Innovatie in energie: Praktijkcases 2012

INNOVATIE IN ENERGIEPraktijkcases 2012

West-VlaanderenPocketvergisting � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 4

Houtverbranding � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 5

Warmterecuperatie via centraal luchtkanaal � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 7

Warmtewisselaar met warmterecuperatie tussen instromende buitenlucht en uitstromende binnenlucht � � � 8

Koelcentrale met persgasontdooiing en elektronische expansieventielen, zonnepanelen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 9

Plasticserre met dubbele folie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 10

Energiebesparende technieken in de serre � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 11

Vergistingsinstallatie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 12

Houtverbranding � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 13

OOst-VlaanderenHoutverbranding � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 15

Miscanthus � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 17

Geventileerde kas � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 18

Warmtepompen met energieopslag � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 19

Micro-WKK � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 20

LED � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 21

Vlaams-BraBantMiscanthus � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 22


Vernieuwde, geoptimaliseerde koel-installatie, vervanging R22 � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 24

Energiebesparende maatregelen forceer- en koelinstallatie Groene grondstoffen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 25

Koolzaad & miscanthus � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 26

ant WerpenVoorkoeler, warmterecuperatie, frequentiegestuurde vacuümpomp, energiezuinige stalverlichting en zonnepanelen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 28

Pocketvergisting � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 29

Plafondventilatie, voorconditionering, PV-panelen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 30

Direct gasgestookte dubbel effect absorptiewarmtepomp � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 31

Lucht/water warmtepomp-WKK, geventileerde kas e�a� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 32

Stuurlicht & assimilatiebelichting met LED � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 34

Energieschermen, ventilatie-unit met warmterecuperatie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 35

limBurgWKK op koolzaadolie, zonnepanelen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 36

Houtverbranding, energiezuinige ventilatie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 37


Miscanthus en houtverbranding � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 39

2

Landbouwers tonen hun innovatieveenergietechnieken aan collega’s tijdens de Open EnergiedagOp vrijdag 2 maart 2012 kan elke land- of tuinbouwer kennis maken met innovatieve energietechnieken bij bedrijven en praktijkcentra in de buurt� Meer dan 25 bedrijven en praktijkcentra binnen de sectoren varkens, melkvee, pluimvee, sierteelt, glastuinbouw, akkerbouw en witloof nemen aan de Open Energiedag deel� Net als in de andere sectoren, is en blijft innovatie zeer belangrijk om de toekomst van de Vlaamse land- en tuinbouw te verzekeren� Met de doelstellingen voor hernieuwbare energie voor ogen is innovatie op vlak van energiebesparing en hernieuwbare energie- productie ook in onze sector onmisbaar� In 2020 moet namelijk 20 % van alle in Europa geconsumeerde energie (elektriciteit, warmte en transport) van hernieuwbare oor-sprong zijn� Maar het is vooral de stijgende energiefactuur die land- en tuinbouwers dwingt om na te denken over de manier waarop best omgegaan wordt met energie op het bedrijf� De laatste jaren zijn er verschillende innovatieve energiebesparende of –producerende technieken in de land- en tuinbouw opgedoken� Vele van deze technieken hebben ondertussen hun doeltreffendheid bewezen� Sommige technieken werden zeer re-cent geïnstalleerd en zullen zich in de praktijk nog moeten bewijzen� Kortom, redenen genoeg om de techno-logieën in de praktijk onder de loep te nemen�

Deze eerste Open Energie Dag is een initiatief van de praktijkcentra Inagro, Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen (PCG), Proefstation voor de Groenteteelt (PSKW), Proefcentrum voor Sierteelt (PCS), Proefcentrum Hoogstraten (PCH), Proefbedrijf Pluimveehouderij, Hooibeekhoeve, Nationale Proeftuin voor Witloof (PAC-NPW) en PIBO-campus samen met het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) en het Innovatiesteunpunt� Dit netwerk aan instellingen is een hecht samenwerkingsverband aangegaan om hun kennis rond landbouw en energie uit te wisselen en staat ter beschikking van de Vlaamse land- en tuinbou-wers voor al hun vragen rond energie�

Consulteer www.enerpedia.be voor al uw energiegerelateerde vragen en alle info rond studiedagen, bedrijfsbezoeken, ...

De Open Energiedag kwam tot stand binnen het EFRO-project ‘EnergieBewust Boeren’, het IWT-project ‘Ener-gie als onderdeel van een duurzaam stalconcept’, het VEA-project ‘Energiek Boeren’ en het INTERREG IVB-pro-ject ‘Arbor’� De financierders van deze projecten zijn EFRO, Vlaanderen in Actie (Via), VEA, IWT, Vlaanderen en de Vlaamse provincies� Dit project heeft ERDF-steun via INTERREG IVB ontvangen�

3

Pocketvergistingsinstallatie op het melkveebedrijf Hollevoet – Goemaere te Pervijze

Het bedrijfDimensie: Melkveebedrijf met 120 melkkoeien en 80 jongveedieren

Oprichting: Begin de jaren ’90 gestart met 40 koeien, gevolgd door continue vernieuwing en groei van quotum� Bij het plaatsen van de melk-robots werd ook een voorkoeler geïnstalleerd�

Areaal: 80 ha bestaande uit 28 ha gras, 24 ha maïs, 24 ha wintertarwe en 4 ha suikerbieten�

Productie: 1 050 000 liter melk/jaar� Melken gebeurt m�b�v� 2 melkrobots die zorgen voor een vrij continu energieverbruik� Koeien staan permanent op stal (max� 2u beweiding)� Per dag wordt er 12 000 liter mest geproduceerd (incl� spoelwater van installaties)� Een deel daar-van gaat naar de vergister, een ander deel gaat rechtstreeks naar de externe mestopslag�

Verbruik: 70 000 kWh elektriciteit in woning en bedrijf inclusief productie van warm water in het melkhuisje� De woning wordt afzonderlijk verwarmd o�b�v� stookolie�

Drijfveer: Zelfvoorzienend zijn op vlak van elektriciteit

De techniek Vergisting van mest in een geïsoleerde mestzak zorgt voor biogasproductie, de mest ver-blijft gemiddeld 40 dagen in de zak. Het geproduceerde biogas wordt verbrand in een motor die een generator aandrijft zodat de energie uit het biogas wordt omgezet naar elektriciteit en warmte. Via een warmtewisselaar wordt een deel van de warmte gebruikt om de mest in de reactor op temperatuur te houden, de mest wordt daarbij continu rond-gepompt. De overige warmte wordt benut voor het opwarmen van het spoelwater voor de melkinstallaties. De elektriciteit wordt benut op het bedrijf en in het woonhuis. Een vergister van het type Biolectric heeft als voordeel dat de eenvoud van de installatie ver-gisting op kleine schaal haalbaar maakt. Dat met een terugdraaiende teller kan worden gewerkt biedt aan bedrijven met een onregelmatig energieverbruik een extra voordeel.

Technische gegevens• Reactorvanongeveer225m³• Motorvan10kW• Biogasproductievan120m³/dag• Vooropgesteldejaarlijksenettoelektriciteitsproductie:64000kWh• Installatiezorgtvoor76groenestroomcertificaten(€110/certif.)en109WKK-certificaten(€31/

certif�) indien wordt uitgegaan van een vermogen van 9,5 kW�• Opstartgebeurtmet3-4tankwagensdigestaatafkomstigvaneenanderepocketvergistings-

installatie� Bij opstart worden het digestaat en de mest opgewarmd m�b�v� stookolie tot ze de gewenste temperatuur behalen van 37-38 °C�

voordelen

• Besparingopdeenergiefactuur.• Afvoervanmestnaardeexterneopslag

gebeurt nu volautomatisch� • Geenextrawerkvoordelandbouwer.• Digestaat is vloeibaarder dan de mest

waardoor de spreiding van het dige-staat bij het uitrijden op bvb� grasland beter verloopt� De stikstof is voor een groter deel in minerale vorm aanwezig en is daardoor sneller opneembaar door het gewas�

nadelen• Omeconomischrendabeltezijnbijeen

eigen investering beschikt men best reeds over een externe mestopslag�

• Verse mest levert meer biogas op, ophet bedrijf gebruikt men om praktische redenen oudere mest�

Economische berekeningOptie 1: LeasingIn het geval van dit landbouwbedrijf is er niet echt sprake van een terugverdientijd, de installatie wordt geleased� Indien de instal-latie nog werkzaam is, dan is ze volgens het contract na 10 jaar van de landbouwer� De landbouwer kan de geproduceerde hoeveel-heid elektriciteit benutten aan een goedko-pere prijs van €0,08/kWh i.p.v. €0,14-0,16/kWh� De investeringskost is in dit geval voor Biolectric, op de aankoop van enkele kabels, internetverbindinge.d.na (ongeveer€1500)heeft de landbouwer geen extra kosten� Mits de geproduceerde warmte ook deels kan be-nut worden voor productie van warm water in het melkhuisje, wordt geschat dat het elek-triciteitsverbruik zal dalen tot 64 000 kWh, te-vens de verwachte energieproductie uit bio-gas� Het verschil tussen productie en verbruik wordt geacht minimaal te zijn�We weten niet hoeveel warmte er over zal zijn om te gebruiken op het bedrijf, dit zal ook va-riërentussenzomerenwinter:indewinterzaler meer warmte nodig zijn om de reactor op temperatuur te houden� Gaan we uit van een elektriciteitsvraag van 64 000 kWh, dan kun-nen we op basis van de berekening in tabel 1 besluiten dat we bij toepassing van de leasing formule de kosten voor elektriciteit met de helft kunnen reduceren�

4 WEST-VLAANDEREN

Uitgespaarde kosten voor elektriciteit bij installatie van pocketvergister van Biolectric

Pocketvergister Biolectric

Referentie-scenario

Prijs elektriciteit (€/kWh) 0,08 0,16Investeringskosten (€) 1 500 0Scenario 1: Geen stijging elektriciteitsprijs

Kostenna10jaar(€) 52 700 102 400Uitgespaardekosten(€) 49 700

Scenario 2: Stijging elektriciteitsprijs met 1,5 %Kostenna10jaar(€) 52 700 109 596Uitgespaardekosten(€) 56 896

Optie 2: Eigen investeringDe investeringskostvooreenpocketvergistervanBiolectricbedraagt€95000,daarbijko-mennogdekostenvoordeaanlegvaneenwarmteneten€3000aanonderhoudskostenperjaar.Wanneeruitgegaanwordtvaneenelektriciteitsprijsvan€0,16/kWheneenjaarlijksestijging van de elektriciteitsprijs tussen 0 en 1,5 %, dan bedraagt de statische terugverdien-tijd 6,5-6,7 jaarmet eenwinst na 10 jaar tussen €51000 en €58000.Hierbijwerd er vanuitgegaan dat men reeds beschikt over een externe mestopslag� Moet wel in een externe mestopslag worden geïnvesteerd voor de opslag van het digestaat, dan zien we dat de stati-sche terugverdientijd opschuift naar ongeveer 10 jaar, wat de totale investering niet bepaald meer interessant maakt� Op dit ogenblik is geen VLIF-steun mogelijk voor deze technologie�

Vereiste vergunningenEen mobiele WKK-installatie vereist geen vergunningen� Voor het plaatsen van de mestzak is een bouwvergunning van het korte type (zonder architect) vereist� De exploitatie vereist een milieuvergunning klasse 3 (melding)�

Bouwtechnische vereisten voor integra-tie van de techniek op het bedrijf• Graven van een put zodat er ruimte is voor de

mestzak van 12 m breedte op 20 m lengte (vorm en afmetingen zijn aanpasbaar aan de bedrijfssitu-atie)� Ophoging (ca� 0,5 m) van de randen rondom deze put zodat de diepte van de put ongeveer 1,5 m is�

• Externe digestaatopslag vereist. Opgelet: stockeervers digestaat niet in een mestkelder onder roos-ters, het methaan en de zwavel die vrijkomen door navergisting zijn namelijk slecht voor het stalklimaat� Afgekoeld en gestabiliseerd digestaat kan wel onder roosters geplaatst worden�

houtverbrandingsinstallatie bij Bloemisterij Talpe te Wervik

Het bedrijfDimensie: Totaal 15 ha, waarvan 3 ha gras-land, 2 ha korteomloophout, 7 ha akkerbouw, 1,5 ha chrysanten volle grond, 1 ha contai-nerveld en 4 000 m² plastiek serres, waarvan 2 000 m² verwarmd met de houtketel�Naast sierteelt wordt er op het bedrijf vlas en vezelhennep verbouwd, afgewisseld met tarwe en mais of aardappelen� Maar ook de energie nodig voor het verwarmen van zijn serre teelt de landbouwer op eigen bedrijf� Sinds 2008 werd er twee ha korteomloophout (wilgen) aangeplant die op termijn moeten volstaan om zelfvoorziend te zijn�

Oprichting: Het sierteeltbedrijf bestaat sinds 1991� Er worden voornamelijk potchrysanten,

lavendel en diverse vaste planten geteeld� Bij de start werd het bedrijf op traditionele wijze uit-gebaat� Gaandeweg is er overgeschakeld naar een meer ecologische werkwijze� Negen jaar terug werden -binnen een landschapbedrijfs-plan uitgevoerd door Inagro - meidoornhagen, gemengde hagen, bomenrijen, houtkanten en een hoogstam fruitboomgaard aangeplant�

Verbruik: Jaarlijks is er ongeveer 32 ton droog hout (vochtgehalte < 30 %) nodig die 10 000 l stookolie vervangt�

Drijfveer: Stookolie vervangen door een meer duurzame en milieuvriendelijke brandstof� Lagere stookkosten en zelfvoorzienend zijn�

De techniekVoor het verwarmen van de 2000m2 gro-te plastiekserre werd in het voorjaar van 2007 een houtgestookte verwarmings-ketel geplaatst van 100 kW. Er wordt uitsluitend gestookt met onbehandeld snoeihout of hakhout, deels afkomstig van de vele kleine landschapselemen-ten op het bedrijf en sinds kort ook van het korteomloophout dat aangelegd werd in april 2008. Met 2 ha van derge-lijke wilgenaanplant zou het bedrijf in staat moeten zijn om volledig in eigen warmtebehoefte te voorzien. Na oogst wordt het verhakseld hout in een overdekte sleufsilo op een hoop ge-legd waar het droogt door natuurlijke convectie. Na 3 à 4 maand drogen is het vochtgehalte gedaald tot < 30 % en kan het hout verbrand worden. De droge snippers worden in een bunker gestort die naast de ketel staat. Van daar wor-den ze met een roerwerk in een vijzel gebracht om zo naar de verbrandings-kamer te worden gevoerd.

>>

5WEST-VLAANDEREN

Technische gegevens• KWBmultifiretypUSVD100kW• Vermogen:100kW• Rendement:91-93%• De kwaliteit vanhout kan somsnogal ver-

schillen, bv� licht of zwaar hout, vochtiger of droger, zaagsel of snippers,… Dankzij de ingebouwde Lambda-sonde wordt de kwaliteit van de brandstof herkend� Op basis daarvan zal de aanvoer van lucht en brand-stof worden aangepast in functie van een ideale verbranding� Op die manier draait de ketel steeds op het gewenste vermogen met een optimale verbranding�

• Buffervat van10000 ldat continuop80°Cwordt verwarmd� Op die manier kunnen

koude pieken makkelijk opgevangen wor-den zonder dat de ketel harder moet stoken en werkt de ketel extra zuinig�

• Warmtewisselaars met turbulatoren vooreen optimale warmte-uitwisseling, de tur-bulatoren staan terzelfdertijd in voor de reiniging van de warmtewisselaars om zo de efficiëntie van de ketel te verhogen�

• Metbehulpvantweevijzelswordendeas-sen van de verbrandingskamer afgevoerd naar de as-container (bij intensief stoken ± elke twee weken manueel ledigen)�

• Voorraadbunkervanongeveer30m³waar-door de ketel gedurende ongeveer 10 da-gen kan branden�

voordelen

• Korteomloophout wordt, hoewel de productie ook brandstoffen vergt, aanzien als een kool-stofneutraleteelt:erwordtenkelkoolstofuitge-stoten die recent werd vastgelegd in het hout�

• Minderafhankelijkvanfossielebrandstoffenenmogelijke prijsstijgingen

• Vroeger30%,nu28%VLIFsteun• Bevoorradingdooreigenproductieismogelijk• Investering verdient zich op termijn geheel terug • Het gebruik van hout stimuleert lokale werk-

gelegenheid en economische ontwikkeling van de regio�

nadelen

• Vraagtmeerwerkomdehoutketeltebevoor-raden, assen af te voeren en te reinigen�

• Hogereinvesteringskost• Meer stockageruimte nodig voor de opslag

van het hout�

Vereiste vergunningenInstallaties <300 kW op niet-afvalhout (zie VLAREM) zijn vrij van vergunning of meldingsplicht�

Bouwtechnische vereisten voor inte-gratie van de techniek op het bedrijf• Goed geventileerde, overdekte opslagruimte

(of een afdekkend textiel (vb� TopTex)) met ver-harde ondergrond van voldoende grootte voor het drogen en de stockage van de houtsnippers

• Installatievaneenschouw• Voorzienvanvoldoenderuimtevoordehout-

voorraad vlak naast de verwarmingsketel, wel-ke machinaal kan gevuld worden met bv� een kniklader�

Economische berekening

Investering en terugverdientijd *:

Kostprijs voor verwarmen op houtige biomassa

Verschil Kostprijs voor verwarmen met stookolie

100 kW multifire €19953 €-15653 €4300 Verwarmingsketel 100 kWAanvoersysteem brandstof (roerwerk enschroefvanArchimedes)€5400 €-5400Warmtewisselaars en buizen €0VLIF-steun:30%subsidie €-7606 €+7606Droogruimte snippers €1000 €-1000Buffertank €1900 €-1900

€ 20 647 € -16 347 € 4 300

Brandstof/jaar VerschilDroge snippers aan markt-prijs32tonaan€75/ton

€2400 € +3 600 €6000 10 000 l per jaar aan toen-maligemarktprijs(€0,60/lexcl� BTW)Droge snippers uit eigen

productie afkomstig van korteomloophout: 32 tonaan€35/ton

€1120 € +4 880

Terugverdientijd meerkost indien houtsnippers worden aangekocht aan marktprijs: 4,54 jaar. Terugverdientijd meerkost indien houtsnippers uit eigen productie: 3,35 jaar.

*Letop:Bovenstaandeberekeningdateertvanhetjaar2009.Rekeninghoudendmetdesinds-dien sterk gestegen stookolieprijzen ligt de terugverdientijd vandaag wellicht nog een stuk la-ger, hoewel dit ook deels gecompenseerd wordt door een gestegen houtprijs bij aankoop�

6 WEST-VLAANDEREN

WarmterecuPeratie via centraal lucht-kanaal op het varkensbedrijf van Marino Huyghe te Oudekapelle

Het bedrijfDimensie: Varkensbedrijf met 600 zeugen en 900 mestvarkens in 2 stallen

Oprichting: Marino nam in 1996 het bedrijf over van zijn ouders, hij startte met 240 zeugen en het afmesten van 1 600 mestvarkens� Onder-tussen werden twee oude stallen afgebroken en werden er twee nieuwe gebouwd� Op het andere bedrijf vlakbij gelegen worden nog eens 1 600 mestvarkens afgemest� Naast een warm-terecuperatie met warmtepomp, investeerde Marino ook in zonnepanelen�

Areaal: 45 ha wintertarwe, 8 ha wintergerst, 20 ha maïs, 6 ha suikerbieten, 5 ha grasland�

Verbruik: Nog niet gekend gezien het gaat om nieuwe stallen en deze nog niet volledig gevuld zijn� De installateur schat een verbruik van 450 kWh per zeug/jaar voor de kraam- en biggen-afdeling

Drijfveer: Lager energieverbruik wat tevens ook milieuvriendelijker is De techniek

Recuperatie van warmte uit het centraal luchtkanaal met opwerking van deze warmte naar 45-50 °C voor toepassing in de vloerverwarmingsplaten in de kraamstal en de bolle vloer in de biggenafdeling.

Technische gegevensEffectiefvermogenvandewarmtepomp:24kWCOP:+4,5

voordelen

De warmtepomp heeft als bron het centraal luchtkanaal waar er constant een tempera-tuurheerstvan+20°C.

nadelen

Kan niet ingezet worden voor verwarming op hogere temperatuur (verwarming van big-genafdeling met delta- of twinbuizen)�

Economische berekeningDe installatie op dit bedrijf is nog niet volledig operationeel� De economische rendementen werden ingeschat door de installateur� De berekening die wordt weergegeven is deze voor het verwarmen van een kraamstal, gezien men daar bij vloerverwarming genoeg heeft aan een systeem met warmtepomp�

Kostprijs VerschilWarmtepomp (19 kW), buf-fervat en warmtewisselaar

€20000 € 15 500 €4500 Mazoutketel (24 kW), schouw en opslagtank

Energieverbruik:Warmtepomp:34239kW/hx€0,15 €5135 € 4 196 €9331 15552lstookoliex€0,6

Terugverdientijd wordt door de installateur geschat op 4 à 5 jaar.

