Inmigración estranxeira e territorio en Galicia · 2012. 10. 6. · Inmigración estranxeira e...
Transcript of Inmigración estranxeira e territorio en Galicia · 2012. 10. 6. · Inmigración estranxeira e...
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
155
MARROCOS
Marrocos
0500
10001500200025003000350040004500
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Evolución da poboación de nacionalidade marroquí empadroada en Galicia, 1996-2007
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
Pirámide de poboación por sexo e idade, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
-300 -200 -100 0 100 200 300 400 500
0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
85 e máis
Mulleres Homes
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
156
Estrutura por sexo da poboación, 2007 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2007
Réxime Xeral
R.E.T.Autónomos
R.E.Agrario
R.E.Empregado
fogar
R.E.Traballadores
do mar
R.E.Minería
do carbón 985 208 119 81 122 0
Traballadores marroquís en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)
16272 353
2523
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
Primario Secundario Construción Terciario
Contratos rexistrados correspondentes a traballadores marroquís segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI
65,23%
34,77%
Homes Mulleres
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
157
Localización da poboación marroquí nos concellos de Galicia, 2006.
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 50 100 150 200 250 300 350
Lugo Arteixo
Xinzo de Limia Pontevedra
Marín Vigo
Vilaboa Tui
Redondela A Coruña
Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade marroquí, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
158
URUGUAI
Uruguai
0500
10001500200025003000350040004500
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Evolución da poboación de nacionalidade uruguaia empadroada en Galicia, 2001-2007
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
Pirámide de poboación por sexo e idade, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
-300 -200 -100 0 100 200 300
0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
85 e máis
Mulleres Homes
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
159
Estrutura por sexo da poboación, 2007 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2007
Réxime Xeral
R.E.T.Autónomos
R.E.Agrario
R.E.Empregado
fogar
R.E.Traballadores
do mar
R.E.Minería
do carbón 1317 122 13 168 8 0
Traballadores uruguaios en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)
56264
397
1808
0200400600800
100012001400160018002000
Primario Secundario Construción Terciario
Contratos rexistrados correspondentes a traballadores uruguaios segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI
47,78%
52,22%
Homes Mulleres
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
160
Localización da poboación uruguaia nos concellos de Galicia, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 200 400 600 800 1000 1200
VigoA Coruña
CarballoPontevedra
LugoSantiago C.Gondomar
ArteixoNigránBaiona
Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade uruguaia, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
161
VENEZUELA
Venezuela
0500
10001500200025003000350040004500
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Evolución da poboación de nacionalidade venezolana empadroada en Galicia, 1996-2007
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
-500 -400 -300 -200 -100 0 100 200 300
0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
Mulleres Homes
Pirámide de poboación por sexo e idade, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
162
37,96%
62,04%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación, 2007 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2007
Réxime Xeral
R.E.T.Autónomos
R.E.Agrario
R.E.Empregado
fogar
R.E.Traballadores
do mar
R.E.Minería
do carbón 886 163 4 127 3 0
Traballadores venezolanos en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)
897 162
1481
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
Primario Secundario Construción Terciario
Contratos rexistrados correspondentes a traballadores venezolanos segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
163
Localización da poboación venezolana nos concellos de Galicia, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 100 200 300 400 500 600 700
VigoA Coruña
OurenseSantiago C.
Vilagarcía A.Pontevedra
LugoOleiros
CelanovaSada
Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade venezolana, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
164
ROMANÍA
Romanía
0
500
1000
1500
2000
2500
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Evolución da poboación de nacionalidade romanesa empadroada en Galicia, 1996-2007
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
Pirámide de poboación por sexo e idade, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
-300 -200 -100 0 100 200 300
0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
85 e máis
Mulleres Homes
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
165
48,40%
51,60%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación, 2007 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2007
Réxime Xeral
R.E.T.Autónomos
R.E.Agrario
R.E.Empregado
fogar
R.E.Traballadores
do mar
R.E.Minería
do carbón 691 21 194 103 12 0
Traballadores romaneses en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)
931
165221
744
0100200300400500600700800900
1000
Primario Secundario Construción Terciario
Contratos rexistrados correspondentes a traballadores romaneses segundo sector de actividade durante o 2006.
Fonte: elaboración propia a partir de OPI
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
166
Localización da poboación romanesa nos concellos de Galicia, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 50 100 150 200 250 300
Vigo A Coruña
Ourense Lugo
Silleda Santiago de C.
Vilagarcía de A. Pontevedra
Oleiros Castrelo de M.
Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade romanesa, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
167
ITALIA
Italia
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Evolución da poboación de nacionalidade italiana empadroada en Galicia, 1996-2007
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
Pirámide de poboación por sexo e idade, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
-200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250
0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
85 e máis
Mulleres Homes
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
168
40,25%
59,75%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación, 2007 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2007
Réxime Xeral
R.E.T.Autónomos
R.E.Agrario
R.E.Empregado
fogar
R.E.Traballadores
do mar
R.E.Minería
do carbón 805 237 5 3 5 0
Traballadores italianos en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007 Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración (OPI)
704
430
879992
0100200300400500600700800900
1000
Primario Secundario Construción Terciario
Contratos rexistrados correspondentes a traballadores italianos segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
169
Localización da poboación italiana nos concellos de Galicia, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 100 200 300 400 500
Vigo A Coruña
Santiago de C. Ourense
Lugo Pontevedra
Arteixo Culleredo
Oleiros Vilagarcía de A.
Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade italiana, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
170
PERÚ
Perú
0
500
1000
1500
2000
2500
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Evolución da poboación de nacionalidade peruana empadroada en Galicia, 2001-2007
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
Pirámide de poboación por sexo e idade, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
-200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250
0-4 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
85 e máis
Mulleres Homes
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
171
52,93%
47,07%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación, 2007 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2007
Réxime Xeral
R.E.T. Autónomos
R.E. Agrario
R.E. Empregado
fogar
R.E. Traballadores
do mar
R.E. Minería
do carbón 499 34 20 305 303 1
Traballadores peruanos en alta laboral na Seguridade Social segundo réxime de Seguridade Social. Datos do 11-01-2007
Fonte: Observatorio Permanente de la Inmigración
25163
276
1468
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
Primario Secundario Construción Terciario
Contratos rexistrados correspondentes a traballadores peruanos
segundo sector de actividade durante o 2006 Fonte: elaboración propia a partir de OPI
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
172
Localización da poboación peruana nos concellos de Galicia, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 50 100 150 200 250 300 350 400
Vigo A Coruña
Burela Ribeira
Santiago de C. Cambados
Viveiro Lugo
Pontevedra Ordes
Os dez concellos galegos con máis habitantes de nacionalidade peruana, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
175
ANEXO FICHAS
RESIDENTES ESTRANXEIROS EN GALICIA.
CONCELLO DE DESTINO
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
177
VIGO
Vigo
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Vigo, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0
1000
2000
3000
4000
5000
Menores 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
50,44%
49,56%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
178
VIGO, 2006
175-500 501-1.100 1.101-1.700 > 1.700
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800
PortugalArxentina
BrasilColombia
UruguaiVenezuela
ItaliaPerú
CubaRomanía
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Vigo, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
179
A CORUÑA
A Coruña
0100020003000400050006000700080009000
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello da Coruña, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0500
1000150020002500300035004000
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
47,93%
52,07%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
180
A CORUÑA, 2006
100-500 501-900 901-1.300 > 1.300
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 200 400 600 800 1000
ColombiaArxentina
BrasilUruguai
VenezuelaPortugal
ItaliaSenegal
ChinaCuba
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas na Coruña, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
181
OURENSE
Ourense
0500
10001500200025003000350040004500
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Ourense, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0
500
1000
1500
2000
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
43,93%
56,07%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
182
OURENSE, 2006
500-700 701-900 901-1.000 > 1.000
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900
PortugalColombia
VenezuelaBrasil
ArxentinaEcuadorRomanía
Rep. DominicanaMarrocos
Italia
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Ourense, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
183
SANTIAGO DE COMPOSTELASantiago de C.
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Santiago de Compostela, 1996-2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0200400600800
1000120014001600
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
52,64%
47,36%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
184
25-100 101-400 401-800 > 800
SANTIAGO DE COMPOSTELA, 2006
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 100 200 300 400 500
ArxentinaBrasil
PortugalColombia
VenezuelaItalia
UruguaiChina
MarrocosEE.UU.
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Santiago de Compostela, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
185
LUGO
Lugo
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Lugo, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0200400600800
1000120014001600
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
42,67%
57,33%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
186
LUGO, 2006
10-50 51-200 201-600 > 600
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 100 200 300 400 500 600 700
ColombiaMarrocos
BrasilRep. Dominicana
ArxentinaPortugal
VenezuelaUruguai
CubaRomanía
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Lugo, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
187
PONTEVEDRA
Pontevedra
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Pontevedra, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0
200
400
600
800
1000
1200
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
47,21%
52,79%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
188
PONTEVEDRA, 2006
5-25 26-100 101-300 > 700
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 100 200 300 400 500 600
ColombiaBrasil
ArxentinaEcuador
MarrocosPortugalUruguai
VenezuelaSenegal
China
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Pontevedra, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
189
FERROL
Ferrol
0200400600800
1000120014001600
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Ferrol, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0100200300400500600700800
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
43,62%
56,38%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
190
60-100 101-140 141-200 > 200
FERROL, 2006
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 50 100 150 200 250 300
ColombiaBrasil
PortugalArxentinaVenezuela
UruguaiEcuador
CubaChinaChile
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Ferrol, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
191
VILAGARCÍA DE AROUSA
Vilagarcía de A.
0200400600800
1000120014001600
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Vilagarcía de Arousa, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0
100
200
300
400
500
600
700
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
46,95%
53,05%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
192
VILAGARCÍA DE AROUSA, 2006
50-100 200-300 > 1.000
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 50 100 150 200 250 300 350 400
ColombiaArxentinaVenezuela
PortugalRomanía
ItaliaBrasil
UruguaiParaguai
Cuba
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Vilagarcía de Arousa, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
193
OLEIROS
Oleiros
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Oleiros, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0
100
200
300
400
500
600
700
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
40,99%
59,01%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
194
100-200 > 1.000
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
OLEIROS, 2006
Distribución da poboación estranxeira por distritos, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
ColombiaArxentina
BrasilVenezuela
UruguaiEE.UU.
ItaliaCuba
PortugalReino Unido
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Oleiros, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
195
VERÍN
Verín
0200400600800
1000120014001600
1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Evolución da poboación estranxeira empadroada no concello de Verín, 1996-2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padróns de habitantes
0
100
200
300
400
500
600
700
Menores de 16 anos De 16 a 64 anos De 65 e máis anos
Homes Mulleres
Distribución dos estranxeiros por grandes grupos de idade e sexo, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
47,50%
52,50%
Homes Mulleres
Estrutura por sexo da poboación estranxeira, 2006
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
196
VERÍN, 2006
75-110 111-145 146-180 > 180
NÚMERO DE ESTRANXEIROS
Distribución da poboación estranxeira por seccións censais, 20069
Fonte: elaboración propia a partir de INE Padrón de Habitantes 2006
0 100 200 300 400 500 600 700 800
PortugalBrasil
ColombiaMarrocos
EcuadorR. Dominicana
RomaníaChina
ArxentinaVenezuela
As dez nacionalidades estranxeiras máis numerosas en Verín, 2006 Fonte: elaboración propia a partir de IGE
(explotación feita a partir de INE Padrón de Habitantes 2006)
9 O concello de Verín ten un só distrito, polo que optamos por elaborar o mapa en base a delimitación de seccións censais que é a división territorial inferior ao distrito.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
199
BLOQUE IV.
ANÁLISE ECONÓMICA E SOCIAL.
O impacto dos estranxeiros
na economía e a política social do país
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
201
1. OCUPACIÓN E SEGURIDADE SOCIAL Todos os expertos nos din que, por diferentes razóns (económicas, demográficas, sociais…), a
Unión Europea vai necesitar a entrada de numerosos inmigrantes laborais, tanto encamiñados a
actividades profesionais cualificadas como non cualificadas. Dende diferentes institucións públicas
e privadas españolas estase promovendo a realización de interesantes estudos sobre a inmigración
e a economía. Aínda que non teñamos constancia de traballos similares para Galicia, estas
investigacións son interesantes sobre todo para corroborar ou, pola contra, desmitificar o papel que
os inmigrantes están desempeñando na bonanza ou recuperación da economía española a partir de
mediados da década dos 1990.
A inmigración afecta ao Estado do Benestar do país receptor tanto nos seus compoñentes de gasto
como nos de ingreso. En ningún caso o cálculo exacto dos gastos e os beneficios que os
inmigrantes achegan á economía galega é sinxelo, xa que existen multitude de variables a estudar
que afectan tanto ao sector público (e dentro deste ás tres administracións existentes no Estado)
como ao privado. A partir destas premisas presentamos unha aproximación en clave de proposta
para o debate. En primeiro lugar veremos a importancia da inmigración na economía galega
fundamentalmente en forma de xeración de emprego e achegas á Seguridade Social. A parte dos
casos excepcionais de Luxemburgo e Suíza, España é o país da Organización para a Cooperación e
o Desenvolvemento Económico (OCDE) cuxa poboación activa se nutre en maior proporción de
inmigrantes (OCDE, 2006). Por outro, analizaremos a participación que estes estranxeiros fan dos
servizos de benestar da nosa Comunidade Autónoma. A avaliación do nivel de provisión e
extensión dos servizos públicos ao colectivo inmigrante en clave de igualdade é un indicador
adecuado para avaliar o modelo social galego. Na teoría, isto achégase ao modelo de integración
ligado ao novo concepto de cidadanía europea (Pariza, 2003), é dicir igualdade de obrigacións e
dereitos co resto da poboación, así como acceso a bens, servizos e canles de participación cidadá
en condicións de igualdade.
Existe un amplo consenso científico sobre o papel fundamental desempeñado pola inmigración,
primeiro, na reactivación económica e o aumento do emprego nas Comunidades Autónomas
españolas (Oliver, 2006; Oficina Económica del Presidente, 2006) e, segundo, no resultado
positivo a partir dunha valoración custo-beneficio (gasto público que xeran fronte á súa achega ou
retorno á sociedade de acollida) (Aparicio, 2002).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
202
A continuación explicaremos a situación en Galicia a partir da análise de catro variables: primeiro,
a modo introdutorio, o saldo fiscal da inmigración en España; segundo a creación de emprego e a
taxa de ocupación dos inmigrantes; terceiro, as achegas á Seguridade Social e remataremos cunha
análise sobre o acceso aos servizos de benestar por parte dos estranxeiros en Galicia.
1.1. O saldo fiscal da inmigración estranxeira en España
En novembro do 2006, a Oficina Económica del Presidente del Goberno presentou un informe
sobre inmigración e economía onde se destaca o efecto netamente positivo da inmigración sobre o
crecemento. No mesmo, indícase que o 30% do crecemento do PIB da última década en España
pode ser asignado ao fenómeno da inmigración estranxeira, e esta porcentaxe elévase ata o 50% se
a análise se limita aos últimos cinco anos. Aproximadamente dous terzos do impacto positivo da
inmigración débense a súa contribución á poboación e un terzo ás consecuencias favorables sobre a
renda per cápita (Oficina Económica del Presidente, 2006). Este informe, referido a datos do 2005,
é a fonte principal que nós utilizamos para presentar os datos de ingresos fiscais e gasto público da
poboación inmigrante.
Tanto os ingresos como os gastos públicos dependen fundamentalmente da estrutura por idade da
poboación que, debido a que vai cambiando co paso do tempo, no futuro pode cambiar o signo das
achegas netas. Respecto aos ingresos cabe destacar a exigua porcentaxe que achegan os
inmigrantes no IRPF e a destacada cantidade (absoluta e tamén relativa) en cotizacións sociais. No
primeiro caso é debido a que este colectivo ten de media un salario un 30% inferior á media dos
traballadores e o IRPF é un imposto progresivo. As achegas a outras fontes de ingresos están máis
próximas ao peso que ten na poboación (8,7%), aínda que menor renda media implica que o peso
sobre a poboación sexa unha cota máxima de achega para cada tipo de ingreso. Ante estas
dificultades teóricas e prácticas formúlase un rango de estimacións (Oficina Económica del
Presidente, 2006). Un caso destes é o relativo á cotización social, onde os estranxeiros participan
co 7,4% das achegas totais: un indicador lixeiramente máis baixo que a porcentaxe de inmigrantes
estranxeiros en España pero superior á proporción de estranxeiros en idade activa, por tanto en
condicións de cotizar á Seguridade Social (táboa 22).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
203
Táboa 22. Estimación do ingreso fiscal da inmigración en España no 200510
Partidas Totais (en millóns de
euros) A
Dos inmigrantes (en
millóns de euros) B Achega (en %) B/A
IRPF 59.143 1.874 3,2
Cotizacións sociais 109.828 8.079 7,4
Continxencias comúns 80.833 6.052 7,5 Continxencias de
traballo (AT e IT) 9.342 575 6,2
Outras cotizacións
(INEM e FOGASA) 19.654 1.452 7,4
IVE 55.587 3.766 6,8
Especiais 22.558 1.877 8,3
Resto de ingresos 108.570 7.806 7,2
Total de ingresos 355.686 23.402 6,6
Fonte: Oficina Económica del Presidente del Gobierno (2006)
Un debate de plena actualidade, e que máis adiante teremos ocasión de retomar e profundar, xira
ao redor do poder de atracción que os servizos universais como a educación e a sanidade teñen no
aumento de fluxos inmigratorios e a carga adicional que isto supón para as arcas das
administracións públicas. Aínda que existen varias teorías ao respecto, o cadro de gastos vén a
demostrar que o gasto medio por inmigrante é na actualidade inferior á media do Estado. É dicir, o
gasto dos inmigrantes supón só un 7,6% do total, por tanto unha porcentaxe máis baixa que a de
estranxeiros residentes en España (táboa 23).
10 No apartado “resto de ingresos” están os impostos que non foron posibles de imputar por falta de información estatística. Destacan o relativo ao Imposto de Sociedades, os de transmisións patrimoniais, o IBI e outros autonómicos e locais, as taxas e outros ingresos non impositivos. Nalgúns deles nin tan sequera a doutrina establece con claridade quén é o suxeito sobre o que repercute finalmente a carga do imposto.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
204
Táboa 23. Estimación do gasto público da inmigración en España no 200511
Partidas Totais (en millóns de
euros) - A
Dos inmigrantes (en
millóns de euros) - B Achega (en %) B/A
Pensións 84.012 399 5,4
Sanidade 48.779 2.265 0,5
Educación 37.189 2.464 4,6 Prestacións por
desemprego 13.064 575 6,6
Políticas activas e de
inserción 1.587 91 4,4
Integración inmigrantes 605 605 100,0
Resto do gasto 160.517 12.219 5,7
Total de gastos 345.753 18.618 7,6
Fonte: Oficina Económica del Presidente del Gobierno (2006)
Unha estrutura por idades nova dos inmigrantes do Sur explica un consumo relativamente reducido
en pensións de xubilación. Os do Norte cotizaron nos seus países de orixe e polo tanto as pensións
non son españolas. En termos cuantitativos destacan os gastos en dous servizos universais, como a
educación e a sanidade, sobre os que os inmigrantes fan un consumo importante en canto están
relacionados en boa medida con cohortes de poboación nova e adulta-nova. Referímonos sobre
todo ao gasto producido polos fillos dos inmigrantes en idade escolar (fundamentalmente ensino
obrigatorio) e a utilización de recursos sanitarios exercida pola poboación pediátrica e as mulleres
en idade fértil (lembremos que estamos ante uns colectivos con importantes taxas de fecundidade).
Aínda que en cifras absolutas o gasto en educación e sanidade producido polos inmigrantes sexa
moi parecido, os de saúde son proporcionalmente moito menos importantes. Teñamos en conta que
unha das causas do aumento do gasto sanitario nos países desenvolvidos nas últimas datas é o
avellentamento demográfico. E a poboación estranxeira máis numerosa na actualidade en España
(a procedente de países en vías de desenvolvemento) ten índices de envellecemento baixos.
11 No apartado “resto do gasto” inclúense os gastos para os que non existe unha estimación directa: defensa, política exterior, xustiza, infraestruturas, etc. Os datos proceden dunha estimación produto dunha media de dúas hipóteses de cálculo extremas.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
205
Como resultado final, o 6,6% (23.402.000 euros) dos ingresos fiscais en España no 2005 son
aportados polos inmigrantes. Isto representa o 2,6% do PIB deste ano. Unha cantidade
sensiblemente maior ao consumo que este mesmo colectivo fai dos principais servizos do benestar
de carácter público (18.618.000 euros, o 2,1% do PIB). O saldo final en España está nos 9.933.000
euros e ao redor da metade deste superávit total débese á achega directa que os inmigrantes fan ás
arcas públicas. Unha cifra que supón o 0,5 do PIB do 2005. Entre as causas está que a poboación
inmigrante é máis nova que a nativa e, tal e como veremos no seguinte apartado, ten unhas taxas de
actividade superiores (táboa 24).
Táboa 24. Estimación do saldo fiscal da inmigración en España no 200512
Partidas Totais (en millóns de
euros) A
Dos inmigrantes (en
millóns de euros) B Achega (en %) B/A
Total de INGRESOS 355.686 23.402 6,6
Total de GASTOS 345.753 18.618 5,4
SALDO 9.933 4.784 48,2
Fonte: Oficina Económica del Presidente del Gobierno (2006)
En definitiva, parece que a inmigración non resolverá todos os problemas de financiamento do Estado do Benestar español, sobre todo debido ao impacto do avellentamento demográfico13. Sen embargo, polo menos na actualidade e a curto prazo, os estranxeiros están contribuíndo de forma decisiva ao superávit do saldo fiscal, dado que a achega neta é moi alta hoxe en día e, moi previsiblemente, tamén na próxima década. Nos seguintes anos, a entrada de novos inmigrantes mellorará aínda máis a achega neta da inmigración. As dúbidas prodúcense a longo prazo (a partir do 2016): primeiro ante as interrogantes relativas á evolución que seguirá o saldo migratorio (número de inmigrantes e idade media) e, segundo, en relación ao novo escenario que se abrirá cando os estranxeiros actualmente activos entren na idade de xubilación (aproximadamente no ano 2030). Neste caso, será fundamental ter en conta a taxa de permanencia no país destes inmigrantes xubilados.
