Imam Gazali - Hidayet Rehberi_text.pdf

8/18/2019 Imam Gazali - Hidayet Rehberi_text.pdf

1/175

GAZAL

HAZIRLAYAN


2/175

HDÂYET

REHBER

Bidâyetü'l-hidâye


3/175

insan yaynlar:

389

irfan ve

tasavvuf:

50

birinci bask: istanbul,

aralk

2003

özgün

ad

bidâyetü'l-hidâye

gazâlî

hidâyet

rehberi

hazrlayan

veysel akkaya

ISBN

975-574-377-4

içdüzen

insan

kapak düzeni

ndvan kuyumcu

bask-cilt

kurti

matbaas

www.kurtismatbaa.com

insan yaynlar

keresteciler

sitesi,

mehmet akif cad.

kestane

sok.

no:

1

merter/istanbul

tel:

0212.

642

74 84 faks: 0212.

554

62 07

www.insanyaymlari.com.tr

[email protected]


4/175

HDÂYET

REHBER

I

Bidayetü'l-hidâye

GAZÂLÎ

Hazrlayan

VEYSEL AKKAYA


5/175

MÂM-I GAZÂLÎ

(Ebu

Hâmid Muhammed Gazâlî)

lme

merakl

yoksul

bir

babann olu

olan

Ebu

Hâmid

Gazâlî,

siyasî

ve

fikrî

çalkantlarn

youn olduu

bir

dönemde H.45

O/M.

105

8

'ce

Tus

ehrinde

dodu.

Küçük

yata

yetim kald.

Medrese'ye yerletirildi.

15

yandayken

5

yl

süreyle

Cürcan'a

gitti. Dönüünde

3

yl

Tus'ta kald

ve

23 yanda

Nabur'dâki

Ebu'l-Meali

Cüveyni'nin yanna

giderek

5

yl süreyle

kariyerini

orada devam ettirdi.

Hocasnn gözde örencisi oldu. Hocasnn vefat

üzerine

Badat'a

gitti. Orada Nizamülmülk'ün de bulunduu

birçok

mecliste

ilmî

tartmalara

girdi ve

dikkatleri

üzerine

çekti.

34

yanda

Badat

Nizamiye

Medresesi'nin

bakanlna

getirildi.

4

yl süreyle geni

bir örenci kitle-

sine ders okuttu.

Arta kalan zamanlarda felsefe ile megul

oldu.

Fkh,

kelam

ve felsefeyle

ilgili

baz

eserleri

bu

dönemde

yazd. 38

yanda,

hayatnda

deiiklikler yap-

masna yol

açan

zihnî

bir kriz

yaad.

Görevini brakma

ihtiyac

hissetti ve

sessizce

am'a

gitti. Huzurlu

bir

ortamda

hyâu

Ulumu'd-Din

adl

eserini yazd.

Ardndan

Kudüs'e ve

Mekke'ye

gitti.

40

yanda

Badat'a

tekrar

döndü.

Ksa

süren

öretim faaliyetinin ardndan

Tus'a döndü ve eser

telifiyle

megul oldu. Vezir

Fahrülmülk'ün

talebi

üzerine

49

Hareketli

geçen 4

yln ardndan Tus'a

geri

döndü.

Ölünc-

eye

kadar

ders okutmak ve

eser

yazmakla

megul oldu. 55

yanda vefat etti.

VEYSEL

AKKAYA

1973 ylnda Kayseri'nin Yahyal

ilçesinde

dodu.

1996

y-

lnda

Marmara

Üniversitesi lahiyat Fakültesi'nden mezun

oldu.

1999

ylnda Tasavvuf Bilim Dal'nda

mastrn ta-

mamlad. Halen

Üsküdar

mam-Hatip Lisesi'nde meslek

dersleri

öretmeni olup doktora

çalmalarna

devam et-

mektedir.

Evli

ve

bir çocuk babasdr. Yazar, daha önce

yaynlarmz

arasnda

çkan

Kâbe

ve

nsan

adl

kitab

hazrlamtr.


6/175

çindekiler

Önsöz

9

ZÂHR

VE BÂTIN

AÇISINDAN

HDÂYET

.

21

I.

Hidâyet Nedir?

_

23

II.

Hidâyetin Çeitleri

26

v

III.

El-Hâdî (cx.)

28

IV

Hidâyet-Dalâlet

likisi

„

„..„

31

'ette

Kulun radesi

.....

34

VII.

Hidâyete

Ulamada Engeller

_

39

VIII.

Hidâyet

Yolunda

Olanlar

,

„

39

IX.

Hidâyet

Erenler

„...

40

X. Allah

Kimleri

Hidâyete Erdirmez?

.......

42

XI. Allah'n

Dalâlete Düürdüü

Kimseler

45

XII. Mutasavvflarn

Hidâyet

Hakkndaki

Görüleri

45

XIII.

Fatiha

Suresi'nde

stenilen

Hidâyet

50

XIV

SÛflere

Göre

Hidâyetin

Ksmlar

„ 54

XV Mutasavvflara Göre

el-Hâdî

sm-i erifi

_

55

XVI.

Ariflerin Hidâyete

Vesile Olmas

63

XVII.

Hidâyetin

Mertebeleri

65

XVIII.

Hidâyette sti'dat

70

HDÂYETN

BALANGICI

75


7/175

birinci bölüm

l.A.-TÂATLER

*••••••••••*••

••«••••••«•••••••»••••••I

..... 83

I.A.I.-

Uykudan

Uyanma Âdâb 86

I.A.2.-

Tuvalete Girme

Âdâb

87

I.A.3.-

Abdest Âdâb • • ••• o

I.A.4.-

Gusül

Âdâb

93

I.A.5.-

Teyemmüm Âdâb

94

I.A.6.-

Mescide Gidi Âdâb

95

I.A.7.-

Mescide Giri Âdâb 96

l.A.

8.-

Günein

Douu

ile

Zevâl Vakti

Aras Âdâb 104

I.A.9.-

Dier Namazlara

Hazrlanma Âdâb 108

l.A. 10.-

Uyku

Âdâb

111

1.A.11.-

Namaz Âdâb

114

l.A.

12.-

mamlk

ve Cemaat Olma Âdâb 120

l.A.

13.-

CumaAdâb 121

1.

A.

14.-

Oruç Âdâb

123

KNC BÖLÜM

2.A-

GÜNAHLARDAN

KORUNMAK

129

2.A.I.-

Gözü

Korumak

130

2.A.2.-

Kula

Korumak

131

2.A.3.-

Dili

Korumak

131

2.A.3.a.