Vereiste vergunningenGeen

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijfEr moet een centraal afzuigkanaal aanwezig zijn op het bedrijf� Afhankelijk van de te verwarmen stallen is mogelijk een stookketel nodig als back-up�

7WEST-VLAANDEREN

“

WarmterecuPeratie op de pluimveehouderij van Danny Coulier te Leisele

Het bedrijfDimensie: Pluimveehouderij met vleeskuikens alsook akkerbouw�80 000 braadkippen in 3 stallen, 6 rondes per jaar�• Stal1:20000dieren-bouwjaar1991-nokven-

tilatie• Stal2:25000dieren-bouwjaar1993-nokven-

tilatie; warmtewisselaar in 2007 geplaatst• Stal3:35000à38000dieren-lengteventilatie

- bouwjaar 2009 inclusief warmtewisselaar (in werking vanaf juni 2009)

Oprichting: Danny Coulier (48) nam in 1987 het bedrijf van zijn ouders over� Vroeger was dit een gemengd landbouwbedrijf met 18 ha volle-grondsgroenten� Eind jaren ‘80 besloot hij over te schakelen naar braadkippen� Hij combineert de pluimveehouderij met akkerbouw en is ook syndicaal actief binnen de pluimveesector� Areaal: Akkerbouw: 35 ha (granen voor eigengebruik, korrelmaïs, aardappelen, suikerbieten)

Verbruik: Oudste stal (stal 1) verbruikt ge-middeld 10 000 liter stookolie/jaar, terwijl de nieuwe stal (stal 3) die quasi dubbel zo groot is 15 700 liter stookolie/jaar gebruikt� Op winter-basis merkt Danny een besparing van ongeveer 50 % per oppervlakte-eenheid bij de nieuwe stal�

Drijfveer: Investeren in duurzame energietech-nieken:Dannyheeftnaastwarmtewisselaarsookspaarlampen geplaatst in de nieuwe stallen en extra aandacht besteed aan een goede isolatie�

De techniekDe instromende buitenlucht wordt opgewarmd door de uitstromende stallucht. De lucht heeft een lagere relatieve vochtigheid (RV), waardoor de vochtopnamecapaciteit verhoogt. Daardoor hoeft men minder te ventileren. De twee luchtcircuits zijn in de warmtewisselaar volledig gescheiden: de stallucht stroomt over en de buitenlucht door de lamellen. De buitenlucht wordt aangezogen met een centrifugaalventilator, een axi-aalventilator zuigt de warme lucht aan. De geconditioneerde buitenlucht wordt via de nok in de stal geblazen. De geconditioneerde buitenlucht is ongeveer 6-7 graden lager dan de stallucht, ondersteunende ventilatoren verdelen de lucht over de stal. Vanaf on-geveer twee weken leeftijd wordt de gangbare ventilatie ingeschakeld.

Basisprincipe warmtewisselaar (Bron Agro Supply)�Aanzuigtraject buitenlucht

Technische gegevens• Capaciteitvandeinstallatie:18000m³/u• Minimumventilatiekanverlaagdwordennaar0,5m³/u/perdier.

voordelen

• Energiebesparing van ± 50 % op brandstof• VerlagenvanRVenCO

2- concentratie in

de stallucht• Uitstootammoniakenstofvermindert• Beter stalklimaat en mogelijk ook betere groei • Weinigonderhoud• Bijnieuwbouw,besparingopventilatie-

systeem in de stal• In zeer koude periodes is de minimum-

ventilatie makkelijk te regelen ook bij lengteventilatie

• Drogeremest,lageremestafzetkosten• Goede spreiding van kuikens over de stal

nadelen

• Extra arbeid voor het reinigen van de warmtewisselaar tijdens de leegstand (4u)

• Vraagt meer aandacht bij het geconditio-neerd ventileren met de gangbare ventilatie

• Esthetischoogthetminder

Economische berekeningVoorbeeld van een nieuwe stal met 36 000 vleeskuikens of 0,5 m³ per dierplaats:• Afmetingenstal:23x80metermetlengte-

ventilatie• Aantalrondesperjaar:6• Totaleinvesteringincl.montage:€28000• Verwarmingskosten:€0,05peropgezetkuiken• Verwarmingskostenperjaar:36000X€0,05=€10800

• 50%besparingof€5400perjaar• Terugverdientijd:€28000/€5400=5-6jaar• Terugverdientijd met investeringskrediet = 7 j�

Mogelijke subsidies:• Groep 3 met 18% VLIF-steun: verbouwen

en uitrusten van bestaande (niet nieuwe) pluimveestallen met het oog op de verbe-tering van het leefmilieu

• Verhoogde investeringsaftrek (nietmet for-faitair stelsel)

Vereiste vergunningenEen bouwvergunning voor de ondersteu-nende betonnen plaat� De warmtewisselaar werd eerder niet in een milieuvergunning opgenomen, voor de aanpassingen die in de toekomst aan de oudste stal zullen gebeuren, wordt de warmtewisselaar wel opgenomen in de milieuvergunning�

Bouwtechnische vereisten voor integratie op het bedrijf• Bij bestaande stal met nokventilatie moeten

deze uitlaten via de nok afgesloten worden en moet de inlaat van de geconditioneerde lucht voorzien worden langs de nok van de stal�

• Openingmakenindezijmuurvoordeafzui-ging naar de warmtewisselaar�

• Gieten van een betonplaat naast de stal(fundering)

• Plaatsen van steunventilatoren, nodig voorluchtmenging

Ervaring landbouwer met de techniek:

Erg goede luchtmenging in de stal, de temperaturen blijven overal gelijker. Voor de plaatsing van de warmtewisselaar had men veel last van windinvloeden, met vaak temperatuursverschillen in de stal. De mest is droger waardoor minder ammoniak vrijkomt. In de warmtewisselaar wordt vrij veel stof gevangen, door condensvorming bij het mengen van koude en warme lucht. Dit betekent dat de lamellen in de warmtewisselaar goed gereinigd moeten worden na elke ronde.

8 WEST-VLAANDEREN

koelcentrale met Persgasontdooiing, elektronische exPansieventielen en Pv-Panelen bij het witloofbedrijf van Hans Vandewalle te Pittem

Het bedrijfDimensie:• Forceriewitloofwaarvan50%eigenteeltwit-

loofwortelen en 95 % eigen bewaring• Opfokpoeljen:stalmet37800dieren.

Oprichting: • Overnamebedrijfin1990.• In2008werdeennieuweloodsvoorwitloof-

forcerie gebouwd en in 2009 werd een loods met koelcellen gebouwd� Op elk van de lood-sen ligt voor 57,5 kWpiek zonnepanelen (PV)�

• In1999bouwvannieuwekippenstalmetom-schakeling van batterijopfok naar scharrelop-fok� In 2009 ombouw binneninrichting naar ‘Jumpstart’ waardoor uitbreiding van 19 000 naar 37 800 poeljen mogelijk was�

Verbruik: In 2011: ± 150 MWhel voor koelingwitloofwortelen; ± 125 MWhel voor forcerie; ± 95 MWhel voor allerlei werkzaamheden witloof, kippenstal en woning (= in totaal ± 370 MWhel/jaar)

De technieken: 1) KoelingDe koelinstallatie is voorzien van de modernste technieken. Eerst en vooral zijn hier elektronische expansieventielen en externe onderkoeling geïnstalleerd waardoor er een besparing van zo’n 20 % gerealiseerd kan worden in de winter. Bij een elektronisch expansieventiel is de wer-king zowel in de zomer als in de winter optimaal doordat de elektronische regeling het ventiel stuurt naargelang de druk. Een mechanisch expansieventiel daarentegen is gedimensioneerd om bij zomerse temperaturen optimaal te werken maar in de winter is het rendement lager.

Daarnaast wordt een deel van de warmte gerecupereerd om de koelelementen te ontdooien waardoor nog eens tot 10 % bespaard kan worden. Door deze nieuwste technieken toe te passen is besparing van ongeveer 30 % in energieverbruik mogelijk zonder effect op het bewaard product.

Technische gegevensKoelcompressor 2 x type 725Koelcapaciteitbij-5°/+30°:2x48024WElektrischvermogenbij-5°/+30°:2x12,99kWOpslag van 850 containers

voordelen

• De verdamper wordt ten volle benut waar-door de installatie in een kortere koeltijd (min-der draaiuren van compressor) het nodige koelvermogen kan leveren�

• ErkangewerktwordenmeteenlageredeltaTwaardoor er minder uitdroging optreedt�

• Bij koudere buitentemperaturen kan gewerkt worden met een lagere condensordruk waardoor het rendement van de koelinstallatie hoger ligt�

• Minderijsvormingopdeverdamperwaardoorminder ontdooiing nodig is�

• Ontdooien van de koelelementen gebeurt door warmte die reeds in de koelinstallatie aanwezig is�

nadelen

• Hogere kostprijs installatie:moet afgewogenworden t�o�v� mogelijke energiebesparing�

Economische berekeningDe terugverdientijd van de elektronische expan-sieventielen bedraagt volgens de installateur ca� 4 jaar� Voor persgasontdooiing is dit ca� 9 jaar�

2) Fotovoltaïsch systeem (PV- of zonnepanelen)

Elektriciteit uit de zon wordt geproduceerd met een fotovoltaïsch systeem. Zonnepane-len zijn opgebouwd uit aan elkaar gesoldeerde zonnecellen.

Technische gegevensIn 2009 werd een ander merk zonnepanelen gelegd dan in 2008, met een hogere opbrengst� Productievan±52,5MWh(systeem2008)+57,5MWh(systeem2009)=110MWhperjaar(2011),daarvan wordt ongeveer 4/5e gebruikt op het bedrijf en 1/5e geïnjecteerd op het net� Vooral in juli werd veel geïnjecteerd doordat de forcerie op dat moment stil lag� De installatie van de zonnepanelen gebeurde in 2 fasen�

voordelen

Goedkopere elektriciteit�

nadelen

Productie elektriciteit valt niet altijd op het zelf-de moment als de vraag� Het piekverbruik van de koeling valt in de winter terwijl de maximale opbrengst van het PV-systeem in de zomer ligt� De opbrengst in de zomer zou wel nog beter benut kunnen worden met intelligente syste-men waarbij de koeling draait op het moment dat de zon schijnt� Op die manier zou minder geïnjecteerd moeten worden op het net�

Economische berekeningTerugverdientijd: 6-7 jaar (rekeninghoudendmet huidige prijzen, VLIF-steun en groenes-troomcertificaten)� Voor berekening van de rendabiliteit van zonnepanelen kan men ook terechtopde linkhttp://www.enerpedia.be/nl/energieproduceren/zon�

Vereiste vergunningenOver het algemeen geen, best navragen bij gemeente�

9WEST-VLAANDEREN

dubbelWandige Plasticserres op het tuinbouwbedrijf Declercq te Gits (Hooglede)

Het bedrijfDimensie: Tuinbouwbedrijf

Oprichting: Het bedrijf is opgericht in 1993, op dat moment hadden alle serres glazen wanden� In 2005 is het bedrijf uitgebreid door de bouw van de plasticserres� In september 2011 is de dubbele plastic verwijderd uit de kap�

Areaal: 9000areserres:7500areonderglasen1 500 are onder plastic

Teelten: Krulandijvie aangevuld met kropsla en alternatieve sla

Verbruik: 70 000 liter stookolie (≈ 700 000 kWh)

Drijfveer: Voorplasticfolie:• Betere ventilatie in de zomermaanden door

andere constructiemogelijkheden• Dehellingvanhetperceelstonddebouwvan

een glazen serre niet toeVoordubbeleplasticfolie:• Energiebesparing

De techniek • Serremeteenverticalewandendubbeleplasticfolie•Debeidelagenvandefoliewordenvanelkaargescheidendooringeblazenlucht. Deze luchtlaag zorgt voor een extra isolerend effect

De teler heeft vorig jaar beslist om een van de folies te verwijderen uit de kap� Enerzijds omdat de lichtinstraling wat afgenomen was door vervuiling van de folie en anderzijds omdat hij in het najaar ook alternatieve sla wil telen in deze serres� Proeven in Inagro hebben aangetoond dat de roodverkleuring van de rode varianten onder dubbel plasticfolie zeer moeilijk verloopt�

voordelen

• In de zomermaanden is het makkelijker om een goed klimaat te creëren dan bij glazen serres�

• De plasticserre kunnen gebouwd wordenop terreinen met een grotere helling�

• Energiebesparing ten opzichte van enkeleplasticfolie�

nadelen

• IndewintermaandenkandeRVhoogoplo-pen�

• Eendubbelefolie inhetdakremtderood-verkleuring van alternatieve slasoorten�

Economische berekening:Energetischebesparingvandubbelt.o.v.enkelplasticfolie:30%(cijfersVlaamsBBT-kenniscen-trum)� Voorlopige metingen in Inagro geven aan dat door het verwijderen van één van de plas-ticfolies in de kap het energieverbruik met 40 % kan toenemen�

De kostprijs van een serre met plasticfolie ligt lager dan van een glazen serre, maar het plastic moet om de 10-12 jaar worden vervangen�

Vereiste vergunningenZelfde vergunningen als voor een glazen serre

10 WEST-VLAANDEREN

energiebesParende maatregelen in de serres van Inagro te Rumbeke-Beitem

Het bedrijfOprichting Inagro: Inagro, het onderzoek- en adviescentrum voor land- en tuinbouw gelegen te Rumbeke-Beitem werd opgericht in 1956, aanvankelijk onder de naam “Centrum voor Nijverheidsteelten”; later “Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingscentrum voor Land- en Tuinbouw”� Het begon met onder-zoek op nijverheidsteelten zoals vlas, cichorei en brouwersgerst� Behalve op land- en tuinbouw richt Inagro zich ook algemeen op de integrale keten stroomopwaarts en stroomafwaarts en de raakvlakken met natuur, milieu en samenleving�

Oprichting serres:Later kwamen er naast de nijverheidsteelten onder meer ook de volleveldsgroenten bij en in 1981 de groenteteelt onder glas en plastiekbe-schutting� In 1996 werd een eigen serrecomplex voor onderzoek gebouwd�

Areaal: Glazenserres:10afdelingenvan328m²Serresmetplasticfolie:• 1afdelingvan352m²metdubbeleplasticfo-

lie in wand en kasdek• 1afdelingvan352m²metdubbeleplasticfo-

lie in de wand, maar enkele in het kasdek

Gewassen: • Bladgewassen: sla, krulandijvie, alternatieve

sla, veldsla, peterselie, selderij• Tomaten• Ziltegroenten:zeekraal,zeeaster,…• Varia

Verbruik:(Gegevens2010:serre+loods+burelen):Aardgas:825074kWh/5000m²(=165kWh/m²)Elektriciteit:192075kWh/5000m² (=38kWh/m²)Opmerking:hetverbruikkansterkvariërennaar-gelang de proeven die aanliggen�

Drijfveer: Invloed bestuderen van energiebe-sparende technieken op de productie en kwali-teit van de gewassen� Problemen of aandachts-punten van de techniek bloot leggen�

HydrOcultuur systeem voor bladgewassen: NFT (goten-teelt) en DFT (drijvende teelt)

VOORDElEN• Hogereproductiviteit (meerteeltron-

des)• Langere houdbaarheid door behoud

wortelkluit• Efficiëntgebruikvandeteeltruimte• Geenuitspoelingvannutriëntendoor

gesloten systeem• Lagereziektedruk• Optimalewerkhoogte• Automatiseringismogelijk

NADElEN• Hogereaantastingvan randbijkrop-

sla• Hogeinvesteringskost

led-VerlicHting

VOORDElEN• Hettoegediendelichtspectrumwordt

afgestemd op de behoeften van de plant

• Lager verbruik dan huidige belich-tingsmogelijkheden

• Meerlagenteeltismogelijk

NADElEN• Hogeinvesteringskost• De lichtrecepten voor de verschil-

lende teelten zijn nog volop in onder-zoek

• Doordatweinigwarmtewordtgepro-duceerd liggen de stookkosten hoger

• Nognietgeschiktalstopbelichting

Besparing en terugverdientijd voor kropsla

BesparingTerugver-dientijd

Schermdoek 30 % 6-8 jaar afh� v� stookkost

Temperatuur-integratie

12-15 % 0-1 jaar (*)

(*) bij bepaalde klimaatcomputer stan-daard aanwezig, bij andere moet het pakket worden bijgekocht�

Bij de andere technieken kan er niet echt van terugverdientijd worden ge-sproken of is de techniek nog te veel in de onderzoeksfase om uitspraken over te doen�

De techniekenscHermdOeken Bij slaTijdens de nacht wordt op basis van licht en buitentemperatuur een be-weegbaar scherm over het gewas getrokken waardoor de warmte lan-ger in de kast wordt vastgehouden.

VOORDElEN• Energiebesparing• Vaaksnelleregroeienbeterekwaliteit

NADElEN• Aanpassenvandemaniervantelen• RV kan hoog oplopenwaardoor kie-

ren noodzakelijk wordt• Koudeval bij het open van het

schermdoek

temperatuurintegratie: klimaatinstelling waardoor de tem-peratuur na een warme dag tijdens de nacht verder mag wegzakken

VOORDElEN• Goedkopemaniervanenergiebespa-

ring doordat de software vaak stan-daard aanwezig is in de klimaatcom-puter

• Vaak betere kwaliteit en hoger krop-gewicht

• In combinatie met een schermdoek zou een besparing van 40 % mogelijk zijn

NADElEN• Bij klimaatcomputers waarbij de ge-

gevens niet worden bijgehouden over langere periode is de opvolging moeilijker

duBBele plasticfOlie

VOORDElEN• Energiebesparingt.o.v.enkelefolie

NADElEN• Moeilijkeroodverkleuringvanrodety-

pes alternatieve sla

plantsensOren(bladtemperatuur – RV – luchttem-peratuur – lichtintensiteit – stengel-diameter)

VOORDElEN• Stressbijdeplantwordtvluggervast-

gesteld waardoor de nodige aanpas-singen aan het klimaat sneller kunnen gebeuren

NADElEN• Goedeinterpretatievandegegevensis

nodig

11WEST-VLAANDEREN

anaerobe vergistingsinstallatiebij Inagro te Rumbeke-Beitem

Het bedrijfVoorstelling Inagro: Inagro startte in 2004 haar eerste projecten op rond inzet van hernieuw-bare energie en energiebesparing op het landbouwbedrijf� Vanuit deze diverse projecten zijn heel wat tools gerealiseerd waarmee praktijkgericht onderzoek, voorlichting en demonstratie kanworden uitgevoerd: de proefveldplatformen energiegewassen voor vergisting, korteom-loophout en miscanthus, de pilootvergister, de houtverbrandingsinstallatie, de audit-tool voor intensieve veehouderij en akkerbouw, …Sinds 2008 wordt de werking rond energie binnen Inagro ondersteund door het digitale ken-nisplatform www�enerpedia�be� Deze website groeit stilaan uit tot dé agrarische energie-en-cyclopedie die actief ondersteund en aangevuld wordt door verschillende praktijkcentra voor land- en tuinbouw binnen Vlaanderen�

Drijfveer voor installatie van de vergister: De pilootvergistingsinstallatie te Rumbeke-Beitem werd gerealiseerd in 2007 in kader van het INTERREG IIIB project North Sea Bio Energy� Drijfveer voor het plaatsen van deze installatie is het ondersteunen van de introductie van vergisting in de Vlaamse landbouw door voorlichting en praktijkgericht onderzoek�

De techniekHet betreft kleinschalige co-vergisting van mest en energiegewassen. De installatie is daarnaast vergund voor de co-vergisting van plantaardige afvalstromen.

In een reactor van 200 m³ wordt dagelijks + 1,4 m³ mestvarkensdrijfmest en 1,8 ton energiegewassen vergist. Op jaarbasis betekent dit 520 ton mest en 640 ton energiege-wassen. De verblijftijd van de biomassa in de reactor is ongeveer 50 dagen. Het biogas wordt ontwaterd en ontzwaveld waarna het in de WKK wordt verbrand met productie van groene elektriciteit en warmte. De elektriciteit wordt integraal binnen Inagro aangewend. Ook de warmte wordt geva-loriseerd in de aquacultuur-afdeling van het praktijkcentrum. Als energiegewas wordt voornamelijk maïs gebruikt, maar er zijn ook proeven met gras en rogge. Het digestaat wordt deels uitgereden op eigen land maar in hoofdzaak afgezet op grond van derden en sporadisch afgezet naar mestverwerking.

