INFORMATIVEN IZVE[TAJ ZA INVENTAROT NA REPUBLIKA ... IIR.pdf · Informativen Izve{taj za Inventarot...

T E H N O L A B doo Skopje Ekologija, tehnologija, za{tita, priroda

Skopje, 2006 god.

P.Fah 827; Bul. Jane Sandanski br.113, Skopje; tel./faks: 2 448 058 / 070 265 992

INFORMATIVEN IZVE[TAJ ZA INVENTAROT NA REPUBLIKA MAKEDONIJA, 2004 GODINA

Prijavuvawe spored Konvencijata UNECE za LRTAP

Izrabotuva~: "TEHNOLAB" doo Skopje

Dru{tvo za tehnolo{ki i laboratoriski ispituvawa, proektirawe i uslugi

D i r e k t o r M-r Magdalena Trajkovska Trpevska

dipl. hem. in`.

ИНФОРМАТИВЕН ИЗВЕШТАЈ ЗА ИНВЕНТАРОТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, 2004 ГОДИНА

Пријавување според Конвенцијата UNECE за LRTAP

ПРОЕКТ: EU CARDS Regional 2002 – Strengthening European

Environment Information and Observation Network (EIONET) in the West Balkan Countries

НАРАЧАТЕЛ: МИНИСТЕРСТВО ЗА ЖИВОТНА СРЕДИНА И ПРОСТОРНО

ПЛАНИРАЊЕ

Контакт: М-р Марионка Виларова e-mail: [email protected] www.moepp.gov.mk ИЗРАБОТУВАЧ: “ТЕХНОЛАБ” ДОО, СКОПЈЕ

Друштво за технолошки, лабораториски испитувања, проектирање и услуги

Автори: М-р Магдалена Трајковска Трпевска, хемиски инженер

Љубомир Ивановски, електро инженер Андријана Велјаноска, инженер за животна средина Бранкица Костова, машински инженер

Период на изработка: 2006 год. Предадено: Март 2006 год.

http://www.moepp.gov.mk/

Informativen Izve{taj za Inventarot na R. Makedonija, 2004 god.

TEHNOLAB 2005/2006 1

S O D R @ I N A SODR@INA................................................................................................ 1 UPOTREBENI KRATENKI.................................................................. 6 VOVED ......................................................................................................... 71.0. NACIONALNI OKOLNOSTI .......................................................... 81.1. Relevantni kovencii i protokoli ........................................................ 91.1.1. Relevantni Konvencii za `ivotna sredina i postapki (izvor:

Odgovori na pra{awa za EU priodni procesi, 2005) ....................... 101.2. Institucionalna postavenost ................................................................ 111.3. Upotrebena Metodologija pri izrabotka na Inventarot................ 112.0. PROCES NA PODGOTOVKA NA INVENTAROT ....................... 142.1. Kompletnosti ............................................................................................. 183.0. PREGLED PO SEKTORI ...................................................................... 203.1. ENERGIJA (SEKTOR 1) .................................................................................... 203.1.1. Kompletnosti......................................................................................................... 213.1.2. ENERGETSKI INDUSTII (1A1) ................................................................. 233.1.2.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 233.1.2.2. Vlezni podatoci (Activity Data) ......................................................................... 233.1.2.3. Emisioni faktori ............................................................................................. 243.1.3. PROIZVODNI INDUSTII (1A2) .............................................................. 253.1.3.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 253.1.3.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 253.1.3.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 263.1.4. TRANSPORT (1A3) ............................................................................................. 263.1.4.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 273.1.4.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 273.1.4.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 283.1.5. DRUGI SEKTORI (1A4) .................................................................................... 283.1.5.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 283.1.5.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 293.1.5.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 293.1.6. FUGITIVNA EMISIJA OD CVRSTI GORIVA (1B1) .......................... 303.1.6.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 303.1.6.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 303.1.6.3 Emisioni faktori .............................................................................................. 303.1.7. TE^NI GORIVA I PRIRODEN GAS (1B2) ............................................... 313.1.7.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 313.1.7.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 313.1.7.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 313.2. INDUSTRISKI PROCESI (SEKTOR 2) .................................................. 333.2.1. Kompletnosti ........................................................................................................ 333.2.2. MINERALNI PROIZVODI (2A) ................................................................ 343.2.2.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 343.2.2.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 343.2.2.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 343.2.3. HEMISKA INDUSTRIJA (2B) ...................................................................... 353.2.3.1. Metodolo{ki pristap ..................................................................................... 353.2.3.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 353.2.3.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 35



3.2.4. PROIZVODSTVO NA METAL (2C) .............................................................. 363.2.4.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 363.2.4.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 363.2.4.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 363.2.5. OSTANATO INDUSTRISKO PROIZVODSTVO (2D) .......................... 373.2.5.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 373.2.5.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 373.2.5.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 373.2.6. DRUGO (2G) ............................................................................................................ 383.2.6.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 383.2.6.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 383.2.6.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 383.3. RASTVORUVA^I I UPOTREBA NA DRUGI PROIZVODI

(SEKTOR 3) ........................................................................................................... 393.3.1. Kompletnosti ........................................................................................................ 393.3.2. UPOTREBA NA BOJA (3A) .............................................................................. 393.3.2.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 393.3.2.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 403.3.2.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 403.3.3. HEMISKI PROIZVODI, PROIZVODSTVO I PRERABOTKA

(3C) ........................................................................................................................... 403.3.3.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 403.3.3.2. Vlezni podatoci (Activity data) ......................................................................... 403.3.3.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 413.3.4. DRUGO (3D) ............................................................................................................ 413.3.4.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 413.3.4.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 413.3.4.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 423.4. ZEMJODELIE (SEKTOR 4) ............................................................................. 433.4.1. Kompletnosti ........................................................................................................ 433.4.2. STOMA^NA FERMENTACIJA (4A) .......................................................... 443.4.2.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 443.4.2.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 443.4.2.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 453.4.3. UPRAVUVAWE SO GNOIVA (4B) ................................................................ 453.4.3.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 453.4.3.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 463.4.3.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 463.4.4. ORIZOVI POLIWA (4C) ................................................................................ 473.4.4.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 473.4.4.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 473.4.4.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 473.5. PROMENA NA OBRABOTLIVA ZEMJA I [UMARSTVO

(SEKTOR 5) ........................................................................................................... 483.5.1. Kompletnosti ........................................................................................................ 483.5.2. DRUGO (5E) ............................................................................................................ 483.5.2.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 493.5.2.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 493.5.2.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 493.6. OTPAD (SEKTOR 6) .......................................................................................... 50



3.6.1. Kompletnosti ........................................................................................................ 503.6.2. ODLO@UVAWE NA CVRST OTPAD NA DEPONII (6A) .................. 503.6.2.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 503.6.2.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 513.6.2.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 513.6.3. SOGORUVAWE NA OTPAD (6C) .................................................................. 513.6.3.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 513.6.3.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 513.6.3.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 523.7. DRUGO (SEKTOR 7) ............................................................................................ 523.7.1. Kompletnosti ........................................................................................................ 523.8. SNAP IZVORNI KATEGORII KOI NE SE VKLUÊNI VO

PREDHODNITE SEKTORI ............................................................................ 533.8.1. SNAP 060502 (OPREMI ZA RAZLADUVAWE I

KLIMATIZACIJA) ......................................................................................... 533.8.1.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 533.8.1.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 533.8.1.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 543.8.2. SNAP 110301 ([UMSKI I PO@ARI NA DRUGA VEGETACIJA-

PREDIZVIKANI OD ÔVEK) .................................................................... 543.8.2.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 543.8.2.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 543.8.2.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 553.8.3. SNAP 110401 (PRIRODNI LIVADI I DRUGA VEGETACIJA -

LIVADI) .............................................................................................................. 553.8.3.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 553.8.3.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 553.8.3.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 563.8.4. SNAP 110702 i 110703 (@IVOTNI- CICAÎ I DRUGI@IVOTNI). 563.8.4.1. Metodolo{ki pristap ...................................................................................... 563.8.4.2. Vlezni podatoci (Activity data) .......................................................................... 563.8.4.3. Emisioni faktori .............................................................................................. 57 OZNAKI ZA HEMISKI SUPSTANCII ...................................... 58 EDINICI MERKI I OZNAKI ZA PREFIKSI ....................... 58 KORISTENA LITERATURA .............................................................. 59 ANEKS 1: Pregled na emisii po SNAP kategorii .................................... 60 ANEKS 2: Nomenklatura na goriva. ............................................................. 64



SLIKI 1. Slika 1: Geografska polo`ba na R. Makedonija na Evropskiot

kontinent ....................................................................................................... 82. Slika 2: [ematski prikaz na institunacionalna postavenost......... 11

TABELI

1. Tabela 1: Definicija na oznaki ............................................................... 192. Tabela 2: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i

UNFCCC/CRF .................................................................................................. 213. Tabela 3: Upotrebeno gorivo kako Activity Data vo podsektor 1A1 .. 244. Tabela 4: Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 1A1 ............. 245. Tabela 5: Upotrebeno gorivo kako Activity Data vo podsektor 1A2 .. 256. Tabela 6: Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 1A2 ............. 267. Tabela 7: Upotrebeno gorivo kako Activity Data vo podsektor 1A3 .. 278. Tabela 8: Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 1A3 ............. 289. Tabela 9: Upotrebeno gorivo kako Activity Data vo podsektor 1A4 .. 2910. Tabela 10: Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 1A4 ........... 2911. Tabela 11: Upotrebeno koli~estvo jaglen kako Activity Data vo

podsektor 1B1 ................................................................................................ 3012. Tabela 12: Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 1B1 ............ 3013. Tabela 13: Upotrebeno koli~estvo benzin i rafineriski gas kako

Activity Data vo podsektor 1B2 ................................................................... 3114a. Tabela 14a: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1B2 ........ 3214b. Tabela 14b: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1B2 ........ 3215. Tabela 15: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i

UNFCCC/CRF .................................................................................................. 3316. Tabela 16: Upotrebeno koli~estvo na gotovi produkti kako

Activity Data vo podsektor 2A ..................................................................... 3417. Tabela 17 : Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 2A ............ 3518. Tabela 18: Upotrebeno koli~estvo na gotoviot produkt kako

Activity Data vo podsektor 2B ....................... .............................................. 3519. Tabela 19 : Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 2B ............. 3520. Tabela 20: Upotrebeni koli~estva na gotovite produkti kako

Activity Data vo podsektor 2C ...................................................................... 3621. Tabela 21 : Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 2C ............. 3622. Tabela 22: Upotrebeni koli~estva na gotovite produkti kako

Activity Data vo podsektor 2D ...................................................................... 3723. Tabela 23 : Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 2D ............ 3724. Tabela 24: Vrednost za Activity Data vo podsektor 2G........................... 3825. Tabela 25 : Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 2G ............ 3826. Tabela 26: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i

UNFCCC/CRF .................................................................................................. 3927. Tabela 27: Upotrebeni koli~estva na boja i drugi sredstva kako

Activity Data vo podsektor 3A ..................................................................... 4028. Tabela 28 : Upotreben emisionen faktor vo podsektor 3A ............. 4029. Tabela 29: Upotrebeni koli~estva na hemiski prizvodi kako

Activity Data vo podsektor 3C ...................................................................... 4130. Tabela 30 : Upotreben emisionen faktor vo podsektor 3C .............. 41



31. Tabela31: Upotrebeni koli~estva na hemiski prizvodi kako Activity Data vo podsektor 3D ...................................................................... 42

32. Tabela 32 : Upotreben emisionen faktor vo podsektor 3D .............. 4233. Tabela 33: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i

UNFCCC/CRF .................................................................................................. 4334. Tabela 34: Broj na grla (glavi) upotrebeni kako Activity Data vo

podsektor 4A ................................................................................................. 4435 Tabela 35 : Upotreben emisionen faktor vo podsektor 4A ............. 4536. Tabela 36: Broj na grla (glavi) upotrebeni kako Activity Data vo

podsektor 4B .................................................................................................. 4637. Tabela 37 : Upotreben emisionen faktor vo podsektor 4B .............. 4638. Tabela 38: Vkupna povr{ina zaseana so oriz, upotrebena kako

Activity Data vo podsektor 4C ...................................................................... 4739. Tabela 39 : Upotreben emisionen faktor vo podsektor 4C .............. 4740. Tabela 40: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i

UNFCCC/CRF .................................................................................................. 4841. Tabela 41: Povr{ini od razli~ni vidovi {umi upotrebeni kako

Activity Data vo podsektor 5E ..................................................................... 4942. Tabela 42 : Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 5E ........... 4943. Tabela 43: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i

UNFCCC/CRF .................................................................................................. 5044. Tabela 44: Koli~ini na odlo`en cvrst otpad upotrebeni kako

Activity Data vo podsektor 6A .................................................................... 5145. Tabela 45 : Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 6A ........... 5146. Tabela 46: Koli~ina na sogoren medicinski otpad upotreben

kako Activity Data vo podsektor 6C ........................................................... 5247. Tabela 47 : Upotrebeni emisioni faktori vo podsektor 6C ............ 5248. Tabela 48: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i

UNFCCC/CRF .................................................................................................. 5249. Tabela 49: SNAP kategorii koi ne se opfateni vo prethodno

obrabotenite Sektori ................................................................................ 5350. Tabela 50: Vrednost za Activity Data vo SNAP 060502 ........................... 5451. Tabela 51 : Upotrebeni emisioni faktori za SNAP 060502 ............. 5452. Tabela 52: Povr{ina na izgorena {uma kako upotrebena vrednost

za Activity Data vo SNAP 110301 ................................................................... 5553. Tabela 53 : Upotrebeni emisioni faktori za SNAP 110301 ............. 5554. Tabela 54: Povr{ina na prirodni livadi kako upotrebena

vrednost za Activity Data vo SNAP 110401 ................................................ 5555. Tabela 55 : Upotrebeni emisioni faktori vo SNAP 110401 ............. 5656. Tabela 56: Broj na cica~i i drugi `ivotni kako upotrebena

vrednost za Activity Data vo SNAP 110702 i 110703 ................................ 5657. Tabela 57 : Upotrebeni emisioni faktori vo SNAP 110702 i

110703 ............................................................................................................. 57



UPOTREBENI KRATENKI

CORINAIR Co-ordination of Information on AIR emissions

Koordinacija na Informaciite za emisii vo Vozduh

CARDS Community Assistance for Reconstruction Development and Stabilisation

Pomo{ na Zaednicite za Rekonstrukciski Razvoj i Stabilizacija

ETC/ACC European Topic Centre on Air and Climate Change

Evropski Topik Centar za Vozduh i Klimatski Promeni

EU European Union Evropska Unija

UNFCCC United Nations Framework Convention on Climate Change

Ramkovna Konvencija za Klimatski Promeni na Obedinetite Nacii

UNECE/ CLRTAP

United Nations Economic Commission for Europe/Convention on Long-range Transboundary Air Pollution

Ekonomska Komisija na Obedinetite Nacii za Evropa/ Konvencija za Dalekuse`no Prekugrani~no Zagaduvawe na Vozduh

QA/QC Quality Assurance / Quality Control Sigurnost na Kvalitet / Kontrola na Kvalitet

EMEP Cooperative Programme for Monitoring and Evaluation of the Long-range Transmission of Air Pollutants in Europe

Programa za sorabotka za Monitoring i Evaluacija na Dalekuse`noto prenesuvawe na zagaduva~ki supstancii vo Vozduh za Evropa

SNAP Selected Nomenclature on Air Pollutants Selektivna Nomenklatura za Zagaduva~ki supstancii vo Vozduhot

CollectER Collect Emission Register Registar za Sobirawe na Emisii

ReportER Report Emission Register Registar za Raportirawe na Emisii

AE-DEM Air Emissions Data Exchange Module Modul za Razmena na Podatoci za Emisii vo Vozduh

NFR Nomenclature For Reporting Nomenklatura za Izvestuvawe CRF Common Reporting Format Voobi~aen Report Format GHGs Greenhouse Gases Gasovi na Staklena gradina LPS Large Point Source Golem To~kast Izvor LHV Low Heating Value Dolna Toplotna Mo} NAPFUE Nomenclature for Air Pollution of Fuels Nomenklatura za Zagaduvawe na