Yalan

133

2.A.3.b. Sözü

Yerine

Getirmemek

133

2.A.3.C Gybet

134

2.A.3.d. Münâkaa, Cedellemek ve Tartmak

135

2.A.3.e.

Kiinin Kendini Temize Çkarmas

ve

Övmesi

136

2.A.3.f. Lanet Etmek ve

Küfretmek

136

2.

A.3.g.

Varlklara

Beddua

Etmek

137

2.A.3.L

Haddi

Aan aka

ve

nsanlarla Alay Etmek

137

2.A.4.-

Karn

Korumak

138

2.A.5.-

Namusu

Korumak

139

2.A.6.-

Elleri

Korumak

140

2.

A.

7.-

Ayaklar Korumak

140

2.B.- KALBN

GÜNAHLARI

143

2.B.I.-

Hasetlik

144

2.B.2.- Riya

145

2.B.3.-

Kendini Beenmek, Kibirlenmek

ve Övünmek

:...145


8/175

2.B.4.-

Kibrin

Devas

145

2.C.

-

SOHBET

ÂDÂBI

146

2.C.

1-

Allah

le Sohbetin

Âdâb

15*4

2.C.

2.-

Âlimin

Âdab

155

2.C.

3.-

Örencinin

Âdâb

156

2.C.

4.- Çocuun Anne

ve

Babasna Kar Âdâb

157

2.C.

5-

Dostlar

3

Tannradklar

3

Tandklar île Olan

Âdâb

157

2.C.

6.-

Dostlar

le

Olan

Âdâb

157

2..C.6, a. Akl

..............

158

2.C6. ta.

Güzel Ahlak

* •

* »

1-58

2.C.6.C.

Salâh

.......................t..*.

159

2.C.6.C.

Dünyaya

Dükün Olmamak

*

159

159

2.C.7.-

Tanmadn

nsanlar

ve

Kardelik

Kurduun

Sadk

Dostlarna

likilerinde Dikkat

Etmen Gereken Hususlar

«...

•*

160

•

2.C.8.-

Sohbet Âdâb

161

2.C.

9.-

Tandn

Kiilerle

Sohbet

Âdâb

162

SONUÇ

167

BBLYOGRAFYA

NDEKS

•

'

173


9/175

-

Bana

emei

geçen bütün

bocalanma,

-

Hakk'm

rahmetine

kavuan sevgili

kardeim

Hafz

Selman

Hoca'ya,

-

Sabr ve

metanetle

bana destek

olan

eime ve

oluma

ithafolunur.


10/175

ESERN

TANITIMI

f^idâyetü'l-Hidâye

mam Gazâlfnin,

ksa

ve

öz bir

ekilde

kaleme

*S

ald

kitaplarndan birisi

olup, takva

ölçüsünde bir

için gerekli

ön

hazrlklar anlatmaktadr.

Yapt

atflardan

na

göre,

mehur kitab

hyâu

Ulûmi'd-din den sonra

yazmtr.

imam

Gazâlî, Ihyâ'y

okumaya balamadan

önce, bu kitab

oku-

yup

içindekilerle

amel etmeyi

tavsiye

etmektedir:

Kitabn

bandan

beri,

takvâ ilminin

zâhiri

hakknda

bir nebze olsun

anlattklarmz

hi-

dâyetin

balangc

dr. Buradaki

konularla amel

edip,

özümsediysen,

takvânm

bâtnna

ulamann

nasl

gerçekleeceini

örenmen

için

h-

yâu

Ulûmi'd-din

kitabn okuman gerekir

Bidâyetü'l-hidâye

üç

ksmdan

oluur:

1.

Tâatler:

mam

Gazâlî

bu

bölümde,

sabah

gözlerimizi

açt-

mz andan itibaren

akam

uyuyuncaya

kadar

ve

geceleyin

yapmamz

gereken

ibâdet ve

tâatlere

deinir.

2. Günahlardan saknmak:

Cenâb- Hakk'n

bize emanet

olarak

verdii

azalarmz,

günahlardan

nasl

koruyacamz

açklar.

3.

Sohbet

âdâb:

nsann

Rabbiyle,

hocas,

anne-babas,

arkada-

lar ve

tanmad

kiilerle,

ilikilerini nasl

düzenleyeceini

anlatr.


11/175

10

«HDÂYET

REHBER

Görüldüü gibi eser,

muhteva açsndan

oldukça

zengindir.

Ko-

nular

fkh ve tasavvuf

bütünlüü

içerisinde

yazld için, klasik ibâ-

det

anlatmlarndan

farkllk

arzetmekte,

bu da ona

ayr

bir deer ka-

zandrmaktadr.


12/175

üphesiz Allah, dilediini

saptrr ve

kendisine

gönül

vereni

de

hidâyete

erdirir.

(Ra'd,

13,27)

Bir

kiinin hidâyete ermesine

vesile

olmak

büyük

bir

servete kavumaktan

daha hayrldr.

(Müslim,

lim,

11)


13/175


14/175

1

imam gazaltnin

hayati

Tam

ismi

Hüccetü'l-islâm

Ebu

Hâmid

Muhammed

b.

Muhammed

* b. Muhammed

b.

Ahmed el-mam

Gazâlî

et-Tûsî

450(1058)

-

505(1111)

olan mam Gazâlî,

450

ylnda ran'n Horasan

bölgesin-

de Tûs'da

dünyaya

geldi

(Bugünkü Mehed).

Huccetü'l-islâm, Zey-

nü'd-din

gibi

lakabiark anlr. Künyesi EbÛ Hâmid'dir.

Ailesi hakknda bilgiler

son

derece

azdr.

Bir sûfî olan babas

Mu-

hammed,

iplikçi

idi.

Oullarnn

iyi bir

örenim

görmesini arzuluyor-

du. Diledii gibi okutmaya

ömrünün

yetmeyeceini hissetmi ve

bir

sûfî dostundan oullarnn eitimi ile ilgilenmesini rica etmiti.

imam

Gazâlî ve kardei,

babasnn brakt

az

miktadaki imkan

ile

hamilerinin

desteinde

eitimlerine

devam

ettiler.

Onlarla

ilginen

kii

bir müddet

sonra

daha

fazla

yardmc

olamayacan

belirterek,

bir

medreseye

girmelerini tavsiye

etti. Bunun

üzerine

bir

medreseye

yerleerek

ilim

örenimini

sürdürdüler.

mam

Gazâlî,

bu

medrese

eitiminden

sonra

be

yl

Cürcan'a

gi-

der. Tekrar Tus'a

dönüü

srasnda

soyguncular

tarafndan

yollar ke-


15/175

14

»HDÂYET

REHBER

silir

ve hereyine el

konulur.