Technische gegevens • Betonnenreactorvan200m³:160m³substraat+40m³gaszone• Biogasopslagbovenopdereactor:HDPEmembraan• Doseerunitvastebiomassa:TriolietSolomix11200stationair• WKK31kW:Elektrischrendement:32% Thermischrendement:58%• Sleufsilo’svooropslagenergiegewassen• Opslagvan30m³voortussentijdseopslagversemest• Opslagdigestaat1000m³

voordelen

• Eigenconstanteen stabieleelektriciteits-en warmteproductie

• Bij stabiele voeding zijn er vergistings-technisch weinig of nooit problemen

nadelen

• Eriswelarbeidnodigvoorhetvullenvande doseerbak met energiegewassen (om de 2 dagen)

• Doorhettoevoegenvanco-stromenver-hoogt de hoeveelheid af te zetten N en P

• DeWKKheeftveelonderhoudnodig.• Doorhetfeitdatonzeinstallatievergund

is voor vergisting van plantaardig afval, is een VLACO-certificaat nodig om het digestaat als secundaire meststof aan te wenden� Voor de afzet van dit digestaat op grond van derden is er ook een FOD-ontheffing nodig� Inagro moet jaarlijks een FAVV-bijdrage betalen als producent van meststoffen (andere dan dierlijke mest)� Dit zorgt voor extra administratie + kosten (analyse en kwaliteitscontrole).Wanneer geen afval van derden wordt vergist en het digestaat volledig op eigen grond kan worden aangewend, vervallen deze vereisten�

Economische berekeningInvesteringskost:€415000inclusiefallegrondwerken en aanleg sleufsilo’sOnderhoudskost:€1/draaiuur

Potentiële productie: 8 000 draaiuren aan ge-middeld 25 kW200000 kWhelektriciteit bruto+360000 kWhwarmte bruto+ 30% van elektriciteits- en warmteproductienodig voor eigen systeem

Inkomsten uit productie: Valorisatie elektrici-teit en warmte op het eigen bedrijf• GSC-certificaten à €110 per certificaat (+ 150

certificaten)• WKK-certificaten à €31 per certificaat (+ 380

certificaten degressief na 4 jaar indien alle warmte nuttig aangewend)

Rendabiliteit sterk afhankelijk van kostprijs maïs en afzetkost digestaat (op eigen grond, grond van derden of naar verwerking)

Subsidies: ‘Installaties en materieel voor de productie van biogas en bijbehorende installa-ties voor de opwekking van elektriciteit op ba-sis van een substantieel gedeelte grondstoffen van het bedrijf’ komen in aanmerking voor 28 % VLIF steun� Recht op VLIF steun vervalt wanneer 100 % mest wordt vergist�

Vereiste vergunningenVoor deze installatie is een milieuvergunning klasse I aangevraagd� Er is eveneens een bouw-vergunning vereist� Voor WKK’s met een vermo-gen < 1 MW moet om de 5 jaar een emissieme-ting op de uitlaatgassen gebeuren�

12 WEST-VLAANDEREN

“Bouwtechnische vereisten voor integratie techniek op het bedrijf• Denodige sleufsilo’smoetenworden voorzien voordeopslag vande

energiegewassen� • Demestwordtbestzoversmogelijkaangevoerd.• Denodigeopslagvoorhetdigestaatmoetwordenvoorzien,versdiges-

taat mag niet in een kelder onder roosters worden opgeslagen omwille van de vrijstelling van methaan en H

2S tijdens de navergisting�

Ervaring Inagro met de techniek:

Vergistingstechnisch is het een heel stabiele technologie. Zwakste schakel is de WKK die veel en nauwgezet onderhoud vraagt. Voordeel t.a.v. bv. zonnepanelen en windenergie is de constante energie-productie elk uur van de dag en elke dag van het jaar.

houtverbrandingsinstallatie in de loods van het proefbedrijf biologische landbouw op Inagro te Rumbeke-Beitem

Het bedrijfOprichting: Inagro heeft een eigen proefbedrijf voor biologische landbouw� De loods waarin de houtverbrandingsketel zich bevindt werd gebouwd in het voorjaar van 2011� Er werd ge-bouwd met oog voor energiebesparing en duur-zame energievoorziening� De loods is voorzien van een preiwasinstallatie en koelcellen die be-waarproeven mogelijk maken� Het volledige be-drijf is ecologisch ingekleed met een hoogstam-boomgaard, hagen, akker- en bloemenranden�

Areaal: Het proefbedrijf biologische landbouw omvat 12 ha verdeeld in telkens 1,5 ha prei, ko-len, wortelen, aardappelen, graan, gras-klaver�

Verbruik: Vooropslagruimte is gedimensio-neerd op ongeveer 80 000 kWh warmte per jaar�

Drijfveer: Duurzame energievoorziening als voorbeeld naar de land- en tuinbouw�

De techniekloods verdeeld in verschillende comparti-menten, niet elk compartiment wordt ver-warmd.Maximale isolatie (dak, muren & vloer) in loods.Verwarming van 1200 m³ werkruimte en sa-nitair waterVerwarming:•Houtverbrandingsinstallatie: houtsnippers

worden aangevoerd met roerwerk en toe-voervijzel vanuit vooropslagruimte naar verbrandingskamer. lambdasonde herkent kwaliteit van de brandstof en stuurt bij.

• Restwarmtevandefrigo’s,gerecupereerdvia een warmtewisselaar op de condensor, wordt naar een buffervat in het stooklo-kaal gestuurd.

Technische gegevens houtverbrandingsinstallatie• Hargassner:WTH55kW• Vermogen:16-55kW• Rendement:92-93%• De kwaliteit van het hout kan soms nogal

verschillen, bv� licht of zwaar hout, vochti-ger of droger, zaagsel of snippers,… Dankzij de ingebouwde Lambda-sonde wordt de kwaliteit van de brandstof herkend� Op basis daarvan zal de aanvoer van lucht en brand-stof worden aangepast in functie van een ideale verbranding� Op die manier draait de ketel steeds op het gewenste vermogen met een optimale verbranding�

• Warmtewisselaars met turbulatoren: dezeturbulatoren zorgen voor een optimale warmte-uitwisseling en staan tezelfdertijd in voor de reiniging van de warmtewisse-laars om vliegas te verwijderen en zo de ef-

ficiëntie van de ketel te verhogen• Metbehulpvaneenschuifroosteren twee

vijzels worden de assen (as op de verbran-dingsrooster en vliegas) van de verbran-dingskamer afgevoerd naar de as-container die daarna manueel moet worden geledigd (bij intensief stoken ± elke twee weken)�

• Deautonomievandeketelissterkafhanke-lijk van de dimensies van de vooropslag� Met devoorraadbunkervanongeveer80m³kande ketel in deze loods ongeveer gedurende de ganse winter branden zonder deze te moeten vullen�

• Opslagplaats:roerwerktot4mdoorsnede• De houtsnippervoorraad bestaat deels uit

korteomloophout afkomstig van het proef-perceel van Inagro, de rest wordt extern aangekocht�

13WEST-VLAANDEREN

voordelen

• Minderafhankelijkvanfossielebrandstoffenenmogelijkestijgingenvanbrandstofprijzen• Investeringverdientzichoptermijngeheelterug.• Korteomloophoutwordt,hoeweldeproductieookbrandstoffenvergt,aanzienalseenkoolstof-neutraleteelt:erwordtenkelkoolstofuitgestotendierecentwerdvastgelegdinhethout.

• 28%VLIFsteun• Bevoorradingdooreigenproductieismogelijk.Houtismomenteelruim2maalgoedkoperdan

stookolie en naarmate de prijs van de fossiele brandstoffen nog zal stijgen wordt het gebruik van eigen geproduceerd hout nog rendabeler�

• Het gebruik van hout stimuleert lokale werkgelegenheid en economische ontwikkeling van de regio�

nadelen

• Vraagtmeerwerkomdehoutketeltebevoorraden,assenaftevoerenentereinigen.• Hogereinvesteringskost• Meerstockageruimtenodigvoordeopslagvanhethout.

Economische berekeningAangezien het hier gaat om een nieuwbouw is het moeilijk om op dit moment reeds een inschat-ting te maken omtrent het jaarlijkse verbruik� Maar indien we uitgaan van een jaarlijks verbruik van 8 000 l stookolie of een equivalent van ongeveer 25 ton houtsnippers, dan blijkt uit onderstaande berekening dat de terugverdientijd van de meerkost ten opzichte van een stookolieketel ergens rond de 3 jaar ligt� Algemeen wordt onderstaande vergelijking aangenomen, die uitgaat van droog hout(vochtgehalte<30%):

De energie-inhoud kan in de praktijk sterk verschillen� Naarmate het hout vochtiger is of meer schors bevat zal de energie-inhoud lager zijn� Vaak is men bovendien ook geneigd om meer te stoken wan-neer een goedkopere brandstof gebruikt wordt�

Investering en terugverdientijd:



55 kW multifire inclusief buffer-tank, aanvoersysteem brandstof (excl� 28 % VLIF steun)

€21000 €-13120 €7880 Condensatie verwar-mings-ketel55kW+stookolietank 5 000 l

€ 21 000 € -13 120 € 7 880

Brandstof /jaar Verschil25 ton droge snippers aan hui-dige marktprijs*

€1875 €+4129 €6004 8 000 l per jaar aan hui-dige marktprijs**

25 ton droge snippers uit eigen productie met korteomloop-hout:aanproductieprijs55€/ton(incl� afschrijving droogruimte van11000€)

€1375 €+4629

Terugverdientijd meerkost indien houtsnippers worden aangekocht aan marktprijs: 3,2 jaar Terugverdientijd meerkost indien houtsnippers uit eigen productie met KOH: 2,8 jaar

*Huidigemarktpijsvaneentondrogehoutsnippers(vochtgehalte<30%)bedraagt€75(excl.BTW)**Stookolieprijsop10/02/2012aan€0,7505/l(excl.BTW)

= =100 lstookolie 1000 kwh

1 m3 droog hout (= 285 kg)(vochtgehalte 30 %)

Vereiste vergunningenInstallaties <300 kW op niet-afvalhout (zie VLAREM) zijn vrij van vergunning of mel-dingsplicht�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijf• Goed geventileerde, overdekte opslag-

ruimte (of een afdekkend textiel (vb� Top-Tex)) met verharde ondergrond van vol-doende grootte voor het drogen en de stockage van de houtsnippers

• Installatievaneenschouw• Voorzien van voldoende ruimte voor de

houtvoorraad vlak naast de verwarmings-ketel, welke machinaal kan gevuld worden met bv� een kniklader�

14 WEST-VLAANDEREN

Het bedrijfDimensie: Hof “Ter Weeden” is een pluimveehouderij en akkerbouwbedrijf van 115 ha bouw-land op lichte zandleem�

Oprichting: De bedrijfszetel is een vierkantshoeve, gebouwd op een oud-Frankische nederzet-ting, die erkend is als beschermd monument� Het is een familiebedrijf van de vierde generatie� Het bedrijf wordt nu geleid door De Paepe Raf (° 60), samen met zijn vrouw Vercruysse Erna (° 61)� Erzijndriedochters:Elisa,AstridenAlexia.Netzoalsdeoudersgaandekinderenhogerestudiesdoen, om daarna eventueel voor ondernemerschap in de landbouw te kiezen�

Areaal en productie: De akkerbouw omvat 32 ha aardappelen, 20 ha grove groenten (erwten, bonen en wortelen), 40 ha wintertarwe (voornamelijk geteeld als voedertarwe voor de braadkip-pen)� Kleine teelten zijn korrelmaïs en suikerbieten� Alle aardappelen en granen worden opge-slaan op de hoeve� Er zijn waterspaarbekkens en ander infrastructuur op de hoeve om 80 ha te beregenen� De braadkippenstallen werden gebouwd in 1995 en 2000 (totaal voor 35 000 kippen)�

Verbruik: Raf De Paepe gebruikt 320 ton vers hout per jaar (vochtgehalte 50 %) voor het vervan-gen van 40 000 l stookolie� Algemeen wordt onderstaande theoretische vergelijking aangeno-men,dieuitgaatvandrooghout(vochtgehalte<30%):

Op basis van deze vuistregel wordt een verbruik verwacht van ongeveer 120 ton droog hout� Een mogelijke verklaring voor de afwijking van het verwacht houtverbruik is de kwaliteit van het hout� De energie-inhoud kan in de praktijk sterk verschillen� Naarmate het hout vochtiger is of meer schors bevat zal de energie-inhoud lager zijn� Vaak is men bovendien ook geneigd om meer te stoken wanneer een goedkopere brandstof gebruikt wordt�

Drijfveer en voorgeschiedenis:De te goedkope landbouwgrondstoffen een hogere toegevoegde waarde geven op een ethi-sche en milieuverantwoorde manier is een constante leidraad voor de bedrijfsleider� Eigen graan omzetten in kippenvlees werd gerealiseerd door het bouwen van twee kippenstallen� In 2006 verkreeg de hoeve een vergunning tot het bouwen van een biogasinstallatie� Door de stijgende grondstofprijzen en het overheidsbeleid werden de plannen opgeborgen� In het streven naar eigen milieuvriendelijke en hernieuwbare energie werd beslist in 2008 een houtverbrandings-installatie te bouwen voor het verwarmen van de kippenstallen� Zonnepanelen produceren 11 000 kWh elektriciteit (jaarbehoefte 60 000 kWh)� In de toekomst moet de onafhankelijkheid voor elektriciteit nog verhogen� De grootste uitdaging wordt het winnen van eigen brandstof voor tractoren, wat overeenkomt met een verbruik van 20 000 l gasolie�

De techniekVoor het verwarmen van 1900 m² kippenstallen werd een houtverbrandingsinstallatie geplaatst van 185 kW. Er wordt uitsluitend gestookt op onbehandeld snoeihout of hak-hout, deels van kleine landschapselementen op het bedrijf of van de wijde omgeving. Door het schaarser worden van hout zal eigen productie zich meer opdringen. Na de oogst worden de verse snippers tijdelijk gestockeerd in een open sleufsilo van 500 m³. De snippers worden best binnen de 2 maand naar de overdekte loods overgebracht. De doseerbunker van de CV tussen de kippenstallen (6 m³) wordt als nodig dagelijks aangevuld. In deze bunker wordt de grote fractie uit het hout gezeefd om de rest via 2 doseervijzels en een brandsluis naar de ketel te voeren.

voordelen

- Onafhankelijk worden van dure fos-siele brandstoffen�

- Zo goed als koolstofneutrale her-nieuwbare brandstof: er wordt (opverbruik van brandstoffen bij eventu-ele teelt, oogst en verhandelen van de houtsnippers na) enkel koolstof uitge-stoten die recent werd vastgelegd in het hout�

- Bevoorrading door eigen productie is mogelijk

- Vroeger 30 %, nu 28 % VLIF steun- Investering verdient zich op termijn

geheel terug zonder allerhande cer-tificaten

- Het gebruik van hout stimuleert lokale werkgelegenheid en economische ontwikkeling van de regio�

- CV-installatie beantwoordt aan de nieuwe Europese welzijnsnormen voor luchtkwaliteit in de stal� Er is geen rechtstreekse verbranding meer in de stal�

nadelen

- Hoge investeringslast- Meer arbeid en ruimte nodig

houtverbrandingsinstallatie op Hof “Ter Weeden” te Kruishoutem

= =100 lstookolie 1 000 kwh

1 m3 droog hout (= 285 kg)(vochtgehalte 30 %)

Technische gegevens• CSBtypeRRK130/200onderschroefstoker185kW• Vermogen:185kW• Rendement:90%• Vuurhaarduitvuurvastesteen.• Dekwaliteitvanhoutkansomsnogalverschillen,bv.lichtofzwaarhout,

vochtiger of droger, zaagsel of snippers,… Dankzij de ingebouwde Lambda-sonde wordt continu de restzuurstof in de rookgassen geme-ten� Zo wordt de kwaliteit van de brandstof herkend� Op basis daarvan zal het besturingssysteem de aanvoer van lucht en brandstof aanpassen

in functie van het benodigde vermogen� Door recirculatie van de rook-gassen wordt een constantere vuurtemperatuur verkregen in de ver-brandingskamer� Op die manier draait de ketel steeds op het gewenste vermogen met een optimale verbranding�

• Asafvoergebeurtmanueel(optieautomatischeasafvoerisbeschikbaar)• Reinigingvandewarmtewisselaarsismanueel(optievoorautomatische

reiniging is beschikbaar)• Aanvoervandehoutsnippersgebeurtmeteenvijzel(220mm)• Elektronisch sturingssysteem waardoor ketel van op afstand kan bestuurd worden�

15OOST-VLAANDEREN




CSB W189 RRK130/250 €69000 €-61500 €7500 Petroleum heaters x4 branders (300 kW)

Aanvoersysteem brandstof(roerwerk en toevoervijzel) +sturing

€6000

Warmtewisselaars en buizen €20000VLIF-steun:30%subsidie €-30000 €-1500 VLIF steun 20 %Eigen arbeid montage chauffage

€3000

Droogruimte snippers €30000Occasie doseerbak €3000Gebouw CV €13000

€ 114 000 € -108 000 € 6 000

Brandstof en onderhoud/jaar Verschil320 ton verse houtsnip-pers** aan marktprijs van €40/ton

€12800 €30000 40 000 l petroleum per jaar aan marktprijs

Arbeid, toezicht en con-trole, frequent aanvullen van houtsnippervoorraad met tractor

€4000

€ 16 800 + € 13 200 € 30 000 *Letop:Bovenstaandeberekeningdateertvaneind2008.Erwerdgerekendmeteenstookolieprijsvan€0,75/l(excl.BTW).** Verse houtsnippers hebben een vochtgehalte van ongeveer 50 % en moeten dus nog gedroogd worden tot een vochtgehalte van minimum 30 % vooraleer ze kunnen verbrand worden�

Terugverdientijd van de meerkost indien houtsnippers worden aangekocht aan € 40/ton be-draagt hier ongeveer 8 jaar.

Vereiste vergunningen: In rubriek 43 van Vlarem I is bepaald dat een ke-tel met een vermogen kleiner dan 300 kW en op houtige biomassa gestookt, vrij is van vergun-nings- of meldingsplicht�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijfVoor het drogen van de houtsnippers werd er een sleufsilo geïnstalleerd van 30 m lengte op 7 m breedte� Hier worden de snippers gestockeerd tot ze droog zijn� Eenmaal ze een vochtgehalte heb-ben <30 %, worden ze gestockeerd in een halfopen loods� Voor de installatie de verwarmingsketel werd een aparte stookruimte van ongeveer 60 m² bijgebouwd� Deze ruimte wordt gebruikt voor de voorraadopslag van houtsnippers en de verwarmingsinstallatie zelf� Tussen de voorraadopslag en de ketel staat een aardappel doseerbak die ervoor zorgt dat de grote stukken hout eruit gezeefd worden�

16 OOST-VLAANDEREN

“

miscanthus op het gelegenheidslandbouwbedrijf van Dirk Remue te Zwalm

Het bedrijfDimensie: Het bedrijf wordt in bijberoep uitgebaat en heeft al enkele jaren demonstratievel-den aanliggen voor de Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling, cel voorlichting en vorming� Hierbij demonstreert het bedrijf energieteelten en andere teelten die kaderen in specifieke steunmaatregelen zoals groenbemesters�

Verbruik: Het bedrijf heeft enkel akkerbouw en heeft dus geen elektriciteitsverbruik of warmte-behoefte� Miscanthus werd aangeplant om het houtig materiaal te produceren dat kan gebruikt worden bij o�m� de verwarming van de privé-woning�

Drijfveer: In 2010 werd 10 are miscanthus aangeplant bij wijze van proef� In eerste instantie zou het aangewend worden voor eigen bijverwarming onder de vorm van pellets of briketten� Er wordt echter ook gezocht naar alternatieve valorisatietrajecten van miscanthus zoals de produc-tie van warmte en elektriciteit via o�a� vergassing�

De techniekOp een perceel akkerland (1,4 ha), waarop de laatste twee jaar proefvelden werden aan-gelegd met energiegewassen, is er een permanente aanplant van 10 are miscanthus die in zijn tweede groeiseizoen is. Naast miscanthus staat ook nog een smallere strook met wilg (KOH) en een strook met bamboe. Het is de bedoeling dit proefperceel verder uit te breiden in 2012 met populier (KOH) en eventueel Igniscum.

Technische gegevensMomenteel is er op het bedrijf nog geen verwerking van het miscanthus-materiaal gezien de aanplant nog te jong is� De oogst van het voorjaar van 2012 zal gebruikt worden om proef te draaien bij een ketelconstructeur, ook zal de piste van gasproductie op basis van hout onder-zocht worden waarbij door vergassing houtgas bekomen wordt, dit gas wordt dan gebruikt om een kleine alternator te laten draaien en groene stroom te maken�

voordelen

• Low input teelt (vereist weinig meststoffen, weinig ziektegevoelig en geen herbiciden-behandeling nodig vanaf tweede groeijaar)

• Zeer efficiënte groeier (C4 plant zoals maïs)• Aanplanting voorzien voor duur van 20 jaar• Jaarlijksteoogstenmetbestaandeoogst-

machines van loonwerkers • Geoogst materiaal bevat weinig vocht

(<20 %) zodat de houtige biomassa niet verder gedroogd hoeft te worden en er weinig verdampingswarmte verloren gaat tijdens het verbrandingsproces

• Geenwoekerendwortelstelsel en zaad issteriel dus geen problemen met de buren

• Wortelstelsel eenvoudiger te verwijderendan bij korteomloophout

• Interessantvoorerosiebestrijdingenbio-diversiteit

nadelen

• Het geoogste product heeft een lageredensiteit (117 kg/m³) in vergelijking methoutsnippers�

• Het as-smeltpunt van miscanthus ligt bij 750 °C� Bij deze temperatuur in de verbran-dingskamer gaan de assen smelten en sinters vormen� Hiermee moet rekening gehouden worden bij het verbrandingspro-ces (werken met een bewegende rooster, brandstof mengen met houtsnippers, …)

• Het pelleteren van zuivere miscanthus lukt tot hiertoe niet zo goed en is nog te opti-maliseren�

• De aanplantkost (vnl. de prijs van rhizo-men) is vrij hoog�

Economische berekeningDe terugverdientijd van het project (aanleg van de teelt, aankoop van de biomassaketel en warmtenetwerk) wordt berekend op 7 jaar (incl� VLIF-steun voor de installatie)�

Vereiste vergunningenIn de huidige Vlarem wetgeving is het niet nodig om een milieuvergunning aan te vra-gen indien het gaat om een verbrandings-ketel onder de 300 kW die gestookt wordt met pure miscanthus-snippers� Bij menging met afval en/of een hoger vermogen van de ketel, is er wel een milieuvergunning nodig�

Ervaringen van de bedrijfsleider

In de toekomst zijn er nog een aantal zaken aangaande Miscanthus die aandacht vergen, namelijk:•Persenvangehakseldemiscanthusinbalenmetaangepastebalenpersomdeopslagenhettransporttevergemakkelijken.•Probereneenrhizomenliftertebouwenomdeoogstvanrhizomentevergemakkelijken.•Aanpassenvanfreesomrhizomenmatinstukkenteverdelenendoormiddelvanaanaardersopeenopraapbarelaagteleggen.•Mogelijkheidonderzoekeninverbandmethoutgastoepassingen.

