Bosna i Hercegovina Federacija Bosne i Hercegovine Kanton Sarajevo Ministarstvo prostornog ureenja i zatite okolia

INFORMACIJA O ZATIENIM PRIRODNIM PODRUJIMA U KANTONU SARAJEVO

Sarajevo, Novembar 2008.godine

1

1. UVOD

Cilj informacije Izrada Informacije o zatienim prirodnim podrujima u Kantonu Sarajevo utvrena je Programom rada Skuptine Kantona za 2008.godinu. Informacija obuhvata pregled realizovanih aktivnosti, postignute rezultate, ocjenu stanja u zatienim prirodnim podrujima u Kantonu Sarajevo u periodu od septembra 2007. godine, kada je Skuptina Kantona razmatrala Informaciju na istu temu, te smjernice za naredni period. Cilj pripreme Informacije, izmeu ostalog, je ukazivanje na znaaj i koristi zatite prirode, kao i velike potencijale zatienih prirodnih podruja za vienamjensko koritenje, posebno za razvoj seoskog i eko turizma, proizvodnju zdrave hrane i sl. Takoe, cilj je ukazati na nunost bolje saradnje razliitih subjekata poevi od nadlenih ministarstava i opina, Turistike zajednice, poslovnih subjekata, a posebno saradnje sa lokalnim stanovnitvom koje ivi u zatienim prirodnim podrujima. U pripremi Informacije koriteni su izvjetaji Sektora za ekologiju i zatiena prirodna podruja preduzea Sarajevo-ume u funkciji upravitelja Spomenikom prirode Skakavac i Zatienim pejzaem Bijambare, te preduzea KJKP Park koje vri poslove privremene uprave na podruju Spomenika prirode Vrelo Bosne.

Uopteno o zatienim prirodnim podrujima Zatiena prirodna podruja su posebno vrijedni prostori koji se proglaavaju na osnovu Zakona o zatiti prirode F BiH donesenog 2003.godine. Zakonom je regulisana materija zatite prirode tako da se definiu uslovi i nain zatite, ouvanje i odrivo koritenje prirodnih podruja, opte mjere zatite biljnih i ivotinjskih vrsta i posebne mjere zatite prirode, koje se ostvaruju proglaavanjem i uspostavom zatienih podruja. Zakonom o zatiti prirode utvruju se 4 prostorne kategorije zatienih podruja: a) podruja zatite prirode b) nacionalni parkovi c) spomenici prirode d) zatieni pejzai

2

Tabela 1: Kategorije zatienih podruja prema Zakonu o zatiti prirode F BiH Kategorija I II III IV Opis podruja zatite prirode: zatieno podruje ustanovljeno u naune svrhe ili radi zatite divljine nacionalni park: zatieno podruje ustanovljeno u svrhu zatite ekosistema i rekreacije spomenik prirode: zatieno podruje ustanovljeno u svrhu ouvanja specifinih prirodnih karakteristika zatieni pejza: zatieno podruje ustanovljeno u svrhu ouvanja kopnenih pejzaa, priobalnih podruja i rekreacije

Kategorije zatienih podruja se ne podudaraju sa nomenklaturom Meunarodne unije za zatitu prirode, to bi trebalo prilagoditi izmjenama i dopunama Zakona.Tabela 2: Kategorizacija zatienih podruja prirode prema IUCN Kategorija IA IB II Opis Strogi rezervat prirode: zatieno podruje kojim se upravlja uglavnom za naune potrebe Zona divljine: zatieno podruje kojim se upravlja uglavnom radi zatite divljine Nacionalni park: zatieno podruje kojim se upravlja uglavnom radi zatite ekosistema i rekreacije III Spomenik prirode: zatieno podruje kojim se upravlja uglavnom radi konzervacije specifinih prirodnih obiljeja IV V VI Zona upravljanja stanitima/vrstama: zatieno podruje kojim se upravlja uglavnom radi konzervacije putem upravljakih intervencija Zatieni pejza: zatieno podruje kojim se upravlja uglavnom radi zatite pejzaa i rekreacije Zatieno podruje upravljanja resursima: zatieno podruje kojim se upravlja uglavnom radi uravnoteene upotrebe prirodnih resursa

Podruja zatite prirode i nacionalne parkove prema Zakonu proglaava Federacija BiH, dok spomenike prirode i zatiene pejzae proglaava Skuptina Kantona. Zatita, odravanje i koritenje zatienih prirodnih podruja temelji se, osim na Zakonu, i na podzakonskim propisma, te na konkretnim aktima o proglaenju zatienih podruja u koje su ugraeni meunarodni standardi s ciljem harmonizacije zatite i odrivog koritenja tih vrijednih i osjetljivih podruja.

3

Zatienim prirodnim podrujima upravljaju javne ustanove, a osnovna im je djelatnost zatita, odravanje i promocija zatienih podruja u cilju ouvanja izvorne prirode, i njenih procesa, te obezbjeenja koritenja u mjeri koja ne ugroava naslijeene vrijednosti. Prema Zakonu o zatiti prirode osnovni dokument upravljanja je Plan upravljanja koji se donosi na period od 10 godina. Organizacija prostora, nain koritenja, ureenja i zatite, utvruje se Prostornim planom posebnih obiljeja. Bosna i Hercegovina ima manje od 1% teritorije pod zatitom, to je svrstava u zemlje sa najmanjom formalnom zatitom u Evropi. Regionalni prosjek npr. iznosi 7%, tako da je cilj koji u posljednje vrijeme, kroz razliite pokrenute projekte, podravaju meunarodne institucije u BiH, proirenje zatienih podruja i koritenje njihovih razvojnih potencijala. Motivi su zatita izrazito bogatog biodiverziteta koji ima globalni znaaj, te ekonomski razvoj zatienih podruja, lokalnih zajednica i drave u cjelini. 2. PRIRODNA PODRUJA UTVRENA ZA ZATITU PROSTORNIM PLANOM KANTONA 2003-2023 Prostornim planom Grada Sarajeva za period 1986. do 2000. odnosno 2015 godine, su bile utvrene kategorije objekata prirodnog naslijea (uma park, park prirode, nacionalni park, rezervat prirode), objedinjenih pod nazivom Regionalni park Sarajevo (povrina cca 1092km2). Meu najznaajnije objekte (vanurbano podruje) ovog Sistema spadali su: nacionalni park: Treskavica (5.810ha), rezervat prirode: Rakitnica (2.137ha), park prirode: Bjelanica (25.402ha), Jahorina (20.835ha), Romanija (5.479ha), Ozren (12.287ha), Visoica (2.625ha), Zvijezda (3.150ha), uma park: Sedrenik (212ha), Bulozi (2.300ha), Debelo Brdo (1.788ha), Trebevi (3.586ha)

Pomenutim planskim dokumentom kategorije atraktivne prirode, prema tada vaeem Zakonu o zatiti i koritenju kulturno-istorijskog i prirodnog naslijea, imale su karakter objekata za prethodnu zatitu. Osnov i obavezu za utvrivanje objekata prirodnog naslijea u gradu Sarajevu predstavljao je Prostorni plan Bosne i Hercegovine za period od 1981. do 2000.godine. Plansko usmjerenje da se na podruju Grada Sarajeva (tada, 2100km2) formira Regionalni park Sarajevo imalo je za cilj procentualno poveanje povrina pod zatitom. Utvreni objekti prirodnog naslijea u granicama Grada (tada) predstavljali su samo dio obuhvata podruja odreenih kategorija objekata prirodnog naslijea (park prirode, nacionlni park, rezervat prirode), a iji su se ostali dijelovi nalazili van administrativno-politikih granica Grada. Ovako predoen lanac objekata prirodnog naslijea uslovio je poveanje povrina pod preventivnom zatitom (cca 55%) na podruju Grada, a unutar njih izdvajanje podruja sa raznim reimima zatite (I-III). Prostornim planom Kantona Sarajevo za period 2003-2023 utvrena su zatiena prirodna podruja, uvaavajui ranijim planom definisane granice, evidentne promjene koje su se desile u prostoru, te zbirno obuhvat i klasifikacija evidentiranih pojedinanih prirodnih dobara u okviru veih prirodnih cjelina. U ovom razvojnom planskom dokumentu posebno su istaknuta zatiena prirodna podruja, koja imaju formalnu zatitu utvrenu posebnim propisima i uspostavljenu na osnovu kategorizacije prema principima Svjetske unije za konzervaciju prirode, kao to su spomenici prirode Skakavac i Vrelo Bosne i Zatieni pejza Bijambare.