Bunun

üzerine

ekiyâlarn peine düer.

Hiç

olmazsa ders

notlarnn

geri

verilmesini ister.

Ekyalarn

reisi,

bilgileri hafzasna

yerletirmek

yerine katlarda brakmasndan

do-

lay

onunla

alay

eder,

notlarn

da

geri

verir.

Bu

alay,

Allah'n

bir

uya-

rs

sayan

Gazâlî,

üç

yl

içinde

notlarnn tamamn ezberler.

473 ylnda Tus'lu bir gençle birlikte Niabur'a giderek buradaki

Nizamiye

Medresesi'ne girer. Orada döneminin en tannm kelâm

âlimi

Cüveynî'nin örencisi

olur.

Gazâlî, derin bir denizdir diyen

Cüveynî onu

çok

sevmektedir.

Hocas onun örenimi

srasnda

yazd el-Menhûl adl eserini in-

celer

ve Beni

saken

mezara

gömdün,

ölümümü

bekleyemez

miy-

din,

diyerek

takdirlerini

belirtir.

Ayn

devirde yaayan Abdülâfir el-Fârisî,

Gazâlî hakknda.

sla-

mn

ve müslümanlarn hücceti,

din

önderlerinin

imam,

konuma ve

ifâde

kaabiliyeti,

mantk

ve

zekâ itibariyle benzeri

görülmemi bir

ki-

idir. der.

Tasavvufî

kiiliinin

olumasnda Niabur'daki

örenimi

srasn-

da, Kueyrî'nin örencisi

olan

Ebû

Ali

Farmedî'den

tasavvuf dersleri

almas

etkili

olmutur.

Bu

hocasnn

ölümü

üzerine,

yine

felsefe ve ke-

lama arlk vermitir.

484'de vezir

Nizamülmülk

tarafndan,

Nizamiye

Medresesi

mü-

derrisliine

tayin

edilir.

Dört

yl

süren bu dönemde öretimle birlik-

te kitap telifiyle megul

olur.

Bu

arada

felsefeyi

inceleyip onu derinden kavrama imkan bulur.

Filozoflarn

doru

ve yanl görülerini

üpheye

yer brakmayacak

e-

kilde tesbit eder.

Ardndan Bâtnîlik ile ilgili aratrmalar

yapar.

En

son

inceleme

yapt

alan tasavvuf olmutur. Kelâm, felsefe,

bâtnîlik

ve

tasavvuf hakkndaki

son çalmalar, onun zihin

dünyasn-

kelimenin tam anlamyla

bir

bulanma

yol

açar.

Kendini her

yön-

îorguluyor,

dünya alâkalarna boulduunu, eitim ve öretim

faaliyetlerinde âhireti

için faydas olmayan ilimlere yöneldiini,

ilmî

çalmalarnda

ki niyetinin Allah

rzas

olmadn,

makam

ve

öhret

arzulunda bulunduunu

farkediyordu. Bu

yüzden defalarca

Badat'

terketmeye niyetlendi.

Nefsiyle alt

aylk

bir

mücadeleden

sonra,

aile-


16/175

MAM GAZÂL'NN HAYATI

•

15

sine

yetecek

miktardan

fazla

mal

muhtaçlara datp,

yönetimin ger-

çek

niyetini örenmesini istemedii

için, Mekke'ye gideceini açkla-

yarak

am'a gitti. Önce

eyh

Makdisî'nin zaviyesinde

misafir

oldu ve

onunla görütü.

am'da

kald

sürece

terbiye,

ahlâkn

güzelletir-

mek

ve kalbini

arndrmak

maksadyla riyazet

ve

mücâhede

ile

me-

gul

oldu.

Bir

süre

de Kudüs'e gitti. Orada

da

inzivâ

hayat yaad. Da-

ha

sonra

Hicaz'a

gitti.

Gittii her

yerde

velîlerin

türbelerini

ziyaret

et-

ti,

îmam

Gazâlî

bu halvet dönemlerinde,

saymakla

bitiremiyecei

du-

rumlar kefetme

imkân bulduunu söyler.

îmam

Gazâlî,

499

ylnda Niabur'a döndü. Nizamiye Medrese-

si'nde

tekrar

hocala

balad.

Artk

öyle

diyordu:

O

zaman mevki

kazandran ilmi öretiyordum;

imdi

ise mevki terkettiren ilme

ça-

ryorum.

Burada

üç

yl

derslere devam edip,

sonra Tus'a döndü

ve

telif

çalmalarna

devam

etti.

Evinin

yannda

fakihler

için bir

medre-

se,

sûfîler

için bir hankâh yaptrd.

Ömrünün

son demlerini ders

okutmak,

gönül ehlinin sohbetlerine katlmak

ve

eser

yazmakla geçir-

di. 505

(1111)

ylnda

Tus'ta

vefat

etti. Günümüzde

türbenin bulun-

duu yer

Hâruniyye

adyla

anlmaktadr.

1

imam

Gazâlî, islam

düünürleri

arasnda

en

velûd müelliflerden

biridir. Yetmie yakn kitab

yazmtr.

Bunlarn

içinde en çok HYAU

ULÛMÎ'D-DÎN

adl

eseriyle

mehur

olmutur. Bu

eseriyle

sadece

mutasavvflar

deil âlimleri

de derinden

etkilemitir.

Onun hakknda

mam

Yâfi, Hz. Muhammed'den sonra

bir

peygamber

gelmesi

caiz

olsayd

herhalde

bu mam

Gazâlî

olurdu,

diyerek takdirlerini

belirt-

mitir.

Ibnü'l-Arabi'ye

göre

mam Gazâlî

bir

kutuptur.

El- Mürsî

O'nun

sddîk

makamnn

en yüce

derecesini

kazananlardan

olduu-

nu

söyler. Ebu'i-

Hasan

e-

âzelî

de

onu mam

Gazâlî, Allah katn-

da

vesile

olunacak

bir

ulu

kiidir. sözleriyle över.

2

1. D..A.,

mam

Gazâlî

md.Jtm»

494

2.

Geni

bilgi için

baknz,

D.Î.A.

a.g.m.,

XIII, 517


17/175


18/175

BDÂYETÜ'L-HDÂYE

^^idâyetül-Hidâye,

yazarn,

ilâhî

yolculuun

balangcn

anlatan,

ie bir

hayat

sürmek

için

gerekli

ön

hazrlklar

anla-

Yapt atflardan anlaldna

göre, mehur

kitab

h-

yâu

Ulûmi

5

d-din den

sonra

yazlmtr.

