SADRAJ

UVOD ................................................................................................................................ 1

1. 1.1. 1.2.

POJAM I DEFINICIJA INFLACIJE .......................................................................... 2 Klasino (monetaristiko) shvatanje inflacije ......................................................... 3 Moderno shvatanje inflacije .................................................................................... 4

2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.

VRSTE INFLACIJE ................................................................................................... 6 Inflacije prema intenzitetu....................................................................................... 6 Inflacije prema duini trajanja ................................................................................ 7 Inflacije prema porijeklu ......................................................................................... 7 Inflacije prema uticaju na cijene ............................................................................. 8 Inflacije prema nainu nastanka .............................................................................. 8

3.

UZROCI INFLACIJE ................................................................................................. 9

4. 4.1. 4.2. 4.3.

POSLJEDICE INFLACIJE....................................................................................... 10 Direktne pozitivne posljedice ................................................................................ 10 Direktne negativne posljedice ............................................................................... 11 Indirektne pozitivne i negativne posljedice........................................................... 11

5.

MJERE ZA BORBU PROTIV INFLACIJE ............................................................ 12 ZAKLJUAK ........................................................................................................... 13

6.

7.

LITERATURA ......................................................................................................... 14

UVOD

Inflacija predstavlja stanje u ekonomiji jedne zemlje koje je izazvano optim porastom cijena. Prvi put se pojavila u Sjedinjenim Amerikim Dravama, kao oznaka skoka cijena i novanog opticaja u vrijeme graanskog rata koji je voen 1861-1865. U tom periodu je Vlada SAD-a, zbog nedostatka sredstava za finansiranje rata, bila prisiljena da izdaje papirni novac bez pokria u zlatu. Upravo kada u opticaju cirkulie vie papirnog novca nego to bi bilo potrebno zlatnog novca i kada zbog toga dolazi do pada prometne vrijednosti papirnog novca i opteg rasta cijena, nastaje inflacija. Inflacija je veoma sloen i istraivan ekonomski fenomen o kojem se zna mnogo, ali ini se ipak nedovoljno. Ona ne bira ni mjesto ni vrijeme gdje e se pojaviti i pogaa sve zemlje bez obzira na nivo razvijenosti njihove ekonomije. Drave se sa tim problemom bore na razliite naine, u nastojanju da inflaciju stave pod kontrolu. Ti naini (mjere) rezultat su iskustva, ali i ekonomske teorije. Inflacija je pratilac svake trine privrede i kao jedan od osnovnih makroekonomskih fenomena predstavlja nuno zlo koje se ne moe potpuno eliminisati, ali ga treba drati pod kontrolom. Ako je ne obuzdamo i ne upravljamo njome, ona e upravljati nama, a to je put u sigurnu propast, jer posljedice inflacije su ogromne i ostaju prisutne godinama, pa ak i decenijama. U ovom radu bie ukratko prezentovani pojam i karakteristike inflacije, njene vrste, uzroci i posljedice, te mjere koje se upotrebljavaju za njeno suzbijanje.

1

1. POJAM I DEFINICIJA INFLACIJE

Inflacija, ukratko reeno, predstavlja porast opteg nivoa cijena. Drugim rijeima, inflacija predstavlja takvu vrstu monetarne pojave, kod koje dolazi do pojave vee koliine papirnog novca u prometu nego to je potrebno, zbog ega dolazi do smanjenja vrijednosti novca i poveanja cijena robe. Inflacija dovodi do poremeaja ekonomskih tokova i ometa rast i razvoj. Na to kako se izraunava koliina novca u opticaju ukazala je kvantitativna teorija novca. Kao zaetnik ove teorije navodi se an Boden, koji je u drugoj polovini 16. vijeka izloio shvatanje da je opti nivo cijena odreen odnosom mase novca u opticaju (N) i koliina roba u prometu (R), to se moe iskazati jedainom:

R:C=N:ROvo shvatanje dopunio je u 17. vijeku Don Lok, koji ukazuje da na masu novca u opticaju utie i brzina njegovog obrta (O). Sa tom dopunom navedeni obrazac ima sljedei izraz:

Mnoenjem lijeve i desne strane u ovom obrascu sa koliinom roba u prometu (R) dobija se tzv. kvantitativna jednaina razmjene1:

RC=NOgdje je: R koliina roba u prometu C cijena roba u prometu N koliina novca u opticaju O brzina obrta novca Inflacija je poveanje agregatnog nivoa cijena u odnosu na vrijednost novca, ili jo jednostavnije, to je pad vrijednosti novca, a time i pad kupovne moi. Kupovna mo novane jedinice ogleda se u odreenoj koliini i vrsti roba i usluga koje se mogu dobiti1

Serjevi,V., Petrovi, . OSNOVI MAKROEKONOMIJE, str. 60

2

zamjenom za odreenu koliinu novca. Dakle, ako u odreenoj privredi postoji inflacija, kupovna mo te novane jedinice (valute) pada. Prilikom definisanja inflacije, polazi se od pretpostavke da se u meusobni odnos stavlja ukupna koliina novca u opticaju, s jedne strane, nasuprot ukupne koliine proizvedenih roba i usluga u prometu s druge strane. U skladu s tim, inflacija predstavlja makroekonomsku pojavu koja se ispoljava kao opti porast cijena proizvoda i usluga i koja se izraava kao poremeaj monetarne i opte ekonomske ravnotee, pri emu ukupna koliina novane mase u opticaju nadilazi ukupnu koliinu proizvedenih roba i usluga u jednoj ekonomiji i u odreenom periodu.2 Inflacija se mjeri stopom inflacije 3, koja predstavlja stopu promjene opteg nivoa cijena i izraava se na sljedei nain:

IS

NCt NCt 1 x 100 NCt 1

gdje je:

IS NCt

-

inflaciona stopa nivo cijena u tekuoj godini nivo cijena u prethodnoj godini

NCt-1 -

U sutini, ne postoji opteprihvaena definicija inflacije, niti se strunjaci mogu potpuno usaglasiti oko objanjenja njenih uzroka i posljedica. U pogledu definicije inflacije, moe se rei da ih ima onoliko koliko ima i ljudi koji su se njome bavili, a te brojne definicije proizilaze iz dva osnovna pristupa inflaciji: klasino i savremeno shvatanje inflacije. 1.1. Klasino (monetaristiko) shvatanje inflacije Starija shvatanja bi se mogla smatrati preteno monetaristikim, jer polazei od simptoma inflacije, ovu pojavu definiu kao stanje u kojem usljed poveanja novanog opticaja, nastupa definitivno smanjenje vrijednosti novca u zemlji, izraeno u optem poveanju cena. Inflacija je, dakle, poveanje novanog opticaja, koje ima za posljedicu poveanje cijena.

2 3

Jari, D., Radun, V., uri, R. PRINCIPI EKONOMIJE, str.192 Isto, str. 192

3

Problem inflacije, prema ovim shvatanjima, nastaje kada se koliina novca mijenja bez odgovarajuih promjena na strani ponude robe, tako da takve promjene djeluju na rast cijena. Kada se poveanje mase novca zaustavi, dolazi do zaustavljanja rasta cijena na nivou formiranog novanog opticaja. Svi stariji autori smatraju da porast novanog opticaja ukoliko nije praen odgovarajuim rastom proizvodnje uzrokuje rast cijena, dakle vodi inflaciji. Razlozi takvom shvatanju lee u injenici da su sve velike inflacije i katastrofalni pad vrijednosti novca bili vezani za pretjeranu emisiju nekonvertibilnih (papirnih) novanica, pa je na tritu stvorena enormno velika novana tranja, prema ogranienim robnim fondovima.4

1.2. Moderno shvatanje inflacije

Nova shvatanja fenomena inflacije unose mnogo novih elemenata u monetarnu nestabilnost privrede: 1) Konstatuje se mogunost postojanja inflacije i bez stvarnog porasta cijena kao povrinske manifestacije inflacije. Prema tim shvatanjima, uzroke treba traiti u postojanju monopola, dravne intervencije u kontroli cijena i sl., to je znaajan doprinos teoriji inflacije. 2) Pojavljuju se sluajevi da uz poveanje novanog opticaja, cijene ostaju stabilne, kao i da dolazi do rasta cijena i kada drava novani opticaj strogo dri pod kontrolom i ne poveava ga. Time se stvara nova osnova za istraivanje osnovnih uzroka i prirode savremene inflacije, jer ona ne vai samo za promjene mase novca u opticaju. 3) Umjesto globalne kategorije novani opticaj upotrebljavaju se izrazi novana efektivna tranja, kupovna snaga novca, ponuda robnih fondova, tranja kupovnih fondova i dr., s obzirom na mogunost da uz istu novanu masu, novana tranja bude razliita. Nova teorija ne polazi samo od novane mase, ve uzima u obzir i niz novih momenata, koji dovode do pretjerane tranje. 4) Prelazi se sa povrinskih manifestacija inflacije (porasta cijena) na istraivanje uzroka koji dovode do inflacije, kao i poremaaja u razvoju privrede koji se mogu tretirati kao inflacione promjene. Poveanje cijena shvatilo se samo kao posljedica i produkt tih poremeaja u privredi.5