4

Pored ovih podruja definisani su prostori za zatitu prirodnog naslijea kojeg ine prirodni predjeli i vrijednosti od posebnog naunog, obrazovno-vaspitnog, kulturnog, ambijentalnog, rekreacionog i drugog drutvenog znaaja. Ova podruja imaju karakter prethodne zatite, te je potrebno izvriti njihovu kategorizaciju prema savremenim meunarodnim principima ugraenim u Federalni zakon o zatiti prirode. Neophodno je izraditi Studiju Kulturno-historijsko i prirodno naslijee Kantona Sarajevo, koja e zajedno sa studijama za druge razvojno-planske oblasti, predstavljati osnov za I fazu izmjena i dopuna Prostornog plana Kantona Sarajevo za period 2003-2023.

Objekti prirodnog naslijea evidentirani za zatitu Prostornim planom Kantona Sarajevo za period 2003. do 2023. godine: Rezervat prirode: - Misoa, povrina 535,00 ha Nacionalni park: - povrine masiva Igman, Bjelanica, Treskavica i kanjon rijeke Rakitnice (Visoica) koji se nalaze u granici Kantona Sarajevo predstavljaju dio obuhvata podruja Igmana, Bjelanice, Treskavice i kanjona Rakitnice (Visoica) koje je proglaeno podrujem posebnog obiljeja od znaaja za Federaciju Bosne i Hercegovine (Odluka o utvrivanju Igmana, Bjelanice, Treskavice i kanjona rijeke Rakitnice (Visoica) podrujem posebnih obiljeja od znaaja za Federaciju Bosne i Hercegovine, Slubene novine Federacije Bosne i Hercegovine, broj 8/05 i 66/08). NAPOMENA: povrine sa podruja Kantona Sarajevo, a koje predstavljaju dio obuhvata podruja posebnog obiljeja od znaaja za Federaciju Bosne i Hercegovine odnose se na povrine objekata prirodnog naslijea koji su ranijim razvojno-planskim dokumentom predstavljali pojedinane objekte prirodnog naslijea i to: masiv Igman-Bjelanica i Visoica kao Park prirode, Rakitnica kao Rezervat prirode i Treskavica kao Nacionalni park. Prostor istono od Bjelanice po pomenutom dokumentu je slivno podruje akumulacije Bijela Rijeka, za koje je prije rata uraen Prostorni plan posebnog podruja vjetake akumulacije Bijela Rijeka za period 1990.2015.godina. Spomenik prirode: - Skakavac, povrina 1.620,44 ha (proirenje u odnosu na Odluku o proglaenju Spomenika prirode) - Vrelo Bosne, povrina 603,00 ha Zatieni pejsa: - Bijambare, povrina 367,37 ha - Ozren, povrina 6.958,00 ha - Zvijezda, povrina 3.050,00 ha - Debelo Brdo, povrina 1.768,00 ha - Trebevi, povrina 367,00 ha - Jahorina, povrina 1.478,00 ha - Podlipnik, povrina 1.328,00 ha - emerska planina, povrina 1.637,00 ha - Bentbaa 147,70 ha

5

Objekti prirodnog naslijea za koje je donijet akt o zatiti na nivou Kantona Sarajevo: - Spomenik prirode: Skakavac, povrina 1430,70 ha Vrelo Bosne, povrina 603,00 ha - Zatieni pejsa Bijambare, povrina 367,37 ha Za zatieni pejza Bentbaa izvrena je valorizacija prema meunarodnim kriterijima, te uraen i usvojen Regulacioni plan (Slubene novine Kantona Sarajevo, broj 18/05), ali nije donesen propis o zatiti.

3. PROGLAENA ZATIENA PRIRODNA PODRUJA U KANTONU SARAJEVO U Kantonu Sarajevo od 2000.godine su kategorisana i uspostavljena prema principima Meunarodne unije za konzervaciju prirode tri zatiena prirodna podruja, i to: Spomenik prirode Skakavac (kategorija III) Spomenik prirode Vrelo Bosne (kategorija III) Zatieni pejza Bijambare (kategorija IV, odnosno V po meunarodnim kriterijima) Ukupna povrina koju zauzimaju zatiena podruja iznosi 2590,8 ha to je neto manje od 2% teritorije Kantona. Sva zatiena podruja imaju posebne vrijednosti u oblasti fiziko-geografskog i biolokog diverziteta. Tabela 3: Pregled zatienih podruja prirode u Kantonu Sarajevo R.b. Naziv proglaenja 1 2 3 Skakavac Vrelo Bosne Bijambare Kategorija Spomenik prirode Spomenik prirode Zatieni pejza 1.430,7 603,00 367,36 2590,8 P (ha) 1,14 0,55 0,29 1,98 Udio (%) Godina 2002 2006 2003

Ukupno zatiena podruja

6

3.1. SPOMENIK PRIRODE SKAKAVAC

Vodopad Skakavac- zima Osnovne informacije

Most ispod vodopada

Podruje vodopada Skakavac se nalazi u istonom dijelu Centralne Bosne, a sjeveroistono od Sarajevsko Zenikog bazena i Sarajevske kotline. Smjeteno je u sjevernom dijelu Kantona Sarajevo, a zahvata prostor junih obronaka Ozrena, vrha i sjevernih padina Bukovika. Ukupna teritorija obuhvata dijelove etiri administrativne opine i to Stari Grad, Centar, Vogoa i Ilija. Sa aspekta svojih hidrogeomorfolokih karakteristika, visokih floristikih i faunistikih vrijednosti, izuzetno visokog stepena bioloke raznolikosti, visokog stepena endeminosti i reliktnosti vrsta biljaka, gljiva i ivotinja kao i relativno visokog broja ugroenih vrsta, te visoke vrijednosti neponovljivih ekosistema i pejzanih osobenosti, uz uvaavanje kriterija IUCN-a (Meunarodne unije za zatitu prirode), ovo podruje je ukljueno u III kategoriju zatienih podruja, odnosno Spomenik prirode, zatienu zonu namijenjenu uglavnom za konzervaciju specifinih prirodnih obiljeja. Na irem prostoru vodopada Skakavac evidentirani su mnogi geomorfoloki fenomeni, kao to su stijene, peine, klisure, kanjoni i karstne konfiguracije. Posmatrano podruje je i sa hidrolokog aspekta vrlo specifino po brojnim izvorima, potocima, manjim rjeicama i ponorima. Svakako najveu vrijednost ovom prostoru daje vodopad Skakavac, koji je visine 98 m, te se ubraja meu najvee vodopade u Bosni i Hercegovini i ire. Meu osnovne vrijednosti spadaju i brojna vrela, pri emu treba napomenuti vrelo Bukovik, vrela ispod Bukovika, vrela ispod Vranjske stijene, vrela ispod Stublina, Perako vrelo, vrelo Skakavac. Uslijed relativno izraene heterogenosti ovog podruja u smislu geoloke podloge, tipova zemljita, reljefa, hidrografske mree, te drugih faktora, ovo podruje se odlikuje veoma visokim stepenom bioloke raznolikosti. Konstatovano je oko 1500 viih biljaka, kao i visok procent vrsta endeminog karaktera. Navedeno je oko 100 vrsta dinarskog, 120 vrsta balkanskog, 40 vrsta jugoistonoevropskog rasprostranjenja. Na ovom podruju dominiraju smrevo-jelove ume, i bukovo-jelove ume. Na izraajnim nagibima terena, na plitkim karbonatnim tlima, u neposrednoj blizini vodopada razvijene su termofilne ume i ikare crnog graba i jesenje aike, te crnog graba i crnog jasena.