17OOST-VLAANDEREN

“

de geventileerde kas op het glastuinbouwbedrijf Pijl lv te Melsele

Het bedrijfDimensie: Pijl lv is een glastuinbouwbedrijf met jaar rond teelt van tomaten op substraat� Het bedrijf om-vat drie afdelingen en is in totaal 4,1 ha groot�

Oprichting: Het bedrijf bestaat reeds een aantal decennia� De oudste van de bestaande serres werd opge-richt in 1991� In 1999 werd de oudste serre uitge-breid en werd een nieuwe afdeling bijgebouwd, wat de serreoppervlakte bracht op 2,7 ha� In 2010 werd een nieuwe kas van 1,4 ha gebouwd� Dit deel van het bedrijf werd uitgerust met een ventilatiesysteem met als doel het energiever-bruik van het bedrijf te reduceren�

Verbruik:Het energieverbruik was voor de implementatie van de energiebesparende techniek vergelijkbaar met dat van een standaard glastuinbouwbedrijf waar tomaten worden geteeld� Hoewel de ge-ventileerde kas nog maar één jaar in gebruik is en er in de loop van 2011 nog een aantal verbete-ringen werden aangebracht aan het systeem, lag het energieverbruik per m² van het totale bedrijf– de geventileerde kas én de twee bestaande afde-lingen – beduidend lager dan in 2010�

Drijfveer: • Destijgendegasprijs• Hetgeloofdathetmogelijkwasomminstens

een even goed teeltresultaat te behalen met minder energie�

• Mogelijkeenteelttechnischvoordeelwegensbeter kasklimaat�

• Verhogen van het rendement van de WKK-installatie�

De techniek De geventileerde kas werd uitgevoerd door Maurice Kas-senbouw. Het systeem bestaat uit een dubbele kasgevel waar-langs de kaslucht naar de lucht-behandelingskast (lBK) wordt geleid. Er zijn 15 lBK’s geïnte-greerd in de gevel. Wanneer er behoefte is aan ontvochtiging, wordt buitenlucht, die meestal droger is dan kaslucht, naar binnen gebracht via een lucht/lucht warmtewisselaar. In de andere doorstroom-richting gaat de kaslucht door de warmtewisselaar naar buiten. Wanneer de warme, vochtige kaslucht in de warmtewisselaar in contact komt met de meestal koudere en drogere buitenlucht, wordt de kaslucht afgekoeld. Zo wordt de warmte, die aanwezig is in de kaslucht, overgedragen op de inkomende buitenlucht. Tijdens dit proces conden-seert het vocht in de kaslucht, waarbij er eveneens warmte vrijkomt, die wordt overge-dragen op de buitenlucht die naar binnen wordt gebracht. De opgewarmde buitenlucht wordt vervolgens in de kas verdeeld via luchtslurven onder de teeltgoten. Wanneer er geen ontvochtigingsvraag is in de kas wordt de kaslucht gerecirculeerd zonder dat ze door de warmtewisselaar gaat. Dit zorgt voor een continue luchtbeweging en een ho-mogeen kasklimaat.

voordelen

• De geventileerde kas is nu een jaar in ge-bruik en toont een behoorlijk energiebespa-ringspotentieel�

• Beterkasklimaat• Hogereproductie

nadelen

• Hetsysteemvergtweleenaangepastestu-ring om een optimaal resultaat te kunnen behalen�

• Omtebegrijpenhoehetsysteemhetbestwordt gebruikt om er zo’n groot mogelijk teelttechnisch voordeel uit te halen, is er bij-komende plantfysiologische kennis nodig�

Technische gegevensDe installatie draait continu en de kasin-houd wordt tussen de 0,5 en 1,25 keer per uur ververst�In de serre ligt een beweegbaar energie-scherm van het type PhormiTex Bright�

Vereiste vergunningenEr zijn geen bijzondere vergunningen ver-eist voor dit systeem�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijf• DeLBKisgeïntegreerdindekasgevel.De

uitvoering van een dergelijke installatie is meer evident in een nieuwe serre dan in een bestaande kas�

• Om luchtslurven te kunnen gebruiken voor de luchtverdeling in de kas, is het noodza-kelijk dat er op goten wordt geteeld�

Ervaringen van de tuinder:

De ervaringen van het voorbije teeltseizoen waren positief: de verwachtingen van energiebe-sparing en productieverhoging werden ingelost. Het is echter niet eenvoudig om te achterhalen hoe het systeem het best gestuurd wordt om een zo goed mogelijk resultaat te behalen.

18 OOST-VLAANDEREN

Gasabsorptiewarmtepompen in combinatie met boorGat enerGieopslaG in de serres van het Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt te Kruishoutem

Het bedrijfDimensie: Geïsoleerde bioserre van 1 280 m² met 6 compartimenten, gangbare serre van 2 500 m², openluchtteelt met een areaal van ca� 8,5 ha en enkele tunnelserres�

Oprichting: In 1977 opgericht en in 2010 werd een nieuwe maximaal geïsoleerde bioserre met 3 warmtepompen, korte termijn buffer (warmte en koude) en lange termijn opslag in BEO veld (Boorgat EnergieOpslag) geplaatst�

Productie: Beschutte teelt van groenten en openluchtgroenteteelt�

Verbruik: Voor bioserre (1 200 m²) 308 MWh

per jaar voor tomatenteelt� Voor gangbare serre (2 500 m²) 568 MWh per jaar voor ver-schillende teelten zoals sla, bonen, kruiden,…Drijfveer: Inkadervanonderzoekrondener-giebesparing in de glastuinbouw alsook zelf energiebesparing realiseren�

De techniekVoor de omschrijving van de techniek moet men rekening houden met 2 verschillende werksituaties:•Wintersituatie:Dewarmtepompwordtgestuurdopbasisvandegevraagdewarmte.

De geleverde CO2 wordt gebruikt in zonrijke periodes, de geleverde koude wordt ge-

bruikt om te ontvochtigen of ingewisseld met energie uit de opgewarmde bodem. • Zomersituatie:DewarmtepompwordtgestuurdopbasisvandegevraagdeCO2.De

geleverde warmte wordt gebufferd op korte of op lange termijn. De korte termijn buf-fer zal warmte ‘s nachts of in koudere daaropvolgende dagen kunnen inzetten, de lan-ge termijnbuffer zal warmte opslaan om later (winter) te kunnen gebruiken als input naar de warmtepomp. De geleverde koude wordt gebruikt om te ontvochtigen. Koude kan enkel op korte termijn gebufferd worden.

Technische gegevens• 3gasabsorptiewarmtepompenvan±40kW,

met een totaal van ca� 130 kW warmtepro-ductie�

• Naast warmte kan ook koude worden ge-produceerd die kan worden gebruikt voor actieve ontvochtiging�

• Maximale warmteproductie van 3 MWhthper dag, 1 000 MWhth per jaar�

• Rendement van warmtepompen tot 170%(theoretisch), in praktijk ca� 140 %�

• 1warmteopslagtanken1koudeopslagtankvanelk45m³voorkortetermijnopslagvanwarmte en koude�

• BEO veldmet 28 boringen voor lange ter-mijnopslag van warmte of koude�

voordelen

• Energiebesparing• Hoogrendementbijlaagwaardigewarmte• CO

2 bemesting

• Opslagvanwarmteenkoudevoorkorteenlange termijn�

• Integratie van warmtepompen met geïn-stalleerd verwarmingssysteem, in ons geval is dat een buisverwarming�

• Het gebruik van korte termijn opslag voorwarmte laat toe om een eventueel korte koude piek op te vangen zonder het sys-teem te overbelasten�

nadelen

• Hogeinvesteringskost• Geen hoogwaardige warmte, maximale stook-

temperatuur is 65 °C� Om een bepaald tempe-ratuurverschil te overbruggen is daarom een aangepaste verwarmingsinfrastructuur in de serre noodzakelijk (groot verwarmingsopper-vlak)�

• Verwarmingssysteem met warmtepompenmoet steeds goed gedimensioneerd wor-den om een goed rendement en goede werking te garanderen, met name maximale draaiuren en bijgevolg een onderdimensio-nering�

Economische berekeningVoor de economische berekening wordt uitge-gaan van een tomatenkweker met een serreop-pervlakte van 20 000 m² die een hoogrende-mentsketel op gas gebruikt en een warmtevraag heeft van 278 kWh/m² of 5 556 MWhth per jaar� Daartegen zetten we het gebruik van een ver-warmingssysteem met warmtepompen, korte en lange termijnopslag van warmte�Investeringskost• Totaal€500000zondersubsidie• Totaal€360000met28%subsidie(VLIF-

steun)• Ongeveer €15000 per warmtepomp van 40kWen€4000perboringBEO-veld

Terugverdientijd• Dezeisafhankelijkvandegerealiseerdeener-

giebesparing en het gebruik van CO2 als be-

mesting�• In ons voorbeeld is de terugverdientijd on-

geveer 8 jaar� Daarin zit de subsidie van 28 %, 25 % energiebesparing en gebruik van de uit-laatgassen als CO

2-bemesting�

Vereiste vergunningenMilieuvergunning• Voor de warmtepompen is geen milieuver-

gunning nodig, tenzij het totaal verwarmings-vermogen van 300 kW (meldingsplicht of MV klasse 3) of het totaal koelvermogen van 200 kW (MV klasse 2) wordt overschreden�

• Voordeboringendieperdan50m(voorhetBEO veld) is er wel een meldingsplicht (MV klasse 3)�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijfVoldoende plaats beschikbaar voor het plaat-sen van de warmtepompen, in ons geval zijn dit kleine modulaire warmtepompen� Er zijn ook grotere en zwaardere modellen beschikbaar die een grotere verwarmings- en koelingscapaciteit hebben�

Een BEO-veld heeft als voordeel dat er geen wa-tervoerende laag nodig is en dat men dit kan realiseren op de meeste plaatsen� Op het PCG bestaat de bovenste grondlaag (tot 100 m diep) grotendeels uit klei� Indien er een watervoerende laag (meestal zandgrond) aanwezig is, kiest men best voor KWO (koude warmte opslag)� Een BEO-veld is dan minder geschikt aangezien de water-voerende laag de warmte zal opnemen en weg-voeren i�p�v� dat de grond deze warmte opslaat�

19OOST-VLAANDEREN

“

micro-Wkk en zonnePanelen op het sierteeltbedrijf van Kristof Van Laere te Zaffelare

Het bedrijfTeelt: Sierteeltbedrijf met azalea’s

Oprichting: Kristof nam het bedrijf in 2001 over van zijn vader� De jaren voordien hadden ze samen het bedrijf al verder uitgebouwd�

Areaal: 15 000 m² containerveld en 15 000 m² serre waarvan 1 300 m² forcerie

Verbruik: 130 000 kWh elektriciteit en 750 MWh aardgas

Drijfveer: Elektriciteitskost verminderen

De techniekmicrO-WkkEen warmtekrachtkoppeling (WKK) produceert met één installatie tegelijkertijd warmte en elektriciteit. De motor drijft een generator aan waarmee elektriciteit geproduceerd wordt. De warmte van de motor alsook van de rookgassen wordt eveneens gerecupe-reerd. Door de recuperatie van de warmte die bij een gewone elektriciteitscentrale ver-loren gaat, ligt het rendement van een dergelijke installatie hoger dan afzonderlijke productie van warmte en elektriciteit.

fOtOVOltaïscHe zOnnepanelen: prOductie Van elektriciteit d.m.V. zOnlicHtZowel de micro-WKK als de zonnepanelen werden vorig jaar geplaatst, de micro-WKK is begin 2012 bijna een jaar in werking.

Technische gegevens• WKKopaardgas:30kWelen78kWth.• Fotovoltaïschezonnepanelen:33kWp.• Terugleveringaandistributiebeperkttot23kWel.Om de elektriciteitsproductie zoveel mogelijk op zijn eigen bedrijf in te zetten werkte Kristof een slimme sturing uit� De koelcel bijvoorbeeld wordt zoveel mogelijk ingezet wanneer er anders weinig elektriciteitsverbruik is� Door elektriciteitsverbruik te verschuiven kan Kristof de stroom van zowel zijn micro-WKK als zijn zonnepanelen maximaal op eigen bedrijf inzetten�

voordelen

• Verlagingvandeelektriciteitsfactuur• Verminderenvandevermogenspiek• Besparing van fossiele brandstoffen door het hoger rendement van deWKK danwanneer

warmte en elektriciteit afzonderlijk geproduceerd worden

nadelen

• DeWKKproduceert geengroene stroom. Er is nog steeds fossiele brandstof nodig omdeinstallatie aan te drijven�

Economische berekening•Micro-WKK:deinvesteringskostbleefbeperkttot€70000,omdatKristofzelfveeltijdstakin

het ontwerpen van een slimme sturing� Indien dit allemaal door externe firma’s diende te ge-beurenzoudeinvesteringskostmakkelijk€10000hogerliggen.Eris28%VLIF-steunmogelijk.De installatie bereikt iets meer dan 4 000 draaiuren� Kristof verkoopt zijn warmtekrachtcertifica-tenaan€27aandedistributienetbeheerder(installatiesna1januari2012ingebruikgenomenkrijgen€31gegarandeerd).Kristofproduceertmeerdan120000kWhelektriciteitenmeerdan300MWhwarmtemetdeinstallatie.Rekeninghoudendmeteenonderhoudskostvan€0,67per draaiuur verdient Kristof de installatie terug op minder dan 6,5 jaar en 4,5 jaar indien VLIF-steun wordt meegerekend�

•PV-installatie:€89000,VLIF8%,€350/groenestroomcertificaat

Vereiste vergunningVoor een WKK-installatie met een vermogen tussen 10 en 100 kW geldt meldingsplicht�

Bouwtechnische vereisten voor integratie op het bedrijfBij de installatie van de micro-WKK werd een tweede brander bijgeplaatst naast de bestaan-de met het oog op verdere uitbreiding van het bedrijf� Het water in de ketels kan eveneens als buffer dienst doen voor de micro-WKK�

Ervaring met de techniek

De onderhoudskost is een belangrijke factor voor de rendabiliteit van de instal-latie.AangezienKristofzelfeendeelvan het onderhoud op zich neemt blijf t de onderhoudskost beperkt tot € 0,67/draaiuur. Het aandeel elektriciteit dat op het bedrijf zelf kan verbruikt worden is eveneens zeer belangrijk. De marktwaar-de van de elektriciteit die teruggeleverd wordt, is immers zeer laag. Door een slimme sturing te integreren kan Kristof zoveel mogelijk stroom zelf verbruiken. In de toekomst wil hij dit nog verder optimaliseren.

20 OOST-VLAANDEREN

led-belichting op het Proefcentrum voor Sierteelt te Destelbergen

Het bedrijfOprichting en drijfveer:Het Proefcentrum voor Sierteelt (PCS) werd op-gericht in 1988, met als doel het verrichten van toegepast wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek voor alle sectoren van de sierteelt� De belangrijkste thema’s zijn, gewasbescher-ming, water, bemesting, energie en teelttechniek�De onderzoeksresultaten worden via voorlichting en dienstverlening aan de sector bekendgemaakt�

Het innovatief onderzoek naar LED-verlichting in de sierteelt kadert in het onderzoeksthema ‘energie’� Het PCS test sinds enkele jaren actief energiebesparende maatregelen uit binnen dit thema.Voorbeeldenvanditonderzoekzijn:hetgebruik van isolerende kasbedekkingsmateria-len, het gebruik van alternatieve verwarming-stechnieken zoals bodemwarmte, het telen op de uiterste grens van koudetolerantie van de planten,… Zelfs het fijner afstellen van de klimaatregeling in de serre via de klimaatcom-puter leidt tot belangrijke energiebesparingen� Het PCS kan de sierteeltbedrijven begeleiden om concrete besparingen te realiseren�

Areaal: • Voorsnijroos:4afdelingenvanelk80m²(ver-lichting: 1 afdeling met conventionele hogedruk natrium damp lampen, 2 met LED en 1 combinatie LED en SON-T)

• ForcerieAzalea: gebruik vaneen LED-batterijwaar 5 verschillende recepten kunnen getest worden, totale oppervlakte 15 m²

• ScreeningsmetLEDopDeensekarren

Teelten: Eerste ervaringen met LED-belichting werden gedaan met snijroos, daarna volgden reeds di-verse screenings bij Pelargonium, Spathiphyllum, Cordyline, Clivia… en forcerie van Azalea�

Verbruik: Productie in intensieve sierteeltgewassen als snijroos en Gerbera zijn vooral afhankelijk van licht� Er wordt dan ook veel en langdurig bij-belicht met hogedruk natriumlampen om voldoende kwalitatieve stengels te kunnen oogsten in de winterperiode� De energiekos-ten voor belichten bij deze intensieve teelten bedragen ongeveer 35 % van de totale produc-tiekost (16 500 GJ/ha voor belichting)�

De techniek lEDs (light Emitting Diodes) produceren licht volgens een ander natuurlijk principe dan de gangbare lichtbronnen. Bij een gloeilamp gaat het om een gloeiende draad en bij Tl-verlichting en natriumlampen om gasontladingen. Bij lEDs is het lichtgevende element een halfgeleiderchip, waarin zich twee gebieden bevinden: een “p-gebied” met een over-schot aan positieve en een “n-gebied” met een overschot aan negatieve ladingsdragers. Als er een stroom door de p-n overgang loopt, wordt er (op basis van een complex quan-tum-fysisch verschijnsel) licht uitgezonden. Het licht bestaat nagenoeg uit één kleur (het is monochromatisch). De kleur (golflengte) van het licht hangt af van het geleidermateri-aal. Tegenwoordig zijn er lEDs verkrijgbaar in kleuren verdeeld over het hele spectrum.

Uit de eerste ervaringen met lEDs bij roos blijkt dat lEDs de hoge druk natrium damp lampen niet onmiddellijk zullen verdringen. Door gemis aan stralingswarmte is bij lEDs als topbelichting extra energie-input voor verwarming van de serre noodzakelijk.

De typische spectrale eigenschappen maken deze lampen echter wel geschikt voor sturing van plant- of bloemontwikkeling in specifieke groeistadia. Daarnaast kan het licht optimaler benut worden doordat de afstand tot de plant kan beperkt worden. Deze toepassing biedt bijvoorbeeld mogelijkheden in meerlagenteelt. De meerkosten van de lEDs worden weer terugverdiend met de verwarming, het kost namelijk bijna net zoveel energie om drie lagen te verwarmen als één laag.

In sommige teelten (chrysant, anjer, aardbei…) worden gloeilampen gebruikt als stuur-licht. Sturen is vaak een kwestie van spelen met rood en ver-rood licht. Nu de gloeilamp verdwijnt, zoeken telers naar alternatieven. Spaarlampen bevatten weinig rood en ver-rood licht en zijn daarom niet zo geschikt als stuurlicht. lED-lampen daarentegen kun-nen precies de juiste kleur afgeven. Daarbij gebruiken ze 88 % minder energie dan de traditionele gloeilampen.

voordelen

• Planten maken voornamelijk gebruik van rood en blauw licht; groen licht wordt door de plan-ten niet geabsorbeerd� Met LEDs kunnen we dus precies die lichtspectra ter beschikking stel-len die de planten het best kunnen gebruiken�

• Door te spelen met de lichtverhoudingenwordt specifieke sturing van plantkwaliteit als lengte, vertakking, bladkleur,… mogelijk�

• Door ontbreken van stralingswarmte kunnen LEDs dicht bij het gewas opgehangen worden�

• Bij sommige toepassingen kaneenbehoor-lijkeenergiebesparingwordenbekomen:vb.alternatief voor fluorescentielampen in weef-selteelt, cyclische belichting in vb� chrysant

nadelen

• Het ontbreken van NIR (nabij infrarode straling) bij de LEDs, maakt dat er extra energie in ver-warming van de serre moet worden gestopt�

• Aankoopprijs is nog steeds hoog, i.f.v. vande toepassing dient te worden berekend of de meerkost opweegt ten opzichte van het verbruik�

Economische berekeningIn het lopend onderzoek wordt de inzet van LED in eerste orde teelttechnisch op punt gezet� Pas in een volgende fase kan een onderbouwde analyse van de economische rendabiliteit van LED in sierteelt gemaakt worden�

Vereiste vergunningenNiet van toepassing

Bouwtechnische ver-eisten voor integratie van de techniek op het bedrijfBij bepaalde systemen is ac-tieve koeling noodzakelijk�

21OOST-VLAANDEREN

miscanthus als brandstof op Hof ter Vrijlegem te Mollem (Asse)

Het bedrijfDimensie: Naast akkerbouw en groenteteelt (circa 40 ha) is Hof ter Vrijlegem actief in hoe-vetoerisme en in de verwerking en vermarkt-ing van koolzaad tot allerlei producten voor de keuken en de lichaamsverzorging�

Oprichting: Hof ter Vrijlegem is een familiale boerderij gelegen in Mollem (Asse)� Het be-drijf wordt sinds 4 generaties uitgebaat door de familie Saerens� Ann Saerens runt het be-drijf samen met haar echtgenoot, Peter Cou-cke en broer Joris�

Areaal: Het areaal bestaat uit tarwe, korrel-maïs, koolzaad, wortelen en aardappelen�

Verbruik: De jaarlijkse elektriciteitsbehoefte

bedraagt 30 000 kWh en voor de verwar-ming (landbouw-bedri j f sgebouwen, drogen van koolzaad voorafgaand aan het pelproces, hoevetoe-risme) is circa 10 000 liter stookolie-equivalent nodig� Per ha miscanthus kan men jaarlijks 4 000-8 000 liter stookolie vervangen�

Drijfveer: Doel is om maximaal de aange-kochte energie door hernieuwbare energie van eigen teelt te vervangen en dit op een economisch verantwoorde manier� Hof ter Vrijlegem heeft gekozen om zelfvoorzienend te zijn in zijn verwarming�

Technische gegevensMomenteel wordt een selectie van leveranciers voor de verbrandingsinstallatie gemaakt en is er dus nog weinig kennis/ervaring omtrent de verbrandingstechnologie� Doel is deze installatie te realiseren tegen het najaar van 2012� Een lokaal warmtenetwerk naar de verschillende verbrui-kers is al voor een deel aangelegd�

voordelen

• Lowinputteelt(vereistweinigmeststoffen,weinigtotnietziektegevoe-lig en geen herbicidenbehandeling nodig vanaf tweede groeijaar)

• Zeerefficiëntegroeier(C4plantzoalsmaïs)• Aanplantingvoorzienvoorduurvan20jaar• Jaarlijksteoogstenmetbestaandeoogstmachinesvanloonwerkers• Geoogst materiaal bevat weinig vocht (<20%) zodat de houtige bio-

massa niet verder gedroogd hoeft te worden en er weinig verdampings-warmte verloren gaat tijdens het verbrandingsproces

• Geenwoekerendwortelstelsel en zaad is steriel dus geen problemenmet de buren

• Wortelstelseleenvoudigerteverwijderendanbijkorteomloophout• Interessantvoorerosiebestrijding

nadelen

• Miscanthusisgeeninheemseplantenmagnietgeplantwordenopper-manent grasland niettegenstaande het een permanente teelt is van een grasachtig gewas�

• Hetgeoogsteproductheefteenlageredensiteit(117kg/m³)invergelij-king met houtsnippers�

• Het as-smeltpunt van miscanthus ligt bij 750 °C� Bij deze temperatuur gaan de assen van miscanthus in de verbrandingskamer smelten en sinters vormen� Hiermee moet rekening gehouden worden bij het verbrandingsproces (wer-ken met een bewegende rooster, brandstof mengen met houtsnippers, …)

• Eenstookketelopgasofstookolievraagtgeenwerk,terwijlhierwelwatopvolging nodig is voor het vullen van de buffer en het afvoeren van de assen� Een jaarlijks onderhoud is aanbevolen�

De techniekIn het voorjaar van 2010 werd 1,4 ha voormalige weide beplant met miscanthus via rhi-zomen. In het voorjaar van 2012 zal voor de eerste keer geoogst worden. Daarna kan jaarlijks geoogst worden, gezien de groeicyclus zich jaarlijks herhaalt. Verbranding van miscanthus vereist een aangepaste houtverbrandingsketel. Gezien het probleem van de slakvorming bij verbranding van miscanthus is een bewegende rooster in de verbran-dingskamer vereist. Daarnaast geeft de verbranding van stroachtig materiaal aanleiding tot een hoger gehalte aan fijn stof in de uitlaat. Daarom is er een supplementaire fijnstof-filter voorzien. De lambda-sonde in de ketel garandeert een optimale verbranding.