12 No apartado “resto do gasto” inclúense os gastos para os que non existe unha estimación directa: defensa, política exterior, xustiza, infraestruturas, etc. Os datos proceden dunha estimación produto dunha media de dúas hipóteses de cálculo extremas. 13 España, e de forma especial Comunidades Autónomas como Galicia, será un dos territorios da Unión Europea onde o avellentamento da poboación será máis pronunciado. Segundo diversas estimacións, a poboación maior de 65 anos aumentará en 8 millóns en España e os efectivos en idade de traballar reduciranse en máis de 6 millóns entre 2007 y 2050. Isto suporá un aumento do gasto público en pensións e sanidade de máis de 9 puntos do PIB entre 2007 y 2050. Así as cousas, a inmigración axudará, pero non resolverá, o financiamento futuro do Estado do Benestar español.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
206
1.2. A inmigración estranxeira e o aumento da ocupación
Entre as posibles fontes de crecemento económico, o emprego é o factor que máis influíu nos
resultados económicos positivos dende mediados da década dos 1990 en España. Aínda que por
debaixo da media do Estado (primeiro trimestre 1996-segundo trimestre 2007: 61,30%), o aumento
do emprego nos últimos once anos é relevante tamén en Galicia (25,66% no mesmo período). Un
segundo feito sobresaínte no campo económico é o novidoso papel desempeñado pola inmigración
estranxeira. O seu notable crecemento permitiulle acadar un importante peso en relación ao total de
activos e ocupados14. Como resultado, os inmigrantes están contribuíndo de maneira decisiva no
aumento do emprego total (e polo tanto no crecemento económico) cun incremento relativo dos
inmigrantes superior ao dos nacidos en España.
No contexto do Estado, Galicia continúa na cola das Comunidades Autónomas nos aumentos da
ocupación total e da ocupación dos nacidos en España e, aínda que algo mellor, tamén está situada
nas últimas posicións na ocupación de inmigrantes.
Figura 53. Ocupación dos nativos e inmigrantes por CC.AA. (1995-2004).
Crecemento acumulado en porcentaxe
A. Nacidos en España
14 O cuestionario da Encuesta de Población Activa (EPA), principal fonte estatística para o estudo do emprego, considera inmigrantes a todas aquelas persoas que non naceron en España e residen no territorio do Estado, calquera que sexa a súa nacionalidade.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
207
B. Nacidos fóra de España (inmigrantes)
Fonte: Oliver (2006) e INE Encuesta de Población Activa
Galicia é a Comunidade Autónoma con menor crecemento da ocupación no período 1995-2004,
seguida doutras rexións con problemas económicos estruturais do terzo noroeste peninsular como
Castela e León e Asturias. No plano contrario, están as Comunidades cunha vitalidade económica
importante e con taxas máis ou menos elevadas de poboación adulta como son as dúas insulares,
Andalucía e Madrid. Pola súa parte, o ránquing do crecemento da ocupación inmigrante defire
sensiblemente do anterior. Neste caso observamos unha relación directa entre as Comunidades
Autónomas emerxentes e a ocupación de estranxeiros. É dicir, a maior desenvolvemento
económico (en boa parte asociado á existencia de influentes eixes de desenvolvemento) máis
importante é o crecemento de poboación activa ocupada de nacionalidade estranxeira. Así, nas
primeiras posicións están as Comunidades dos eixes do Mediterráneo e do Ebro. Na meseta norte e
o noroeste peninsular, incluído Galicia, o incremento dos ocupados estranxeiros é sensiblemente
inferior á media do Estado (figura 53).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
208
Figura 54. Evolución da poboación ocupada en Galicia segundo nacionalidade.
Crecemento porcentual respecto ao primeiro trimestre do 2005
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
IIT
2005
IIIT
2005
IVT
2005
IT 2
006
IIT
2006
IIIT
2006
IVT
2006
IT 2
007
IIT
2007
TotalEspañoisEstranxeiros
Fonte: elaboración propia a partir de INE Encuesta de Población Activa
De todas formas e a pesar de partir de cifras absolutas pouco importantes, o crecemento relativo
dos estranxeiros no mercado laboral marca unha tendencia alcista tamén na nosa Comunidade
Autónoma nos dous últimos anos. Despois de pasar por momentos de crecemento desigual debido
á importancia da variabilidade dos índices cando estamos ante cifras absolutas pouco importantes,
os estranxeiros ocupados teñen un crecemento relativo destacado dende finais do 2005, moi
superior aos nativos e ao total de ocupados (figura 54).
Unha última variable que serve para expresar o peso da inmigración no mercado laboral é a achega
da inmigración ao crecemento ocupacional. Neste caso, Galicia volve a situarse no grupo de
Comunidades Autónomas na que os inmigrantes achegan menos á ocupación total. Non obstante, a
tendencia marca un aumento constante da participación laboral dos estranxeiros. Mentres en
Galicia o número de ocupados nacidos en España aumentou nun 10,4% entre 1995 e o 2004
(España: 30,9%), o de ocupados estranxeiros incrementouse nun 139,6% (España: 583,9%). Unha
relación importante para o noso país, pero marcadamente inferior á media estatal.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
209
A pesar dos resultados do último ano (EPA: segundo trimestre 2006-segundo trimestre 2007) que
insisten nos escasos postos de traballo ocupados por estranxeiros en Galicia, apreciamos
importantes cambios na participación das distintas nacionalidades na estrutura por idades da
poboación galega. Neste período, a poboación de nacionalidade española maior de 16 anos
descendeu en 2.600 persoas, a estranxeira creceu en 10.300. Pero en postos de traballo ocupados,
os españois acapararon o 86,66% dos novos empregos xerados neste período por só algo máis do
13% absorbidos por inmigrantes. Para a mesma etapa, os datos medios para España reflicten unha
alta participación nas novas ocupacións por parte dos estranxeiros, achegándose á metade das
totais (táboa 25).
Táboa 25. Evolución da poboación ocupada
segundo nacionalidade dende o segundo trimestre do 2006 ata o segundo trimestre do 2007
Saldo total Española (%) Estranxeira (%)
Galicia 43.500 37.700 (86,66%) 5.800 (13,33%)
España 674.200 345.600 (51,26%) 328.600 (48,73%)
Fonte: elaboración propia a partir de INE Encuesta de Población Activa
Polo tanto, o importante aumento da poboación ocupada nos últimos trimestres está sendo
acaparada en Galicia maioritariamente por poboación autóctona. Como país tradicionalmente
emigratorio aínda conserva unha bolsa de desempregados nativos que está ocupando os novos
postos de traballo xerados nos diferentes sectores de actividade, incluídos aqueles menos
especializados e peor remunerados. Neste punto, cabe preguntarse se a baixa taxa de inmigración
estranxeira en Galicia está motivada por unha economía incapaz de crear postos de traballo ou pola
existencia dunha parte importante de poboación activa autóctona que está disposta a adaptarse á
oferta laboral actual antes que emigrar a outros destinos migratorios dentro do Estado (Canarias,
Baleares, Madrid, etc.). Neste último caso, os nativos entrarían en competencia coa poboación
inmigrante.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
210
Figura 55. Achega da inmigración ao crecemento ocupacional
A) Comunidades Autónomas: 1995-2004 (%)
0 10 20 30 40 50
BalearesA RioxaMurcia
C.ValencianaMadridAragón
CataluñaCanariasNavarra
GaliciaC-A Mancha
C e LeónAndalucía
País VascoAsturias
CantabriaEstremadura
España
Fonte: Oliver (2006) e INE Encuesta de Población Activa
B) Comunidades Autónomas: primeiro trimestre 2005-terceiro trimestre 2006 (%)
0 10 20 30 40 50 60 70
CataluñaA RioxaAragónMadridMurcia
CanariasBaleares
C.ValencianaAndalucía
País VascoAsturias
C.-A ManchaC. e León
NavarraCantabria
GaliciaEstremadura
España
Fonte: elaboración propia a partir de INE Encuesta de Población Activa
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
211
Tanto no período 1995-2004 como no último ano e medio (2005-II trimestre 2007), as porcentaxes
máis importantes de novos postos de traballo ocupados por estranxeiros coinciden con aquelas
Comunidades Autónomas economicamente máis desenvolvidas e con máis altas taxas de
crecemento ocupacional. Estas coinciden con territorios emerxentes e sitúanse en eixes de
crecemento espacial como son os do Mediterráneo e do Val do Ebro, ademais das Illas Canarias e
Madrid. No caso contrario, é dicir menor participación do inmigrante na xeración de emprego e
menor taxa de ocupación, está o noroeste peninsular atlántico e as dúas mesetas. Xustamente, estes
coinciden con aqueles territorios con máis graves problemas de desenvolvemento estrutural e peor
adaptación aos novos sectores da economía postindustrial (figura 55).
Táboa 26. Demanda de ocupación en Galicia, 2005-2020
Valores absolutos (en miles) Cambio absoluto 2005-
2020 (en miles)
Cambio relativo 2005-
2020
2005 Crise Medio Alto Crise Medio Alto Crise Medio Alto
Galicia 1.105 1.139 1.341 1.377 34 236 271 3,1% 21,4% 24,5%
España 18.587 22.308 26.473 28.848 3.721 7.886 10.261 20,0% 42,4% 55,2%
Pesos sobre total Cambio pesos 2005-2020
2005 Crise Medio Alto Crise Medio Alto
Galicia 5,9% 5,1% 5,1% 4,8% -0,8% -0,9% -1,2%
España 100% 100% 100% 100% - - -
Fonte: Oliver (2006)
Utilizando calquera dos índices que anotamos para avaliar a presenza da poboación inmigrante,
Galicia está situada por debaixo da media do Estado. De todas formas, ocupa unha posición normal
para o seu nivel de desenvolvemento socioeconómico no mapa español de poboación ocupada de
nacionalidade estranxeira. Teñamos en conta que Galicia continúa a expulsar poboación activa ao
resto de España (un total de 19.509 emigrados no 2005), cunha dirección rexional e de emprego
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
212
ben definida: espazos insulares (Illas Canarias) e grandes áreas metropolitanas españolas (sobre
todo Madrid e Barcelona) para traballar fundamentalmente no sector da construción e nas
actividades turísticas. Disto pódese derivar que o mercado laboral galego ten unha bolsa de
traballadores autóctonos en reserva aínda importante, polo que non se necesita da participación
masiva do inmigrante. Aparentemente, esta parece ser unha das principais causas da baixa taxa de
inmigración galega. Non obstante, as predicións sobre necesidade de man de obra son optimistas
tamén para Galicia. O profesor Josep Oliver (2006) calcula que, utilizando para a predición unha
hipótese media, a maioría do emprego novo en España (7,9 millóns) para os quince anos que
median entre 2005 e 2020 concentrarase en Andalucía (1,7), Madrid (1,3), Cataluña (1,2) e a
Comunidade Valenciana (0,9). Pola súa parte Galicia, dependendo do escenario utilizado (crise
ocupacional, crecemento medio da productividade, máximo aumento do emprego), pode necesitar
entre 34.000 e 271.000 novos postos de traballo no ano 2020 que, dadas as previsións do
movemento natural da poboación, terán que ser cubertos por continxentes procedentes da
inmigración exterior (táboa 26).
Cadro 1. Posibles efectos da inmigración sobre o mercado de traballo
Efecto inicial A medio prazo
Taxa de actividade feminina Aumento rápido Certa diminución
Paro xuvenil Diminución Aumento
Paro persoas maiores Non inflúe Posible aumento
Sectores de actividade
Construción, agricultura,
comercio, restauración, hoteis,
servizo doméstico
Tendencia a unha maior
terciarización
Autoemprego Diminución Aumento
Temporalidade do emprego Aumento Certa estabilización
Fonte: La Caixa (2006)
En definitiva, a inmigración está a contribuír a unha profunda modificación do mercado laboral
tanto no que respecta á ocupación por xénero, como por idade, tipo de actividade económica e
modalidades de emprego. As tendencias proxectadas indican que ás consecuencias altamente
favorables constatadas nunha primeira fase inicial sucederalle unha lóxica moderación dos
resultados máis optimistas (cadro 1).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
213
1.3. O impacto da inmigración na evolución da poboación afiliada á Seguridade Social
Para medir o impacto cuantitativo da inmigración utilízase a Contabilidad Generacional. Segundo
este método, o goberno debe asegurar que todos os seus gastos serán pagados con impostos ou
outras fontes de ingresos, sexa no presente ou no futuro (La Caixa, 2006). O goberno ten máis
ingresos canto maior sexa a poboación activa que traballa e maior sexa a súa produtividade. Ata o
de agora tivemos ocasión de comprobar o papel crucial que desempeñan os estranxeiros no
aumento da taxa de ocupación en España e, aínda que en menor porcentaxe, tamén en Galicia.
Os ingresos fiscais máis afectados pola inmigración son os impostos sobre as rendas do traballo e
as contribucións á Seguridade Social. As achegas dos traballadores á Seguridade Social son
fundamentais para o financiamento dos servizos públicos do Estado do Benestar. E os superávits
que presentan os orzamentos da Seguridade Social, que serven para equilibrar as contas doutras
administracións públicas, non existirían en España sen a achega dos afiliados de orixe estranxeiro
(La Caixa, 2006). É certo que coa entrada de inmigrantes os gastos en sanidade e educación
aumentaron pero, de momento, o saldo é amplamente positivo. En definitiva estamos en
condicións de afirmar que a inmigración contribúe, a curto prazo, a mellorar as contas públicas.
En principio, a menor taxa de ocupación xunto a unhas achegas menos importantes dos
inmigrantes en Galicia poderían derivar nunha proxección pesimista na evolución de determinados
investimentos públicos. Sen embargo, o importante é valorar as tendencias. E tanto no total de
traballadores como no grupo de estranxeiros, a evolución é positiva en Galicia. Respecto ao total
de efectivos afiliados nos últimos oito anos e medio, asistimos a un crecemento ininterrompido no
número de anotados á Seguridade Social nas catro provincias galegas. Como corresponde co seu
volume demográfico total, A Coruña lidera o total de afiliados, seguida a pouca distancia da
provincia de Pontevedra. Nos sete meses discorridos do ano 2007, o incremento foi de case 45.000
traballadores, onde destacan os casos das máis populosas e dinámicas provincias occidentais, cun
saldo positivo ao redor dos 20.000. Pero incluso as provincias orientais, máis regresivas
demograficamente e con problemas económicos estruturais, están aumentando o seu número de
afiliados (entre 3.000 e 4.000 novos no ano 2007) (táboa 27).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
214
Táboa 27. Traballadores afiliados á Seguridade Social en alta laboral15
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
A Coruña 330.522 349.846 358.781 371.230 377.956 386.017 399.803 414.236 432.134 448.950
Lugo 111.052 115.843 117.237 119.417 119.852 121.289 123.252 126.482 130.313 134.490
Ourense 93.171 96.241 97.445 100.518 100.609 101.196 103.270 105.517 109.001 112.370
Pontevedra 279.540 293.118 304.135 315.088 324.709 332.058 340.940 354.520 370.314 390.826
GALICIA 814.284 855.048 877.598 906.253 923.126 940.560 967.265 1.000.755 1.041.762 1.086.636
Fonte: estatísticas do Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales
Dende outra perspectiva, o gráfico que expón a variación relativa interanual de traballadores afiliados á Seguridade Social en Galicia volta a reflectir tendencias optimistas. Por un lado, hai un aumento relativo no número de afiliados a partir dos primeiros meses do 1993, que é o momento de índice máis baixo de afiliación en correspondencia ás elevadas taxas de desemprego. Por outro, existe unha recuperación no total de inscritos a partir da segunda metade do 2002. Dende este último ano os resultados son positivos, destacando o aumento sostido nos meses consumidos do 2007, en coincidencia co crecemento de asalariados estranxeiros na economía galega (figura 56).
Figura 56. Variación interanual relativa do número de traballadores afiliados
en alta laboral na Seguridade Social en Galicia: xaneiro 1991-xuño 2007
Fonte. Instituto Galego de Estatística, IGE (www.ige.eu/dba/Controlador)
15 Anos 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 e 2006: datos do último día do mes de decembro. Ano 2007: 31 de xullo (últimos datos dispoñibles en setembro do 2007).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
215
En relación á evolución de afiliados estranxeiros, o crecemento absoluto é salientable nas catro
provincias entre o 1998 e o 2007 (táboa 28), pero sobre todo é de destacar o peso crecente que este
colectivo de traballadores está adquirindo no total de traballadores que cotizan á Seguridade Social
(figura 57). Nestes oito anos e medio, os estranxeiros afiliados creceron en máis de 30.000
traballadores. A evolución é importante en todos os períodos interanuais e nas catro provincias. Por
anos, o crecemento absoluto está ao redor dos 1.000 novos afiliados por ano entre o 1998 e o 2000;
dende o 2000 ao 2001 a cifra aumenta ata acadar crecementos de 2.000 traballadores anuais;
súmanse ao redor de 3.000 novos afiliados cada un dos anos que median entre o 2001 e o 2004; e
nos últimos dous anos e medio é cando os crecementos interanuais son máis importantes, chegando
a case 15.000 novos afiliados á Seguridade Social entre o 2005 e o 2007. Por territorios, o
incremento absoluto máis alto está en Pontevedra, precisamente a provincia con taxa de
estranxeiría máis alta pero tamén con indicadores sociais e económicos máis positivos no contexto
galego: alta porcentaxe de poboación adulta, economía diversificada e demandante de man de
obra, importante taxa de urbanización, existencia de polos urbano-industriais emerxentes, etc.
Táboa 28. Traballadores estranxeiros afiliados á Seguridade Social en alta laboral16 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
A Coruña 1.659 1.944 2.428 3.146 3.950 4.694 6.217 9.125 10.814 13.073
Lugo 869 969 1.122 1.413 1.770 2.171 2.529 3.410 4.352 5.364
Ourense 1.008 1.198 1.421 1.616 1.862 2.004 2.478 3.269 3.916 4.559
Pontevedra 2.440 2.753 3.395 4.538 5.615 6.539 8.163 11.611 13.788 16.555
GALICIA 5.976 6.864 8.366 10.713 13.197 15.408 19.387 27.415 32.870 39.551
Fonte: Instituto Galego de Estadística (IGE)
e estatísticas do Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales
Esta evolución positiva adquire un maior valor se comparamos a participación que teñen os estranxeiros nos cómputos totais de afiliados á Seguridade Social. A figura 57 é representativa dos cambios que se están a producir no mercado laboral galego. O papel dos estranxeiros está en aumento e, polo tanto, tamén crecen as súas achegas económicas ao sistema social público. Por primeira vez na historia, no 2001 os estranxeiros representan máis do 1% dos afiliados á Seguridade Social en Galicia. Inmersa nunha evolución de crecemento alcista de importantes
16 Anos 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 e 2006: datos do último día do mes de decembro. Ano 2007: 31 de xullo (últimos datos dispoñibles en setembro do 2007).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
216
dimensións, este colectivo supera o 3% a finais do 2006 polo que pensamos que en poucos meses se poderá acadar o 5%. Entre outras causas indicar que os crecementos interanuais máis importantes se produciron nos últimos anos (sobre todo dende o 2004). A pesar de apreciar unha lixeira minoración no crecemento, este é sostido e positivo. Aínda así, con esta evolución será difícil que a curto prazo nos acheguemos a crecementos interanuais próximos ao 1% (figura 57).
Figura 57. Relación de traballadores estranxeiros afiliados á Seguridade Social en alta laboral
en Galicia con respecto ao total de traballadores na mesma situación (1998-2007)17
3,63%
0,73%0,80% 0,95% 1,18%
1,42%1,63%
2,00%
2,73%
3,15%
0,00%
0,50%
1,00%
1,50%
2,00%
2,50%
3,00%
3,50%
4,00%
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales
Por provincias, ademais do crecemento sostido xa comentado, a participación dos estranxeiros no colectivo de afiliados á Seguridade Social mostra algúns outros comportamentos de interese que pasamos a resumir (figura 58):
- o colectivo laboral de nacionalidade non española aumenta a súa participación relativa no cómputo de afiliados á Seguridade Social de maneira ininterrompida nas catro provincias e nos anos que median entre o 1998 e o 2007. Neste período, os estranxeiros multiplicaron a súa representatividade por máis de 5 en Galicia.
17 Anos 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 e 2006: datos do último día do mes de decembro. Ano 2007: 31 de xullo (últimos datos dispoñibles en setembro do 2007).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
217
- A evolución media de Galicia é practicamente a mesma, en termos relativos, á seguida pola
provincia de Lugo.
- A provincia de Ourense era a que tiña a máis alta afiliación relativa de estranxeiros ata o
2003 (incluído). A partir do 2005, a primeira posición pasa a ocupala Pontevedra. Pola súa
parte, A Coruña ocupa a última posición na porcentaxe de estranxeiros afiliados en todos
estes anos. Así, as dúas provincias máis dinámicas económica e demograficamente e as que
contabilizan un maior número de estranxeiros residentes (en termos absolutos e relativos)
ocupan posicións contrastadas (separadas por máis dun punto porcentual) na representación
de traballadores afiliados á Seguridade Social.
- A provincia da Coruña segue a absorber man de obra dos espazos rurais rexionais, daquela
bolsa de desemprego galego en reserva. Mentres tanto, Pontevedra (e sobre todo a rexión
metropolitana de Vigo) demostra un importante dinamismo económico, non só no sector
terciario senón tamén no industrial, con ampla capacidade de atracción de emprego máis alá
das nosas fronteiras. O tipo de estranxeiro residente nas dúas provincias pode explicar tamén
estas diferenzas. En Pontevedra adquiren gran representatividade os chegados de Portugal,
polo tanto da Europa comunitaria. Os da Unión Europea non son predominantes na Coruña.
Os traballadores do Sur, sobre todo cando son do sexo feminino (como pasa coas
iberoamericanas), en moitas ocasións desenvolven a súa actividade sen contrato laboral e,
polo tanto, sen estar inscritas na Seguridade Social.