4 5

Sejmenovi, J., Komazec, S., Risti, . MONETARNE I JAVNE FINANSIJE, str. 69-70 Isto, str.70-71

4

Sutina inflacije, prema novim shvatanjima, nije u porastu cijena, ve u poremeaju ravnotee robno-novanih odnosa u kojem efektivna novana tranja preovladava nad ponudom robe i usluga, bez obzira da li se takvo stanje odraava ili ne na poveanje opteg nivoa cijena".6 U sutini, potpuna ravnotea ponude i tranje je izuzetno rijetka pojava, tako da je savremeni razvoj karakteristian po permanentnom postojanju inflacije ili deflacije.

U ekonomskoj politici postoje, uglavnom, dva generalna stava o osnovnom pitanju: da li kod porasta cijena primarnu ulogu ima ekspanzija tranje ili poveanje trokova proizvodnje. Na toj osnovi formirana su i dva koncepta inflacije: 1) Inflacija tranje ili novana inflacija (demand pull inflation) javlja se kada novana tranja ne moe biti pokrivena ponudom robe i usluga, bilo na nivou ukupne ponude, bilo na nivou odreenih grana. Radi se o brem rastu efektivne novane tranje od porasta robnih fondova. 2) Inflacija trokova (cost push inflation) javlja se kada je porast cijena posljedica rasta trokova proizvodnje, i to veih od porasta produktivnosti rada, a da pri tome ne postoji viak tranje.

6

Vukovi, M. SAVREMENI PROBLEMI MONETARNE TEORIJE I POLITIKE, str. 98.

5

2. VRSTE INFLACIJE Inflacija se moe razlikovati prema sljedeim karakteristikama: prema jaini ili intenzitetu; prema duini svog trajanja; prema porijeklu svog primarnog nastanka, po svom odrazu, odnosno uticaju na cijene i prema nainu nastanka. 7

2.1. Inflacije prema intenzitetu Kod ove podjele kriterijum je brzina inflatornog procesa i stepen obezvreivanja novca, pa se inflacije dijele na: lake (puzajue, latente) obino su one s godinjim rastom cijena proizvoda od 2 do 5%. Nastaju usljed blae ekspanzije kredita, manjih budetskih deficita ili veeg priliva deviza. srednje (umjerene) - inflacija koja podrazumeva lagan rast cijena uz jednocifrene godinje stope inflacije (5-15%). Kad su cijene relativno stabilne, ljudi imaju povjerenja u novac i zakljuuju da e vrijednost novca biti gotovo ista i za godinu dana, pa se isplati drati ga. Poslovni ljudi i potroai sklapaju dugorone ugovore u domicilnoj valuti, zato to vjeruju da cijene nee znaajnije otii izvan postojeih okvira za robu koju kupuju ili prodaju. Ljudi jednostavno vjeruju da e njihova novana sredstva zadrati svoju vrijednost. jake ovo je dvocifrena ili trocifrena inflacija, u rasponu od 20, 100 ili 200% na godinu dana. U ovakvim uslovima novac veoma brzo gubi svoju vrijednost, pa ljudi dre samo minimalnu koliinu gotovog novca potrebnog za dnevne transakcije. Cijene se izraavaju u stabilnijim valutama, dok ugovori dobijaju deviznu klauzolu. Finansijska trita odumiru. Tako su, npr. Argentina, Brazil i druge latinoamerike zemlje, 1970-ih i 80-ih godina imale stope inflacije od 50-700% na godinu dana. Kada se jednom ukorijeni u privredno telo, nastaju ozbiljni ekonomski poremeaji. hiperinflacije neke privrede preive jaku inflaciju, ali veoma teko hiperinflaciju (galopirajuu inflaciju") sa mjesenom stopom od preko 50% ili 1000% godinje. Hiperinflacije pokazuju potpuni finansijski krah jedne privrede. Cijene i novani7