Economische berekeningDe terugverdientijd van het project (aanleg van de teelt, aankoop van de biomassaketel en warmtenetwerk) wordt berekend op 7 jaar wan-neer VLIF steun voor de installatie (28 %) in de berekening wordt meegenomen�

Vereiste vergunningenIn de huidige Vlarem wetgeving is het niet no-dig om een milieuvergunning aan te vragen in-dien het gaat om een verbrandingsketel onder de 300 kW waarin men met pure miscanthus-snippers stookt� Bij menging met afval en/of een hoger vermogen van de ketel, is er wel een milieuvergunning nodig�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijfHet versnipperde materiaal wordt opgeslagen in een loods� Hiervoor is een ruimte van 5 m breedte en 10 m lengte voorzien gezien de lage bulkdensiteit(circa120-150kg/m³)vanversnip-perde miscanthus� Afhankelijk van het verbruik wordt manueel een buffersilo van 2 m x 2 m x 2 m bijgevuld� Deze silo bevindt zich naast de verbrandingsinstallatie�

22 VLAAMS-BRABANT

“

houtverbrandingsinstallatie bij druiven- en tomatenteler Pieter Charlier te Erps-Kwerps

Het bedrijfDimensie: Tafeldruiven en tomaten in volle-grond in verwarmde serre

Oprichting: Pieter Charlier is sinds 1986 zelf-standig landbouwer� Hij nam in 1990 de huidige serre over� Tot 2000 werden enkel groenten in volle grond in de serre geteeld� Sinds 2000 is Pieter systematisch overgeschakeld op de teelt van tafeldruiven�

Areaal: Totaleoppervlakteserre:3500m²waar-van 2 200 m² tafeldruif, 1 000 m² tomaten en 300 m² opslag hakselhout en werkgang�

Verbruik: De jaarlijkse energiebehoefte be-droeg voor de omschakeling 60 tot 70 ton zware stookolie per jaar� Na de omschakeling en enkele teelttechnische aanpassingen bedraagt de energiebehoefte nu 200 ton gedroogd hak-selhout, wat overeen komt met ongeveer 50 ton extra zware stookolie�

Drijfveer: In 2009 werd de verwarmingsketel op zware stookolie vervangen door een verwar-mingsketel op hakselhout� De reden voor deze omschakeling was grotendeels economisch, ook duurzaamheid was een belangrijke drijfveer�

Ervaringen van de landbouwer met de techniek:

•Debedrijfszekerheidiszeergoed•De kwaliteit van het hakselhout is zeer be-

langrijk: onvoldoende gedroogd hout (>30 % vocht) vermindert het energetisch rendement en verhoogt de aankoopprijs per m³.

De techniek Op dit bedrijf gebruikt men gedroogde houtsnippers van natuurhout als brandstof voor een houtverbrandingsketel. Het principe van verwarming is net hetzelfde als bij een ver-warmingsketel op fossiele brandstoffen. Met de warmte wordt het water opgewarmd dat via het circulatiecircuit de serre verwarmt. De houtverbrandingsketel heeft een ver-mogen van 400 kW. De capaciteit wordt momenteel slechts gedeeltelijk benut, namelijk enkel tijdens de periodes dat er een warmtevraag is. Door de plaatsing van een warmwa-terbuffertank van 50 000 l kan de capaciteit van de ketel beter benut worden. Hierdoor zou de serre ook optimaler verwarmd kunnen worden.

Technische gegevens• Merkhoutverbrandingsketel:HeizomatRHKAK• Werking:mollenhoopsysteem(vershoutwordtindevuurhoopgeduwd)• Vermogen400kW• Aanvoerhoutsnippers:automatischvanuitvoorraadviavijzel• Warmwaterbuffertankvan50000l(nogteplaatsen)

voordelen

• (Haksel)hout is een hernieuwbare energie-bron en is bijna CO

2-neutraal�

• Dekostprijsvanhakselhoutislagerdanvanextra zware stookolie bekeken voor een zelf-de energetische waarde�

nadelen

• De investering blijft niet beperkt tot de ver-warmingsketel� Opslagruimte voor hakselhout en materiaal om hakselhout te transporteren (vb� Bobcat) moeten ook voorzien worden�

• De kwaliteit van het hout bepaalt het energe-tisch rendement� Het vochtgehalte en het aan-deel kernhout zijn de belangrijkste factoren�

• De houtverbrandingsketel heeft een hoger elektrisch verbruik (ca� 3 000 kWh/jaar)� De ex-tra elektrische stroom is nodig voor de aandrij-ving van de motoren van het aanvoersysteem�

• Er is wat extra arbeid nodig voor de bevoor-rading van de bunker en het verwijderen van de assen�


Ketel op extra zware stookolie Ketel op hakselhout

Investering - €65 000 houtverbrandingsketel€20 000 aanpassing schoorsteen,€21 000 bobcat€15 000 buffertank van 50 000 l (hier nog niet geplaatst maar wel aanbevolen)€0opslagruimte(wasreedsaanwezig)

Brandstof/jaar €27500(50tonx€550/ton)

€14000(200tonx€70/ton)

Onderhoud €250+tevervangenonderdelenjaarlijks

€250 + te vervangen onder delenjaarlijks

Bijkomende handelingen

Geen Opslag geleverd hakselhout, aanvul-len van toevoer naar ketel

Vereiste vergunningenVergunning: voor een houtverbrandingsketel op onbehandeld houtafvalmet een vermogenkleiner dan 5 MW is een milieuvergunning klasse 2 nodig�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijf• Deverwarmingsketelmoetineenafgeslotenruimtestaan• Tussendevoorraadhoutendeverwarmingsketelmoeteenbrandveiligemuurstaan• Devoorraadhakselhoutmoetafgeschermdzijnvanregen• Maximaleopslag:40ton

23VLAAMS-BRABANT

vernieuWde geoPtimaliseerde koelinstallatie met vervanging van r22 op het witloofbedrijf van Jos Elsen te Gelrode (Aarschot)

Het bedrijfDimensie: Witloof op hydrocultuur

Oprichting: Jos Elsen is zelfstandig landbouwer sinds 1993� Het huidige witloofbedrijf werd op-gestart in september 1993� De loods van het oor-spronkelijke bedrijf werd sindsdien uitgebreid, vooral voor de opslag van machines en materi-aal� Drie jaar geleden werden op het dak van de loods zonnepanelen geplaatst (totaal 44 kWp)� Jos Elsen voert zowel de wortelteelt, de wortel-bewaring als de forcerie in eigen beheer uit�

Areaal: Totale oppervlakte forceerruimte: 4trekcellen met elk 100 m² trekbakken

Verbruik:• Elektriciteitsverbruik op het witloofbedrijf:

240 000 kWh� • Derecentevernieuwing(september2011)van

de koelinstallatie moet tot een daling van het elektriciteitsverbruik leiden� Momenteel zijn er nog onvoldoende gegevens beschikbaar om dit effect te beoordelen�

Drijfveer: Omdat de oude koelinstallatie werkte met het koelmiddel R22, dienden voor 2015 de nodige aanpassingen te gebeuren� De vervanging van het koelmiddel R22 door een nieuw koelmiddel met de nodige aanpassingen aan de installatie, zou een daling van het koel-vermogen veroorzaakt hebben� Onder meer omwille van de mogelijke capaciteitsproble-men opteerde Jos Elsen niet voor een aanpas-sing maar voor de volledige vernieuwing van de technische koelinstallaties� De verdampers en de trek- en koelcellen werden behouden�

De techniekIn 2015 eindigt de uitfaseringsperiode van het koelmiddel R22. Koelinstallaties die mo-menteel draaien op R22 moeten tegen 2015 aangepast zijn. Dit kan door R22 te vervan-gen door een nieuw koudemiddel (zgn. retrofit). Deze methode gaat meestal gepaard met een capaciteitsverlies. Dit capaciteitsverlies kan opgevangen worden door de om-bouwing van de koelinstallatie, zonder de volledige koelinstallatie te vernieuwen. De derde, meest efficiënte mogelijkheid, is een volledige vernieuwing van de koelcentrale. Jos Elsen opteerde voor deze laatste mogelijkheid, met behoud van verdampers. De vernieuwde installatie voldoet niet alleen aan de nieuwe wetgeving, ze werd ook wat ruimer gedimensioneerd: van 40 kW bij de oude koelinstallatie tot 85 kW bij de nieu-we koelinstallatie. Dit vermogen is verdeeld over drie compressoren. Deze verhoging moet capaciteitsproblemen tijdens de inkoelperiode van de wortels vermijden. Tussen de compressoren en de condensors is een warmtewisselaar geplaatst. Deze warmtewis-selaar zorgt voor de voorverwarming van het water in het verwarmingscircuit van de voedingsputten en de werkruimtes.

Technische gegevensEen relatief kleine eerste inverter-compressor zorgt samen met een frequentieregeling in alle omstandigheden voor het juiste geleverde vermogen en voor een stabiele werking, vooral op het moment dat er slechts een beperkt koelvermogen wordt gevraagd� Het minimaal vermogen van deze compressor bedraagt 7,9 kW� Hierdoor wordt vermeden dat de compressor bij een lage belasting continu aan- en uitschakelt� De voordelen zijn een lager energieverbruik en een langere levensduur van de compressoren�

voordelen

• Voldoetaandewettelijkevoorschriften• Stabieleprijsvanhetgebruiktekoelmiddel• Hetenergieverbruikmoetverminderenten

opzichte van de oude installatie• Koelinstallatie volledig afgestemd op het

bedrijfsprofiel, moet ook garantie zijn voor langere levensduur van de onderdelen van de installatie�

• Volledigevervangingvaneenkoelinstallatiegeeft op lange termijn grotere bedrijfszeker-heid dan de aanpassing bij een bestaande installatie�

• Het hoger beschikbaar vermogen zorgtvoor kortere inkoeltijden�

nadelen

• De investering bij de volledige vervanging van een koelinstallatie is groter dan bij een retrofit of de aanpassing van een bestaande installatie�

• Tijdensdevervangingvandeinstallatieisdekoelinstallatie tijdelijk buiten gebruik�

Economische berekeningRetrofit• Vervanging R22 door een andere, meer mi-

lieuvriendelijke koelvloeistof• Bestaandeinstallatieblijftbehouden• Koelvermogendaalt,mogelijkonderminimaal

benodigde capaciteit• Goedkoopsteaanpassingopkortetermijn,

Aanpassing koelinstallatie• De koelinstallatie wordt aangepast aan een

nieuw koelmiddel• Decapaciteitwordteventueeluitgebreid• De bestaande installatie wordt grotendeels

behouden• Duurderdanretrofit,goedkoperdannieuwe

installatie

Nieuwe koelinstallatie• Vervangingvandevolledigekoelgroep• Aangepastaandebenodigdecapaciteit• Duursteoptie,wellangerelevensduur+la-

gere onderhoudskost

Vereiste vergunningenVoor de aanpassing van een koelinstallatie is geen (bouw)vergunning nodig op voorwaar-de dat er geen nieuwe gebouwen geplaatst worden�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijf• Bij de vervanging van een koelinstallatie

kunnen de bestaande koelen forceercellen behouden blijven�

• De locaties van compressorruimte en con-densors kunnen geoptimaliseerd worden om bijvoorbeeld de geluidshinder voor om-wonenden te beperken�

24 VLAAMS-BRABANT

energiebesParende maatregelen in de forceer- en koelinstallaties van de Nationale Proeftuin voor Witloof te Herent

Het bedrijfDimensie: Praktijkonderzoek witloof door Nationale Proeftuin voor Witloof (NPW)�

Oprichting: DeNationaleProeftuinvoorWitloofissinds1980werkzaamopdehuidigelocatie:de Blauwe Stap te Herent� Er werd gestart met de teelt van grondwitloof� Nadien werd overge-schakeld op de hydroteelt� De huidige koelen forceerinstallatie werd in 2000 in gebruik geno-men� In 2009 werden de klimaatcomputer en het circuit van de voedingsoplossing vernieuwd�

Areaal: Jaarlijks wordt 4 tot 5 ha witloofwortels verwerkt�

Verbruik: De installatie van energiebesparende maatregelen werd nog maar recent uitgevoerd� Precieze gegevens over de besparingen zijn nog niet bekend� De voorgaande jaren werd jaarlijks ongeveer 180 000 kWh elektriciteit verbruikt�

Drijfveer: Er zijn verschillende energiebesparende technieken op de markt� De Nationale Proef-tuin voor Witloof wil samen met de provincie Vlaams-Brabant nagaan hoe groot de energiebe-sparing is van deze technieken�

De techniekIn 2011 nam het PAC i.s.m. de energiecoördinator van de provincie Vlaams-Brabant ver-schillende initiatieven om het energieverbruik te optimaliseren. De plaatsing van goed geïsoleerde ramen in de kantoorruimtes en een elektronisch gebouwbeheerssysteem moeten de verwarmingskost verminderen. Het grootste gedeelte van het elektriciteits-verbruik bij het NPW gaat naar de koelen forceerinstallatie, waar ook verschillende maatregelen werden genomen:• Frequentieregelingopdeeerstecompressorvandekoelcentralezorgtvoorbetereaf-

stemming van het geleverde koelvermogen op de koelvraag.•Om verliezen door ontsnappen van koude lucht tijdens evaluaties van aangelegde

proeven en rondleidingen bij de forceer- en koelcellen te beperken, werd op elke deur een schakelaar geplaatst die de ventilatie stopt van zodra de deur geopend wordt.

• Plaatsingvanauto-adaptieve regelingop1koelcel.Deze regelingkano.m.doordebeperking van het aantal ontdooiacties aanzienlijk energie besparen.

Twee schakelaars die de ventilatie uitschakelen bij het openen van de deur van de trekcel

Technische gegevens:• Frequentieregeling:range:30tot60Hzop

compressor met vermogen van 9,2 kW• Auto-adaptieveregeling:CoolExpertMic

QKL e3

Economische berekening:• Frequentieregeling:ca.€4000• Auto-adaptieveregeling:ca.€1000voor1

koelcel• Schakelaars op deuren: afhankelijk van

aantal schakelaars en afstand tussen scha-kelaars en regelkast�

Vereiste vergunningen:• Voor aanpassingen aan de koelinstallatie

zijn geen vergunningen vereist�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijf:•Bijouderekoelinstallaties (>20 jaar) ishet

vaak technisch onmogelijk om energiebe-sparende maatregelen te nemen�

voordelen:

• Potentiëledalingelektriciteitsverbruik• Testoponderzoekscentrumiseenonafhankelijkeevaluatie

nadelen:

• Effectievedalingelektriciteitsverbruikblijktvaakkleinerdanvooropge-steld� Rentabiliteit van investering kan hierdoor in het gedrang komen

Monitoring koelcellen met urentellers

25VLAAMS-BRABANT

groene grondstoffen op het Provinciaal Agrarisch Centrum (PAC) te Herent

Het bedrijfDimensie: Praktijkonderzoek naar groene grondstoffen door de landbouwdienst provin-cie Vlaams-Brabant (Europees Interreg project)�

Oprichting: De landbouwdienst van de pro-vincie Vlaams-Brabant voert sinds enkele jaren demonstratief onderzoek uit naar de mogelijke toepassingen van groene grondstoffen in de landbouw� Hierbij wordt gefocust op de teelt van koolzaad en Miscanthus als energiegewas-sen�

Areaal: • Koolzaad: jaarlijks ongeveer 1 hawinterkool-

zaad• Miscanthus:2are

Verbruik: Koolzaadolie wordt gebruikt als brandstofvoor:• terreinwagen: verbruik gemiddeld 11 l pure

koudgeperste koolzaadolie per 100 km• bestelwagen: verbruik gemiddeld 13 l pure

koudgeperste koolzaadolie per 100 kmDe beperkte oppervlakte Miscanthus wordt ge-bruikt voor tellingen, bepalingen en meten van gewas en stro� Vanaf 2012 zal de brandstof ge-test worden in verbrandingsketels voor Miscan-thus en voor het maken van briketten�

Drijfveer: • Demonstratief de mogelijkheden tonen van

groene grondstoffen aan de landbouwsector• Optimalisatie opbrengst en rendement door

onderzoek

De techniek: 1) KoolzaadHet eindproduct bij de teelt van koolzaad als energiegewas is koolzaadolie. Het PAC be-schikt over de nodige machines en toestellen voor de teelt van koolzaad en de koude persing tot olie en koolzaadperskoeken als nevenproduct. De koolzaadolie wordt ge-bruikt als brandstof voor een terreinwagen en een bestelwagen. De koolzaadperskoe-ken vinden een toepassing als dierenvoeding of brandstof.

Technische gegevensWinterkoolzaad wordt gezaaid rond 1 september� Direct erna wordt een vooropkomst-onkruidbe-strijdingsmiddel toegepast� Duiven en slakken kunnen het jonge gewas sterk beschadigen, dit is van perceel tot perceel sterk verschillend� In het voorjaar wordt in het knopstadium tegen de kool-zaadglanskever behandeld met een werkzaam kevermiddel� Bij een halfdwergtype hoeft geen halmverkorter gespoten te worden, bij een hooggroeiend type is dit wel aangewezen (vnl� op stikstofrijke gronden)� Het oogsten gebeurt best bij een vochtgehalte van 9 % of lager begin juli�

Zomerkoolzaad wordt gezaaid begin april en geoogst half augustus� Na reinigen, eventueel dro-gen van de zaden en een tijd laten liggen van de zaden wordt olie uit de zaden geperst� Uit een aantal koolzaadstalen werd 40 tot 44 % koolzaadolie geperst met de installatie op het PAC�

voordelen

• Een aanhoudende grote vraag naar kool-zaad binnen Europa resulteert in interes-sante prijzen�

• Na een koolzaadteelt is de grond vrucht-baarder voor de volggewassen vanwege een verbeterde bodemstructuur en door-breken van ziektecycli in bv� de graanteelt�

• Koolzaad kan zelf koud geperst worden:de olie kan gebruikt worden als transport-brandstof of als brandstof voor een WKK, de perskoeken kunnen gevaloriseerd worden als veevoeding of als brandstof in aange-paste stookketels�

nadelen

• Somsduivenschade• Beperktekennisbijlandbouwers• Koolzaad in rotatiemetSclerotinia-gevoeli-

ge teelten (bv� erwten, bonen, witloof, …) is minder evident�

• Hetisadministratiefnietevidentomdeno-dige vergunningen te krijgen om koolzaad-olie als accijnsvrije transportbrandstof direct van het landbouwbedrijf aan de consument te verkopen�

Economische berekeningDe rentabiliteit van de teelt stijgt evenredig met de aardolieprijzen� Uitgaande van een totalekostvan±€1150/ha(incl.vastekostenzoals pacht, administratie, gebouwen,…) zijn met prijzen van €400-450/ton en een op-brengst van 4-5 ton/ha rendementen moge-lijkvan€250-1100/ha.

Vereiste vergunningenVoor verkoop van koolzaadolie dient men in het bezit te zijn van een machtiging “erkend entre-pothouder”, een vergunning energieproducten en elektriciteit “andere” (Administratie der Dou-ane & Accijnzen) en een certificaat (beslissing tot afwijking) bekomen na aanvraag te doen bij FOD Economie, K�M�O�, Middenstand en Energie� Bij het persen van koolzaad is er verder ook een mili-euvergunning klasse 2 (gemeentelijk) nodig voor een opslagplaats die meer dan 10 ton koolzaad-olie kan stockeren� Voor een pers met een ver-mogen tussen 5 en 200 kW geldt meldingsplicht�

Bouwtechnische vereisten bedrijfGeen

26 VLAAMS-BRABANT

2) MiscanthusMiscanthus-stro is perfect bruikbaar als brandstof in een aangepaste verwarmingsketel. Op het PAC werd 3 jaar geleden een proefperceel aangelegd. Dit onderzoek focust op de optimalisatie van de rentabiliteit van deze teelt.