- Por último, a comparativamente alta porcentaxe dos estranxeiros nas dúas provincias
orientais explícase pola crise demográfica que está a sufrir o espazo rural nas últimas
décadas. A poboación adulta en idade laboral é escasa, sobre todo para cubrir determinadas
ocupacións en territorios moi específicos, e descende progresivamente. Como consecuencia,
e a pesar de ser pouco cuantiosos, os novos inmigrantes que se integran no mercado laboral
de Lugo e Ourense gañan progresivamente en representatividade.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
218
Figura 58. Relación de traballadores estranxeiros afiliados á Seguridade Social en alta laboral
por provincias con respecto ao total de traballadores na mesma situación (1998-2006)18
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
A Coruña 0,5 0,55 0,67 0,84 1,04 1,21 1,55 2,2 2,5 2,91
Lugo 0,78 0,83 0,95 1,18 1,47 1,78 2,05 2,69 3,33 3,98
Ourense 1,08 1,24 1,45 1,6 1,85 1,98 2,39 3,09 3,59 4,05
Pontevedra 0,87 0,93 1,11 1,44 1,72 1,96 2,39 3,27 3,72 4,23
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales
En definitiva, tanto por niveis de ocupación como por número de afiliados á Seguridade Social, a
inmigración estranxeira en Galicia está por debaixo dos indicadores medios españois. Non
obstante, os cambios que se están a producir nos últimos anos son de importante magnitude,
fundamentalmente se partimos da baixa taxa de estranxeiría existente en Galicia a principios da
década dos 1990 e das tendencias debuxadas na participación do estranxeiro na vida laboral e
económica do país. É dicir, os inmigrantes xa son importantes no mercado laboral galego e todo
indica que a curto e medio prazo, e sempre e cando os impactos da desaceleración da economía
mundial non produzan un novo aumento no número de desempregados, estes pasarán a
desempeñar un papel fundamental no sostemento de determinadas actividades (servizo doméstico
ou pesca) e ocupacións dalgúns territorios (comarcas rurais avellentadas). En consecuencia, as súas
achegas ao sistema de Seguridade Social amósanse importantes para o financiamento dos servizos
públicos do Benestar, e máis nun modelo inmigratorio onde predomina a poboación en idade
activa.
18 Anos 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 e 2006: datos do último día do mes de decembro. Ano 2007: 31 de xullo (últimos datos dispoñibles en setembro do 2007).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
219
2. A UTILIZACIÓN E O ACCESO AOS SERVIZOS DO BENESTAR POR PARTE DA
POBOACIÓN ESTRANXEIRA
Sanidade, educación, vivenda e desemprego son os catro piares básicos sobre os que se asentaron
os estados do benestar da posguerra mundial, aos que poderiamos incluír outros non menos
importantes como os relativos ao sistema de pensións, de atención á familia e servizos sociais. Ata
o de agora estudamos a inmigración en clave de achegas á economía e ao mantemento do Estado
do Benestar, agora faremos unha aproximación sobre o acceso dos inmigrantes aos servizos do
benestar en Galicia. A accesibilidade relaciónase coas características do recurso que facilitan ou
obstaculizan a súa utilización por consumidores eventuais (Donabedian, 1973) e, en xeral, a todos
os beneficiarios (Aday e Anderson, 1981). Existen diferentes tipoloxías e, en consecuencia,
distintos métodos de medición. De acordo con Pineault e Daveluy (1988) distínguese unha
accesibilidade xeográfica dunha accesibilidade socio-organizacional. A primeira mídese polas
variables espazo-tempo. A segunda indica as facilidades ou dificultades de acceso a un servizo en
función de barreiras socioeconómicas, organizacionais e normativas.
As dificultades de obter datos fiables e específicos sobre o consumo e uso que fan os estranxeiros
de determinados servizos dificulta o seu estudo. A maioría das estatísticas galegas (e tamén
españolas) sobre sanidade, educación, etc. non fan diferenciacións por colectivos, o cal é unha
debilidade á hora de aplicar políticas de discriminación positiva, sempre necesitadas dunha
planificación previa. Sen dúbida, isto é un síntoma máis do carácter recente da inmigración
estranxeira en Galicia e España (cadro 2).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
220
Cadro 2. Ámbitos de intervención das políticas sociais de integración do inmigrante estranxeiro
Ámbitos de integración Servizos sociais e do benestar
Primeira acollida Asistencia legal, ensinanza do idioma e do
sistema xurídico, orientación laboral, primeiro aloxamento
Inserción laboral Servizos públicos de emprego
Comunidade local Oficinas municipais de atención ao inmigrante, servizos municipais de
asistencia social
Sistema educativo Rede de centros educativos (públicos,
subvencionados), centros de formación ocupacional e educación de adultos
Sistema de saúde Rede de centros sanitarios públicos Asociacións sociais, culturais ou deportivas
sen ánimo de lucro Asociacións deportivas, de mulleres, de
dereitos humanos e civís
Asociacións de inmigrantes
Asociacións de acollida, culturais, nacionais, relixiosas; redes sociais (entre
asociacións de inmigrantes e entre estas e as redes sociais da sociedade de acollida)
Institucións e organizacións relixiosas Atención social, primeiro aloxamento
Medios de comunicación e partidos políticos
Defensa de valores: democráticos e actitudes de natureza moral e política, condutas contrarias á xenofobia e ao
racismo
Fonte: adaptado de Pariza (2003)
As diferenzas no acceso servizos do benestar prodúcense en función das características
socioeconómicas da poboación, que á súa vez inflúen nunha contrastada accesibilidade espazo-
temporal a calquera tipo de recursos, pero no caso deste tipo de inmigrantes tamén pola propia
condición de estranxeiro. A literatura sobre o acceso e a utilización de servizos por parte de
estranxeiros en España, como na maioría dos países da Unión Europea, céntrase na conveniencia
de garantir xuridicamente este acceso por parte destes inmigrantes aos sistemas de benestar
(Aparicio e Tornos, 2002). Agora ben, só algúns se atreven a ir un pouco máis alá no sentido de
esixir politicamente que os inmigrantes participen integramente nos beneficios do Estado do
Benestar. É dicir, que acaden uns niveis de acceso e uso dos servizos do benestar en clave de plena
igualdade. Dende a súa orixe, o Welfare State articúlase ao redor da idea de cidadanía e sería esta
participación absoluta dos beneficios do Estado do Benestar un medio adecuado para achegarnos á
consecución plena do concepto de cidadanía. Isto significa que os dereitos sociais, civís e políticos
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
221
quedan limitados e vinculados ao estatus de cidadán. Así, mentres o estranxeiro non obteña a
condición de cidadán non é considerado un suxeito de plenos dereitos (Morell, 2005). Esta
demanda, lóxica en calquera sistema democrático, non agrada a algúns partidos políticos, medios
de comunicación e incluso especialistas que relacionan a chegada masiva de inmigrantes coa
universalidade das prestacións públicas do benestar. Pero só desa forma Europa, e por suposto
Galicia, se converterá nun espazo de liberdade e nun territorio socialmente cohesionado.
Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 23. Actos discriminatorios. Constitúen actos discriminatorios: c) Todos os que impoñan ilexitimamente condicións máis gravosas que aos españois ou restrinxan ou limiten o acceso ao traballo, á vivenda, á educación, á formación profesional e aos servizos sociais e socioasistenciais, así como a calquera outro dereito recoñecido na presente Lei Orgánica, ao estranxeiro que se atope regularmente en España, só pola súa condición de tal ou por pertencer a unha determinada raza, relixión, etnia ou nacionalidade.
Sexa como sexa, o tema é complicado tal e como se advirte da lectura da lexislación, publicacións
especializadas e informes técnicos presentados en países con maior tradición inmigratoria. Os
instrumentos lexislativos e a literatura en países como Estados Unidos de América19 e Alemaña20
teñen un especial impacto no debate sobre a utilización abusiva das prestacións do benestar por
parte da poboación inmigrante. Ante isto, chegáronse a pór en práctica políticas para frear o uso de
prestacións, tal e como regulamentou unha lei estadounidense do 1996. O resultado foi un fracaso
por tres motivos fundamentais. Primeiro porque a limitación de dereitos aos inmigrantes
(substancial citizenshi) con respecto aos nativos (formal citizenshi) leva aos primeiros cara ao
empobrecemento e á exclusión social. Segundo, non se deron evidencias que demostren a
existencia do “efecto chamada”. E terceiro, na maioría dos casos estas medidas non reducen de
forma significativa o uso dos servizos do benestar por parte do colectivo de estranxeiros.
19 Personal Responsibility and Work Oportunity Act, promulgada polo goberno Clinton no 1996; Huddle, D. (1993) The Impact of Inmigration in the Social Security System; Borjas, G. (2002) The Impact of Welfare Reform on Inmigrant Welfare Use. 20 Ulrich, R.E. (1994) Foreigners and the Social Insurance System in Germany; Epstein, G. e Hilman, A.L. (2000) Social Harmony at the Boundaries of the Welfare State: Inmigration and Social Transfers.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
222
Figura 59. Gasto público da poboación inmigrante en España no 200521
Distribución do gasto público dos inmigrantes
2,14% 12,16%
13,24%
3,08%
0,48%
3,24%
65,66%
Pensións SanidadeEducación Prestacións por desempregoPolíticas activas e de inserción Integración inmigrantesResto do gasto
0,00% 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00%
PensiónsSanidade
Educación
Prestacións por desemprego
Políticas activas e de inserción
Resto do gasto
Relación do gasto público dos inmigrantes respecto ao gasto social
Fonte: elaboración propia a partir de Oficina Económica del Presidente (2006)
21 No gráfico onde se expón a relación do gasto público dos inmigrantes respecto ao total do gasto social exclúo o capítulo relativo á integración dos inmigrantes ao representar, loxicamente, o 100%.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
223
En calquera caso, as características socioeconómicas da poboación fan que a recepción de
prestacións sociais difira substancialmente entre a poboación nacional e a estranxeira. Unhas
características que, ademais, evolucionarán no futuro e, con isto, o gasto público asignado a cada
partida orzamentaria. Por exemplo, a estrutura por idades dos inmigrantes provoca que estes
reciben na actualidade menos prestacións en pensións de xubilación que os nados en España. Sen
embargo, en tres ou catro décadas a situación cambiará ostensiblemente. A medio e longo prazo o
aumento da idade dos inmigrantes que non retornen ao seu país de orixe provocará a necesidade de
incrementar os gastos en pensións e, por unha simple cuestión de idade, reducir determinados de
tipo social (educación, familia) (cadro 3). O mesmo poderiamos dicir dos gastos educativos, en
atención á saúde ou en políticas de fomento do emprego, entre outras, debido a que cada servizo
público (coa excepción parcial da sanidade) está directamente relacionado cun grupo de idade
específico. En termos relativos, a sanidade e a educación son as que absorben un maior gasto
público por parte dos inmigrantes; pero situadas por debaixo das prestacións por desemprego e as
pensións se o calculamos respecto ao gasto total de toda a poboación (figura 59).
Cadro 3. Os efectos da inmigración nos determinantes do sostemento do Estado do Benestar
Curto prazo Longo prazo
Poboación activa
Produtividade
Gasto en pensións
Gasto en asistencia social (familia, educación, sanidade)
Gasto en subsidio de desemprego
Fonte: La Caixa (2006)
A continuación imos achegarnos á utilización dos principais servizos do benestar en Galicia. O
nivel de acceso avaliarémolo principalmente co estudo das posibilidades abertas no uso de servizos
(entendido como dereitos e obrigas) a partir da lectura das diferentes normativas sectoriais vixentes
en Galicia e España.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
224
2.1. Acceso á educación e formación. A utilización de servizos educativos
Probablemente este sexa o servizo máis universal e accesible para a poboación inmigrante,
inclusive para aqueles residentes en situación irregular. Por lei, as administracións públicas non só
deben facilitar o seu uso a todos os inmigrantes en idade escolar, senón que estes están obrigados á
escolaridade obrigatoria dos seus fillos. Ademais, na maioría das Comunidades Autónomas, a
formación dos maiores de idade é tamén obrigatoria cando estean recibindo algún tipo de “salario
social”, co obxectivo de cooperar na súa propia reinserción laboral. En España, os inmigrantes
absorberon o 4,60% dos gastos en educación no 2005. Por niveis educativos destacan os gastos en
educación obrigatoria, onde sobresae a infantil e a primaria (figura 60).
Figura 60. Distribución do gasto público en educación dos inmigrantes estranxeiros
por ensinanza en España no 2005
Especial0,47%
Réxime Especial0,71%
Adultos2,55%
Secundaria e profesional
36,31%
Universitaria12,38%
Infantil e Primaria47,57%
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Educación y Ciencia
O marco normativo que a nivel estatal encadra as accións de atención á diversidade cultural como
factor de desigualdade vén dado pola Ley Orgánica de Educación –LOE- (título II, por exemplo
sobre a compensación das desigualdades en educación, ademais doutros artigos referidos á
educación personalizada, ao rexeitamento da discriminación e ao respecto ás características e
necesidades do alumnado), a Ley Orgánica de la Participación, la evaluación y el gobierno de los
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
225
centros docentes –LOPEG- (en especial a súa disposición adicional segunda dedicada ao alumnado
con “necesidades educativas especiais”) e o Real Decreto 299/1996 cando no seu apartado
expositivo fai referencia á crecente pluralidade sociocultural da sociedade española (Garreta,
Terrén e Alcalde, 2005).
Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 9. Dereito á educación 1. Todos os estranxeiros menores de 18 anos teñen o dereito e o deber á educación nas mesmas condicións que os españois, dereito que comprende o acceso a unha ensinanza básica, gratuíta e obrigatoria, a obtención da titulación correspondente e o acceso ao sistema público de bolsas e axudas. 2. No caso da educación infantil, que ten carácter voluntario, as administracións públicas garantirán a existencia dun número de prazas suficientes para asegurar a escolarización da poboación que o solicite. 2. Os estranxeiros residentes terán dereito á educación de natureza non obrigatoria nas mesmas condicións que os españois. En concreto, terán dereito a acceder aos niveis de educación e ensinanza non previstos no apartado anterior e á obtención de titulacións que correspondan a cada caso, e ao acceso ao sistema de bolsas e axudas.
O Ministerio de Educación y Ciencia publica series estatísticas actualizadas por Comunidades
Autónomas e provincias, algunhas das cales son de sumo interese para axudar a caracterizar o
alumnado estranxeiro e o acceso que fai deste tipo de recurso público. En todo caso, é necesario
distinguir entre a ensinanza non universitaria e a universitaria. Os datos máis actualizados cos que
puidemos contar relativa á ensinanza non universitaria refírense ao curso 2006-2007 cando se trata
de estatísticas xerais e do 2005-2006 para as detalladas. Para os datos sobre alumnado universitario
de xeito detallado é necesario retroceder ás do 2004-2005, mentres que para as xerais contamos
con información máis recente, do 2006-200722.
22 Segundo a Ley Orgánica 2/2006, del 3 de mayo, de Educación, a educación primaria e a educación secundaria obrigatoria constitúen a educación básica. A educación secundaria divídese en educación secundaria obrigatoria e educación secundaria postobrigatoria. Constitúen a educación secundaria postobrigatoria o bacharelato, a formación profesional de grao medio, as ensinanzas profesionais de artes plásticas e deseño de grao medio e as ensinanzas deportivas de grao medio. A ensinanza universitaria, as ensinanzas artísticas superiores, a formación profesional de grao superior, as ensinanzas profesionais de artes plásticas e deseño de grao superior e as ensinanzas deportivas de grao superior forman a educación superior. As ensinanzas de idiomas, as ensinanzas artísticas e as deportivas terán a consideración de ensinanzas de réxime especial.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
226
2.1.1. Ensinanza non universitaria
A maioría dos expertos afirman que en España os inmigrantes escolarizan, case sen excepción, aos
seus fillos menores. Este comportamento podemos facelo extensible a Galicia23. En xeral, os pais e
nais estranxeiros están satisfeitos coa ensinanza que reciben os seus fillos aínda que, tamén é
necesario recoñecer, que estes apenas participan das asociacións de nais e pais de alumnos,
síntoma dos seus problemas de integración, das dificultades de participación en todo tipo de
asociacións do barrio ou do concello, e dun posible rexeitamento por parte do resto de pais e nais.
O avance dos datos do curso 2006-2007 cifra nun total de 11.590 os estranxeiros matriculados
nalgunha das modalidades do réxime xeral non universitario en Galicia, 2.672 estudantes máis que
no curso anterior. Isto representa o 3,12% do total dos estudantes matriculados. Unha cifra que, a
pesar de estar en aumento, está entre as máis baixas do Estado. Por debaixo, só Estremadura e a
Cidade Autónoma de Ceuta teñen porcentaxes menos importantes que as galegas. Agora ben, un
dato significativo dos cambios que se están a producir é que Galicia ten o incremento interanual de
alumnos estranxeiros matriculados máis alto de todas as Comunidades Autónomas nos últimos
dous cursos académicos. O crecemento de estudantes non españois é do 30% en Galicia fronte a un
14,5% de media estatal no último curso (2006-2007 respecto ao 2005-2006).
Os datos da educación infantil están incompletos. A non obrigatoriedade deste tipo de
escolarización (nenos do tramo de idade entre 0 e 2 anos) deriva na pouca fiabilidade das
estatísticas existentes. Aínda así, estímase que hai un amplo uso da educación infantil debido á
elevada ocupación laboral da muller inmigrante. A estrutura por idades nova dos inmigrantes fai da
educación primaria (que son seis cursos académicos: ordinariamente comprende entre os 6 e os 12
anos de idade) aquela con máis matriculados estranxeiros nas catro provincias. Agrupa ao 39,77%
dos alumnos estranxeiros matriculados no 2006-2007 en Galicia. Como resultado estimamos que
sobre o 80% dos nenos estranxeiros entre 6 e 12 anos empadroados en Galicia están matriculados
nalgún dos cursos de educación primaria.
23 A pesar desde avance positivo sería necesario traballar máis sobre dúas problemáticas específicas sobre as que insisten algúns especialistas: a escolarización dos menores marroquís maiores de 14 anos e as dificultades que ocasionan aos docentes e ao propio desenvolvemento das aulas os estranxeiros que ingresan nos colexios despois dos 11 ou 12 anos.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
227
A pesar da obrigatoriedade de escolarización ata os 16 anos, a medida que avanzamos na idade dos
inmigrantes aumenta o absentismo escolar, chegando nos casos máis extremos a non matricularse
nos estudos que lles corresponden. A causa principal está na prematura incorporación dalgúns
adolescentes ao mercado laboral, sobre todo cando algún membro da súa familia traballa por conta
propia, por exemplo cando rexentan algún tipo de negocio familiar. Sen embargo, a presenza de
estudantes nalgunha das tipoloxías da educación secundaria obrigatoria é importante nas catro
provincias. Como acontece no conxunto deste grupo de poboación en Galicia e a pesar da
tendencia a aumentar a importancia relativa de matriculados en formación profesional, a día de
hoxe os estudantes estranxeiros da E.S.O están moi por enriba (nunha relación de case 6
matriculados na E.S.O por cada un matriculado na formación profesional) das ensinanzas técnicas
da formación profesional. Nos cursos de secundaria obrigatoria (catro cursos académicos:
ordinariamente comprende entre os 12 e os 16 anos de idade) están matriculados ao redor do 70%
dos estranxeiros residentes en Galicia entre 12 e 16 anos (curso 2006-2007). Aínda que existen
importantes lagoas tanto na primaria como na secundaria obrigatoria, a utilización deste servizo do
benestar por parte da poboación inmigrante é importante no país (táboa 29) (figura 61).
Táboa 29. Alumnado estranxeiro en Galicia por ensinanza. Curso 2006-200724
TOTAL Infantil Primaria Especial E.S.O. Bacharelato Formación
Profesional
P.Garantía
Social
EE
Artísticas
EE.
Idiomas
A Coruña 4.543 518 1.706 10 1.138 234 255 52 68 562 Lugo 1.255 158 574 1 362 50 70 18 11 11
Ourense 1.108 121 488 3 367 46 69 11 3 0 Pontevedra 4.684 571 1.842 10 1.172 188 189 39 57 616 GALICIA 11.590 1.368 4.610 24 3.039 518 583 120 139 1.189
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Educación y Ciencia
24 Non hai ningún matriculado estranxeiro en EE. Deportivas. En educación infantil non se inclúe o alumnado estranxeiro de primeiro ciclo por non dispor desta información.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
228
Figura 61. Distribución porcentual do alumnado estranxeiro en Galicia por ensinanza.
Curso 2006-2007
0% 20% 40% 60% 80% 100%
A Coruña
Lugo
Ourense
Pontevedra
GALICIAInfantilPrimariaEspecialE.S.O.BacharelatoFormación ProfesionalP.Garantía SocialEE. de ArtísticasEE. de Idiomas
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Educación y Ciencia
Tal e como acontece na procedencia dos inmigrantes residentes en Galicia, os americanos do sur
(colombianos e arxentinos, fundamentalmente) son ampla maioría no alumnado non universitario,
seguidos polos europeos comunitarios (destacar a importancia dos portugueses: 620 no 2005-
2006). En terceiro lugar sitúanse os africanos (principalmente do Magreb: 638 son orixinarios só
de Marrocos no mesmo curso 2005-2006) e os europeos non comunitarios con algo máis de 1.000
alumnos no 2006-2007. Con pequenas excepcións, esta mesma orde respéctase nas catro
provincias. Os orixinais daqueles dous países americanos mencionados máis arriba son os únicos
que superan os 1.000 matriculados no ano académico 2005-2006 (táboa 30) (figura 62).
Táboa 30. Alumnado estranxeiro segundo o continente de procedencia. Curso 2006-200725
TOTAL EUROPA AMÉRICA ÁFRICA ASIA OCEANÍA NON
CONSTA
UE-25 RESTO NORTE CENTRO SUR
A Coruña 4.543 566 422 112 254 2.696 343 143 7 0
Lugo 1.255 159 94 12 154 649 157 28 2 0
Ourense 1.108 240 106 18 63 560 90 29 2 0
Pontevedra 4.684 673 399 109 137 2.757 482 120 3 4
GALICIA 11.590 1.638 1.021 251 608 6.662 1.072 320 14 4
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Educación y Ciencia
25 Non se inclúe o alumnado estranxeiro de educación infantil de primeiro ciclo por non dispor desta información.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
229
Figura 62. Distribución porcentual (%) do alumnado estranxeiro en Galicia segundo o continente
de procedencia. Curso 2006-2007
GALICIA
14,14%
8,80%
2,16%
5,24%
57,50%
9,24%
0,12%2,76% 0,03%
U.E.-25 Resto Europa América do Norte América Central América do SurÁfrica Asia Oceanía Non consta
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Educación y Ciencia
As provincias de Pontevedra e da Coruña lideran o número de estudantes matriculados en todos os
niveis educativos, tal e como se corresponde cos dous territorios con maior número de inmigrantes
estranxeiros. Sen embargo, dende un punto de vista relativo, Lugo ten a porcentaxe máis alta de
alumnos estranxeiros en educación infantil e primaria, e Ourense nas aulas da E.S.O.. Esta
situación é un síntoma importante do papel que pode desempeñar a inmigración na recuperación
demográfica e na potenciación dos servizos públicos en determinados territorios do interior máis
avellentado que están inmersos en graves crises demográficas.