7

ire podruje vodopada Skakavac je jako bogato medicinskom i medonosnom florom. Podruje karakterie i veliko bogatstvo vrsta gljiva, meu kojima su veinom jestive i ljekovite vrste. Podruje Skakavca odlikuje se izuzetnom faunistikom raznovrsnou. Od glavnih vrsta divljai koje ive na ovom prostoru su: srna, divlja svinja, medvjed, zec, ljetarka, vuk, lisica, divlja maka, jazavac, kuna, te brojne vrste ptica od kojih pojedine, na osnovu prijedloga Crvene liste ugroenih ptica Bosne i Hercegovine, ulaze u kategoriju ugroenih vrsta. Odluka o proglaenju ireg podruja vodopada Skakavac spomenikom prirode, je donesena na sjednici Skuptine Kantona Sarajevo, odranoj 25.04.2002. godine. lanom 13. navedene Odluke, poslovi upravljanja povjereni su Kantonalnom javnom preduzeu Sarajevo-ume, odnosno posebno oformljenoj organizacionoj jedinici u okviru Preduzea, Sektoru za ekologiju i upravljanje podrujima posebne namjene, koji je nakon formiranja popunjen odgovarajuim kadrovima. Sredstva za realizaciju donesene Odluke (za trokove upravljanja), obezbjeuju se iz Budeta Kantona Sarajevo, a na osnovu Ugovora o upravljanju Spomenikom prirode Skakavac, preko pozicije Ministarstva prostornog ureenja i zatite okolia Kantona Sarajevo. Upravljaki tim koji radi u zatienom podruju ine rukovodilac sektora, saradnik za ekologiju i umarstvo, poslovoa, voza terenskog vozila i tri rendera (uvara prirode). Osim rendera, ostali uposlenici istovremeno obavljaju poslove i u okviru Zatienog pejzaa Bijambare.

Aktivnosti realizovane u periodu od septembra 2007.godine Od donoenja Odluke o proglaenju Spomenika prirode 2002.godine, pokrenuta je i voena najintenzivnija rasprava sa lokalnom zajednicom, a povodom donoenja Prostornog plana posebnog obiljeja, te Plana upravljanja ovim podrujem. Odrano je vie rasprava, radionica i sastanaka s ciljem prevladavanja problema koji su se pojavili, naknadnim osporavanjem proglaavanja podruja zatienim, od strane izbjeglog stanovnitva sa ovog podruja, a koje je trenutno nastanjeno na podruju Republike Srpske. Naime, mjetani sela Nahorevo, Moioci, Stubline i drugih, su se usprotivili donoenju Prostornog plana, navodei razloge koji veim dijelom nisu u direktnoj vezi sa proglaenjem zatite ovog podruja, a tiu se obezbjeivanja uslova za povratak u predratna prebivalita, pomo u obnovi objekata, i sl. Osnovna primjedba se odnosila na donoenje Odluke o proglaenju ireg podruja vodopada Skakavac od strane Skuptine Kantona 2.maja 2002.godine, dakle u periodu odsustva stanovnitva sa ovog podruja. U vezi sa ovom primjedbom, je naglaeno da je osnov za izradu i donoenje Odluke sadran u Prostornom planu grada Sarajeva (preuzet kao Kantonalni plan za period 1986-2015.godine), po kojem je ire podruje vodopada Skakavac bilo ukljueno u Park prirode Ozren. Takoe, propis o zatiti donesen je u skladu sa Ustavom Kantona, Zakonom o zatiti i koritenju kulturno-historijskog i prirodnog naslijea i Zakonom o prostornom ureenju Kantona, koji su u to vrijeme bili na snazi. Tokom brojnih sastanaka, s ciljem prevazilaenja problema potenciranih od strane mjetana, prezentirane su razvojne mogunosti koje prua ivot u zatienom prirodnom podruju, kroz obnavljanje infrastrukture, obavljanje prihvatljivih djelatnosti kao to su eko poljoprivreda, eko turizam, seoski turizam, kune radinosti i sl, a to omoguava zapoljavanje radno sposobnog lokalnog stanovnitva spremnog da ivi na ovom podruju.

8

Takoe, je naglaavan znaaj proglaenja Spomenika prirode Skakavac u smislu javnog interesa Kantona Sarajevo za zatitu znaajnih prirodnih, hidrolokih, biolokih i drugih vrijednosti prostora, uvaavajui prava vlasnika zemljita i nekretnina na obezbjeenje naknada za ogranieno koritenja imovine, kako to predviaju vaei propisi. Budui da je uoeno da, izvor nesporazuma predstavlja proirenje obuhvata Spomenika prirode, po prijedlogu Prostornog plana posebnog obiljeja u odnosu na Odluku o proglaenju, a posebno sa stanovita znaajnog poveanja prve zone zatite nukleusa (stroiji reim koritenja privatnih posjeda), Ministarstvo prostornog ureenja i zatite okolia je zatrailo od Zavoda za planiranje razvoja Kantona da preispita predloeno proirenje granica zatienog podruja, te iznae najpovoljnije rjeenje kako bi se prevazila postojea situacija. U toku je analiza predloenih naina za korekcije u prijedlogu Prostornog plana prema traenom zahtjevu, a koje bi trebale biti prihvaene u daljnjoj proceduri donoenja plana. Rasprava na pomenutu temu se odvijala i tokom odrane dvije radionice za pripremu Plana upravljanja Spomenikom prirode, pri emu su prezentirana pozitivna iskustva ivota i rada u zatienim podrujima od strane slovenake firme Oikos. U vezi sa raspravom o prijedlogu Prostornog plana i Plana upravljanja, otvorena je i mogunost izmjena i dopuna Odluke o proglaenju Spomenika prirode, a sve s ciljem otklanjanja nesporazuma i prevladavanja otpora dijela lokalnog stanovnitva ovog podruja. Pored rasprave sa mjetanima, povodom donoenja Prostornog plana, voeni su i razgovori sa predstavnicima Planinarskog drutva Vogoa, a koji su vlasnici devastiranog objekta u neposrednom okruenju vodopada Skakavac. Budui da su naune i strune ekspertize ukazale da bi se obnovom objekta ugrozio opstanak vodopada, dogovoreno je njegovo izmjetanje na lokaciju oko koje je postignuta saglasnost. U tom smislu nakon obezbjeivanja sredstava za rjeavanje imovinsko-pravnih pitanja, moi e se krenuti u izgradnju novog planinarskog doma u susjedstvu sa renderskom kuom, koja e takoe biti graena izvan prve zatiene zone. Od aktivnosti koje su u 2008.godini realizovane, moe se izdvojiti jo kompletiranje dokumentacije za rekonstrukciju puta Nahorevo Spomenik prirode Skakavac putem Zavoda za izgradnju Kantona. Investiciona vrijednost projekta je oko 3 miliona KM, ukljuujui asfaltiranje 3 km puta i rjeavanje imovinsko-pravnih odnosa. S obzirom na visinu potrebnih sredstava teko je prognozirati kad e otpoeti rekonstrukcija puta, koja je nuna za promociju i odrivo koritenje zatienog prirodnog podruja.