Technische gegevens: Miscanthus x giganteus of olifantengras is een vaste (meerjarige) plant die via wortelstokken (rhi-zomen) vermeerderd wordt� Er wordt rond 1 april geplant aan 1 tot 1,4 wortelstokken per m², 8 à10cmdiep.Dewortelstokkenmoetenzosnelenversmogelijkgeplantwordenomuitvaltebeperken� Een wortelstok zou minstens 2-5 ogen moeten hebben� Een behandeling met een middel tegen onkruid (zelfde middel als bij maïs) is nodig in het eerste jaar en een halve dosis in het tweede jaar� Nadien heeft het onkruid geen kans meer daar het gewas dicht groeit en meer dan 2,5 m hoog wordt� Vanaf het tweede jaar na aanplant kan geoogst worden aan 12 ton en vanaf het derde of vierde jaar aan maximum 20 ton droge stof (DS) per ha per jaar� Het eerste jaar heeft de oogst geen betekenis� De oogst wordt best uitgevoerd met een maïshakselaar in de eerste helft van april� Het gewas is dan relatief droog (15 % vocht)� Ook worden de nutriënten verplaatst naar de rhizomen, zo worden minder mineralen afgevoerd bij oogst� Het gehakseld stro kan rechtstreeks verbrand worden in verwarmingsketels die geschikt zijn voor olifantengras� Het stro kan ook droog opgeslagen worden in een silo of loods�

voordelen

• Jaarlijkseoogst• Kan droog geoogst worden� Snippers kun-

nen na oogst onmiddellijk verbrand worden�• Arbeidsextensieveteelt:uitvoeringmogelijk

met het huidige landbouwmachinepark• Hogebiomassaopbrengst, vanaf het derdejaar zijn opbrengstenmogelijk van 15 à 20ton DS/ha/jaar

• 1 ha kan 40000 – 80000 kWh (dit stemtovereen met 4000 à 8000 liter stookolie)opleveren per jaar�

• Weinig bemesting door efficiënt omsprin-gen met nutriënten

• Bodemverbeterendekarakteristieken,• Onkruidbestrijdingisenkelnodigdeeerste

twee jaren�• Eenmalige aanplant, beperkte bemesting en

onkruidbestrijding beperken de teeltkosten�

nadelen

• Duurdere stookketels dan deze voor hout,wegens lager as-smeltpunt en een hoger risico tot corrosie

• Ietsmeerarbeidombrandstofaantevullenin vergelijking met een stookolieketel

• Ruimte nodig om brandstof te bewaren(miscanthussnippers hebben een lagere densiteit en vragen daarom 1,2 keer meer ruimte dan houtsnippers)

Economische berekeningTerugverdientijd van de stookinstallatie is af-hankelijk van verbruik en prijs van de ketel en van de biomassaopbrengst� De terugverdientijd bedraagt 6-7 jaar bij opbrengsten van 10-20 ton DS/ha/jaar� Er is 28 % VLIF-steun mogelijk voor de verbrandingsinstallatie�

Vereiste vergunningenDe klasse van de milieuvergunning is afhankelijk van de grootte van de ketel voor de verbran-ding van biomassa (niet-afval)�• vrijvanvergunningbij<300kW• klasse3voor300kW-500kW• klasse2voor500kW-5MW• klasse1vanaf5MW

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijf• Deverwarmingsketeldient ineenafgesloten

ruimte te staan• Tussen de voorraad hout/miscanthus en de

verwarmingsketel dient een brandveilige muur te staan

• De voorraadmiscanthussnippersmoet afge-schermd zijn van regen

• Maximaleopslag:40ton

27VLAAMS-BRABANT

voorkoeler, WarmterecuPeratie, frequentiegestuurde vacuümPomP, energiezuinige stalverlichting en zonnePanelen op het melkveebedrijf van Luc en An Van Looveren te Wuustwezel

* Terugverdientijd weergegeven tussen haakjes werd berekend met inbegrip van VLIF-steun

Het bedrijfDimensie: Melkveebedrijf met 150 melkkoeien en bijhorend jongvee

Oprichting: In 2001 gestart als melkveehouder na overname bedrijf op afstand, nieuwbouw melkveestal in gebruik sinds augustus 2010:samenvoeging ouderlijk bedrijf en bedrijf op afstand� Energiebesparende maatregelen uitge-voerd in de nieuwe stal�

Productie: De melkveestapel is opgedeeld in twee productiegroepen, de melkstand (2 x 12) bevindt zich in de stal in het midden van de twee groepen� De koeien staan permanent op stal�

Verbruik: Energiestudie van Innovatiesteunpunt berekende een reëel verbruik van 55 000 kWh

Drijfveer: Elektriciteitskosten besparen, de melkveehouder heeft een opleiding elektrome-chanica gevolgd en is zeer praktisch ingesteld naar energetische vernieuwingen toe�

De technieken VOOrkOelerDe buizenkoeler (Packo) werd bij de aankoop van de nieuwe melkinstallatie dadelijk voorzien. Het opgewarmde water gaat naar het melkvee. De koeler werd later dan voor-zien aangesloten. Hierdoor kon men constateren dat de koelgroep door gebruik van de voorkoeler ongeveer anderhalf uur minder draaide per melkbeurt.

WarmterecuperatieDe overtollige warmte van de koelgroep wordt gebruikt om water op te warmen. Dit opgewarmde water van ongeveer 25 °C wordt gebruikt voor de voorspoeling en tijdens het melken in de melkstal. Het overige water gaat naar de elektrische waterboilers om bijverwarmd te worden voor de reiniging van de melkinstallatie.

freQuentiegestuurde VacuumpOmpHet bedrijf was de eerste gebruiker van dit type vacuümpomp van Packo in de regio. De pomp wordt aangedreven in functie van het werkelijke vacuümverbruik, zodat bij laag verbruik ook weinig elektriciteit nodig is.Voor deze drie energiebesparende maatregelen bij de melkwinning werd bij de distri-butienetbeheerder Eandis een premie voor rationeel energiegebruik bekomen van on-geveer € 2000.

Techniek Besparing Kost- prijs

Terug-verdientijd *van energie / procentueel / financieel

Warmterecuperatie 9 278 kWh 16,8 % €1113 €4000 3,6 j (2,9 j)

Voorkoeling en energie-zuinige koelgroep

7 800 kWh 14 % €1170 €5600 5 j (3,6 j)

Frequentiesturing vacuümpomp

3 200 kWh 2,8 % €480 €4300 8,2 j (6,6 j)

stalVerlicHtingDe verlichting bestaat momenteel uit T8 buislampen (58 W) en metaalhalide kloklam-pen. Een meting met de luxmeter gaf een verlichtingssterkte variërend van 50 à 70 lux. Het elektriciteitsverbruik lag toch nog te hoog t.o.v. de gerealiseerde lichtsterkte. Daar-om zijn recent 10 hooghangende kloklampen (400 W) vervangen door 17 vrij kort boven de ligboxen geplaatste Tl-lampen (58 W) in combinatie met 4 kloklampen (400 W) bij de hoogproductieve groep. Op deze manier is het overgrote deel van de lampen ook mak-kelijk te reinigen. De Tl-lampen worden voorzien van een extra reflecterende alumini-umkap, eigen ontwerp. Door deze aanpassing daalt het verbruik met 1400 W. Het effect op het aantal lux wordt opgevolgd. De dieren krijgen 16 uren per dag licht. In de veronderstelling dat er gemiddeld per dag 4 uur wordt bijbelicht, dan is er na ver-nieuwing 2064 kWh minder verbruik van elektriciteit, aan € 0,15/kWh komt dit op een besparing van € 310/jaar.

zOnnepanelenOp de zonnezijde van de nieuwe melkveestal zijn zonnepanelen aangelegd op onge-veer 1000 m², voor een brutoproductie van 135 kWp, goed voor 110 kWp nettoproduc-tie. De installatie draait ongeveer een jaar. De investering van € 330 000 is gebeurd in samenwerking met een leasemaatschappij. Op deze manier wordt de investering niet rechtstreeks zelf gedragen en worden toch de elektriciteitskosten beperkt. De groene-stroomcertificaten (€ 350/MWh) worden aan de landbouwer uitgekeerd. Per kwartaal rekent hij de leasing af met een vast bedrag. De installatie wordt op deze manier op 15 jaar terugbetaald en is dan ook eigendom van de landbouwer. Er zijn bouwtechnisch geen speciale voorzieningen nodig voor het plaatsen van de panelen, de draagkracht van bestaande daken is voldoende.

28 ANTWERPEN

Pocketvergistingsinstallatie op het melkveebedrijf van Tom en Petra De Bontridder te Hove

Het bedrijfDimensie: Melkveebedrijf met 235 melkkoeien en bijhorend jongvee

Oprichting: Het bedrijf startte als vleesveebe-drijf, maar schakelde in 2003 over op melkvee� De drijfveren van het bedrijf zijn maximaal sal-do per arbeidskracht en kostenbeperking� De bedrijfstechnische boekhouding is hierbij een belangrijke leidraad�

Productie: Melken gebeurt m�b�v� Lely melkro-bots die zorgen voor een vrij continu energie-verbruik� De koeien staan permanent op stal�

Verbruik: 140 000 kWh voor elektriciteit in wo-ning en bedrijf

Drijfveer: Zelfvoorzienend zijn op vlak van elektriciteit waarbij een afgevlakt verbruik van elektriciteit zo goed mogelijk wordt afgestemd op de continue elektriciteitsproductie

Economische berekeningIn het geval van dit landbouwbedrijf is er niet echt sprake van een terugverdientijd, de instal-latie wordt geleased (aankoopprijs normaal is €95 000)� Indien de installatie nog werkzaam is, dan is ze volgens het contract na 10 jaar van de land-bouwer� De landbouwer kan de geproduceerde hoeveelheid elektriciteit benutten aan een goed-kopereprijsvan€0,08/kWh i.p.v.€0,14-0,16/kWh.De investeringskost is in dit geval voor Biolectric, op de aankoop van enkele kabels, internetverbin-dinge.d.na(ongeveer€1 500) heeft de landbou-wer geen extra kosten� Mits de geproduceerde warmte deels kan benut worden op het bedrijf wordt geschat dat het elektriciteitsverbruik zal da-len tot 132 000 kWh, tevens de verwachte energie-productie uit biogas� Het verschil tussen produc-tie en verbruik wordt dus geacht minimaal te zijn�

Vereiste vergunningenEen mobiele WKK-installatie vereist geen vergunningen� Voor het plaatsen van de mest-silo is een bouwvergunning vereist� De exploitatie vereist een milieuvergunning klasse 3 (melding)� Naar geluidshinder toe wordt het aantal toegelaten decibels niet overschreden aangezien de motoren opgesteld staan in een gesloten container�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijfHet al dan niet aanwezig zijn van een opslag voor digestaat is bepalend voor de rendabiliteit van de installatie� Op dit bedrijf was extra opslag nodig met het oog op uitbreiding� Het volume mest wijzigt niet, dus in principe is de hoeveelheid mestopslag die normaal onder-gronds voorzien wordt onder de melkveestal, bij deze installatie bovengronds te plaatsen als opslag voor het digestaat�

De techniek De installatie is geplaatst op basis van ‘recht van opstal’, de landbouwer koopt de elektri-citeit van Biolectric en bespaart hiermee € 0,10/kWh, meer dan de helft van de aankoop-prijs van elektriciteit. De proefinstallatie van Bioelectric werd op dit bedrijf geïnstalleerd in augustus 2010 en werd getest tot de zomer van 2011. Het systeem staat nu goed op punt. Ondertussen is een definitieve installatie geplaatst die in principe qua reactorvolume elek-triciteit kan leveren voor 3 motoren van 10 kW. De tweede motor werd begin februari 2012 gekeurd en aangesloten, in deze periode was de installatie nog in opstartfase (opwarmen van mest en inbrengen van bacteriën d.m.v. digestaat van de proefinstallatie). Vergisting van mest in een mestsilo van 500 m³ (AB-milieusystemen) zorgt voor de biogasproductie. Het geproduceerde biogas drijft de motoren aan zodat de energie uit het biogas wordt om-gezet naar elektriciteit en warmte. Een deel van de warmte wordt gebruikt om de mest in de reactor op temperatuur te houden via een warmtewisselaar, de mest wordt daarbij continu rondgepompt. Voor de restwarmte is aansluiting op waterverwarming voor de melkrobots voorzien. Voor de reiniging hiervan is immers per dag 3 x 160 liter water van 95 °C nodig per robot. De elektriciteit wordt verdeeld over tellers voor het bedrijf en het woonhuis.

Technische gegevens• Tweemotorenvan10kW• InstallatiebezorgtBiolectricgroenestroom-certificaten(€110/certif.)enWKK-certificaten(€31/certif.)

• Voedingvanreactormet12m³mest/dag

• Opstartgebeurtmetouddigestaatafkom-stig van de proefinstallatie� Vervolgens wor-den het digestaat en de mest opgewarmd m�b�v� stookolie tot ze de gewenste tempe-ratuur behalen van 37-38 °C�

voordelen

• Aanvoer van mest en afvoer van digestaat naar de externe opslag gebeurt volautomatisch�

• Geen investeringskost, enkel betalen voorgebruikte elektriciteit

• Sturing van het systeem gebeurt volledig op afstand via internet door Biolectric, spora-disch wordt er controle ter plaatse gevraagd aan de landbouwer

• Besparingopdeenergiefactuur• Digestaat is vloeibaarder dan de mest waardoor

de spreiding van het digestaat bij het uitrijden op bvb� grasland beter verloopt� De stikstof is voor een groter deel in minerale vorm aanwezig en is daardoor sneller opneembaar door het gewas�

• Mogelijkheden i�v�m� mestraffinage zijn een volgend interessepunt van de melkveehouder�

• Geenextraarbeid

nadelen

• Om economisch rendabel te zijn bij eeneigen investering beschikt men best reeds over een externe mestopslag�

• Verse mest levert meer biogas op, op hetbedrijf gebruikt men oudere mest omdat deze uit diepere mestkelders komt� Bij uit-breiding binnen een aantal jaren, wordt eventueel overwogen de opvang van de mest m�b�v� een mestschuif uit te voeren�

29ANTWERPEN

Plafondventilatie, voorconditionering luchtinlaat, mestdroging en Pv-Panelen op het pluimveebedrijf van Paul Geens te Wortel (Hoogstraten)

Het bedrijfDimensie: Pluimveehouderij van leghennen (LohmannBrownLight):driestallenmetinto-taal 128 000 leghennen� 45 ha grond rond het bedrijf met maïs voor eigen gebruik en gedeeltelijk als uitloop• Oudste stal gebouwd in 1993: 48000 hen-

nen in kooien, in voorjaar 2012 overschake-len naar volière

• Volièremet21000kippenmetbuitenloop• Varia-volièresysteem (Specht) met winter-

tuin (aan beide zijden) gebouwd in 2010 en 114 m x 36 m groot (stal is 24 m breed, win-tertuin6mbreed):58000dieren

Oprichting: Paul Geens (47) runt het leghen-nenbedrijf samen met zijn vrouw Maria � Het bedrijf werd in 1993 opgericht� Hij staat be-kend voor zijn durf en ondernemerschap en is een pionier in België voor nieuwigheden in de pluimveesector� Hij plaatste als eer-ste pluimveehouder zonnepanelen op zijn stal eind 2006� Nu zijn alle stallen voorzien van zonnepanelen� De totale productie aan stroom bedraagt 440 000 kWh per jaar�

Verbruik: Verbruikt jaarlijks 369 000 kWh voor de drie stallen� De nieuwe stal verbruikt 110 000 kWh� De grootste verbruikers zijn de mestdroging (60 %) en de ventilatie van de stallen in de zomer�

De techniekDe mest wordt tweemaal daags afgevoerd naar de droogtunnel van Dorset. Na twee dagen is de mest gedroogd en heeft deze een drogestofgehalte van 75-85 %. De directe afvoer van de mest verlaagt het ammoniakgehalte in de stal en filtert het stof uit de stal-lucht. De warme lucht voor de mestdroging wordt uit de stal gehaald via een centraal luchtkanaal. De verse buitenlucht wordt voorgeconditioneerd door de warme stallucht in de ruimte boven het plafond en valt langzaam tot bij de kippen. In het midden van dit plafond werd een apart kanaal voorzien voor de luchtafvoer. Dit kanaal is 4,8 m breed en 3,5 m hoog in de nok.

Technische gegevensEr zijn 12 afzuiggaten in het plafond van 80 cm diameter, aan het einde van het kanaal zijn 4 energiezuinige ventilatoren (ebmpapst axial –hyblade) geplaatst van elk 100 cm (axi-

aal ventilatoren en frequentie gestuurd)� Stal is voorzien van 8 ventilatoren op de eindgevel van elk 120 cm om bij te springen in de zomer-periode� De 8 ventilatoren werken tegelijk op een laag toerental en zijn zeer energiezuinig�

voordelen

• Beterenhomogenerstalklimaat• Betere sturing van klimaat dan met lengteven-

tilatie bij deze buitenloopsystemen• Door het droge strooisel (DS 85 %) wordt er

minder NH3 geproduceerd in de stallucht

• Goedeprijsvoordrogekippenmest

nadelen

•Doordeplafondventilatiekomtermeerstofin de stallucht, extra verticale beweging van de lucht brengt ook meer stof in circulatie�

“

Economische berekening• Intweeoudestallenishetelektr.verbruik3,7

kWh per kip (met mestbandbeluchting )• Nieuwe stal: 1,86 kWh/kip of een besparing

van 2 kWh per dier� • Investeringgeeft eenbesparing van€10600per jaar (10 €cent/kWh) aan energie en depluimveehouder verkoopt de gedroogde mestaan10euro/t,opjaarbasis€6500.

• Investeringskost:€150000(droogtunnel,aan-voerbanden, centraal luchtkanaal plaatsen, exclusief zonnepanelen)

• TVT:delandbouwerrekentop10jaar• Onderhoud: reinigen van luchtkanaal tijdens

de leegstand en verwijderen van geaccumu-leerd stof�

Vereiste vergunningenGeen

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijfVlak plafond geplaatst in de nok met centraal af-voerkanaal, de stallucht wordt afgezogen en over de mestdroogtunnel in de loods geleid achterin de stal� Het dak is geïsoleerd met 5 cm isolatie, het vals plafond eveneens met 5 cm isolatie� Mest-droogtunnelvanDorset:mestwordtverdeeld,op4 niveau’s gedroogd en nadien opgeslagen in de mestloods achter de stal (Dorset-systeem wordt ook gebruikt voor indrogen van digestaat)�

Ervaring landbouwer met de tech-niek:

Aangaandezonnepanelenishetlatenreinigenervan zeker nuttig. De in 2007 geplaatste panelen werden door een externe firma gereinigd in 2009. Bij metingen zag de land-bouwer een gemiddeld verschil in opbrengst van ca. 2 %. Daarom gaat hij nu een systeem ontwikkelen van borstels aangedreven met een motor (prijs van ca. 2000 euro), hij vermoedt namelijk dat reeds bevuilde panelen nog sneller vuil worden en goed gereinigd moeten worden om productieverlies te voorkomen. Plafondventilatieindezomer:hijiszeertevreden over de nieuwe energiezuinige ven-tilatoren. Deze 8 ventilatoren draaien samen op een laag toerental met een laag elektrisch verbruik in vergelijking met de klassieke nok-ventilatie die trapsgewijs aangestuurd wordt.

30 ANTWERPEN

direct gasgestookte dubbel effect absorPtieWarmtePomP met koude/Warmte oPslag (aquifers) in de bodem bij sierteeltbedrijf Romberama bvba te Wuustwezel

Het bedrijfSector: Sierteelt, amarylliskwekerij

Geschiedenis: Gestart in 1972 met 2 000 m² glas voor de teelt van o�m� aardbeien, groenten en diverse potplanten en snijbloemen� Door de jaren heen uitgebreid en vernieuwd, de laatste uitbreiding met 1,2 ha dateert van 2009� In 2006 namen Raf en Ben Rombouts de zaak van hun ouders over en wordt er uitsluitend amaryllis geteeld� Romberama is een innovatief bedrijf waar tal van maatregelen zijn genomen om energie te besparen en op een milieuvrien-delijke manier energie te produceren� Enkele voorbeelden:dubbelenergiescherm,zonnepa-nelen en een direct gasgestookte dubbel effect absorptiewarmtepomp met koude/warmte op-slag (KWO) (aquifers) in de bodem�

Areaal: 2,3 ha serre

Productiekenmerken: Romberama produ-ceert op jaarbasis ± 1 miljoen bloemen� De teelt van amaryllis vereist zowel warmte als koude� Tijdens de groeien oogstperiode wordt er ver-warmd, tijdens de periode die de rust van de bloemknoppen doorbreekt wordt er gekoeld�

Energiebehoefte: 220à230kWh/m²voorver-warming en ± 55 kWh/m² voor koeling per jaar

Drijfveer: duurzaamheid, berekende besparing van 50 % op energiekosten, de warmtepomp voorziet zowel in de warmtebehoefte als in de koudebehoefte�

Enkele economische cijfers

InvesteringskostWarmtepompKWO opslagOverige (sturing, …)

€500000€170000€250000€80000

Besparing energiekost 50 % (berekend)

Terugverdientijd 4,5 – 5,7 jaar

Vereiste vergunningenMilieuvergunning klasse I o�w�v� de koude/warmte opslag in de bodem

Bouwtechnische vereisten voor integratie techniek op het bedrijf• Voorzieningaardgas• Vorstvrijeruimtevoorwarmtepomp• Koude/warmte opslag in bodem alleen

mogelijk indien de ondergrond het toe-laat, de watervoerende laag moet vol-doen aan bepaalde criteria

De techniekMet een warmtepomp wordt laagwaardige warmte opgewaardeerd tot warmte van een ho-ger niveau. De direct gasgestookte dubbel effect absorptiewarmtepomp van Romberama werkt in grote lijnen als volgt:

1 In een hoge temperatuur generator bevindt zich een lithiumbromide oplossing (liBr-H

2O). Deze wordt uitgedampt onder invloed van de verbranding van aardgas.

2 De waterdamp die hierbij vrijkomt condenseert en geeft z’n warmte af aan het ver-warmingscircuit van de serre (lT net).

3 Vervolgens verdampt het water in een vacuüm ruimte via de onttrekking van warmte aan de laagwaardige warmtebron (grondwater). De koude die hierbij ontstaat wordt opgeslagen in de koudebron en kan gebruikt worden om te koelen (KT net).

