In Latin--Boethius_-_De_Institutione_Musica

8/7/2019 In Latin--Boethius_-_De_Institutione_Musica

1/282


2/282


3/282

BOETIIDE INSTITUTIONE MUSICA

LIB R I QUI N QUE.

NOT ARUM EXPLICATIO.f=odex Monacensis 18480 (Tegerns. 480) saec. XI. pul-cherrime scriptus, in quo desunt quidem capitum indi-

ces, insnnt autem singulorum capHum tituli ac numeriet descrtptiones omnes. Scholia in margine, intra lineas,in schedis ad id Ipsnm additis inveniuntnr. Decreti La-cedaemoniornm interpretatio non intra lineas solum sedin contextu quoque legitur.

g=odex Bambergensis HI. N. 19. W . Nro. 2) saec. IX.,in quo liber quartus et quintus alia manu videntur scriptiquam tres priores. Deest maxima pars titulorum etdescriptionum. Deest decretum Lacedaemoniorum graecescriptum. Deest libri secundi caput vicesimum tertiumet magna pars capitis noni Iibri quinti.

h= codex Monacensis 6361 (cod. Fris. 161) saec. XI., con-tinet capitum indices praeter libri tertii et qninti indi-ces, singulornm capitum inscriptiones et numeros ex-ceptis libri quinti capitibus, descriptiones fere omnes,scholls aliquot intra lineas et in margine. Prope acce-dit ad g.i=odex Monacensis 14523 (Rat. St. Emm. 523.- F. XXVI)saec. X. Praestantissimus codex, nisi duo folia perils-sent, unum, in quo decretum fuit Lacedaemonlornm,


4/282

1 7 6 NOTARUM EXPLICATIO.alterum, in quo descriptiones ad caput decimum quin-tum et decimum sextum libri quarti pertinentes. Dubiumest, sitne dolendum ,' quod parum diligentis scribae manucodex exaratus est. Inter plurlma enim menda maxi-mam partem verus elucet Boetius. Est huic codici simi-litudo cum g, maior tamen cum f.

k=odex Monacensis 18478 (Teg. 478) saec, XI. Huiuscodicis similitudo cum h tanta est, ut uterque exemplareiusdem codicis eese videatur. Numeros tamen capltumomittit, Inscrjptionea libri quinti capitibus addit.

I=odex Monacensis 14601 (Ra~b. Emmer. F. CIV.) saec,XlI., continet lfbrum primum et aeeundl capita duo primaet tertii partem. Similis est codicibus f, g; graeea ta-men proxime accedunt ad h. MuIta vocabula omittit.

0= codex Monacensis 367. saec, XII. Desunt capitum indi-ces praeter quintum, omnes inscriptiones, figurarum de-lineationes inde a capite duodecimo libri tertii. CummuIta neglegenter sint scripta, operae pretium non duxietiam menda huins codieis transaerfbere, omnibus autemlocis eum consului, ubi praestantiores codices inter sediscrepant. Maior est eimlllsudo eius cum f et i quamcum g. Ad graeca verba resti~uend& non nihil adiu-menti attulit.

C=odex Cantabrigiensis, ex quo decretum Lacedaemonio-rum plane ad fidem manu seripti codieis exhibet Grono-vius in praefatione thesauri Graec. antiquo vol. V. (Ve-netiis M. DCC. XXXII.). Editionem decreti a GronovioOxonii anna MDCCLXXVII publicatum aequirere nonpotui.

pI=cod. lat. Par. 7181 saec. X.Pll=cod. lat. Par. 7200 saee, X.Pa=eod. lat. Par. 7221.His ut uti possem codicibus ad decretum Lacedaemonio-

rum accuratius edendum factum est opera benigna An-dreae Laubmanni, qui humanissime rogatu Halmii con-textum deereti ex primo et tertio eorum integrum inmeum usum transscripsit,. secundi varias lectiones ad-didit.


5/282

INST. MUS. I. CAPITULA. 1 7 7Cum in omnibus quantum sclo codicibus contextus Iibrl

quinti eodem vocabulo finitur omissi! quae ex capitum In-dice addenda erant, dubium non est, quin ad unum omnescodices ex uno eodemque codice mutilato manaverint. Diffe-'runt tamen descriptioiles libri quarti a capite sexto usquead caput undecimum in codicibus g, h, k adeo a descriptio-ntbus in codicibus f, i, 0, ut duo codicum genera facilediscernas. Maiore fide f, i, 0 Boetii libros reddunt.

I. Proem ium . lUusicam natural iter nobis esse coni un- 1ctam et mores vel honestare vel evertere.II. Tres esse musicas: in quo de vi musicae,III. De vocihus ac de musicae elementis.1111.De spec iebu s in aequalita tis.V . Q uae inaequaJitatis species consonantiis deputentur,V I. Cur m ultip licitas et superparticularitas consonantiisdeputentur.V II. Quae proportiones quibus consonantiis musicisaptentur, 10VIII. Quid sit sonus, quid .in tervallum , quid consonantla.V Illi. Non omne iudicium dandum esse sensihus , sed am -plius rationi esse credend um ; in quo de seusuumfallacla.X . Quemadmodum Pythagoras proportiones consonan- 15tla rum investigaverit.X I. Quibus modis variae a Pythagora proportiones con-sonantiarum perpensae siot.X II. De divisione vocum earum que explanatione.X III. Quod infinitatem vocnm hum ana natura finiverit.X lIII. Quis modus sit audlendl,

XV . De ordiue theorem atum idest speculatlonum ,

5

20

1 Capitum indicem 0711. f, g, l , k, I, o. Quae in h lequn-tur, corretci secundum singulorum capitum inseriptiones. l iMn-sicam .... evert ere om. h. 3 de vi musicae narratur h.4 alterum de om. h. 6 abtentur h. 8 deiutentur h. 9 pro-porciones h. 11 concinentia h. 13 racioni h. '14 faI-latia h. 18 sunt h.BOETIUS. 12


6/282

1 7 8 INST. MUS. I, 1.XVI. D e consonanliis proporuonum et toao et sem itonio .XV II. In qui bus prim is num eris sem itonium constet,X VIII. D iatessaron a d iapente tono d is tare .

XV lIII. D iapason quinque tonis et duobus sem itoniis iungi.6 X X. De additionibus chorda rum elrum que nom iuibus.X X I. D e generibus cantilcnae.XX II. D e ordine chordarum nom inibusque in tribus ge-neribus.XX III. Q uae sin t in ter voces in slngu lis generibus proper-10 tiones.

X XlIII. Q uid sit synaphe,X XV . Q uid sit d iazeuxis.X XV I. Q uibus nom inibus nervos appellaverit A lbinus.X XV II. Q ui nervi qnibus siderihus com paren tur.10 X X V III. Q uae sit natura consonantiarum .X X V U II. U bi consonantiae repperian tur.X XX . Q uem adm odum Plato dicat fieri consonan tlam .

X XX I. Q uid contra P latonem N icom achus sentlat.X XX II. Q uae consonantla quam m erito praecedat.20 XXX III. Quo sin t modo accip lenda , quae dicta sunt.X X X lIII. Q ui(l sit m usicus.

Proemium. Musicam naturaliter nobis esse coniunctamet mores vel honestare vel eeertere.1. Omnium quid em perceptio sensuum ita sponte ac

25 naturaliter quihusdam viventihus adest, ut sine his animal1 e tono ae , omia,a prima liuera D, h. 3 a] ae h.

- 1 et] ae h. 5 addicione h. 7 nominibusque earum h.11 h addit omissa prima littera D: escripcio sinaphe. 12 die-zeuxis h; et addit omissa prima littera D: escripcio diezeuxie,16 XXVIIII. om. h. I I Ubi] hi, omisso U, h. 17 XXX]XXVIIII. h. I I consonantias h. 18 XXXI] XXX. h. 19XXXII] XXXI. h. " procedat h. 20 XXXIII] XXXII. h.21 XXXIIII) XXXIII. h. et addit: XXXIIII. Tria genera esse,quae circa artem musicam versantur. 22 Inscriptionem om.g, I. I I Prohemium i. Proemium Musicse f. I I esse coniunctam]insitam h , k. 28 vel ante honestare om. h, k. I I vertereh, i. 24. Omnium ... sponte ac om. g. I I percoeptio g, h.


7/282

INST. MUS. I, 1. 1 7 9non possit intellegi. Sed non aeque eorundem cognilioac firma perceptio animi investigatione colligitur. Inlabo-ratum est enim quod sensum percipiendis sensibilibus re-bus adhibemus; quae vero sit ipsorum sensuum, 'secun-dum quos agimus, natura, quae rerum sensibilium pro- 5prietas, id non obvium neque cuilibet explicabile essepotest, nisi quem conveniens investigatio veritatis con-templatione direxerit. Adest enim cunctis mortaJibus vi-sus ~ qui utrum venientibus ad visum figuris, an ad sensi-bilia radiis emissis efficiatur, inter doctos quidem duhita- 10bile est, vulgum vero ipsa quoque dubitatio praeterit.Rursus cum quis triangulum respicit vel quadratum, facileid quod oculis intuetur agnoscit , sed quaenam quadrativel trianguli sit.natura, a mathemaueo necesse est petal.Idem quoque de ceteris sensibilibus dici potest, maxime- 15que de arbitrio aurium, quarum vis ita sonos caplat, utnon modo de his iudicium capiat differentiasque cogno-scat, verum etiam delectetur saepius, si dulees coaptati-que modi sint, angatur vero , si dissipati atque Incohae-rentes feriant sensum. Unde fit ut , cum sint quattuor 20matheseos disciplinae, ceterae quid em in tnvestigationeveritatis laborent,.' musica vero non modo speculationiverum etiam moralitati coniuncta sit. Nihil est enim tamproprium humanitatis, quam remitli dulcibus modis, ad-stringi contrariis, idque non sese in singulis vel studiis 25vel aetatibus tenet, verum per cuncta diffundilur studiaet infantes ac iuvenes nec non etiam senes ita naturaliter

1 eorum agnitia h , k; supra uersum aI eorundem cogni-tio h, aI eorundem k. 3 quod] ut et supra versum aI quodg. I I senslllbus i; sensibibus I. I I rebus om. h, k. 4 adhi-bentur 1 . 5 agimus et supra i ta g; agitamus J. I I quae-que h, k. 11 quoque om. i, o, I I dubitatio quoque k. 13 quae-Dam sit quadrati vel trianguli natura 1 . 15 dici potest sen-sibilibus k. 16 sonus g. 18 saepius om. h, k. 19 modo I.21 in om. f, g, b, i, I, o. I I investigationem h, I, 23 Niehilg. " est om. g, b. I I enim om. 1. 24 bumanitati I; burna-nitat], 8 in fine deleto, g, k. I l dulcibus] duobus I. I I modissupra ver8ll71J sec. m an". k. 25 ideoque k. I I non modo f, g,I, o, U sese] se b, k.12


8/282

180 INST. MUS. I, 1.affectu quodam spontaneo modis m uslcis ad iunguntur,u t nulla omnino sit aetas, quae a cantilenae dulcis de-lectalione seiuncta sit. H inc etiam in ternosci po test,quod non frustra a P latone d ictum sit, m undi anim am

5 musica convenientia fu isse coniunctam . Cum enlm en,quod in nobis est iunclum convenienterque coaptatum ,ilIud excipimus, quod in senis ap te convenien terqueconiunctum est, eoque delectam ur, nos quoque ips oseadem sim ilitud ine com pactos esse cognoscim us. A rnica10 est enim sim ilitndo , dissim ilitudo odiosa atque contraria .H inc etiam m orum quoque m axim ae permutationes flunt,Lascivus quippe anim us vel ipse lascivlorlbus delectaturm odis vel saepe eosdem audiens emollltur ac frangitur.Rursus asperior m ens vel incitatioribus gaudet vel lncita-1Ii tio ribus asperatur. H inc est quod m odi etiam m usici gen-tium vocabulo designali sunt, u t lydius m odus et phry-gius. Q uo enim quasi una quaeque gens gaudet , eodem

modus ipse vocabulo nuncupatur. Gaudet vero gens mo-dis m orum sim ilitud ine; neque enim fieri po test , u t m ol-20 lia duris, dura m ollioribus adnectan tur aut gaudeant, sedam orem delectation em q ue , ut dictum est , sim ilitudo con-ciliat. U nde P lato etiam maxim e cavendum existim at, nede bene morata m usica aliquid perm utetur. N egat enimesse ullam tantam morum in re publica labem quam pau-25 latim de pudenli ac m odesta m usiea invertere. Statimenim idem quoque audientium anim os pati paulatim quediscedere nullum que honesti ae recti retinere vestig ium ,si vel per laseiv iores m odos inverecundum allqu id , velper asperiores ferox atque immane m entihus illabatur.

2 sit omnino k. U a om. i. 6 est 0111. f. 8 eoque]eo I; eo quod o. 9 similitudine compactos .... multipli-cern musicam reddens desunt in i, folio tino deperdito, I I com-paratos et supra versu11I compactos f. 10 contraria atqueodiosa h, k. 11 quoque om. 1. 1 1 maxime f, g, h, I, I, o.12 ipse et supra versum aI Ipsis h, k. . 13 modis delecta-tur 1 . I I sepe f. 14 alterum incitatioribus om. f, 1 . 15Hincetiam quod modi musici h, k. 16 fryg'lus I. 17 gaudeatf. I. 18 modis om. I. 22 etiam Plato 1. 23 musicaom. I. 28 si] sive I. I I modosJ mores f.