Vozduhot od Goriva

IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change

Me|uvladin Panel za Klimatski Promeni

GPG Good Practice Guidance (of the IPCC) Upatstvo za Dobra Praksa (od IPCC)

EEA European Environment Agency Evropska Agencija za @ivotna sredina

HM Heavy Metals Te{ki Metali POPs Persistent Organic Pollutants Postojani Organski Zagaduva~ki

supstancii RM Republic of Macedonia Republika Makedonija

KZVRM Cadastre of polluters and air pollutants in Republic of Macedonia

Katastar na Zagaduva~i i zagaduva~ki supstancii vo Vozduhot za Republika Makedonija

M@SPP Ministry of Environment and Physical Planning

Ministerstvo za @ivotna Sredina i Prostorno Planirawe

NEAP National Environmental Action Plan Nacionalen Ekolo{ki Akcionen Plan



VOVED Republika Makedonija, sledej}i gi svoite zalo`bi za odr`livo upravuvawe so kvalitetot na vozduhot, a vo soglasnost so obvrskite prevzemeni so potpi{anite me|unarodni konvencii i protokoli, preku svoeto Ministerstvo za `ivotna sredina i prostorno planirawe (M@SPP), vo 2005 godina pristapi kon realizacija na proektot: "Vospostavuvawe na Nacionalna Metodologija za inventar na emisii vo Republika Makedonija" bazirana na CORINAIR sistemot. Ovaa pretstavuva del od realizacija na programata EMEP za implementacija na CLRTAP vo R. Makedonija i istata e ostvarena preku ETC/ACC so finansiska podr{ka od CARDS programata. Celta na ovoj proekt e da se razvie sistem za inventarizacija i izvestuvawe vo R.Makedonija vo soglasnost barawata na i prilagoduvawe na komparabilnosta so podatocite na zemjite ~lenki na EU. Ovoj Informativen izve{taj ima za cel da dade pojasnuvawa za izgotveniot Inventar, pri toa, obezbeduvaj}i informacii za napravenite prevzemawa, za izvorite na podatoci, upotrebenite emisioni faktori i metodologii za presmetuvawe (procenki) na emisiite, kompletnostite na Inventarot, kako i prevzemenite QA/QC aktivnosti. Pri izgotvuvaweto na ovoj Informativen izve{taj sledeni se upatstvata od

• EMEP/LRTAP Guidelines for Estimating and Reporting Emissions data; EB.AIR/GE.1/2002/7

• Template for an Informative Inventory Report to LRTAP

• EMEP/CORINAIR Emission Inventory Guidebook, “Good practice guidance for CLRTAP

emission inventories”

• UNFCCC IPCC Good Practice Guidance Izrabotuva~ite na ovoj Izve{taj se obidoa kolku e mo`no podobro da ja zapazat strukturata na spomenatite upatstva, za da se obezbedi transparentnost, konzistentnost, kompletnost, to~nost i sporedlivost na raportiranite emisioni podatoci, pri toa, imaj}i go vo predvid faktot deka ova pretstavuva prv Inventar napraven spored gore spomenatata metodologija. M@SPP na Republika Makedonija ja ovlasti firmata TEHNOLAB doo, Skopje da bide nositel na aktivnostite za vospostavuvawe na ovaa Nacionalna Metodologija za inventar na emisii vo vozduhot bazirana na programata CORINAIR. Vo ramkite na prevzemenite obvrski TEHNOLAB go izraboti Inventarot na emisii vo vozduhot za R. Makedonija 2004, vo periodot avgust 2005 - januari 2006 kako Nacionalna baza na podatoci vo elektronska forma.



1.0. NACIONALNI OKOLNOSTI Republika Makedonija e smestena vo centralniot del na Balkanskiot poluostrov, pozicionirana pome|u 40o50Ä i 42o20Ä Severna geografska {irina, i pome|u 20o27Ä30” i 23o05Ä Isto~na geografska dolìna. Na zapad se grani~i so Albanija (191 km), na jug so Grcija (262 km), na istok so Bugarija (165 km) i Srbija i Crna Gora na sever (231 km). Vkupnata dolìna na granicata e 849 km, koja zafa}a povr{ina od 25.713 km2. Zemjata ima populacija od 2,08 milioni i 0,44 milioni ìteli vo glavniot grad Skopje. Bruto doma{niot prihod na R. Makedonija e 4,546 milioni USD $ (3,497 milioni €), od koi 32,1% se od industrijata i 11,3% od zemjodelieto. Industriskoto proizvodstvo glavno se bazira na prirodnite resursi: jaglen (temen jaglen), èlezni i drugi metali (hrom, olovo, cink), tekstilni i proizvodi od drvo.

Slika 1: Geogravska polo`ba na R. Makedonija na Evropskiot kontinent

Republika Makedonija kako zemja vo tranzicija ima sli~en problem so ìvotnata sredina kako i mnogu drugi porane{ni vlasti vo Centralna i Isto~na Evropa koi se vo istiot proces. R. Makedonija e vo faza na transpozicija i pribliùvawe kon evropskoto zakonodavstvo, vklu~uvaj}i gi i regulativite na EU od oblasta na vozduhot, kako {to se direktivite, konvenciite, protokolite i sli~no vo ovaa oblast.



1.1. Relevantni kovencii i protokoli Od oblasta na za{tita na vozduhot, R. Makedonija gi ima ratifikuvano slednive Konvencii i Protokoli i amandmani:

United National Framework Convention on Climate Change (New York, 1992). Konvencijata be{e ratikuvana so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of RM” No. 61/97) i stapi na sila vo R. Makedonija na 28.04.1998.

Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change.

Protokolot be{e ratikuvan so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of RM” No. 49/04).

Convention on Long-Range Transboundary Air Pollution (Geneva, 1979).

Konvencijata be{e ratikuvana so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of the SFRY No. 11/86). Konvencijata be{e prevzemena od R.Makedonija na 17.11.1991.

Protocol to the 1979 on Convencion on Long-Range Transboundary Air Pollution on

Long-Term Financing of the Co-operative Programme for Monitoring and Evaluation of the Long Range Transmission of Air Pollutants in Europe (EMEP, Geneva 1984). Protokolot be{e ratifikuvan od Socijalisti~ka Federativna Republika Jugoslavija („Official Gazette of SFRY No.2/87) i R. Makedonija go usvoi istiot.

Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants. Republika Makedonija ja potpi{a ovaa Konvencija vo Stokholm, [vedska na 22.05.2001. Konvencijata be{e ratifikuvana so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of R.M. No.17/04).

Vienna Convention for the Protection of the Ozone Layer (Vienna, Marche 1985). Konvencijata be{e ratifikuvana so pomo{ na Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of SFRY No.1/90). R. Makedonija ja prifati ovaa konvencija na 10.03.1994.

Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer (Montreal,

September 1987). Montrealskiot protokol be{e ratifikuvan so pomo{ na Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of SFRY No.16/90). R. Makedonija go prifati ovoj Protokol na 10.03.1994.

The Amendment to the Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer-London. Protokolot be{e ratifikuvan so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of R.M. No.25/98).

The Amendment to the Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone

Layer-Copenhagen. Protokolot be{e ratifikuvan so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of R.M. No.25/98).


TEHNOLAB 2005/2006 10

The Amendment to the Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer-Montreal. Protokolot be{e ratifikuvan so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of R.M. No.51/99).

The Amendment to the Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone

Layer- Beijing, 1991. Protokolot be{e ratifikuvan so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of R.M. No.13/02).

Potpi{ani: 1. Protocol to the 1979 Convention on Long-Range Transboundary Air Pollution on Persistent Organic Pollutants (POPs). Republika Makedonija go prifati ovoj Protokol (Aarhus, Juni 1998). Se u{te go nema ratifikuvano. 2. Protocol to the 1979 Convention on Long-Rang Transboundary Air Pollution on Hevy Metals. Republika Makedonija go prifati ovoj Protokol (Aarhus, Juni 1998). Se u{te go nema ratifikuvano. 1.1.1. Relevantni Konvencii za `ivotna sredina i postapki - Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Contex (Espoo, february 1991). Konvencijata be{e ratifikuvana so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of R.M. No.44/99). - Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters (Aarhus Convention). Konvencijata be{e ratifikuvana so Zakonot za Ratifikacija („Offical Gazette of R.M. No.40/99). - Energy Charter Protocol on energy Efficiency and related Environmental Aspects. Protokolot be{e ratifikuvan so Zakonot za Ratifikacija so finalen dokument na Evropskata konferencija za Energija („Offical Gazette of R.M. No.16/98).

Potpi{ani: - Protocol on Stretegic Environmental Assessment. Protokolot be{e usvoen vrz osnova na Espoo Konvencijata. R. M. go potpi{a ovoj Protokol vo maj 2003, vo Kiev, Ukraina na pettata ministerska Konferencija „ Environment for Europe”. - Protocol on Pollutant Release and Transfer Registers. Protokolot be{e usvoen na baza na Aarhus Konvencijata. R. M. go potpi{a ovoj Protokol vo maj 2003, vo Kiev, Ukraina na pettata ministerska Konferencija „ Environment for Europe”.


TEHNOLAB 2005/2006 11

1.2. Institucionalna postavenost

Slika 2: [ematski prikaz na institunacionalna postavenost 1.3. Upotrebena Metodologija pri izrabotka na Inventarot Pri izrabotkata na Inventarot na emisii vo vozduhot za R. Makedonija 2004 upotrebena e metodologijata EMEP/CORINAIR, so {to se obezbeduva kompletnost, konzistentnost i preglednost na ovoj inventar. EMEP/CORINAIR kako sistem se sostoi od dva osnovni dela. a) Prviot del se sostoi od Kniga so upatstva na EMEP / CORINAIR (“Knigata so upatstva”), vo koja se dadeni metodi za presmetki na emisii i site neophodni parametri za site relevantni izvorni kategorii na nacionalno nivo. Ovaa Kniga so upatstva go so~inuva stolbot na upatstvata za raportirawe spored UNECE / LRTAP Konvencijata i Direktivata za EU Nacionalnite Emisioni maksimumi. Izvorite na zagaduvawe na vozduhot klasificirani se so “Selected Nomenclature for Air Pollution 1997” - SNAP 97, koja ima:

• gorno nivo so 11 glavni sektori, • sredno nivo so 75 podsektori, • najnisko nivo so 416 izvorni aktivnosti.

M @ S P P

Informativen centar za `ivotna sredina

TEHNOLAB

Statistika KZV na RMEksperti Firmi

EEA


TEHNOLAB 2005/2006 12

Glavnite 11 sektora se: 01 COMBUSTION IN ENERGY AND TRANSFORMATION INDUSTRIES 02 NON-INDUSTRIAL COMBUSTION PLANTS 03 COMBUSTION IN MANUFACTURING 04 PRODUCTION PROCESSES 05 EXTRACTION AND DISTRIBUTION OF FOSSIL FUELS AND GEOTHERMALENERGY 06 SOLVENT AND OTHER PRODUCT USE 07 ROAD TRANSPORT 08 OTHER MOBILE SOURCES AND MACHINERY 09 WASTE TREATMENT AND DISPOSAL 10 AGRICULTURE 11 OTHER SOURCES AND SINKS Prvata kategorija glavno gi opfa}a emisiite od sogoruvawe na gorivo vo golemi energetski postrojki za dobivawe na energija. Emisiite od toplifikacii (postrojki za greewe po oblasti) povrzani so sogoruvawe na gorivo se isto taka vklu~eni vo ovaa kategorija (isto taka koristej}i otpad kako gorivo) zaedno so emisiite od rafineriite, rabota so gas i masla i ekstrakcija na gas. SNAP kategorija 2 se odnesuva na emisii od sogoruvawe na gorivo vo ne-industriski postrojki. Ovie postrojki generiraat toplina i energija na pomali skali za komercijalni, instuticionalna i rezidencijalna upotreba, energija za upotreba vo zemjotelie, {umarstvo i vodostopanstvo. Kategorija 3 gi opfa}a site emisii od sogoruvae vo industrija (za generirawe na proizvedena energija), dodeka kategorija 4 vklu~uva emisii direktno povrzani so proizvodnite procesi. SNAP kategorija 5 se odnesuva na site emisii (glavno emisiite na isparuvawe) od ekstrakcija i distribucija na fosilni goriva i geotermalna energija. Emisijata na isparuvawe koja poteknuva od proizvodstvo na rastvoruva~i i drugi proizvodi se presmetani vo kategorija 6. Celokupnata emsija od transport, t.e. emisiite od vozila na paten soobraj}aj zaedno so emisiite od vozovi, brodovi i avionski soobraj}aj, se opfateni so SNAP kategorija 7 i 8. Poslednata SNAP kategorija isto taka gi opfa}a emisiite od motorizirana oprema vo industrija, {umarstvo, zemjodelie, doma}instva i gradinarstvo. Dvete SNAP kategorii vklu~uvaat samo emisii od motori za sogoruvawe.


TEHNOLAB 2005/2006 13

Emisiite za tretman i odloùvawe na otpad presmetani se vo SNAP kategorija 9. Glavniot del na emisiite od SNAP 9 se zadrùva na tretman na otpadni vodi i |ubri{ta (isparuvawe) i na krajbre`ni gorewa. Kategorija 10 gi opfa}a site emisii od zemjodelie i {umarstvo, upotreba na zemji{te i promena na {umska masa. Vo ovaa kategorija ima mnogu razli~ni emisioni izvori. Primeri: kulturi (so ili bez |ubriva), stoka i nejzini gnoiva, i promena na biomasa vo razli~ni tipovi na organizirana vegetacija. Poslednata kategorija 11 gi opfa}a emisiite od site prirodni (ne-menaxirani) izvori kako {umski poàri, vulkanski erupcii ili isparuva~ki emisii od vegetacija. Emisionite izvori spored CORINAIR metodologijata se podeleni na golemi to~kasti izvori (LPS) i area izvori. Golemite to~kasti izvori imaat glaven pridones vo vkupnoto zagaduvawe na vozduhot so golem broj na emisioni komponenti. Osnova za presmetkite na emisiite e izrazot:

Ei,j = Ai,j x EFi,j kade {to:

E - Emisija A - Poidatok za aktivnost EF – Emisionen Faktor i – sektor j – zagaduva~ka supstancija

b) Vtoriot del pretstavuva softverski sistem, razvien od strana na ETC-ACC, poznat pod akronimot AE-DEM (Modul za razmena na podatoci za emisii vo vozduh), sostaven od set na kompjuterski programi koi rabotat so MS Windows, i izraboten vo MS Access struktura na baza na podatoci. Vo softverskiot sistem se alatkite: EstimatER - za opredeluvawe na emisiite vo poedinite sektori CollectER - sobirawe i skladirawe na podatoci. ReporterER – za raportirawe vo NFR iCRF i drugi direktivi.


TEHNOLAB 2005/2006 14

2.0. PROCES NA PODGOTOVKA NA INVENTAROT Podgotovkata na Inventarot gi vklu~i slednive stadiumi: a) Planirawe b) Podgotovka v) Menaxment a) Planirawe na Inventarot Planiraweto na Inventarot gi opfa}a organizacionite raboti povrzani so: nazna~uvawe na timot na eksperti i asistenti, opis na specifi~nite odgovornosti i obvrski, izrabotka na proceduri za rabota na firmata za pribirawe i presmetka na podatoci za activity rate i emission factors koi se vklu~eni vo bazata na podatoci vo nacionalniot inventar na emisii. Isto taka, organizirani se aktivnosti za voveduvawe na proceduri i za obezbeduvawe na kontrolata i sigurnosta na kvalitetot. b) Podgotovka na Inventarot Vo podgotovkata za izrabotka na ovoj inventar od strana na TEHNOLAB, koj vo svojot tim ima eksperti za mediumot vozduh, angaìrani bea i drugi doma{ni eksperti za razli~nite sektori od nomenklaturata SNAP (sektorski eksperti). Sekoj ekspert ja prevzede obvrskata aktivno da se vklu~i vo identifikacijata na izvorite na zagaduvawe, definirawe na relevantnite izvori na podatoci i pribirawe na podatocite (activity date). Vo ovaa nasoka organizirani se i site drugi aktivnosti povrzani so podgotovkata i izrabotkata na inventarot.