Na mesma táboa representamos os resultados doutra variable que pode servir para analizar o nivel de acceso a este servizo público. Referímonos á distribución do alumnado non español segundo a titularidade do centro (público e privado). Un indicador interesante por canto os colexios privados son menos accesibles economicamente aos estranxeiros do Sur. Aínda que en menor medida que os privados propiamente ditos, tamén os privados concertados demandan uns gastos familiares mensual e anual superiores aos centros públicos. A isto debemos engadir os obstáculos que algúns destes centros privados poñen á entrada de estranxeiros de menor nivel económico. Un total de 9.713 estudantes estaban matriculados no curso 2006-2007 nun centro público por só 1.877 nun privado. Esta desequilibrada distribución obsérvase dende os primeiros anos de entrada no sistema
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
230
educativo, e aumenta co paso dos anos e niveis de ensinanza. Como excepción, en Lugo hai unha porcentaxe de estranxeiros similar nos centros públicos e privados na E.S.O.. Probablemente a crise de natalidade na provincia interior, e o consecuente descenso da demanda de prazas educativas, propicie que os centros privados opten por unha estratexia centrada en atraer a estes novos habitantes (táboa 31). Por último, sinalar que esta distribución público-privado respéctase nos estudantes procedentes das grandes rexións xeográficas ou continentes considerados. O desequilibrio a favor dos centros de ensino públicos prodúcese incluso entre os estudantes da Unión Europea.
Táboa 31. Alumnos estranxeiros por cada 1.000 matriculados en educación infantil, educación
primaria e E.S.O. segundo titularidade do centro de ensino26. Curso 2006-2007
E. INFANTIL E. PRIMARIA E.S.O.
Total Centros
públicos
Centros
privados Total
Centros
públicos
Centros
privados Total
Centros
públicos
Centros
privados
A Coruña 20,5 25,5 9,4 34,1 39,7 21,7 29,2 33,3 18,6
Lugo 26,0 28,7 18,8 43,6 50,1 26,0 31,8 32,7 28,4 Ourense 20,9 25,2 13,3 38,8 50,7 18,1 34,9 46,3 14,6
Pontevedra 23,8 28,2 15,3 38,5 46,5 22,4 31,3 36,6 20,4 GALICIA 22,4 26,9 13,1 37,3 44,5 21,9 30,9 35,7 19,6
Fonte: Ministerio de Educación y Ciencia
2.1.2. Ensinanza universitaria Non existe un acceso sinxelo ás estatísticas universitarias sobre alumnado estranxeiro en Galicia e, cando atopamos algunha fiable, debemos analizala tendo en conta que non todos os matriculados son fillos de inmigrantes residentes en Galicia. Cada ano aumenta o número de estudantes estranxeiros apoiados en programas internacionais, como o máis popular Sócrates/Erasmus, así como de todo tipo de convenios de diferente natureza. A información máis fiable ao respecto son as publicadas polo Ministerio de Educación y Ciencia (a partir de estatísticas elaboradas polo Consejo de Coordinación Universitaria para todas as universidades do Estado) e os datos que, de forma particular, pode difundir cada universidade galega.
26 Para o cálculo da taxa de educación infantil non se tivo en conta o alumnado de primeiro ciclo, xa que non se dispón desa información para o alumnado estranxeiro
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
231
A primeira das fontes citadas presenta unha serie de datos sobre estudantes universitarios
estranxeiros matriculados para o curso 2006-2007 co factor engadido, de carácter positivo, de que
na análise por universidades se exclúen os ligados ao programa Sócrates/Erasmus. Esta
eliminación fai os datos máis fiables e facilítanos a interpretación sobre o acceso dos inmigrantes
ao ensino universitario en Galicia. Nas mesmas estatísticas diferéncianse os estudantes da Unión
Europea (Unión Europea e resto do mundo). Teñamos en conta que neste nivel de ensino existe
unha importante mobilidade internacional, polo que a maior ou menor afluencia dun determinado
colectivo nacional nunha determinada universidade non ten porque obedecer obrigatoriamente a un
tipo de inmigración de tipo laboral (do propio estudante ou da súa familia), senón que o
desprazamento pode deberse a motivacións exclusivamente educativas (primeiro e segundo ciclo,
fundamentalmente) e/ou científicas (terceiro ciclo ou doutorado). Aínda así, moitos dos
estranxeiros non comunitarios son fillos ou familiares directos de inmigrantes laborais residentes
na Comunidade Autónoma. Co obxectivo de ter un marco de referencia obxectivo, na táboa e
figura adxuntas presento os datos disgregados das tres universidades galegas e da universidade
española no seu conxunto.
Nas universidades galegas estudan o 2,91% dos estranxeiros matriculados nas universidades
españolas no curso 2006-2007 (primeiro e segundo ciclo). En números absolutos, un total de 864
estudantes que representan o 1,2% de todos os matriculados nas tres universidades galegas neste
mesmo curso. Exceptuando ás universidades non presenciais (UNED e Universitat Oberta de
Catalunya), esta porcentaxe é inferior á media estatal (2,1%) pero superior á acadada noutras sete
Comunidades Autónomas (Aragón, Asturias, Cantabria, Castela-A Mancha, País Vasco e A Rioxa)
En valores absolutos, Galicia é a sexta Comunidade Autónoma por número de estranxeiros
matriculados en primeiro e segundo ciclo universitario no 2006-2007. Algo máis da metade destes
estranxeiros forman parte da Unión Europea-25 (55,9%) fronte a un 44,1% do resto do mundo.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
232
Figura 63. Número de alumnos estranxeiros por cada 1.000 matriculados na universidade:
primeiro e segundo ciclos (curso académico 2006-2007) e terceiro ciclo (2005-2006)27
0 5 10 15 20 25
U. A Coruña
U. Santiago de C.
U. Vigo
U. públicas españolas
U. privadas españolas
U. españolas
Primeiro e segundo ciclos (2006-2007)
0 50 100 150 200 250
U. A Coruña
U. Santiago de C.
U. Vigo
U. públicas españolas
U. privadas españolas
U. españolas
Terceiro ciclo (2005-2006)
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Educación y Ciencia
27 No total do primeiro dos gráficos inclúense os estudantes de primeiro, segundo e terceiro ciclos.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
233
A Universidade de Vigo, con 2,3 alumnos estranxeiros por cada 100 alumnos matriculados no
curso 2006-2007, é a universidade galega cunha taxa de estranxeiría máis elevada, acadando un
índice relativo tamén superior á media da universidade pública española (2,1%). Por niveis de
estudos, a de Vigo lidera igualmente o ránquing galego en primeiro e segundo ciclo. Esta mesma é
a 28ª universidade española (dun total de setenta, entre públicas e privadas) con maior índice de
alumnos estranxeiros matriculados no curso 2006-2007. Por exemplo, obtén unha taxa similar á de
Alcalá, á Politécnica de Valencia e ás privadas Antonio de Nebrija e Camilo J. Cela. Pola súa
parte, as universidades de Santiago de Compostela e A Coruña obteñen indicadores moi por
debaixo, sen chegar ao 1% de estranxeiros matriculados. No que respecta aos estudos de
doutoramento os datos dos que dispoñemos son anteriores, refírense ao ano académico 2005-2006.
En terceiro ciclo a institución viguesa sitúase ao mesmo nivel que a de Santiago (U. Vigo:
227,07‰; USC: 204,58‰) (figura 63).
En resumo, e a pesar de que non é do todo totalmente correcto sumar cifras de dous anos
académicos distintos (os datos de primeiro e segundo ciclos son relativos ao 2006-1007 e os de
terceiro ciclo ao 2005-2006), na universidade galega están matriculados un total de 1.575
estudantes estranxeiros, máis da metade dos cales proceden dalgún país da Unión Europea-25.
Aproximadamente a metade destes estudantes son de doutoramento, polo tanto veñen a Galicia
atraídos por un determinado programa científico. Estimamos que en moi poucos casos son
familiares de inmigrantes laborais. A Universidade de Vigo volve a ter a presenza absoluta e
relativa máis importante de europeos comunitarios, acadando índices por enriba do 70% en terceiro
ciclo. Este destacado número de europeos é un dos trazos diferenciadores respecto á media da
universidade española. A explicación está posiblemente na entrada de estudantes portugueses, feito
que tamén contribuiría a entender o lugar destacado que ocupa a institución viguesa en canto ao
número de estranxeiros matriculados en todos os niveis (táboa 32).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
234
Táboa 32. Distribución do alumnado estranxeiro por universidade28
1º e 2º ciclos (2006-
07) 3º ciclo (2005-06) Total
Total Proceden U.E. Total Proceden
U.E. Total Proceden U.E.
GALICIA
U. A Coruña 121 26 (21,5%) 47 15 (31,9%) 168 41 (24,4%)
U. Santiago de C. 246 137 (55,7%) 357 201 (56,3%) 603 338 (56,5%)
U. Vigo 497 320 (64,4%) 307 220 (71,7%) 804 540 (67,1%)
Total galegas 864 483 (55,9%) 711 436 (61,3%) 1.575 919 (58,3%)
ESPAÑA
Total universidades públicas
españolas 27.116
7.172 (26,4%) 14.376 2.662
(18,5%) 41.492
9.834 (23,7%)
Total universidades privadas
españolas 2.520
713 (28,3%) 752 106 (14,1%) 3.272 819 (25,0%)
Total españolas 29.636 7.885 (26,6%) 15.128 2.768
(18,2%) 44.764 10.653(23,7%)
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de Educación y Ciencia
Para comprender un pouco mellor estas diferenzas imos estudar con máis detemento aos
estranxeiros matriculados no primeiro e segundo ciclos da Universidade de Vigo. Esta é unha
institución composta por tres campus, dous dos cales (Vigo e Pontevedra) están situados nun área
de alta taxa de estranxeiría de Galicia, feito que pode contribuír a explicar determinados
comportamentos e procesos migratorios. Como aspecto positivo sinalar que é posible obter unha
serie de bases de datos estatística de catorce anos. Como feito negativo, nestas estatísticas non se
exclúen aos alumnos que veñen baixo convenios e/ou programas de intercambio, tipo
Sócrates/Erasmus.
En xeral, o proceso de incorporación de inmigrantes aos estudos universitarios é positiva pero
lenta. Nos dous últimos cursos académicos asistimos a unha caída de estudantes matriculados no
campus de Vigo. Un decrecemento que haberá que comprobar se se debe simplemente a un feito
28 No se inclúe alumnado de universidades estranxeiras que vén a través do Programa Sócrates-Eramus.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
235
conxuntural, facilmente recuperable nos próximos anos, ou ben asistimos a unha proceso sostido
de minoración na entrada de estranxeiros na universidade viguesa. De confirmarse esta última
opción, a tendencia evolucionaría en contra do proceso normal de aumento da inmigración no área
metropolitana de Vigo e, polo tanto, sería un indicador negativo sobre a entrada de inmigrantes no
sistema educativo superior (figura 64).
Figura 64. Evolución do total de alumnos estranxeiros matriculados nos tres campus da
Universidade de Vigo entre o curso 1993-1994 e o 2006-2007
050
100150200250300350400450
1993
-199
4
1994
-199
5
1995
-199
6
1996
-199
7
1997
-199
8
1998
-199
9
1999
-200
0
2000
-200
1
2001
-200
2
2002
-200
3
2003
-200
4
2004
-200
5
2005
-200
6
2006
-200
7
OurensePontevedraVigo
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas da Universidade de Vigo
Táboa 33. Distribución do alumnado estranxeiro por campus da Universidade de Vigo.
Curso 2006-200729
Campus Ourense Campus Pontevedra Campus Vigo Universidade Vigo
Total 55 45 247 347
Proceden UE-2530 31 (56,36%) 20 (44,44%) 152 (61,53%) 203 (58,50%)
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas da Universidade de Vigo
29 Inclúese alumnado de universidades estranxeiras que vén a través do programa Sócrates-Eramus e outros convenios de colaboración.
30 Excluímos aos dous últimos países en incorporarse a Unión Europea porque no momento de formalizar a matrícula do curso académico 2006-2007, estes aínda non formaban parte da institución comunitaria.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
236
Sexa como sexa, o peso absoluto e relativo dos estudantes comunitarios na institución viguesa é
importante. Entre o curso 1993-1994 e o 2006-2007, os procedentes dalgún país da Europa dos 25
(excepto España) e os latinoamericanos duplicaron a súa presenza relativa no primeiro e segundo
ciclo da Universidade de Vigo31. Aínda así, hai unha perda de peso específico deste último
colectivo, en parte lóxica nunha universidade en proceso de crecemento e integración no sistema
educativo europeo. Nestes catorce cursos asistimos a unha excepcional diversificación de orixes
dos estudantes. A diferenza de anos atrás, os portugueses xa non son a nacionalidade máis
numerosa. No curso 2006-2007 son superados por franceses e italianos (táboa 33). No 1993-1994
só había vinte nacionalidades estranxeiras representadas, por trinta e oito no 2006-2007. No
primeiro destes cursos non había estudantes africanos, asiáticos e da Europa Oriental. Entre as
novas atopamos marroquís, guineanos, filipinos, angolanos, chineses, rusos, etc. Probablemente,
moitos destes sexan fillos de inmigrantes asentados en Galicia. Por último destacar a tradicional
importancia dunha nacionalidade, a venezolana, que foi a estranxeira mellor representada ata o
curso 2001-2002, momento no que as nacionalidades europeas occidentais aumentaron o seu
número de forma significativa. Neste sentido, no curso 1993-1994 xa había 25 venezolanos
matriculados (máis do 27% de todos os estranxeiros), acadándose un máximo de 31 nos cursos
1997-98 e 1999-2000. A súa integración no sistema educativo non declinou, xa que contabilizamos
26 no último curso do que temos datos, sendo o colectivo máis numeroso de todos os americanos
(figura 65).
Figura 65. Distribución por orixe dos colectivos estranxeiros matriculados
na Universidade de Vigo. Comparativa cursos 1993-1994 e 2006-2007
1993-1994
América Latina43,48%
UE-2531,53%
Descoñecido17,39%
Resto7,60%
2006-2007
América Latina25,93%
UE-2558,50%
África4,32%
Asia1,72%
Resto7,52%
Descoñecido2,01%
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas da Universidade de Vigo
31 Utilizamos a clasificación da Unión Europea de 25 países para o curso 1993-1994, sabendo que non existía como tal, co obxectivo de facilitar comparacións coa situación do último curso do que temos datos oficiais.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
237
2.2. Acceso e utilización de servizos de saúde
Como persoas, os inmigrantes estranxeiros teñen entre os seus dereitos fundamentais o da atención
integral á saúde. Como noutros dereitos sociais, a pertenza á Unión Europea ten consecuencias de
primeira índole nesta materia. Cómo responde o sistema sanitario galego ante os novos retos
formulados pola inmigración e qué incidencia teñen os fluxos migratorios no sistema público de
saúde de Galicia son os temas que trataremos neste epígrafe.
A sanidade pública é, xunto coa educación, o servizo público máis demandado e accesible aos
inmigrantes, debido ao seu carácter gratuíto e universal. A Ley General de Sanidad de 1986
regulou a extensión dos servizos públicos de saúde a toda a poboación residente dentro do
territorio do Estado. Máis recentemente, a Lei 4/2000 faculta aos inmigrantes empadroados para
acceder aos servizos sanitarios, estean ou non afiliados á Seguridade Social e estean ou non
regularizados. A primeira afecta especificamente aos inmigrantes regularizados. A segunda incide
igualmente nos irregulares. En definitiva, todo estranxeiro ten dereito a recibir a súa
correspondente tarxeta sanitaria en calquera das Comunidades Autónomas co simple requisito de
estar empadroado. Este feito provoca que o inmigrante se empadroe inmediatamente estea
asentado nun concello co obxectivo principal de recibir tarxeta sanitaria e escolarizar aos seus
fillos.
Lei 14/1986, do 25 de abril, Xeral de Sanidade Artigo 1.2. Son titulares do dereito á protección á saúde e á atención sanitaria todos os españois e os cidadáns estranxeiros que teñan establecida a súa residencia no territorio nacional.
Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 12. Dereito á asistencia sanitaria 1. Os estranxeiros que se atopen en España inscritos no padrón do concello no que residan habitualmente, teñen dereito á asistencia sanitaria nas mesmas condicións que os españois. 2. Os estranxeiros que se atopen en España teñen dereito á asistencia sanitaria pública de urxencia ante a contracción de enfermidades graves ou accidentes, calquera que sexa a súa causa, e á continuidade de dita atención ata a situación de alta médica. 3. Os estranxeiros menores de dezaoito anos que se atopen en España teñen dereito á asistencia sanitaria nas mesmas condicións que os españois. 4. As estranxeiras embarazadas que se atopen en España terán dereito á asistencia sanitaria durante o embarazo, parto e postparto.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
238
2.2.1. Planificación sanitaria e estranxeiría Coas competencias en materia sanitaria plenamente transferidas dende 1989, o colectivo inmigrante non forma parte de ningunha liña prioritaria da política sanitaria galega. Unicamente se constata a existencia de programas desenvolvidos para este colectivo por parte de organizacións non gobernamentais. É dicir, mentres noutras CC.AA. (como Cataluña ou Andalucía), a política sanitaria autonómica é proclive á disposición duns servizos sanitarios universais que velen simultaneamente polas situacións de necesidade específica dos inmigrantes extracomunitarios (Lurbe, 2005), en Galicia non existe unha postura oficial sobre a cuestión. A Lei 7/2003, do 9 de decembro, de ordenación sanitaria de Galicia (LOSGA) non fai en ningún punto do seu articulado unha referencia específica ao tema dos inmigrantes extracomunitarios e tampouco avanza respecto á lexislación estatal en materia de titulares con dereito á protección á saúde e á atención sanitaria, repetindo toda unha serie de dereitos e deberes xa adquiridos. Noutras ocasións, xa tivemos ocasión de estudar as características e debilidades da lei sobre todo en canto á ordenación territorial de recursos (González, 2000). Neste momento engadimos como os lexisladores e políticos con responsabilidades na materia durante o longo proceso de redacción da lei non tiveron en conta a importancia que estaba a comezar a desempeñar o fenómeno inmigratorio en Galicia, o aumento progresivo na entrada de inmigrantes e o impacto que teñen estas persoas sobre o sistema sanitario do país. A falta de previsión en materia de inmigración estranxeira prodúcese en diferentes áreas: os estranxeiros como persoas que usan os servizos; no deseño e proxección de programas específicos de discriminación positiva para as poboacións máis desfavorecidas e en situación de risco; os novos postos de traballo que poden ocupar os estranxeiros no campo da atención á saúde, etc. As referencias migratorias na lei circunscríbense ás comunidades galegas no exterior. Ademais, noutros documentos importantes, como as memorias do Servizo Galego de Saúde (SERGAS) e os plans de saúde, tampouco se fai referencia específica a este fenómeno e a estes colectivos.
Lei 7/2003 de ordenación sanitaria de Galicia Artigo 31. Das relacións coas comunidades galegas no exterior 1. A Xunta de Galicia poderá asinar acordos de colaboración e cooperación coas comunidades galegas asentadas no exterior no marco previsto no artigo 7 do Estatuto de autonomía. 2. Os convenios e acordos de colaboración e cooperación poderán consistir na adopción de fórmulas de xestión directa ou indirecta dos centros asistenciais pertencentes ás comunidades galegas e no recoñecemento, de acordo co principio de reciprocidade, á prestación de asistencia sanitaria aos seus membros en desprazamentos temporais á Comunidade Autónoma.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
239
Lei 7/2003 de ordenación sanitaria de Galicia Artigo 131. Titulares do dereito á protección da saúde e á atención sanitaria 1. Teñen dereito á protección da saúde e á atención sanitaria con cargo a fondos públicos no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia todas as persoas que residan nos concellos desta Comunidade Autónoma e os transeúntes no territorio da Comunidade, na forma e condicións que establezan a lexislación estatal e os convenios nacionais ou internacionais que resulten de aplicación, así como todos os galegos de orixe ou ascendencia que, residindo fóra de Galicia, se vexan amparados polos convenios oportunos, no xeito e condicións establecidos neles. 2. Igualmente, garánteselles a protección da saúde e a atención sanitaria con cargo a fondos públicos aos menores e ás mulleres xestantes non incluídos no apartado 1 deste artigo. 3. Ademais, garánteselles a todas as persoas a atención sanitaria en situación de urxencia e emerxencia.
O Servizo Galego de Saúde é un organismo autónomo de carácter administrativo creado en 1989
co obxectivo de xestionar os servizos sanitarios públicos dependentes da Comunidade Autónoma e
a coordinación integral de todos os recursos sanitarios e asistenciais existentes. Dende a súa
creación, o SERGAS elabora unha memoria de carácter anual. A última publicada corresponde ao
ano 2005. Respectando fielmente esquemas de memorias anteriores, a obra está estruturada a partir
de dezaseis capítulos. En ningún deles se individualiza ao colectivo inmigrante extracomunitario e
o seu impacto no sistema de saúde de Galicia.
A administración sanitaria galega aprobou catro plans de saúde dende a plena asunción de
competencias na materia32. A última abrangue o período 2006-2010 (Dirección Xeral de
Aseguramento e Planificación Sanitaria, 2006). Ata o actual, aínda que non existía unha liña
estratéxica prioritaria, a poboación inmigrante aparece nomeada entre os obxectivos de distintos
programas. Como corresponde cun plan destas características, en todos eles prima a visión
epidemiolóxica, a do inmigrante como portador de determinadas enfermidades. Así, un dos
programas está destinado ao control da tuberculose, para o que se asinaron convenios de
colaboración con organizacións non gobernamentais para facilitar o acceso ao sistema sanitario de
colectivos de exclusión social: Ecos do Sur (inmigrantes) e Médicos do Mundo (usuarios de
drogas). E outro relativo á individualización de poboacións diana para intervencións preventivas de
infección por VIH. Aínda que a inmigración non aumentou os casos de SIDA, os inmigrantes e as
minorías étnicas son algúns dos colectivos sobre os que se considera necesario centrar esforzos en
32 O Plan de saúde de Galicia é o instrumento superior de planificación e dirección do sistema sanitario de Galicia, que condiciona todas as accións orientadas a acadar o mellor estado de saúde posible. O Plan de saúde determina os obxectivos básicos da política sanitaria, orientada á mellora do nivel de saúde e de benestar das persoas.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
240
campañas preventivas. No vixente plan 2006-2010, as referencias específicas ao colectivo
inmigrante son practicamente inexistentes. Só se fai referencia a estes como parte de grupos de
risco (poboación penal, usuarios de drogas, persoas indixentes, etc.) na elaboración dun protocolo
de cribados con risco aumentado de desenvolver a tuberculose.
Por último, o actual goberno da Xunta de Galicia aprobou recentemente un documento
programático que busca definir o novo modelo estratéxico do sistema sanitario galego: “Directrices
da política sanitaria en Galicia. Posicionamento estratéxico da Consellería de Sanidade para o
período 2005-2009” (SERGAS, 2006). O tema crucial do fenómeno inmigratorio no noso país non
aparece nomeado nos apartados relativos aos problemas e debilidades identificadas, nos valores
enxalzados, nas estratexias proxectadas e tampouco nos vectores estratéxicos de actuación e
proxectos asociados na nova política sanitaria galega.