Uprava Spomenika prirode Skakavac je u proteklom periodu bila angaovana u pripremi i provoenju programa zatite i odravanja, te promociji koritenja prostora. Realizovano je slijedee: U sklopu uspostavljene uvarske slube, vrene su svakodnevne aktivnosti osmatranja i uvanja prostora, a sve u cilju spreavanja bespravnih sjea, potivanja zabrane lova, kao i ostvarivanja ostalih vidova zatite. Svakodnevnim nadzorom je postignuto da, u 2008.godini nisu registrovane bespravne sjee kao ni ostali negativni uticaji korisnika u prostoru. Povean rizik od nastanka umskih poara, uzrokovan velikim vruinama i duem periodu bez padavina, uslovio je preduzimanje aktivnosti usmjerenih na stroije mjere protivpoarne zatite. U cilju zatite umskih ekosistema, izvrena je analiza brojnosti populacije potkornjaka koja je ukazala da se ova vrsta nalazi u okvirima njihove normalne brojnosti. Kako pojava visokih temperatura pospjeuje fizioloko slabljenje postojeih

9

sastojina i pogoduje razvoju i razmnoavanju tetnih umskih insekata, pojaane su aktivnosti na zatiti uma od ovog vida opasnosti.

Lovna klopka na podruju Skakavca U okviru daljih mjera na zatiti umskih sastojina izvreno je obiljeavanje (doznaka) oboljelih i oteenih stabala, te zavrene aktivnosti na njihovom uklanjanju iz sastojine. Uklanjanje ovakvih stabala provodi se u cilju uspostavljanja vee stabilnosti umskih sastojina, te jaanja njihove otpornosti prema tetnim iniocima kako biotikog, tako i abiotikog porijekla. Putem Upravitelja zaprimljeni su zahtjevi za dobijanje saglasnosti za doznaku i sjeu stabala u privatnoj umi, te je na osnovu njih izveno obiljeavanje stabala koja su predmet sanitarne doznake, jer se predmetne parcele nalaze u II/III zoni zatite u kojima je lanom 9. Odluke o proglaenju ireg podruja vodopada Skakavac spomenikom prirode, dozvoljena sanitarna sjea. Ovakav vid saradnje sa lokalnim stanovnitvom je i preduslov za provoenje mjera integralne zatite uma na ovom prostoru. Livadski ekosistemi na podruju Skakavca se nalaze veim dijelom u posjedu privatnih lica.U toku godine livade uredno kose vlasnici i koriste za svoje potrebe. Sve vei porast interesa pojedinih posjetilaca za prikupljanjem ljekovitog bilja i umskih plodova, koji u pojedinim sluajevima (kao to su branje borovnice) dovodi do njihovog prekomjernog koritenja, zahtjeva angaovanje uposlenika na ouvanju i zatiti ovih resursa.

Odravanje higijene prostora

10

Velika panja je posveena prikupljanju i odvozu organskog i neorganskog otpada sa itavog prostora, a sve u cilju zatite livadskih i umskih ekosistema, te ugodnijeg boravka u zatienom podruju. Na osnovu kapaciteta lovita izgraeni su lovnouzgojni objekti, radi ouvanja brojnosti i raznolikosti populacije divljai. U nastojanju da se preko edukacionih panoa informiu i educiraju posjetioci du glavne saobraajnice do vodopada Skakavac postavljen je niz tematskih ploa.

Dokaz unitavanja informativnih tabli Usljed poveanog broja posjetilaca i dotrajalosti postavljenog mobilijara u prostoru u toku ove godine izvreni su slijedei radovi: -popravka mosta ispod vodopada Skakavac, -izrada i zamjena edukacionih panoa, -izrada i zamjena postojee signalizacije, - popravka nadstrenica...

Putokazi Skakavac U svrhu rekreacije i prijatnijeg odmora posjetilaca radilo se i na odravanju postojeih umskih staza. Sanirana je putna komunikacija na relaciji Uevice-Vodopad Skakavac-Gornji Moioci u duini od 8050 m. Na lokaciji Babin potok je pronaeno vie novih nadgrobnih spomenika steaka. Radi se o kulturno-historijskom naslijeu koje treba posebno valorizovati i zatititi.

11

Informativna tabla Pravci djelovanja u narednom periodu U narednom periodu potrebno je:

Izgraena staza

Okonati izradu Prostornog plana posebnog obiljeja Spomenika prirode i dostaviti prijedlog Skuptini Kantona na usvajanje. Donoenjem Prostornog plana otvorit e se mogunosti za izgradnju turistike infrastrukture s naglaskom na sadraje namijenjene za odmor i rekreaciju, uslune servise, planinarske domove, objekte komunalne infrastrukture i sl. Zavriti Plan upravljanja i dostaviti prijedlog Vladi Kantona Sarajevo na donoenje. Pripremiti Zakon o proglaenju spomenika prirode, na osnovu postojee Odluke o proglaenju ireg obuhvata Spomenika prirode Skakavac, uz unoenje potrebnih izmjena i dopuna. Pripremiti godinje planove aktivnosti na osnovu Plana upravljanja, a koji e obuhvatiti saradnju sa lokalnom zajednicom, razvijanje projekata vezanih za turistike potencijale, razvoj ekoloke poljoprivrede, stoarstva, razliitih uslunih servisa, kao vanog segmenta za zapoljavanje domicilnog stanovnitva. Na ovaj nain e se direktno podrati odrivi povratak, budui da veina stanovnitva ne ivi trenutno na ovom podruju. Nastaviti struni monitoring zatienih vrsta i dalje ga proirivati. Raditi na osposobljavanju i edukaciji slube rendera. U saradnji sa drugim subjektima obezbijediti rekonstrukciju puta Nahorevo Spomenik prirode. Zavriti postupak izmjetanja planinarskog doma Skakavac na lokaciju predvienu Prostornim planom. Izgraditi rendersku kuu u okviru koje e biti uspostavljen centar za posjetioce. Izraditi promotivni materijal i uspostaviti web stranu zatienog podruja.

12

3.2. ZATIENI PEJZA BIJAMBARE

Glavna peina Bijambare Osnovne informacije Zatieni pejza Bijambare je smjeten na Niikoj visoravni i nalazi se na oko 35 km zrane linije sjeverno od Sarajeva, na 945 m nadmorske visine. Obuhvata prostor izmeu Bijambarske peine na sjeveru, Motika na istoku i Dugih strana, odnosno Borka na jugu i to na povrini od 367,36 ha. Ovo podruje je zbog svojih izuzetnih prirodnih vrijednosti i osobenosti pejzaa, kao i biolokih, geomorfolokih i hidrolokih raznovrsnosti, svrstano u IV kategoriju zatite prirode, odnosno Zatieni pejza. Kao posebnu vrijednost geoloke raznovrsnosti i prirodnog naslijea mogu se izdvojiti brojne peine i to prvenstveno : Srednja ili glavna Bijambarska peina, Gornja peina, Donja peina, uriina peina, kao i brojne vrtae, karpe, ponori i grebeni. Srednja ili glavna bijambarska peina s pravom zasluuje najvee interesovanje. Gornja peina je od glavne bijambarske peine udaljena oko 50 m u pravcu jug-jugoistok. Njen otvor je oko 10-15 m na veoj relativnoj visini od glavne peine, to ukazuje da je ova peina starija. Gornja peina je interesantna i sa paleontolokog aspekta, jer su prilikom istraivanja sakupljeni razni nalazi materijalne kulture, to ujedno predstavlja i prvi dokaz o prisustvu prahistorijskih stanovnika na prostoru BiH. Donja bijambarska peina je udaljena svega oko 100 metara u pravcu jugozapada od ulaza Srednje Bijambarske peine i od nje lei nie tako da je njena apsolutna visina 915 metara. Slivno podruje voda prostorne cjeline Bijambara obuhvata povrinu od oko 35 km2 i na njemu su locirana vrela Banjevac, Studenac i Junakovac, te potoci Bjelila i Brodi. Heterogenost ekolokih faktora (geoloke podloge, tipova zemljita, reljefa, hidrografske mree, ekoklime i drugih) je jedan od razloga razvoja visokog stepena diverziteta ivog svijeta i ivotnih zajednica. Na podruju Bijambara konstatovane su 133 razliite ivotne zajednice, iju strukturu ini preko 800 vrsta viih biljaka. Utvren je i visok procent vrsta endeminog karaktera i to dinarskog, balkanskog i jugoistonoevropskog rasprostranjenja, kao i prisustvo niza interesantnih i rijetkih vrsta biljaka koje imaju znaajnu ekoloku, fitocenoloku i biljnogeografsku dijagnostiku vrijednost.13