• Identifikacija na izvorite na zagaduvawe Vo ramkite na podgotovkata na Inventarot golemo vnimanie se posveti na identifikacijata na izvorite na zagaduvawe. Ova be{e neophodno poradi dve osnovni pri~ini. Prvata od niv e bazirana na geografskata polo`ba na Republika Makedonija (primer: nema izvori na zagaduvawe od pomorski i re~en soobra}aj), kako i stepenot na industriskiot i stopanski razvoj na dràvata (nema doma{en avionski transport; ne postojat nuklearni elektrani; gas turbini i t.n.). Vtorata pri~ina pretstavuva specifi~nata sostojba vo koja se nao|a stopanstvoto na Republika Makedonija, kade postojat kompanii koi imaat ednogodi{ni ili pove}egodi{ni prekini vo svoeto kontinuirano rabotewe. Zaradi toa, zaedno so ekspertite od EEA koi bea angaìrani vo ovoj Proekt, zavzemen e stav deka site ovie slu~ai vo razgleduvanata 2004 godina }e se tretiraat kako “ne se javuvaat vo Republika Makedonija” koj mnogu pomogna za definirawe na kompletnostite na Inventarot prikaàno vo Poglavje 3 od ovoj izve{taj.


TEHNOLAB 2005/2006 15

• Izvori na podatoci Za razli~nite sektori koristeni se podatoci od nekolku izvori i toa: - Statisti~ki godi{nik 2004 god. - Energetski Bilans na Republika Makedonija za 2004 god. - Podatoci (informacii) od KZVRM - Data baza za vozila od Ministerstvoto za vnatre{ni raboti na Republika Makedonija za 2004 god. - Prostoren Plan na Republika Makedonija Od zna~ajna pomo{ bea i podatocite dobieni direktno od samite kompanii, odnosno podatoci koi se koristeni pri izgotvuvaweto na “Katastar za zagaduva~i i zagaduva~ki supstancii za Republika Makedonija”, koj po barawe na M@SPP e izraboten od strana na TEHNOLAB. • Obrabotka na podatocite Obrabotkata na podatocite i upotrebenite metodologii za izvr{enite ekspertski presmetki odnosno procenki, kako i izborot na emisioni faktori vo celost e napraveno od strana na ekspertite i glavno se baziraat na upatstvata od EMEP/CORINAIR Emission Inventory Guidebook., September 1999. Za oddelni sektori (SNAP kategorii) za koi nema upatstva vo ovoj prira~nik, upotrebeni se i Revised 96 IPCC Guidelines, The Factor Information Retrieval (FIRE 6.24) Data System, kao i samostojani ekspertski analizi. Osnovniot pristap kon izborot za upotrebenata metodologija za presmetka na emisiite i izborot na emisionite faktori vo ramkite na sekoj SNAP poedine~no, pretstavuva informacijata za activity date. Imaj}i gi vo predvid pogore spomenatite te{kotii okolu pribiraweto na podatocite za activitu date, kako i faktoto deka R. Makedonija nema nacionalni emisioni faktori,vo ovoj Invetar glavno upotrebeni se ednostavnite metodologii i soodvetnite emisioni faktori koi se dadeni vo EMEP/CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Za opredeluvawe na emisioni faktori kaj odreden del na izvori na emisiii, pred se kaj to~kastite izvori (Facilities), iskoristeni se podatoci od dolgogodi{ni merewa na emisii na zagaduva~ki supstancii.


TEHNOLAB 2005/2006 16

Detalen pregled i objasnuvawe za activity date i emisioni faktori za sekoj od obrabotenite SNAP-ovi i posebno za sekoj to~kast izvor (Facilities) daden e vo Poglavje 3.0. Finalnoto pribirawe na podatocite napraveno e vo Excel tbl, posebno kreirani za popregledna obrabotka i eventualni korekcii pred tie da se vnesat vo kompjuterskata data baza so softverskiot sistem CollectER razvien od ETC/ACC, poznat pod akronim AE-DEM (Air Emissions Data Exchange Module), sostaven od set kompjuterski programi koi mo`e da rabotat preku operativniot sistem MS Windows i izgradba na strukturna data baza vo MS Access. Toa obezbeduva vo sekoj moment da se ima pregled na site izmeni napraveni vo tekot na obrabotkata na podatocite. Inventarot na emisii vo vozduhot na Republika Makedonija za 2004 god. izraboten e vo elektronska forma (MS Access data baza) so upotreba na softverskata alatka CollectER. So alatkata ReportER, od data bazata generiran e set od Excel tabeli vo CRF i NFR format, kako {to be{e nazna~eno vo Implementacioniot plan. Vo Aneks 1 daden e tabelaren pregled na emisiite od site polutanti koi bea opfateni vo ovoj inventar za sekoj sektor posebno. v) Menaxment na podatoci • Sigurnost na kvalitetot i kontrola na kvalitetot (QA/QC) Vo tekot na podgotovkata i izgradbata na ovoj Inventar, izraboten e plan za obezbeduvawe na QA/QC. Pri toa koristeni se preporakite od ve}e spomenatite upatstva: EMEP/CORINAIR Emission Inventory Guidebook / Good practice guidance for CLRTAP emission inventories i UNFCCC IPCC Good Practice Guidance. So planot, pokraj opredeluvaweto na tim za kontrola, bea definirani proceduri za sproveduvawe na kontrolata na kvalitetot i kompletnostite na Inventarot. Osven toa, vovedeni se formulari za tabelarnoto prika`uvawe na pribranite podatoci (activity date, emisionite faktori), numeri~kite vrednosti i upotrebenite edinici merki, verifikacija na izvorite na podatoci i upotrebenite metodolo{ki postapki za izvr{enite presmetki, odnosno procenki. Upotrebuvajki ja metodata na vkrsteni proverki, site izmeni i popravki vo ovie formulari napraveni se vo soglasnost so sektorskite eksperti i vremenski se arhivirani vo elektronska forma. Isto taka napravena e kontrola na softverskata data baza od aspekt na pronao|awe gre{ki pri prepi{uvaweto na podatocite, mernite edinici, konverziite i sumarnite razultati na emisiite od zagaduva~kite supstanci. I vo ovoj slu~aj napraveni se vremenski arhivirawa na privremenite data bazi sé do kone~nata verzija na Inventarot.


TEHNOLAB 2005/2006 17

Vo delot na proverka na presmetkite preku pravewe na sporedba so prethodni presmetki, timot za QC ne be{e vo sostojba da go napravi toa bidej}i ne postojat presmetki za prethodnite godini producirani spored ovaa Nacionalna metodologija. Sepak, so cel da se zapazi principot na kontrola so sporedba, timot , za nekoi sektori od Inventarot i za poedini polutanti, napravi sporedba so presmetki koi se dostapni od ve}e izraboteni inventari, analizi, studii, kako {to e "Katastar na zagaduva~i zagaduva~ki supstancii vo vozduhot za R.Makedonija". Vo sekoj slu~aj, rezultatite od vakvite sporedbi samo ja potvrdija konstatacijata deka nema zna~ajni otstapuvawa me|u sporeduvanite presmetki.


TEHNOLAB 2005/2006 18

2.1. Kompletnosti Vo Inventarot na zagaduva~i na vozduhot na Republika Makedonija za 2004 god., emisiite na zagaduva~kite supstancii presmetani se zaedno so gasovite na staklena gradina (GHGs). Opfateni se slednive zagaduva~ki supstancii:

SO2 (sulfur dioksid) NOX (azotni oksidi) NMVOC (nemetanogeni isparlivi organski supstancii) CH4 (metan) CO (jaglerod monoksid) CO2 (jaglerod dioksid) N2O (azot oksid) NH3 (amonijak) TSP (cvstri ~esti~ki) HFC-32; HFC-125; HFC-134a; HFC-143a (fluorinirani jaglevodorodi-

fluorojaglevodorodi). So ovoj Inventar opfatena e celata teritorija na R. Makedonija. Vo Inventarot obraboteni se: - 92 SNAP kategorii (79 od area source activities, 13 od facilities) od site 11 glavni sektori na SNAP nomenklaturata. - 113 podatoci za aktivnost (85 od area source activities, 28 od facilities) - 472 emisioni faktori (301 od area source activities, 171 od facilities) Kako {to e ka`ano pogore, Inventarot na R. Makedonija 2004 e sistematiziran spored SNAP nomenklaturata. Spored ve}e spomenatite Konvencii, Republika Makedonija ima prevzemeno obvrska da izvr{i raportirawe kon LRTAP vo NFR, i kon UNFCCC vo CRF formati. Zatoa, pri transformiraweto vo ovie formati, odnosno, pri definirawe na kompletnostite upotrebeni se slednive oznaki:


TEHNOLAB 2005/2006 19

Tabela 1: Definicija na oznaki

Oznaka Definicija na oznaki

NO

• Aktivnosta ili procesot ne postoi vo ramkite na dr`avata.

• “NO” (ne se javuvaat) za emisii od izvori na soedinenija koi ne se javuvaat za oddelno soedinenie ili kategorija na izvor vo ramkite na dr`avata.

NE

• Emisiite se javuvaat no ne se presmetani ili raportirani vo ova prijavuvawe.

• “NE” (ne presmetani) za emisii koi postojat od izvori na soedinenija, a ne se presmetani.

NA

• Procesot ili aktivnosta postoi no se smeta deka emisiite ne se javuvaat nikoga{.

• “NA” (ne aplikativni- ne primenlivi) za aktivnosti vo dadenata kategorija na izvor za koi se veruva deka ne rezultiraat so zna~ajna emisija od specifi~noto soedinenie.

IE

• Emisiite za ovaa aktivnost ili proces se presmetani i vklu~eni vo inventarot no ne se prezentirani oddelno za ovaa kategorija na izvor.

• “IE” (Vklu~eni na drugo mesto) za emisii od izvori na soedinenija koi se presmetani no vklu~eni na drugo mesto vo inventarot namesto vo o~ekuvanata kategorija na izvori.

Vo Poglavjeto 3 daden e detalen pregled po sektori za kompletnostite, izvr{enite prevzemawa na podatocite za aktivnost, metodolo{kiot pristap i upotrebenite emisioni faktori.


TEHNOLAB 2005/2006 20

3. PREGLED PO SEKTORI 3.1. ENERGIJA (SEKTOR 1) Vo ovoj Sektor 1 zemeni se vo predvid emisiite od sogoruva~kite procesi na gorivata (Kategoriite od 1A1 do 1A5) i fugitivnite emisii od gorivata (Kategoriite od 1B1 do 1B2) So ovoj Inventar, vo Sektor 1, opfateni se emisiite od sogoruva~kite procesi na goriva od:

• Stacionarnite izvori vo energetskata industrija, proizvodnite industrii, toplanite, postrojkite za sogoruvawevo so snaga pomala od 50 MW i doma{nite lo`i{ta

• Mobilnite izvori kako {to se: patniot soobra}aj, `elezni~kiot

soobra}aj, vozdu{niot soobra}aj, podvi`na mehanizacija vo industrijata, zemjodelieto, {umarstvoto i doma}instvata (gradinarstvo).

Isto taka vo ovoj sektor opfateni se fugitivnite emisii od gorivata, t. e. od otvorenite kopovi na jaglen i distribucijata na te~nite goriva (benzin). Vo ovoj sektor opfateni se emisiite od zagaduva~kite supstancii SO2, NOx, NMVOC, CH4, CO, CO2, N2O, NH3 i TSP. Objasnenijata za izvorot na activity date, upotrebenata metodologija i emisioni faktori, dadeni se od Poglavje 3.1.2. do Poglavje 3.1.7. za sekoja od Kategoriite. Vrednosti na emisiite od polutantite dadeni se vo Aneks 1 spored SNAP nomenklaturata.


TEHNOLAB 2005/2006 21

3.1.1. KOMPLETNOSTI Vo Tabela 2 dadeni se kompletnostite na Sektor 1 so prika`uvawe na onie SNAP kategorii koi se obraboteni vo Inventarot, vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF izvornite kategorii. Tabela 2: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF

EMEP/NFR UNFCCC / CRF SNAP 97 items

1A1 1A1 Energy industries 1A1a 1A1a Public electricity and heat production 010101 Combustion plants≥300MW (boilers)

010202 Combustion plants ≥50<300 MW(boilers) 010203 Combustion plants < 50 MW (boilers)

1A1b 1A1b Petroleum refining 010306 Process furnaces 1A1c 1A1c Manufacture of solid fuels and other

energy industry NE

1A2 1A2 Manufacturing industries and

construction

1A2a 1A2a Iron and steel 030103 Combustion plants < 50 MW (boilers) 030302 Reheating furnaces steal and iron

1A2b 1A2b Non-ferrous metals 030103 Combustion plants < 50 MW (boilers) 030324 Nickel production (thermal process)

1A2c 1A2c Chemicals IE (Included in 1A2f) 1A2d 1A2d Pulp, paper and print IE (Included in 1A2f) 1A2e 1A2e Food processing, beverages and

tobacco IE (Included in 1A2f)

1A2f 1A2f Other 030311 Cement 030103 Combustion plants < 50 MW (boilers) 0808 Other mobile sources and machinery / Industry

1A3 1A3 Transport 1A3a i (i) 1A3a i Civil aviation (international, LTO) 080502 International airport traffic (LTO cycles -

<1000 m) 1A3a i (ii) 1A3a i Civil aviation (international, cruise) 080504 International cruise traffic (>1000 m) 1A3a ii(i) 1A3aii Civil aviation (domestic, LTO) NA 1A3a ii (ii) 1A3aii Civil aviation (domestic, cruise) NA 1A3bi 1A3b i R.T., passenger cars 070100 Passenger cars (r) 1A3b ii 1A3b ii R.T., light duty vehicles 070200 Light duty vehicles < 3.5 t (r) 1A3b iii 1A3b iii R.T., heavy duty vehicles 070300 Heavy duty vehicles > 3.5 t and buses 1A3b iv 1A3b iv R.T., Mopeds and motorcycles 070400 Mopeds and Motorcycles < 50 cm3

070500 Motorcycles > 50 cm3 1A3bv 1A3bv R.T., Gasoline evaporation NE 1A3b vi 1A3b vi R.T., Automobile tyre and brake

wear NE

1A3b vii 1A3b vii R.T., Automobile road abrasion NE 1A3c 1A3c Railways 080200 Railways 1A3d i 1A3d i International Navigation NO 1A3d ii 1A3d ii National navigation NA 1A3e i 1A3e i Pipeline compressors NE 1A3e ii 1A3e ii Other mobile source and machinery NE


TEHNOLAB 2005/2006 22

1A4 1A4 Other Sectors 1A4a 1A4a Commercial/Institutional 020103 Combustion plants < 50 MW (boilers) 1A4b i 1A4b i Residential plants 02 02 05 Other equipments (stoves, fireplaces,

cooking,...) 1A4b ii 1A4b ii Household and gardening (mobile) 080900 Household and gardening 1A4c i 1A4c i Stationary NE 1A4c ii 1A4c ii Off-road vehicles and other machinery 080600 Agriculture

080700 Forestry 1A4c iii 1A4c iii National fishing NA 1A5 1A5a Other 1A5a 1A5a Other, Stationary (including military) NE 1A5b 1A5b Other, Mobile (including military) NE 1B1 1B1 Fugitive Emissions from solid fuels 1B1a 1B1a Coal mining and handing 050101 Open cast mining 1B1b 1B1b Solid fuel transformation NO 1B1c 1B1c Other NE 1B2 1B2 Oil and natural gas 1B2a i 1B2ai Exploration production, transport NE 1B2a iv 1B2a iv Refining/Storage NE 1B2a v 1B2a v Distribution of oil products 050501 Refinery dispatch station

050502 Transport and depots 050503 Service stations (including refuelling of cars)

1B2a vi 1B2a vi Other NE 1B2b 1B2b Natural gas NE 1B2c 1B2c Venting and flaring 090203 Flaring in oil refinery


TEHNOLAB 2005/2006 23

3.1.2. ENERGETSKI INDUSTII (1A1 ENERGY INDUSTRIES) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se stacionarnite izvori so sogoruva~ki procesi spored SNAP 010101, 010202, 010203, 010306. Dvate najgolemi termoelektrani se vklu~eni vo Inventarot i obraboteni se kako LPS . Tie koristat cvrsto gorivo - lignit (fuel ID 105A i 105B) koe ima mala razlika vo kalori~nata mo}. Vo presmetkate e vklu~eno i koli~estvoto na te~noto gorivo koe slu`i za startuvawe na postrojkite. Od postrojkite za proizvodstvo na toplina, 4-te najgolemi se vklu~eni kako Facilities, a ostnatite kako Area Source . Kako gorivo tie koristat mazut (fuel ID 203 K), i priroden gas (fuel ID 301B). Vo ovoj podsektor presmetani se emisiite od edinstvenata rafinerija vo R.Makedonija, koja koristi mazut (fuel ID 203 K) i rafineriski gas (fuel ID 308B) od sopstvenoto proizvodstvo. Kodot za identifikacija na gorivata (Fuel ID) e prestaven spored nomenklaturata CITEPA – NAPFUE - European Environment Agency / European Topic Centre on Air Emissions NAPFUE 94 version 1.0 dated 21/11/1995 (vidi ANEKS 3). 3.1.2.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na gorivo (izrazeno vo toplinski edinici) se mno`i so soodvetniot emisionen faktor koj zavisi od tipot na gorivoto i tehnologijata na sogoruvawe. 3.1.2.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci za presmetuvawe na emisiite vo ovoj podsektor se gorivata. Izvor na ovie podatoci (Activity Data) glavno e Energetskiot Bilans na Republika Makedonija, kako i podatocite dobieni direktno od samite kompanii koi se koristeni pri izrabotkata na “Katastar za zagaduva~i i zagaduva~ki supstancii za Republika Makedonija, 2004 godina”. Upotrebenite koli~estva na goriva vo ovoj podsektor presmetani se kako razlika na vkupnite koli~estva za 2004godina i koli~estvata potro{eni vo drugite sektori za Area i Facilities.