9/282


10/282

180 INST. MUS. I, 1. Iaffectu quodam spontaneo modis musicis adiungu~ut nulla omnino sit aetas, quae a cantilenae dulciS;' e O i l 1 llectatione seiuncta sit. Hine etiam internosci p 4 t i CUllquod non frustra a Platone dictum sit, mund! ,.-t,.esceodecO.iea convenientia fuisse comunctsr . ttlam IDSlga ... ",5 est SV~ TJohis est i~_/lfc~~idm lD .p. vertentium,ipsum de eo ~tum isdem verbis Graeeis apposui:ETTEldH TIM00EOP 0 MIAHCIOP TTAPAriNOMENOP ENTAN AMETEPAN TTOAIN TAM TTMAIAN M@AN ATI-MACdE KAI TAN dlA TAN ETTTA XOPAAN KI9API~N

10 ATTOCTPEct>OMENOPTTOAYct>@NIANEICAr@N AYMAINE-TAl TAP AKOAP T@N NE@NAlA TE TAP TTOAYXOPAIAPKAI TAP KENOTATOP T@MEAEOP ArENNH KAI TTOIKIAANANTI ATTAOAP Ktil TETArMENAP AMct>IENNYTAI TANM@AN ETTI XPWMATOP CYNEICTAMENOP TAN T@ ME-

15 AEOP AIACKEYAN ANTI TAP ENAPMONI@ TTOT TANANTICTPOON AMOIBAN TTAPAKAH9EIC dE KAI EN TON

. .

k, I, o. 3 muItiplicem k. " exel!ere f, 1; 4 consultum-que f , 1, o. 5 litter am om. I I (lJ I g. 6 hisdem g, h,k, 0 j in isdem f. 7 Verba graeea pessime scripta leguntul'in f, h, k, 1, 0; g tan tum quattuor prima vocabula graeea ha-bet, deinde interpretationem dat latinam, quae in f, h, k, 1 in-tra lineas repperitur. Ex ineptissimis scripturae mendis, quaemaxime veri similia erant ; restitui. 7 I!1tE81/ om. o. E1n;avaPs I I nll-00(l 11-],,1/110(1I I I na(laYv0II-Ev0(l om. 0; na(laY1/-V0II-EV0(l f; na(lanp.Evo(l h, k, PI Ps; na(lanvop.Ev0(l PI;nal}a&vp.1Jvo(l I; na(lYII-Ev0(l C. I I n; h, k, C, PI P2 Ps;E 1; H(I f; EV O. 8 Tap.] Tav 1; uv f; Ta PI Tav PI Pa' I ina],,av h, C. I I nlllav PI PI' I I aup.a!: 81J h, k, 0; a.ftv".a!:8E I; anp.lX!: 8E f; anp.all aE C; anp.aa8E PI PI Ps' 10 Anteno]"vIPIlIVav addit f EnE. I I no],,IPov C. I I E1laTav PI' " d-".va'ra f. 11 no "EOV. P" I~TE om, f. 12 xa 'ra(l) xa&a(ll. " xavo'ra'r0(l C. I I Till] &0 I; om. f; TOh, k. I I ayEVVE11,k, I; 8E (?) ayEvVE 0 j EYE,,"EaEV f; a(lEV P"~ 13 an],,1Jv f;avaaa(l 0; anal1a(l PI' 14 E7Z om. PI; En PS' I I x(llll".a-T0(l PI' I I I1t1Ex'rap.EVO(l o. 14-15 I1VIIEI1$ap.ev0f} 'rav noP.E!EOf}] YEVOIi xa'ral1na'raE 0 EI1'r'" ana]"o'rE(lov f. n $0 p.d~o(lh, k , I; Tovduof} 0, $1lI 11-810(1PI PI Ps' 15 ~aI1XEf11 h,It, I, 0, PI PS; 8aa'rol1J" t. I I $a(l om. f. I I no'r $a,,] nO$aflh, k,P t; nOEl1all f ..nO'rav PI; nov $a" I;in 0 priores treslitteras eaiplicare non potui , nee Laubmannus in P" 16 ano-11'r(l0IP0l'j C. " na(lOld&H!: h, k; na(lad.ft1Jtll f; nana-!av&Etli i.na(lall.a1l'rHIl O J naf}adE'rEtll C. " BV] Btll f.


11/282

INST. MUS. I, 1. 183ArroNA TAP EAEYCINIAP ~AMATPOP ATTPETTHAIECKEYA-eATO TAN TUl MY9Ul AIACKEYAN TAN TAP CEMEAAPOAYNAP OYK ENAIKIl. TUlP NEUlP AIAAKKH AEAOX0AIeM TTEPI TOYTOIN TUlP BACIAEAP KAI TUlP EOPUlPMEM'I'ATTA I TIM00EON ETTANArKA3AI AE KAI TAN 5'EN~EKA XOPAAN EKTAMONTAP TAP TTEPITTAP YTTO-AITTOMENWP TAP ETTTA OTTUlPEKACTOP TO TAP TTO-AIOP BAPOP OPWN EYMBHTAI EN TAN CTTAPTAN ETTI-EPEN TI TUlN MH KMUlN EONTUlN MH .TTOTE TA-PAPPETAI KAEOP ArUlNUlN. 10

Quod consultum id scilicet continet, idcirco Timotbeo1- 3 an(lE7(1] 6U'laXE1Jal'] n'll aa%1J'III'1X'II:1]I(al.1/1,II

1:aI ","ral 8lXllnO(l1Xf. I I 6a",IX"r(lO(I] 61Xom. f. I I 6sax"aa"r0 h,k, 1, 0, 0, PI' Pa. 2 'fall "rIX(I) 11X(I 't '!: f. 3 ovx] For-tasse seribendum OV6E. I I EII6EKIX'f0" I;E"cf1JXIX,omis80 t:o(l, f;&I'axlXt:O(l O. I I "1]011 f. n 66axx1]] 66a% f; 6c6axcdE1; 66a"1] Pt. I I 6s60%.&IXcpal e61J6a~s" f; 60r'&cpa I;6e-JO%"rcncpa 0, Pl' 4 cplX) Supplendulll !Jidetur 0 61i",01l. j '"ralVI' h; t:0'11k; '&ov'&ov" I; t:0t:0l' f; t:ovt'Of1 0, C, PIP 2P 3' I I t:aI(I' IItroque loco om. f. U {JlXal.EfI f. I I t:o (lE&O(lal(l h;oro (lE&opaal(l k; eo (l8.&O(la(l I; (lEt:O(lEfIf;t:O(lEt:E(laI(IC; t:aI(lE-cpono(l PI, 'fo(l ECPO(lIX(It. 6 8I'EI'CPOflt:aI f. I I snlX'IIa1xaelX]n(lOIl1].&1]X1]f1f; 8n&bat'xa~c h, k; enf1aXIXt:a 0; altera parshuiwt !Jerbi oblcurior est in 0.116E om. PI'li E"61],,at:1]f1 f. 6 %0(1-6a'll O. I I EX'fSI'IX(I t'1X(If. Coniecerim scriptum fuiBle EI(t:IXII-1]"omisso altero t:IX(I, quod deest in f et k. I I vnol.n0ll-E"CII(I],,01n0ll-8"aI h; "01.'Jr01'8'110 k; v(l'Jro}.nop,8"O(l f; 'Jr0l.'Jr0p,8'11a1I; ... 6no",E'II0 0; V7(0l.nop,81'CDh Pt, P3 Fortasse scrtben-dum vnol.nop,s'IIOfI. 7 Ent:lXaI"0(lE h, k; E'Jrt'a%o(l6afl f, I;&'II-r" o. I I _al" P2 I I xlXat:0(l h, k, I; lUt:IX(I~f; O)'IIO(lE-XIXIlt:O(l.O; O)no(l aXIXIlt:o(l 0 . 1 1 ellt:a o'Jral(l 0111.PI I I t:o t:(lno-10(1] 'fono 0(1 p,O'llo(l 'Jroltt:fI f. 8 onOfl f, h, k , PI; 0(10"I; onall' 0; 0(1011C; 0(1011PI' I I 8vllX{J1]t:IX) ecpal{JE.&1] f; 86E-Ta I;f1S}.IX{J1]s"ra o, I I (1t:EfI IIna(lt:1]f1 Encp'(l1]f1 n 'lion 'fIXCIP-fP1/(101lt:1X:alfl .fhaofl X'I:Ifl0(l p,E non EO(l{Jtll Xl.EaI(I t:allial'CDtIo1J" 'fQlf1 f. I I ,nlXfI h , k; (1 t:8f1 f; E t:1X'II I; Btl t:1X'II0 jEt: -rafle, PI' P?, Ps.!lE'II:CP'(l1]'11,h,k,o,PI,Pt,Ps' 9 f1E-TO'll h, k, I, O J f18t:alfl C, P" P,; 1]t:OfI PI' I I t:(la'(l81:IX(I h,k, 1; t:a(la 0; "ra (lIX(lEt:a(l 0; t: nanEt:(I PI; t:IX(IIX(l81:P2;1:(I"(lna(l Pa 10 ayoflt'ofl h, k, I, 0, Pt, Pa; a1:OfICDfI OJ a(lo'll-Tall' PI' 11 Verbis graecil su.biungit f hanc interpretationem,cui lectionu"! fJal-ietatem interpono, quam praebeni intra lineas


12/282

184 INST. MUS. 1, 1.Milesio Spartiatas suecensuisse, quod multiplicem musi-cam reddens puerorum animis, quos acceperat erudien-dos , officeret et a virtutis medestia praepediret, et quodarmoniam, quam modestam susceperat, in genus chro-

. 5 maticum, quod mollius est, iovertisset. Tanta igitur apudeos fuit musicae diligentia, ut eam animos quoque obtl-nere arbitrarentur. Vulgatum quippe est, quam saepeiracundlas cantilena represserit, quam multa vel in cor-porum vel in animorum affectiooibus miranda perfecerit.10 Cui enim est illud ignotum, quod Pythagoras ebriwnf, h, k, 1 et interpretatio codicis g (Quae quadratis uncia in-elns! additamenta Bunt, quae rotundis , variae lectiones}. Haecest autem interpretatio illorum. Quoniam Timotbeus [art. f]Milesius adveniens (veniens I) in [art. f. bane IJ nostramcivitatem [art. fJ anti~am, propriam civitatem (MOAng i. e. musam) spernens autem g, b, k (et f, I), earn g, h,k (art. f) propter g, h, (art. f)], septem (VII g) chorda-rum cytbaram subvertit, modulationem multarum (multas g,k, I) voeum (voces g, k, 1) introducens [ac g] demollivit[ari. f] auditns [art. i] iuvenum (per f, g, h, k, 1; art fJ ,multas chordas et (etenim f, g, h , k, 1) novam (art. VIllIh , k) modulationem genuit et variam propriam (pro g, h,k, 1) slmpla et ordinata (ordinatam h, k) circumvenit [art. f.MOAn g (pro f; p. n. civitatis b)] in (am. I) cromaticumgenus constituens , quod est (am. I.) mollius, divi,aionem (di-visum I) pro (om. I) enarmonico (.nio g, h, k; am. I) facienaconversionem [que gJ mutuam, voeatus (vocatos g) autem(om. I) (et i, g, h , k , I, in art. h , k, iJ in (om. f) agonem[art. f] eleusinae (elensiniae g, b, k) matris [art. f l turpitu-dinem (011, .1) divulgavit [art. i.fabulosa f, g, h, k, I], diaper-sione enim (etenim g) [art. i, simele g, semele h, k, I; S6-meles f] partus (iuit I) non nndecles (XI g)' nevus (novis g,novas h, k) doetrina (doctrine I) edocuit (edocui h, k): detalibus reges et rhetores accusabant [art. f] Timoiheum. Ad-tlidit autem et [art. f} undeeimam (undecim I) cbordam (chor-das I). extendans enim (om. g, h, k, 1) superfiuas relicta [art..f] VII chordarum cytbara. Hoc (om. h, k, I) ut singlliariscivis gravis videns timuit in [art. f) Splutam indioare (iudi-care f; inducere I) aliquid (om. I) inconvenientium [art. fvictimarum f; ultima rum g, h, k , 1] extentarum (ex tan'a-rum b, k) ne forte perturbaret (perturbaretur g, h, k, I) gIo-riam (~Ioria g, h , k , I) [art. f] eertantium (certaminum g,h , k) [art. f l . 2 animos i. /)elt melliue f. 8 cantilenain margine k. 9 perfecerit om. I, 10 iUud est I.