4 Nadien condenseert de waterdamp in de liBr-oplossing. Hierbij wordt opnieuw warmte afgegeven aan het lT-net.

Technische gegevens

COP* verwarming Tussen 1,6 en 2,0 COP koeling Tussen 0,6 en 1,0Verwarmingsvermogen (max.) 1 200 kWKoelvermogen (max.) 600 kWMax. verbruik aardgas 60m³/ulT (lage temperatuur) net In:30°C Uit:35°CKT (koude temperatuur) net In:14°C Uit:5à6°C

Gegevens afhankelijk van de koeling- en verwarmingsvraag, diverse condities*COP=coefficientofperformance:rendementvandewarmtepomp,geeftdeverhoudingaantus-sen het energieverbruik en de warmte afgifte

voordelen

• Berekendebesparingvan50%openergiekos-ten

• Duurzaam: minder CO2 uitstoot en vernieti-

ging van warmte• Weinigonderhoud• Goedrendementvoordezeteelt

nadelen

• Hogetemperaturenrealiseren(LTnet)aanbe-hoorlijk rendement is moeilijk

• Geen actieve ontvochtiging mogelijk, vanafseptember tot februari hoge RV, om het vocht-gehalte van de lucht beter onder controle te houden zou het water van het KT net tot 1 °C moeten kunnen gaan i�p�v� tot 5-6 °C

31ANTWERPEN

energiebesParende technieken (WarmtePomP-Wkk en geventileerde kas) op het Proefstation voor de Groenteteelt (PSKW) te Sint-Katelijne-Waver

Het bedrijfDimensie: Het Proefstation voor de Groente-teelt (PSKW) beschikt over een nieuw serre-complex van 1 ha, dat in 2007 in gebruik werd genomen�

Oprichting: Gelegen in het hart van het groot-ste productiecentrum voor groenten van Vlaan-deren biedt het PSKW sinds 1963 antwoorden op praktische teeltgerelateerde vragen die zich stellen bij de Vlaamse groentetelers� Eén van de onderzoeksthema’s focust op energie� Door middel van duurzame klimaatsturing streeft men in de glasgroenteteelt naar een zo opti-maal mogelijke toepassing van verschillende “klimaatgereedschappen” zoals verwarming, schermen, belichting en afdekmaterialen�

Teelten: In de serres worden tomaten, paprika’s, komkommers, sla, slasoorten en courgettes ge-teeld�

Verbruik: Het energieverbruik voor verwar-ming in de teelt van tomaat en komkommer ligt rond 320 kWh/m²� Bij paprika is dit iets lager namelijk 240 kWh/m² en bij sla wordt ongeveer 100 kWh/m² verbruikt�

Drijfveer: Het doel is de energie-input per ge-produceerde eenheid te minimaliseren, zonder in te boeten op rendement en productkwaliteit� Het PSKW tracht door middel van onderzoek de telers een duidelijk beeld te geven van de mogelijkheden en de voor- en nadelen van ver-schillende energiebesparende maatregelen en technieken�

De techniek 1) Lucht / warmtepomp-WKK (WP-WKK)

Om de energiekost op glastuinbouwbedrijven te verlagen, werd er een nieuw concept ontwikkeld, dat nog niet eerder is toegepast in de glastuinbouw: de WP-WKK. Een WP (warmtepomp) is een apparaat dat warmte overbrengt van een bron aan lagere tempe-ratuur naar een afgiftesysteem op hogere temperatuur. De meest voorkomende toepas-sing vinden we in koelkasten, waar de WP wordt gebruikt om de ruimte in de koelkast te koelen. De WP van het PSKW haalt de warmte uit de buitenlucht, de lucht van de machi-nekamer en de rookgassen en brengt deze over op het water van de verwarmingsinstal-latie (lucht-water). De compressor van de WP wordt aangedreven door een WKK.

Technische gegevens

WARMTEPOMP COP (Coëfficient Of Performance)• WP draait op 25 % (recuperatie van warmte uit de rookgassen en de machinekamer) COP=5• WPdraaitop100%(ookwarmteoogstenuitbuitenlucht) COP=6,4Thermisch vermogen (3 / 20 °C buitenT°, 45 °C buisT°) 500 / 850 kWOpgenomen vermogen (3 / 20 °C buitenT°, 45 °C buisT°) 108 / 128 kWKoelvloeistof AmmoniakDruk laag/hoog 5-8 / 15-22 barUitgaande watertemperatuur Maximaal 48 °C

WKKVerbruik 680 kW (aardgas, onderwaarde)Mechanisch vermogen 265 kWThermisch vermogen 409 kWElektrisch vermogen maximaal 250 kW

BUFFERSHoge temperatuur (HT) buffer (45-90 °C) 220m³/11,5MWhLage temperatuur (LT) buffer (35-45 °C) 300m³/3,4MWh

VERWARMINGSNET Installatie 2*51buisrail+2*51groeibuisVermogen (bij 20 °C ruimteT° en 50 °C buisT°) 150 W/m²

voordelen

• DeWPgebruiktgratiszonnewarmteaanwezigin de buitenlucht en recupereert warmte uit de machinekamer en de rookgassen�

• Hetsysteemmoeteenprimaireenergiebespa-ring opleveren van 34 %� De eerste metingen tonen aan dat deze vooropgestelde doelstel-ling haalbaar is�

• DoordeWPtecombinerenmeteenWKKver-hogen we het rendement van de WKK�

• Met deWKK wekken we ook elektriciteit opvoor eigen gebruik en levering op het net�

• Derookgassenwordengereinigdengebruiktvoor CO

2-bemesting�

• DeWP-WKKkomt inaanmerkingvoorwarm-tekrachtcertificaten�

• Dit systeem is mogelijk een oplossing voorbedrijven met een kleinere warmtevraag, waar een WKK-installatie niet rendabel is�

nadelen

Sinds de opstart van de installatie in september 2010 hebben zich een aantal technische proble-men voorgedaan aan de installatie�

Economische gegevensDeinvesteringskostvandeinstallatiebedroeg€900 000� Er bestaat mogelijkheid voor VLIF-steun, die 28 % bedraagt voor de WKK-installatie en de rookgasreiniger en 18 % voor de warmtepomp�

Vereiste vergunningen: Voor de installatie is er een bouwvergunning en milieuvergunning klasse 2 nodig�

32 ANTWERPEN

2) Geventileerde kasEnergie besparen kan door de serre meer te isoleren. In de glastuinbouw kan dit in de vorm van sterk energiebesparende schermen, meerdere energieschermen en minder (snel) ope-nen van de luchtramen. Om de waarde van een dergelijk concept te evalueren werd één afde-ling op het PSKW ingericht met twee beweegbare energieschermen en een systeem om de lucht in de serre te circuleren en al dan niet gecontroleerd buitenlucht bij te mengen. Niet alleen door middel van schermen wordt getracht om de serre meer gesloten te houden, ook de ramen worden minder snel geopend om meer energie te besparen. Bij een groter en actief gewas leidt dit echter tot te hoge luchtvochtigheid in de kas. Om dit probleem op te lossen, werd een ventilatiesysteem geïnstalleerd dat de lucht recirculeert en – indien nodig – buiten-lucht bijmengt. Door droge buitenlucht bij te mengen, kan het vochtgehalte in de kaslucht verlaagd worden. Een verwarmingsblok brengt de lucht opnieuw op de juiste temperatuur. Vervolgens wordt de lucht in de serre verdeeld via luchtslurven onder de teeltgoten.

Technische gegevens

Energiescherm:Bovenstescherm:Onderstescherm:

beweegbaarenergieschermXLS17Firebreakbeweegbare AC-folie (perforatie 5 x 5 cm)

Maximale uitwisselingscapaciteit 10 m3/m2/uurOntvochtigingscapaciteit 250 l water/ha/uur bij 16 °C en 85 % vochtVermogen naverwarming 40 W/m2

Luchtslurven Onder elke teeltgootDiameter 20 cmPerforatie om de 12,5 cm

Economische gegevens De investeringskost is sterk afhankelijk van het type installatie (bv� met of zonder warmtewisselaar)� De kostprijs van een energieschermvanhet typeXLS17 isdriekeerhogerdandezevaneen typeXLS10.Er is VLIF-steun mogelijk van 28 % (bij ener-gieschermen enkel voor installatie van een eerste energiescherm)�

Vereiste vergunningenEr zijn geen bijzondere vergunningen ver-eist voor dit systeem�

voordelen

De energiebesparing met dit systeem be-draagt ongeveer 10 % ten opzichte van een referentie-afdeling met een dubbel energiescherm� Dit jaar wordt er in de referentie-afdeling enkel geschermd met één beweegbaar energiescherm, wat meer overeenkomt met bedrijven in de praktijk� Verwacht wordt dat de energiebesparing nogeens5à10%hogerzalzijn.Bovendienwerd 10 tot 15 % van de warmtevraag inge-vuld met laagwaardige warmte, afkomstig van de tweede trap van de rookgascon-densor� Dit is warmte die in principe met de rookgassen via de schoorsteen naar buiten zou gaan� Wanneer de warmte van de uit-gaande lucht gerecupereerd zou worden in een warmtewisselaar, zou een energiebe-sparingtot25à30%haalbaarzijn.

nadelen

Het elektriciteitsverbruik van de ventilator bedraagt 6,7 kWh/m² per jaar�

3) Andere energiebesparende techniekenDaarnaast wordt ook de waarde van andere energiebesparende technieken, zoals het gebruik van verschillende of meerdere energieschermen, energiezuinige schermstrate-gieën, verschillende plantdata, niet verwarmen in de zomer, andere teeltcombinaties, e.d. geëvalueerd.

Het bovenste energiescherm is een XLS 17 Firebreak, deze bestaat uit afwisselend drie aluminiumbandjes en één transparant bandje� Dit energiescherm wordt ’s nachts gebruikt met als doel zoveel mogelijk energie te besparen� Onder dit scherm werd een beweegbare AC-folie gemonteerd, die om de 5 cm geperforeerd is� Dit scherm kan overdag gebruikt worden, maar ook ’s nachts samen met het bovenste energiescherm�

33ANTWERPEN

stuurlicht en assimilatiebelichting met led op Proefcentrum Hoogstraten (PCH) te Meerle

Proefcentrum Hoogstraten / algemeenDimensie: Praktijkcentrum voor onderzoek in de tuinbouwsector

Oprichting: Het PCH is momenteel actief in de teelt van aardbeien onder bescherming en in open lucht, de teelt van glasgroenten tomaat en paprika en de teelt van kiwibes� Professionele teeltbegeleiding bij aardbeitelers is eveneens een belangrijke taak� Daarnaast beschikt het PCH over een technische dienst voor o�a� kappenbouw en verleent de administratieve dienst on-dersteuning bij de bedrijfseconomische boekhouding� Het PCH is opgericht in 1955, toen nog Proefbedrijf der Noorderkempen� Het onderging tal van renovaties en innovaties, het laatste renovatieproject werd begin 2011 voltooid zodat het proefcentrum goed gewapend is om de uitdagingen van de toekomst in onderzoek en voorlichting aan te gaan�

Areaal: Totaleoppervlakte:9,5hawaarvan2,1haglazenserres,0,35haplastiekserresentunnelsen 1 ha openluchtteelt� De resterende oppervlakte wordt ingenomen door bedrijfsgebouwen, overige bedrijfsinfrastructuren, tijdelijk grasland en open ruimte�

Productie: 71 000 kg aardbeien, 590 000 kg tomaat, 140 000 kg paprika en 300 kg kiwibes ge-middeld op jaarbasis

Energiebehoefte: De energiebehoefte situeert zich grotendeels op het vlak van verwarming van de teelten onder glas (tomaat, paprika, aardbeien) en schommelt jaarlijks rond de 6 900 MWh�

/ afdeling onderzoek aardbeiOnderzoeksitems: Het aardbeionderzoek wordt uitgevoerd in alle teeltsystemen die in de praktijk gangbaar zijn en richt zich op een veelvoud van thema’s zoals selecties en rassen, teelttechniek, ziekten en plagen, water en be-mesting, teeltsystemen en -technologieën en energie�

Dimensie: 6 000 m² serres glas (13 afdelingen), 3 000 m² plastiek serres (3 afdelingen), 1 200 m² stellingenteelt, 5 000 m² openluchtteelt en 3 200 m² trayveld�

Technieken in de kijker: LED als stuurlicht als alternatief voor de gloeilamp en LED als assi-milatiebelichting als alternatief voor hoge druk natrium lampen (Son-T)

Techniek: 1) LEDs als stuurlichtOm een gebrek aan koude in de artificieel korte winter in een verwarmde serre te com-penseren, wordt al vele jaren gebruik gemaakt van gloeilampen. Door cyclisch te be-lichten (15 of 30 min/h) van zonsondergang tot zonsopkomst wordt de dormantie door-broken, waardoor de bladstelen en bloemtakken beter strekken en de bloemkwaliteit verbetert zodat de productie en sortering positief worden beïnvloed. Door de uitfase-ring van de gloeilamp, wordt onderzoek verricht naar alternatieven. Spaarlampen blij-ken hun beperkingen te hebben door het specifieke spectrum. lEDs hebben heel wat meer mogelijkheden.

Technische gegevens: De elektriciteitsbehoefte voor stuurlicht met gloeilampen bedraagt 2,45 kWh per m²� In de praktijk hangt er 1 gloeilamp van 100 W per 10 m²� Er wordt gemiddeld 35 nachten per jaar cyclisch belicht aan 14 u per nacht, hetgeen resulteert in 245 branduren per jaar (bij be-lichting van 30 min/u)� Voor een hectare serre

(1 000 lampen) resulteert dit in 24 500 kWh per jaar� Dankzij praktijkgerichte proeven zijn er momenteel twee LEDs commercieel beschik-baar die eenzelfde resultaat verwezenlijken als de gloeilamp maar met een verbruik dat gereduceerd werd tot slechts 12 tot 18 %! Een 100 W gloeilamp wordt namelijk vervangen door een 12 of 18 W LED�

Economische berekeningDe aankoopprijs van de LEDs ligt momenteel rond €30 tot €35 per lamp. Hierdoor moet erongeveer 10 jaar worden belicht voordat de investering zichzelf terugbetaalt via het lage energieverbruik� Er wordt onderzoek verricht of met de LEDs de lampdichtheid niet kan worden verlaagd voor eenzelfde resultaat� Dit zou de in-vesteringskost kunnen terugdringen� In theorie heeft een LED-lamp een veel langere levens-duur, doordat de praktijkervaring voorlopig nog beperkt is, kan dit nog niet bevestigd worden�

Vereiste vergunningen techniekGeen

Bouwtechnische vereisten techniekGeen

voordelen

• Laag energieverbruik, besparing elektrici-teitsverbruik

• Door laag vermogen van de lamp dienen bij nieuwbouwserres vaak geen extra stroom-voorzieningen te worden voorzien

nadelen

• Hogekostprijsper lampenlangeterugver-dientijd

2) Assimilatiebelichting met LEDReeds verschillende jaren werd op het Proefcentrum Hoogstraten onderzoek verricht naar het gebruik van hoge druk natrium lampen (Son-T) als assimilatiebelichting bij aardbei. De bedoeling hierbij is om de planten extra groeilicht aan te bieden om de fotosynthese en as-similatie te verhogen. Op die manier werd met Son-T lampen een oogstvervroeging en –verhoging bekomen. De vervroeging kon gaan tot 2 weken, zodat eind februari de eerste aardbeien geoogst konden worden. Daarenboven kan een productieverhoging waargenomen worden, uiteenlopend tot 500 g/m² meerproductie. Het geïnstalleerd vermogen van deze lampen was 85 W/m².Sinds 2011 werd een nieuwe serre-afdeling ingericht met lED-belichting als groeilicht. De modules bevatten dieprood en blauw licht. Het geïnstalleerd vermogen hierbij bedraagt 46 W/m². Dit lagere vermogen zou moeten volstaan aangezien hier geen overbodige golflengtes worden aangeboden. Er wordt onderzocht wat de mogelijkheden met deze lED’s zijn naar vervroeging en productie.

34 ANTWERPEN

“

energieschermen en ventilatie-unit met WarmterecuPeratie op Proefcentrum Hoogstraten te Meerle

Proefcentrum Hoogstraten / afdeling glasgroenten (tomaat en paprika)

voordelen

Verwachte energiebesparing van 15 % tot 20 % ten opzichte van enkel schermen, maar verder onderzoek moet dit nog bevestigen�

nadelen

Mogelijks zijn de kostprijs en de grootte-orde van elektriciteitsverbruik van de ven-tilatie-unit nadelen�

Vereiste vergunningenVoor de ventilatie-unit zijn geen specifieke vergunningen nodig�

Bouwtechnische vereisten voor integratie techniek op het bedrijf• Werkenmetteeltgoten,hieronderworden

de luchtslurven bevestigd die de lucht verdelen in de serre� Er wordt bij voorkeur gewerkt met hangende teeltgoten, hierop moet de kasconstructie berekend zijn�

• Voldoende elektriciteitsvoorziening omde ventilatie-unit(s) te doen draaien, af-hankelijk van de dimensies van het bedrijf en de benodigde luchtdebieten�

• Ruimte(buitendeserre)omdeventilatie-unit(s) te plaatsen�

Ervaringen met het teeltconcept

In 2011 werd er op het proefcentrum voor het eerste seizoen met het energiebespa-rend teeltconcept in combinatie met dit type ventilatie-unit gewerkt. Er doken verschei-dene opstartproblemen op waardoor de resultaten voorlopig moeilijk te interpreteren zijn. In de loop van 2011 en tijdens de afgelopen teeltwissel werden er vele inspanningen gedaan om de werking van de ventilatie-units te verbeteren en te optimaliseren. Verder onderzoek moet uitwijzen of de verwachte energiebesparing van 15 tot 20 % t.o.v. enkel schermen gehaald wordt en wat de extra elektriciteitsbehoefte is van het systeem.

Onderzoeksitems: In de afdeling glasgroenten van het Proefcentrum Hoogstraten wordt on-derzoek uitgevoerd in de teelt van tomaat en paprika� Hierbij komen diverse thema’s aan bod zoals rassen, teelttechniek, ziekten en plagen, water en bemesting en energie�

Dimensie: 1 ha tomaat verdeeld over 13 afdelingen en 0,5 ha paprika verdeeld over 7 afdelingen

Energiebehoefte:Afhankelijkvanschermgebruik,lengteteelt,…:tomaat->350à500kWh/m²,paprika->280à350kWh/m².

Intensief gebruik van energieschermen in combinatie met een ventilatie-unit met warmterecuperatieIn de tomatenteelt is een proefafdeling voorzien van een dubbel scherm om de energiebehoefte tot een minimum te reduceren. Het bovenste scherm is voorzien van aluminium strips waardoor het een hoge isolerende waarde heeft maar ook veel licht weg neemt en het daardoor enkel ’s nachts kan worden gesloten. Het onderste scherm is een klassiek energiescherm. ‘s Nachts worden beide schermen zoveel mogelijk geslo-ten. Overdag kan er, afhankelijk van de buitenomstandigheden, met het onderste scherm worden geschermd. Bij intensief schermgebruik kunnen echter problemen met een hoge luchtvochtigheid ontstaan. Om deze te vermijden werd een ventilatie-unit geïnstalleerd.

De unit zuigt drogere buitenlucht aan, warmt deze indien nodig op tot kastemperatuur en brengt deze in de kas via luchtslurven onder de teeltgoot. Hierdoor wordt de lucht-vochtigheid in de kas verlaagd. Een gedeelte van de vochtige kaslucht wordt afgevoerd. De luchtbehandelingsunit is voorzien van een lucht/lucht warmtewisselaar zodat de warmte van de afgevoerde lucht grotendeels kan worden gerecupereerd.

In de paprikateelt wordt nog een stap verder gegaan dan in de tomatenteelt. Hier is een proefafdeling voorzien van drie energieschermen. Op het bovenste draden-bed zijn twee schermen geïnstalleerd: 1 klassiek energiescherm en 1 lage emissie scherm met aluminium strips, op het onderste dradenbed ligt ook een gewoon energiescherm. ’s Nachts wordt er zoveel mogelijk dubbel geschermd met het lage emissie scherm en het klassieke energiescherm. In de teelt van paprika is het ook mogelijk om in periodes over-dag dubbel te schermen, dan worden de gewone energieschermen gebruikt. Het onder controle houden van de luchtvochtigheid gebeurt met hetzelfde type ventilatie-unit als in de tomatenteelt. Er worden ook nog andere energiebesparende maatregelen toege-past zoals het weglaten van de minimum buis en van de minimum raamstand op vocht.