Na ovom podruju su zabiljeene i dvije lokacije tresetnih zemljita i to na nadmorskim visinama od 920m i 930m, sa florom niih biljaka koje predstavljaju posebnu bioloku vrijednost ovog prostora. U naslagama sfagnuma natopljenog vodom razvija se specifian ivi svijet, u kome se nalaze i predstavnici zelenih algi koje slue kao hrana brojnoj populaciji krilatih insekata. itavo podruje je bogato medicinskom i medonosnom florom. Ovdje raste nekoliko stotina ljekovitih, jestivih, aromatinih i vitaminskih biljaka. Svijet gljiva na podruju Bijambara je takoer mnogobrojan. Osim floristike raznolikosti podruje Bijambara se odlikuje i izuzetnom faunistikom raznovrsnou. U ekosistemima mezofilnih liarsko-listopadnih uma, ibljaka i ikara nalaze se brojne vrste sisara poput divlje svinje, srndaa, lisice, krtice, jazavca, zeca i dr. Meu pticama najvie se istiu crvenda, sjenica, drozd pjeva, jastreb miar, crni kos i dr. Na podruju Bijambara i njegove ue okoline registrovane su odreene vrste ptica koje se nalaze na popisu Crvene liste kao ugroene vrste na prostorima Bosne i Hercegovine. To su sivi soko, umska ljuka. Na osnovu navedenih i valorizovanih vrijednosti na sjednici Skuptine Kantona Sarajevo, odranoj 25.09.2003. godine, donesen je Zakon o proglaenju zatienog pejzaa Bijambare (Slubene novine Kantona Sarajevo, broj 21/03). Zakonom je definisana kategorija zatite, odreene granice i ukupna povrina obuhvata ( 367,36 ha), zoniranje prostora (zavisno od stepena zatite utvrene su tri zatitne zone), mjere zatite, vrste intervencija, kao i koritenje i upravljanje ovim prostorom. lanom 20. ovog Zakona, poslovi upravljanja povjereni su Kantonalnom javnom preduzeu Sarajevoume d.o.o. Sarajevo, odnosno posebnoj organizacionoj jedinici Sektoru za ekologiju i upravljanje podrujima posebne namjene, koja je u sastavu ovog preduzea. Sredstva za realizaciju doneenog Zakona (za trokove upravljanja), obezbjeuju se iz Budeta Kantona Sarajevo, a na osnovu Ugovora o upravljanju zatienim pejzaem Bijambare, preko pozicije Ministarstva prostornog ureenja i zatite okolia Kantona Sarajevo.

Aktivnosti realizovane u periodu od septembra 2007.godine Od septembra 2007.godine, na podruju Zatienog pejzaa Bijambare realizovano je niz aktivnosti, a osnovne su priprema planskih dokumenata i to Prostornog plana posebnog obiljeja i Plana upravljanja zatienim pejzaem. O nacrtu Prostornog plana obavljena je rasprava i u toku je izrada Prijedloga plana, koji e biti upuen u skuptinsku proceduru na usvajanje poetkom 2009.godine. Plan upravljanja za period od 10 godina usvojila je Vlada Kantona 22.10.2008.godine. Planom upravljanja je utvren nain zatite, koritenja i razvoja, te izvori finansiranja. Pored rada na planskim dokumentima odvijale su se i aktivnosti na izradi projektne dokumentacije za pretvaranje biveg kompleksa kasarni Zamo Dui u eko kamp. Ukupno potrebna sredstva za ovu namjenu prema uraenom Projektu iznose oko 1.900.000,00 KM, a radi se o znaajnim graevinskim zahvatima na prevoenju kasarni u obrazovni i edukacioni centar. U meuvremenu je Ministarstvo obezbijedilo umjesto prava koritenja, pravo raspolaganja objektima koji su bili u vlasnitvu Federacije, tako da su obavljene sve predradnje za donoenje Odluke o finansiranju i upravljanju eko kampom. Za ovakvim kompleksom na podruju Kantona postoji velika potreba, zbog nedostatka objekata za organizovanje kola u prirodi.

14

Preduzete su aktivnosti oko otkupa planinarskog doma uz samu peinu s ciljem pretvaranja u savremeni informativno-posjetiteljski centar. Potreba za otkup doma se ukazala zbog neprihvatljivosti trenutnog koritenja, suprotno mjerama zatite u nukleusu zatienog pejzaa, te potrebe da se uredi centar poput slinih u drugim evropskim zatienim podrujima. Sa vlasnikom objekta Planinarskim drutvom Ilija postignut je dogovor o otkupu doma, a sve radnje e prema oekivanju biti okonane u prvoj polovini 2009.godine. U ljetnim mjesecima ove godine zavreno je deminiranje preostalih ugroenih povrina Zatienog pejzaa (265.000 m3) u organizaciji Meunarodnog fonda za deminiranje (iz sredstava UNDP) i Oruanih snaga BiH. Nakon to je 2005. i 2006. u organizaciji Ministarstva i Meunarodnog fonda obezbijeeno deminiranje oko 250.000 m2, sada se moe konstatovati da je kompletno zatieno podruje razminirano. Ostaje problem miniranih povrina na granici Zatienog pejzaa iznad Glavne bijambarske peine, i taj bi se problem trebao rjeavati u buduem periodu. Uprava Zatienog pejzaa Bijambare je u proteklom periodu bila angaovana u pripremi i provoenju programa zatite i odravanja, te promociji koritenja prostora. Realizovano je slijedee: Renderska sluba je vrila poslove koji se odnose na osmatranje i uvanje, a sve u cilju spreavanja bespravnih sjea, potivanja zabrane lova, kao i ostvarivanje ostalih vidova zatite. Veliki broj posjetilaca, kao i dui vremenski period sa izraenim visokim temperaturama stvorili su uslove za povean rizik za nastanak poara. U vezi s tim su poduzete mjere usmjerene na stroiju protivpoarnu zatitu. Rizik za nastanak poara predstavlja i nedostatak kontolisanih loita za izletnike, ija se izgradnja treba predvidjeti Prostornim planom. U cilju zatite umskih ekosistema, izvrena je analiza brojnosti populacije potkornjaka koja je ukazala na pojaan intenzitet napada vrste Pytiogenes chalcographus u ovom regionu. Iz tog razloga konstantno se provode mjere zatite, koje e obezbijediti vraanje ove populacije u okvire njihove normalne brojnosti. Vezano za dalje mjere na zatiti umskih sastojina izvreno je obiljeavanje (doznaka) oboljelih i oteenih stabala, te zavrene aktivnosti na njihovom uklanjanju iz sastojine.