îmam

Gazâlî, hyâ'y

okumaya

balamadan

önce, bu

kitab

oku-

yup

içindekilerle

amel etmeyi tavsiye etmektedir:

Kitabn

bandan beri, takvâ

ilminin

zâhiri

hakknda

bir

nebze

olsun anlattklarmz

hidâyetin

balangc dr.

Balangçla

ilgili ko-

nularla

amel

edip bunlar

özümsediysen,

takvânn

bâtnna

ulamann

nasl

gerçekleeceini

örenmen

için

hyâu

Ulûmi'd-din

kitabn

oku-

man

gerekir

Ayn

ekilde,

konularla ilgili daha

geni

bilgi

için sk sk hyâ'y

>

okumay tavsiye

eder:

Bu kitabmzda,

ibâdetler

hakkndaki

bilgiler sana yeterlidir.

Hac

ve

zekat

örenmek

istersen

veya namaz ve

oruç

hakknda

daha

çok

bilgi

istersen hyâ

u ulûmi'd-din de

anlattklarmza

bakabilirsin.


19/175

18

«HDÂYET

REHBER

Hüccetü'l-slam,

kitabn giri

ksmnda, ilim

tahsilinde

niyetin

önemi

üzerinde

durur. Allah

rzas için olmayan ilmin

kiiyi Hak'tan

uzaklatracan

belirtir.

Ayrca kiinin bilgi sahibi

olmas,

ancak âhi-

rete

hazrlk

yapmak

ve

hidâyete

ermek

niyeti

ile

birlikte

övgüye

layk-

tr.

Aksi

takdirse

insan bilgi

deposu

olmaktan

öteye geçemeyecektir. Bu

durumu

ematik olarak

öyle

gösterebiliriz:

lim

->

salih niyet ->

Hidâyet

Bir

çok

erhi

ve

özeti

bulunan

bu eser

defalarca

baslmtr. Ah-

met

emsüddin

tarafndan

tenkitli

neri

yaplm,

(Beyrut,

1988)

da-

ha

sonra

Muhammed

el-Haccâr

tarafndan da

neredilmitir

(Beyrut,

1990).

W

Montgomery

Watt

ngilizceye

The Faith and Practice

of

Al-Gazali

London,

1953;

Hill

tarafndan Almancaya

Die Religion

des slam

(Jena 1915)

adyla

çevrilmitir.

3

Türkçeye

ilk kez Sabri

Paa tarafndan

Esbâbü'l-nâye

fi

tercü-

meti

Bidâyetü'l-Hidâye

ismi

altnda

çevrilmitir.

(stanbul,

1306)

Sabri

Paa,

Bahriye

Dairesi'nce

talep

edilmesinin

ardndan

eseri

ter-

cüme ettiini belirtir.

Bahriye Dairesi

Sbyan

Taburlar

için bir

ders

ki-

tab

olarak baslmtr.

kinci

olarak Lütfi Doan

tarafndan 1952'de

tercüme etmitir.

1954'de

ise Abdülkâdir

Akçiçek tekrar tercüme etmitir.

Hepsi de

sa-

dece

metnin

tercümesinden

ibaret

olup,

tahric

ve

açklamalar yoktur.

Bu

kitab tercümede,

Muhammed Nûri'l-Câvî'nin

Merâk'l-

Ubûdiyye

(1343,

Msr)

adl

erhinden

çokça

istifade

ettik.

Hadisle-

rin

tahricini

Arapça neirlerden

yaptk.

Ayrca tahrici

yaplmam

on-

bee yakn hadise de,

kaynak hadis

kitaplarndan

aratrarak ulama-

ya çaltk.

Metinde

geçen

önemli

terimleri

açklamaya

gayret

ettik.

Böylece okuyucunun istifadesini en yüksek

düzeye çkarmay

amaçla-

•

dik.

Gayret

bizden

muvaffâkiyet Allah'tandr.

Kitab çevirmeden önce, kendisinde

okuma frsat

bulduum

z-

zettin

Aksan

Hocaefendi'ye

müteekkirim.

Tercümenin

tashihinde

3.

D..A.,

XIII, 523


20/175

BDÂYETÜ'L-HDÂYE

•

19

emei

geçen sevgili kardeim Hafz Selman Akkaya'y

rahmetle

anyo-

rum.*

Daha

sonra tashihini devam

ettirdiimiz

Abdüsselam

Aksan ve

Talha Odaba'ya minnettarm. Kitabn

hazrlanmasnda

ve

redaksiyo-

nunda

büyük

emei

geçen

eime

müteekkirim.

Ayrca

Adem

Süer

kardeime

katklarndan

dolay teekkür ediyorum.


21/175


22/175

ZÂHR

VE BÂTIN

AÇISINDAN HDÂYET

I

•

*

slam'a

davetin

ilk

yllaryd.

Resûl-i

Ekrem

(s.a.v.)

en

yaknlarndan

•'balayarak

insanlara,

Allah'n

birliini ve kendisinin elçi

olarak

gönderildiini anlatyordu.

Çok

az

müstesnâ

çevresi

davetini

reddet-

mi

ve her

geçen

gün

tepkileri

büyümütü.

Efendimiz

(s.a.v.)

bu

kut-

sal vazifesini, can

pahasna da olsa

sürdürmede

srarlyd.

Hac mevsimi, insanlarn

Arap yarmadasnn

her tarafndan Mek-

ke'ye

gelmesini büyük bir

frsat

biliyor

ve onlara slam'

anlatyordu.

Allah'tan

baka

eylere

iiahlk

yaktran

mürikler

ise,

Peygamberi-

miz'in

(s.a.v.) çalmalarn boa

çkarmak

için,

O'nun aleyhinde söz-

lü saldrda

bulunuyorlard. Onlara

göre

Resül-i

Ekrem sihirbaz, deli,

bunam idi.

Tebli

yapaca kimselere,

Muhamme?d

diye

birinin çk-

'

tn,

yeni bir

din

getirdiini, putlar

hiçe

saydn

söyleyerek, dâve-

tine

engel

olmaya

çalyorlard.

Resulüllah

Efendimiz

(s.a.v.)

bunla-

rn

hiç

birine

aldrmadan, kutsal görevini*

yerine

getirmeye devam

ediyordu.