13/282

INST. MUS, I, 1. 1 8 5aduJescentein Tauromenitanum subphrygii modi sono Incl-tatum spondee succinente redditlerit mitiorem et sui com-potem t Nam cum scortum in rivaIis domo esset clausumatque ilIe furens domum vellet amburere, cumque Pytha-goras stellarum curs us. ut ei mos, nocturnus inspiceret, 5ubi intelleait, sono phrygii modi incitatum multis amlco-rum monitionibus a faeinore noluisse desistere, mutarimodum praeeepit atque ita furentis animum adulescentisad statum mentis pacatissimae temperavit, Quod scilicetMarcus TuIlius commemorat in eo Iibro , quem de cousi- 10His suis composuit, aliter quidem , sed hoc modo: "Setlut aliqua shniIitudine adductus maximis minima conferam,ut cum vinolenti adulescentss tibia rum eliam cantu, uttit, instincti mulieris pudicae fores frangerent , admo-nuisse libicinam ut spondeum caneret Pythagoras dicitur, 15Quod cum ilia fecisset, tarditate modorum et gravitatecanentis illorum furentem petulantiam consedisse." Sedut similia breviler exempla couquiram, Terpander atqueArion Methymneus Lesbios atque lones gravissimis mer-bis cantus eripuere praesidio. Ismenias vero Tbebanus 20Boetiorum pluribus, quos ischiadiei doloris tormentavexabant, modis fertur cunctas abstersisse molestlas.Sed et Empedocles. cum eius hospitem quidam gladio. furibundus invaderet, quod eius ilIe palrem accusationedamnasset , inflexisse modum dicitur canendi itaque adu- 25lescentis iracundiam tempera sse. In tantum vero priscaephilosophiae studiis vis musicae artis innotuit, ut Pytha-gortcl, cum diurnas in somno resolverent cur-as, qui bus-dam cantilenis uterentur, ut eis lenis et quietus sopor in-

t adolescentem h, k, f, I, o. I I Taurominitanum k, f, I, o.2 spondeo modo f . 1 I mitiorem reddiderit k. 4 amburere vel-let k. Ii ei om. i. 9 pacatissime k, f. 13 prius ut om. f.14 ammonuisse k. 17 eanentis] cantus Klotz. (raum. Cic.p, 303. I I petulentiam f. I I consedasse 0; jesedisse Klo'z I.c.19 Lesbios] Lybios 1. 20 praesedio f. 21 lsclatic! g;sciatici I. 22 cunctis g. 23 et om. i, o. 24 ilIe patrem eius i.25 dampnasset f, g, h, k, I, o. \ I dicitur modum I. I I canendielicitor f. \ I atque ita h, k. 27 studiis om. I; studiosis f.28 diotornas h. \ I in somno] insomnos f. 29 lenis et] le-nisBet o. I I et quietus om. k.


14/282

186 IN8T. MUS. I, 1.reperet. Itaque experrecti aliis quibusdam modis stupo-rem somni confusionemque purgabant, id nimirum selen-tes quod tota nostrae animae corporisque compago musicacoaptatione coniuocta sit. Nam ut sese corporis affectusI)babet, ita etiam pulsus cordis motibus iocitantur, quodscilicet Democritus Hippocrati -medieo tradidisse fertur,cum eum quasi ut iosanum cunetis Democriti civibus idopioantibus io custodia medeodi causa viseret. Sed quor-sum Istaect Quia noo potest dubitari. quio nostrae ani-10 mae et corporis status eisdem quodammodo proportioni-bus videatur esse compositus, quibus armonicas modula-ti0088 posterior disputatio coniungi copularique monstra-bit. lnde est eoim, quod infantes quoque cantileoa dul-cis oblectat, aJiquid vero asperum atque iomite ab au-15 dieodi voluptate suspendit, Nimirum id etiam omois aetaspetitur omnisque sexus; quae licet suis actibus dislributaslnt , una tamen muslcae delectatione coniuncta sunt,Quid enim fit, cum in tletibus luctus ipsos modulaolurdolentes !quod maxime muliebre est, ut cum canticoto quodam dnlcior fiat causa deflendi. Id vero etiam fuit all-tiquis in more, ut cantus tibiae luctibus praeiret. Testisest Papini us Statius hoc versu:"Cornu grave mugit aduncoTibia, cui teneros suetum produeere manes."25 Et qui suaviter canere non potest , sibi tamen aliquidcanit, non quod eum aliqua voluptate id quod cauitamciat. sed quod quandam insitam dulcedinem ex animoproferentes, quoquo modo proferant, delectantur. NonneiIIud etiam manifestum est, in bellum pugoantium animos80 tubarum carmine accendl] Quod si verisimile est, abanimi paeato statu quemquam ad furorem atque iraeun-

6 motibU8]modis o. I I incitatur g. 6 videlicet at k;8cilicet et g, h, 1. 7 ut om. g, h, k. 9 ista g, h, k, 1, o.10 8tatus om. 1. 13 enim est I. 16 etiam om. k. 16 pati-tur om. k. 20 fit i. I I vero om. o. etiam 0111. I. 21 in mo-rem g, h, k, I, o. I I lucti cum litura f. 22 Tatius f, g, h, i,k, o. 24 suetum teneros k. 26 afficiat id quod canit g,h, k, I. 28 proferentia i, f. I I proferat, delectatur f. 29bello I. 31 quempiam h, k. " ad iracundiam f.


15/282

INST. MUS. I, 2. 187diam posse proferri, non est dubium quod conturbataementis iracundiam vel nimiam cupiditatem modestior mo-dus possit adstringere. Quid? quod, cum aliquis eantile- Dam libentius auribus atque animo capit , ad iIIud etiamnon sponte eonvertitur , ut motum quoque aliquem siml- 5lem auditae cantllenae corpus effingat j et quod omninoaliquod melos auditum sibi memor animus ipse decerpattut ex his omnibus perspicue nee dubitanter appareal, itanobis musicam naturaliter esse eoalunetam , ut ea ne sivelimus quidem carere possimus. Quocirca intendenda 10vis mentis est, ut id , quod natura est insitum, scientiaquoque possit conprehensum teneri. Sicul enim in visuquoque non sufticit eruditis colores formasque conspicere,nisi etiam quae sit horum proprietas investigaverint, sicnon surncit cantilenis musieis delectarl , nisi etiam quali 15inter se coniunctae sint vocum proportione discatur.

Tres esse musicas; in quo de vi musicae.II. Principio igitur de musica disserenti iIlud interim.dicendum videtur. quot musicae genera ab eius studiosisconprehensa esse noverimus. Sunt autem tria. Et prima 20quidem mundana est, secunda vero humana, tertia. quaein quibusdam constituta est instrumentis, ut in citharavel tibiis ceterlsque, quae cantilenae famulantur. Et Rtl-:.-mum ea, quae est mundana, in his maxime perspiciendaest, quae in ipso caelo vel eompage elementorum vel tern- 25porum varietate visuntur. Qui enim fieri potest, ut tamvelox caeli machina taeito silentique cursu moveatur! Etsiad nostras aures sonus iIIe non pervenit, quod mullls fieride causis necesse est, non poterit tamen motus tam velo-cissimus ita magnorum corporum nullos omnino sonos 301 quod et supra versrun quin g. 3 abstringere f. I I Quico. 6 quid est quod h, k; quid et supra i0 g. 9 natura-liter musicam f. 10 intenda 1 . 11 id o m . h, k, I I naturaeg, h, k, I, o, 17 de vi musicae narratur h, k, 1 . 18 demusica om. f. I I diaserendl k, 0; disserendi carr, sec. manu

in disserentd h. I I interim om. I. 20 noverimus esse com-prehensa f I I esse om. I. I I Et om. k. 21 quae mundanak. 22 citharis h, k. 25 celo I.


16/282

188 INST. MUS. I, 2.ciere , cum praesertim tanta sint stellarum CUI'SUS coapta-tione coniuncti, ut nihil aeque compaginatum, nihil itacommissum possit intellegi. Namque alii excelsiores aliiinferiores feruntur , atque ita omnes aequali incitatione > volvuntur, ut per dispares inaequalitates ratus cursuumordo ducatur. Unde non potest ab hac caelesti vertlgineratus ordo modulationis absistere. lam vero quattuor ele-mentorum diversitates contrariasque potentias nisi quae-dam armonia coniungeret, qui fieri posset, ut in unum

10 corpus ac machinam couvenirent? Sed haec omnis diver-silas ita et temporum varietatem parit et fructuum, ut ta-men unum anni corpus efficiat. Unde si quid horum, quaetantam varietatem rebus ministrant, animo et cogitalionedecerpas, cuncta pereant nee ut ita dicam quicquam con-is sonum servent. Et sicut in gravibus chordis is vocis estmodus, ut non ad taciturnitalem gravitas usque descen-dat , atque in aculis iIIe custoditur acuminis modus, nenervi nimium tensi vocis tenuitate rumpantur , sed totumsibi sit consentaneum atque conveniens: ita etiam in20 mundi musica pervidemus nihil ita esse nimium posse. utalterum propria nimietate dissolvat. Verum quicquid iIIudest, aut suos affert fructus aut aliis auxiliatur ut afferant.Nam quod constrlnglt hiems, vel' laxat, torret aestas, ma-turat autumnus, temporaque vicissim vel ipsa suos af-25 ferunt fructus vel aliis ut alferant subministrantj de qui-bus posterius studiosius disputandum est. Humanam veramusicam quisquis in sese ipsum descendit intellegit. Quidest enim quod iIlam incorpoream rationis vivacilatem cor-pori misceat, nisi quaedam coaptatio et veluti gravium80 levlumque voeum quasi unam consonantiam efficiens tem-

1 sunt f; sit, n correctione addtto , I, n coaptione f. 2nichil 0; nihilque h , k. I I ita ... feruntur atque am. o.3 commixtum g, I.; coniunctum h, k. 4 etiam ita o. 6 desupra ducatur g. 10 convenire, cui secunda manus nt, ter-tia tur addidit, i. " omnium h , k. 11 ut tamen his 1. 15sicut] ut 1. I I is am. k, 1. 19 consentiens f. 21 quidquidk. 23 hiemps f, g. I I reIaxet k. 24 afferant fructus 1.26 studiosius am. f. 27 sese] se h, k, I. 28 enim om. I . : :corporei I.


17/282

INST. MUS. 1, 3. 189peratio t Quid est aliud quod ipsius inter se partes ani-mae coniungat, quae, ut Aristoteli placet, ex rationabiliinrationabiIique coniuncta est? Quid vero, quod corpo-ris elementa permiscet, aut partes sibimet rata coapta-tione eontineat! Sed de hac quoque posterius dicam, Ter- 5tia est musica, quae in quibusdam conslstere dlcitur in-strumentis. Haec vero administratur aut intentione utnervis, aut spiritu ut tibiis, vel his, quae ad aquam 'mo-ventur, aut percussione quadam, ut in his, quae in con-cava quaedam aerea feriuntur, atque inde diversi efflciun- 10tur soni. De hac igitur instrumentorum musica primohoc opere disputandum videtur. Sed proemii satis est.Nunc de lpsis musicae elementis est disserendum.

De oocibus ac de musicae elementis.III. Consonantia, quae omnem musicae modulation em 15regit , praeter sonum fieri non potest , sonus vern praeter

quendam pulsum percusslonemque non redditur, pulsusvern atque percussio nullo modo esse potest, nisi prae-cesserit motus. Si enim cuncta sint inmobilia, non pot-erit alterum alteri concurrere , utalterum inpellatur ab 20altero, sed cunctls stantibus motuque carentibus nullum~ fieri necesse est sonum. Idcireo deflnitur sonus percussio, aeris lndissoluta usque ad auditum. Motuum vero aliia sunt velociores, alii tardiores , eorundemque motuum aliir rariores sunt alii spissiores. Nam si quis in continuum 25motum respiciat. ibi aut velocitatem aut tarditatem ne-i cesse est conprehendat, sin vern quis moveat manum autl frequenti earn motu movebit aut raro. Et. si tardus qui- I1 dem fuerit ac rarior motus , graves necesse est sonos efficir 1 est autem aliud g, h, k. " animae inter se partes li,k, I I animi iungat i. 4 rata 0 7 1 1 . f. 5 posterius quoqueh , k. 7 ammlnistratur k, " intensione f. 8 aquas 1. 9 apercusaione 1 . n quae in] ubi f. 10 aera f, I. I I inde 0111.f; ita o, 11 musiccc f. I I prima f. 12 videntur I. I I pro-hemii f, 1. 14 Inscript, 0 7 1 1 . g. I I de 0 7 1 1 . f, h, k, 1. Hi reogit musicae modulationem k. 16 non potest] nequit f. 22diffinitur f, I, o. 24 sunt alii f. 28 tardior e t s u p r a v e r s u 7 1 1Ius f. 29 ac] aut g, h, k.