Sejmenovi, J., Komazec, S., Risti, . MONETARNE I JAVNE FINANSIJE, str. 72

6

opticaj dostiu astronomske cifre (sluaj Njemake iz 20-ih godina prolog vijeka ili SR Jugoslavije 1993-1994. godine). Monetarni organi gube mogunost kontrole robnonovanih tokova. Ponuda novca daleko premauje njegovu potranju, novana razmjena se zamjenjuje trampom (robna razmjena), dolazi do dramatine preraspodjele bogatstva, privreda i finansije su u potpunom rasulu. Ovakvo stanje ne moe dugo trajati, jer se prije ili poslije, mora pristupiti valutnoj reformi i sreivanju finansija. 2.2. Inflacije prema duini trajanja Prema duini trajanja inflacionog procesa, inflacija se dijeli na: sekundarnu dugo traje, poprima blai oblik, ima umjeren rast cijena, a rijetko kada prelazi u ubrzanu ili hiperinflaciju. Obino se vezuju za ciklino kretanje privrede, a esto se smanjuje deflacijom. jednokratnu krae po svom trajanju, s neto viim rastom cijena i obino su uslovljene odreenim izuzetnim mjerama u zemlji, npr. naglo poveanje plata, vee naglo zaduenje drave kod centralne banke za deficitno finansiranje razvoja, velike elementarne nepogode. Cijene se zaustavljaju tada na dostignutom nivou, a pokuaji da se mjerama deflacione politike snize cijene, obino ostaju bez rezultata. hroninu - otrija dugoronija inflacija, s viom stopom cijene i tendencijom progresivnog razvijanja iz godine u godinu, uz mogunost pojave inflacione spirale bilo na relaciji cijene - trokovi, bilo na relaciji cijene - plate.

2.3. Inflacije prema porijeklu Prema porijeklu svog primarnog nastanka, inflacija se moe podijeliti na: uvezenu nastaje usljed suficita ili deficita platnog bilansa, porasta cijena na svjetskom tritu i uvoza inflacije", kroz uvoz robe i kapitala, jer inflacija posebno u razvijenim zemljama stvara inflacionistike tendencije u drugim privredama, s kojima one odravaju intenzivne trgovinske odnose. domau nastaje usljed djelovanja brojnih internih faktora u dinamici i strukturi razvoja jedne privrede.

7

2.4. Inflacije prema uticaju na cijene Prema mogunosti odraza na cijene, inflacija se dijeli na: aktivnu - neposredno se odraava na porast cijena, neaktivnu (priguenu) ne djeluje, bar u poetku, na rast cijena, ve se javlja samo kada se iskoriste svi proizvodni faktori i ostvari puna zaposlenost (tek tada prelazi u aktivnu inflaciju). 2.5. Inflacije prema nainu nastanka Prema nainu nastanka, inflacija se moe podijeliti na: namjernu (hotiminu) svjesno se preduzima da bi se izvrila preraspodjela dohotka, deficitnim budetskim sistemom finansiranja razvoja i dr. nenamjernu (spontanu) nastaje spontano kao posljedica disproporcija u privredi, ekonomskih tekoa i sl. Inflacija iskrivljuje relativne cijene i smanjuje ekonomsku efikasnost, a njena teina mjeri se time da li je bila oekivana ili nije. U tom smislu inflacija moe biti: uravnoteena (anticipirana) ima godinji rast od, npr. 10% i sve se poveava na 10% (hrana, odjea, obua, plate, kamate, itd.). U ovoj situaciji gotovo niko ne bi bio zabrinut, jer jednostavno reeno, trokovi rastu 10%, ali i dohodak 10% bre. Nema ni zarade ni gubitka. neuravnoteena pogaa relativne cijene, trokove i poreska optereanja. Npr. imamo neefikasnost kao posljedicu neuravnoteene inflacije kad se cijene ne prilagoavaju inflacionim trendovima, kao to je sluaj s novcem i porezom. Ako stopa inflacije poraste 10% na godinu dana, tada realna kamata na novac pada od 0 na -10% na godinu dana. Vlada ne moe ispraviti ovaj poremeaj. nepredviena (neoekivana) - podrazumjeva velika iznenaenja i znaajno djeluje na raspodjelu dohotka i bogatstva. Neoekivani skok cijena neke e osiromaiti, a druge obogatiti, a malo uticati na efikasnost upravljanja u fabrikama. Efekti nepredviene inflacije izazivaju socijalne probleme. inercijska - kratkorona ravnotea koja traje dok je neki ok u privredi ne pokrene na vie ili nie. Kada cijene i plate rastu i kada se oekuje takvo kretanje u budunosti, poslodavci i radnici nastoje ugraditi taj rast u svoje odluke o cijenama i nadnicama. 8