Vodne pojave Bijambara

Prizor umskih i livadskih ekosistema

Putem Upravitelja zaprimljeni su zahtjevi za dobijanje saglasnosti za doznaku i sjeu stabala u privatnoj umi, te je na osnovu njih izvreno obiljeavanje stabala koja su15

predmet sanitarne doznake, jer se predmetne parcele nalaze u II/III zoni zatite u kojima je lanom 13. Zakona o proglaenju zatienog pejzaa Bijambare , dozvoljena sanitarna sjea. Ovakav vid saradnje sa lokalnim stanovnitvom je i preduslov za provoenje mjera integralne zatite uma na ovom prostoru. Livadski ekosistemi na podruju Bijambara se nalaze veim dijelom u posjedu privatnih lica. Vlasnici zbog odsustva nisu u mogunosti redovno kositi ove povrine, mada postoje i saznanja da su dugorono zainteresovani da postojee livade prirodnom sukcesijom preu u povrine pod umom. Naime, usljed dugog nekoenja susjedne sastojine se prirodnim putem ire i osvajaju prostor, to umanjuje livadske ekosisteme i njihov biodiverzitet. Sve vei porast interesa posjetilaca za prikupljanjem jestivih gljiva u pojedinim sluajevima dovodi do njihovog prekomjernog koritenja, to zahtijeva angaovanje uposlenika na ouvanju i zatiti ovih resursa. Konstantno se odrava higijena prostora i organizovani odvoz komunalnog otpada. U toku godine izvreni su radovi na ureenju etnica, prilaza peinama, kao i popravka veeg broja nadstrenica, te zamjena edukacionih i informativnih panoa. U cilju edukacije i prezentacije zatienog podruja poduzeto je niz aktivnosti koje su bile usmjerene na razne vidove informisanja posjetilaca o bogatstvu i vrijednosti ovog prirodnog naslijea, a koje su se oslanjale na ponudu usluga vodia, etnju kroz ureene i osmiljene staze sa edukativnim sadrajima, kao i pruanje zatraenih informacija na uspostavljenom INFO punktu na Bijambarama.

Infopunkt U svrhu unapreenja i razvoja turistike ponude ovog podruja , kao i zbog rjeavanja pitanja sve veeg broja motornih vozila, na lokalitetu biveg pozajmita kamena izmeu prilaznog i magistralnog puta na ulazu u Zatieni pejza Bijambare u toku je izgradnja parkinga.

16

Parking u izgradnji Na istom lokalitetu zavreni su radovi na postavljenju montanog objekta od drveta, koji e sluiti kao naplatna kuica na ulazu u zatieno podruje, kao i ulazne drvene kapije. Izradom ovog parking prostora, kao i prateih objekata koji se nalaze u sklopu njega, stekli su se uslovi definisani Zakonom o proglaenju zatienog pejzaa Bijambare dati kroz mjere zatite, a koji se odnose na zabranu kretanja saobraaja u I i II zoni zatite. Inae, podruje Zatienog pejzaa Bijambare je posljednje dvije godine izuzetno posjeeno, emu je doprinijela realizacija projekta finansiranog od strane Evropske komisije i ovog Ministarstva, a tie se ureenja staza i rasvjete u peini, te izgradnje ostalih turistikih sadraja. Na osnovu dosadanjih pokazatelja, podruje Zatienog pejzaa Bijambare u 2008.g. posjetilo je vie od 35.000 gostiju.

Kapija na ulazu u Zatieni pejza U proljetnom periodu na pristupnom putu je dolo do pucanja i odrona asfalta, a dubina otvora je cca 4-5 m. Upravitelji prostora su poduzeli mjere koje su se odnosile na obezbjeenje ove lokacije i sigurnije kretanje posjetilaca. Izraen je Glavni projekat za sanaciju odrona, a aktivnosti na njegovoj konanoj opravci oekuju se obezbjeenjem potrebnih sredstava iz Budeta. Pored navedenih aktivnosti koje su usmjerene na zatitu, odravanje higijene, te ambijentalno ureenje prostora, odrani su i radni sastanci vezani za uspostavljanje i ostvarenje razliitih vidova saradnje sa ostalim korisnicima ovog prostora.

17

Pravci djelovanja u narednom periodu U narednom periodu potrebno je: Zavriti izradu i usvojiti Prostorni plan posebnog obiljeja Zatienog pejzaa Pripremiti izmjenu Zakona o proglaenju Zatienog pejzaa radi korekcije granica obuhvata koja se predlae kroz pripremu Prostornog plana Izraditi godinje programe na osnovu usvojenog Plana upravljanja. Programi aktivnosti trebaju sadravati saradnju sa lokalnim stanovnitvom u smislu organizovanja turistike ponude i pruanja razliitih usluga u zatienom podruju i okruenju, te saradnju sa drugim korisnicima prostora zainteresovanim za izgradnju i stavljanje u funkciju turistike infrastrukture. Uspostaviti savremeni informativno-posjetiteljski centar na mjestu sadanjeg planinarskog doma. Nastaviti razminiranje ugroenih povrina na granici zatienog podruja. Donijeti Odluku o nainu obezbjeenja sredstava neophodnih za rekonstrukciju objekata bive kasarne i pretvaranje u eko kamp, kao i Odluku o upravljanju kompleksom u buduem periodu. Izvriti sanaciju odrona. Uvesti prevoz turistikim vozom. Razraditi model naplate ulaza i parkiranja.

3.3. SPOMENIK PRIRODE VRELO BOSNE

18

Osnovne informacije Podruje Vrela Bosne predstavlja pravu prirodnu rijetkost. Temeljne vrijednosti su: izvorita i vodotok rijeke Bosne, bujna vegetacija, poloaj, to sve zajedno rezultira znaajnim ambijentalnopejzanim doivljajem. Na osnovu izvrenih istraivanja, evaluacije svih prisutnih vrijednosti na ovom podruju, uz uvaavanje postojee zakonske regulative iz oblasti zatite prirode, te uvaavanje kategorija IUCN Meunarodne unije za zatitu prirode, iri prostorni obuhvat Vrela Bosne je ukljuen u III kategoriju, odnosno Spomenik prirode. Vrelo Bosne je locirano zapadno (jugozapadno) od Sarajeva ispod planina Igmana i Bjelanice. Prostorno i administrativno pripada Opini Ilida. Stoljeima se koristi kao izletite graana Sarajeva i okoline, te kao mjesto za odmor i rekreaciju korisnika ilidanskih banjskih usluga. Iako je predio bio popularan jo za za vrijeme otomanske vladavine, svoju dananju fizionomiju dobio je najveim dijelom krajem 19.stoljea u vrijeme Austro-Ugarske vladavine. Brzim irenjem grada u 20.stoljeu ovo podruje dobilo je na znaaju kao zona izvorita pitke vode, tako de se kljune ekonomske vrijednosti prostora temelje na potencijalu za vodosnabdijevanje, ali i turistikim potencijalima. Bogatstvo koje je priroda podarila ovom podruju u resursima kvalitetne pitke vode, termalnih voda, izuzetno atraktivnih turistikih lokaliteta, bogatog kulturno-historijskog naslijea, kvalitetnog prostora za poljoprivredu i rekreaciju, te umskog bogatstva, izaziva veliki interes korisnika gradskih urbanih prostora i koliziju brojnih funkcija koje bi se trebale usaglaavati na ovom podruju. Valorizacija hidrolokih vrijednosti ireg podruja Vrela Bosne na potezu IlidaStojevac-Vrelo Bosne pokazuje da je prostor u prirodnom stanju obilovao raznolikim formama vodnih pojava koje doprinose prirodnoj vrijednosti ovog podruja, a radi se o vrelima: Vrelo Hrasnica/Veerica, Bunica, Semizovo Vrelo) koja praktino formiraju rijeku Veericu, Vrela koje formira Stojevaki potok, vrelima Borim I i II, te Vrela Bosne; povrinskim vodotocima Rijeka Bosna od izvora do Plandita; i podzemnim vodama Podzemne termalne i termo-mineralne vode Ilide i Podzemne hladne vode Sarajevskog polja. Ovo podruje se odlikuje pejzanom raznolikou, kao to su Velika aleja, Parkovski prostor oko Banje Ilida, Parkovski prostor Stojevca, Parkovski prostor Vrela Bosne, Prostor oko Rimskog mosta. Na podruju Spomenika prirode smjeteni su Javni objekti stanovanja od kulturno-historijskog znaaja, kao to su Rimski most na Planditu, Austro-ugarske vile na Velikoj aleji, Hoteli na Ilidi i Zgrada umarske kole. Takoe su poznata arheoloka nalazita i nekropole, kao to su Pravoslavna crkva i nekropola steaka u Vrutcima i Rimska Ilida. Na irem podruju Vrela Bosne utvrena su stanita: umske vegetacije sa progradacijskodegradacijskim stadijima, livadske zajednice, parkovske zajednice i kultivirane ili obradive povrine. Sa aspekta ivotne sredine, ispresijecaju se vodena i kopnena stanita sa bujno razvijenom florom i faunom. Stanita endeminih vrsta ivotinja vezana su za izvorske dijelove rijeke Bosne i ona daju poseban i autentian izgled prostoru. Na samom prostoru poseban znaaj, po evropskim direktivama o zatiti stanita, dat je habitatima crne johe (tri zajednice) koje direktno uslovljavaju i kontroliraju vodni reim kopna na prostoru Vrela Bosne. Ove sastojine daju peat i