Bir gün,

Yemen'de Ezd-i enûe

kabilesinin reisi

olan, ruh

/

hastala-

rn

tedavi eden ve

ayn

zamanda kehânetle

uraan

Dmâd da,

umre


23/175

22

«HDÂYET

REHBER

için

Mekke'ye gelmiti. Mürikler

ayn

ekilde

ona

da Muhammed'e

uymamas

için

telkinlerde bulunarak:

-Muhammed diye birisi

çkp

toplumumuzu

böldü. Akllarmz

hiçe sayd. Bizden

ölenlerin

dalâlette

olduunu

söylüyor.

lahlarmz

ayplyor.

Bu kii kesinlikle akln kaybetmitir,

dediler.

Dmâd:

-

Ben akl

hastalarn

tedavi ederim

Belki,

Allah onu benim elim-

le ifaya

kavuturur,

dedi. Müriklerin arasndan

ayrlarak Peygambe-

rimiz'i

aramaya

koyuldu.

Kabe'ye vardnda,

Kâinatn

Efendisi

(s.a.v.) namaz klyordu...

Dmâd kendi ibâdetlerinden

çok

deiik ve tuhaf

bir

ibâdet ekli ile

karlam,

olabildiince

armt.

Efendimiz

(s.a.v.)

yüzünü

putlara

deil, Ka'be'ye çevirmiti. Yüce

Rabbi'nn

huzurunda,

ibâdetlerin

en

büyüü

namazla

meguldü.

Dmâd

O'nun

bu

haline

üzülmü

ve

Müriklerin

dediklerinin

doru

olduunu

düünmütü. Efendimiz (s.a.v.) namazn

bitirdikten

sonra,

onu

bu

halden kurtarmak için yanna gelerek oturdu:

-Ey

Abdulmuttalibin

olu dedi.

Peygamberimiz (s.a.v.):

-Ne

istiyorsun? dedi.

Dmâd:

-Ben

cinlerden

gelen

yelleri

balarm...

Cin ve eytan çarpmasn

iyiletiririm...

u

rüzgârlarla insanlar

efsunlarm... Eer

istersen

seni

de tedavi

edeyim... Sendeki

eyi büyütme. Ben daha deli olanlar te-

davi ettim ve onlar

ifâ

buldular. Yaknlarndan

baz

eyler

ittim

ve

Birisinin

bunlar

yapabilmesi

için

ancak deli olmas

gerektiini

dü-

ündüm, dedi.

Kâinatn Efendisi (s.a.v.) onun dediklerine

bir

karlk

vermeden, sadece getirdii

dini

anlatmakla

yetindi:

-Her

türlü

övgü

yalnzca

Allah'a aittir. O'na

hamdederim,

O'ndan

yardm isterim,

O'na

iman eder ve O'na tevekkül ederim.

Al-

lah

kimi hidâyete erdirmise

onu dalâlete sürükleyecek olmad gibi,

kimi de

sapkla düürmese, kimse

onu

doru yola

iletemez.

Al-

lah'tan

baka

ilah yoktur, birdir, orta

yoktur ve Muhammed

onun

kulu

ve

resulüdür...

diyerek

söze

balad.

Dmâd, aslnda

kendisinin tedaviye

muhtaç olduunu

çabucak

anlamt...

Der k Ben

öyle

bir

söz iitmitim ki hayatmda hiç bun-

dan

daha

güzelini duymamtm.


24/175

ZÂHR VE BÂTIN

AÇISINDAN

HDÂYET

•

23

Muhammed'e

onu

tekrar etmesi

için

ricada

bulundum,

o da tekrar

etti.

Üçüncü kez dinlemek

için

rica

ettim.

O

yine

tekrarlad. Dedim

ki:

Sen

insanlar

neye dâvet ediyorsun? O da

öyle

dedi: Allah'a iman

edecek,

O'nun

bir

olduuna

inanacaksn.

Orta

olmadn

söyleyecek

ve

putlar boynundan söküp

atacaksn.

Benim

de Allah'n Resul'ü

oldu-

uma ahitlik

edeceksin.

Dedim

ki:

Bunlar

yaparsam

mükâfâtm

ne

olacak?

Dedi

ki: Cennete

gireceksin...

Bunun

üzerine

ben

de:

Al-

lah'a yemin olsun

ki,

ben kâhinlerin, sihirbazlarn

ve

âirlerin

sözlerini

çokça

dinlemi

birisiyim.

Ben

bu

kelimelerin

benzerlerini hiç kimseden

iitmedim. Uzat elini bana, slam üzere biat edeyim ...

4

Dmad,

Cenâb-

Hakk'm

bir

kuluna

lütfedecei

nimetlerden,

en

büyüüne

kavumutu...

Muhammedi

gülistanda,

ebedi

solmayacak

bir

gül

olarak

açma bahtiyarlna kavumutu.

Artk

o hidâyete

er-

mi,

müslüman olmutu...

Hidâyet imanla balyordu,

ardndan

iyi davranlar

ortaya

koya-

rak,

hakikate ermekle

devam ediyordu... Hidâyete

eriememek

ise

ebedî bedbahtln karanlnda

kvranmak

demekti...

I.

HDÂYET

NEDR?

mam

Gazâlî'nin

tercüme ettiimiz bu kitab, hidâyete giden

yolu

anlatmaktadr.

Bu sebeple

hidâyet konusu,

imandan balayarak

ihsana

doru; baka bir deyile zahiri ve bâtn

yönü

ile

birlikte ele alnacaktr.

Öncelikle

hidâyetin

anlamlar

ve

Cenâb- Hakk'm el-Hâdî

isim-i erifini,

ardndan Kur'an'da

hidâyetin

nasl

kullanldn

ve

Mutasavvflarn

konuya kattklar

zengin

mânâlar

takdim edeceiz.

Hidâyet, hedâ mastarmdan türetilmitir. Beyân

(

doru yolu

açklama), yol

iaretleri, irâd

(doru yoldan gitme,

doru

yolu

bul-

ma, düünme,

akl

ve temyiz sahibi

olma) ve imâmet (önderlik

et-

me)

gibi anlamlara

gelmektedir.

5

Sa'leb, hidâyeti

târifte sadece

ir-

4.

M.

Yusuf

Kandehlevî, Hayatü's-Sababe,

1,

57,

trc.

Ali

Arslan,

stanbul,

1993;

DA.,;

IX,

272-273

.

5.