TEHNOLAB 2005/2006 24

Vo Tabela 3 pretstaveni se gorivata koi se vklu~eni vo ovoj podsektor od Inventarot, kako Activity Data vo edinica merka TJ. Isto taka vo tabelata pretstavena e i nivnata dolna toplotna mo} LHV [kJ/g]. Tabela 3: Upotrebeno gorivo kako Activity Data vo podsektor 1A1

1A1 Energy industries SNAP ID Fuel Fuel LHV [kJ/g] [TJ] 105A LIGNIT 7.31 47546.7105B LIGNIT 7.42 5216.9010101 203K RESIDUAL OIL 41.00 123.0203K RESIDUAL OIL 41.00 3251.3010202 301B NATURAL GAS 50.00 54.7203K RESIDUAL OIL 41.00 94.3010203 301B NATURAL GAS 50.00 292.0203K RESIDUAL OIL 41.00 640.7010306 308B RAFINERY GAS 48.00 1173.8

3.1.2.3. EMISIONI FAKTORI Emisioni faktori za soodvetnite polutanti vo obrabotenite SNAP kategorii zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Pokraj toa, za oddelni polutanti, upotrebeni se emisioni faktori dobieni od izvr{eni dolgogodi{ni merewa na ovie energetski postrojki, so prethodna proverka (sporedba) so prepora~anite od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 4 daden e pregled na emisionite faktori koi se upotrebeni pri presmetkite na emisii vo ovoj podsektor. Edinicata merka e dadena vo g/GJ, odnosno kg/GJ za polutantot CO2. Tabela 4: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1A1

1A1 Energy industries SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP Fuel g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ kg/GJ g/GJ g/GJ g/GJ

105A 1640 233 30 0.6 4.4 127 0.8 - 82.3 105B 1887 235 30 0.6 4.4 128 0.8 - 82.3 010101 203K 976 290 10 5 18 54 8 - - 203K 980 150 26 4 15 60 7 - 55-100010202 301B - 100 3 2 30 79 2 - - 203K 976 98 18 5 20 82 23 0.01 120 010203 301B - 100 3 2 30 49 2 - - 203K 976 190 20 2 95 68 8 - 90 010306 308B 16 90 5 2 24 38 3 - -


TEHNOLAB 2005/2006 25

3.1.3. PROIZVODNI INDUSTII (1A2 MANUFACTURING INDUSTRIES) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se stacionarni i mobilni izvori so sogoruva~ki procesi spored SNAP 030103, 030302, 030324, 030311, 080800. Ovde spa|aat stacionarnite i mobilnite izvori so sogoruva~ki procesi od proizvodnata (fabri~ka) industrija. Od stacionarnite izvori obraboteni se 4 pogolemi industriski postrojki kako Facilities, kade sogoruva~kite procesi se so kontakt (povtorno zagrevawe na ~elik, proizvodstvo na feronikel i cement). Ostanatite industriski postrojki se vklu~eni kako Area sources so sogoruva~ki procesi vo kotli. Mobilnite izvori vo ovoj sektor se pretstaveni so industriskata mobilna oprema i mehanizacija. 3.1.3.1. METODOLO[KI PRISTAP Za stacionarnite izvori upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na gorivo (izrazeno vo toplinski edinici) se mno`i so soodvetniot emisionen faktor, koj zavisi od tipot na gorivoto i tehnologijata na sogoruvawe. 3.1.3.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci za presmetuvawe na emisiite vo ovoj podsektor se gorivata. Izvor na ovie podatoci (Activity Data) glavno e Energetskiot Bilans na Republika Makedonija. Del od podatocite dobieni se direktno od samite kompanii i tie se koristeni pri izrabotkata na “Katastar za zagaduva~i i zagaduva~ki supstancii za Republika Makedonija, 2004 godina”. Upotrebenite koli~estva na goriva vo ovoj podsektor presmetani se kako razlika na vkupnite koli~estva za 2004 godina i koli~estvata potro{eni vo drugite sektori za Area i Facilities. Vo Tabela 5 pretstaveni se gorivata koi se vklu~eni vo ovoj podsektor od Inventarot, kako Activity Data, vo edinica merka TJ. Isto taka vo tabelata pretstavena e i nivnata dolna toplotna mo} LHV [kJ/g]. Tabela 5: Upotrebeno gorivo kako Activity Data vo podsektor 1A2

1A2 Manufacturing industries and construction SNAP ID Fuel Fuel LHV [kJ/g] [TJ] 105B LIGNIT 7.42 259.2203K RESIDUAL OIL 41.00 3439.5030103 301B NATURAL GAS 50.00 1156.3203K RESIDUAL OIL 41.00 1695.8030302 301B NATURAL GAS 50.00 861.4105A LIGNIT 7.31 783.0030324 110A PETROLEUM COKE 31.00 142.9

030311 110A PETROLEUM COKE 31.00 2741.5080800 2050 DIESEL OIL 43.00 507.4


TEHNOLAB 2005/2006 26

3.1.3.3. EMISIONI FAKTORI Emisioni faktori za soodvetnite polutanti vo obrabotenite SNAP kategorii zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Isto taka, za poedini polutanti, upotrebeni se emisioni faktori dobieni od izvr{enite dolgogodi{ni merewa vo ~etirite pogolemi industriski postrojki, pri {to e napravena prethodna proverka (sporedba) so prepora~anite emisioni faktori od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 6 daden e pregled na emisionite faktori koi se upotrebeni pri presmetkite na emisii vo ovoj podsektor. Edinicata merka e dadena vo g/GJ, odnosno kg/GJ za polutantot CO2. Tabela 6: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1A2

3.1.4. TRANSPORT (1A3 TRANSPORT) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se mobilnite izvori so sogoruva~ki procesi spored SNAP 070100, 070200, 070300, 070400, 070500, 080200, 080502, 080504. Ovde spa|aat: patniot soobra}aj, `elezni~kiot soobra}aj i vozdu{niot soobra}aj (internacionalniot). Ostanatite mobilni izvori, doma{niot avio- soobra}aj i ezerskiot soobra}aj se nezna~itelni i ne se zemeni vo predvid. So ogled na toa deka ne se dostapni podatoci za potro{uva~ka na gorivo vo patniot soobra}aj poodelno za vozewe po avtopat, vo urbani i vo ruralni sredini (kako {to se definirani vo SNAP klasifikacijata), grupiraweto i vnesuvaweto na baznite podatoci e napraveno na vtototo nivo (SNAP podgrupi) spored tipot na vozilata i tipot na gorivoto.

1A2 Manufacturing industries and construction SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP Fuel g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ kg/GJ g/GJ g/GJ g/GJ

105B 1590 60 10 5 16 95 9 - 80 203K 976-980 100-165 3-26 2-5 10-15 50-82 2-23 0.1 55-120 030103 301B - 62-100 3-100 2-96 10-30 50-56 2-7 0.5 - 203K 1323 109 4 4 15 78 8 - 50 030302 301B - 90 3 3 8 56 2 - - 105A 364 259 - - 356 246 - - 680 030324 110A 364 259 - - 356 246 - - 680

030311 110A 42.3 576.7 15 10 50 102 8 - - 080800 2050 139.5 1135 165 4 367 73 30.2 0.16 133.3


TEHNOLAB 2005/2006 27

3.1.4.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na gorivo (izrazeno vo toplinski edinici) pomnoèno so soodvetniot emisionen faktor koj zavisi od tipot na gorivoto i tipot na vozilata. 3.1.4.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci za presmetuvawe na emisiite vo ovoj podsektor se gorivata. Koli~estvota na potro{eni goriva za patniot soobra}aj dobieni se so ekspertska presmetki t.e. procenki. Vkupnite koli~ini na gorivo, zemeni od Energetskiot bilans na Republika Makedonija, procentualno se rasporedeni vo soodvetnite SNAP podgrupi, kako {to e kaàno pogore, vo zavisnost od brojot i tipot na vozilata vo R.Makedonija. Isto takavo ovie procenki zemena e vo predvid i starosna struktura na vozilata. Tie podatoci dobieni se od data bazata na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Koli~inite za potro{enoto gorivo vo èlezni~kiot soobra}aj dobieni se od JP Makedonski @eleznici. Koli~inite na potro{eno gorivo vo avio soobra}ajoot zemeno e od Energetskiot bilans na Republika Makedonija, a brojot na poletuvawa i sletuvawa dobien e od statistikata na JP Aerodrom Skopje. Vo Tabela 7 pretstaveni se gorivata koi se vklu~eni vo ovoj podsektor od Inventarot, kako Activity Data, vo edinica merka TJ. Isto taka vo tabelata pretstavena e i nivnata dolna toplotna mo} LHV [kJ/g]. Tabela 7: Upotrebeno gorivo kako Activity Data vo podsektor 1A3

1A3 Transport SNAP ID Fuel Fuel LHV [kJ/g] [TJ] 2050 DIESEL OIL 43.00 1064.32080 MOTOR GASOLINE 44.00 5260.3070100 3030 LPG 46.00 1395.22050 DIESEL OIL 43.00 1951.3070200 2080 MOTOR GASOLINE 44.00 53.92050 DIESEL OIL 43.00 3991.3070300 2080 MOTOR GASOLINE 44.00 16.4

070400 2080 MOTOR GASOLINE 44.00 59.5070500 2080 MOTOR GASOLINE 44.00 32.0080200 2050 DIESEL OIL 43.00 141.9080502 207A JET FUEL 44.00 198.6080504 207A JET FUEL 44.00 332.5


TEHNOLAB 2005/2006 28

3.1.4.3. EMISIONI FAKTORI Emisioni faktori za soodvetnite polutanti vo obrabotenite SNAP kategorii zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 8 daden e pregled na emisionite faktori koi se upotrebeni pri presmetkite na emisii vo ovoj podsektor. Edinicata merka e dadena vo g/GJ, odnosno kg/GJ za polutantot CO2. Tabela 8: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1A3

3.1.5. DRUGI SEKTORI (1A4 OTHER SECTORS) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se stacionarnite izvori so sogoruva~ki procesi spored SNAP 020103, 020205. Toa se izvori od neindustriskite postrojki, odnosno od komercijalnite, institucionalnite i stambenite objekti, kako i doma{nite lo`i{ta. Isto taka, tuka spa|aat i mobilnite izvori od podvi`na oprema i mehanizacija vo zemjodelieto, {umarstvoto i doma}instvata (gradinarstvo), spored SNAP 080600, 080700, 080900. 3.1.5.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na gorivo (izrazeno vo toplinski edinici) pomno`eno so soodvetniot emisionen faktor koj zavisi od tipot na gorivoto i tipot na tehnologijata na sogouvawe kaj stacionarnite izvori, odnosno od tipot na mobilnata oprema i mehanizacija.

1A3 Transport SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP Fuel g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ kg/GJ g/GJ g/GJ g/GJ

2050 93 253 73 2 272 73 3.8 - - 2080 22.7 212-659 167-3727 7.14-26 1020-9205 72.3 1.3-17.8 - - 070100 3030 - 800 574 22.2 2630 66 - - - 2050 93 367 108 1.3 407 73 4.4 - - 070200 2080 22.7 654.5 1373 17.8 8204.5 72.3 1.3 - - 2050 93 984 190 5.6 846.5 73 2.8 - - 070300 2080 22.7 925 747.7 14.8 7863.6 72.3 0.8 - -

070400 2080 22.7 60.5 12136 113.6 16614 72.3 1.5 - - 070500 2080 22.7 179 2454.5 119.5 11954.5 72.3 1.2 - - 080200 2050 139.5 921 108 2.5 249 74 29 0.16 106.5080502 207A 22 228 13.8 2.75 325 71.6 2.75 - - 080504 207A 22.7 234 2.3 - 45.5 71.6 2.3 - -


TEHNOLAB 2005/2006 29

3.1.5.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci za presmetuvawe na emisiite vo ovoj podsektor se gorivata. Izvor na ovie podatoci (Activity Data) e Energetskiot Bilans na Republika Makedonija. Upotrebenite koli~estva na goriva vo ovoj podsektor presmetani se kako razlika na vkupnite koli~estva za 2004 godina i koli~estvata potro{eni vo drugite sektori za Area i Facilities. Vo Tabela 9 pretstaveni se gorivata koi se vklu~eni vo ovoj podsektor od Inventarot, kako Activity Data, vo edinica merka TJ. Isto taka vo tabelata pretstavena e i nivnata dolna toplotna mo} LHV [kJ/g]. Tabela 9: Upotrebeno gorivo kako Activity Data vo podsektor 1A4

1A4 Other Sectors SNAP ID Fuel Fuel LHV [kJ/g] [TJ] 203K RESIDUAL OIL 41.00 155.8020103 204C GAS OIL 43.00 5590.0105B LIGNIT 7.42 59.4020205 111B WOOD 15.56 7080.0

080600 2050 DIESEL OIL 43.00 881.5080700 2050 DIESEL OIL 43.00 176.3080900 2080 MOTOR GASOLINE 44.00 37.4

3.1.5.3. EMISIONI FAKTORI Emisioni faktori za soodvetnite polutanti vo obrabotenite SNAP kategorii zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 10 daden e pregled na emisionite faktori koi se upotrebeni pri presmetkite na emisii vo ovoj podsektor. Edinicata merka e dadena vo g/GJ, odnosno kg/GJ za polutantot CO2. Tabela 10: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1A4

1A4 Other Sectors SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP Fuel g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ kg/GJ g/GJ g/GJ g/GJ

203K 976 98 18 5 20 82 23 0.08 120 020103 204C 116 50 15 8 48 83 9 1.5 15 105B 1415 60 400 260 3000 91 9 0.45 250 020205 111B 25 170 480 300 5790 200 11 7 200

080900 2080 18.2 40.2 18477 184.7 35727 72.3 0.045 0.09 - 080600 2050 139.5 1170 169 4 372 73 30 0.16 136.5 080700 2050 139.5 1170 151 4 337 73 30.7 0.16 123.5


TEHNOLAB 2005/2006 30

3.1.6. FUGITIVNA EMISIJA OD CVRSTI GORIVA (1B1 FUGITIVE EMISSIONS FROM SOLID FUELS)

Vo ovoj podsektor opfateni se fugitivnite emisii od ~etirite otvoreni povr{inski iskopi na jaglen (lignit) vo R. Makedonija, kako i nivnite odlagali{ta, spored SNAP 050101. 3.1.6.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na jaglen (izrazeno vo edinica merka Gg) se mno`i so soodvetniot emisionen faktor. 3.1.6.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezniot podatok za presmetuvawe na emisiite vo ovoj podsektor e koli~estvoto na cvrsto fosilno gorivo (jaglen-lignit) od otvorenite kopovi i odlagali{ta, izrazeno vo Gg. Izvor na ovoj podatok (Activity Data) e Energetskiot Bilans na Republika Makedonija. Vo Tabela 11 pretstaveno e koli~estvoto na jaglen kako Activity Data, vo edinica merka Gg. Tabela 11: Upotrebeno koli~estvo jaglen kako Activity Data vo podsektor 1B1