3. UZROCI INFLACIJE Inflacija moe nastati kao rezultat uticaja mnotva faktora, koji mogu biti ekonomskog, ali i neekonomskog porijekla. Uopteno, inflacija sa aspekta uzroka koji su je izazvali moe biti: trokovna inflacija nastaje pod uticajem rasta trokova proizvodnje. Porast trokova faktora proizvodnje (poveana cijena sirovina, najamnine radne snage, kapitalnih dobara) dovodi do poveanja cijena proizvoda. Kod ovog oblika inflacije, do rasta cijena dolazi pod uticajem promjena na strani agregatne ponude. inflacija tranje nastaje kao proizvod poveanja agregatne tranje, odnosno bilo koje od njenih komponenti (lina potronja, izdaci drave, investicije ili saldo izvoza i uvoza). strukturna inflacija posljedica strukturne neravnotee u privredi koja moe da se javi u vidu prekomjerne razvijenosti odreenih sektora, djelatnosti ili grana nautrb drugih, koji su zapostavljeni. uvezena inflacija posljedica rasta cijena uvozne robe i uvoznih komponenti. Povezanost nacionalnih ekonomija u meunarodnoj razmjeni dovodi do osjetljivosti jedne ekonomije na promjene cijena u drugim ekonomijama. Ova inflacija vie je izraena u ekonomijama sa veim stepenom otvorenosti. 8 U vrijeme liberalnog kapitalizma (19. i 20. vijek) trite je bilo glavni regulator privrednog razvoja, pa je inflacija najee nastajala zbog poremeenih odnosa ponude i tranje. Od poetka 20. vijeka pa nadalje, na inflaciju su sve vie uticali drugi faktori, od kojih su najvie izraeni: prekomjerna javna potronja finansiranje javnih slubi dovodi do stvaranja budetskog deficita (usljed nedovoljnog priliva novca od poreza, carina, taksi i doprinosa), pa se manjak finansijskih sredstava obezbjeuje emisijom dodatnog novca bez realnog pokria u novostvorenoj vrijednosti; loe voena kreditna politika niskim kamatnim stopama se podstie poveana tranja za kreditima, to poveava tranju za gotovim proizvodima i, na kraju, dovodi do poremeaja na tritu kroz rast cijena; loe voena carinska politika u relativno zatvorenim ekonomijama koje nisu dovoljno ukljuene u meunarodne ekonomske tokove, visokim carinama se titi domaa proizvodnja, ali to izaziva i nedostatak onih roba koje domaa proizvodnja8

Jari, D., Radun, V., uri, R. PRINCIPI EKONOMIJE, str.195-196

9

ne nudi u dovoljnim koliinama, a time i neminovno poveanje cijena nedostajuih vrsta roba i njihovih supstituta; neuravnoteena privredna struktura; deficit platnog bilansa; nekoordinisana monetarna politika; finansiranje politikih izbora; socijalna strategija; uslovi ratnog stanja i sl.

4. POSLJEDICE INFLACIJE

Sve posljedice djelovanja inflacije mogu se podijeliti u dvije osnovne grupe: Direktne posljedice djelovanja inflacije, Indirektne posljedice djelovanja inflacije. I direktne i indirektne posljedice mogu se dalje podijeliti na pozitivne i negativne posljedice djelovanja.

4.1. Direktne pozitivne posljedice

Osnovnim oblici direktnog pozitivnog djelovanja inflacije danas se smatraju: podsticaj stopi rasta i proizvodnje porast novane mase iznad optimalne moe povoljno djelovati na aktiviranje nezaposlenih kapaciteta i radne snage. Meutim, noviji razvoj privrede je pokazao da se pozitivni efekti inflacije kroz rast mase novca u opticaju precjenjuju, jer je vjerovatnije da e dodatna emisija novca i blaga inflacija nastala iz tog osnova prije prouzrokovati rast cijena nego to e dovesti do aktiviranja nezaposlenih kapaciteta i rada. Prosto tampanje i ubacivanje novca u promet je operacija koja moe trenutno da postigne neko podsticajno djelovanje, ali nikako da poslui kao trajan metod ubrzanja privrednog razvoja. stimulisanje investicija u uslovima kada su investicije niske i kada prijeti opasnost od pojave recesije i krize. U uslovima inflacije, svaka investicija izgleda rentabilna (posebno investicije koje se pokrivaju kreditima banke), jer kamata rijetko kada pokriva stopu inflacije i najee je negativna. Svako zaduenje se isplati, jer se realno daleko manje vraa, posebno kad se radi o dugoronom zajmu. 10

stimulisanje potronje

u uslovima viih stopa inflacije ne isplati se tediti.