Polo tanto, a lexislación estatal asegura o acceso á atención sanitaria por parte da poboación
inmigrante, incluída a que está sen todos os permisos necesarios para residir con plenos dereitos no
interior do país. Sen embargo, bótase en falta accións e programas específicos que faciliten o
acceso (tamén de carácter extrasanitario) a aqueles colectivos ou familias en distintos niveis de
risco. Moi relacionado con todo isto está outra debilidade que é aquela vinculada coa ausencia de
estatísticas oficias que nos permitan analizar a utilización de servizos, aspecto fundamental para
estudar o impacto que poden ter no sistema sanitario. Os datos aos que puidemos achegarnos son
de carácter estatal.
2.2.2. Utilización de servizos e tarxetas sanitarias expedidas
Díez e Ramírez (2001) constataron para España que os inmigrantes utilizan, proporcionalmente, a
asistencia sanitaria pública en maior medida que a poboación española. Segundo este mesmo
traballo, un 30% dos inmigrantes recibiron algún tipo de asistencia sanitaria pública en novembro
do ano 2000. Aínda que algúns autores conclúen que reciben un trato relativamente satisfactorio
(Aparicio e Tornos, 2002), existen obstáculos que interfiren na relación que manteñen cos servizos
de saúde: as identidades culturais diversas, as preocupacións económicas e laborais dos
inmigrantes (ás veces teñen problemas e certo medo en abandonar o seu posto laboral para ir ao
médico), as diversidades lingüísticas, etc.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
241
Un método útil para medir o acceso aos servizos é analizar as solicitudes e o número de tarxetas
sanitarias individuais. O sistema de tarxeta sanitaria é un rexistro actualizado da poboación
beneficiaria da asistencia sanitaria xestionada polo Servizo Galego de Saúde e o documento
acreditativo da asistencia sanitaria pública para cada cidadán de forma individual e en condicións
de igualdade. Cada persoa posúe un documento tecnolóxico que cumpre funcións identificativas e
de acreditación. A identificación de cada cidadán é unívoca, mediante a asignación dun código de
identificación persoal, o CIP. Está formado por dous subsistemas: o poboacional e o de entidades
sanitarias. O primeiro recolle os datos dos más de 2,7 millóns de galegos con dereito a asistencia
sanitaria, mentres que o de entidades sanitarias posúe todos os recursos sanitarios, centros,
profesionais, etc. Este sistema de información inclúe neste momento ao 100% da poboación
galega, sendo o sistema de referencia para calquera programa que precise de datos poboacionais.
O sistema de tarxeta dispón dun sistema de análise de datos, o SIAC de cidadáns, que permite a
xeración de todo tipo de informes relacionados coa poboación, o seu aseguramento e a súa
vinculación médica. A incorporación dunha persoa á base de datos da tarxeta ocorre dende o
momento no que esta solicita unha tarxeta sanitaria. Vincúlase sempre a unha cota médica, polo
que dende ese momento e a través desa cota quedan definidas as derivacións dese cidadán, tanto
aos servizos de atención primaria como á especializada (figura 66).
Figura 66. Modelo de Tarxeta Sanitaria do SERGAS
Fonte: SERGAS (www.sergas.es/MostrarContidos_N3_T01.aspx?IdPaxina=40032)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
242
A pesar de todas estas vantaxes, o actual sistema de información da tarxeta sanitaria non permite coñecer con exactitude o total de estranxeiros beneficiarios da mesma. A Dirección Xeral de Aseguramento e Planificación Sanitaria (Consellería de Sanidade e Servizos Sociais), responsable da xestión da tarxeta sanitaria, individualiza na mesma como poboación estranxeira a todas aqueles persoas que, estando empadroados nalgún concello galego, están catalogados como habitantes sen recursos por non estar dados de alta no réxime xeral da Seguridade Social (incluídas as mulleres embarazadas e os menores de idade que o solicitan como persoas sen recursos). O resto dos estranxeiros con residencia legal, que traballan e cotizan ao sistema da Seguridade Social, non constan como tales nas bases de datos da tarxeta sanitaria. Este sistema de organización da información da tarxeta non permite estudar detalladamente o acceso e a utilización de servizos de saúde por parte do colectivo estranxeiro. Así, cando nos referimos aos estranxeiros con tarxeta sanitaria estamos a facer referencia soamente a aqueles que posúen unha tarxeta individualizada en función das características propias xa comentadas.
Táboa 34. Poboación estranxeira con tarxeta sanitaria en Galicia no 2006
ESTRANXEIROS % RESPECTO ao TOTAL
(XERAL+ESTRANXEIROS)
Total Pediátrica Xeral Total Pediátrica Xeral
A Coruña 15.534 2.736 12.798 1,36 2,31 1,27
Lugo 1.961 256 1.705 0,56 1,17 0,52
Ourense 4.703 621 4.082 1,39 2,45 1,30
Pontevedra 11.155 1.732 9.423 1,16 1,53 1,11
Galicia 33.353 5.345 28.008 1,20 1,92 1,12
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas
da Dirección Xeral de Aseguramento e Planificación Sanitaria (Xunta de Galicia)
No 2006, un total de 2.743.133 persoas teñen tarxeta sanitaria en Galicia segundo o réxime xeral.
Estes representan o 99,11% da poboación empadroada en Galicia neste mesmo ano. Mentres tanto,
o 45,22% (total de 33.353) dos estranxeiros empadroados nalgún concello galego posúen tarxeta
sanitaria segundo a metodoloxía anotada no parágrafo anterior. A poboación pediátrica de
nacionalidade estranxeira sen recursos (con tarxeta sanitaria propia) representa case o 2% da total,
por só o 1,12% da xeral (táboa 34).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
243
Por provincias, A Coruña e Pontevedra son as que expiden máis tarxetas, debido ao maior número
de estranxeiros. Sen embargo, dende un punto de vista relativo, Ourense obtén a maior
representación, tanto polo que atinxe ao réxime xeral como en poboación pediátrica. Sen dúbida,
un dato interesante por canto estamos ante unha das provincias que máis está a sufrir a crise
demográfica nos seus espazos rurais.
Aínda que neste sistema non están incluídos todos os estranxeiros, estes datos iniciais revelan o
escaso peso relativo dos estranxeiros entre a poboación protexida polo sistema sanitario público en
Galicia. Non obstante, se analizamos outras variables de forma comparativa desvelamos tendencias
realmente interesantes, tanto no que respecta á evolución recente no uso do sistema por parte dos
estranxeiros como na súa diferente representatividade por grupos de idade. Unhas e outras
conclusións deberían ser elementos clave para a política social e a planificación sanitaria. En só
tres anos, o número de estranxeiros con tarxeta sanitaria duplicouse en todas as provincias galegas.
Entre o 2003 e o 2006, o número de tarxetas expedidas aumentou en 84.896 en Galicia, das cales
15.682 eran de estranxeiros. É dicir, o 18,47% das novas tarxetas foron expedidas a persoas de
nacionalidade non española (táboa 35).
Táboa 35. Evolución da poboación con tarxeta sanitaria
2006 2005 2004 2003
A Coruña Xeral 1.121.581 1.107.379 1.097.163 1.088.767
Estranxeiros 15.534 11.759 10.001 7.707
Lugo Xeral 344.745 343.556 343.304 342.888
Estranxeiros 1.961 1.413 1.160 769
Ourense Xeral 332.366 330.796 330.428 329.778
Estranxeiros 4.703 3.640 3.206 2.637
Pontevedra Xeral 944.441 931.378 922.130 912.486
Estranxeiros 11.155 9.512 8.375 6.558
Galicia Xeral 2.743.133 2.713.109 2.693.025 2.673.919
Estranxeiros 33.353 26.324 22.742 17.617
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas
da Dirección Xeral de Aseguramento e Planificación Sanitaria (Xunta de Galicia)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
244
Os contrastes son aínda máis salientables se comparamos a evolución relativa de poboación con
tarxeta sanitaria. O aumento de persoas integradas no réxime xeral apenas se incrementou nos
últimos tres anos nas catro provincias. Especialmente baixo foi o crecemento nas dúas provincias
demograficamente máis regresivas. Mentres tanto, entre os estranxeiros o aumento é importante,
incluídas as provincias orientais. Esta situación é un síntoma do incremento da inmigración pero
tamén dun sistema de saúde de acceso gratuíto e universal (figura 67).
Figura 67. Evolución da poboación con tarxeta sanitaria en Galicia entre o 2003 e o 2006
segundo os réximes xeral e estranxeiro, 1993=100
XERAL
100100,5
101101,5
102102,5
103103,5
104
2004 2005 2006
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra
ESTRANXEIROS
0
50
100
150
200
250
300
2004 2005 2006
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas
da Dirección Xeral de Aseguramento e Planificación Sanitaria (Xunta de Galicia)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
245
Esta evolución positiva de tarxetas sanitarias emitidas á poboación estranxeira esconde, sen
embargo, unha preocupante realidade difícil de corroborar polo tipo de organización e difusión da
información empregada pola administración sanitaria galega: a existencia dun número importante
de inmigrantes sen tarxeta, de persoas menores de dezaoito anos sen recursos o que leva a solicitar
unha tarxeta sanitaria específica, e dun crecente número de estranxeiros que non cotizan á
Seguridade Social.
Se comparamos as cifras de estranxeiros residentes na Comunidade Autónoma no 2006 e as
tarxetas sanitarias en mans de estranxeiros neste mesmo ano, resulta que 40.403 persoas non teñen
unha tarxeta que os individualice polo sistema de saúde público, sen que en todos os casos isto
signifique que os restantes estean deficientemente cubertos polo sistema público. Segundo esta
información parcial que manexamos, as taxas máis baixas están na provincia de Lugo, onde menos
do 25% dos estranxeiros teñen tarxeta sanitaria. No extremo oposto está a provincia da Coruña,
con máis do 60%. Nesta última, se incluímos aos ocupados do réxime xeral, as porcentaxes
poderían acadar cifras elevadas, próximas ao 90% (táboa 36).
Táboa 36. Poboación estranxeira con tarxeta sanitaria específica
respecto ao total de poboación estranxeira, 2006. Total e grupos de idade
Total (%) 0-14 anos (%) 15-64 anos (%) Máis de 64 anos (%)
A Coruña 60,98 92,06 57,01 51,63
Lugo 24,53 29,02 24,05 18,90
Ourense 38,81 56,61 38,01 20,12
Pontevedra 39,58 49,25 39,25 19,49
Galicia 45,21 62,50 43,58 29,51
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas da Dirección Xeral de Aseguramento e
Planificación Sanitaria (Xunta de Galicia)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
246
Figura 68. Porcentaxe (%) de poboación estranxeira con tarxeta sanitaria específica por grupos
de idade respecto ao total de poboación estranxeira, 2006
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0-4 5-10anos
10-14anos
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75 emáis
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas da Dirección Xeral de Aseguramento e
Planificación Sanitaria (Xunta de Galicia)
Os contrastes por grupos de idade e provincias son importantes. A máis ampla extensión deste tipo
de tarxeta para estranxeiros prodúcese durante a idade pediátrica (0-14 anos) e, dentro desta, nos
nenos entre os 5 e 10 anos. Sen embargo, mestres na Coruña máis do 92% dos nenos estranxeiros
contan con tarxeta, en Lugo quédase en só o 29,02%. Estas diferenzas a favor da provincia oriental
pode significar que a maioría dos menores na Coruña se declaran como persoas sen recursos. As
porcentaxes son tamén negativas nas restantes provincias, onde ao redor do 50% dos inmigrantes
con menos de 15 anos teñen tarxeta. Na idade nova e adulta, a provincia da Coruña volve a obter
as cifras máis importantes de protexidos por este tipo de réxime especial. Isto pode supoñer que se
poden dar dúas situacións nun dos territorios con maior número de inmigrantes de Galicia: ou ben
moitos dos estranxeiros están en situación de desemprego ou ben non están adecuadamente
contratados e dados de alta na Seguridade Social. Por último, máis grave pode ser o tipo de
protección sanitaria na terceira idade, onde apreciamos unha inadecuada protección sanitaria para
un tipo de poboación especialmente vulnerable (figura 68).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
247
A modo de conclusión e para rematar con este apartado, sinalar como o aumento do gasto sanitario
en Galicia é un tema de debate na actualidade que está motivado por causas de distinta natureza:
avellentamento demográfico (elevada utilización de servizos de todos os niveis e alto consumo
farmacéutico), investimento e uso en ocasións desproporcionado de tecnoloxía sanitaria,
crecemento constante do gasto farmacéutico por parte de todos os grupos de idade, etc. Non temos
datos sobre a importancia desempeñada pola inmigración no aumento do gasto en Galicia. En
España, segundo puidemos analizar nun apartado anterior, a sanidade é, despois da educación, o
servizo público no que os inmigrantes producen máis gasto. Non obstante, ese importante
montante económico só representa un 0,5% do gasto sanitario total español. En Galicia, unha das
Comunidades Autónomas con menor índice de inmigración, o impacto económico no sector
sanitario ten que ser considerablemente inferior. Coa excepción das mulleres en idade fértil, o
grupo de idade adulto novo é o que menos uso fai dos servizos de saúde. O maior gasto sanitario se
concentra na poboación pediátrica e nas mulleres dunha idade específica por mor dunha taxa de
fecundidade superior á media galega.
Táboa 37. Nacementos segundo a nacionalidade da nai e porcentaxe respecto ao total, 2006
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra GALICIA
Española 8.362 (94,85%) 1.918 (92,83%) 1.740 (91,05%) 7.848 (94,50%) 20.215 (94,15%)
Estranxeira 454 (5,09%) 148 (7,16%) 171 (8,94%) 456 (5,49%) 1.254 (5,84%)
Total 8.816 2.066 1.911 8.304 21.469
Fonte: elaboración propia a partir de INE Movimiento Natural de la Población
Aínda que xa o estudamos nun capítulo anterior, lembremos como cerca do 6% dos nacementos
producidos en Galicia no 2006 foron de nai estranxeira. Por provincias, Ourense e Lugo son onde
máis importancia obteñen os nacementos de nai non española, factor que contribúe a recuperar a
natalidade e fecundidade destes dous territorios orientais demograficamente regresivos (táboa 37).
Esta importancia relativa do 6% é sobre todo unha consecuencia dunha taxa de fecundidade moito
máis alta que a de nais españolas.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
248
2.3. Inmigración e acceso ao sistema de vivenda pública e privada
Os servizos sociais das sociedades desenvolvidas xorden como reacción ás prácticas e institucións
da Beneficencia Local, algo xeneralizado en España durante o longo período da ditadura militar e
presentes ata o 1982. O cambio de modelo consistiu en transitar dunha concepción cristiá do
asistencialismo, fundamentada na caridade e materializada nas institucións de beneficencia, cara a
unha concepción moderna e universalista do benestar social (Ribas e Fernández, 2005). O sistema
do benestar instaurado en España dende mediados da década dos 1980 prima servizos como a
sanidade e a educación sobre outros como é a vivenda, cuxo dereito de acceso en condicións
dignas se deixa en mans do sector privado. Así, mentres os sistemas sanitarios e educativos foron
considerados de concepción universal dende as súas orixes, a vivenda social está pensada para os
grupos máis desfavorecidos da sociedade. O tradicional déficit na construción de vivenda pública
en Galicia afecta a unha parte importante das familias de menos ingresos económicos pero de facto
chega a excluír ás clases medias.
Aproveitando os beneficios outorgados polo Estado do Benestar, xa comentamos como os
estranxeiros tan pronto chegan a Galicia utilizan os servizos básicos como a educación e sanidade.
Uns servizos universais que, en termos xerais, protexen a toda a poboación independentemente do
seu carácter regular (“inmigrante con papeis”) ou irregular (“inmigrante sen papeis”). O tema da
vivenda é moito máis complexo. A vivenda social ou protexida en propiedade é inaccesible para
unha persoa que acaba de chegar. O sistema de aluguer social, con ampla difusión nas sociedades
do benestar máis desenvolvidas, é testemuñal en Galicia. A única solución é dirixirse ao mercado
privado de vivenda, primeiro en réxime de aluguer e máis adiante en propiedade. Esta última
decisión prodúcese cando estas persoas atopan un posto de traballo estable e teñan decidido
quedarse un período de residencia importante no concello. É dicir, os estranxeiros reproducen os
comportamentos da sociedade galega pero partindo dunha situación de maior debilidade tanto
económica (escaseza de recursos e emprego peor remunerado) como sociocultural (rexeitamento
por parte da sociedade local debido á desconfianza ante os costumes dos estranxeiros e a súa
inseguridade económica).
Como nos anteriores apartados, un estudo adecuado sobre o acceso á vivenda sería necesario
afrontalo dende unha dobre perspectiva. Por unha parte, dende un punto de vista institucional e/ou
lexislativo e, por outro, polas facilidades de acceso á mesma e á utilización dos diferentes réximes:
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
249
aluguer (privado e social) e propiedade (libre e protexida). Non obstante, unha investigación destas
características é complexa a día de hoxe en Galicia. A escaseza de estatísticas e a inadecuada
difusión dos datos dispoñibles imposibilita un traballo destas características en profundidade.
O artigo 23.2. da Lei Orgánica 14/2003 considera un acto discriminatorio limitar ou restrinxir o
acceso á vivenda ao estranxeiro ou impoñerlle condicións máis gravosas que aos españois. Esta
obriga, pensada para ser cumprida tanto polo sector público como privado e tanto no relativo ao
sistema de aluguer como ao de propiedade, complétase co artigo 13 da mesma lei segundo o cal
todos os estranxeiros teñen dereito a optar ás axudas que, en materia de vivenda, proxectan todas
as Administracións públicas.
Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 13. Dereito á axudas en materia de vivenda Os estranxeiros residentes teñen dereito a acceder ao sistema público de axudas en materia de vivenda nas mesmas condicións que os españois.
2.3.1. Sistema de aluguer
Non existen estatísticas oficiais que nos aproximen á situación e á utilización deste sistema por
parte dos estranxeiros en Galicia. A única información dispoñible é o traballo que a empresa
Sondaxe elaborou para a Fundación Galicia Emigración no 2005, interesante en moitas das súas
conclusións pero cuns resultados que, en materia de vivenda, debemos matizalos en dous aspectos.
Por unha parte, a metodoloxía da investigación é por medio de enquisa de opinión elaborada no
2005, polo que os datos non son oficiais senón estimacións. Por outra, o traballo refírese, de forma
diferenciada, aos inmigrantes e aos emigrantes retornados en Galicia. Supoñemos que se trata dun
erro terminolóxico e cando falan de inmigrantes refírense a estranxeiros residentes en Galicia.
Lamentablemente, neste estudo non se establecen distincións por concellos ou provincias.
Segundo esta investigación, a maioría dos estranxeiros residen en vivendas alugadas (o 67,7%). Só
o 17,9% está nunha vivenda en propiedade. O 3,2% reside nun hostal ou pensión. Probablemente,
estes últimos sexan acabados de chegar, persoas con escasos recursos ou contratados por algunha
empresa galega que lles cobra os gastos do aloxamento no hostal mentres desenvolven a súa
misión. Onde a discriminación cos inmigrantes en Galicia é máis palpable é no aluguer de vivenda
é nas condicións laborais (Instituto Sondaxe, 2005). Un 15,7% dos enquisados destacou apreciar
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
250
unha discriminación moi alta á hora de alugar vivenda. Nun xornal atopamos a publicidade dunha
inmobiliaria que chegaba a excluír aos inmigrantes cunha alusión claramente xenófoba: “ni perros,
ni plantas, ni inmigrantes”.
2.3.2. Sistema en propiedade: análise a partir das informacións sobre transaccións inmobiliarias
O Ministerio de la Vivienda publica regularmente o número de transaccións inmobiliarias por
trimestres e provincias. Dende hai uns anos diferenza entre a nacionalidade dos compradores
(españois-estranxeiros). Os datos proporcionados permítennos, en primeiro lugar, avaliar o papel
dos estranxeiros no mercado inmobiliario. En segundo lugar, comprobar a súa accesibilidade
económica ao réxime en propiedade. Por último, proxectar o seu nivel de integración e o interese
por instalarse definitivamente en Galicia, sobre todo se temos en conta o esforzo económico que
supón mercar unha casa, cando habitualmente é imprescindible solicitar un crédito hipotecario a
longo prazo.
Os datos padronais provisionais do 1 de xaneiro de 2007 suman un total de 81.023 habitantes en
Galicia con nacionalidade estranxeira, o que representa o 2,85% da poboación total. No cuarto
trimestre do 2006, o número de transaccións inmobiliarias producidas en Galicia ascenden a 9.667,
198 das cales foron feitas por estranxeiros residentes en Galicia. Isto representa un 2,04% das
operacións en Galicia, que é unha porcentaxe similar á de estranxeiros residentes. Estamos ante
unha relación (estranxeiros residentes e operacións inmobiliarias) parecida á calculada para a
media do Estado español. Os estranxeiros que viven en España son responsables do 10,86% das
transaccións inmobiliarias no conxunto do Estado, cando estes representan o 9,93% da poboación
total no 2007. Neste sentido, e como corresponde cun país con taxa de estranxeiría baixa, Galicia
ocupa os derradeiros lugares na adquisición de vivendas por parte de estranxeiros, superando en
termos absolutos a Asturias, Cantabria, Estremadura, Ceuta e Melilla (figura 69).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
251
Figura 69. Número de transaccións inmobiliarias realizadas nas Comunidades Autónomas por
estranxeiros residentes en España. Cuarto trimestre do 2006
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
And
aluc
ía
Ara
gón
Astu
rias
I. B
alea
res
Can
aria
s
Can
tabr
ia
Cas
tela
e L
eón
Cas
tela
-A M
anch
a
Cat
aluñ
a
C.V
alen
cian
a
Estre
mad
ura
Gal
icia
Mad
rid
Mur
cia
Nav
arra
PaísV
asco
A R
ioxa
Ceu
ta
Mel
illa
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda
As diferenzas por Comunidades Autónomas explícanse por dous causas principais. En primeiro
lugar, as operacións inmobiliarias son loxicamente máis importantes onde hai máis estranxeiros
empadroados. En segundo termo, a distribución destes investimentos tamén está relacionada coa
procedencia e a condición económica destas persoas. En xeral, o alto número de cidadáns da antiga
Unión Europea dos 15, que teñen un maior poder adquisitivo pero tamén uns importantes intereses
especulativos e/ou de investimento, explican a importancia destas operacións fundamentalmente
nas Comunidades do Mediterráneo e as Illas Canarias. Unha boa parte destes investimentos
destínanse a un uso como segunda residencia. En Galicia non detectamos fenómenos desta
natureza, entre outras cousas porque a gran maioría dos estranxeiros comunitarios son dunha
nacionalidade de rendas similares á galega como é Portugal.