18/282

1 9 0 mST. MUS. I, 8.ipsa tarditate et raritate pellendi. Sin vero sint motuseeleres ac spissi, acutos necesse est reddi sonos. Idcircoenim idem nervus. si intendatur ampUus, acutum sonat,si remitlatur, grave. Quando enim tensior est, veloeio-

5 rem pulsum reddit celeriusque revertitur et frequentiusac spissius aerem 'ferit. Qui vero laxior est, solutes actardos pulsus elTert rarosque ipsa inbecillitate Ieriendi,nee 'diutius trf;lmiL Neque enim quotiens chorda pellitur,unus edi tantumputandus est sonus aut unam in his esse10 percussion em, sed totiens aer Ieritur, quotiens eum @.Q_~datremebunda percusserit. Sed quoniam iunctae sunt velo-citates sonorum, nulla intercapedo sentitur auribus etunus sonus sensum pellit vel gravis vel acutus, quam visuterque ex pluribus constet, gravis quid em ex tardioribus

15 et rarioribus aeutus vero ex celeribus ac spissis: velut siconum, quem turbinem vocant, quis diIigenter extorneteique unam virgulam coloris rubri vel alterius ducat. eteum qua potest celeritate convertat, tunc totus conus ru-bro colore videtur infectus , non quo totus ita sit, sed

20 quod partes puras rubrae virgae velocitas conprehendatet apparere non sinal. Sed de his posterius. Igitur quo-niam acutae voces spissioribus et velocioribus motibus in-citantur, graves vero tardioribus ac raris, liquet additionequadam moluum ex gravitate acumen intendi, detractione25 vero motu urn laxari ex acumine gravitatem. Ex pluribusenim motibus acumen quam gravitas constat. In quibusautem pluralitas difJerenliam facit, ea necesse est in qua-dam numerositate consistere. Omnis vero paucitas ad, pluralitatem ita sese habet, ut numerus ad numerums o comparatus. Eorum vero , quae secundum numerum COD-feruntur , partim sibi sunt aequalia partim inaequalia.Quocirca soni quoque partim sunt aequales, parlim vero3 idest f. 4 Quanto h, i, k, o. 7 rarusque f, o, I I ipsaom. 1 . 9 sonus putandus est 1 . 15 et gravioribus I in margineautem vel rarioribus g. I I ae] et g I h, k I O. [] velud k. 16turbonem f,g, h , k, 1I O. 20 quo f. 22 acutae quo-niam 1. I I motibus cordae g, h, k. 27 autem] enim k. 30comparatur f. 31 sibi sunt] subsistunt 1. I I sint g I h, k.32 aunt partim 1.


19/282

INST. MUS. I, 4. 191sunt inaequalitate :distantes. Sed in his vocibus, quaenulla inaequalitate discordant, nulla omnino consonantiaest. Est enim consonantia dissimilium inter se vocum inunum redacta concordia.

De speciebus inaequaiitatis, 5lIII. Quae vero sunt inaequalla , quinque inter se mo-dis inaequalitatis momenta custodiunt. Aut enim alterumab altero multiplicitate transcenditur, aut singulis parti-bus aut pluribus aut multiplicitate et pacte aut multiplici-

tate et partibus. Et primum quidem inaequalitatis genus 10multiplex appellatur. Est vero multiplex, ubi maior nu-merus minorem numerum habet in se totum vel his velter vel quater ac deinceps, nihilque deest, nihil exuherat.Appellaturque vel duplum vel triplum vel quadruplum at-que ad hunc ordinem in infinita progreditur. Secundum 15vero inaequalitatis genus est, quod appellatur superpar-ticulare, id est cum maior numerus minorem numerumhabet in se totum et unam eius aliquam partem eamquevel dimidiam, ut tres duorum , et vocatur sesqualtera pro-portio, vel tertiam, ut quattuor ad tres, et vocatur ses- 20quitertia, atque ad hunc modum etiam posteriorihus nu-meris pars aliqua a maioribus super minores numeros

I continetur. Tertium vero genus inaequaIitatis est, quo-tiens maior numerus to tum intra se minorem continet eteius aliquantas insuper partes. Et si duas quidem supra 25continet , vocabitur proportio superbipartiens, ut suntquinque ad tres, sin vero tres super continet, vocabitursupertripartiens , ut sunt septem ad quattuor , et in cete-ris quidem eadem esse similitudo potest. Quartum veroest inaequalitatis genus, quod ex multiplici et superparti- 301 snnt om. h, k j sint g. 3 Est enim consonantia om. 1 jEtenim consonantia est g, h, k. 5 lnscript. om. g. De quatuorspeciebus. 1. 6 vque 1. 9 parte .... partibus om. f. 12 ha-bet numerum i. 13 et nihil h , kj nihilque f , 1. I I exuperath, i. 15 ad] in I. 22 numeros om. h, k. 23 inaequa-litatis genus 1. 24 intra se om. h, k. 26 vocatur k. I Isint k. 28 supratripartiens i, f, o. 29 similitudo esse h,k, I, o. 30 genus inaequalitatis est h, k, 1; genus est inaequs-


20/282

1 9 2 INST. MUS. r, 6.culari coniungitor, cum scilicet maior numerus babet inse minorem nomerum vel bis vel ter vel quotienslibet at-que eius unam aliquam partem, et si eum bis babet eteius dimidiam partem, vocabitur duplex supersesqualter,

5 ut sunt quinque ad duo; sin vero bis minor continebituret eius tertia pars, vocabitur duplex supersesquitertius.ut sunt septem ad tres. SiD vero tertio contioebilur eteius dimidia pars; vocabitur triplex supersesqualter, utsunt septem ad duo, atque ad eundem modum in ceteris10 et multiplicitatis et superparticularitatis vocabula varian-tur. Qointnm. est genus inaequalitatis, quod appellaturmultiplex superpartiens, quando maior numerus minoremnomerum habet in se totum plus quam semel et eius plusquam onam aliquam partem. Et si bis maior numerus15 minorem numerum eontinebit, duasque eius insuper par-tes, vocabitur duplex soperbipartiens, ut sunt tres adocto, et rursus triplex superbipartiens, ut soot tres et .X1.Ac de bis idcirco nunc strictim ac breviter explicamus.quoniam in libris, quos de arithmetica institotione COD-

!lO scripsimus. diligentius enodavimus.Quae inaequalitati species consonantiis deputentur,v. Ex his igitor inaequalitatis generlbus postrema

duo, quoniam ex superioribus sunt mixta, relinquantur,de tribus vero prioribus speculatio facienda est. Obtinere25 igilur maiorern ad consonantias potestatem videtur multi-plex, consequentem autern superparticularls. Superpar-litatia f. 3 eam i. 4 vocatur h, k'llsesqualter h, k, I, o.6 duplex BesquitertiuB vocabitur h, k. Besquitertius f, I, o,8 vocatur k. U sesqnalter h, k, f, 1, o. 9 motum o. 12maior om. i. I I minorem om. i. 13 in Be totum habet g;in Be habet totum h, k, 14 unam om. I. I I maior nume-rus bis I. 16 continebit] habet I. 16 ut Bunt tres et XIom. 0; supra verBum i.lIsint k. 17 et] ad f. 18iccirco k, f,I. 21 I7IBCI-ipt. om. g. aptentur consooaotiis k. I I abten-tur h; aptentur f, I. 23 sunt mixtae g, I. I I relln-qoaotnr et supra verBum mUBg. 24 superiorfbus h , k. 26consequenter i, f.


21/282

INST. MUS. I, 6. 193liens vero ab armoniae concinentia separatur, ut quibus-dam praeter Ptolemaeum videtur.Cur multiplicitas et superparticularitas consonanti;, depu-tentur.

VI. Ea namque probanlur coaplationi consentanea, 5quae sunt natura simplicia. Et quoniam gravitas et acu-men in quantitate consistunt, ea maxime videbuntur ser-vare naturam concinentiae, quae discretae proprietatemquantitatis poterunt custodire. Nam cum sil alia quidemdiscreta quantitas, alia vero continua, ea quae discreta 10est in minimo quidem finita est, sed in infinitum per ma-iora procedit. Namque in ea minima unitas eadem quefinita est, in infinitum vero modus pluralitatis augetur , utnumerus, qui, cum a finita incipiat unitate, crescendi nonhabet finem. Rursus quae est continua, tota quidem finita 15est, sed -per infinita minuitur. Linea enim, quae continuaest, in infinita semper partitione dividitur, cum sit eiussumma vel pedalis vel quaecunque alia definita mensura.Quocirca numerus semper in infinita erescit , continuavero quantitas in infinita minuitur. Multiplicitas igitur, 20quoniam finem crescendi non habet, numeri maxime ser-vat naturam. Superparticularilas autem, quoniam in in-finitum minorem minuit, proprietatem servat continuaequantitatls. Minuit autem minorem, cum semper eumcontinet et eius vel dimidiam partem vel tertiam vel quar- 25tam vel quintam. Nam semper pars a maiore numerodenominata ipsa decrescit. Nam cum tertia a tribus deno-

1 continentia g, i,1. " quib- i. 2 tholomeum h. 3lnscript. om. g. I I particularitas k. " aptentur f, k. u pro-bentnr 1. I I comparationi h, k; comparatlone , i supra e, g.7 conservare h , k. 9 poterint i; poterint, u supra i, g. IIquidem om. h, k. 10 vero om. h, k. " ea. vero f. 11 finita]discreta. 1 . 1 1 sed et h, k. 13 modus vero i. I I augebiturg, h, k. 14 crescit l. 17 minuitur g, k, 0; munuitur h. ,:eius summa. sit f. 18 mensura definita h , k. 19 con-crescit f, g, h, k, I, o. 20 Multiplicatas i. 21 crescendifinem g, h, k, I, o. 26 minore 1.BOETIUB. 13


22/282

194 INST. MUS. I, 7.minala sit, quarta vero a quattuor , cum quattuor tressuperent, quarta potius quam tertia minutior invenitur.Superpartlens vero iam quodam modo a simpIicitate dis-cedit; duas enim vel tres vel quattuor babel insuper par-

5 tes et a simplicitate discedens exuberat ad quandam par-tium pluralitatem. Rursus multlplicitas omnis in inte-gritate se continet. Nam duplum bis habet lolum mi-norem, triplnm item tertio continet totum minorematque ad eundem modum cetera. Superparticularitas10 vero nihil integrum servat, sed vel dimidio superat, veltertia vel quarta vel quinta; sed tamen divisionem singulisac simplicibus partibus operatur. Superparlieos auteminaequalilas nec servat integrum nec singulas adimit par-tes, atque idcirco secundum Pytbagoricos minime musi-15 cis consonanliis adbibetur. Ptolemaeus tamen etiamhanc proporlionem inter consonantias ponit, ut posteriusostendam,

Qllae proportiones quibus consonantiis musicis aptentur,VII. Jllud tamen esse cognitum debet, quod omnis

20 musicae consonantiae aut in dupllciaut in triplici aut inquadrupla aut in sesqualtera aut in sesquitertia proper-Hone consistant; et vocabitur quid em , quae in numerissesquitertia , dialessaron in sonis, quae in numeris ses-qualtera , diapente appellatur in vocibus, quae vero in

25 proportionibus dupla est, diapason in consonantlls , triplavero diapente ac diapason, quad rupia autem bls diapason.Et nunc quidem universaliter atque indiscrete dictum sit,poslerius vero omnls ratio proportionum lucebit.3 quodam modo om . f. 4 insuper partes pos t enimponit k. 5 exuperat h. 6 multiplicatas i. 8 item om. I.10 dimidia f. 11 vel quinta om. h, k. 15 Ptholomeus g.18 Inseript. om. g. 1 1 0 in ante triplici om. i. 21 in antesesquitertia om. g, h , k. 22 consistunt f. 23 sesquitertiaest f, I, o, U 6vct.ft1]trtr1]Qov I. I I in sonis om. I. 24 6'1)-n1]v. f t1] I. 25 est om. I. I I 6tctncttrrov I. 27 indiscretae I,

1 1 8 ratio omnis f.


23/282

INST. MUS. I, 8. 9. 195

!rQuid sit S01ll1S, quid interuallum, quid consonanti.VIH. Sonus igitur est vocis casus emmeles, id est aptusmelo, in unam inlensionem. Sonurn vero non generalemnunc volumus definire, sed eum, qui graece dicltur phthou-gos, dictus a similitudine loquendi, id est f P 4 T E 1 ' 1 ' E 6 t t c C t . 5Intervallum vero est soni acuti gravisque distanlia. Con-sooantia est acuti soni gravisque mixtura suaviter unifor-miterque aurihns accidens. Dissonantia vero est duorumsonorum sibimet permixtorum ad aurem veniens asperaatque iniucunda percnssio. Nam dum sibimet misceri no- 10lunt et quodammodo integer uterque nilitur pervenire,cumque alter alteri officit, ad sensum insuaviter uterqueIansmittitur.

\I,

Non omne iudicium dandum esse sensibus sed amplius ra-tioni esse credendum; in quo de sensuum [allacia, 15VIIII. Sed de his ita proponimus, ut non omne iudi-cium sensibus demus, quamquam a sensu aurium huiusceartls sumatur omne principium. Nam si nullus esset au-ditus, nulla omnino disputatio de vocibus extitisset. Sedprincipium quod am modo et quasi admonitionis vicem 20tenet auditus, postrema vera perfectio agnitionisque visin ratione consistit, quae certis regulis sese tenens nun-quam ulIo errore prolabitur. NaQI quid diutius dicendumest de errore sensuum, quando nec omnibus eadem sen-tiendi vis nee eldem homini semper aequalis est? Frustra 25autem vario iudicio quisquam committet, quod veraciterafIectet inqulrere. Idcirco Pythagorici medio quodam1 Inscr~' t. om. g. I I Bonus sit h , I. I I concinentia. f-, h, k.