Potronja postaje primamljiva, pa ak i neracionalni oblici potronje postaju veoma zastupljeni, ime se gubi veza i stimulativno djelovanje potronje na proizvodnju (akcelerator), posebno kada se potronja orijentie na luksuznu robu, uvoznu robu, nekretnine, izgradnju objekata, kupovinu zemljita, kupovinu deviza i sl.9

4.2. Direktne negativne posljedice Mnogo je vei broj direktnih negativih posljedica inflacije, a najvanije su: Pad kupovne snage novca u zemlji (pad unutranje vrijednosti novca), Obaranje deviznog kursa (pad intervalutarne vrijednosti novca), Smanjenje izvoza i porast uvoza (pad konkurenosti domaih privrednih subjekata), Rast cijena (razliito se odraava na pojedine vrste proizvoda, grana ili oblasti), Oteane finansijske kalkulacije, planiranje i poslovanje privrednih subjekata, Izraena poslovna nesigurnost (dugoroni ciljevi razvoja su u drugom planu), Neekonomino poslovanje (rjeavanje problema pomou kredita) Nepovjerenje u domai novac (oekivanja budueg rasta cijena), Pokretanje psiholokih i sociolokih faktora koji produbljuju inflacioni poremeaj. Dakle, jasno je da su konani gubici cjelokupne privrede u stanju inflacije daleko vei od koristi koju ona moe da prui u pogledu stimulacije stopa rasta, poveane zaposlenosti i stvaranja povoljne poslovne klime.

4.3. Indirektne pozitivne i negativne posljedice

Indirektne posledice djelovanja inflacije javljaju se kroz brojne efekte u raspodjeli i preraspodjeli nacionalnog dohotka. U inflaciji, ni krivi ni duni, gube nosioci stalnih dohodaka slubenici, penzioneri, uivaoci renti, ulagai na tednju, stipendisti i dr., ija nominalna primanja zaostaju iza porasta cijena, tako da realni dohoci tih kategorija opadaju. U preraspodjeli dohodaka obino i ne svojom zaslugom dobijaju industrijalci i trgovaki kapitalisti (u kapitalizmu), jer su u mogunosti da brzo poveaju svoje cijene, s obzirom da je tranja visoka i da je mogue po visokim cijenama izvriti realizaciju svih roba i usluga.

9

Sejmenovi, J., Komazec, S., Risti, . MONETARNE I JAVNE FINANSIJE, str. 95-96

11

Cijene roba rastu bre od porasta trokova proizvodnje, tako da se ostvaruje izvjestan oligopol u savremenom kapitalizmu, automatizmu politike cijena, nezavisno od trokova proizvodnje, to se javlja i kao jedan od znaajnih faktora savremene inflacije. Drava po dva osnova poveava svoje uee u raspodjeli nacionalnog dohotka: formiranjem javnih prihoda (poreza, taksi, carina) na bazi nacionalnog dohotka, pri emu se zahvati bre poveavaju u odnosu na rast nacionalnog dohotka, ime drava poveava svoje realno uee u raspodjeli ostvarenog nacionalnog dohotka; deficitnim finansiranjem (emisijom novca) radi pokria budetskog deficita, ime se indirektno poveava uee u raspodjeli nacionalnog dohotka.