Technische gegevens:

Energieschermen tomaatpaprika

Boven:XLS18Firebreak-Onder:XLS10RevoluxBoven:XLS18FirebreakenSLS10UltraPlusOnder:SLS10UltraPlus

Slurven luchtverdeling Diameter:20cmAfstandtussenperforaties:12cm

Warmteblok Vermogen:15kWWaterhoeveelheid:1500l/uurStooklijn 45-35 °C (45 °C lucht, 35 °C water)Pompcapaciteit:1,3m³/uur

Uitwisselingscapaciteit 10m³/m²/uur(ontwerp),praktijktest:±16m³/m²/uurVentilator 1 (uitblaas naar de luchtslurven)

Geïnstalleerdvermogen:2,5kW,opgenomenmaximaal1kWDebiet(ontwerp):5500m³/uur,praktijktest:8000m³/uur

Ventilator 2 (afvoer lucht naar buiten)

Geïnstalleerd vermogen 1,8 kW, opgenomen maximaal 1 kWDebiet(ontwerp):5000m³/uur

Warmteterugwinning Lucht/lucht warmtewisselaar, berekend rendement: ± 95%(droog)

35ANTWERPEN

Wkk oP koolzaadolie en zonnePanelen op varkenshouderij Horten-Derwa te Millen

Het bedrijfDimensie: Akkerbouw en gesloten varkenshou-derij met 240 zeugen en bijhorend afmesten�

Oprichting: Begin de jaren ’90 opgericht en nieuwe stal gebouwd voor 2 000 vleesvarkens in 2009� Patrick Horten en Rika Derwa leiden het bedrijf nu voor het derde jaar samen� Voor 2009 was Rika verantwoordelijk voor de varkenshou-derij, Patrick werkte buitenshuis in de meubelin-dustrie� Bij de uitbreiding in 2009 van 140 naar 240 zeugen besliste Patrick om thuis het bedrijf mee te gaan leiden�

Verbruik: • Jaarlijkseenergiebehoefte:100000kWhelek-

triciteit/jaar� • 90%vandeenergiebehoeftewordtmomen-

teel ingevuld door de combinatie WKK en zon-nepanelen (1 200 panelen x 180 Wattpiek per stuk = totaal 200 kW-piek)

• ’sNachtsdraaitdeWKK,overdagwordtdoor-gaans genoeg energie opgewekt door de zonnepanelen� De WKK is warmtegestuurd en start enkel op als er een warmtevraag is� Ver-der is er ook nog een uurregeling waardoor de WKK enkel ‘s nachts draait� Iedere ochtend bij de eerste rondgang wordt geoordeeld of het nodig is dat de WKK overdag blijft doordraai-en� Bij uiterst sombere regendagen wanneer de zonnepanelen niet of nauwelijks stroom leveren wordt met een simpele toets de WKK vrijgegeven om de hele dag te draaien�

Drijfveer: Patrick en Rika kozen ervoor om het dak van de nieuwe stal vol te leggen met zon-nepanelen� Eigen energie opwekken gaf een dermate goed gevoel dat ze naar andere mo-gelijkheden gingen kijken, waaronder de mini-WKK� Het idee om een WKK te installeren kwam van een kennis die zelf koolzaad teelde, perste en als brandstof gebruikte voor zijn wagen� In hun zoektocht naar een mini-WKK kwamen ze al snel bij Solarcompany, waar Patrick in Robbe Ottoy een geïnteresseerde partner vond�

De techniek De mini-WKK wordt aangedreven door koolzaadolie die lokaal geproduceerd wordt. Koolzaadolie kan ingezet worden als brandstof voor voertuigen maar ook voor de motor van een WKK. Om een auto te laten rijden wordt 20 % van de energie die in de brandstof aanwezig is nuttig gebruikt. De mini-WKK slaagt erin om 80 % van de in de brandstof aanwezige energie om te zetten in nuttige warmte en elektriciteit. De installatie bestaat uit een voor koolzaadolie omgebouwde dieselverbrandingsmotor die via een generator elektriciteit opwekt, de geproduceerde warmte wordt gebruikt voor verwarming van gebouwen: kraamhokken, biggenbatterijen, woonhuis en warm water voor de boiler.

Technische gegevensBuffervat van 1 500 liter

AfmetingenLxBxH(cm):Omkasting met ingebouwde aggregaat 220 x 110 x 150Sturingskast 60 x 60 x 30Gewicht 750 kgKleur Grijs/wit

Mini-WKK

Brandstof input 37,5 l/dag (= 4,1 l/u)Elektrisch vermogen 12 kWThermisch vermogen 18 kWMotorkoelwater 10,5 kWRookgassen 7,5 kWRadiatie en restwarmte (verlies) 7,5 kWTotaal nuttig 30 kW

Elektrisch rendement 32 %Thermisch rendement 48 %Totaal rendement 80 %

voordelen

• Metdegeproduceerdewarmtekunnendekraam-enbiggenafdeling,alsookhethuisensani-taire voorzieningen verwarmd worden�

• De hoeveelheid door de mini-WKK geproduceerde CO2-emissies is ongeveer gelijk aan de hoeveel-

heid CO2 die het koolzaad nodig heeft om te groeien� De cyclus is dus bij benadering CO

2-neutraal�

• Deoliekandoorlokalelandbouwerswordengeperst,debrandstofisvrijvanaccijnzenenisrechtstreeks te koop bij de landbouwer� In 2012 zal Patrick zelf koolzaad inzaaien� Dit koolzaad zal geperst worden bij dhr� Koen Adriaens (Gistel) die zuivere olie en perskoeken aan een con-currentiële prijs terug levert�

• Deperskoekkaningezetwordeninveevoederalseiwitbron.

nadelen

• Opvolgingisnodigvooroptimalisatievandetechnieken.• Weinigervaringaanwezigbijleveranciers• Onderhoudskosten(onderhoudscontract).

“Economische berekeningInvesteringskost van ongeveer €70 000� VLIF-steun bedraagt 28 %� Uitgaande van 4 500 draai-urenper jaarkanmen47WKK-certificaten (€31/certif.) en54groenestroomcertificaten (€90/cer-tif� voor installaties in dienst vanaf 2010) bekomen�

Vereiste vergunningen• WKKminderdan100kW=>enkelmeldings-

plicht• Koolzaadolie=>welgemeld,geencontroles

Ervaringen van de landbouwer:

•Geenwerkaanwegensonderhouds-contracten (Omnium).

•Eigenkennismoetenopbouwen:weinigervaring in land en tuinbouw, optimali-seren van de techniek kost energie.

Bron

:Lan

dbou

wleven

36 LIMBURG

“

houtverbranding en energiezuinige ventilatie op het varkensbedrijf van Rudy Goorman te Neerpelt

Het bedrijfDimensie: Openvleesvarkensbedrijf:• 1200biggenvanaf7kg• 1200vleesvarkensOprichting: Na de overname van het ouderlijk bedrijf in 2004 evolueerde het bedrijf van een gesloten naar een open varkensbedrijf� Naast de varkenshouderij werd de akkerbouwtak verder uitgebouwd� Areaal: 20 ha maïs en tarwe2 ha perceelsrandenVerbruik: Voordien 50 000 kWh elektriciteit en 20000 liter stookolie, nu 25000 à 30000 kWhelektriciteit en 5 000 liter stookolie�Drijfveer: Energiefactuur verminderen en aldus kosten besparen

De techniekBiOmassaBrander 60 kWDe stallen worden verwarmd door de verbranding van biomassa. Als reserve voor pan-nes en hevige vorst is een brander op stookolie voorzien (60 kW extra vermogen). De gebruikte biomassavorm is doorgaans houtsnippers. Het snoeihout wordt zelf versnip-perd en gedroogd. Een deel is afkomstig van enkele boeren in de buurt die houtkanten beheren.

energiezuinige Ventilatie d.m.V. gelijkstrOOmVentilatOrenConventionele ventilatoren hebben zowel in de minimum- als maximumventilatiestand ongeveer hetzelfde verbruik. Aangezien het verbruik van de ventilatie het grootste elektriciteitsverbruik vertegenwoordigt op een varkensbedrijf is het aan te raden ge-bruik te maken van energiezuinige ventilatoren . Gelijkstroomventilatoren hebben een sterk verlaagd verbruik in minimumventilatiestand.

fOtOVOltaïscHe zOnnepanelenDe panelen produceren elektriciteit onder invloed van zonlicht. Door het vermogen te beperken tot 10 kW kan met een terugdraaiende teller gewerkt worden.

Technische gegevensBiomassabrander: • 60kWth• Verbruik:120à130m³drogesnippersperjaar(of34à37ton)diezelfgedroogdwordenenopgeslagen worden in een sleufsilo�

• Besparingvan15000literstookolieperjaar

Energiezuinige ventilatie: Naar aanleiding van een energiescan op zijn

bedrijf plaatste Rudy in één vleesvarkensstal 12 gelijkstroomventilatoren� In de nabije toekomst zal de andere stal aangepakt worden en zullen de 7 ventilatoren aldaar eveneens vervangen worden�

Fotovoltaïsche zonnepanelen: Installatie van 10 kW elektrisch vermogen goed voor een productie van 10 000 kWh�

Bouwtechnische vereisten voor integratie op het bedrijfAlle stallen en de woning werden aan de bio-massa-installatie gekoppeld door middel van goed geïsoleerde leidingen� Gezien de afstand (100meter!)endekostprijs(€100/m)betekendediteenextrainvesteringvan€10000(inbegre-penindeprijsvan€30000).

Vereiste vergunningGeen�

voordelen

• Deenergiekostenzijnsterkgedaald• OnafhankelijkvanfossielebrandstoffendoorgebruikvaneenCO

2-neutrale brandstof voor

verwarmen van de stallen

nadelen

• Debiomassaketelvraagtmeerwerkdaneenstookolie-installatie

Economische berekeningBiomassa-installatie: €30000 investerings-kost waarvan €20000 voor de ketel. Aan dehuidige stookolieprijzen schat de landbouwer zijn installatie terugverdiend tehebbenna2à3 jaar� VLIF steun 30 % (nu kan men nog 28 % bekomen)� Besparing van 15 000 liter stookolie of gerekend aan €0,7/liter een besparing van€10500.

Energiezuinige ventilatie: €9000 voor 12ventilatoren die resulteren in een besparing van 14000 kWh of €2380. De terugverdientijd is -aan het huidige elektriciteitstarief gerekend - kleiner dan 4 jaar� Indien het geheel kan ge-kaderd worden in een groter investeringsdos-sier (minimumbedrag voor VLIF) dan kan 18 % VLIF-steun bekomen worden� De installatie van energiezuinige ventilatoren is dan op een dikke drie jaar terugverdiend�

Fotovoltaïsche installatie: €33 000 voor 10 000 kWh� Per 1 000 kWh krijgt Rudy een groe-nestroomcertificaat van €350. Dit levert hemeen terugverdientijd op van 7 jaar� Hier werd gerekend met een VLIF steun van 30 % (nu kan men nog 8 % bekomen) en een rente van 4 %�

Ervaring met de techniek

Naar de zonnepanelen en de nieuwe ventilatoren heeft Rudy geen omkijken. Het werk aan de biomassaketel valt zeker mee. Rudy rekt hiervoor een kwartiertje tijd uit per week. Hij vult de installatie dagelijks bij en houdt ze aldus geregeld in het oog.

37LIMBURG

houtverbrandingsinstallatie op het sierteeltbedrijf van Koen & Wim Claesen te Hoeselt

Het bedrijfSector: Sierteeltbedrijf

Oprichting: Koen is van opleiding industrieel ingenieur elektromechanica, hij studeerde af aan de KIHL (nu KLIM) en was gedurende 9 jaar lesgever (graduaat) voor technische vakken alsook in de avondschool OSP TIHH (Onderwijs Sociale Promotie in het Technisch instituut Heilig Hart te Hasselt)� Hij leidt het bedrijf samen met zijn broer Wim, die van opleiding boekhouder – systeemanalist is� Het bedrijf werd overgenomen van de ouders en werd tussen 1994 en 2004 in verschillende stadia gerenoveerd�

Areaal: 4 000 m² serre, buiten de serre is er ook nog 1,5 ha boomkwekerij van Taxus, Thuja en Leylandii�

Productie: Violen, primula’s, perkplanten, ge-raniums en chrysanten�

Verbruik: In februari wordt de houtverbran-dingsketel ingeschakeld, deze draait gedu-rende enkele maanden continu� Er wordt zo’n 50 ton houtsnippers verbrand per jaar� In extreem koude periodes kan worden bij-gestookt met een ketel op stookolie� De jaar-lijkse besparing wordt geschat op 15 000 liter stookolie�

Drijfveer: De steeds toenemende stookolie-prijs was de grootste bron van inspiratie om op zoek te gaan naar een alternatieve ener-giebron voor verwarming� Op vakantie in Oostenrijk maakte Koen kennis met de ver-brandingsketel van Gilles�

De techniek Houtsnippers zijn afkomstig van lokaal geproduceerd hout, over het algemeen snoei-hout afkomstig van gemeenten, particulieren, … Deze houtsnippers zijn luchtgedroogd (vochtgehalte < 30 %). De voorraadbunker van de houtsnippers van waaruit de ketel gevoed wordt, is een container voorzien van een schuifbodem die ervoor zorgt dat de snippers geleidelijk aangeduwd worden. De snippers worden in de verbrandingskamer gebracht via een vijzel (schroef van Archimedes). De interne reiniging van de oven ge-beurt via een asvijzel met afvoer van as naar een ascontainer, de warmtewisselaar wordt gereinigd door een volautomatisch gestuurde persluchtinjectie. Door een zuurstofson-de (lambda-sonde) en de lange verblijftijd van de rookgassen is een zuivere en volledige verbranding gegarandeerd. De houtketel is standaard voorzien van een cycloon-stofaf-scheider in de rookgasuitmonding, die afzonderlijk is uitgerust met een aston.

Technische gegevens• GilleshoutketeltypeHPKI-K300• Vermogen300kW• Warmtewisselaarmetinhoudvan1000liter• Buffervat13500liter• Voorraadbunkervan50m³

voordelen

• Houtisgoedkoper• Lokalehoutproductie

nadelen

• Het aandeel schorsmag niet te hoog zijn,anders is er te snel sintelvorming

• Vergtrelatiefveelonderhoud• Ketelisgevoeligvoorstoringenwegenshet

werken met een natuurlijk product, wat vari-abiliteit meebrengt

• Noodgenerator is noodzakelijk om ervoorte zorgen dat – wanneer de stroom uitvalt - het vuur niet kan terugslaan in de richting van de houtsnippers in de voorraadbunker

• Opvolging van de houtsnippervoorraad inde voorraadbunker is noodzakelijk zodat op tijd nieuw hout wordt aangebracht

Economische berekeningInvesteringskost:• €80000voordeketel• €7000voordevoorraadbunkermetschuif-

bodem Installatie is grotendeels zelf gedaan

VLIF-steun vroeger 30 %, nu 28 %�

Verbruiksbesparing: Hout:20%vocht=4,3kWh/kgMazout:11,53kWh/l• 1lmazout=(11,53kWh/l)/(4,3kWh/kg)=2,7

kg hout • 1000lmazout=2700kghout

50tonhoutà€92,5/tongeleverd(offerteMou-tonLochristi(2012))=€462550tonhout=±20000litermazout(€0,75/liter)=€15000Jaarlijksebesparing:€15000-€4625=€10375

Terugverdientijd zonder rekening te hou-den met eigen werk, onderhoud, intrest, VlIF-steun en indien de prijzen van zowel hout als stookolie stabiel blijven: €87000/€10375=8,4jaar

Terugverdientijd met VlIF-steun: €87000*0,7=€60900=>€60900/€10375=5,9 jaar

Deze berekening is gemaakt op basis van een offerte voor de aankoop van hakselhout� Mo-menteel wordt het hout zelf verzameld en aan-gekochtvoorslechts€7/m³maardithoutmoetook gedroogd en gezeefd worden�

Vereiste vergunningen:Milieuvergunning klasse 2�

Bouwtechnische vereisten voor inte-gratie van de techniek op het bedrijfDe installatie en de opslagruimte (voorraadbun-ker) vragen een oppervlakte van ± 100 m²�

38 LIMBURG

“Eigen ervaringen met de techniek:

Zeer tevreden, hout is een goede alter-natieve brandstofvorm.

houtverbranding op de bloemisterij en het tuinaanlegbedrijf Testelmans te Tessenderlo

Het bedrijfDimensie: Bloemisterij en tuinaanleg: 400 m²bloemenwinkel, 1 200 m² serre� Productie van perkplanten, chrysanten en miscanthus Oprichting: Urbain Testelmans is geboren in 1954� Het bedrijf werd opgericht door zijn ou-ders in de jaren ’50� Binnen het bedrijf werden tomaten, perkplanten en chrysanten geteeld� Hetwerdstelselmatiggerenoveerd:• 1980:Bouwvanaluminiumserreenverkoop-

ruimte van 2 000 m²• 2002:Bouwvan400m²winkelruimte• 2002:Opsplitsingvande2kernactiviteitenin

Bloemen Testelmans (bloemenwinkel en serre) en Archi-Tuin Tuin-architectuur, aanleg en onderhoud

• 2006:Plaatsingvan koelruimtevoor snijbloe-men

• 2008:Verwarmingsketelophoutsnippers• 2009 en 2010: Opleiding “Plaatsing Centrale

Verwarming” bij Syntra Genk• 2010:Invoerenenverkopenvanverwarmings-

ketels op biomassa en kachels van de Franse fabrikant Silene voor Vlaanderen en Neder-land

• 2010: Invoerenenopkwekenvan invitrover-meerderde energieplantjes van miscanthus

Areaal: 1 ha landbouwgrond aangeplant met miscanthus

Verbruik: Vroeger 10 000 l stookolie/jaar� Jaar-lijksebesparingvanongeveer€6000metaan-koop van houtsnippers�

Drijfveer: Vanuit economisch en ecologisch oogpunt�

De techniek Verbranden van houtsnippers voor de ver-warming van de winkel en een deel van de serre.

Technische gegevens: • Modulerendeverwarmingsketel80kW• SILENEauto80• Rendementtot92%• Aanvoervandebrandstofmetschrapersenvijzel• Deketelkanverschillendebrandstoffenverbranden:houtsnippers,kersenpitten,miscanthus,

… m�a�w� alle houtachtige brandstoffen binnen de afmeting G 30�

voordelen:

• Vanuiteconomischoogpuntmeerzelfvoor-zienend zijn op vlak van warmte

• Ecologischbeter

nadelen:

• Hogeinvestering• Ruimtenodig• Eenhoutverbrandingsinstallatievraagt

meer opvolging

Economische berekeningDe investering is afhankelijk van het vermogen van de verwarmingsketel� 4 jaar geleden was er een ecologiepremie van 30 %, daardoor was de terugverdientijd 4 jaar� Er dient hierbij op-gemerkt te worden dat landbouwers niet kunnen genieten van een ecologiepremie maar wel van VLIF-steun, met 28 % VLIF-steun (vroeger 30 %) voor de houtverbrandingsinstallatie komt dit ongeveer op hetzelfde neer� Momenteel worden hoofdzakelijk versnipperd A-hout (gebruikte paletten, verpakkingshout,…) en verkrijgbare stammenchips verbrand� A-hout G30 W30 werd geleverdaan€60/ton,deprijsvandestammenchips is€100/ton.Het isdebedoelingomoptermijn en afhankelijk van de houtprijzen, door de aanplanting van miscanthus te voorzien in eigen brandstofbehoefte�

Geen vergunningenVoor verbranding van A-hout is een milieuvergunning klasse 2 nodig, indien men enkel stam-menchips verbrand is men vrij van milieuvergunning�

Bouwtechnische vereisten voor integratie van de techniek op het bedrijfEenoverdekteruimtevan200m²voordeopslagvanhoutsnippers.40m³houtsnippersisonge-veer 10 ton en vertegenwoordigt ongeveer 3 000 liter stookolie�

39LIMBURG

De Open Energiedag werd georganiseerd door 11 Vlaamse praktijk-, onderzoek- en adviescentra in land- en tuinbouw. Bij hen kan u terecht met al uw vragen rond energie. Deze centra helpen u graag met raad en daad bij het kiezen van efficiënte oplossingen voor het energievraag-stuk op uw bedrijf.

Proefcentra akkerbouw en veehouderij1 Inagro, Kenniscentrum energieBart Ryckaert, Ieperseweg 87, 8800 Rumbeke-Beitem Tel� 051/27 33 81 - bart�ryckaert@inagro�be

2 PIBO-campus Koen Vrancken, St�-Truidersteenweg 323, 3700 Tongeren Tel� 012/39 80 56 - duurzamelandbouw@pibo�be

3 Hooibeekhoeve Veerle Konings, Hooibeeksedijk 1, 2440 GeelTel� 014/85 27 07 - veerle�konings@hooibeek�provant�be

4 Proefbedrijf PluimveehouderijJenny Löffel, Poiel 77, 2440 GeelTel� 014/56 28 72 - Jenny�loffel@proefbedrijf�provant�be

5 Instituut voor Landbouw- en Visserij Onderzoek (ILVO)Hilde Muylle, Burg� Van Gansberghelaan 96, 9820 Merelbeke Tel� 09/272 28 11 - hilde�muylle@ilvo�vlaanderen�be

Proefcentra witloof6 Nationale Proeftuin voor witloofWim Hubrechts, Blauwe stap 25, 3200 HerentTel� 016/29 01 74 - wim�hubrechts@vlaamsbrabant�be

1 Inagro, afd. tuinbouw onder afdekking - witloofTania De Marez, Ieperseweg 87, 8800 Rumbeke-Beitem Tel� 051/27 32 92 - tania�demarez@inagro�be

Proefcentra glastuinbouwsector1 Inagro, afdeling tuinbouw onder afdekking - glasgroentenAn Decombel, Ieperseweg 87, 8800 Rumbeke-Beitem Tel� 051/273 275 - an�decombel@inagro�be

7 Proefcentrum HoogstratenChristien Sauviller & Kris Goen, Voort 71, 2328 Meerle Tel� 03/315 70 52 - christien�sauviller@proefcentrum�be kris�goen@proefcentrum�be

8 Proefstation voor de GroenteteeltLieve WittemansDuffelsesteenweg 101, 2860 Sint-Katelijne-Waver Tel� 015/30 00 71 - lieve�wittemans@proefstation�be

9 Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-VlaanderenNico Vergote, Karreweg 6, 9770 Kruishoutem Tel� 09/381 86 81 - nico�vergote@proefcentrum-kruishoutem�be

10 Proefcentrum voor SierteeltLiesbet Blindeman, Schaessestraat 18, 9070 Destelbergen Tel� 09/353 94 89 - liesbet�blindeman@pcsierteelt�be

Adviesdienst innovatie11 Innovatiesteunpunt - Beroepswerking BoerenbondInge Goessens, Diestsevest 40, 3000 LeuvenTel� 016/28 61 27 - inge�goessens@innovatiesteunpunt�be

Consulteer www.enerpedia.be voor al uw vragen

rond energie

91

5 10

7

43

8

6211

Innovatie in energie: Praktijkcases 2012

Documents

Transcript of Innovatie in energie: Praktijkcases 2012