A análise do valor medio das transaccións inmobiliarias realizadas polos estranxeiros contribúen a
corroborar estas ideas. No cuarto trimestre do 2006, o valor total das transaccións inmobiliarias
realizadas por estranxeiros en Galicia ascenden a 24.189.000 euros. Neste mesmo período, o valor
medio total é de 124.406,2 euros, unha cifra superior á de Asturias, Castela e León, Castela-A
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
252
Mancha, Estremadura, Ceuta, A Rioxa e Murcia. Entre as novas, o valor medio está ao redor dos
200.000-250.000 euros nas Comunidades Autónomas con máis habitantes chegados da Europa
máis desenvolvida (as mediterráneas e Madrid) ademais do País Vasco, lugar onde
tradicionalmente o prezo da vivenda está entre os máis altos de España. O valor en Galicia
(136.836,2 euros) é moi inferior a este e sitúase en cantidades similares ás acadadas nas
Comunidades do Cantábrico occidental, as dúas mesetas e Aragón. En canto ao valor da vivenda
usada, este é máis baixo que o da nova en todas as Comunidades Autónomas, pero as cifras máis
altas coinciden con aqueles territorios cunha destacada representación de residentes estranxeiros de
altos ingresos. Sen embargo, o valor medio da vivenda usada en Galicia supera ao doutras CC.AA.
con taxa de estranxeiría máis importante (Murcia, A Rioxa) e incluso é moi similar ao da
Comunidade Valenciana. A causa principal deste comportamento é que nestes territorios do
Mediterráneo existen importantes diferenzas económicas entre as dúas tipoloxías de residentes
estranxeiros. E esta situación se reproduce no mercado da vivenda: a nova acada valores elevados e
ten un destino preferentemente para propietarios da Unión Europea, mentres que os prezos da
usada son considerablemente menores e é ocupada por inmigrantes do Sur, chegados de países en
vías de desenvolvemento (figura 70).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
253
Figura 70. Valor medio das transaccións inmobiliarias
de vivenda libre de estranxeiros residentes en España. Cuarto trimestre do 2006
Vivenda nova
0,0 50.000,0 100.000,0 150.000,0 200.000,0 250.000,0 300.000,0
AndalucíaAragón
AsturiasI.BalearesI.CanariasCantabria
Castela e LeónCastela-A
CataluñaC. Valenciana
EstremaduraGalicia
MadridMurcia
NavarraPaísVasco
A RioxaCeuta
Melilla
Vivenda de segunda man
0,0 50.000,0 100.000,0 150.000,0 200.000,0 250.000,0
AndalucíaAragón
AsturiasI.BalearesI.CanariasCantabria
Castela e LeónCastela-A
CataluñaC. Valenciana
EstremaduraGaliciaMadridMurcia
NavarraPaísVasco
A RioxaCeuta
Melilla
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
254
Así, en canto ao conxunto de operacións inmobiliarias, Galicia ocupa o lugar que lle corresponde
por porcentaxe de estranxeiros residentes no conxunto do Estado. Unha cifra non demasiado
importante se a comparamos coas doutros territorios, pero que nos últimos anos mostran unha
evolución positiva como consecuencia de que moitos estranxeiros optan por instalarse de maneira
máis ou menos definitiva no país. En termos absolutos, a evolución é positiva en todas as
provincias, pero especialmente nas dúas con máis estranxeiros empadroados. Na Coruña
multiplicouse por dous o número de operacións inmobiliarias realizadas por persoas de
nacionalidade non española en só dous anos, pero dende un punto de vista relativo, esta provincia
obtén a máis baixa participación de estranxeiros nestas transaccións no cuarto trimestre do ano
2006. Aínda que son poucas en número, apréciase un certo dinamismo producido polos
estranxeiros no mercado da vivenda das provincias orientais. As 29 de Lugo e 19 de Ourense
representan unha parte significativa das transaccións realizadas nestas economías menos
produtivas e diversificadas nos últimos tres meses do 2006 (figura 71) (táboa 38).
Figura 71. Transaccións inmobiliarias realizadas por estranxeiros residentes en Galicia
por provincias e trimestres (2004-2006)
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
1ºT2004
2ºT2004
3ºT2004
4ºT2004
1ºT2005
2ºT2005
3ºT2005
4ºT2005
1ºT2006
2ºT2006
3ºT2006
4ºT2006
A CoruñaLugoOurensePontevedra
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
255
Táboa 38. Transaccións inmobiliarias por provincias no cuarto trimestre do 2006
Residentes en España Non residentes
en España
Outros
Total
Españois Estranxeiros Total
A Coruña 4.717 83 (1,72%) 4.800 31 23 4.854
Lugo 1.156 29 (2,44%) 1.185 3 7 1.195
Ourense 834 19 (2,22%) 853 2 5 860
Pontevedra 2.762 67 (2,36%) 2.829 8 12 2.849
Galicia 9.469 198 (2,04%) 9.667 44 47 9.758
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda
O estranxeiro que vive en Galicia merca máis vivenda usada (405 nos doce meses do 2006) que
nova (349). A tendencia observada ao longo dos catro trimestres deste ano é cara a un leve
descenso de investimento en nova construción e a un aumento sostido de vivenda de segunda man
(figura 72). Estas diferenzas son especialmente acusadas na provincia de Pontevedra. É difícil
sacar conclusións ao respecto sen un estudo específico pero, en principio, pensamos que a causa
principal desta situación é que os estranxeiros invisten en usada onde máis cara está a vivenda.
Cando os prezos son máis baixos, estes elixen unha nova. Segundo os datos máis recentes do
último trimestre do 2006, esta situación respéctase en tres das catro provincias. Aínda que houbo
un cambio de tendencia a partir do segundo trimestre do 2006, a excepción estaría en Ourense.
Non obstante, tamén é certo que as dezanove transaccións nos últimos tres meses do 2006 poden
non ser representativas para sacar conclusións (táboa 39). En definitiva, o prezo elevado da
vivenda en boa parte de Galicia non impide que un número crecente de poboación inmigrante
comece a adquirir vivenda en propiedade. Sen dúbida un síntoma claro do interese por ficar no
noso país e de contar con certa estabilidade económica e laboral.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
256
Táboa 39. Número total de transaccións inmobiliarias
realizadas por estranxeiros residentes en España. Trimestres do 2006
1º trimestre 2º trimestre 3º trimestre 4º trimestre
Nova 2ª man Nova 2ª man Nova 2ª man Nova 2ª man
A Coruña 37 28 37 32 33 35 34 49
Lugo 9 6 3 9 8 12 4 22
Ourense 9 13 12 17 24 13 12 7
Pontevedra 31 40 38 40 28 42 27 40
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda
Figura 72. Evolución do número de transaccións inmobiliarias en Galicia nos trimestres do 2006
realizadas por estranxeiros residentes en España segundo o tipo de vivenda
0
20
40
60
80
100
120
140
1ºT 2006 2ºT 2006 3ºT 2006 4ºT 2006
Vivenda Nova Vivenda segunda man
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda
2.3.3. A vivenda protexida
Outro aspecto a analizar nunha inmigración de índole case exclusivamente laboral procedente do
Sur é o nivel de acceso ao sistema de vivenda protexida. A pesar de que estes colectivos poden
acceder ás mesmas axudas que os nacionais nesta materia, a vivenda libre comprende a práctica
totalidade das operacións realizadas durante o ano 2006 nas catro provincias. No 2006, as
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
257
transaccións inmobiliarias de vivenda libre en Galicia foron, no seu conxunto, de 35.210 (o
90,43% das totais) por 3.371 de protexida (9,57%). A pesar do predominio da libre, a proporción é
moi similar aos datos específicos obtidos para os estranxeiros: 9,21% protexida por 90,79% libre
(figura 73). Esta situación é un síntoma da fortaleza do sistema, sobre todo en canto este parece
non excluír o acceso dos non españois. Polo tanto, a inaccesibilidade non é xurídica, sen embargo é
moi posible que exista unha grave falta de acceso á información. A vivenda protexida debería ter
porcentaxes máis altas entre os estranxeiros, sobre todo se temos en conta que existen importantes
diferenzas de renda entre estes e os españois tamén en Galicia.
Figura 73. Número total de transaccións inmobiliarias feitas en Galicia
por parte de estranxeiros residentes en España segundo o réxime de vivenda.
Total acumulado de xaneiro a decembro de 2006
0
50
100
150
200
250
300
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra
Vivenda libre Vivenda protexida
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda
Os estranxeiros mercan máis vivenda de segunda man pero, de acordo cos comportamentos xerais para Galicia, o réxime de protexida está centrado na nova. Isto explica o predominio case que absoluto da nova construción nas catro provincias. En termos absolutos, na Coruña é onde se produciron máis operacións de vivenda protexida. Aínda que en canto á nova destaca o caso de Lugo, onde case a metade foron en réxime protexido. Os resultados máis negativos prodúcense en Pontevedra. A pesar de que nesta provincia é onde hai máis estranxeiros, en Pontevedra sumáronse o mesmo número de operacións realizadas por estranxeiros que na Coruña no 2006 (total: 286). Na provincia máis meridional os estranxeiros só adquiren oito protexidas por quince na do norte (figura 74).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
258
Figura 74. Número total de transaccións inmobiliarias feitas en Galicia
por parte de estranxeiros residentes en España segundo o réxime e tipo de vivenda.
Total acumulado de xaneiro a decembro de 2006
Vivenda nova
0 20 40 60 80 100 120 140
A Coruña
Lugo
Ourense
Pontevedra
Vivenda libre Vivenda protexida
Vivenda segunda man
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
A Coruña
Lugo
Ourense
Pontevedra
Vivenda libre Vivenda protexida
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do Ministerio de la Vivienda
En definitiva, a cuestión da vivenda é un problema específico que soamente se formula coa inmigración estranxeira procedente do Sur. O elevado prezo da mesma, tanto no réxime de aluguer como de venda, supón unha importante ameaza para familias de ingresos modestos. Unha situación que se agrava nos residentes en situación administrativa irregular porque, entre outros aspectos, non pode acceder á vivenda protexida. En xeral, a vivenda máis barata está nos espazos rurais e no interior, precisamente onde o índice de estranxeiría é máis baixo. Precisamente, é nas cidades, lugar de concentración da inmigración en Galicia, onde o prezo da vivenda é máis alto. Agora ben, ao contrario dalgunha información divulgada pero non constatada cientificamente, consideramos
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
259
que a entrada destes novos colectivos procedentes do exterior non están a influír no prezo do metro cadrado construído no noso país. A mobilidade territorial dos inmigrantes estranxeiros no interior da Comunidade Autónoma é moi
superior á dos galegos. Por isto, e polas necesidades de compartir gastos con outros inmigrantes, o
réxime máis común é o de aluguer. Sen embargo, cando estes cidadáns conseguen un traballo máis
ou menos estable e, sobre todo, cando forman unha familia, aumentan as perspectivas de
instalación definitiva. A compra dunha vivenda, algo cada vez máis común entre algúns colectivos,
é un síntoma de integración nunha sociedade como a galega que aposta polo sistema en
propiedade. Como propostas pensamos que, por unha parte, debería potenciarse o réxime de
aluguer e desenvolver o aluguer social. Por outra, pensamos que non está suficientemente regulado
o sistema de vivenda protexida para os estranxeiros. Estes teñen evidentes dificultades de acceso á
información e nalgúns casos graves obstáculos (lingüísticos, culturais, intelectuais, etc.) para
solicitar as axudas.
2.4. Demandantes de emprego e prestacións por desemprego
Nun apartado anterior tivemos ocasión de estudar o impacto positivo da inmigración estranxeira no
aumento da ocupación e, consecuentemente, na súa favorable contribución ao financiamento da
Seguridade Social en Galicia. Polas características do actual mercado laboral, o tempo medio en
situación de desemprego da poboación estranxeira é baixo e significativamente inferior ao resto da
poboación española asentada en Galicia. Con datos a día 31 de decembro de 2006, a duración da
demanda de emprego é inferior aos tres meses no 52,70% dos demandantes estranxeiros en
Galicia, e por debaixo dos seis meses no 68,81%. O crecemento de entradas de estranxeiros dende
finais do século pasado inflúe no aumento de inscricións nas oficinas de emprego. Nos últimos tres
anos, entre o 31 de decembro de 2003 e o 31 de decembro de 2006, o número de demandantes de
emprego de nacionalidade non española aumentou en 2.018 persoas (un 42,72%). Unha porcentaxe
importante, incluso superior ao incremento de poboación estranxeira no mesmo período, que foi do
38,76%.
Como noutros aspectos, a difusión de estatísticas nas que se individualice ao colectivo inmigrante son escasas. En relación á poboación demandante de emprego a principal fonte de información está contida no Anuario de Migraciones elaborado polo Observatorio Permanente de la Inmigración
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
260
pertencente ao Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales. Os últimos datos están no anuario do 2006 e corresponden ao 31 de decembro deste ano. Segundo estes, o número de estranxeiros demandantes de emprego en Galicia suman 6.741 persoas, un 2,93% máis que un ano antes. Estes representan o 3,30% dos demandantes de emprego inscritos nas oficinas de Galicia e un 8,31% dos estranxeiros empadroados nalgún concello de Galicia. Máis complexo é acceder a datos sobre prestacións por desemprego. As estatísticas publicadas son elaboradas polo Servicio Público de Empleo Estatal (SPEE) e o Instituto de Empleo (INEM). A primeira parte deste epígrafe está dirixida a coñecer ao demandante de emprego. Na segunda estudamos as principais características dos beneficiarios de prestacións por desemprego. 2.4.1. Demandantes de emprego de nacionalidade estranxeira Un estranxeiro pode anotarse como demandante de emprego sempre e cando teña permiso de traballo. Aqueles sen permiso que veñen por reagrupación familiar poden inscribirse nas oficinas de emprego pero en servizos diferentes aos de xestión de emprego. A día 31 de decembro de 2006, hai 6.741 demandantes de emprego de nacionalidade estranxeira en Galicia. Se relacionamos estes datos (onde se inclúen só persoas con permiso de traballo) coas estatísticas do Padrón (regularizados e non regularizados) resulta que case un de cada dez estranxeiros residentes en Galicia están buscando traballo. Deste total, 5.601 son demandantes de emprego parados e os restantes 1.140 están ocupados. Nas análises deste apartado centrarémonos nas estatísticas globais de demandantes de emprego, sen distinguir se están ou non en situación de desemprego.
As provincias de Lugo e Pontevedra son onde esta relación é máis alta e na da Coruña máis baixa. Os contrates son igualmente apreciables por territorios e sexos. Coa excepción de Pontevedra, a inmigración estranxeira feminina supera á masculina. Sen embargo, en todos os casos hai un maior número de desempregados homes. Como consecuencia, existe unha importante diferenza en canto á porcentaxe de demandantes de emprego a favor do sexo masculino. En xeral, e aínda que non temos datos que poidan constatalo, hai un subrexistro de desempregados estranxeiros que non están anotados nas oficinas de emprego. Nos demandantes de emprego do sexo feminino poden darse situacións contraditorias que introducen certas dúbidas na interpretación das estatísticas. Por un lado, moitas mulleres están anotadas como demandantes de emprego a pesar de estar traballando no servizo doméstico. Por outra parte, outras tantas mulleres non están inscritas nas oficinas de emprego a pesar de desenvolver actividades laborais (traballo no fogar e coidado de anciáns e nenos, fundamentalmente) sen o correspondente contrato e sen estar dadas de alta na Seguridade Social (táboa 40).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
261
Táboa 40. Demandantes de emprego estranxeiros (31-12-2006)
e a súa relación co total de estranxeiros empadroados en Galicia (01-01-2007)
Total % estranxeiros empadroados
Total Homes Mulleres Total Homes Mulleres
A Coruña 2.148 1.285 863 7,69 10,99 6,26
Lugo 796 462 334 8,86 12,21 7,96
Ourense 999 591 408 8,05 10,24 6,43
Pontevedra 2.798 1.525 1.273 8,81 10,67 9,16
Galicia 6.741 3.863 2.878 8,31 10,82 7,52
Fonte: elaboración propia a partir de OPI (2007) Anuario de Migraciones 2006
e INE Padrón de Habitantes 2007
A alta diversificación da procedencia dos inmigrantes en España explica a distribución equitativa dos demandantes de emprego estranxeiros segundo o lugar da súa orixe. En xeral, os desempregados en busca de traballo son inmigrantes do Sur. Pero lembremos que en España existe tamén outra inmigración, máis lúdica e residencial (atraída polo clima, a paisaxe, a cultura) formada por persoas chegadas dende o Norte. No caso de Galicia, os factores de atracción son maioritariamente de tipo laboral. É dicir, aqueles estranxeiros que deciden instalarse en Galicia, sexa de forma permanente ou eventual, veñen na busca de traballo. Como consecuencia, as nacionalidades dos demandantes de emprego en Galicia van coincidir, tanto na súa representación porcentual como na súa distribución territorial, coa nacionalidade dos inmigrados empadroados no noso país. Non acontece o mesmo en España por causa da coexistencia deses dous modelos inmigratorios. O 50,45% dos demandantes estranxeiros en Galicia son latinoamericanos. Por debaixo destes están os europeos comunitarios, cunha porcentaxe por enriba da media do Estado. A importancia que estes adquiren no mercado laboral actual en Galicia respecto a España débese, en primeiro lugar, aos tradicionais movementos migratorios cara a Galicia de poboación portuguesa. En segundo termo están os crecentes desprazamentos transfronteirizos na raia do Miño, incluídos os de tipo laboral. Neste sentido, grazas á acción de servizos como o Eures Transfronteirizo Norte de Portugal-Galicia, está a aumentar a reciprocidade da mobilidade laboral nas localidades próximas á
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
262
fronteira luso-galega. En consecuencia, tamén aumenta o número de portugueses que se anotan nas listas da busca de emprego das oficinas de colocación de cidades como Tui, Verín ou Vigo. En terceiro lugar, e aínda que menos que en España, Galicia tamén advertiu a intensificación dos fluxos procedentes dos novos países que pasaron a integrar a Unión Europea a partir do 2004. Polo tanto, sobre todo portugueses e nacionais dos dez novos países da Unión Europea son os que integran ao colectivo da UE-25 como principais demandantes de emprego.
En relación á media do Estado, moitos traballadores comunitarios en España instálanse cun traballo asinado antes do desprazamento e unha boa parte dos residentes son rendeiros ou xubilados. Os europeos demandantes de emprego en España están formados por habitantes da antiga Europa do Leste, ben formando parte da actual Unión Europea ou ben da Europa extracomunitaria. Estes últimos están mellor representados en España que en Galicia. Ademais hai máis africanos e asiáticos en España. Galicia está fóra dos principais fluxos de entrada destes colectivos. Entre os asiáticos, moitos veñen cun contrato asinado na orixe (caso dos indonesios no sector pesqueiro) e outros, coma os chineses, acostuman a traballar por conta propia polo que son poucos os que se chegan a anotar nas listas de desemprego (figura 75).
Figura 75. Distribución porcentual dos demandantes de emprego segundo a nacionalidade (continente) en Galicia e España (31 de decembro de 2006)33
0,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
Galicia España
UE-25 Resto Europa África Iberoamérica Asia Resto
Fonte: elaboración propia a partir de OPI (2007) Anuario de Migraciones 2006
33 O apartado “resto” está formado por persoas orixinarias de América do Norte, Oceanía, apátridas e aqueles onde non consta a súa nacionalidade.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
263
Se traspasamos esta análise a nivel provincial, observamos que as economicamente máis dinámicas, Pontevedra e A Coruña, concentran á maioría dos demandantes de emprego non españois. Coa excepción de Ourense, os latinoamericanos son o colectivo predominante en todo o territorio. Precisamente polo que contábamos dous parágrafos máis arriba, os europeos comunitarios en Ourense (integrados fundamentalmente por portugueses) superan aos outros colectivos en máis de 200 persoas. Estes europeos ocupan a segunda posición tanto en Galicia como nas restantes tres provincias. Neste sentido, o 67,50% dos demandantes de emprego comunitarios en Galicia son de nacionalidade portuguesa onde, precisamente, destaca o caso de Ourense. Sen embargo, son os iberoamericanos os que integran o grupo de demandantes de emprego máis importante: un total de 3.388 persoas, o que supón o 50,45% do total de demandantes nesa data de finais do 2006. Entre estes destacan, con máis de 300 traballadores anotados, os colombianos (874 persoas), arxentinos (522), uruguaios (359), venezolanos (342) e brasileiros (339). Estes acadan cifras similares a outras dúas nacionalidades con importante demanda de emprego: os marroquís (389), onde case a metade están localizados en Pontevedra (182), e os italianos (295). Na busca de emprego, en Pontevedra tamén se concentra a metade dos arxentinos e dos uruguaios e ao redor do 40% dos brasileiros. Os colombianos repártense a partes iguais entre Pontevedra (323) e A Coruña (309) (figura 76).
Figura 76. Total de demandantes de emprego segundo a nacionalidade (continente)
e provincia galega de inscrición (31 de decembro de 2006)34
0
200
400
600
800
1.000
1.200
1.400
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra
UE-25 Resto Europa África Iberoamérica Asia Resto
Fonte: elaboración propia a partir de OPI (2007) Anuario de Migraciones 2006
34 O apartado “resto” está formado por persoas orixinarias de América do Norte, Oceanía, apátridas e aqueles onde non consta a súa nacionalidade.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
264
As estatísticas sociodemográficas sobre os demandantes de emprego proporciónannos importantes
pistas sobre a caracterización do mercado laboral dos estranxeiros en Galicia. A continuación
presento dúas táboas desagregadas por provincias na que se anotan, por un lado, o sector de
actividade e, por outro, o nivel de estudos dos estranxeiros demandantes de emprego inscritos en
Galicia.
Tanto no cómputo medio galego como nas diferentes provinciais, a idade media do demandante de
emprego en Galicia é algo maior que a media estatal. Un feito que é especialmente notable no
sector primario. Aquí sobresaen os datos de Ourense, onde a media do desempregado é sete anos
máis alta que a española. Así, o avellentamento da man de obra agropecuaria en Galicia é
importante incluso nos demandantes estranxeiros. Ademais, mentres a idade media do
desempregado estranxeiro en España é moi similar nos diferentes sectores de actividade, en Galicia
atopamos diferenzas fundamentalmente entre un terciario máis rexuvenecido e uns avellentados
primario e secundario. En todos os casos, o colectivo sen emprego anterior, que intuímos que está
formado por persoas acabadas de chegar ao destino ou con concesións recentes de permisos de
traballo, é o máis novo tanto en Galicia como en España.
