmanın, litosferin üst bölümü olan kabuk içerisindeki yarık ve

çatlak gibi süreksizlikleri izleyerek yukarı doğru ilerlemesi sırasında

yeryüzüne daha yakın derinliklerde katılaşması sonucu oluşan

mağmatik kayaçlara yarı derinlik kayaçları (konkordan/uyumlu

Pluton; concordant pluton, sheet intrusion) denir.

• Yarı derinlik kayaçları, kabuk içerisindeki çatlaklarda damarlar gibi

göründüklerinden damar kayaçları olarak da adlandırılırlar.

4/3/2017 13

• Damar kayaçları yeryüzüne yakın derinliklerde boşluk ve

çatlaklarda yavaş soğuma ve daha az basınç nedeniyle gelişen iri,

çok iri taneli kristallerden oluşurlar.

• Kayacın bileşimine göre granit pegmatiti, gabro pegmatiti vb.

adlandırılırlar.

4/3/2017 14

• Derinlik ve yüzey kayaçlarının görünümleri

• Damar kayaçlarında, bulunuş şekillerine göre, yerin derinliklerinden

üzerlerinde yer alan sedimanter kayaç tabakaları arasına paralel

şeklinde sokulup, bu kayaçları kesmemiş, ancak alt kesiminde yer

alan dayktan beslenmeye devam ederek üstündeki çökel kayaları

tıpkı mantar gibi kabartarak bu şekilde soğuyup şekil almış

kayaçlara lakolit (laccolith) denir.

15

• Damar kayaçları, derinlik ve yüzey kayaçları arasında bir geçiş

safhası oluştururlar ve genellikle porfir veya porfirit şeklinde

adlandırılırlar (örn. granitporfir).

• İri kristalli gelişen damar kayaçlarına pegmatit adı verilir.

16

3.2.3.Yüzey kayaçları (volkanik kayaçlar)

• Yüzey kayaçları (ekstürizif; extrusive igneous rocks), mağma

lâvlarının bir baca ile yeryüzeyine yakın yerlerine veya yüzeye

taşınarak soğumaları ile oluşan kayaçlardır.

• Çabuk soğudukları için kristalleri ufaktır. Genellikle büyük

kristalleri çevreleyen küçük kristalli bir matriksten (porfirik doku)

oluşurlar.

• Özel şartlar dışında genel olarak kristalleri iri taneli derinlik

kayaçları ile farkları ince taneli ya da camsı dokulu oluşlarıdır.

17

• Örnek olarak derinlik

kayaçlarından granit, yüzeye

çatlaklar boyunca ulaştığında→

riyolit;

• diyorit→andezit-dasit;

• siyenit→trakit;

• gabro→ bazalt;

• peridotit ise pikrit adını alır.

• Lâvlar, yüzeyde çok hızla

soğuduklarında, kristalleşme

olmaz ve oluşan doku camsıdır.

18

• Yerin derinliklerinden gelen mağma

malzemesinin volkanik etkinlikle

yeryüzüne katı, sıvı ve gaz ürünleri

çıkarması ile oluşan olaylara

volkanizma, mağma

malzemesinin yüzeye iletildiği

süreksizliklere baca denir.

• Yeryüzünde baca etrafında

soğuyarak yığılan lâv ve piroklastik

malzemeler birikip tümsek, tepe

veya da boyutunda morfolojik

yapıları oluşturur ki bunlara volkan

(yanardağ) denir.

4/3/2017 19

• Volkan bacasının yeryüzüne açılan

ağız kısmına krater, oluşan

kayaçlara da volkanik kayaçlar ya da

yüzey kayaçları denir.

• Kaldera ise volkan konisinin tepe

kısmının çökmesiyle oluşan dairesel-

kazan biçimli, çapı 1 km - 250 km

arasında değişen çöküntüdür.