Ramazan Altnta,

Kur'an'da

Hidâyet ve

Delâlet,

Dr.tezi,

61-72,

stanbul, 1997


25/175

24 »HDÂYET

REHBER

âd

[aklî

ve

dini

delilleri

açklama]

kelimesinin

yeterli

olmayacan,

hidâyetin Allah'n

kalpte iman yaratmas

6

anlamna

geldiini

ve

bu-

nun ise

bal

bana bir irâd

olduunu

söyler.

7

Baka

bir

deyile

hidâyet,

matlûba

ulatran eyi

göstermektir.

Matlûba

ulatran

yola girmektir de denir.

8

Hidâyet,

hakkn

bütün

yönleriyle

insanlara

açklanmasdr.

9

Hidâyetin bir

baka anlam

ise,

tarikat

ve

sîrettir.

Arapça'

da ah-

sene hedyuhû

yaants ne güzel

anlamnda

kullanlr..

Hadiste

En

güzel

hidâyet Muhammed'in hidâyetidir. derken de

O'nun yo-

lu

en güzeldir. anlam kastedilir.

Hidâyet yola delâlet

eder. Delil

de hidâyet olarak isimlendirilir.

Çünkü

delil insanlara

yol

gösterir.

10

Onu yola

hidâyet ettim.

demek

ona

yolu

tarif

ettim manasna

gelir.

11

Dinî

açdan hidâyet

ise,

Al-

lah'n

yolunu

tarif

etmektir.

12

sfehânî'ye göre hidâyet

için

yaplan klavuzluun,

lütufla

ol-

mas

önemlidir.

Bu ise Rabbimiz'in,

ilk

bakta

fark

edilemeyen

yol-

larla, bütün yaratklara ve özellikle lâh

emirlere

muhatap olan

nsa-

na, yol

göstermesi

eklinde

olur.

13

i anlamda

:1er ve

6.

bn

Hazm, Bu Allah'n

hidâyete

heves eden gönüllere iman

ho

göstermesi,

kerem ve insanyla

küfür

ve

itaatsizlikten

uzaklatrmas

eklinde

izah

eder.

(Bilal

Temiz,

a.g.e.,

251)

7.

Sa'lebî,

Kesfu'l-beyân

an tefsîri'l-Kur'ân,

1,24

8 .

Seyyid

erif

Cürcânî,

Kitâbü't-ta'rîfât,

Hidâyet

md.

trc. Ârif Erkan, stanbul,

1997,

et-Teârîf,

I, 739

9. Ramazan

Altnta, a.g.e., 77

10. bn Manzûr, Lisanu'l-arab,

IV,

356

11.

Ebu Bekir

Zekeriyya

Râzî,

Muhtâru's-sthah,

I,

288,

stanbul,

1980

12.

Ebu'l-Abbas

ihâbüddin, Et-tibyan

fî

tefsiri

garîbi'l-Kur'ân,

I,

51,

Kahire,

1992

13. D..A, XVII, 474 Hidâyet md.

Y

evki

Yavuz.

14.

Manay

açklamak

ve

kendisinden

önceki

kapal

olan

eyi

izah etmektir.

(Cürcânî,

Ta'rîfât)

15.

Tanmak, tecrübe

ve amelle

elde

edilen, ruhani

halleri yaayarak ulalan

bil-

gi.

(S.

Uluda, Tasavvuf Sözlüü)


26/175

ZÂHR VE BÂTIN AÇISINDAN

HDÂYET

•

25

âd,

16

Muhammed

(as),

Kur'an,

Tevrat, istirca',

17

hüccet,

18

tevhîd,

sünnet,

slâh,

ilham

19

ve

tevbedir.

20

Türkçe'de

hidâyetin

tam

bit

karl

yoktur.

Hidâyete

yolu

göster-

mek

dersek

götürmek

kalr.

Götürmek

dersek

incelikle

lütfetmek

ka-

lr.

21

Hidâyet ve

ondan oluturulan

kelimelere

bakldnda

görünenin

görünmeyene

ipucu olmas^ anlam ar

basar.

22

Öz

olarak

hidâyet,

matlûba

ulatracak

eye

letafetle, incelikle lütfedip,

iâret

etmektir.

23

-

Hidâyet

üç

ekilde gerçekleir;

•

Yolu

sadece

gösterivermek.

(Cenâb

Hakk'n

kuluna

gönderdii

pey-

gamberler

ve

kitaplar veya deiik

yollarla hakikati

göstermesidir.)

•

Yola

götürüvermek. (Buna

tasavvufta cezbe

denir.

Allah

Teâlâ

inâ-

yetinin

gerei

olarak

kendisine giden

yolda ihtiyaç

duyulan her

eyi kuluna

bahedip onu kendisine

çekip

yaklatrmasdr.)

•

Yolun

sonuna dek götürüvermelc.

24

(Cenab

Hakk'n

kulunu

bü-

tün

makamlardan geçirip

kendine erdirmesidir.)

Görüldüü

gibi hidâyet; doru

yolu göstermek,

doru yola götür-

mek ve hatta bu yolun sonuna

ulatrma aamalarndan

olumaktadr.

Burada

dikkat edilmesi gereken

husus, hidâyete erdirenin

ancak Allah

16.

Rüd,

doru yola

gitmektir. Dine ve

dünyaya

leri

bilmektir. Reâd,

kuvvetli akl sahibi

demektir. Reed, hayr,

rahmet,

hi-

dâyet

demektir.

(Cürcânî, Ta'rîfât) Rüd,

saadet yoluna tevik

eden

ve o ta-

rafa

yönelten hidâyetten ibarettir. (Gazali, hya, iy

204)

Rüd,

insann

yü-

zünü

iine veya

gidecei yola

döndürmesi, hayatn

belirli

bir

istikamette

sürdürmesdir. (Bilal

Temz.a.g.e.,

22)

17.

Geri dönmeyi isteme, tekrar

ele geçirme, kazanma.

18.

Gerçee klavuzluk

etmek.

19. Bildirmek,

haber

vermek.

Feyz

yoluyla

kalbe braklan bilgi,

kalbe doan

bilgi.

(

Ta'rifat,

Tasavvuf

Sözlüü)

20.

ez-Zerke,

El-Burbân

fî

ulûmi'l-Kur'an, I,

10,

Kahire 1957

21.

Elmalh,

Hak

Dini

Kur'an

Dili,

I,

119,

stanbul, tarihsiz

.

22.

Bilal

Temiz, Kur'ân'da

Hidâyet

Kavram,

12,

Dr.

Tezi,

zmir

1996'.

23.

Elmahl,

a.g.e., I,

119,

Rbu's-Suud,

Tefsiru

Ebu's-Suud,

1,

1,

et-Teârîf, I, 739

24.