Respecto aos sectores de actividade, aquelas persoas sen emprego anterior nas catro provincias
galegas duplica, cando menos, á media española. Así, en Galicia, un de cada catro anotados nas
listas de desemprego non traballou anteriormente. Entre as causas pode estar o menor dinamismo
do mercado laboral en Galicia que deriva en graves dificultades por atopar o primeiro emprego.
Por sectores de actividade, a distribución dos demandantes estranxeiros reproduce a grandes trazos
as estatísticas dos españois. Aínda que cunha taxa algo inferior á española, o terciario é o más
apetecido nas catro provincias. Séguelle en importancia a construción que, como sabemos, é un
destino laboral habitual da poboación inmigrante. Por último, o sector primario en Lugo e o
secundario en Ourense obteñen elevadas porcentaxes de demandas, bastante superiores ás medias
galega e española. Non obstante, o baixo número de demandas nestes dous casos impídenos sacar
conclusións definitivas (táboa 41).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
265
Táboa 41. Demandantes de emprego estranxeiros
por sector de actividade e idade media (31-12-2006)
TOTAL
SECTOR DE ACTIVIDADE
PRIMARIO SECUNDARIO CONSTRUCIÓN TERCIARIO SEN EMPREGO
ANTERIOR
Nº Media
idade % Nº
Media
idade % Nº
Media
idade % Nº
Media
idade % Nº
Media
idade % Nº
Media
idade %
A Coruña 2.148 37 100,00 91 38 4,24 145 40 6,75 204 38 9,50 1.165 37 54,24 543 37 25,28
Lugo 796 37 100,00 84 39 10,55 49 37 6,16 74 36 9,30 365 37 45,85 224 35 28,14
Ourense 999 39 100,00 59 44 5,91 144 40 14,41 117 40 11,71 440 39 44,04 239 37 23,92
Pontevedra 2.798 38 100,00 155 39 5,54 236 38 8,43 333 38 11,90 1.378 38 49,25 696 38 24,87
Galicia 6.741 38 100,00 389 39 5,77 574 39 8,52 728 38 10,80 3.348 38 49,67 1.702 37 25,25
España 230.069 36 100,00 16.529 37 7,18 15.760 36 6,85 40.616 36 17,65 132.445 36 57,57 24.719 34 12,67
Fonte: elaboración propia a partir de Observatorio Permanente de la Inmigración (2007)
Anuario de Migraciones 2006
Táboa 42. Demandantes de emprego estranxeiros por nivel de estudos (31-12-2005)
TOTAL
NIVEL DE ESTUDOS REMATADOS (%)
Analfabetos
Estudos
primarios
incompletos
Estudos
primarios
completos
Estudos secundarios Estudos postsecundarios
Outros Non
consta
Programas
de
formación
profesional
Educación
xeral
Estudos
técnico-
profesionais
superiores
Primeiro
ciclo
Segundo
e
terceiro
ciclo
A Coruña 2.004 3,89 10,57 9,98 1,64 66,01 1,54 2,09 4,14 0,04 0,04
Lugo 705 0,85 23,40 15,60 1,27 55,03 0,99 0,85 1,98 0,00 0,00
Ourense 913 0,76 13,14 8,65 1,31 76,56 1,09 0,98 1,86 0,00 0,00
Pontevedra 2.708 1,18 8,16 12,25 1,21 71,78 1,80 1,10 2,40 0,07 0,00
Galicia 6.330 1,94 11,34 11,39 1,37 68,15 1,53 1,37 2,82 0,04 0,01
España 192.854 7,30 20,78 8,39 1,13 58,83 0,70 0,87 1,89 0,05 0,003
Fonte: elaboración propia a partir de Observatorio Permanente de la Inmigración (2007)
Anuario de Migraciones 2006
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
266
O demandante de emprego estranxeiro residente en Galicia ten un nivel de estudos que poderiamos
catalogar como medio pero, como elemento positivo, é máis alto que a media estatal. Case o 70%
teñen estudos secundarios rematados, destacando a elevada porcentaxe en Ourense. Aínda que
superamos a media do Estado, son poucos os demandantes con estudos postsecundarios. Neste
caso destacan as cifras comparativamente importantes de universitarios na Coruña. As causas disto
poden deberse a dous factores principais: por un lado, A Coruña é a única provincia con dúas
universidades (catro campus) e, por outro, nestes centros de educación superior están matriculados
un número nada desprezable de alumnos estranxeiros (sobre todo europeos na Universidade de
Santiago de Compostela) que, unha vez rematados os seus estudos, deciden instalarse e buscar
traballo nalgunha das vilas e cidades da provincia. Esta última causa pode explicar tamén as
porcentaxes relativamente importantes en Pontevedra. Nun apartado anterior xa tivemos ocasión de
estudar a atracción que exerce a Universidade de Vigo para moitos estudantes estranxeiros (táboa
42). Sexa como sexa, o nivel medio de estudos do demandante de emprego de nacionalidade
estranxeira en Galicia non se corresponde en todos os casos co tipo de traballo que,
previsiblemente, desenvolverá cando se incorpore ao mercado laboral. A formación e a experiencia
parecen non ser os factores máis determinantes no tipo e sector de ocupación dos traballadores non
españois.
2.4.2. Acceso e utilización das prestacións por desemprego por parte da poboación inmigrante
Un dos piares do Estado do Benestar é a protección pública dos desempregados por parte do sector
público. O modelo de protección social en España respondía, na súa orixe, a características dun
sistema profesional. A evolución foi cara un modelo universalista, na que se produce unha
ampliación paulatina do colectivo de beneficiarios das prestacións sociais de carácter público
(Tobes e Angoitia, 2006). Nesta dirección, os inmigrantes estranxeiros parecen participar dos
mesmos dereitos que os traballadores nacionais. Sen embargo, a situación é complexa pola
existencia demostrada dun importante número de traballadores en condición irregular. Neste
sentido, é necesario distinguir entre os dereitos de recibir prestacións por parte dos regulares e os
irregulares. Así, cabe preguntarse se a protección por desemprego dos traballadores estranxeiros é
universalista ou profesional. No primeiro caso se incluiría no seu ámbito de protección a aqueles
residentes irregulares que poidan demostrar a prestación de traballo desenvolvida no noso
territorio. O segundo modelo só integra aos inmigrantes regulares que estivesen empregados no
noso país e xerasen o dereito a percibir esta prestación (Tobes e Angoitia, 2006).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
267
O artigo 14.1 da Lei Orgánica 4/2000 garante explicitamente o dereito á protección por desemprego dos estranxeiros residentes en España. Sen embargo, da lectura do mencionado artigo despréndese que esta se circunscribe aos regulares que cotizaran por esta continxencia. Neste caso as condicións son idénticas aos españois que cumpran cos requisitos establecidos. A posibilidade de que os traballadores estranxeiros irregulares poidan percibir a prestación por desemprego formula importantes problemas xurídicos. Inicialmente, o artigo 36.3 da Lei Orgánica 8/2000 abría unha posibilidade de beneficiar con este tipo de prestación a este colectivo irregular, no sentido de que admite a circunstancia de que un estranxeiro non autorizado para traballar pode ser empregado en España. Isto posibilitaba que tamén puideran ser beneficiarios da protección por desemprego. Non obstante, a interpretación conxunta da Lei Orgánica 14/2003 e do Sistema de Seguridade Social exclúen ao inmigrante en situación administrativa irregular da prestación por desemprego. Por un lado, esta lei do 2003 non contempla o termo “estranxeiro non autorizado para traballar”, polo que a normativa vixente non distingue legalmente a existencia de traballadores inmigrantes en situación irregular. É dicir, segundo estas, os estranxeiros en situación administrativa irregular non teñen capacidade xurídica para traballar en España. Por outra parte, para a protección por desemprego é imprescindible un período mínimo de cotización á Seguridade Social, requisito que evidentemente non pode cumprir unha persoa sen permiso de traballo ou en situación irregular.
Lei Orgánica 14/2003, do 20 de novembro. (Redactado conforme á Lei Orgánica 8/2000) Artigo 14. Dereito á Seguridade Social e aos servizos sociais 1. Os estranxeiros residentes terán dereito a acceder ás prestacións e aos servizos da Seguridade Social nas mesmas condicións que os españois. 2. Os estranxeiros residentes terán dereito aos servizos e ás prestacións sociais, tanto aos xerais e básicos, como aos específicos, nas mesmas condicións que os españois. 3. Os estranxeiros, calquera que sexa a súa situación administrativa, teñen dereito aos servizos e prestacións sociais básicas.
Polo tanto, igual que os españois, os traballadores estranxeiros que cotizan á Seguridade Social teñen dereito a cobrar a prestación contributiva por desemprego se cotizaron previamente durante polo menos un ano. Como soamente os que teñen permiso de traballo ou se atopan en situación administrativa regular poden ser beneficiarios deste tipo de prestación social, os datos que comentamos soamente fan referencia a estas persoas. O Servicio Público de Empleo Estatal (SPEE) e o Instituto de Empleo (INEM) distinguen catro tipos de prestacións en función dos beneficiarios e dos requisitos para acceder á prestación. Por un lado están aquelas reguladas de acordo co Real Decreto 1/1994: prestación por desemprego (nivel contributivo) e subsidio por desemprego (nivel asistencial). Por outro están aquelas que afectan a colectivos específicos: a protección por desemprego dos traballadores do Réxime Especial Agrario (REASS) e o recentemente creado RAI (Renda Activa de Inserción) (cadro 4).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
268
Cadro 4. Tipos de prestacións por desemprego
- Prestación por desemprego: Trátase da protección de nivel contributivo. Para o acceso á mesma requírese, ademais de cumprir con outros requisitos, a cotización previa do traballador á Seguridade Social por esta continxencia. A protección inclúe as situacións de desemprego de quen, podendo e querendo traballar, perde o seu emprego de forma temporal ou definitiva, ou vexa reducida temporalmente, ao menos, nunha terceira parte a súa xornada laboral, por expediente de regulación de emprego coa correspondente perda ou redución análoga de salarios, por algunhas das causas establecidas como situacións legais de desemprego. - Subsidio por desemprego: A protección de nivel asistencial consta dunha prestación económica e o abono á Seguridade Social da cotización correspondente ás prestacións de asistencia sanitaria, protección á familia e, no seu caso, xubilación. Poderán ser beneficiarios os parados que, figurando como demandantes de emprego e carecendo de rendas de calquera natureza superiores, en cómputo mensual, ao 75% do Salario Mínimo Interprofesional (excluída a parte proporcional de dúas pagas extraordinarias) se atopen nalgunha das situacións seguintes: traballadores que esgotaron a prestación contributiva por desemprego e teñen responsabilidades familiares; traballadores maiores de 45 anos que esgotaran a prestación contributiva por desemprego sen responsabilidades familiares; subsidio especial para traballadores maiores de 45 anos que esgotaran unha prestación por desemprego de 24 meses; traballadores que, ao producirse a situación legal de desemprego, non cubriran o período mínimo de cotización para acceder a unha prestación contributiva; traballadores emigrantes retornados; liberados de prisión; traballadores que sexan declarados plenamente capaces ou inválidos parciais, como consecuencia de expediente de revisión por melloría dunha situación de gran invalidez, invalidez permanente absoluta ou total para a profesión habitual; subsidio por desemprego para traballadores maiores de 52 anos. - REASS: Trátase do sistema de protección por desemprego previsto para o colectivo de traballadores por conta allea encadrados no Sistema Agrario da Seguridade Social. Respecto á prestación de nivel contributivo, a normativa vixente prevé certas peculiaridades para os traballadores do campo eventuais en canto a requisitos de acceso e duración. Non existe diferenza ningunha para os traballadores fixos ou fixos descontinuos do REA, que poidan beneficiarse da prestación contributiva por desemprego nos mesmos termos que os traballadores do Réxime Xeral da Seguridade Social. - RAI: O principal obxectivo deste programa de recente creación (2006) é incrementar as oportunidades de retorno ao mercado de traballo de determinados colectivos de traballadores desempregados con especiais necesidades económicas e dificultade de atopar emprego: desempregados maiores de 45 anos, emigrantes retornados, persoas con discapacidade, vítimas de violencia de xénero e de violencia doméstica. O programa comprende políticas activas de emprego coa finalidade de incrementar as oportunidades de reinserción laboral, e o abono dunha prestación económica, denominada renda activa de inserción, que está vinculada á realización das accións en materia de políticas activas de emprego que non levan retribucións salariais.
Fonte: SPEE-INEM (www.inem.es/inem/ciudadano/prestaciones/info/index.html)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
269
O número de beneficiarios estranxeiros no mes de xullo do ano 2007 en Galicia foi de 1.990 persoas, un 18,10% máis que no mesmo mes do ano anterior. Estes representan o 6,91% do total de estranxeiros en idade de traballar (16-64 anos) e son o 2,63% do total de beneficiarios de prestacións por desemprego en Galicia no sétimo mes do 2007. Doce meses antes, estes representaban o 2,23% de todos os beneficiarios na mesma Comunidade Autónoma.
O aumento dos beneficiarios está directamente relacionado co recente proceso de legalización laboral dos traballadores inmigrantes que leva consigo a cotización á Seguridade Social e, polo tanto, o cumprimento dos requisitos esixidos para acceder á protección por desemprego, tanto no nivel contributivo como no asistencial (Tobes e Angoitia, 2006). Unha legalización que afecta evidentemente aos non comunitarios, xa que os nacionais dalgún país pertencente á Unión Europea xa estaban amparados polo Dereito comunitario. Nos dous primeiros meses do 2006 e do 2007 acádanse os maiores incrementos nos dous tipos de procedencias de todo o período estudado. A diversificación das procedencias en Galicia nos últimos anos contribúe a explicar o superior crecemento absoluto, pero sobre todo relativo, dos beneficiarios non comunitarios. En abril do 2005, os non comunitarios que recibían algún tipo de prestación superaban aos comunitarios en 200 persoas. En xullo do 2007, os primeiros suman 280 beneficiarios máis que os segundos. Sen embargo, dende inicios do 2007 observamos un cambio de tendencia: descenso dos non comunitarios e ascenso dos beneficiarios da Unión Europea (figura 77).
Figura 77. Evolución do número de beneficiarios de prestacións por desemprego de nacionalidade
estranxeira en Galicia segundo a súa procedencia comunitaria (UE-25) e extracomunitaria
0200400600800
1000120014001600
Abril 05
Maio 05
Xuño 05
Xullo 05
Agosto 05
Setembro 05
Outubro 05
Novem
bro 05D
ecembro 05
Xaneiro 06
Febreiro 06M
arzo 06A
bril 06M
aio 06X
uño 06X
ullo 06A
gosto 06Setem
bro 06O
utubro 06N
ovembro 06
Decem
bro 06X
aneiro 07Febreiro 07M
arzo 07A
bril 07M
aio 07X
uño 07X
ullo 07
Comunitarios Non comunitarios
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do SPEE-INEM
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
270
A análise por provincias reproduce comportamentos xerais tanto no que respecta á evolución de
beneficiarios como no estudo por colectivos. En primeiro lugar, o crecemento absoluto dos
extracomunitarios é superior aos comunitarios. En segundo lugar, os europeos comunitarios son
maioría en Ourense, aínda que xa crezan a ritmo inferior ao resto de inmigrantes. A provincia
interior está fóra dos principais fluxos de inmigración e Portugal aínda nutre de traballadores
pouco cualificados o mercado laboral ourensán (táboa 43). Por último, a pesar do crecemento do
número de beneficiarios estranxeiros tamén en Galicia, neste aspecto esta Comunidade Autónoma
ocupa unha posición pouco importante entre as Comunidades Autónomas do Estado.
Táboa 43. Distribución dos beneficiarios estranxeiros de prestacións por desemprego
Abril 2005 Xullo 2007
Total U.E. Fóra U.E. % España Total U.E. Fóra U.E. % España
A Coruña 456 134 322 0,83 653 224 429 0,61
Lugo 144 64 80 0,26 201 76 125 0,19
Ourense 230 164 66 0,42 305 202 103 0,29
Pontevedra 624 265 359 1,14 831 353 478 0,78
Galicia 1.454 627 827 2,65 1.990 855 1.135 1,86
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do SPEE-INEM
De todos os perceptores inmigrantes, 1.175 recibían a prestación contributiva segundo os últimos datos de xullo do ano 2007. Isto significa que cotizaron como mínimo un ano para cobrar catro meses de prestación e ata seis anos cotizados para cobrar o desemprego durante dous anos. Estas cifras resultan paradoxais se temos en conta o importante número de traballadores inmigrantes irregulares na economía somerxida. O subsidio do REASS só protexe a aqueles traballadores eventuais agrarios residentes en Andalucía e Estremadura, polo que Galicia queda fóra deste tipo de prestacións. Pola contra, a renda activa de inserción acada unha alta representatividade nos estranxeiros residentes en Galicia e, en especial, entre os comunitarios. A nosa Comunidade Autónoma é a cuarta en número de beneficiarios estranxeiros do RAI (despois de Andalucía, Canarias e a Comunidade Valenciana), pero a segunda se contabilizamos só aos da Unión Europea (seguida tamén de Andalucía). Como estamos a comentar, a man de obra portuguesa explica estas cifras tamén entre este tipo de parados de difícil reinserción laboral (táboa 44).
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
271
Táboa 44. Distribución dos tipos de prestacións por desemprego
por parte de beneficiarios estranxeiros. Galicia, xullo 2007 TO
TAL
Prestacións R.D.Lex. 1/94 Contributivas 1.175
Subsidio 748
REASS 0
RAI 67
Total 1.990
CO
MU
NIT
AR
IOS
Prestacións R.D.Lex. 1/94 Contributivas 497
Subsidio 328
REASS 0
RAI 30
Total 855
NO
N
CO
MU
NIT
AR
IOS
Prestacións R.D.Lex. 1/94 Contributivas 678
Subsidio 420
REASS 0
RAI 37
Total 1.135
Fonte: elaboración propia a partir de estatísticas do SPEE-INEM
No conxunto do sistema de Seguridade Social, a porcentaxe de parados que cobra algún tipo de
prestación ou axuda é similar entre españois e estranxeiros. Resulta rechamante que o mercado
laboral dos inmigrantes, que apenas ten uns poucos anos de vida en Galicia, teña a mesma
porcentaxe de parados cobrando prestación que un mercado laboral maduro como o español. O
motivo principal atópase na elevada temporalidade que golpea aos inmigrantes. A constante saída e
entrada do mercado xunto co feito de levar cotizando o tempo suficiente para cobrar a prestación,
xera máis perceptores do que podería esperarse nun mercado que, na práctica, necesita a estes
traballadores. As nacionalidades dos perceptores coinciden coa diferente implantación destes
traballadores en Galicia.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
272
Pola contra, o gasto público dirixido á protección por desemprego dos traballadores inmigrantes é pouco importante (tanto en termos absolutos como relativos) en relación ao total dos traballadores en España. As causas principais deste feito están nas reducidas taxas de cobertura das prestacións sobre este colectivo e no carácter moderado do gasto medio efectuado (Tobes e Angoitia, 2006). Ademais, teñamos en conta que existe un amplo grupo de desempregados estranxeiros desprotexidos desta continxencia. Como reflexión final deste apartado, queremos referirnos a dous aspectos fundamentais que, con toda seguridade, serán tema de estudo e debate nos próximos anos. En primeiro lugar, comprobamos como o mercado de traballo e a política social do país está a mudar coa entrada de poboación estranxeira. Sen embargo, a inmigración non debe avaliarse dende un punto de vista exclusivamente instrumental, pensando no inmigrante como mera forza de traballo ou como solución aos problemas demográficos que poden estar ameazando ao país. Tradicionalmente esta é a visión predominante expresada nas diferentes leis de estranxeiría, máis preocupadas polas políticas restritivas que polas de dereitos e integración. Un exemplo é o tratamento que a Lei de Estranxeiría 11/2003 lle concede ao inmigrante irregular, unhas persoas as cales chegan a negarlles determinados dereitos fundamentais (Villena e Gómez, 2006). Da mesma forma, o papel do mercado segue moi presente na literatura e nas interpretacións do fenómeno da migración internacional. Neste sentido son elocuentes os últimos informes da ONU que consideran aos fluxos migratorios exclusivamente dende o punto de vista económico, en relación coa necesidade de man de obra que teñen as nacións europeas (Pedone, 2000). Por outro lado, numerosos estudos enxalzan o papel do inmigrante no mercado laboral e no futuro demográfico, sobre todo como freo ao avellentamento. Ademais, ata o de agora valoramos positivamente as súas achegas en clave económica (financiamento da Seguridade Social e mantemento do sistema actual de pensións de xubilación). Sen embargo, o impacto social e económico dunha masa de poboación activa tan numerosa, e en crecemento, cambiará a medio e longo prazo cando estes estranxeiros cheguen á idade de xubilación. Nese momento os estranxeiros xa non serán identificados como consumidores e forza de traballo, para converterse en poboación dependente e en importantes utilizadores de servizos públicos. Sen dúbida o tema do avellentamento da poboación inmigrante é apaixonante dende moitas perspectivas pero fundamentalmente dende o punto de vista da política social. En definitiva, os avances en materia de dereitos sociais son importantes pero, se cabe, debemos reforzalos se non queremos caer nese equivocado tratamento instrumental outorgado ao estranxeiro, que sen dúbida é negativo tanto para o propio inmigrante como para a sociedade de acollida.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
275
BLOQUE V.
CONCLUSIÓNS
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
277
Con menos do 3% de poboación estranxeira, Galicia está á cola das Comunidades Autónomas
españolas en canto á importancia relativa do fenómeno inmigratorio. A taxa en Galicia é algo
superior á acadada por España no 2000 e parecida á de Portugal e Finlandia na actualidade. Sen
embargo, como tantas veces vimos comentando ao longo deste estudo, o valor dado a este
fenómeno en Galicia non é tanto polo volume demográfico (falando en termos absolutos e
relativos), como polo que representa de cambio de tendencia migratoria. Así, Galicia deixa de ser
identificada como país emigratorio para converterse nun territorio de acollida de poboación
inmigrante no contexto da globalización.