1B1 Fugitive Emissions from solid fuels SNAP Rate Value Unit 050101 7364.0 Gg

3.1.6.3. EMISIONI FAKTORI Emisionite faktori za dvata polutanti koi se obraboteni vo ovoj podsektor (CH4 i CO) zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 12 dadeni se vrednostite na emisionite faktori na ovie polutanti. Edinicatamerka e dadena vo g/Mg. Tabela 12: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1B1

1B1 Fugitive Emissions from solid fuels SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP

g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg 050101 - - - 1577 75 - - - -


TEHNOLAB 2005/2006 31

3.1.7. TE^NI GORIVAI PRIRODEN GAS (1B2 OIL AND NATURAL GAS) Vo ovoj podsektor obraboteni se emisiite koi se javuvaat od skladirawe i distribucija na benzinski goriva, obraboteni vo SNAP 050501,050502, 050503 i sogoruvawe na otpadniot gas vo edinstvenata makedonska rafinerija, SNAP 090203. 3.1.7.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na te~no gorivo (benzin) se mno`i so soodvetniot emisionen faktor za sekoja od postapkite, skladirawe, distribucija i preto~uvawe na benzinskite pumpi. Vo delot na presmetkata na emisija pri sogoruvawe na otpadniot rafineriski gas, isto taka e upotrebena CORINAIR ednostavnata metodologija. 3.1.7.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci za presmetuvawe na emisiite vo ovoj podsektor se koli~estvata na benzin, dobieni od Energetskiot bilans na R. Makedonija, i koli~estvoto na otpaden rafineriski gas, dobieno od samata Rafinerija. Vo Tabela 13 pretstaveno e koli~estvoto na benzin kako Activity Data, vo edinica merka Gg i rafineriski gas vo edinica merka TJ. Tabela 13: Upotrebeno koli~estvo benzin i rafineriski gas kako Activity Data vo podsektor 1B2

1B2 Oil and natural gas SNAP Rate Value Unit 050501 49.3 Gg 050502 73.9 Gg 050503 123.2 Gg

ID Fuel Fuel LHV [kJ/g] TJ 090203 308B REFINERY GAS 48 201.1 3.1.7.3. EMISIONI FAKTORI Emisioni faktori za polutantite koi se obraboteni vo ovoj podsektor zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 14a dadeni se vrednostite na emisioniot faktor za NMVOC za sekoj od obrabotenite SNAP kategorii. Edinicata merka e dadena vo g/Mg. Vo Tabela 14b dadeni se vrednostite na emisionite faktori za polutantite koi se presmetani vo ovoj SNAP. Edinicata merka e dadena vo g/GJ, odnosno kg/GJ za CO2.


TEHNOLAB 2005/2006 32

Tabela 14a: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1B2

Tabela 14 b: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 1B2

1B2 Oil and natural gas SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP

g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg 050501 - - 310 - - - - - - 050502 - - 740 - - - - - - 050503 - - 2880 - - - - - -

1B2 Oil and natural gas SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSPSNAP Fuel g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ g/GJ kg/GJ g/GJ g/GJ g/GJ

090203 308B 15 100 5 2 24 68 3 - -


TEHNOLAB 2005/2006 33

3.2. INDUSTRISKI PROCESI (SEKTOR 2) Vo ovoj Sektor 2 zemeni se vo predvid emisiite koi se javuvaat vo industriskite procesi (Kategoriite 2A, 2B, 2C, 2D, 2G). Tuka se opfateni site dejnosti vo industrijata kaj koi nema sogoruva~ki procesi, i toa vo: industriite za prerabotka na mineralni rudi, hemiskata industrija, industrijata za metali i ostanatata industrija. Vo ovoj sektor opfateni se emisiite od zagaduva~kite supstancii SO2, NOx, NMVOC, CH4, CO, CO2, i TSP. Objasnenijata za izvorot na activity date, upotrebenata metodologija i emisioni faktori, dadeni se od Poglavje 3.2.2. do Poglavje 3.2.6. za sekoja od Kategoriite. Vrednosti na emisiite od polutantite dadeni se vo Aneks 1 spored SNAP nomenklaturata. 3.2.1. KOMPLETNOSTI Vo Tabela 15 dadeni se kompletnostite na Sektor 2 so prika`uvawe na onie SNAP kategorii koi se obraboteni vo Inventarot, vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF izvornite kategorii. Tabela 15: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF


2A 2A MINERAL PRODUKTS 2A1 2A1 Cement Production 040612 Cement (decarbonizing) 2A2 2A2 Lime Production 040614 Lime (decarbonizing) 2A 3 2 A3 Limestone and Dolomite Use 040618 Limestone and Dolomite Use 2 A 4 2A4 Soda Ash Production and use NE 2A 5 2A5 Asphalt Roofing NE 2A 6 2A6 Road Paving with Asphalt 040611 Road paving with asphalt 2A 7 2A7 Other including non fuel mining and

construction 040615 Batteries manufacturing

2B 2B CHEMICAL INDUSTRY 2B1 2B1 Ammonia Production NO 2B2 2B2 Nitric Acid Production NO 2B3 2B3 Adipic Acid Production NO 2B4 2B4 Carbide Production NO 2B5 2B5 Other 040508 Polyvinylchloride 2C 2C Metal Production 2C 2C Metal Production 040207 Electric furnace steel plant

040208 Rolling mills 040302 Ferro alloys

2D 2D OTHER PRODUCTION 2D1 2D1 Pulp and Paper NE 2D2 2D2 Food and Drink 040605 Bread

040606 Wine 040607 Beer 040608 Spirits

2G 2G Other 060506 Aerosol cans


TEHNOLAB 2005/2006 34

3.2.2. MINERALNI PROIZVODI (2A MINERAL PRODUKTS) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se izvori od industriski procesi bez sogoruvawe spored SNAP 040611, 040612, 040614, 040615, 040618. Opfateni se procesite za dekarbonizacija na cement i var, upotrebata na varovni~ki kamen, asfaltirawe na pati{tata vo R. Makedonija i proizvodstvoto na baterii. Osven procesot na dekarbonizacija na cement, koj e vklu~en vo ramkite na edinstvenata cementarnica kako Facilities, ostanatite industriski procesi se tretirani kako Area Source. 3.2.2.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mno`i so soodvetniot emisionen faktor. Vo SNAP 040618 izvr{eni se sopstveni presmetki od strana na sektorskiot ekspert. 3.2.2.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vleznite podatoci za procesot upotreba na asfalt (SNAP 040611) dobieni se od Katastarot na zagaduva~i na vozduhot na R. Makedonija vo edinica merka Gg proizveden asfalt. Ostanatite veli~ini koi se vklu~eni vo ovoj podsektor kako Activity Data pretstavuvaat koli~inite na gotovite proizvodi od soodvetnite proizvodni procesi. Tie se zemeni od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004. Vo Tabela 16 pretstaveni se koli~estvata na gotovite proizvodi izrazeni vo edinica merka Gg, kako vlezni podatoci za poedinite SNAP sektori. Tabela 16: Upotrebeno koli~estvo na gotovi produkti kako Activity Data

vo podsektor 2A 2A Mineral produkts SNAP Rate Value Unit

040611 351.4 Gg 040612 784.1 Gg 040614 10.3 Gg 040615 1.1 Gg 040618 2.5 Gg

3.2.2.3. EMISIONI FAKTORI Pri opredeluvaweto na emisionite faktori za presmetka na emisiite, upotrebani se podatocite od CORINAIR Emission Inventory Guidebook, od Revised 1966 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories i od FIRE 6.24.


TEHNOLAB 2005/2006 35

Vo Tabela 17 dadeni se vrednostite na emisionite faktori za presmetanite polutanti. Edinicata merka e dadena vo g/Mg, odnosno kg/Mg za CO2. Tabela 17: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 2A

3.2.3. HEMISKA INDUSTRIJA (2B CHEMICAL INDUSTRY) Vo ovoj podsektor obraboten e SNAP 040508, proces na dobivawe na polivinilhlorid. 3.2.3.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mno`i so soodvetniot emisionen faktor. 3.2.3.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezen podatok za ovoj podsektor pretstavuva koli~estvoto na gotoviot proizvod. Ovoj podatok e dobien od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004. Ova e pretstaveno vo Tabela 18 kade edinicata merka e Gg. Tabela 18: Upotrebeno koli~estvo na gotoviot produkt kako Activity Data vo podsektor 2B

2B Chemical Industry SNAP Rate Value Unit 040508 3.3 Gg

3.2.3.3. EMISIONI FAKTORI Vrednostite za emisionite faktori za NOx i NMVOC zemeni se od FIRE 6.24. Tie se prika`ani vo Tabela 19. Tabela 19: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 2B

2A Mineral produkts SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP

g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg kg/Mg g/Mg g/Mg g/Mg 040611 28 38 - 35 15 - - - 9400 040612 - - - - - 498 - - 234 040614 - - - - - 785 - - 3632 040615 - - - - - - - - 408 040618 - - - - - 445 - - -

2B Chemical Industry SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP

g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg kg/Mg g/Mg g/Mg g/Mg 040508 - 98 7700 - - - - - -


TEHNOLAB 2005/2006 36

3.2.4. PROIZVODSTVO NA METAL (2C METAL PRODUCTION) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se SNAP 040207, 040208, 040302. Tuka spa|aat: proizvodstvoto na ~elik vo elektrola~ni pe~ki, povtornoto zagrevawe na ~elik za valawe ( slabovi i lenti) i proizvodstvoto na oboeni metali (ferosilicium). Site ovie procesi, vo Inventarot se obraboteni kako Facilities. 3.2.4.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mno`i so soodvetniot emisionen faktor. 3.2.4.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci za ovoj podsektor pretstavuvaat koli~estvata na gotovite proizvodi. Ovie podatoci se dobieni od kompaniite za proizvodstvo na ~elik, ~eli~ni limovi i ferosilicium. Ova e pretstaveno vo Tabela 20 kade edinicata merka e Gg. Tabela 20: Upotrebeni koli~estva na gotovite produkti kako Activity Data vo podsektor 2C

2C Metal Production SNAP Rate Value Unit 040207 309.1 Gg 040208 319.9 Gg (Steel slabs) 040208 62.7 Gg (Steel plate) 040302 64.8 Gg

3.2.4.3. EMISIONI FAKTORI Emisioni faktori za soodvetnite polutanti vo obrabotenite SNAP kategorii zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Za procesot na dobivawe na ferosilicium, upotrebeni se emisioni faktori dobieni od izvr{eni dolgogodi{ni direktni merewa na ovie energetski postrojki, so prethodna proverka (sporedba) so prepora~anite od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 21 dadeni se vrednostite na emisionite faktori na ovie polutanti. Edinicata merka e dadena vo g/Mg, odnosno kg/Mg za CO2. Tabela 21: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 2C

2C Metal Production SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 TSP SNAP

g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg kg/Mg g/Mg g/Mg g/Mg 040207 70 272 176 - 324 82 - - 295 040208 - 125 30 - 265 82 - - - 040302 5000 74000 - - 136000 3800 - - 288000


TEHNOLAB 2005/2006 37

3.2.5. OSTANATO PROIZVODSTVO (INDUSTRISKO) (2D OTHER PRODUCTION)

Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se SNAP 040605, 040606, 040607, 040608. Toa se procesi pri proizvodstvo na hrana i pijaloci ( leb, pivo,vino,alkohol). 3.2.5.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mno`i so soodvetniot emisionen faktor. 3.2.5.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezen podatok za ovoj podsektor pretstavuvaat koli~estvata na gotovite proizvodi. Podatocite se zemeni od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004. Vo Tabela 22 pretstaveni se koli~estvata na godi{noto proizvodstvo na leb i beli peciva, izrazeni vo edinica merka Gg, a pijalocite se izrazeni vo edinica merka hl. Tabela 22: Upotrebeni koli~estva na gotovite produkti kako Activity Data vo podsektor 2D

2D Other Production SNAP Rate Value Unit 040605 119 Gg 040606 726082 hl 040607 771850 hl 040608 14850 hl

3.2.5.3. EMISIONI FAKTORI Vo ovoj podsektor presmetana e emisijata na NMVOC. Vrednostite na emisionite faktori za ovoj polutant zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook i istite se pretstaveni vo Tabela 23, soodvetno za sekoj od proizvodnite procesi. Edinicite merki se g/Mg i g/hl. Tabela 23: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 2D

2D Other Production SNAP NMVOC Unit

040605 6037 g/Mg 040606 80 g/hl 040607 35 g/hl 040608 15000 g/hl


TEHNOLAB 2005/2006 38

3.2.6. DRUGO (2G OTHER) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboten e SNAP 060506, upotreba na HFC, N2O, NH3, PFC i SF6 vo limenki pod pritisok (Aerosol cans). Presmetana e emisijata od HFC-134a. 3.2.6.1. METODOLO[KI PRISTAP Odreduvawata na emisiite vo ovoj SNAP vr{eni se spored ekspertski presmetki. * Za SNAP 060506 sektorskiot ekspert ja dostavi vkupnata emisija na HFC-134a dobiena od M@SPP. Ovie vrednosti vo Inventarot se vneseni direktno, odnosno, celokupnoto koli~estvo na ovoj polutant zemeno e kako vrednost za emisionen faktor, pa vo toj slu~aj vrednosta na Activity Data pretstavuva 1. 3.2.6.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj SNAP pretstavuva koli~inata upotreben HFC-134a, vo limenki pod pritisok (Aerosol cans). Podatocite za Activity Data dobieni se od Ministerstvoto za `ivotna sredina i prostorno planirawe, a dadeni se vo Tabela 24. Tabela 24: Vrednost za Activity Data vo podsektor 2G OTHER

2G OTHER SNAP Rate Value Unit 060506 1* no unit

)* Vidi objasnenie vo 3.2.6.1. Metodolo{ki pristap. 3.2.6.3. EMISIONI FAKTORI Vrednostite za emisionite faktori dobieni se od Ministerstvoto za `ivotna sredina i prostorno planirawe. Soodvetnite vrednosti za emisionite faktori dadeni se vo Tabela 25. Edinicta merka e Mg /no unit. Tabela 25: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 2G

)* Vidi objasnenie vo 3.2.6.1. Metodolo{ki pristap.

2G OTHER SNAP HFC-134a Unit

060506 0.95 Mg/no unit*


TEHNOLAB 2005/2006 39

3.3. RASTVORUVAÎ I UPOTREBA NA DRUGI PROIZVODI (SEKTOR 3) Vo ovoj Sektor 3 zemeni se vo predvid emisiite koi se javuvaat vo procesite pri upotreba na rastvoruva~i i drugi sli~ni hemiski proizvodi (Kategoriite od 3A, 3C, 3D). Tuka se opfateni dejnostite pri site vidovi na nanesuvawe na boja, ~istewe i odmastuvawe, proizvodstvo na hemiski proizvodi ili nivna prerabotka, pe~atarskata industrija i proizvodstvo i upotreba na lepila. Vo ovoj sektor opfateni se emisiite od NMVOC. Objasnenijata za izvorot na activity date, upotrebenata metodologija i emisioni faktori, dadeni se od Poglavje 3.3.2. do Poglavje 3.3.4. za sekoja od Kategoriite. Vrednosti na emisiite od polutantite dadeni se vo Aneks 1 spored SNAP nomenklaturata. 3.3.1. KOMPLETNOSTI Vo Tabela 26 dadeni se kompletnostite na Sektor 3 so prikaùvawe na onie SNAP kategorii koi se obraboteni vo Inventarot, vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF izvornite kategorii. Tabela 26: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF


3A 3A Paint Application 3A 3A Paint Application 060100 Paint application 3B 3B Degreasing and Dry Cleaning IE (Included in 3A) 3C 3C CEMICAL PRODUCTS,

MANUFACTURE AND PROCESING

060301 Polyester processing 060302 Polyvinylchloride processing 060309 Glues manufacturing 060313 Leather tanning

3D 3D Other including products containing HMs and POPs

060403 Printing industry 060405 Application of glues and adhesives

3.3.2. UPOTREBA NA BOJA (3A PAINT APPLICATION) Vo ovaa izvorna kategorija zemeni se vo predvid emisiite na NMVOC pri upotreba na boi. So ogled na toa deka ne postojat detalni podatoci za upotrebenite koli~ini na boi, poodelno za sekoj vid na boja i za sekoj tip na dejnost, obrabotkata e vr{ena so vkupni koli~estva. Ovde, isto taka vklu~eni se i emisiite od procesite na ~istewe i odmastuvawe. 3.3.2.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mnoì so soodvetniot emisionen faktor.