2 Tonus o. I est igitur 1. I I enmeles l. 6 soni est h, k. I iacuti soni. 8 accedens f. I I duorum est k. 9 aspe-rata aut 1 . 10 iniocunda f, g, h, i, o. 12 uterque insua-viter h, k. 14 Inscript, om. g. 14-15 dandum .. ' fal-lacia om. k maximam partem ; addit enim solum: senaibus dan-dum. Sed rationi. 15 esse om. h, 1 . 17 huiuscae g, h, k.19 exstitisset f, 1 . 20 ammonitionis k. 21 vero] autemk. 23 nullo unquam g, h, k, I. 25 est 0111. 1. 27 uf-fectat g, h, k , 1.13'"


24/282

1 9 6 INST. MUS. I, 10.feruntur itinere. Nam nee omne iudicium dedunt auribuset quaedam tamen ab eis non nisi auribus explorantur.Ipsas enim consonantias aure metiuntur, quihus vero interse distantiis consonantiae differant, id iam non auribus,

5 quarum sunt obtusa iudieia , sed regulis ralionique per-mittunt, ut quasi oboediens quidam famulusque sit sensus,iudex vero atque imperans ratio. Nam licet omnium paeneartium atque ipsius vitae momenta sensuum occasloneproducta sint, nullum tamen in his iudicium certum, nulla10 veri est conprehensio, si arbitrium ralionis abscedat. Ipseenim sensus aeque maximis minimisque corrumpitur. Namneque minima sen tire propter ipsorum sensibilium parvi-tatem potest, et maioribus saepe confunditur , ut in voei-bus, quas si minimae sint, difficiIius captat auditus, si15 sint maximae, ipsius sonitus intentione surdescit.

Quemadmodum Pythagoras proportiones consonantiaruminvestigaverit.X. Haec igitur maxime causa fuit, cur relicto auriumiudicio Pytbagoras ad regularum momenta migraverit, qui

20 nullis human is auribus credens, quae partim natura, partimetiam extrinsecus accidentlbus permutantur, par tim ipsisvariantur aelatibus, nullis etiam deditus instrumentis, penesquae saepe multa varietas atque inconstantia nasceretur, dumnunc quidem si nervos velis aspicere vel aer umidior pulsus

25 obtunderet vel siccior excitaret vel magnitudo chordae gra-viorem redderet sonum vel acumen subtilior tenuaret velalio quodam modo statum prioris constantiae permutaret,et cum idem esset in ceteris instrumentis, omnia haec in-2 his 1. 3 etenim I. I I metiuntur aure f. I I distantiisinter se k. 6 quidam om. f. 7 sit ratio I. U pene h, i, f.1l iudicii f. 14 minime f, k. 15 maxime f, o. I I sur-descunt h, k. 16 Inscript, om. g. U proportionem i. 18quur g. 19 monuments i. 20 naturae g. 21 etiam om.h, k. 22 paenes h. 23 inconsonantia 1. 24 aer om. I, o.II humldior f, h , k, I, o. 26 subtiIior magnitudo chordaeg, h , k j subtiIior et supra versum magnitudo chordae f. 27alium g, h, k. 28 instrumentis in ceteris h , k.


25/282

INST. MUS. I, 10. 197consult a minimaeque aestimans fidei diuque aesluans in-quirebat, quanam ratione firmiler et constanter consonan-tiarum momenta perdisceret. Cum interea divino quodamnutu praeteriens fabrorum ofOcinas puIsos malleos exau-dit ex diversis sonis unam quodam modo concinentiam 5personare. Ita igitur ad id , quod diu inquirebat, adtoni-tus accessit ad opus diuque considerans arb it rat us est di-versitatem sonorum ferientium vires elflcere , atque ut idapertius conliqueret, mutare inter se malleos imperavit.Sed sonorum proprietas non in hominum lacertis haere- 10hat, sed mutatos malleos comilabatur. Ubi id igitur anim-advertit, malleorum pondus eraminat , et cum quinqueessent forte mallei, dupli reperti sunt pondere , qui sibisecundum diapason consonantiam respondebant. Eundemetiam, qui duplus esset alio , sesquitertium alterius con- 15prehendit , ad quem scilicet diatessaron sonabat. Ad aliumvero quendam, qui eidem diapente consonantia iungehatur,eundem superioris duplum repperit esse sesqualterum.Duo vero hi, ad quos superior duplex sesquitertius et ses-qualter esse probatus esl, ad se invicem sesquioctavam 20proportionem perpensi sunt eustodire, Quintus vero estreiectus, qui cunctis erat inconsonans. Cum igitur antePythagoram consonantiae musicae partim diapason partimdiapente partim diatessaron, quae est consonantia minima,vocarentur, primus Pythagoras hoc modo repperit, qua 25proportione sibimet haec sonorum concordia iungeretur.Et ut sit c1arius quod dictum est, sint verbi gratia malleo-rum quattuor pondera , quae subter scriptis numeris con-tineantur: XII. V IllI. V III. V I. Hi igitur mallei, qui XUIminimeque f, 1. I I estuans I. 2 qua ratione nam i.6 observare et supra uersum J : personare I. 9 colligeret, qu

supra g, k. I I mutari f. 10 herebat f. 16 resonabat g,h, k, I. " At k. 17 eidem duplo h, k. I I in consonantiah, k. 19 hii f. 21 est om. i, f. 29 In f et 1 additaXII. VIlli.eat haec figura I@ I cuius numeris consonantiarum no-

VI. VIII.mina. adBcripta sunt; 0 aimilem habet figuram omissis lineis etnumero VI


26/282

1 9 8 INST. MUS. J, 11.ct VI ponderihus vergebant, diapason in duplo coocinen-tiam persooabant. ~lalleus vero XII ponderum ad mal-leum VIlIl et malleus VIII ponderum ad mallenm -Yl-ponderum secundum epitritam proportionem dialessaron

5 consonantla iungebatur. VIIII vero ponderum ad VI etXlI ad VIII diapente eonsonantiam permiscebant. .~lII[vero ad -Vfll- in sesquioetava proportione resooabantlonum.Quibus modis variae a Pythagora proportiones conso-

lO nanliarum perpensae sint.Xl. Hiuc igitur domum reversus varia examinationeperpendit, an in his proportionlbus ratio symphooiarumtota consisteret. Nunc quirlem aequa pondera nervisaptans eorumque eonsonantias aure diiudieans, nunc vero

15 in longitudine calamorum duplicitatem medieLatemquerestituens ceterasque proportiones aptans integerrimamfidem diversa experientia eapiebat. Saepe etiam pro men-surarum modo cyalbos aequorum ponderum aeetabulisinmittens; saepe ipsa quoque acetabula diversis formata

20 ponderibus virga vel aerea ferreave percutiens nibil sesediversum invenisse laetatus est. Hine etiam ductus longi-tudinem crassiludioemque cbordarum ut examinaret ad-gressus est. Haque invenlt regulam , de qua posteriusloquemur, quae ex re voeabulum sumpsit, non quod

25 regula sit lignea, per quam magnitudines cbordarumsonumque metimur, sed quod regula quaedam sit huius-modi inspectlo fixa firmaque, ut nullum inquirentemdubio fallat indicio.

2 qui XII f, g, h. k, 1 . I) consonantia om. h. k. I ,coniungebatur h, k. 8 tonum om. 1. 9 Inscript; om. g. 1.: consonantium f. to Bunt f. 14 audire i. 17 fidemo m . 1 . 18 cyatos f, h, I, o. 19 quoque ipsa acitabula f.20 percuciens g. 21 diversum sesaLaetatus est invenissek. I I invenire, r see. manu in ss mutato f. \ 1 testatus est o.25 lignea sit regula f. 26 sonorumque I, I sit qnaedam k.27 inspeccio g.


27/282

INST. MUS. I, 12. 13. 1 9 9De d;v;sione !locum earumque expla"atione.

XII. Sed de bis baclenus. Nunc vocum differentiascolligamus. Omnis vox aut t1VVEll/ f : est, quae continua,aut 6tat1't '1/f . 'anx17, quae dicitur cum intervallo suspensa ,Et continua quidem est, qua loquentes vel prosam oratio- 5nem legentes verba percurrimus. Festinat enim tunc voxoon haerere in acutis et gravibus sonis, sed quam velo-cissime verba percurrere, expediendisque sensibus expri-mendisque sermonihus continuae vocis impetus operatur.Lhat1't '1/f . 'anx'1/ autem est ea, quam canendo suspendimus, 10in qua non potius sermonibus sed modulis inservimus,estque vox ipsa tardior et per modulandas varietatcs quod.dam faciens intervallum, non taciturnitatis sed suspensaeac tardae potius cantilenae. His, ut Albinus autumat, ad-ditur tertia differentia, quae medias voces possit includere, 15cum scilicet heroum poema legimus neque continuo cursu,ut prosam, neque suspenso segniorique modo vocis , utcanticum.

Quod infinitatem !locum humana natura finioerit;xm. Sed quae continua vox est et ea rursus, qua 20decurrimus cantilenam, oaturaliter qpidem infinitae sunt.

Consideratione eoim accepta nullus modus vel evolvcndissermonlbus fit vel acuminibus adtollenrlis gravitatibusquelaxandis, sed ulrisque natura humana fecit proprium, linem. Continuae enim voci terminum bumanus spiritus 25facit , ultra quem nulla ratione valet excedere. Tautumenim unusquisque loquitur continue, quantum oaturalis1 Inscript, om. g. I I earumque explanatione 0111. I. 8 estquae IlUpra verllUm f. 6 Festinet h, kj Festinet, at supraet, g. 10 Post suspendimus addunt g. h, k, I: et ideo nonsunt ibi accentus observandi I quae supra vel'sum scripta suntin f. 16 poemata, g, h, k, 1, o. 18 can omUso ticnm I.19 Quod om. k. I I nnitatem i. 21 quidem om. h, k. I I In-finita est i. 22 acceptae h, k; aeeeptae, a supra ae, g, 1.I modis 1. 24 hnmana natura k. 26 fecit codd. 27continnae g. I I natura h, k.


28/282

200 INST. MUS. I, 14. 16.spiritus sinal. Rursus ,y"z(J"f/p.tnucfI voci natura homi-num terminum facit, quae acutam eorum vocem gravem-que determinat. Tanlum enim unusquisque vel acumenvalet extolJere, vel deprimere gravitatem, quantum vocis

5 eius naturalis patitur modus.Quis modus sit audiendi,

XlIII. Nunc quis modus audiendi sit, disseramus. Taleenim quiddam fieri consuevit in vocibus, quale cum [in]paludibus vel quietis aquis iactum eminus mergitur saxum.10 Prius enim in parvissimum orhem undam colligit, deindemaioribus orbibus undarum glob os spargit, atque eousque dum defatigatus motus ab eliciendis fluctibus con-quiescat. Semper que posterior et maior undula pulsudebiliore diffunditur. Quod si quid sit, quod crescentes15 undas possit offendere, statim motus ille reverlitur etquasi ad centrum, unde profeetus fuerat , eisdem undulisrotundatur. Ita igitur cum aer pulsus fecerit sonum, pellitalium proximum et quodammodo rotundum fluctum aerisclet , itaque diffunditur et omnium circum stantium simul20 Ierlt auditum. Atque ilfi est obscurior vox, qui longiussteterit, quoniam ad eum debilior pulsi aeris unda pervenit.

De ordine theorematum , id est speculationum.XV. His igilur ita propositis dicendum videtur, quotgeneribus omnis cantilena texatur, de quibus armonicae

25 Inventionls disciplina considerat. Sunt autem haec: dla-tonum, chroma, armonia. De quibus ita demum explican-dum est, si prius de tetrachordis disseremus et quemad-modum auctus nervorum numerus, quo nunc pluralita-tis est, usque pervenerit. Id autem fiet, sl prius com-2 quae natura h, k. . 6 naturaliter g, h, k, I. 6 Ift8cript.om. g. 8 [in] om. codd. 12 fatigatue g, h, k, 1. 20 ferit sl-mul i. 22 In8cript. om. g. I I id e8i speculattonum om. 1. 23dispositis o. 26 autem] igitur g, 1. 26oromaticum enar-monicum f. 27 disaeramus g, h, k, 1, o, 29 siet f.


29/282

INST. -MUS. I, 16. 2 0 1memoremus, quibus proportionibus symphoniae musicaemisceantur.

De consonantiis proporlionum et tono et semitonio,XVI. Nam si vox voce duplo sit acuta vel gravis, dia-pason consonantia flet, si vox voee sesqualtera proportione a1 symphonicae f. 2 misceatur o. 3 Inscript. om. g.: 1 et tono et semitonio om._ h, k j et tono om. 1. I I Huiccapiti praemissae sun: in iet f descriptiones consononttarum, quae

in g, h, k, 1 medio capiti insertae aunt, in 0 in folio undeseptua-geBimo ea: parte inveniuntur. Quae cum aperta sinl additamenta,satis habui et ea verba transscribere , quae in i et f descriptio-nibus addita sunt , quae eadem fere in h, k, 1deseriptionibus ad-scripta aunt, et eas flgura8 describere , quas maaiime idoneas gpraebet, Leguntur igitur in i et f haec: Diapason est sympho-nia (symphonia est f), quae fit hoc modo (in duplo, ut esthoc f): I. II. Diapente vero (est f), quae constat his numerisII. III. Diatessarcn est, quae in hac proportione fit (con-sistit f.) III. IIII. Tonus vero hac (om. f) sesquioctava pro-portione concluditur (in hoe VIII. VIllI. f), sed in hoc non- _dum est consonantia (ut f) VIII (om. f) VIlII (om. f). Dia-pason vero et diapente tripla comparatione colligitur hocmodo: II.IIIl. VI. Bis diapason quadrupla collatione per-ficitu,r hoc modo II. 1111. VIII. Diapente (vero f) Be dis-tessaron unum perficiunt diapason hoc modo: II. III. IIII.Figurae vero Bunt kae:

Diapason.L I I . Diapente. Diatesssron.___ ___:IL_J~J. ~ "~r._Tum IDupla, SesCQ1altera.