Elmalh, a.g.e., I, 119


27/175

26

»HDÂYET

REHBER

olduudur.

Kul

ise

kendisine

yaplan

rehberlie tabi olduu

zaman

yol

alabilecektir.

stedii

kulun

murâdn

tez verir

istedii

kulunu

hidâyete erdirir

Gönül

sofralarna

bereketler

verdirir

Közleri tututuran Yüce

Hâdfdir

O

25

-

'

TL

HDÂYETN

ÇETLER

Hidâyet,

hayr

istemeye

hastr.

Meselâ

hrsza

yol göstermeye

hi-

dâyet

denmez.

Hidâyet, her istenilen eye

hemen

rehberlik

etmek

ol-

mayp,

doru

yola

klavuzluktur.

Allah

Teâlâ'nm

hidâyetinin

çeitlerini saymak,

mümkün deildir.

Ancak ksaca belirli

bölümlere

ayrlabilir.

26

Alimler

hidâyeti bak aç-

larna

göre deiik

tasniflerle

izah ederler.

sfehânT ye

göre dört türlü

hidâyet vardr:

1. Allah'n

her mükellefe

lütfettii

akl ve idrak

yeteneiyle,

hayatn

devam

için

zarûrî

bilgiler

vermesi.

2. Vahiy

ve

peygamberler aracl

ile bütün

insanlara yapt davet.

3.

Hidâyeti benimseyenlere

lütfettii tevfik.

(Tevfik,

Allah'n kulla-

rnn

davrann,

sevdii

ve

râz

olduu eye

uygun

klmasdr.)

4. Âhiret

hayatnda

sâdk kullarn cennete

koymas.

27

Beyzâvî

de

hidâyeti

dört

bölüme

ayrr:

1. Rûhânî ve

cismânî

kuvvet

vererek insann

zâhiri

ve bâtn ile

ilgi-

li

ilerini

yapmasn salamak.

25. Cengiz Numanolu,

Esmâ-i

Hüsna

iirleri,

50,

1990

26. D..A.,

Hidâyet

md.,

Ebu's-Suud,

Tefsiru Ebu's-Suud,

I,

1

27. D..A.,

Hidâyet

md.


28/175

ZAHR

VE BÂTIN

AÇISINDAN

HDÂYET

•

27

2.

Hak ile bâtl, iyi

ile kötüyü

fark

ettiren deliller

koymak.

3.

Peygamberler

göndermek

ve kitaplar

indirmekle

hidâyet

etmek.

4.

Vahiy,.ilham

veya

sâdk

rüya yolu gibi

olaanüstü

yollarla,

kalple-

re

srlar,açmak

ve

her

eyi

hakikatte

olduklar

gibi

göstermektir.

Buna

^özel_.

hidâyet

denir.

Çürkü

daha

çok

enbiyâ

ve

evliyâda

meydana

gelir. Bunun, için

herkes

açsndan

bakldnda

bunun

yollar

olaanüstü

yollardr.

Tabii

ki

az da

olsa herkesin

bu

özel

hidâyetten

bir

nasibi

vardr.

Fakat bu

nasiple, yakîn

28

mertebesi-

ne

yükselmek

mümkün

deildir.

29

En-Necdî,

ise iki

ksmda

incelemitir:

1.

râd [Aklî

ve dini

delilleri

açklama]

ve beyân

hidâyeti

[yolunu

armlara

rehberlik

etme.

Bu

hidâyete

peygamberler

ve tabileri

sahip

olabilirler.

Allah Teâlâ

buyurur ki:

Semûd

kavmine gelin-

ce,

onlara

doru

yolu

gösterdik,

ama

onlar,

körlüü

doru

yola

tercih

ettiler.

30

2.

Tevfik

hidâyeti. Bu

ise ancak Allah'n

elindedir

ve

O'nun dileme-

sine

baldr.

31

Tevfik,

Allah'n

kulunu

imana

bal,

Rabbânî

lü-

tuf

lara

erdirmesi.

Gösterilen

yolda

sonuna

varncaya kadar 'yar-

dm

etmesidir.

32

Tevfîkî

hidâyet,

meru

hidâyete

uygun

bir

hayat

tarzn

daha da

yükseltecek ilâhî

bir

lütuftur.

33

28. Yakîn

kesin

ve açk

bilgidir. Terim

olarak, her türlü

üpheyi ortadan

kald-

rp tasdik

edilen

gaybn

hakîkatne

ermektir.

Yakîn

gâib

olan

hakknda

öy-

le

kesin

bir

bilgidir

ki o

gâib

gözle görülse bu

bilginin kesinliinde

ve

do-

ruluunda

herhangi bir

deiiklik

olmaz.

Üç

türlü yakîn vardr.

1-

lme'l-

yakîn, bir

ey hakknda

habere

dayanan

kesin bilgi.

2-

Ayne'l-yakîn, bir

ey

hakknda

gözle

elde

edilen

bilgi.

3-

Hakka'l-yakîn,

bir

ey

hakknda o eyi

yaayarak, onunla

har-neir

olarak

elde

edilen bilgi.

(S.

Uluda,

Tasavvuf

Terimleri

Sözlüü.)

29.

Beyzâvî,

Envâru't-tenzü

ve esrâru't-te'vtl,

1,

70,

Msr,

Tarihsiz,

Elmall,

a.g.e.,

I,

120

30.

(Fussilet,

17)

31.

M.

Hamûd

en-Necdî,

en-Nehcetü'I-esmâ

fî

erhi

esmâillâhi'l-hüsnâ,

274,

275

Kuveyt, 2000

32.

Ramazan

Altnta,

a.g.e.,

'87

33.

Bilal Temiz,

a.g.e., 302


29/175

28 »HDÂYET REHBER

IH.

EL-HÂDÎ

Hak

Teâlâ'nn

el-Hâdî

ism-i erifi

hakknda

bilgi sahibi olma-

mz,

hidâyet

konusunu

daha

iyi

anlamamza

yardmc

olacaktr.

Bu-

nun

için hâdî

kelimesinin

kazand

manalar

inceleyelim.

Cahiliyye

döneminde maddî

anlamda

kullanlan

hâdî kelimesi,

slam ile

birlikte

manevî

bir

hüviyete

bürünmütür.

Eskiden

çölde

ya-

ayan

insanlar

için yolu

bilmek ya da uçsuz

bucaksz kumlar içinde

kaybolup

gitmek,

bir

ölüm kalm

meselesiydi.

O günlerde her kabile-

nin

özel

bir

bölgesi vard.