4/3/2017 20

• Türkiye’de Erciyes, Hasandağ gibi

volkanların püskürttüğü lâv ve tüfler,

çok geniş bir alana yayılmış

Kapadokya bölgesini (Aksaray-

Nevşehir-Kırşehir, Niğde, Kayseri illerini

kapsayan bölgeler) ve bu bölgedeki

peri bacalarını oluşturmuşlardır

4/3/2017 21

• Peri bacası : Vâdi yamaçları boyunca,

soğuyarak çatlaklı düzlemler içeren

bazalt gibi sertleşmiş lâv katmanları veya

volkan bombası adı verilen soğumuş iri

lâv blok veya kaya parçalarının,

altlarında yer alan yumuşak tüf

katmanlarını çevrelerine nazaran

yağmur, rüzgâr gibi etkenlerin

aşındırmasından (erozyon) kısmen

koruyup şapka görevi görerek, birlikte

oluşturdukları arı kovanı veya koni

biçimli yapılardır.

4/3/2017 22

3.2.4. Mağmatik kayaçların yapı ve dokuları

• Mağmatik kayaçlar dokularına göre sınıflandırılırlar.

• Doku: Kayacın kristallenme derecesi, tane boyu ve şekli, tanelerin birbiri ile

olan ilişkisine verilen isimdir.

23

3.3. Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçlar

• Metamorfik kayaçlar, yeryüzü derinliklerinde daha önce var olan

her tür kayacın sıcaklık, basınç ve aktiviteye sahip sıvı ve gazların

akışkan etkisi altında zamanla katı hâldeki değişime (başkalaşım)

uğramaları sonucu meydana gelen ve kristallerden oluşmuş,

genellikle paralel veya som yapılı kayaçlardır.

• Kayaçların, yer kabuğu derinliklerinde sıcaklık, basınç ve kimyasal

aktif akışkanlar etkisi altında uğradıkları katı hâldeki mineralojik ve

yapısal değişikliğe metamorfizma, metamorfizmaya uğrayan

kayaçlara da metamorfik kayaçlar denir.

4/3/2017 24

• Metamorfik değişimlerin çoğu yeryüzünün birkaç kilometre

derinliğinde başlar, yükselen sıcaklık ve basınç ile üst manto

derinliklerine kadar devam eder.

• Önem sırasına göre; sıcaklık, basınç ve kimyasal akışkanlar

(öncelikle su ve karbondioksit bileşimli akışkanlar) metamorfizmayı

kontrol eden başlıca fiziksel faktörlerdir.

• Metamorfizma genellikle düzenli bir artışla hafif şiddetli

değişimlerden (düşük derece metamorfizması) önemli değişimlere

(yüksek derece metamorfizması) doğru yol alır.

25

Metamorfizma türleri

• 1- Kontak (Termal) Metamorfizma

• 2- Bölgesel Metamorfizma

• 3- Dinamik Metamorfizma

26

Kontak (Dokanak-Termal) Metamorfizma

• Bir magma kütlesi çevresindeki yan kayaçları değiştirdiğinde Kontak

metamorfizması gerçekleşir.

• Sığ derinliklerde sokulan magma kütlesi çevre kayaçların sıcaklığını

yükselterek termal değişmelere neden olur. Sokulumun soğumasıyla birlikte

yan kayaçların içine sıcak akışkanların girmesi, yeni mineral oluşumlarına

yardımcı olabilir.

• Kontakt metamorfizmada önemli etmenler, sıcaklık ile magma ve / veya yan

kayacın akışkan içeriğidir.

27

28

Bölgesel Metamorfizma

• Birçok metamorfik kayaç geniş bir alanda

gerçekleşen ve genellikle Yer kabuğunun

derinliklerinde çok yüksek sıcaklık, basınç

ve deformasyonun neden olduğu bölgesel

metamorfizma sonucu oluşurlar.

• Bölgesel metamorfizma en belirgin biçimde

levhaların birbirine yaklaştıkları ve birbiri

altında yittikleri sırada kayaçların yoğun

biçimde deforme olup yeniden

kristallendikleri yaklaşan levha sınırları

boyunca bulunurlar.

29

• Bu tür metamorfik kayaçlar, genellikle

çok yoğun basınç ve/veya en yüksek

sıcaklıkların etkili olduğu alanlardan

daha düşük basınç ve sıcaklığın etkili

olduğu alanlara doğru metamorfizma

derecesinde bir dereceli geçiş

sunarlar.

• Metamorfizmada böylesine bir

derecelenme kayaçlarda bulunan

metamorfik minerallerle belirlenebilir.

•

• Bölgesel metamorfizma sadece

yakınlaşan levha kenarlarıyla sınırlı

değildir. Deformasyonun geniş

alanlara yayıldığı tüm bölgelerde

yaygın olarak görülür.