Tonus.Sesquitertia.Tripla.V J l L V I l l i . _ : _ : I I _ : __ _ _ : : I c : : I I _ : : : I ._ V _ : _ : _ 1 .I

ISesquioctava.Quadrnpla._ _ _ _ : I : _ : r . : . _ _ _ : _ I I : : l I : : . V . : _ _ l I I .

! IIDupla.I I . III_ III!.

4 voci g, 1 . ~Sesqualtera. Sesquitertia.


30/282

202 INST. MUS. I, 16.sit vel sesquitertia vel sesquioetava aeutior graviorque,diapente vel diatessaron vel tonum consonantlam reddet;item si diapason ut duo et quattuor et diapente ut sex etquattuor eoniungantur, triplam, quae est diapason et dia-

l) pente, efficient symphoniam; quod si bis diapason fiant,ut II ad 11Il et 1111ad VIII, quadrupla fiet conso-nantia, quae est bis diapason; quod si sesqualtera et ses-quitertia, id est diapente et diatessaron, ut 11ad IlI et.Ill- ad IIII coniungantur , dupla, diapason nimirum,10 nascitur conolnentla. Quattuor eoim ad -Hl, sesquiterliamobtinent proportion em , tres vero ad binarium sesqualteraconlatione iunguntur; et idem quaternarius ad binariumappositus dupia ei comparatione eopulatur , sed sesqul-tertia diatessaron , sesqualtera proportio diapente conso-

15 nantiam creat , dupla vero diapason efficil symphoniam.Diatessaron igitur ac diapente unam diapason conclnen-tiam iungunt. Rursus tonus in aequa dividi non potest,cur autem, posterius liquebit; nunc. hoc tantum nossesurficial, quod nunquam tonus in. gemina aequa dividitur.

20 Atque ut id facillime con probetur , sit sesquioetava pro-portio VIII et VIIII Horum nullus naturaliter mediusnumerus incidet. Hos igitur binario multiplicemus, fiunt-que bis VJH. XVI., bis VIllI. XVllI. Inter XVI autein acXVIII unus numerus naturaliter inlercidit, qui est scili-25 eet XVII Qui disponantur in ordinem XVI. XVII. XVIII.Igitur XVI. ac XVIII coliali sesquioctavam retinent pro-portionem aLque idcireo tonum. Sed hanc proportion em

4 coniunguntur g, h, k, I, o, 5 symph.oniam OrA. i.fiat o. 6 11et 1111et IIIl et VIII g, h, k, I, o. I I fiatg, h, k, I, o, 9 dupla id est diapason nimirum g. h, k, I, o.10 continentia f. 12 conlatione om. f. I I item h, k. 13sed et sesquitertia f. 14 et sesqua!tera f. 15 creant f.J6 igitur om. 1. I I diapente igitur ac diatessaren o. I I con-sonantiam h. k. 17 In h et k hine caput initium Bumit cumi1l8Crijtione: De tono ac semitonio. 19 gemina om. h, k.20 id hoc h, k. 22 Hos igitur sl f. 28 ac] et g, h, k, 1 .2! incidit g, h, k, 1. 26 XVI. XVII. et XVIII kj XVIet .XVII et XVIII. g, h, 1. 26 ac) et g, h, k, I, o. pcopulati I, 27 iccirco f, k. n prepoaitlonem et supra tler-Rum recentiore manu proportionem h.


31/282

I mST. :MUS. I, 17. 203, XVII numerus medius non in aequalia partitur. Compara-Ius enim ad XVI habet in se totum XVI et eius sextamdecimam partem, scilicet uniLatem. Si vero ad eum , idest ad XVII, tertius XVIII numerus comparetur, habeteum totum et eius septimam decimam partem; non igitur 5isdem partibus et minorem superat et a maiore superatur.E t est minor pars septima decima , maior sexta decima.Sed utraque semitonia nuncupantur , non quod omninosemitonia ex aequo sint media, sed quod semum did solet,quod ad integriLalem usque non pervenit. Sed inter haec 10unum maius semilonium nuncupatur , aliud minus.

In quibus primis numeris semitonium constet.XVII. Quod verosit integrum semitonium aut quibusprimis numeris constet , nunc evidentius explicaho. Ideuim, quod de divisione toni dictum est, non ad hoc per- 15

tinet, ut semitoniorum modos voluerimus ostendere, sed, ad id pot ius, quod tonum in gemina aequa diceremus nonpossedisiungi. Dlatessaron quae est consonantia vocumquidem est quatluor, intervallorum trium; constat autemexduobus tonis et non integro semitonio .. Sit enim sub- 20iectadescriptio: C XC II. CC XV I. CC XLIII. C CLV I. Si igi-~ tur CXCII numerus CCLVI. eomparetur , sesquitertiaI preportio fiet ae diatessaron eonolnentiam resonabit. Sedf si CCXVI ad CXClI comparemus, sesquioctava propor-

t i o est. Est enim eorum differentia XXIIII quae est 25I octavapars de centum XCduobus. Estigitur tonus. RursusI CCXLIIIsi CCXVI comparetur , erit altera sesquioctavaI proportlo, Nam eorum differentia XXVII. pars ducento-I 2 enim] autem f. 3 Sin vera o. 4 ad om. f, I I idest octavus decimus g, h, k, 1, o. 6 bisdem g, h, i, k, 1, o.superet f. _12 Inscript. om. g. I I constat 1. 13 XVIII h.

I 19lInor est f. I I autem) om. h, k; enim o. 20 non om.f, h, k; non supra versum g, I, 22 ad CCLVI f. 23eODsonantiamf, h. 25 enim] igitur k. 27 ad CCXVI~. " comparatur g, h, I, k , I, o, 28 proportio ] 1 additIn latere descriptionem numerorum et dilferentiarum cum in-8criptionibus.


32/282

mST. MUS.-I, 18.rum XVI probatur octava. Restat comparatio ducento-rum LVI ad CCXLIII quorum differentia est -XlII quiocties facti medietatem ducentorum XL trium non viden-tur inplere. Non est igitur semitonium, sed minus a

5 semitonio. TUnc enim integrum esse semitonium iureputaretur, si eorum differentia, quae est XIII facta octiesmedietatem ducentorum XL trium numerorum potu is-set aequare; estque verum semitonium minus ducentorumquadraglnta trium ad CCLVI comparalio.10 Diatessaron a diapente tono distare,

XVIII. Rursus diapente consonantia vocum quidem estquinque, intervallorum quattuor, trium tonorum et minoresemitonio. Ponatur enim idem numerus CXCII et eiussesqualter sumatur, qui ad eum diapente Iaciat consonan-15 tiam. Sit igitur numerus CCLXXXVIlI. Igitur horumet superius deprehensorum CXClI ponantur in medionumeri hi: CCXVI. tCXLIII. CCLVI. et sit hoc modoformata descriptio: CXCII. CCXVJ. CCXLIII. CCLVI.CCLXXXVlII. In superiori igitur descriptione CXCll et20 CCLVIduos tonos etsemitonium continere monstrati sunt.Restat igitur comparatio ducentorum ad CCLXXXVIIIquae est sesquioctava.i id est tonus, eorumque differentiaest XXXII quae est octava pars ducentorum quinquagintaatque sex. Itaque monstrata est diapente consonantia ex

25 tribus tonis semitonioque consistere. Sed dudum diates-saron consonantia a centum XCduobus numeris usque adCCLVI venerat. Nunc vero diapente ab eisdem CXCduobus numeris usque ad . CCLXXXVIII distenditur ~Superatur igitur diatessaron consonanlia a diapente ea

1 comparatio om. I. 6 semitonium esse k. 10 In-script, om. g. I I ab I, f. 11 XVIIII h. 12 tonorum IIIh; tonorum tres k. 13 numerus idem I. 14 qui ad eum]quia deum g. 19 superiore f. 21 comp'aratio om. I. 28est differentia k. 24 atque om. f, 1 1 : . I I consonantia dia-pente f. 27 ducentorum L. VI. i. 28 ab g, h , k, 1, o,


33/282

INST. MUS. I, 19.20. 205proportione, quae inter CCLVI et CCLXXXVIII. nume-ros eontinetur , ac est hie tonus. Diatessaron igitur .sym-phonia a diapente tono transcenditur.

Diapason quinque to'!is et duobus semitoniis iungi.XVnD. Diapason consonantia constat ex quinque tonis 5et duobus semiteniis , quae tamen unum non inpleaottonum. Quoniam enim monstratum est, diapason ex dla-tessaroo et diapente consist ere , diatessaron vero probata

est ex duobus tonis semitonioque coosLare, diapente extribus toois ac semitonio, simul iuncta efficiuot quioque 10tooos. Sed quoniam duo ilia semitooia non erant integraemedietates, eorum coniunctio ad plenum usque non per-venit, sed medietatem quidem superat, ab integritate re-linquitur. Estque diapasoo secundum haoc raLionem exquinque toois et duobus semitooiis, quae sicut ad inte- 15grum tonum non aspirant, ita ultra integrum semitoniumprodeunt. Sed quae horum ratio sit, vel quemadmodumipsae consonantiae musieae repperiantur, postea liquid iusexplanabitur. Interea praesenti disputatiooi sub mediocriintellegentia credulitas adhibenda est; tunc vero firma 20omnis fides sumenda est, cum propria unum quodquetlemonstratione claruerit. His igltur ita dispositis paulis-per de nervis citharae ac de eorum nomlnibus, quoquemodo sint additae disseramus, quaeque eorum causa sitnominum. His enim primitus ad ootitiam venientibus fa- 25cile erit scienlia quae sequuntur amplectl.

De additionibus chordarum earumque nominibus.XX. Simplicem principio fuisse musicam Nicomachus1numerus i. 2 ac] at h, k, f, I. I I hie est k. 4 In-script. om. g. n Diapason iungi tonis quinque et semitoniisdnobus k. 5 XX h. 6 quae] qui f, i. " non unum g,h, k, I, o, 7-8 Quoniam . . consistere in margine k.12medietatis i. 16 adspirant i, asspirant f. 19 dnpu-tationi h. 21 est om. f. 24 sit causa f. 27 Inscript.om. g. I I addicione h, 1; additione f, k. 28 XXI. h.


34/282

206 INST. MUS. I, 20.refert adeo , ut quattuor nervis constaret, idque usque adOrpbeum duravit, ut primus quidem nervus et quartusdiapason eonsonantlam resonarent, medii vero ad se invi-cern atque ad extrem os diapente ac diatessaron, nihil vero

5 in eis esset inconsonum, ad imitationem scilicet musicaemundanae, quae ex quattuor constat elementis. Cuiusquadricbordi Mercurius dicitur inventor. Quintam verochordam post Coroebus Atyis filius adiunxit, qui fuit Ly-dorum rex. Hyagnis vero Phryx sextum bis apposuit ner-10 vum. Sed septimus nervus a Terpandro Lesbio adiunetusest secundum septem scilicet planetarum similitudinem.Inque his quae gravissima quidem' erat, vocata est bypatequasi maior atque honorabilior, unde lovem etiam hypa-ton vocant. Consulem quoque eorlem ouncupaot nomine15 propter excellentiam dignitatis. Eaque Saturno est adtri-buta propter tarditatem motus et gravilatem soni. Par-hypate vero secunda quasi iuxta hypalen posita et coIlo-cata. Lichanos tertia idcirco, quoniam lichanos digitusdicitur, quem nos iudicem vocamus. Graecus a llngendo

20 Iichanon appellat. Et quoniam in canendo ad eam chor-dam, quae erat tertia ab hypate index digitus, qui estlichanos, inveniebatur, idcirco ipsa quoque Iichauos ap-pellala est. Quarla dicitur mese, quoniam inter VII sem-per est media. Quinta est paramese, quasi iuxta mediam25 conlocata. Septima autem dlcitur nete, quasi oeate idest inferior, inter quam neten et paramesen sexta quaeest, vocatur paranete , quasi luxta neten Iocata, Paramesevero , quoniam tertia est a nete , eodem quoque vocabulotrite nuncupatur, ut sit descriptio haec:

1 tota eonstaret t, g, I, o. 4 nil g, h, k, I; niehil o. >eis) bis f. 6 mundanae musicae k. 8 post 0111. I. I I Cho-roebus h, k; Toroebus f, g, I. I I Atys g, 0; Atis I; atyris f.9 Hiagnis g, h, k, l. I I vero om. g, h , k, l. 11 scilicetseptem g, k, I, 0; scilicet ,VII h. 17 hypate f. 18 ic-circo k. I I dicitur digitus k. 21 hypata h, i, k, f. 24 estmedia] media quarta est f . 1 1 Paramese est quinta f. I I par-a-mese supra verBUm l, 25 loeata I. I I autem om. k. 27 est~exta quae g. h, k, I, 0; sexta quae i. 28 a nete id estInferior g, b, k, I. 29 trite) tertia i; trite id est tertia f, o.