TEHNOLAB 2005/2006 40

3.3.2.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj podsektor pretstavuvaat koli~estvata na upotrebeni boi i rastvoruva~i. Ovie podatoci se dobieni od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004. Vo Tabela 27 pretstaveni se koli~estvata na upotrebenite boi vo Gg. Tabela 27: Upotrebeni koli~estva na boja i drugi sredstva kako Activity Data vo podsektor 3A

3A Paint Application SNAP Rate Value Unit 060100 5.8 Gg

3.3.2.3. EMISIONI FAKTORI Vo ovoj podsektor presmetana e emisijata na NMVOC. Vrednosta na emisioniot faktor za ovoj polutant zemena e od CORINAIR Emission Inventory Guidebook kako prose~na vrednost na emisionite faktori za poodelnite procesi na aplikacija na boi. Ovaa vrednost pretstavena e vo Tabela 28, so edinica merka kg/Mg. Tabela 28: Upotreben Emisionen Faktor vo podsektor 3A

3.3.3. HEMISKI PROIZVODI, PROIZVODSTVO I PRERABOTKA (3C CEMICAL PRODUCTS, MANUFACTURE AND PROCESING) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se SNAP 060301, 060302, 060309, 060313. Toa se procesi pri proizvodstvo i prerabotka na hemiski proizvodi, i toa: poliester, polivinilhlorid, lepila i {tavewe na ko`a. 3.3.3.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mno`i so soodvetniot emisionen faktor. 3.3.3.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj podsektor pretstavuvaat koli~estvata na hemiskite proizvodi. Ovie podatoci se dobieni od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004. Vo Tabela 29 pretstaveni se koli~estvata na tie proizvodi vo edinica merka Gg.

3A Paint Application SNAP NMVOC Unit

060100 250 kg/Mg


TEHNOLAB 2005/2006 41

Tabela 29: Upotrebeni koli~estva na hemiski prizvodi kako Activity Data vo podsektor 3C

3C Chemical Products, Manufacture And Processing SNAP Rate Value Unit 060301 0.06 Gg 060302 0.1 Gg 060309 6.1 Gg 060313 0.01 Gg

3.3.3.3. EMISIONI FAKTORI Vo ovoj podsektor presmetana e emisijata na NMVOC. Vrednosta na emisionite faktori za ovoj polutant zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 30 dadeni se vrednostite na emisonite faktori poodelno za sekoj proces, vo edinica merka kg/Mg. Tabela 30: Upotreben Emisionen Faktor vo podsektor 3C

3.3.4. DRUGO (3D OTHER INCLUDING PRODUCTS CONTAINING HMs AND POPs) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se SNAP 060403, 060405. Toa se procesi od pe~atarskata industrija i upotreba na lepila i leplivi lenti. 3.3.4.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mno`i so soodvetniot emisionen faktor. 3.3.4.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj podsektor pretstavuvaat koli~inite na hemiskite proizvodi upotrebeni vo pe~atarstvoto i koli~inite na lepila. Ovie podatoci se dobieni od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004. Vo Tabela 31 pretstaveni se tie koli~estva vo edinica merka Gg.

3C Cemical Products, Manufacture And Procesing SNAP NMVOC Unit

060301 40 kg/Mg 060302 40 kg/Mg 060309 20 kg/Mg 060313 30 kg/Mg


TEHNOLAB 2005/2006 42

Tabela 31: Upotrebeni koli~estva na hemiski prizvodi kako Activity Data vo podsektor 3D

3D Other including products containing HMs and POPs SNAP Rate Value Unit 060403 10.3 Gg 060405 0.6 Gg

3.3.4.3. EMISIONI FAKTORI Vo ovoj podsektor presmetana e emisijata na NMVOC. Vrednosta na emisionite faktori za ovoj polutant zemeni se od CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Vo Tabela 32 dadeni se vrednostite na emisonite faktori za dvata procesa poodelno vo edinica merka kg/Mg. Tabela 32 : Upotreben Emisionen Faktor vo podsektor 3D

3D Other including products containing HMs and POPs SNAP NMVOC Unit

060403 661 kg/Mg 060405 150 kg/Mg


TEHNOLAB 2005/2006 43

3.4. ZEMJODELIE (SEKTOR 4) Vo ovoj Sektor 4 zemeni se vo predvid emisiite koi se javuvaat od procesite vo zemjodelieto (Kategoriite od 4A, 4B, 4C). Tuka se emisiite od enteri~nite fermentacii kaj doma{nite `ivotni, emisiite pri upravuvawe so gnoivata od aspekt na organskite i azotnite soedinenija, kako i emisiite od orizovite poliwa bez |ubrewe. Vo ovoj sektor opfateni se emisiite od slednive polutanti: CH4, N2O, i NH3. Objasnenijata za izvorot na Activity date, upotrebenata metodologija i emisioni faktori, dadeni se vo Poglavje 3.4.2. do Poglavje 3.4.4. za sekoja od Kategoriite. Vrednosti na emisiite od polutantite dadeni se vo Aneks 1 spored SNAP nomenklaturata. 3.4.1. KOMPLETNOSTI Vo Tabela 33 dadeni se kompletnostite na Sektor 4 so prika`uvawe na onie SNAP kategorii koi se obraboteni vo Inventarot, vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF izvornite kategorii. Tabela 33: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF


4A 4A ENTERIC FERMENTATION 100401 Dairy cows 100402 Other cattle 100403 Ovines 100404 Fattening pigs 100405 Horses 100412 Sows 100414 Buffalo

4B 4B MANURE MANAGEMENT 4B1 4B1 Cattle 4B1 a 4B1 a Dairy 100501 Dairy cows 4B1 b 4B1 b Non- Dairy 100502 Other cattle 4B2 4B2 Buffalo 100514 Buffalo 4B3 4B3 Sheep 100505 Sheep 4B4 4B4 Goats NE 4B5 4B5 Camels and Llamas NO 4B6 4B6 Horses 100506 Horses 4B7 4B7 Mules and Asses NE 4B8 4B8 Swine 100503 Fattening pigs

100504 Sows 100903 Solid storage and dry lot 100904 Other

4B9 4B9 Poultry 100507 Laying hens 4B13 4B13 Other NE 4C 4C RICE CULTIVATION 4C 4C RICE CULTIVATION 100203 Rice field without fertilizers


TEHNOLAB 2005/2006 44

4D 4D AGRICULTURAL SOILS 4D1 4D1 Direct Soil Emission NE 4F 4F FIELD BURNING OF

AGRICALTURAL WASTES NE

4G 4G Other NE

3.4.2. STOMA^NA FERMENTACIJA (4A ENTERIC FERMENTATION) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se SNAP 100401, 100402, 100403, 100404, 100405, 100412, 100414. Toa se procesi koi gi zemaat vo previd emisiite nastanati pri stoma~nata fermentacija posebno kaj sekoj vid na doma{ni ìvotni: mle~ni kravi, ovci, sviwi, kowi, krmaci, bikovi i drug dobitok. Vo ovoj podsektor opfateni se emisiite od CH4. 3.4.2.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologija za presmetka na emisiite: emisioniot faktor za metan, za sekoj vid od doma{nite ìvotni, se mnoì so vkupniot broj na registriranite grla (glavi) od toj vid na ìvotni. 3.4.2.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj podsektor pretstavuvaat brojot na registrirani grla (glavi) od sekoj vid na doma{ni ìvotni. Ovie podatoci se dobieni od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004.Ovie brojni vrednosti se pretstaveni vo Tabela 34 so edinica merka capita (po glava). Tabela 34: Broj na grla (glavi) upotrebeni kako Activity Data vo podsektor 4A

4A Enteric Fermentation SNAP Rate Value Unit 100401 163974 capita 100402 92036 capita 100403 1224837 capita 100404 138858 capita 100405 35812 capita 100412 29520 capita 100414 520 capita


TEHNOLAB 2005/2006 45

3.4.2.3. EMISIONI FAKTORI Vo ovoj podsektor presmetana e emisijata od CH4. Vrednosta na emisionite faktori za ovoj polutant zemeni se od Revised 1966 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Vo Tabela 35 dadeni se vrednostite na emisonite faktori za sekoj SNAP posebno. Edinicata merka e kg/capita. Tabela 35: Upotreben Emisionen Faktor vo podsektor 4A

3.4.3. UPRAVUVAWE SO GNOIVA (4B MANURE MANAGEMENT) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se SNAP 100501, 100502, 100503, 100504, 100505, 100506, 100507, 100514, 100903, 100904. Toa se procesi koi gi zemaat vo previd emisiite od upravuvawe so gnoivata nastanati od: mle~ni kravi, ovci, sviwi, kowi, krmaci, bikovi i drug dobitok. Posebno se razgleduvani od aspekt na organskite soedinenija, a posebno od aspekt na azotnite soedinenija. Vo ovoj podsektor opfateni se emisiite od slednive polutanti: CH4, N2O, i NH3. 3.4.3.1. METODOLO[KI PRISTAP Za presmetuvawe na emisiite vo ovaa Izvorna Kategorija koristeni se upatstvata i emisionite faktori dadeni vo Revised 1966 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Emisioniot faktor za polutantot, koj se odnesuva na gnoivata nastanati od poedine~nite vidovi doma{ni ìvotni, se mnoì so brojot na registrirani grla (glavi)od istiot vid na ìvotni. ** Za SNAP 100903 i 100904 sektorskiot ekspert gi dostavi vkupnite emisii za N2O (320 Mg ; 470 Mg). Istite se presmetani spored Revised 1966 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories: Reference manual, Table 4-20, page4.99. Ovie vrednosti vo Inventarot se vneseni direktno, odnosno, celokupnoto koli~estvo na ovoj polutant zemeno e kako vrednost za emisionen faktor, pa vo toj slu~aj vrednosta na Activity Data pretstavuva 1.

4A Enteric Fermentation SNAP CH4 Unit 100401 81 kg/ capita 100402 56 kg/capita 100403 5 kg/capita 100404 1 kg/capita 100405 18 kg/capita 100412 1 kg/capita 100414 55 kg/capita


TEHNOLAB 2005/2006 46

3.4.3.2 VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj podsektor pretstavuvaat brojot na registrirani grla (glavi) od sekoj vid na doma{ni `ivotni Ovie podatoci se zemeni od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004. Nivnite brojni vrednosti se pretstaveni vo Tabela 36 vo dinica merka capita. Tabela 36: Broj na grla (glavi) upotrebeni kako Activity Data vo podsektor 4B

4B Manure Management SNAP Rate Value Unit 100501 163974 capita 100502 92036 capita 100503 138858 capita 100504 29520 capita 100505 1224837 capita 100506 35812 capita 100507 2273690 capita 100514 520 capita 100903 1** no unit 100904 1** no unit

)** Vidi objasnenie vo 3.4.3.1. Metodolo{ki pristap. 3.4.3.3. EMISIONI FAKTORI Vrednosta na emisionite faktori za ovoj polutant zemeni se od Revised 1966 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Vo Tabela 37 dadeni se vrednostite na emisonite faktori za sekoj SNAP posebno. Edinicite merki se izrazeni vo kg/capita. Tabela 37: Upotreben Emisionen Faktor vo podsektor 4B

)** Vidi objasnenie vo 3.4.3.1. Metodolo{ki pristap.

4B Manure Management SNAP CH4 N2O NH3 Unit

100501 6 - 24 kg/capita 100502 4 - 12 kg/capita 100503 4 - 2.5 kg/capita 100504 4 - 14 kg/capita 100505 0.1 - 0.5 kg/capita 100506 1.1 - 5 kg/capita 100507 0.01 - 0.4 kg/capita 100514 3 - - kg/capita 100903 - 320* - Mg/no unit 100904 - 470* - Mg/no unit


TEHNOLAB 2005/2006 47

3.4.4. ORIZOVI POLIWA (4C RICE CULTIVATION) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se SNAP 100203. Toa se procesi koi gi zemaat vo previd emisiite od obrabotka na orizovite poliwa vo R. Makedonija. Vo ovoj podsektor opfateni se emisiite za CH4. 3.4.4.1. METODOLO[KI PRISTAP Za presmetuvawe na emisiite vo ovaa Izvorna Kategorija koristeni se upatstvata i emisionite faktori dadeni vo Revised 1966 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Emisioniot faktor za polutantot se mno`i so vkupnata povr{ina zaseana so oriz. 3.4.4.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezen podatok vo ovoj podsektor pretstavuva vkupnata povr{ina zaseana so oriz vo R. Makedonija. Od Statisti~kiot godi{nik na R. Makedonija 2004. Brojnata vrednost e pretstavena vo Tabela 38, vo edinica merka ha. Tabela 38: Vkupna povr{ina zaseana so oriz, upotrebena kako Activity Data vo podsektor 4C

4C Rice Cultivation SNAP Rate Value Unit 100203 1575 ha

3.4.4.3. EMISIONI FAKTORI Vrednosta na emisioniot faktor za ovoj polutant zemena e od Revised 1966 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Vo Tabela 39 dadena e negovata vrednost izrazena vo edinica merka kg/ha. Tabela 39: Upotreben Emisionen Faktor vo podsektor 4C

4C Rice Cultivation SNAP CH4 Unit

100203 49.8 kg/ha


TEHNOLAB 2005/2006 48

3.5. PROMENA NA OBRABOTLIVA ZEMJA I [UMARSTVO (SEKTOR 5) Vo ovoj Sektor 5 zemeni se vo predvid emisiite koi se javuvaat od {umite vo R.Makedonija (Kategorija 5E). Tuka se emisiite od {umskite povr{ini zasadeni so razli~ni vidovi na drva: dab sto`er, drugi listopadni dabovi, drugi vidovi zimzelen dab, buka, razni listopadni {irokolisni vidovi, bel bor, drugi vidovi na bor, ela i drugi ~etinari. Vo ovoj sektor opfateni se emisiite na NMVOC. Objasnenijata za izvorot na Activity date, upotrebenata metodologija i emisioni faktori, dadeni se vo Poglavje 3.5.2. Vrednostite na emisiite dadeni se vo Aneks 1 spored SNAP nomenklaturata. 3.5.1. KOMPLETNOSTI Vo Tabela 40 dadeni se kompletnostite na Sektor 5 so prika`uvawe na onie SNAP kategorii koi se obraboteni vo Inventarot, vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF izvornite kategorii. Tabela 40: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF


5B 5B Forest and Grassland Conversion NE 5E 5E Other 111104 European oak

111106 Other deciduous oaks 111109 Other evergreen oaks 111110 Beech 111115 Other deciduous broadleaf species 111207 Scots pine 111210 Other pines 111211 Fir 111215 Other conifers

3.5.2. DRUGO (5E OTHER) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se emisiite od upravuvanite {umi so {irokolisni drva, SNAP 111104, 111106, 111109, 111110, 111115 i od upravuvanite {umi so ~etinarski drva, SNAP 111207, 111210, 111211, 111215. Vo ovoj podsektor opfateni se emisiite od NMVOC.