30

• (a) Üzerindeki kayaçların ağırlığı dolayısıyla litostatik basınç, Yerkabuğunda

her

yönde eşit olarak

uygulanır.

Bu yüzden

eğimli siyah çizgi ile

gösterildiği gibi

basınç derinlikle artar.

31

• 200 ml hacimli küçük plastik köpük bardaklar, yaklaşık

750 ve 1500 m lik derinliklere indirildiğinde de benzer bir

durum olur. Artan su basıncı bardağa heryönde eşit olarak

uygulanır ve sonuçta bardaklar genel biçimlerini

korudukları halde hacimleri azalır.

32

Dinamik Metamorfizma

• Dinamik metamorfizma, kayaçların yüksek farklılaşan basınçların etkisi altında

kaldıkları fay (düzlem boyunca hareketin olduğu kırıklar) kuşaklarında gözlenir.

• Bu olay sonucunda fay kayaları (fay breşi, kataklastik, milonit) oluşur.

33

34

35

3.3.1. Metamorfik kayaçların yapı ve dokuları

• Metamorfik kayaçlar, dokularına göre iki gruba ayrılır:

• Yapraklanmalı doku (foliasyon) gösterenler (Latince “yaprak”

anlamına gelen foliumdan) ve yapraklanmasız dokulu olan

metamorfik kayaçlar.

4/3/2017 36

Yapraklanmalı (Foliasyonlu) Metamorfik Kayaçlar

• Metamorfizma sırasında ısı ve farklılaşan basıncın etkisinde kalan

kayaçlar, kendilerine yapraklanma dokusu veren tipik olarak

birbirine paralel biçimde dizilmiş minerallere sahiptir. Mineral

tanelerinin büyüklüğü ve biçimi, yapraklanmanın ince ya da kalın

olmasını belirler.

• Eğer yapraklanma tek tek minerallerin çıplak gözle görülemeyeceği

biçimde olursa kayaç, kayrak(sleyt) olarak adlandırılır.

• Kaba yapraklanmalar, kuvars ve feldspat gibi taneli minerallerin

gnaysta olduğu gibi bileşim ve renk bakımından farklı, birbirine

yaklaşık olarak paralel ve çizgili kuşaklar halinde ayrıldığında

gerçekleşir.

37

38

Yapraklanmasız Metamorfik Kayaçlar

• Kimi metamorfik kayaçlarda mineral taneleri göze çarpan bir

yönlenme göstermez.

• Bu kayaçlar yapraklanmasız dokuya sahip olarak nitelendirildiği

kabaca eş boyutlu minerallerden oluşan bir mozaikten oluşurlar.

Birçok yapraklanmasız metamorfik kayaç, hiçbir levhamsı ya da

uzamış minerale sahip olmayan kayaçların kontakt ya da bölgesel

metamorfizmasıyla oluşurlar.

• Sıklıkla taneli bir kayanın metamorfizma geçirdiğinin tek

göstergesi, genellikle yeniden kristallenmenin sonucunda olan iri

tane büyüklüğüdür.

39

40

41

42

4/3/2017 43

44

45

46

47

48

49

50

51

Metamorfik Kayaçların Mühendislikte Kullanım Alanları

• Öncelikle yapraklanma gösteren kayaçlar, dayanım açısından

inşaat işlerinde malzeme olarak tercih edilmemektedirler.

• Zira yapraklanmalı metamorfik kayaçların, dokuları ve

metamorfizma sonucu gelişen yapraklanma ve yapraklanmalar

arasında da ilâve gelişen klorit, epidot gibi su ile temasında

şişebilen kil mineralleri nedeniyle dayanımları, yapraklanma

düzlemleri boyunca azalmaktadır.

52

• Metamorfik kayaçların yapraklanma göstermeyen, masif yapılı türleri

hariç;

• gnays, fillat gibi yapraklanması belirgin kayalar ,

• granüler (ayrık dâneli, granular) malzeme, yapı veya beton

malzemesi, demiryollarında traverslerin altına balast [balast,

(balast) : 40 mm - 110 mm çapında

• kırmataş, taş kırığı] malzemesi, rıhtımlarda dalga kıran olarak

kullanılmaları doğru değildir.