19

autentinost samom izgledu, a s druge strane omoguavaju egzistenciju ostalih predstavnika ivog svijeta. U okviru zona registrovane su slijedee vrste makrofita (viih biljaka): 131 vrste drvea (listopadne vrste joha, grab, hrast lunjak, hrast kitnjak, jasen itd., javljaju se najveom raznovrsnou u samom jezgru spomenika prirode, razne vrste voaka jabuka, ljiva, trenja, kruka - dominantno prisutne na Stojevcu, a pojedinano u okviru naseljenog podruja); oko 500 vrsta zeljastih biljaka (razne vrste trava, kopriva, ljubiica, maslaak, jaglac, kopitnjak, umarica itd.); nekoliko stotina ljekovitih biljaka (kopriva, malina, bagrem, metvica, majina duica, trava iva itd.); preko 20 vrsta gljiva (jestive i otrovnice); vie vrsta liajeva; preko 102 vrste mikrofita ili akvatinih niih biljaka. Poseban aspekt predstavlja Velika aleja sa zasaenim vrstama divljeg kestena i platana u austro-ugarskom razdoblju koji predstavljaju hortikulturnu znaajnost. Na ovom podruju je registrirano ukupno 19 vrsta sisara iz etiri reda i 11 porodica, te 64 vrste ptica iz dvanaest redova i 26 porodica. Veina registriranih vrsta ptica su stanarice, dok se manji broj (20 vrsta) u istraivanom podruju zadrava tokom sezonskih migracija. U sastavu svijeta sisara na irem prostoru od ruba Igmana do Ilide (uz izvorini dio do hotela na Ilidi) mogu se sresti vrste: kuna bjelica, zec, vjeverica, lasica, a u vodnim ekosistemima (rijeka Bosna do Rimskog Mosta) registrirana je vidra koja je zatiena i veoma rijetka vrsta. U sastavu ptica podruja Stojevca i Vrela Bosne registrovane su vrste stanarica, ali i migratornih ptica kojima ovi predjeli predstavljaju samo dijelove koridora. U sastavu pataka susree se sedam vrsta, ljuka livadarka i ljuka umska, siva aplja, bijela roda, mala bijela aplja, razne vrste golubova, kukavice, razne vrste ptica pjevaica, djetli itd. Vodne ekosisteme prostora Vrela Bosne naseljavaju endemine vrste beskimenjaka i veliki broj vrsta algi (naroito dijatomeja), koje su ograniene u svojoj rasprostranjenosti na vode visokog stepena kvaliteta (izvorita). Antropogeni faktor je na ovom prostoru inicirao degradaciju postojeeg prirodnog stanja, te e kroz posebne mjere biti neophodno revitalizirati zajednice flore kojima e se uz mjere kontrole uspostaviti ekoloka ravnotea bez dodatnih gubitaka stanita ivog svijeta.

20

Jedan od rekonstruisanih mostova

Aktivnosti realizovane u periodu od septembra 2007.godine

U posmatranom periodu nastavljene su aktivnosti zapoete donoenjem Zakona i Plana upravljanja Spomenikom prirode Vrelo Bosne. Teite je bilo na uspostavljanju Javne ustanove, koja e ubudue integralno upravljati ovim podrujem. Konstituisan je 15.07.2008.godine Upravni odbor Javne ustanove, koji je krenuo sa aktivnim radom. Usvojena su Pravila ustanove, a raspisan je i Konkurs za izbor direktora. U proceduri je imenovanje Nadzornog odbora. Zavretkom ovih poslova pristupit e se registraciji Ustanove, koja bi trebala poetkom idue godine zaivjeti na terenu. Paralelno sa konstituisanjem nove uprave putem KJKP Park vreno je redovno odravanje, te poboljanje osnovne infrastrukture prostora. Takoe, u saradnji sa drugim nadlenim organima pokrenuti su ili su u zavrnoj fazi realizacije razliiti projekti. Sa Zavodom za kulturno-historijsko i prirodno naslijee, KJKP Vodovodom i Kanalizacijom, Opinom Ilida i Zavodom za planiranje razvoja Kantona Sarajevo, izraen je projekat ureenja fijakerskog stajalita iznad izvora rijeke Bosne. U toku je izgradnja prve faze stajalita, a planirano je da do kraja 2008.godine bude zavrena realizacija kompletnog projekta. Radovi se odvijaju u organizaciji Zavoda za izgradnju Kantona, a njihovim okonavanjem uz velika materijalna izdvajanja bie onemogueno znaajno zagaenje podzemnih voda, koje se javljalo kao posljedica parkiranja fijakera na neureenoj lokaciji.

21

Fijakersko stajalite u izgradnji

Budui izgled

Ministarstvo prometa i komunikacija donijelo je Pravilnik o fijakerskom prevozu, koji utvruje registraciju fijakera, dobijanje odobrenja za rad, uvoenje pravila za odvijanje saobraaja i sl. Zavrena je registracija i dobijanje odobrenja za rad za 32 fijakerista od strane Slube za privredu Opine Ilida. Na ovaj nain e se sistemski urediti ovaj tradicionalni turistiki sadraj.

Velika aleja Pri kraju je realizacija aktivnosti na nabavci uniformi i opreme za fijakeriste, te poslovima popravke fijakera prema posebno pripremljenom projektu uraenom u saradnji sa Asocijacijom za interkulturne aktivnosti i spaavanje naslijea u BiH.

22

Novi izgled fijakera i fijakerista Budui da je uoena znaajna devastacija spomenika iz Narodnooslobodilakog rata, koji se nalaze u okviru Spomenika prirode Vrelo Bosne, obezbijeen je program njihove sanacije, a u toku je izvoenje radova uz nadzor Zavoda za zatitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijea. Radi se o sanaciji Spomenika Igmanski mar i Spomen-kosturnice sa fontanom. Pored toga, inicirane su aktivnosti na pripremi dokumentacije za otkup zemljita u okviru Nukleusa Spomenika prirode u saradnji sa Zavodom za izgradnju Kantona i KJKP ViK Sarajevo. Utvreni su prioriteti za otkup, shodno Zakonu o proglaenju Spomenika prirode, kojim je predvieno da se u roku od 5 godina otkupi zemljite u okviru prve zatiene zone. U pripremi je objava konkursa za izradu suvenira Spomenika prirode, a kroz koju e se promovisati zatieno podruje, te motivisati prodavci iz borakih kategorija za prodaju artikala odgovarajuih ovom podruju. Na ovaj nain se eli omoguiti legalna prodaja na ve ranije izgraenim prodajnim stolovima, smjetenim u drugoj zoni zatite, ime e se obogatiti turistika ponuda. Istovremeno e se uticati na spreavanje nelegalne trgovine proizvodima neprihvatljivim za ovaj prostor.

Neiskoriteni prodajni tandovi

Nelegalna prodaja

I izgraena ograda i kapija u duini od oko 150 m ima za cilj kontrolisanje pristupa i ograniavanje nelegalne prodaje, koja izaziva negativne reakcije i ugroava dignitet uprave Spomenikom prirode, a u prilinoj mjeri obesmiljava uloene napore na unapreenju stanja u prostoru, koje je znaajno i sa stanovita vodosnabdijevanja Kantona Sarajevo.