TEHNOLAB 2005/2006 49

3.5.2.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR metodologijata za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mno`i so soodvetniot emisionen faktor. 3.5.2.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj podsektor pretstavuvaat povr{inite na {umi, zasadeni so razli~ni vidovi na drva vo R. Makedonija. Podatocite za Activity Data dobieni se od J.P. Makedonski [umi. Vrednostite na ovie povr{ini, izrazeni vo km2, dadeni se vo Tabela 41, za sekoj vid na drva posebno. Tabela 41: Povr{ini od razli~ni vidovi {umi upotrebeni kako Activity Data vo podsektor 5E

5E Other SNAP Rate Value Unit 111104 1804 km2

111106 1735 km2 111109 106 km2 111110 2597 km2 111115 1407 km2 111207 81 km2 111210 340 km2 111211 90 km2 111215 191 km2

3.5.2.3. EMISIONI FAKTORI Emisioni faktori za NMVOC, za sekoj vid na {umski drva, dobieni se od Emission Inventory Guidebook. Nivnite vrednosti prika`ani se vo Tabela 42 vo edinica merka t/km2. Tabela 42: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 5E

5E Other SNAP NMVOC Unit

111104 9.4 t/km2

111106 9.4 t/km2 111109 17.9 t/km2 111110 8.9 t/km2 111115 8.9 t/km2 111207 25.1 t/km2 111210 25.1 t/km2 111211 50.1 t/km2 111215 50.1 t/km2


TEHNOLAB 2005/2006 50

3.6. OTPAD (SEKTOR 6) Vo ovoj Sektor 6 zemeni se vo predvid emisiite koi se javuvaat od tretmanot i odloùvaweto na otpadot. Tuka spa|aat: insineracijata na medicinskiot otpad, kontroliranoto odloùvawe na otpad na deponii i nekontroliranoto odloùvawe na otpad na divite deponii. Vo ovoj sektor opfateni se emisiite na CH4, SO2, NOx, CO, TSP. Objasnenijata za izvorot na Activity Date, upotrebenata metodologija i emisioni faktori, dadeni se vo Poglavje 3.6.2. do Poglavje 3.6.3. Vrednostite na emisiite dadeni se vo Aneks 1 spored SNAP nomenklaturata. 3.6.1. KOMPLETNOSTI Vo Tabela 43 dadeni se kompletnostite na Sektor 6 so prikaùvawe na onie SNAP kategorii koi se obraboteni vo Inventarot, vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF izvornite kategorii. Tabela 43: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF


6A 6A Solid Waste Disposal on Land 090401 Managed Waste Disposal on Land 090402 Unmanaged Waste Disposal Sites

6B 6B Waste-Water Handling NE 6C 6C Waste Incineration 090207 Incineration of hospital wastes 6D 6D Other Waste NE

3.6.2. ODLO@UVAWE NA CVRST OTPAD NA DEPONII (6A SOLID WASTE DISPOSAL ON LAND) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se emisiite od kontroliranoto odloùvawe na cvrstiot otpad na deponii, SNAP 090401 i od nekontroliranoto odloùvawe na cvrstiot otpad na divite deponii, SNAP 090402. Vo ovoj podsektor opfateni se emisiite na CH4. 3.6.2.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologijata za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mnoì so soodvetniot emisionen faktor.


TEHNOLAB 2005/2006 51

3.6.2.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj podsektor pretstavuvaat koli~estvata na odloèn cvrst otpad, posebno na legalnite deponii, a posebno na divite deponii. Podatocite za Activity Data dobieni se od NEAP. Vrednostite na ovie koli~ini, izrazeni vo Gg, dadeni se vo Tabela 44 vo edinica merka Gg. Tabela 44: Koli~ini na odloèn cvrst otpad upotrebeni kako Activity Data vo podsektor 6A

6A Solid Waste Disposal on Land SNAP Rate Value Unit 090401 401.1 Gg 090402 171.9 Gg

3.6.2.3. EMISIONI FAKTORI Emisionite faktori za CH4, za sekoj vid na deponii, zemeni se od Emission Inventory Guidebook. Nivnite vrednosti prikaàni se vo Tabela 45. Tabela 45: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 6A

3.6.3. SOGORUVAWE NA OTPAD (6C WASTE INCINERATION) Vo ovaa Izvorna Kategorija obraboteni se emisiite od insineracija na medicinskiot otpad, SNAP 090207. Ovde se opfateni emisiite od SO2, NOx, CO, TSP. 3.6.3.1. METODOLO[KI PRISTAP Upotrebena e CORINAIR ednostavnata metodologijata za presmetka na emisiite: koli~estvoto na Activity Data se mnoì so soodvetniot emisionen faktor. 3.6.3.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj podsektor pretstavuvaat koli~inite na sogoreniot medicinski otpad.

6A Solid Waste Disposal on Land SNAP CH4 Unit

090401 36 kg/Mg 090402 0.3 g/Mg


TEHNOLAB 2005/2006 52

Podatocite za Activity Data dobieni se od NEAP. Vrednostite na ovie koli~ini, izrazeni vo Gg, dadeni se vo Tabela 46. Tabela 46: Koli~ina na sogoren medicinski otpad upotreben kako Activity Data vo podsektor 6C

6C Waste Incineration SNAP Rate Value Unit 090207 0.4 Gg

3.6.3.3. EMISIONI FAKTORI Emisionite faktori zemeni se od Emission Inventory Guidebook. Nivnite vrednosti, izrazeni vo kg/Mg, prika`ani se vo Tabela 47. Tabela 47: Upotrebeni Emisioni Faktori vo podsektor 6C

3.7. DRUGO (SEKTOR 7) OTHER Vo Inventarot ne se presmetani emisite od ovoj sektor. 3.7.1. KOMPLETNOSTI Tabela 48: SNAP kategorii vo korelacija so EMEP/NFR i UNFCCC/CRF


7 7 Other NE

6C Waste Incineration SNAP SO2 NOx CO TSP Unit

090207 1.1 1.8 1.5 2.3 kg/Mg


TEHNOLAB 2005/2006 53

3.8. SNAP IZVORNI KATEGORII KOI NE SE VKLUÊNI VO PREDHODNITE SEKTORI Bidej}i vo prethodno prikaànite sektori ne se opfateni site SNAP kategorii koi se obraboteni vo Inventarot, istite se prikaàni posebno vo ova poglavje. Vo Tabela 49 dadeni se ovie SNAP kategorii. Tabela 49: SNAP Kategorii koi ne se opfateni vo prethodno

obrabotenite Sektori SUBGRUP SNAP

0605 (Use of HFC, N2O, NH3, PFC and SF6)

060502 Refrigeration and air conditioning equipments

1103 (Forest and other vegetation fires)

110301 Man-induced

1104 (Natural grassland and other vegetation)

110401 Grassland

1107 (Animals)

110702 Mammals 110703 Other animals

Objasnenijata za izvorot na Activity date, upotrebenata metodologija i emisioni faktori, za soodvetnite podgrupi dadeni se od Poglavje 3.8.1. do Poglavje 3.8.4. Vrednostite na emisiite prikaàni se vo Aneks 1 spored SNAP nomenklaturata. 3.8.1. SNAP 060502 (OPREMI ZA RAZLADUVAWE I KLIMATIZACIJA) Vo ovoj SNAP obraboteni se emisiite od upotreba na HFC, N2O, NH3, PFC i SF6 vo opremata za razladuvawe i klimatizacija. Opfateni se emisiite od HFC-32, HFC-125, HFC-134a, HFC-143a. 3.8.1.1. METODOLO[KI PRISTAP Odreduvawata na emisiite vo ovoj SNAP vr{eni se spored ekspertski presmetki. *** Za SNAP 060502 sektorskiot ekspert gi dostavi vkupnite emisii za HFC-32, HFC-125, HFC-134a, HFC-143a dobiena od M@SPP. Ovie vrednosti vo Inventarot se vneseni direktno, odnosno, celokupnoto koli~estvo na ovie polutanti zemeno e kako vrednost za emisionite faktori, pa vo toj slu~aj vrednosta na Activity Data pretstavuva 1. 3.8.1.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj SNAP pretstavuvaat koli~estvata na upotrebeni HFC-32, HFC-125, HFC-134a, HFC-143a, vo opremata za razladuvawe i klimatizacija.


TEHNOLAB 2005/2006 54

Podatocite za Activity Data dobieni se od Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe, a prikaàni vo Tabela 50. Tabela 50: Vrednost za Activity Data vo SNAP 060502 SNAP Rate Value Unit 060502 1*** No unit

)*** Vidi objasnenie vo 3.8.1.1. Metodolo{ki pristap. 3.8.1.3. EMISIONI FAKTORI Vrednostite za emisionite faktori dobieni se od Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe. Soodvetnite vrednosti za emisionite faktori dadeni se vo Tabela51. Tabela 51: Upotrebeni Emisioni Faktori za SNAP 060502

)*** Vidi objasnenie vo 3.8.1.1. Metodolo{ki pristap. 3.8.2. SNAP 110301 ([UMSKI I PO@ARI NA DRUGA VEGETACIJA- PREDIZVIKANI OD ÔVEK) Vo ovoj SNAP obraboteni se emisiite od {umski poàri predizvikani od ~ovek. Opfateni se emisiite od SO2, NOx, NMVOC, CH4, CO, CO2, N2O, NH3. 3.8.2.1. METODOLO[KI PRISTAP Odreduvawata na emisiite vo ovoj SNAP vr{eni se spored ekspertski presmetki. Upotrebena e CORINAIR metodologija za presmetka na emisiite: soodvetniot emisionen faktor, se mnoì so vkupnata povr{ina na izgorena {uma. 3.8.2.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj SNAP pretstavuva vkupnata povr{ina na izgorena {uma izrazena vo edinica merka ha. Podatocite za Activity Data dobieni se od J.P. Makedonski {umi-Skopje, a se prikaàni vo Tabela 52.

SNAP HFC-32 HFC-125 HFC-134a HFC-143a Unit 060502 0.8 4.8 8.6 0.4 Mg/no unit***


TEHNOLAB 2005/2006 55

Tabela 52: Povr{ina na izgorena {uma kako upotrebena vrednost za

Activity Data vo SNAP 110301 SNAP Rate Value Unit 110301 891 ha

3.8.2.3. EMISIONI FAKTORI Vrednostite za emisionite faktori zemeni se od Emission Inventory Guidebook B1103-6. Soodvetnite vrednosti za emisionite faktori dadeni se vo Tabela 53 izrazeni vo edinica merka kg/ha. Tabela 53: Upotrebeni Emisioni Faktori za SNAP 110301

3.8.3. SNAP 110401 (PRIRODNI LIVADI I DRUGA VEGETACIJA,

LIVADI) Vo ovoj SNAP obraboteni se emisiite na NMVOC i N2O od prirodni livadi. 3.8.3.1. METODOLO[KI PRISTAP Odreduvawata na emisiite vo ovoj SNAP vr{eni se so upotreba na CORINAIR metodologija za presmetka na emisiite: soodvetniot emisionen faktor, se mno`i so vkupnata povr{ina na livadi. 3.8.3.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Vlezni podatoci vo ovoj SNAP pretstavuva povr{ina na prirodni livadi izrazeni vo ha. Podatocite za Activity rate se dobieni od Prostoren Plan na R. Makedonija (2004) i se prika`ani vo Tabela 54. Tabela 54: Povr{ina na prirodni livadi kako upotrebena vrednost za

Activity Data vo SNAP 110401 SNAP Rate Value Unit 110401 630000 ha

SO2 NOx NMVOC CH4 CO CO2 N2O NH3 SNAP kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha kg/ha 110301 43 189 496 354 5434 81000 6 43


TEHNOLAB 2005/2006 56

3.8.3.3. EMISIONI FAKTORI Vrednostite za soodvetnite emisioni faktori zemeni se od Emission Inventory Guidebook B1104. Soodvetnite vrednosti za emisionite faktori dadeni se vo Tabela 55 izrazeni vo edinica merka kg/ha. Tabela 55: Upotrebeni Emisioni Faktori za SNAP 110401

3.8.4. SNAP 110702 i 110703 (@IVOTNI- CICAÎ I DRUGI @IVOTNI) Vo SNAP 110702 i SNAP 110703 obraboteni se emisiite od cica~i i drugi ìvotni. Za SNAP 110702 pretstaveni se emisiite od CH4 i NH3, a za SNAP 110703 prikaàna e emisijata od NH3. 3.8.4.1. METODOLO[KI PRISTAP Odreduvawata na emisiite vo ovoj SNAP vr{eni se spored ekspertski presmetki i procenki. Upotrebena e CORINAIR metodologija za presmetka na emisiite: soodvetnite emisioni faktori za poedinite vidovi cica~i, soodvetno se mnoì so vkupniot broj od toj vid cica~i (grupirani po golemina). 3.8.4.2. VLEZNI PODATOCI (ACTIVITY DATA) Podatocite za Activity data se dobieni so ekspertska procenka, a se odnesuva na brojot na cica~i i drugi ìvotni (vo vkupnite vrednosti za activiti data vneseni se podatoci za broj na eleni, srni, me~ki, divi sviwi, divokozi, lisici, volci, zajaci, i lu|e ìteli na R.M.). Podatokot za brojot na lu|e/ìteli vo Republika Makedonija zemen e od Prostoren Plan na R.M. (2004), a ekspertska procena pretstavuva brojot na lu|e koi se na teritorijata na Republika Makedonija (dràvjani i stranci). Vo Tabela 56 dadeni se vrednostite na Activiti date za SNAP 110702 i SNAP 110703. Edinicata merka pretstavuva capita. Tabela 56: Broj na cica~i i drugi ìvotni kako upotrebena vrednost za

Activity Data vo SNAP 110702 i 110703 SNAP Rate Value Unit 110702 2046450 capita 110703 10000000 capita

SNAP NMVOC N2O Unit 110401 4.7 1.3 kg/ha


TEHNOLAB 2005/2006 57

3.8.4.3. EMISIONI FAKTORI Vrednostite za soodvetnite emisioni faktori zemeni se od Emission Inventory Guidebook, a nivnata vrednost e prika`ana vo Tabela 57 vo edinica merka kg/capita. Tabela 57: Upotrebeni Emisioni Faktori za SNAP 110702 i 110703

SNAP CH4 NH3 Unit 110702 0.3 0.07 kg/capita 110703 - 0.1 kg/capita


TEHNOLAB 2005/2006 58

OZNAKI ZA HEMISKI SUPSTANCII SO2 Sulphur dioxide (Sulfur dioksid) NOx Nitrogen oxides (Azotni oksidi) NMVOC Non Methane Volatil Organic Compound (Nemetanski isparlivi organski

soedinenija) CH4 Methane (Metan) CO Carbon monoxide (Jaglerod monoksid) CO2 Carbon dioxide (Jaglerod dioksid) N2O Nitrous oxide (Azoten oksid) NH3 Ammonia (Amonijak) TSP Total Suspendet Particulate (Vkupni cvrsti ~esti~ki) HFC-32 HFC-143a HFC-125 HFC-134a

Fluorinated hydrocarbons, hydrofluorocarbons (Fluor jaglevodorodi)

EDINICI MERKI I OZNAKI ZA PREFIKSI

Edinica merka za : Oznaka Naziv Konverzija masa g gram 1 g = 1 g masa kg kilogram 1 kg = 1000 g masa Mg megagram 1 Mg = 1000 kg masa Gg gigagram 1 Gg = 1000 Mg dolìna m metar 1 m = 1 m dolìna km kilometar 1 km = 1000 m povr{ina m2 kvadraten metar 1 m2 = 1 m2 povr{ina ha hektar 1 ha = 10000 m2 povr{ina km2 kvadraten kilometar 1 km2 = 1000000 m2 volumen (te~nosti) l litar 1 l = 1 l volumen (te~nosti) hl hektolitar 1 hl = 100 l = 0.1 m3

toplina J xul 1 J = 1 J toplina kJ kiloxul 1 kJ = 1000 J toplina MJ megaxul 1 MJ = 1000 kJ toplina GJ gigaxul 1 GJ = 1000 MJ toplina TJ teraxuli 1 TJ = 1000 GJ "glava" (ìvi su{testva) “capita” kapita

Oznaki za prefiks Prefiks Faktor

P peta 1015 T tera 1012 G giga 109 M mega 106 k kilo 103 h hekta 102 da deka 101 d deci 10-1 c centi 10-2 m mili 10-3 µ mikro 10-6 n nano 10-9


TEHNOLAB 2005/2006 59

KORISTENA LITERATURA

1. EMEP/CORINAIR Atmospheric Emission Inventory Guidebook, 3rd edition, 1997 ff

Copenhagen:EEA (European Environment Agency) 2. EMEP/CORINAIR Guidebook (1999): Atmospheric Emission Inventory Guidebook,

Second Edition, Prepared by the EMEP Task Force on Emission Inventories, Edited by StephenRichardson Task Force Secretary.