53

• Metamorfik kayaçlardan mermerler; kalkerlerin

Metamorfizmasıyla, masif yapıda ve çoğunluğu kalsit kristalinden

oluşmuş, boşluksuz, iyi kenetlenmiş, sık dokulu, aşınmaya karşı

dayanıklı bir karbonat kayasıdır. Mermerin başlıca kullanım

alanları; inşaat sektörü, güzel sanatlar alanı ve dekorasyondur.

• En geniş kullanım alanını inşaat sektörü teşkil etmektedir.

Mermerler; bilhassa bina içlerinde yer döşemesi, duvar

kaplamaları, merdiven basamakları, şömine, mutfak vebanyolarda,

bina dışlarında kaplama taşı olarak ve taşıyıcı kolon, granüler

malzeme, dekorasyon işleri, anıtlar, heykeller, süs ve hediyelik

eşya imalâtında yaygınca kullanılmaktadır.

54

3.4. Sedimenter Kayaçlar

• Tortul veya çökelik kayaçlar olarak da

adlandırılan sedimenter kayaçlar, daha

evvel var olan değişik türde kayaçların

ayrışma olayı sonucunda ufak

parçacıklara bölünerek, su, rüzgâr, dalga,

buzul gibi taşıyıcı unsurlar tarafından

aşındırılıp taşınarak, karada ya da suda

(göl, deniz, okyanus) istiflenmesi veya suya

doygun eriyiklerin kimyasal ve biyolojik

işlemlerle çökelmesi sonucu oluşan, doğal

bir hamurla çimentolanmış(taşlaşmış)

veya çimentolanmamış kayaçlardır.

4/3/2017 55

• Taşınan her türlü iri ve ince taneli

malzemeye sediment (çökel, tortu),

taşınan malzemenin çökelme

işlemine sedimentasyon

(çökelme)denir.

• Farklı sedimenter kayaçların

kökeninin tanımlanması,

sınıflandırılması, depolanma

ortamlarının belirlenmesi süreçlerini

ve ürünlerini inceleyen bilim dalına

sedimentoloji denir.

4/3/2017 56

• Çökelme sonucu meydana gelen

sedimenter kayaçlar genellikle

tabakalı ve çoğu kez fosil içerirler.

Oluşum biçimlerine göre kırıntılı

(=taneli=detritik=klastik), organik ve

kimyasal sedimenter kayaçlar olmak

üzere üçe ayrılırlar.

4/3/2017 57

3.4.1. Kırıntılı sedimenter kayaçlar

• Kırıntılı sedimenter kayaçlar; kara ve

denizlerdeki çökelme ortamlarında,

çeşitli büyüklükteki kayaç ve mineral

parçalarının birikmesi sonucu oluşan

taneli-parçacıklı kayaçlardır.

• Doğal çimento ile tutturulduklarında

çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, kiltaşı gibi

kayaları, tutturulmadıklarında veya

sonradan ayrıştıklarında ise çakıl, kum,

silt, kil gibi zemin olarak adlandırılan

kayaçları oluştururlar.

4/3/2017 58

• Çökelme havzasında birikmiş olan bu yumuşak ve gevşek tortular

depolanmalarından itibaren suyun etken olduğu fiziksel ve kimyasal süreçler

sonucu 150°C’ye kadar olan düşük sıcaklıklarda (metamorfizma olmaksızın)

normal hidrostatik basınç, sıkışma ve organizmalarla eriyiklerin de etkisiyle

çimentolanıp taşlaşma olayı (diyajenez) gelişir.

• Bu oluşumda, değişik boyuttaki tanelerin kalker, kil, silis veya hematit, limonit

gibi demirli bir çimento maddesi ile birleşmeleri, birbirlerine kenetlenmeleri

sonucu kaya olarak adlandırılan çimentolu (tutturulmuş) sedimenter

kayaçlar oluşur.

4/3/2017 59

• Kırıntılı sedimenter kayaçların

sınıflandırılması ve

adlandırılması, tanelerin cinsi,

boyutu, dokusu, biçimi,

yuvarlaklık ve boylanma

derecesi, homojen ve heterojen

oluşu ile taneleri birleştiren

çimento malzemesinin bileşimi

gibi fiziksel özellikleri dikkate

alınarak yapılır.