Neste sentido, atrevémonos a dicir que, a pesar de que as cifras de estranxeiros son menos
importantes que noutras Comunidades Autónomas, a transcendencia do fenómeno en Galicia é
superior ou a lo menos similar a outros territorios do Estado. Hai dous factores que axudan a
confirmar esta idea. Por un lado, as CC.AA. españolas con máis alta taxa de estranxeiría na
actualidade coinciden con rexións tradicionalmente receptoras de inmigrantes interiores,
procedentes doutras partes de España, dende a década dos 1950. Polo tanto, a poboación autóctona
está acostumada a recibir poboación cultural e incluso lingüisticamente diversa dende hai medio
século. Son os casos de Cataluña, Madrid, Illas Baleares ou a Comunidade Valenciana. Por outro, a
entrada de estranxeiros en Galicia coincide con outro fenómeno inmigratorio de carácter
internacional: a emigración de retorno. Aínda que esta teña un comezo anterior á de orixe
estranxeira e estea integrada por persoas de nacionalidade española, tamén trae consigo
importantes consecuencias económicas, sociais, territoriais e ata culturais na Galicia do século
XXI. O Padrón de habitantes do 2006 contabiliza en Galicia un total de 73.756 persoas de
nacionalidade estranxeira e 96.612 habitantes de nacionalidade española nacida fóra de España.
A continuación imos rematar o estudo con dez reflexións que teñen o obxectivo dobre de servir de
conclusións do traballo de investigación e de ser utilizadas como ideas para o debate.
1ª REFLEXIÓN.-
A situación semiperiférica de Galicia no contexto dos principais eixes de desenvolvemento
económico de España e Europa convértena igualmente nun destino semiperiférico dos
movementos migratorios feitos por estranxeiros. Aínda así, o incremento absoluto e relativo na
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
278
entrada de inmigrantes e sobre todo a diversificación de procedencias fan participar a Galicia da
intensidade da mobilidade migratoria desenvolvida no contexto da globalización. Se a economía
galega se move cada vez máis nos mercados da globalización (téxtil, pesca, automoción, etc.) é
normal que Galicia tamén pase a ser un destino máis dos movementos migratorios Sur-Norte
producidos a escala mundial.
2ª REFLEXIÓN.-
A evolución positiva de entradas de inmigrantes do exterior e a tendencia ao aumento da taxa de
poboación estranxeira residente en Galicia parece que pode continuar ao mesmo ritmo de
crecemento no 2008 e 2009. A partir de aquí, ábrense certas dúbidas relacionadas tanto con
factores globais como locais. As actuais incertezas económicas mundiais asociadas aos sectores
financeiro e hipotecario poden traer consecuencias de diversa consideración difíciles de aventurar.
Ademais, descoñecemos a capacidade de España de absorber máis estranxeiros nos próximos anos.
Aínda que nos últimos anos aumenta de forma constante o seu número, advertimos tamén unha
importante minoración do crecemento. Probablemente, Galicia conseguirá manter o seu ritmo de
entradas actuais nos próximos anos e posiblemente poderá superar os 100.000 habitantes non
españois. Sen embargo, no contexto español de diminución do número de entradas, Galicia
dificilmente acadará medias elevadas por enriba do 5% ou 6% de poboación estranxeira
empadroada.
3ª REFLEXIÓN.-
O cambio de modelo migratorio é un dos fenómenos demográficos máis salientables coñecido nas
últimas décadas no noso país. Sen embargo, a diferenza doutros destinos da inmigración
internacional, Galicia non logra frear a saída de poboación laboralmente activa cara a outros
destinos españois. Na maioría das ocasións trátase de traballadores de baixa cualificación
profesional. A sangría emigratoria que existe nalgunhas comarcas de antiga especialización
pesqueira necesita dun intenso debate de carácter pluridisciplinar. A convivencia no tempo e no
espazo de procesos migratorios de entrada e saída son consecuencia da debilidade da economía
galega e da gravidade duns desequilibrios socioterritoriais en aumento, aos que apenas se lles
logrou facer fronte coas medidas de política territorial desenvolvidas dende 1990.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
279
4ª REFLEXIÓN.-
A maioría dos fluxos inmigratorios que entran en Galicia forman parte da corrente que ten a
España como destino principal. As excepcións que poden axudar a identificar un modelo propio
deste fenómeno en Galicia son o alto número de portugueses e a notoria presenza dalgunhas
nacionalidades latinoamericanas coas que Galicia mantén tradicionais relacións económicas,
sociais, culturais, afectivas, etc.. A pesar de que os portugueses son os máis numerosos, existe
unha clara iberoamericanización da inmigración estranxeira en Galicia.
5ª REFLEXIÓN.-
A máis antiga ou tradicional residencia de portugueses fai que na distribución territorial da
poboación estranxeira sexan as comarcas fronteirizas ourensás e pontevedresas as que obteñan
porcentaxes máis altas de estranxeiros. Sen embargo, a localización dos estranxeiros é claramente
urbana e litoral, ao longo do corredor urbano do Eixo Atlántico, tal e como corresponde cun tipo
de inmigración procedente do Sur sociolóxico que vén a Galicia na busca de traballo. As
excepcións poden estar nalgunhas comarcas de alta especialización económica como sucede por
exemplo coa Mariña lucense (ao redor da actividade pesqueira) ou Valdeorras e a súa minería e
industria da lousa.
6ª REFLEXIÓN.-
Como corresponde a unha inmigración de tipo económica, a poboación estranxeira en Galicia ten
unha estrutura por idade nova. No que respecta ao sexo existen diferenzas importantes segundo a
nacionalidade do migrante pero, en conxunto, hai unha feminización da inmigración. Nesta
estrutura por sexo e idade é fundamental ter en conta os factores de expulsión da poboación dende
os seus lugares de orixe (que segundo os casos prima a saída dun sexo sobre outro), pero tamén é
necesario valorar os factores de atracción e o tipo de oferta laboral no lugar de destino. O sector
terciario e a construción ocupan a maioría dos estranxeiros nas catro provincias galegas. E isto a
pesar de que hai un subrexistro notable na ocupación nos servizos debido ao traballo encuberto
feminino en tarefas do fogar e coidado de nenos e anciáns, fundamentalmente.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
280
7ª REFLEXIÓN.-
A alta porcentaxe de poboación inmigrante moza e o mantemento das pautas da natalidade propias
dos seus países de procedencia no destino son as causas principais da influencia positiva que esta
primeira xeración de inmigrantes están a imprimir no movemento natural da poboación galega. En
termos absolutos os espazos urbanos son os máis beneficiados, pero o seu impacto probablemente
sexa máis importante nos territorios rurais do interior. Aínda que existen diferenzas evidentes nas
taxas de fecundidade segundo o colectivo, é interesante que nos próximos anos estudemos as
tendencias reprodutoras dos estranxeiros a medida que avanza a súa integración (e/ou adaptación)
social e cultural.
8ª REFLEXIÓN.-
Unha visión en demasiadas ocasións puramente instrumental do inmigrante valórao como un actor
destacado para a economía do país, sobre todo polas súas achegas derivadas do traballo pero tamén
polo seu papel como consumidor (por exemplo, sendo unha peza a considerar no dinamismo do
mercado inmobiliario). As administracións públicas insisten moito nesta valoración,
probablemente como forma de loitar contra determinada opinión pública contraria á presenza do
inmigrante estranxeiro. Sen embargo, este discurso é demasiado oportunista e non debe ser
aceptado. Entre outros motivos porque esta visión instrumental fai que nunha situación de recesión
económica e aumento das taxas de desemprego, como está proxectado que suceda a curto prazo,
moitos cidadáns poidan mudar a percepción cara estas persoas e incluso se estimulen actitudes
xenófobas. Neste sentido, preguntámonos qué sucederá cando estes inmigrantes formen parte da
poboación laboralmente non activa e que, como poboación xubilada, se convertan en poboación
dependente e en grandes consumidores de servizos públicos.
En definitiva, consideramos que non é unha política adecuada explicar as achegas da inmigración
polo seu valor como forza de traballo. É necesario que as administracións públicas apliquen outro
tipo de estratexias de comunicación e políticas de educación que se afasten desta visión tan
instrumental do fenómeno. Primeiro, porque non podemos valoralos só como traballadores senón
sobre todo como persoas. Segundo, porque o feito de que a sociedade acepte este discurso pode ser
contraproducente a curto e longo prazo, cando moitos deles estean en situación de desemprego ou
sexan xubilados, polo tanto deixen de ser “produtores” e cotizantes e convértanse en consumidores
destacados do sistema público.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
281
9ª REFLEXIÓN.-
A pesar de que a maioría das leis de estranxeiría aprobadas en España tiveron como obxectivo
principal o control de fluxos migratorios, en materia social os estranxeiros teñen os mesmos
dereitos e obrigas que o resto de españois. Isto é especialmente notable en servizos de carácter
universal como a sanidade e a educación obrigatoria. En xeral, o acceso xurídico aos servizos é
satisfactoria. Non obstante, detéctanse problemas de accesibilidade á información e ás veces
dificultades lingüísticas para un correcto uso de servizos. O feito de que os traballadores sen
contrato laboral e que non cotizan á Seguridade Social non teñan dereito ás prestacións por
desemprego afecta de maneira especial ao inmigrante estranxeiro. Unha situación non desexada
que contribúe ao seu illamento e segregación.
10ª REFLEXIÓN.-
De maneira positiva, a inmigración estranxeira utiliza os sistemas educativo e sanitario galego en
condicións de igualdade. Non obstante, a situación é máis complexa en canto aos servizos de tipo
non universal, onde se avalían as rendas do beneficiario. Os estranxeiros teñen de media rendas
máis baixas que a poboación autóctona o que significa que pode chegar a estar mellor protexida
que a española en determinados servizos públicos non universais como por exemplo acontece na
educación infantil de 0 a 3 anos. Un tipo de educación que ten graves problemas de dotación
nalgúns concellos de Galicia. Esta situación non é a desexable. En primeiro lugar porque é unha
mostra da debilidade do Estado do Benestar, que non proporciona unha cobertura adecuada en
determinados servizos públicos para as clases medias, sexa cal sexa a súa nacionalidade. En
segundo lugar, este modelo non favorece para nada a integración dos estranxeiros na sociedade de
acollida. Unha parte da opinión pública galega pode chegar a percibir ao inmigrante como a un
competidor no acceso a determinados servizos públicos de carácter social, e non como un cidadán
que fai uso lexítimo do seus dereitos.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
283
BIBLIOGRAFÍA
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
285
- ADAY, L.A. e ANDERSON, R. (1981): “Equity of Access to Medical Care: A Conceptual and
Empirical Overview”. Medical Care, vol. 19, nº 12, pp. 4-27.
- APARICIO, R. (2002): “El impacto económico de la inmigración: costes para el Estado y
movimiento de consumos y salarios”. Cuadernos de Trabajo Social, vol. 15, pp. 145-175.
- APARICIO, R. e TORNOS, A. (2002): El Estado del Bienestar y la inmigración en España.
Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.
- BILBAO, A. (1990): “La lógica del Estado del Bienestar y la lógica de su crítica: Keynes y
Misses”. Papers, nº 34, pp. 13-29.
- BORJA, J. e CASTELLS, M. (1999): Local y global. La gestión de las ciudades en la era de la
información. Taurus, Madrid.
- BORJAS, G. (2002): The Impact of Welfare Reform on Inmigrant Welfare Use. Conferencia en el
Center for Inmigration Studies, Washington en marzo de 2002 (http://www.cis.org/).
- CAMPBELL, D. (1994): “Foreign Investment, Labor Inmobility and the Quality of
Employment”. International Labour Review, nº 2, pp. 185-203.
- CASTLES, S. (2002): “Globalization and Inmigration”. En International Symposium on
Inmigration Policies in Europe and the Mediterranean, Barcelona.
- CEBRIÁN, J.A. e BODEGA, M.I. (2000): "Solidariedad y ciudadanía: los inmigrante sen la
España de hoy”. En R.C. Lois et alt. (eds.) Vivir la diversidad en España, Comité Español de la
Unión Geográfica Internacional, pp. 107-124.
- CEBRIÁN, I.; IGLESIAS, C. e MORENO, G. (2002): “Cambios en las pautas de fecundidad de
la Comunidad de Madrid. Los procesos de inmigración como factor explicativo”. Revista
Internacional de Sociología, nº 32, pp. 125-153.
- COLECTIVO IOE (2005): “Ciudadanos o intrusos: la opinión pública española ante los
inmigrantes”, Papeles de Economía Española, nº 104, pp.194-209.
- DE LUCAS, J. (1997): “La desaparición del extranjero y su sustitución por el inmigrante.
Estrategias de legitimación en la Europa de hoy”. En M. Delgado (ed.) Ciutat i inmigració, Centre
de Cultura Contemporània de Barcelona, Barcelona, pp. 189-208.
- DE LUCAS, J. (2003): “Inmigración y globalización acerca de los presupuestos de una politica
de inmigración”. REDUR, nº 1, pp. 43-70.
- DELGADO, M. (2003): “La fecundidad en España a finales del siglo XX”. Revista Sistema, nº
175-176, pp. 51-66
- DÍEZ, J. e RAMÍREZ, M.J. (2001): La voz de los inmigrantes. IMSERSO, Madrid.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
286
- DIRECCIÓN XERAL DE ASEGURAMENTO E PLANIFICACIÓN SANITARIA (2006): Plan
de saúde de Galicia 2006/2010. Consellería de Sanidade, Xunta de Galicia, Santiago de
Compostela.
- DOMÍNGUEZ, J.; GARCÍA, A.; GONZÁLEZ, J.M. e SÁNCHEZ, D.: “La población extranjera
en España: claves de una geografía cambiante “. Revue géographique des pyrenées et du sud-oest,
en prensa.
- DONABEDIAN, A. (1973): Aspects of Medical Care Administration. Harvard University Press,
Cambridge.
- EPSTEIN, G. e HILMAN, A.L. (2000): Social Harmony at the Boundaries of the Welfare State:
Inmigration and Social Transfers. Insitute for the Study of Labor (IZA), Discussion Paper 168,
Bonn.
- GARRETA, J.; TERRÉN, E. e ALCALDE, R. (2005): “El desarrollo de la educación
intercultural en Cataluña y Galicia”. En C. Solé e A. Izquierdo (coords.) Integraciones
diferenciadas. Migraciones en Cataluña, Galicia y Andalucía. Anthropos, Barcelona, pp. 300-313.
- GEORGE, S. (2006): Informe Lugano. Icaria, Barcelona.
- GONZÁLEZ PÉREZ, J.M. (2000): “La demanda de una verdadera ordenación territorial sanitaria
en Galicia: desarrollo actual del mapa de Saúde : ¿cuándo y para qué?”. Boletín de la Asociación
de Geógrafos Españoles, nº 29, pp. 29-51.
- GONZÁLEZ PÉREZ, J.M. e SOMOZA, J., (2004): "Territoire et Immigration. Une étude de cas
en Palma de Mallorca et León". Cybergeo: Revue Européenne de Géographie, nº 274.
- HUDDLE, D. (1993): The Impact of Inmigration in the Social Security System. Carriying
Capacity Network, Washington.
- INSTITUTO SONDAXE (2005): Estudio sobre o perfil nda inmigración en Galicia: o colectivo
de inmigrantes e retornados. Inédito.
- IZQUIERDO, A. e CARRASCO, C. (2005): “Flujos, tendencias y signos de instalación de los
extranjeros en España”. Papeles de Economía Española, nº 104, pp. 92-122.
- IZQUIERDO, A. e LÓPEZ DE LERA, D. (2003): "La huella demográfica de la población
extranjera". Revista Sistema, nº 175 176, pp. 181-200
- LA CAIXA (2006): “Cómo afecta la inmigración al Estado del Bienestar”. Informe mensual La
Caixa, octubre 2006, pp. 62-64.
(http://www.pdf.lacaixa.comunicacions.com/im/esp/200610af5_esp.pdf)
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
287
- LAMELA, C.; LÓPEZ DE LERA, D. e OSO, L. (2005): “La inmigración internacional en
Galicia: latinoamericanos, comunitarios y otros”. En C. Solé e A. Izquierdo (coords.)
Integraciones diferenciadas. Migraciones en Cataluña, Galicia y Andalucía. Anthropos,
Barcelona, pp. 89-104.
- LOIS, R.C. e VERDUGO, R.M. (2006): “Introducción”. En R.C. Lois e R.M. Verdugo (eds.) As
migracións en Galiza e Portugal. Contributos desde as ciencias sociais. Candeia Editora, A
Coruña, pp. 9-22.
- LÓPEZ GARCÍA, B. e BERRIANE, M. (dirs.) (2005): Atlas de la inmigración marroquí en
España. Atlas 2004. Observatorio de la Inmigración Marroquí en España, Madrid.
- LÓPEZ TRIGAL, L. (2006): “Últimas tendências migratórias na Espanha e as suas repercussões
nas áreas urbanas”. En R.C. Lois e R.M. Verdugo (eds.) As migracións en Galiza e Portugal.
Contributos desde as ciencias sociais. Candeia Editora, A Coruña, pp. 23-40.
- LURBE i PUERTO, K. (2005): “La atención sanitaria de l@s inmigrantes extracomunitari@s”.
En C. Solé e A. Izquierdo (coords.) Integraciones diferenciadas. Migraciones en Cataluña,
Galicia y Andalucía. Anthropos, Barcelona, pp. 281-313.
- MISHRA, R. (1989): “El Estado del Bienestar después de la crisis: los años 80 y más allá”. En R.
Muñoz de Bustillo Crisis y futuro del Estado del Bienestar. Alianza Universidad, Madrid,
pp. 55-79.
- MONLLOR, M.C. e GÓMEZ FAYREN, J. (2001): “Incidencia reciente de la inmigración
extranjera en el número de nacimientos en la región de Murcia”. Scripta Nova. Revista electrónica
de Geografía y Ciencias Sociales, nº 5 (94/97), pp. 1-12.
- MORELL BLANCH, A. (2005): “Pobreza, inmigración y Estado de Bienestar”. En C. Solé e A.
Izquierdo (coords.) Integraciones diferenciadas. Migraciones en Cataluña, Galicia y Andalucía.
Anthropos, Barcelona, pp. 185-200.
- OBSERVATORIO PERMANENTE DE LA INMIGRACIÓN (OPI) (2007): Anuario estatístico
de inmigración 2006. Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.
- OCDE (2006): Internacional Migration Outlook. Annual Report 2006, París.
- OFICINA ECONÓMICA DEL PRESIDENTE (2006): Inmigración y economía española:
1996-2006. Madrid.
- OLIVER ALONSO, J. (2006): España 2020: un mestizaje ineludible. Institut d´Estudis
Autonómics, Generalitat de Catalunya, Barcelona.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
288
- PAJARES, M. (2000): Inmigración y ciudadanía en Europa. La Inmigración y el Asilo en los
años dos mil. Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.
-PARIZA, L.M. (2003): “Integración de inmigrantes y modelo social europeo. Otro enfoque para
la política europea de inmigración”. En La inmigración en la UE: situación y perspectivas para
Euskadi. Consejo Vasco del Movimiento Europeo (EMEK/CVME), Bilbao, pp. 131-142.
- PASTOR ANTOLÍN, L.J. (2001): “Globalización y migraciones hoy: una perspectiva española
en el marco de la Unión Europea”. En L.J. Pastor Antolín (coord.) Globalización y migraciones
hoy: diez años de continuos desafíos. Universidad de Valldolid, Valladolid, pp. 9-18.
- PEDONE, C. (2000): “Migraciones internacionales y globalización: Estrategias migratorias de
trabajadores ecuatorianos en Murcia, España”. Scripta Nova: Revista electrónica de geografía y
ciencias sociales, nº 69 (49).
- PINEAULT R., DAVELUY C. (1988): La planificación sanitaria. Conceptos, métodos y
estrategias. Ed. Masson, Barcelona.
- PUMARES, P.; GARCÍA COLL, A. e ASENSIO, A. (2006): La movilidad laboral y geográfica
de la población extranjera en España. Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.
- PUY FRAGA, P. (1994): “Elección pública y Estado del Bienestar”. En La crisis del Estado del
Bienestar. Asocición Galega de Estudios de Economía do Sector Público, Santiago de Compostela,
pp. 481-506.
- RIBAS, N. e FERNÁNDEZ SILVA, C. (2005): “El nuevo color de los servicios de Barcelona a
A Coruña”. En C. Solé e A. Izquierdo (coords.) Integraciones diferenciadas. Migraciones en
Cataluña, Galicia y Andalucía. Anthropos, Barcelona, pp. 235-254.
- RODRÍGUEZ, V; CASADO, M.A. e HUBER, A. (2005): La migración de jubilados europeos en
España. Servicio de publicaciones del CSIC, Madrid.
- SALVÀ TOMÁS, P. (coord.) (2003): Una aproximació a la inmigració d´estrangers a les Illes
Balears. Any 2002. “Sa Nostra” Caixa de Balears, Palma de Mallorca.
- SÁNCHEZ AGUILERA, D.; GARCÍA COLL, A. e PUGA, D. (2005): “La contribución de la
inmigración a la fecundidad en España: el efecto de la nupcialidad como mecanismo de
adaptación”. En XXV Conferencia Internacional de Población, Unión Internacional para el Estudio
Científico de la Población, Tours (Francia).
- SANTOS, M. (2004): Por otra globalización: del pensamiento único a la conciencia universal.
Convenio Andrés Bello, Bogotá.
I n m i g r a c i ó n e s t r a n x e i r a e t e r r i t o r i o e n G a l i c i a
289
- SERGAS (2006): Directrices da política sanitaria de Galicia. Posicionamento estratéxico da
Consellería de Sanidade para o período 2005-2009. Consellería de Sanidade, Xunta de Galicia,
Santiago de Compostela.
- SOLANA, .M. (2006): “Nuevas dinámicas migratorias en los espacios rurales: vivienda, cambio
social y procesos de elitización, el caso del Empordanet (Gerona)”. Ager, nº 5, pp. 89-126.
- TOBES, P. e ANGOITIA, M. (2006): “La protección por desempleo de los inmigrantes
extranjeros en España”. Revista del Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, nº 61, pp. 41-60.
- ULRICH, R.E. (1994): “Foreigners and the Social Insurance System in Germany”. En Ulrich e
Steinmann The Economic Consecuences of Inmigration to Germany. The Physica Verlag,
Heidelberg, pp. 61-80.
- UNITED NATIONS (2000): Replacement migration: is it a solution to declining ageing
populations?. Department of Economic and Social Affairs, Population Division
(http://www.un.org/esa/population/unpop.htm)
- VERDUGO, R.M. e ALDREY, J.A. (2004): “Iberoamericanización de la inmigración española a
comienzos del siglo XXI”. Cuadernos Americanos, nº 106, pp. 149-168.
- VERDUGO, R.M.; LOIS, R.C. e ALDREY, J.A. (2003): “Os estrangeiros residentes en
Espanha”. GeoNova, nº 8, pp. 11-33.
- VILLARES, R. e FERNÁNDEZ, M. (1996): Historia da emigración galega a América. Xunta de
Galicia, Santiago de Compostela.
- VILLENA, M. e GÓMEZ GARCÍA, F. (2006): “Demografía, mercado de trabajo y política de
inmigración en España”. Revista del Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, nº 61, pp. 15-40.