3. EMEP/LRTAP Guidelines for Estimating and Reporting Emissions data EB.AIR/GE.1/2002/7

4. The Revised 1996 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories (Revised Guidelines)

5. CITEPA - NAPFUE nomenclature European Environment Agency / European Topic Centre on Air Emissions NAPFUE 94 version 1.0 dated 21/11/1995

6. TEHNOLAB, “Katastar i karta na Zagaduva~i i zagaduva~ki supstancii vo Vozduhot za Republika Makedonija”, Skopje, 2005 god.

7. Ministerstvo za Ekonomija, Energetski Bilans na Republika Makedonija, 2005 godina

8. Ministerstvoto za vnatre{ni raboti , Data baza za vozila za Republika Makedonija, 2004 god

9. Dràven zavod za statistika na Republika Makedonija, Statisti~ki godi{nik na Republika Makedonija 2004 god.

10. Dràven zavod za statistika na Republika Makedonija, Statisti~ki Pregled: Industrija i Energija 1999-2003, Skopje, Septemvri, 2004

11. Prostoren Plan na Republika Makedonija, 2004 12. Ministerstvo za ìvotna sredina i prostorno planirawe na R.M., Prv

Nacionalen Izve{taj na R.M. kon Ramkovnata konvencija na Obedinetite Nacii za Klimatski promeni, Skopje 2003

13. Ministerstvo za ìvotna sredina i prostorno planirawe na R.M., (NEAP ) Nacionalen Ekolo{ki Akcionen Plan za R.M. 2004

14. Template for an Informative Inventory Report to LRTAP 15. EMEP/CORINAIR Emission Inventory Guidebook, “Good practice guidance for CLRTAP

emission inventories” 16. IPCC Good Practice Guidance and Uncertainty Management in National Greenhouse

Gas Inventories 17. The Factor Information Retrieval (FIRE 6.24), Data System 18. Austria’s Informative Inventory Report 2004, Vienna 2004 19. Sweden’s Informative Inventory Report 2005, December 2004 20. Croatia National Inventory Report for the period 1990-2003, Zagreb, July 2005 21. Bulgarian Informative Inventory Report Emissions data reporting - 2003, Sofia,

January 2005


TEHNOLAB 2005/2006

60

ANEKS 1: Pregled na emisii po SNAP kategorii


TEHNOLAB 2005/2006 61

Pregled na Emisiite po SNAP Kategorii

SNAP SO2 [Mg]

NOX [Mg]

NMVOC [Mg]

CH4 [Mg]

CO [Mg]

CO2 [Gg]

N2O [Mg]

NH3 [Mg]

TSP [Mg]

Total: 100797.35 33736.11 124087.63 57199.97 99734.61 11917.94 2045.25 8824.30 29920.95

01 91863.51 13099.03 1690.10 50.07 384.47 7020.82 77.46 0.00 4674.76

0101 87941.05 12340.04 1584.14 32.27 234.37 6712.84 43.19 0 4342.45 010101 87941.05 12340.04 1584.14 32.27 234.37 6712.84 43.19 0 4342.45

0102 3278.31 531.61 87.27 14.17 61.06 219.80 25.62 0.00 274.64 010202 3186.27 493.17 84.70 13.11 50.41 197.76 22.87 0 263.32 010203 92.04 38.44 2.57 1.06 10.65 22.04 2.75 0.00 11.32

0103 644.15 227.38 18.68 3.63 89.04 88.17 8.65 0 57.67 010306 644.15 227.38 18.68 3.63 89.04 88.17 8.65 0 57.67

02 1061.50 1501.93 3508.80 2184.93 41442.72 1898.15 132.31 57.97 1533.39

0201 800.50 294.77 86.65 45.50 271.44 476.75 53.89 8.39 102.55 020103 800.50 294.77 86.65 45.50 271.44 476.75 53.89 8.39 102.55

0202 260.99 1207.16 3422.14 2139.43 41171.28 1421.40 78.41 49.59 1430.84 020205 260.99 1207.16 3422.14 2139.43 41171.28 1421.40 78.41 49.59 1430.84

03 6449.69 2743.69 210.48 145.17 552.13 1054.51 122.74 0.50 1208.75

0301 3769.87 660.50 159.99 108.39 53.11 366.59 85.52 0.50 424.06 030103 3769.87 660.50 159.99 108.39 53.11 366.59 85.52 0.50 424.06

0303 2679.82 2083.19 50.49 36.78 499.02 687.91 37.22 0 784.69 030302 2243.49 262.37 9.37 9.37 32.33 180.51 15.29 0 84.79 030311 115.96 1581.01 41.12 27.41 137.07 279.63 21.93 0 0 030313 0 0 0 0 0 0 0 0 70.28 030324 320.36 239.81 0 0 329.62 227.77 0 0 629.61

04 355.48 4932.95 1107.78 12.30 9004.06 697.53 0 0 22278.40

0402 21.64 124.07 56.29 0 184.93 51.58 0 0 91.20 040207 21.64 84.09 54.41 0 100.16 25.35 0 0 91.20 040208 0 39.99 1.88 0 84.77 26.23 0 0 0

0403 324 4795.20 0 0 8812.80 246.24 0 0 18662.40 040302 324 4795.20 0 0 8812.80 246.24 0 0 18662.40

0405 0 0.32 25.08 0 0 0 0 0 0 040508 0 0.32 25.08 0 0 0 0 0 0

0406 9.84 13.35 1026.41 12.30 6.33 399.71 0 0 3524.80 040605 0 0 718.55 0 0 0 0 0 0 040606 0 0 58.09 0 0 0 0 0 0 040607 0 0 27.01 0 0 0 0 0 0 040608 0 0 222.75 0 0 0 0 0 0 040611 9.84 13.35 0 12.30 6.33 0 0 0 3303.32 040612 0 0 0 0 0 390.48 0 0 183.48 040614 0 0 0 0 0 8.12 0 0 37.57 040615 0 0 0 0 0 0 0 0 0.43 040618 0 0 0 0 0 1.11 0 0 0

05 0 0 424.90 11613.03 552.30 0 0 0 0

0501 0 0 0 11613.03 552.30 0 0 0 0 050101 0 0 0 11613.03 552.30 0 0 0 0

0505 0 0 424.90 0 0 0 0 0 0


TEHNOLAB 2005/2006 62

050501 0 0 15.28 0 0 0 0 0 0 050502 0 0 54.71 0 0 0 0 0 0 050503 0 0 354.90 0 0 0 0 0 0

07 774.72 9200.58 8824.09 188.08 40927.16 995.60 45.18 0 0 0701 218.39 4497.25 6968.11 151.41 34811.49 550.10 25.21 0 0

070100 218.39 4497.25 6968.11 151.41 34811.49 550.10 25.21 0 0 0702 182.69 751.42 284.80 3.50 1236.74 146.34 8.66 0 0

070200 182.69 751.42 284.80 3.50 1236.74 146.34 8.66 0 0 0703 371.56 3942.58 770.61 22.59 3507.66 292.55 11.19 0 0

070300 371.56 3942.58 770.61 22.59 3507.66 292.55 11.19 0 0 0704 1.35 3.60 721.95 6.76 988.33 4.30 0.09 0 0

070400 1.35 3.60 721.95 6.76 988.33 4.30 0.09 0 0 0705 0.73 5.73 78.62 3.83 382.93 2.32 0.04 0 0

070500 0.73 5.73 78.62 3.83 382.93 2.32 0.04 0 0

08 250.74 2068.80 969.19 14.07 2024.73 165.49 52.61 0.28 224.85 0802 19.80 130.69 15.33 0.35 35.33 10.50 4.12 0.02 15.11

080200 19.80 130.69 15.33 0.35 35.33 10.50 4.12 0.02 15.11 0805 11.92 123.08 3.51 0.55 79.66 38.02 1.31 0 0

080502 4.37 45.27 2.74 0.55 64.54 14.22 0.55 0 0 080504 7.55 77.81 0.76 0 15.13 23.80 0.76 0 0

0806 122.97 1031.36 148.97 3.53 327.92 64.35 26.45 0.14 120.32 080600 122.97 1031.36 148.97 3.53 327.92 64.35 26.45 0.14 120.32

0807 24.59 206.27 26.62 0.71 59.41 12.87 5.41 0.03 21.77 080700 24.59 206.27 26.62 0.71 59.41 12.87 5.41 0.03 21.77

0808 70.78 575.90 83.72 2.03 186.22 37.04 15.32 0.08 67.64 080800 70.78 575.90 83.72 2.03 186.22 37.04 15.32 0.08 67.64

0809 0.68 1.50 691.04 6.91 1336.19 2.70 0.00 0.00 0 080900 0.68 1.50 691.04 6.91 1336.19 2.70 0.00 0.00 0

09 3.40 20.73 1.01 14448.48 5.34 13.68 0.60 0 0.82

0902 3.40 20.73 1.01 0.40 5.34 13.68 0.60 0 0.82 090203 3.02 20.11 1.01 0.40 4.83 13.68 0.60 0 0 090207 0.38 0.62 0 0 0.52 0 0 0 0.82

0904 0 0 0 14448.07 0 0 0 0 0 090401 0 0 0 14448.02 0 0 0 0 0 090402 0 0 0 0.05 0 0 0 0 0

10 0 0 0 27696.35 0 0 790 7383.98 0

1002 0 0 0 78.44 0 0 0 0 0 100203 0 0 0 78.44 0 0 0 0 0

1004 0 0 0 25401.69 0 0 0 0 0 100401 0 0 0 13281.89 0 0 0 0 0 100402 0 0 0 5154.02 0 0 0 0 0 100403 0 0 0 6124.18 0 0 0 0 0 100404 0 0 0 138.86 0 0 0 0 0 100405 0 0 0 644.62 0 0 0 0 0 100412 0 0 0 29.52 0 0 0 0 0 100414 0 0 0 28.60 0 0 0 0 0

1005 0 0 0 2216.22 0 0 0 7383.98 0 100501 0 0 0 983.84 0 0 0 3935.38 0


TEHNOLAB 2005/2006 63

100502 0 0 0 368.14 0 0 0 1104.43 0 100503 0 0 0 555.43 0 0 0 347.14 0 100504 0 0 0 118.08 0 0 0 413.28 0 100505 0 0 0 122.48 0 0 0 563.43 0 100506 0 0 0 39.39 0 0 0 179.06 0 100507 0 0 0 27.28 0 0 0 841.27 0 100514 0 0 0 1.56 0 0 0 0 0

1009 0 0 0 0 0 0 790 0 0 100903 0 0 0 0 0 0 320 0 0 100904 0 0 0 0 0 0 470 0 0

11 38.31 168.40 98866.64 847.49 4841.69 72.17 824.35 1381.56 0

1103 38.31 168.40 441.94 315.41 4841.69 72.17 5.35 38.31 0 110301 38.31 168.40 441.94 315.41 4841.69 72.17 5.35 38.31 0

1104 0 0 2979.90 0 0 0 819 0 0 110401 0 0 2979.90 0 0 0 819 0 0

1107 0 0 0 532.08 0 0 0 1343.25 0 110702 0 0 0 532.08 0 0 0 143.25 0 110703 0 0 0 0 0 0 0 1200 0

1111 0 0 70799.60 0 0 0 0 0 0 111104 0 0 16957.60 0 0 0 0 0 0 111106 0 0 16309 0 0 0 0 0 0 111109 0 0 1897.40 0 0 0 0 0 0 111110 0 0 23113.30 0 0 0 0 0 0 111115 0 0 12522.30 0 0 0 0 0 0

1112 0 0 24645.20 0 0 0 0 0 0 111207 0 0 2033.10 0 0 0 0 0 0 111210 0 0 8534 0 0 0 0 0 0 111211 0 0 4509 0 0 0 0 0 0 111215 0 0 9569.10 0 0 0 0 0 0

NMVOC

[Mg] HFC-32

[Mg] HFC-125

[Mg] HFC-134a

[Mg] HFC-143a

[Mg] 06 8484.66 0.79 4.78 9.51 0.36

0601 1449 0 0 0 0 060100 1449 0 0 0 0

0603 129.21 0 0 0 0 060301 2.40 0 0 0 0 060302 5.32 0 0 0 0 060309 121.16 0 0 0 0 060313 0.33 0 0 0 0

0604 6906.45 0 0 0 0 060403 6823.50 0 0 0 0 060405 82.95 0 0 0 0

0605 0 0.79 4.78 9.51 0.36 060502 0 0.79 4.78 8.56 0.36 060506 0 0 0 0.95 0


TEHNOLAB 2005/2006 64

ANEKS 2: Nomenklatura na goriva


TEHNOLAB 2005/2006 65

CITEPA - NAPFUE nomenklatura European Environment Agency / European Topic Centre on Air Emissions NAPFUE 94 version 1.0 dated 21/11/1995

cvrsti goriva NAPFUE

KOD IDENTIFIKACIJA NA GORIVO

101 COKING COAL (GHV > 23 865 kJ/kg) 102 STEAM COAL (GHV > 23 865 kJ/kg) 103 SUB-BITUMINOUS (17 435 kJ/kg < GHV < 23 865 kJ/kg) 104 PATENT FUELS (from hard/sub-bituminous coal) 105 BROWN COAL / LIGNITE (GHV < 17 435 kJ/kg) 106 BROWN COAL BRIQUETTES 107 COKE OVEN COKE FROM HARD COAL 108 COKE OVEN COKE FROM BROWN COAL 109 GAS COKE 110 PETROLEUM COKE 111 WOOD AND SIMILAR WOOD WASTES 112 CHARCOAL 113 PEAT 114 MUNICIPAL WASTES 115 INDUSTRIAL SOLID WASTES 116 WOOD WASTES (except wastes similar to wood) 117 AGRICULTURAL WASTES (corncobs, straw, etc.) 118 SEWAGE SLUDGE 119 REFUSE DERIVED FUELS 120 OIL-SHALE 121 OTHER SOLID FUELS (tar, benzol, pitch, etc.)


TEHNOLAB 2005/2006 66

te~ni goriva

NAPFUE KOD

IDENTIFIKACIJA NA GORIVO

201 CRUDE OIL 202 Item not used 203 RESIDUAL OIL 204 GAS OIL 205 DIESEL OIL FOR ROAD TRANSPORT 206 KEROSENE 207 JET FUEL 208 MOTOR GASOLINE 209 AVIATION GASOLINE 210 NAPHTA 211 SHALE-OIL 212 GASOLINE ENGINE WASTE OIL 213 DIESEL ENGINE WASTE OIL 214 WASTE SOLVENTS 215 BLACK LIQUOR 216 MIXTURE OF FUEL OIL AND COAL 217 REFINERY FEEDSTOCKS AND ADDITIVES 218 OTHER LIQUID WASTES 219 LUBRICANTS 220 WHITE SPIRIT 221 PARAFFIN WAXES 222 BITUMEN 223 BIO-ALCOHOL 224 OTHER PETROLEUM PRODUCTS (grease, aromatics, etc.) 225 OTHER LIQUID FUELS


TEHNOLAB 2005/2006 67

gasoviti goriva NAPFUE

KOD IDENTIFIKACIJA NA GORIVO

301 NATURAL GAS (except liquefied natural gas) 302 NATURAL GAS LIQUIDS 303 LIQUEFIED PETROLEUM GASES (LPG) 304 COKE OVEN GAS 305 BLAST FURNACE GAS 306 MIXTURE OF COKE OVEN AND BLAST FURNACE GASES 307 WASTE GAS (especially chemical industry) 308 REFINERY AND PETROCHEMICAL GAS (not condensable) 309 BIOGAS 310 GAS FROM WASTE TIPS 311 GAS WORKS GAS 312 STEEL PLANT FURNACE GAS 313 HYDROGEN 314 OTHER GASEOUS FUEL

INFORMATIVEN IZVE[TAJ ZA INVENTAROT NA REPUBLIKA ... IIR.pdf · Informativen Izve{taj za Inventarot...

Documents

Transcript of INFORMATIVEN IZVE[TAJ ZA INVENTAROT NA REPUBLIKA ... IIR.pdf · Informativen Izve{taj za Inventarot...