35/282

HypateParhypate1---1 . LichanosMeseParam ese vel triteParaneteNete

His octavam Sam ius Lycaon adiunxit atque in ter para m e-sen, quae etiam trite dicitur, et paranelen nervum me-dium coaplavit, ut ipse tertius esset a nete, et paramese 10quidem vocata est sola, quae post m ediam collocabatur.T rites vero nom en perdidit postea quam inter earn atqueparaneten tertius a nete locatus est nervus, qui digne trl-tes nom en exciperet, ut sit octachordum secundum Ly-caonis additionem hoc: 15

( : II

(1.--:----1:. 1

INST. MUS. I, 20. 207

HypateParhypateLlchanosMeseParameseTriteParaneteNete

20

In superioribus igitur duabus disposition ibus eptachordiet oclachordi eptachordum quid em dicitar synem menon, 25) quod est conlunctum , octachordum vero diezeugmenon,quod est d isiunctum . In eptachordo enim est unum tetra-I chordum : hypate, parhypate, lichanos, m ese, aliud vero;m ese paramese, paranete, nete, dum mesen nervum se-I cundo nnm eram us, A tque ideo duo tetrachorda per m esen 30

9 tritae i. 11 medium g, h, k. 12 quam] quoniamh, k. I I atque] ac k , o. 14 octochordum f, k, 0 j dum,omisso octacor , h. 25 qulppe k. 29 mesen vero k,I _


36/282

208 INS'!'. ~US. I, 20.coniunguntur. In octachordo vero quoniam octo suntchordae superiores quattnor, idest hypate, parhypate,Iichanos, mese unum tetrachordum explent. Ab hoc verodisiunctum atque integrum inchoat a paramese progredi-

5 turque per triten et paraneten et finitnr ad nelen. Et estdisiunctio, quae vocatur diazeuxis, tonusque est distantiameses et parameses. Hie igitur mese lantum quidem no-men obtinuit. Non est media positione, quia in octa-chordo dnae quidem semper mediae repperiuntur, sed10 una media non potest inveniri. Propbrastus autem Pe-rioles ad graviorem partem unam addidit cbordam, utfaceret totum enneachordum. Quae quoniam super hypa-len est addita hyperhypate esl nuncupata. Quae prinsquidem, dum novem chordarum tantum esset cithara, hy-

15 perhypate vocabatur. Nunc autem lichanos bypalon dici-tur aliis superadditis, in quo ordine atque inslructione,quoniam ad indicem digitum venit, licbanos appellata est.Sed hoc posterius apparebit, nunc vero ordo sese ennea-chordi sic habet:

----I HyperhypateHypateParhypateLichanosMeseParameseTriteParaneleNete

20

251----11 _ _ -

Histiaeus veroColophonius decimam in graviorem partem5 ad] per et supra versum at ad h, k. 6 disiunctivaet supra versum 1 disiunctio h , k. I I diezeugxis 1 . 7 igi-tur] autem, id est in octochordo f. 8 Non est] non enimest g, h, 1; non est enim k, 0; non est autem f. 10 me-dia om. h, k. I I Periothes g, h, k, 1 . 12 hypaton 1. 14esset cithara tantum k. n hyparhypate k. 29 Estiaens f;Estieus k; AstienB1.


37/282

INST. MUS. I, 20. 209coaptavit chordam, Timotheus vero Milesius undeci-mam, quae quoniam super hypaten atque parbypaten-sunt addilae, hypate quidem hypaton vocatae sunt quasimaximae magnarum aut gravissbnae gravium aut ex-cellentes excellentium. Sed vocata est prima inter XI 5bypate bypaton, secunda vero parhypate hypaton, quo-uiam luxra hypalen bypaton collocata est. Tertia quaedudum in enneachordo byperhypate vocabatur, lichanoshypaton est nuncupata. Quarta vero bypale antiquumtenuit nomen, quinta parhypate, sexta Iichanos , antiquum 10scilicet habens vocabulum, septima mese, oclava para-mese, nona trite , decima paranete, undecima nete. Estigitur unum tetracbordum: hypate hypaton, parhypatehypaton, lichaoos bypaton, hypate; aliud vero: hypate,pal'hypate. Ilehsaes, mese. Et haec quid em coniuncta 15sunt, Tertium vero eat: paramese, trite. paranete, nete.Sed quoniam inter superius tetrachordum , quod est by-pate hypatoo. parhypale hypaton, licbanos hypaton , hy-pate, et inter infimum, quod est paramese, trite, para-nete , fit positione medium telracbordum, quod est hypale, 20parhypate, Iichanos, mese , totum hoc medium tetrachor-dum meson vocatum est, quasi mediarum, vocaturque cumadditamento hoc: hypate meson, parhypate meSOD, licha-nos meson, mese. Quoniam vero inter hoc meson tetra-cbordum et ioferius, quod est netarnm, disiuoctio est, 25meses scilicet et parameses , inferius omne tetrachordumdisiunctarum id est diezeugmenon vocatum est cum addi-tamento scilicet boc: paramese diezeugmenon, trite die-zeugmeoon, paraoete diezeugmenon; nele diezeugmenon,tit sit descriptio hoc modo: . 30

3 hypate=ypatae? I I hypaton] hypatem g, hypaten 1;6 vero om . f. 7 hYpate 1 . I I locata 1 . I I Teriia vero 1.14 aliud vero e8t g, h, k, l. 16 eat om . g, h, k, 1, o.17- 20 Sed quoniam . . . . nete in margine sec. manu f.~Oin .ante .medium i, f; et g lied puncti subnotatum. 25 etInter Inferius h , k. 28 hoc scilicet f.BOI!TIU8. 14


38/282

210

5I-~---I,------1

10 ( 1 - - - :, 1

rssr. MUS. I, 20.Hypate hypatonParbypate bypaton.Lichanos bypatonHypate mesonParhypate mesonLichanos mesonMeseParamese diezeugmenonTrite diezeugmenonParanete diezeugmenon .Nete diezeugmenon.

Est igitur hie inter paramesen ac mesen disiuDCtiOat-que ideo diezeugmenon tetrachordum hoc voeatum est.Quod si paramese auferatur et sit mese, trite, paranete,15 nete , tunc eonlnncta, id est synemmena erunt tria tetra-chorda vocabiturque ultimum tetrachordum synemmenonhoc modo:1--:20 -----1-----1

Hypate hypatonParhypate hypatonLichanos hypaton_Hypate mesonParhypate mesonLlchanos mesonMese synemmenon

25 Trite synemmenonI-~~--I Paranete synemmenon1--' ---I Nete synemmenon.Sed quoniam in hac vel superiore endecachordi disposi-tione mese, quae propter mediam collocation em ita vocata

12 hie om. f. 13 est om. 1 . 24 Mesen g. i, I, o. 28hac decacborda f. I I endecacborda f. 29 huic mese f. ~ Icollation em g. h, k, 0,


39/282

est, nete proxima aceedit et longe ab hypatis ultimis di-stat nee proprium retinet locum, aliud unum tetrachor-dum adiunctum est super neten diezeugmenon, quaequoniam superradehant acumine netas soperius colloca-tas , omne ilIurl tetrachordum hyperboleon vocatum est 5hoc modo: '

Hypate hypatonParhypate hypatonLichanos hypatonHypate mesonParhypate mesonLichanos mesonMese

20Sed quoniam rursus mese non erat loco media sed magishypatis accedebat, idcirco super hypatas hypaton addilaest una chorda, quae dicitur proslambanomenos - abaliquibus autem prosmelodos dicitur - tonum integrumdistans ab ea, quae est hypate hypaton. Et ipsa quidem, 25ld est proslambanomenos a mese octava est, resonans cumea diapason symphoniam. Eademque ad lichanon hypatonresonat diatessaron, ad quartam scilicet; quae Iichanos

I :----II\----11,----1---I

INST. MUS. I, 20. 211

10

ParameseTrite diezeugmenonParanete diezeugmenonNete diezeugmenonTrite hyperboleonParanete hyperboleonNete byperboleon.

15

.1 distat mese f. 2 necJ haec o. " proprium id estmedium f. 7 Descriptionem om. h. 21 His verbis prae-missa est in g, h, k, I. descriptio chordarum a proslmnbano-meno ad neten hyperboleon cum arcubus consonantiarum nomini~bus inscripiis et notatione intervallorum. 22 accidebat f. : 1bypatasJ hypatis f. 24 dicitur om. g, h, k, I. " tono in-tegro h, k, f, o. 27 Iicbanos g, h, i, k, I, o.14*


40/282

hypaton ad mesen resonat diapenle sympboniam, et estab ea quinta. Rursus mese a paramese dislat tonum, quaeeadem mese ad neten diezeugmenon quintam Cadt dia-pente consonantiam. Quae nete dieaeugmenon ad neten

5 hyperboleon quartam facit diatessaron consonanliam. Etproslambanomenos ad neten hyperboleon reddlt bis dia-pason consonantiam.---I Proslambanomenos vel prosmelodos,-_-I Hypate hypaton1---1 Parhypate hypatonI'---I Lichanos bypaton1

._-=11Hypate mesonParhypate meson

I 1 Lichanos meson\--------: ::::meseI '

10

15

20

212

----I

IN ST. MUS, I, 21.

Trite diezeugmenonParanete diezeugmenonNete diezeugmenonTriLe byperboleonParanete hyperboleonNete hyperboleon.

De generibus cantilenae.XXI. His igilur expedltis dicendum de generibus me-ss lorum, Sunt aulem,tria: diatonum, chroma, enarmonium.Et diatonum quidem aliquanto durius et naturalius,chroma vero iam quasi ab ilia naturali intentione disce-1 mese k, 2 Et rursus k, I I tono f, g, h, k, I, o. 4Post consonantiam addunt g, h , k, I: ad neten hyperbole ondiapason. 6 reddidit i, 8 vel prosmelodos om. g, h, k,I, ~. 0 addU dtlscrirtioni arcus cum inscription!bus. .23 In-scriptionem om. g,. 24 XXII. h. 25 dlatonon 1 f, o.26 aliquando h, k. 27 discendens I, descendens f.


41/282

mST. MUS. I, 21. 213dens et in mollius decidens, enarm onium vero optime at-que apte eonlunctum, Cum sint igitur quinque tetra-chorda: hypaton, meson, synemmenon, diezeugmenou,hyperboleoo, in his omnibus secundum diatonum canti-lenae procedit vox per semitonium, tonum et tonum in 5uno tetrachordo, rursus in alia [per] semitonium tonum actonum ac deinceps; ideoque vocatur diatonum, quasi quodper tonum ac per tonum progrediatur. Chroma autem, quoddicitur color, quasi iam ab huiusmodi intentione primamutatio, cantatur per semitonium, semitooium et tria se- 10mitonia. Tota eoim diatessaron consooantia duorum tono-rum est ac semi ton ii, sed non pleni. Tractum est autemhoc vocabulum, ut dleeretur chroma, a superficiebus,quae cum permulantur, in alium lranseunt colorem. Enar-monium vero quod est, ma8is coaptatum est, quod can- 15tatur in omnibus tetrachordis per diesin et diesin et dilo-num - diesis aotem est semitonii dimidium -; ut sittrium generum descriptio per omnia telrachorda discur-rens hoc modo'

Diatonum. Chromaticum. 20

- " , - :; ; ; + ~ - . ; T ; ; ; ; ; ; ~ ; ; ; ; ; ; . ; T ~ Tsemi- tonetonio

- -1 . ; , , - sJ T !~~~T~~T~_T~semi. semi- tribus semi-tonio toaio toniis

tonoEnarmonium

di;r;u;i ditonoj n i n l oT oT 1

2 Et cum k. " igitur sint i. . I)- 6 et tonum . . . tonum om. i. 6 per, quod uncis incluBi, om. codices quos contuli omne.. I I Be] et k. 9 quasi iam] qua snam f. I I hu-iuscemodi f. 10 semitonium et semitonium g, h, k, I. 12est om. i, o. I I est om. o. " autem om. 1. 14 eoloremtranseunt f. " Enarmonium .. ditonum] In 1 praecedunt:Diesis autem est semitonii dimidium. 16 eaptatur o. 16diatonUIn h , k, f; ditonum, a rasura deleto , g. 20 Dia-tonicum et in margine diatonum h, k. 21-22. lntervallo-rum signa om. i, i, o,