4/3/2017 60

4/3/2017 61

4/3/2017 62

4/3/2017 63

3.4.2. Organik sedimenter kayaçlar

• Organik sedimenter (tortul) kayaçlar,

ta yapan organizmalardan veya

bunların irili ufaklı parçalarından

oluşan kayaçlardır.

• Kayaçlar da, bütünüyle veya ağırlıklı

olarak organizmaların katı kısımları

taşlaşarak fosilleşmiştir.

• Bu tür sedimenter kayaçların en

önemli örneğini mercanlar oluşturur.

4/3/2017 64

• Derin denizlerde, yüzer hâlde (pelajik-

pelagic) veya deniz tabanına bağlı olarak

(bentik) yaşayan kabuklu organizmaların

sert kabukları, ölümlerinin ardından deniz

tabanına çökerek, bu alanda istiflenip fosilli

sedimenter kayaçları oluştururlar.

• Jeolojik dönemler içerisinde uygun

ortamlarda yaşamsal çoğalmalar

gerçekleştiren bu tür organizmaların toplu

ölümleri sonrasında da oluşabilen

sedimentlerin tamamı söz konusu

organizmaların kabuklarından oluşabilir.

4/3/2017 65

• Organizmaların kabukları karbonat yada

silikat bileşeninden oluşmuşsa da

kavkıları sonuçta organiktir ve

oluşturdukları kayaç türü de kimyasal

açıdan ya karbonatlı (sığ denizde) ya da

silis (derin denizde) bileşenlidir.

• Bu kayaçlar, organik işlem sonucu

oluştuklarından, organik sedimenter

kayaçlar olarak adlandırılırlar (örn. fosilli

kireçtaşı, radyolarit, turba, linyit, taş kömürü).

4/3/2017 66

3.4.3. Kimyasal sedimenter kayaçlar

• Kimyasal sedimenter kayaçlar, doygun eriyiklerin çökelmesi ve tuzlu suların buharlaşması sonucunda meydana gelen kayaçlardır.

• Eriyiklerden çökelme sırası; CO3, SO4, Cl şeklindedir.

• Suda eriyik hâlde bulunan ve bileşimlerinde esas maddesi CaCO3

olan; yoğun anorganik kalker (masif kalker) inorganik olarak sudan direkt çökelebilir.

4/3/2017 67

• Karbonat kayalarının en önemli

ve en yaygın olanı

Kalkerler(Kireçtaşları)dir.

4/3/2017 68

• Türkiye’de bol miktarda bulunabilmeleri

nedeniyle çok yaygındır.

• Karbonat içeri i yüksek olanlar, kolay

işlenmesi ve ucuz olmaları dolayısıyla

doğal yapı taşı olarak kullanılmaktadır.

• Bileşimleri; % 90 CaCO3 olan, zehirli

etkisi olmayan, kokusuz, çevre dostu bu

• karbonat kayalarından:

• Travertenler , iyi cila kabul ettiklerinden

genellikle binalarda kaplama taşı olarak

kullanılırlar.

• Kalkerler (kireçtaşı) ise bilinen en

mükemmel yapı taşlarıdır.

4/3/2017 69

• Kalkerler; çimentonun da ham

maddesidir, fırınlarda yakılarak, sönmüş

kireç eldesinde, inşaatlarda; temel ve

kaplama taşı, kil içermeyenleri de

dayanımlı olmaları nedeniyle agrega

malzemesi ve yol yapımında mıcır olarak

kullanılırlar.

4/3/2017 70

4/3/2017 71

3.5. KAYAÇLARDA AYRIŞMA (Bozunma)

• Sedimenter kayaçlar, yukarıda değinildiği üzere, yeryüzünde mevcut her türde

kayaçların ayrışması, taşınması ve çökelmesi sonucu oluşmaktadırlar.

• Gerek sedimenter kayaların, gerekse magmatik ve metamorfik kayaların

oluşumlarından sonra yer kabuğunun yüzey ve yüzeye yakın derinliklerinde

kayaların yer değiştirmeye uğramadan; atmosfer, güneş ışınları, su etkisi ve

canlılar aracılığı ile parçalanma, çözülme ve çürüme eklinde gerçekleşen

fiziksel (parçalanma/ufalanma), kimyasal (bozunma/çözünme) ve biyolojik

süreçlerle meydana gelen nitelik değişimlerine ayrışma denir.

4/3/2017 72