23

Postavljanje ograde septembar oktobar 2008.g. Uraeni su putokazi i informativne table, na kojima su prezentirani podaci o poeljnom ponaanju izletnika, vlasnika posjeda i drugih korisnika prostora Spomenika prirode Vrelo Bosne.

Informativne table Uspostavljena je web stranica Spomenika prirode Vrelo Bosne, od strane Centra za okolino odrivi razvoj (COOR) i Ministarstva prostornog ureenja i zatite okolia, uz finansijsku podrku Federalnog ministarstva okolia i turizma.

U okviru aktivnosti koje su se odvijale putem KJKP PARK izdvajamo slijedee: Redovno odravanje higijene, koenje i odravanje zelenila u zatienom podruju, ienje vodotoka

24

Redovno odravanje prostora

Obnovljena staza - Nukleus

Obnova pjeakih staza u nukleusu Spomenika prirode Rekonstrukcija mobilijara, uspostavljanje novih korpi za otpatke, promjena klupa, farbanje itd. Izvrena je potpuna rekonstrukcija i zamjena mostova na podruju Vrela Bosne, koju su zajedniki finansirali Ministarstvo privrede i Ministarstvo prostornog ureenja i zatite okolia.

Mostovi prije i poslije rekonstrukcije Sanacija djeijeg igralita i uspostavljanje novih sadraja Postavljanje ograde i kapije radi kontrole pristupa nukleusu zatienog podruja Sanacija objekta predvienog za smjetaj Kantonalne javne ustanove Spomenik prirode Vrelo Bosne, gdje je sjedite i slube KJKP Park na Vrelu Bosne

25

Vanjski i unutranji izgled budueg objekta Javne ustanove Kontinuirani nadzor putem slube komunalnih redara na suzbijanju pojava suprotnih Zakonu. Komunalni redari svakodnevno u dvije smjene, ukljuujui subote, nedjelje i praznike, nadziru stanje u ovom podruju, te preduzimaju mjere u skladu sa ovlatenjima. Osnovni problemi sa kojim se susreu su parkiranje motornih vozila na zelenim povrinama, unitavanje zelenih povrina od strane ulinih prodavaa, posjetilaca, nelegalno odlaganje otpada, pranje automobila u vodotocima, iznajmljivanje konja za jahanje, ispaa stoke i sl. U periodu od 1.4.2007. 20.08.2008.godine komunalni redari su vrei redovne aktivnosti sainili ukupno 972 slubene zabiljeke koje su proslijeene nadlenim inspekcijama na voenje postupka i procesuiranje prekritelja.

Pravci djelovanja u narednom periodu U narednom periodu potrebno je: Izraditi i donijeti Prostorni plan podruja posebnog obiljeja Spomenika prirode s ciljem ureivanja odnosa na osnovu potrebe ouvanja prirodnih vrijednosti i razvoja. Prostornim planom predvidjet e se mogue intervencije u prostoru, izgradnja infrastrukture za rekreaciju, ureenje parkinga, staza, komunalne infrastrukture i sl. Donijeti Odluku o zatiti izvorita vode za pie u Sarajevskom polju u skladu sa novim zakonom o vodama i propisima za odreivanje zona sanitarne zatite i zatitnih mjera za izvorita voda koja se koriste za pie. Donoenjem Odluke bie jasnije obaveze i odgovornosti za primjenu mjera i provedbu reima koritenja u drugoj zoni zatite Spomenika prirode, a to je do sada bilo u drugom planu. Uspostaviti Javnu 01.01.2009.godine. ustanovu Spomenik prirode Vrelo Bosne poevi od

Pripremiti organizacionu strukturu Javne ustanove, odrediti njene obaveze i nadlenosti, te ih uskladiti s radom postojeih javnih preduzea koji e nastaviti vriti svoje aktivnosti na podruju Vrela Bosne. Napraviti program saradnje sa Opinom Ilida, svim nadlenim ministarstvima i inspekcijskim slubama. Pripremiti projekte edukacije za uposlenike Javne ustanove. Raditi na vizuelnom identitetu Spomenika prirode kroz pripremu promotivnih materijala, izradu slubenih uniformi za nadzornike prirode, i sl.

26

Izraditi godinje programe aktivnosti na osnovu Plana upravljanja usvojenog u 2007.godini. Intenzivirati kontakte sa lokalnom zajednicom radi prevladavanja konflikata u prostoru, a posebno radi pripreme programa za odrivo upravljanje podruja, shodno Planu upravljanja za period 2007-2017. Izraditi Elaborat o sistemu odteta za ograniavanje bavljenja poljoprivredom sa procjenom odtete za ogranieno koritenje zemljita. Ovo je bitan preduslov za spreavanje nedozvoljenih aktivnosti u zatienom podruju, koje je istovremeno i vodozatitna zona. Nastaviti aktivnosti na otkupu zemljita u nukleusu u skladu sa Zakonom. Pripremiti prijedlog korisnikih naknada i naplate parkinga i ulaznica Uspostaviti putem Javne ustanove monitoring, te odreivanje stepena ugroenosti svih evidentiranih vrijednosti Izvriti inventarizaciju degradiranih podruja, te njihovu sanaciju s prioritetom Velike aleje Izraditi projektnu dokumentaciju za fijakersko stajalite na polazitu Velika aleja i izvoenje radova prema projektu

4. STRATEKI CILJEVI ZA ZATIENA PRIRODNA PODRUJA U KANTONU SARAJEVO S uvjerenjem da je proglaenje i uspostava zatienih podruja najsigurniji garant zatite prirodne raznovrsnosti i u njoj sadranih ekosistema, smatramo da je potrebno: Insistirati na donoenju novog Zakona o zatiti prirode Federacije BiH, kojim e se potpunije regulisati materija zatienih prirodnih podruja, a koja ine okosnicu zatite prirode u cjelini. Donijeti prostorne planove i preostali Plan upravljanja Spomenikom prirode Skakavac. Proiriti zatitu podruja u skladu sa Prostornim planom Kantona, a na osnovu valorizacije po meunarodno priznatim kriterijima. Poveanje povrina pod formalnom zatitom treba ii do nivoa koji odgovara evidentiranim vrijednostima, ekonomskim mogunostima, potrebama lokalnog stanovnitva, te prosjecima razvijenih zemalja. Raditi na promociji i razvoju ekonomskih aktivnosti u skladu sa zatitom, razvijajui djelatnosti kao to su ekoloki turizam, agro turizam, obrazovni, rekreativni i sportski

27

turizam, organska poljoprivreda, ugostiteljske usluge, etno zanatstvo, skupljanje ljekovitog bilja, prevashodno u saradnji sa lokalnom zajednicom. Nastaviti struna i nauna istraivanja i uspostaviti kontinuirani i kvalitetan monitoring zatienih prirodnih vrijednosti. U saradnji sa resornim ministarstvima na nivou Federacije i BiH i drugim subjektima, uzeti uee u projektima koje finansira meunarodna zajednica s ciljem zatite biodiverziteta. Raditi na programima odrivog finansiranja zatienih prirodnih podruja na trinim principima uz efikasnu zatitu Raditi na dogradnji kapaciteta u upravama zatienih podruja, kako sa strunog, tako i tehnikog stanovita. Pokrenuti aktivnosti na eko certificiranju proizvoda i usluga koji se odvijaju na zatienim prirodnim podrujima. Insistirati na intersektorskom pristupu i usklaivanju djelatnosti sa drugim nadlenim ministarstvima vezanim za pitanja umarstva, vodoprivrede, lovstva, energetike, turizma, prometa, obrazovanja, naunih istraivanja, sporta, rekreacije, javnog zdravlja, itd. Izgraditi svijest o koristima od zatite biodiverziteta i odrivog koritenja prirodnih resursa, uz ukljuivanje stavova i potreba zajednice u upravljanje zatienim podrujima

28