42/282

214 INST. MUS. I, 22.

De ordine ckordarum nominibusque in tribus generibus.XXII. Nunc igitur ordo chordarum disponendus est

omnium, quae per tria genera variantur vel in constantiordine disponuntur. Prima est igitur proslamhanemenos,5 quae eadem dicitur prosmelodos, secunda hypate hypa-ton, tertia parhypate hypaton. Quarta vero universallterquidem llchanos appellatur, sed si in diatono genere apte-tur , dicitur lichanos hypaton diatonos. si vero in chro-mate, dicitur diatonos chromatice vel lichanos hypaton10 chromatice , si autem in enarmonio, dicitur lichanos hy-paton enarmonios vel diatonos hypaton enarmonios. Postbane voeatur hypate meson, dehinc parhypate meson. at-que hinc lichanos meson, simpliciter in diatono quidemgenere diatonos meson, in chromate lichaoos meson chro-15 matice vel diatonos meson chromatiee , in enarmonio dia-tODOSmeSODenarmonios vel llchanos meson enarmonios.Has sequitur mese. Post hanc sunt duo leLrachorda par-tim synemmenon partim diezeugmenon. Et synemmenonest, quod post mesen ponitur, id est trite synemmenon;

20 dehinc Iichanos synemmenon, eadem in diatono diatonossynemmenon, in chromate vero vel diatonos synemmenonchroma lice vel Iichanos synemmeuon chromatice, in enar-monio vero vel diatonos svnemmenon enarmonios velIichanos synemmenon enarmonlos. Post has nete synem-

1 Inscripttonem om. g, k , f, 1. 2 XXIII. h. 3 vel perf. I) hypateJ hypaten f. 6 vero om. I, 7 in diatonogenere sl h , k. 8 diatonus i. 9 ehromaticae I, I I velliebanos hypaton cbromatice in i ree. manu inducta sunt. 10in armonia i, f. 11 .vel diatonos hypaton enarmonios ini indueta. 15 vel diatonos meson ebromatice in i indueta. 'in armonio i; in armonia f. I I diatonos meson enarmoniosvel om. i, 16meson enarmonios vel liebanos om. g, h, k, I.17 sint I;duo sunt h, k. 19 est om. f. I I mesem i. I I idest om. h. 20 lichanos] paranete in litura i, I I diatonosdiatonos f. 21 vel diatonos in i inducta, 22 vel Ileha-nos synemmenon chromatice, in i inducta, om. f. I I in armo-nio i; in armonia f. 23 vero om. h , k. I I vel diatonos i'li indueta. 24 vel licbanos synemmenon enarmonios in i in-.ducta,


43/282

INSl'. MUS. I, 22. 215menon. Si vero mese nervo non sit synemmenon tetra-chordum adiunctum , sed sit diezeugmenon , est post me-sen paramese; dehinc trite diezeugmenon , inde Iichanosdiezeugmeoon, quae in diatooo diatonos diezeu~tDenon,in chromate tum diatonos diezeugmenon chromaUce tum 5licbanos diezeugmenoo chromatice, in enarmonio verotum diatonos diezeugmenon enarmonios, tum Iicbanosdiezeugmenon enarmonios. Eadem vero dicitur et para-nete cum additione vel diatoni vel chroma tis vel enarmo-nil, Super has nete diezeugmenon, trite hyperboleon, 10et quae est paraoete hyperboleoo, eadem in dialono dia-tonos byperboleoo, in chromate vero chromatlce hyper-boleon, in enarmonio vero enarmonios hyperboleon.Harum ultima ea est, quae est nete hyperboleon. Et sitdescriptio eiusmodi, ut trium generum cootineat dlsposi- 15uonem, In quibus et similitudinem nominum et differen-tiam pernotabis; ut si nervi similes in omnibus cum eis,qui sunt dissimiles, colligantur, fiant simul omnes octo etviginti. Hoc autem monstrat suhiecta descriptio.

Diatonici.ProslambanomenosHypate hypatonP arhypate hypatonL ich an os h yp o d iato -nosHyp ate me so nParhypate m eson

Chrom a tis.ProslambanomenosHyp ate h yp ato nParhypate hypatonL ichanos hypo chro-maliceH ypate m esonParhypate m eson

Enarmonil . 20ProslambauomeuosHypate hypalonP arhypate hypatonL ichanos hypo enar-monios 25H ypate m esonParhypate m eson

3 Iichanos diezengmenon . . Eadem vero dicitur ill iinducta, aut omi8sa. 4 in diatono quidem genere h, k.I) tum Iichanos diczeugmenon chromaticc om. i.O. 6 inarmonia it r. I I in enarmonio vero tum diatonos diezeug-menon om. o. 8 et rasura deletum i. 9 armoniae I, f.13 iu armonia t, f. I I vero om. f. 14 prius est om. L, f. 15hniusmodi f, h, k t o, 18 fient i, f. 20 Diatonicum I. I IChromatici i; Chromaticum 1. I I Enarmonicum I. 21 De-scriptiont addita B unt in h et k intertlallorum B igna . 24 dia-tonos] Vocabula diatonos, chromatice, cnarmonios om. 1 etaddit supra versus immobiles et mobiles.


44/282

216 rssr. MUS. I, 23.Liehanus m esen dia- : Liehanos mesonton os chromaticeM ese M ese

Liehauos m eson en-armoniosMeseT rite synemmenon5 Paranete synem me-non diatonosN ete synemmenonParameseT rite d iezeu gmenon10 Paranete diezeug-m enon diatouosNete d iezeu gmen onT rite h yp erh oleo nParanete hyperho-15 leon diatonosNe te h yp erb ole on

Trite synemmenon Trite synemmenonParanete synemme- Paranete synemme-non chromatice non enarmoniosNete synemmenon Nete synemmenonParamese Param eseT rite diezeugmeno n l Trite d ie zeu gmenonParanete diezeugm e- Paranete diezeugm e-non chrom atice non enarmonlosN ete diezeugm enon Nete diezeugm enonTrite hyperboleon Trite hyperholeonParanete hyperbo- Paranete hyperbo-leo n chromatice I leo n enarmoniosNete hyperboleon Nete hyperboleon.

Quae sint inter voces in singulis generibus proportiones,XXIII. Hoc igitur modo per singula tetracborda ingenerum proprietates facta partitio est. ut omnia quid em

20 diatonici generis quinque tetra chorda duobus tonis 3C se-milonio partiremur. Diciturque in hoc genere tonus in-compositus idelreo, quoniam integer ponitur nee aliquodei intervallum aliud iungitur. sed in singulis intervaUis in-tegri sunt toni. In chromate vera semitonio ac semltonlo

25 incompositoque triemilonio posita divisio est. Idelrco au-tern incompositum hoe triemitonium appellamus, quoniamin uno collocatum est intervallo. Potest enim appellaritriemitonium in diatono genere semitonium ac tonus. sednon est incompositum; duobus enim id perficitur inter-30 vallis. Et in enarmonio genere idem est. Constat enimex diesi et diesi et ditono ineomposito , quod scilicet pro-

8-16 om. g. 17 Inscript. om. g , 1. 18 xxnn. h.19 partitio facta f. 21 partirentur h , partiretur o. 22 lc-circe k. 23 in om. f. 24 aunt] insunt h, k.II soni I. 25Ideo k. 26 vocamus k. 31 1\0 dieai f. II diatono h. k, fidi tono, a rasura deleto, g.


45/282

JNST. MUS. I, 24.. 217pier eandem causam incom positum nuncupam us quoniamin uno conlocatum est intervallo .

Quid sit synapke.XXIIII. Sed in his ita dispositis constitutisque tetra-chordis synaphe est, quam caniunctionem dicere Latina 5significalione possum us, quotiens duo tetra chorda uniusmedietas term ini continuat atque coniungit, ut in hoc te-trachordo:

Hypate hypatonP arhypate hypatonL ich anos hypato nHypate m esonParhypate m esonL ichanos 'me sonMese .

H ie igitur est unum telrachordum : hypate, parhypate,Iichanos, hypate meson ,aUud vero: hypate meson, par-hypate meson, lichanos meson, mese. In utrisque igitU l'tetracbordis hypate m eson adnum erata est, superiorisquetetracbordi ea est acutisslm a, posterioris vero gravissim a, 20estque isla coniunctio una eademque chorda" , ut bypatemeson duo tetrachorda coniungens eadem hypaton ac meson tetrachorda in superiore desorlptlone Iuurtt. Estigitur synaphe, quae coniunctio dicitur, duorum tetra-chordorum vox media, superioris quidem aeutissim a, po- 25sterio ris v ero g ra vissima .

10

15

3 Lnscript. om. g. 4 XXV h. I I in] om. h, k, 0; de, g. I;litura i. I I his om. o. I I constitutisquae g. I I tetracor-dis his 1. 16 Hinc h inilium facit capitis fJice,iml sexti cuminscriptione : Descriptio synaphe. U Hoc g, h, k, I. 19 estea f. 20 posteriorisque I, o. I I vero om. o. 22-23 COD-inngens ut eadem . . tetracorda in margine Bee. manu h;i lillea subnotatum I, I I ut eadem f, g, h, i , k, o. 23 duo te-tracorda o. I I dlapoaldone g, h, k. I I conlnnxlt I. 24 syns-phae i. 25 vox media tetracordarum f. I I quidem om. f.


46/282

2 1 8 INST. MUS. I, 26. 26.

Quid sit diazeuais.XXV. Diazeuxis vero appeJlatur, quae disiunctio didpotest, quotiens duo tetrachorda toni medietate separan-tur, ut in his duobus tetrachordis. '

Hypale mesonParhypate mesonLiehauos mesonMeseParameseTrite dlezeugmenonParanete diezeugmenonNete diezeugmenon.

' ( ! - - - - I1 _ _ -"(-Duo igitur esse tetrachorda evidenter apparet, quan-doquidem octo sunt chordae. Sed diazeuxis est, id est

15 disiunctio, inter mesen ae paramesen, quae inter se plenodiJferunt tono. De quibus evidentius explicabitur , cumunumquodque sludiosius explanandum posterior tractatusadsumpserit. Sed diligentius intuenti quinque. non am-plius , tetrachorda repperiuntur: hypaton. meson, synem-20 menon, diezeugmenon, hyperboleon.

Quibus nominibus neroos appellanerit Albillus.XXVI. Albinus autem earum nomina Latina orationeita interpretatus est, ut hypatas principales vocaret, mesasmedias, synemmenas coniunctas, diezeugmenas disiunctas,1 Inscript, 0111 . k, conlea:lui addit g. " diezeuxis g, h,k, I. 2 XXVIIh. " distinctio 1. 3 quoties i. 13Hillc h iniliul1l facit capitis duodetricesi1Ri CUI1I inscriptione: De-scriptio diezeuxis. In 1 legitur inscriptio: Differentia toni in-ter mesen ae paramesen. 19 inveniuntur k, 21 Insert-ptionem 0111. g. De interpretatione Albini in tetraebordis I.22 XXVIIIl h.


47/282

INST. MUS. I, 27. 219hyperboleas excellenles. Sed nobis in alieno opere noner i t inmorandum.

Qui nervi quibus sideribus comparentur.XXVII. lUud lantum interim de superioribus tetra-chordis addendum videtur , quod ab -hypate m eson usque 5ad neten quasi quoddam ordin is distinctionisque caelestisexemplar est. N amque bypate meson Salurno est adtrl-hula . parbypale vero loviali circulo consim ilis est. L lcha-

Don meson M arti tradidere. Sol m esen oblinuiL . T ritensynem m enon V enus habet. paraneten synem m enon M ereu- 10rius regit. N ete autem lunaris circuli tenet exemplum .Sed M arcus Tullius contrarium ordinem facil. N am inseno Iibro de re publica sic ait: E t natura fert , ut ex-Irem a ex altera parte graviter. ex altera autem acute so-D ent. Q uam ob causam sum mus iJle eaeli stellifer CUlSUS. 15cuius conversio est coneitatior , aeuto et exeltato move-tur sono , gravissimo aulem hie lunaris atque inftm us.N a m terra nona in mobilis m aneos, una sede semper hae-ret. H ie igilur Tullius Terram quasi silentium ponit , sci-IiceLiomobilem . Post hanc qui proxim us a silentio est, 20dat Lunae gravissim um Bonum . ut sit Luna proslam bano-m enos, M ercurius bypale hypaton. Venus par by pate by-paton, Sol Iichanos hypaton , M ars hypale meson, Joppi-I e I ' parhypate meson. Saturnus lichanos meson, CaelumulLimum mese, Quae vero sint harum inmobiles, quae 25rero in totum mobiles, quae autem inter inmobiles rnohi-lesque eonsistan t, cum de m onoehordi regularis divisionetractavero , erit locus aplior explicandi.3 Inscript, om. g, I. I I slderlbus om. i, 4 XXX b. I io addit septem eireulo terrof'U1ll orbi ut communi centro circum-

smpt08 inSC~fp!i~mibU8rue .0"IOt08, 6.disiunetionisque g, b,k, 1 . 8 slmllls f. I Lichauos g, h, 1, k, I, o, 11 exem-p l u m tenet k. 13 sic 0111. I. 14 sonet i, 17 bieJ ibit~, h, k; hie correct. additum o. 18 beret g, k, I, o, 26in toto 1. I I autem] vero 1. U inter om. i. 27 mono-corda f.


48/282

220 INST. MUS. I, 28. 29.Quae sit natura consonantiarum.

XXVIH. Consonantiam vero licet aurinm quoque sen-sus diiudicet, tamen ratio perpendit. Quotiens enim duonervi uno graviore i

In Latin--Boethius_-_De_Institutione_Musica

Documents

Transcript of In Latin--Boethius_-_De_Institutione_Musica