5. MJERE ZA BORBU PROTIV INFLACIJE Mjere makroekonomske politike koje drava ima na raspolaganju za borbu protiv inflacije obuhvataju, prije svega, sistem mjera i instrumenata monetarne i fiskalne politike u kombinaciji sa odgovarajuom spoljnotrgovinskom i deviznom politikom. Cilj ovih mjera je smanjiti ukupnu koliinu novca u opticaju, smanjiti javnu potronju, dovesti sve vidove potronje u odreene odrive granice i dugorono ostvariti stanje monetarne i makroekonomske ravnotee i stabilizacije. 10 Najee mjere koje se primjenjuju u prevazilaenju inflacije su: politika administrativne kontrole cijena usporavanje i zaustavljanje rasta cijena; restriktivna kreditno-monetarna politika ogranienje koliine novca u opticaju kontrolisanjem kanala i tokova kretanja novane mase kroz veze centralne banke sa poslovnim bankama i drugim finansijskim institucijama; devalvacija valute i uspostavljanje realnog kursa domae valute upotrebljava se za korigovanje poremeaja u intervalutarnim odnosima i uspostavljanje devizne ravnotee; kontrola ili smanjenje svih oblika potronje i uvoza; mjere za podsticanje izvoza i poboljanje platno-bilansne pozicije; valutna reforma posljednja u nizu i najradikalnija mjera, koja se koristi samo ako prethodno navedene mjere ne daju rezultat. Podrazumijeva zamjenu stare obezvrijeene valute novom novanom jedinicom i primjenjuje se kad ekonomija doe u stanje hiperinflacije (primjer: SR Jugoslavija 1993-94).

10

Jari, D., Radun, V., uri, R. PRINCIPI EKONOMIJE, str.196

12

6. ZAKLJUAK Inflacija je irok i kompleksan ekonomski problem, za ije rjeenje je potreban odgovarajui sistem planiranja strukture privrede i njenog razvoja. To je ekonomski poremeaj protiv koga drava treba i mora da se bori. Kao i kod svakog problema, ta borba treba da bude usmjerena na otklanjanje uzroka. Ako inflaciju posmatramo kao viak tranje nad ponudom, jasno je da drava utie na smanjenje tranje na razne naine (onemoguavanje tampanja dodatne koliine papirnog novca, smanjenje svih vidova potronje, itd). Nii rast inflacije moe da bude posljedica smanjenja ukupne produktivnosti, negativnog uticaja neizvjesnosti na investicije ili smanjenja efikasnosti alokacije kredita. U tom sluaju, mogue je da jedna blaga i kratkotrajna inflacija stimulativno djeluje na tok reprodukcije i privredni razvoj u cjelini, posebno u uslovima kada postoje neiskoriteni ili nedovoljno uposleni kapaciteti i nezaposlena radna snaga. Meutim, danas je veoma teko odravati inflaciju u granicama blage inflacije i spreavati njeno kumuliranje, odnosno pretvaranje u otvorenu inflaciju. U sluaju razvoja inflacije, kada ona uzme maha, nepovoljne posljedice su tee i bolnije od eventualne koristi koju ona moe da prui na planu razvoja. Naime, visoke stope inflacije negativno utiu na privredni rast u srednjem i dugom roku, tako da nijedna zemlja ne moe da odri stabilnost i normalno funkcionisanje sa visokim stopama inflacije. Stopu inflacije nije lako oboriti, a da se ne izazove recesija i rast nezaposlenosti, to je za nosioce makroekonomske politike posebno sloen zadatak i dilema, jer obino ostvarivanje jednog cilja bitno ometa realizaciju nekog drugog. Inflacijom se vri preraspodjela dohotka na tetu uspjenih i u korist neuspjenih privrednih subjekata. Stanje inflacije pogoduje dunicima, a teti povjeriocima. U vremenu inflacije dunici ostvaruju duniku dobit, a to je korist koja nastaje plaanjem dugova u obezvrijeenom novcu. Ova dobit je utoliko vea to je vea razlika izmeu vrijednosti novca u vrijeme stvaranja obaveze i vrijednosti u vrijeme otplaivanja te obaveze. Pravo i jedino rjeenje u borbi protiv inflacije je uvoenje antiinflatorne politike, koja obuhvata odgovarajuu kombinaciju restriktivne kreditno-monetarne i restriktivne fiskalne politike.

13

7. LITERATURA Jari, D., Radun, V., uri, R. (2011.) PRINCIPI EKONOMIJE. Visoka kola za primijenjene i pravne nauke Prometej. Banja Luka. Sejmenovi, J., Komazec, S., Risti, . (2008.) MONETARNE I JAVNE FINANSIJE. Univerzitet za poslovne studije. Banja Luka. Serjevi, V., Petrovi, . (2010.) OSNOVI MAKROEKONOMIJE (prvo elektronsko izdanje). Studentski kulturni centar. Ni. Vukovi, M., (1960.) SAVREMENI PROBLEMI MONETARNE TEORIJE I POLITIKE. Nauna knjiga. Beograd.

14