Bu küçük bölge snrlar içinde

doru yolu

bilmenin

pek

önemi

olmayabilirdi

ama

alk

olduklar

bölge

snrlar

dna

çknca,

çoklar

yardmcsz

ve uçsuz

bucaksz, vahî,

korkunç

kum

çölü

ile

kar

karya kalrlard.

Çölün

bu durumunu

her

an

in-

san avlayp

yutmaya

hazr,

yakalanmaz

bir

canavar diye

tasvir eder-

lerdi. te

bundan

dolay cahiliyye

Araplar

hüdâ ve

yol

kavram-

lar

etrafnda bir düünce

a

meydana

getirmilerdi.

Yol,

çölün özelliklerine göre

ayr

ayr

isimlendirilmiti. Mesela

su-

yu

olup

olmadna,

üzerinden

yolun

geçip

geçmediine,

ssz

olup

ol-

madna,

yol

iaretinin

bulunup bulunmadna

vs. göre tasnif

edil-

miti. Örnein

yehmâ

kelimesi

doru yolun neresi olduunu

kim-

.

senin bilemeyecei,

her

hangi

bir ayak izi bulunmayan

korkunç

çölü

belirtmek

için kullanlmtr.

Düünmeden böyle

bir

çölde

yolculua

çkp bana

türlü

dertler

açan ahmak

kiiye issîf ad

verilmitir.

Cahiliyye

döneminde hüdâ

çölde

yol

göstermeyi

ifade etmek

için

maddî

anlamda

kullanlmtr.

Hâdî,

hüdâ'nn

sfatdr.

Bu

devir-

v/

de çölleri

iyi

bilen

ve insanlara

yol

gösterip

varacaklar

yerlere

selâ-

metle

götüren

kimseye

hâdî denmitir.

Çöl çok

tehlikeli

bir

yerdi. En

tecrübeli

klavuzlar

bile

bir

nokta-

da

arp

sapabilirlerdi.

armadan

rehberlik

görevini yapmak,

bir

klavuz

için

gurur

ve övünç vesilesiydi.

O

günlerde

insann

iyi

bir hâdî (klavuz) olmas, ya da

yannda

tecrübeli,

güvenilir

bir

hâdînin

bulunmas

son

derece önemliydi.

slamiyyet

geldikten

sonra hâdî kelimesi

manevî

bir anlam

kazan-

d.

Kur'an'da

hâdî

kavram

hayatî

bir önem tar.

Kur'an'da hâdî biz-


30/175

ZÂHR

VE

BÂTIN

AÇISINDAN

HDÂYET

•

29

zat

Allah'tr. O öyle bir

klavuzdur ki asla

sapmaz,

yolu

kaybetmez.

Bundan dolay da

tam

güvenilir

bir

klavuzdur.

Bu

suretle Kur 'an, hidâyet

kavramn

insann

maddî hayatndan

alp

dini

hayatna

aktarmakta,

kavram

manevîletirmektedir.

Hidâyet

aslnda çölde seyahat

etmekle

ilgili

idi, ama

imdi

mecâzî

olarak

insa-

nn

amak zorunda

bulunduu manevî çölle ilgili

olmu,

tamamen

di-

ni

bir

anlam

kazanmtr. Tabi ki

ayn deiiklik

yol

için de olmu-

tur.

34

Artk

srat- müstakim

denince

dosdoru

yol,

Hakk'n yolu

anlalr.

Buna

göre

cahiliyye

dönemindeki yolu

ematik

olarak

gösterecek

olursak yatay bir çizgi

çizmeiiyiz.

—

yatay kurtulu

>

[Cahiliye döneminde

Hüdâ:

(özellikle

çölde) yol

göstermek]

Hidâyet kelimesinin

slam'da kazand

manevî

anlam

göz

önüne aldmzda

bu

çizgi artk dikey olup

Hakk'a giden yolu gös-

termelidir.

[Hüdâ:

Allah'a

götüren yolu

göstermek]

dikey

kjrtulu

El-Hâdî,

Allah Teâlâ'nm isimlerindendir.

Hüdâ, reâd,

35

delâlet

j

(yöl

gösteren)

36

hâyr

ve mutluluk veren bir

hedefe rehberlik

eden

manasna gelir.

37

34. Toshihiko

Izutsu,

Kur'an'da

Allah

ve nsan, 137-138 trc Süleyman

Ate,

Ankara,

tarihsiz.

35.

Re

sâd

saadet

yoluna

tevik eden

ve

o

tarafa

yönelten

demektir.

(

Gazâli,

h-

yCry

204)

36.

Fîmzâbâdi,

Kâmûsu'l-mühît,

I, 1733

stanbul, 1886

'37..

DA,XX9


31/175

30 «HDÂYET

REHBER

El-Hâdî,

kullarna

Rabln

ikrar edinceye

kadar kendini

tantma

yolunu târif

eden

ve

gösterendir.

38

Hidâyetle

ilgili

âyetlerin genelin-

den

anlalan

hidâyetin beyân

anlamnda

kullanlddr.

Buna

göre

hâdî

maddî

ve

manevî

hayata

düzen

verip

gerçee

ulatracak

vas-

talar

yaratan

anlamna gelir.

39

.

Abdülkâhir

el-Badâdî,

beerin maddî

ve

manevî

hayatna yöne-

j

lik

olarak Hâdî'nin

içerdii lütuflar

yedi

gurupta

sralar:

1. Aklî

ve

dinî

delilleri

açklayan

(mübeyyin),

2.

Yolunu

armlara

rehberlik

eden (mürid),

3.

çtimâî

hayata

düzen

veren

(muslih),

4.

Sapklktan kurtaran

(munkz),

5.

Canllara

yaama yöntemini ilham

eden (mülhim),

6.

nanacak

kalplerde hidâyeti yaratan

(halik),

7.

Gerçee

klavuzluk yapan

(delîl)

40

Hidâyet, Hâdî

olan Hakk'n

kuluna

verdii

en büyük

nimettir.

Çünkü

hidâyetin

altndaki,

her nimet

geçici

ve

yok

olucudur.

Kii

hi-

dâyeti ölçüsünde

dünyada

mutlu olduu gibi,

âhirette de güzel

bir

ya-

antya

kavuur

ve

rahat bir

durumda olur.

Enbiyâ

(a.s.) iman

ve

hidâyet

bakmndan insanlarn

en

önünde

olmalarna

ramen,

Allah Teâlâ'nn

kendilerini

hidâyete

erdirmesini

istiyorlard. Çünkü

hidâyete

bir son

yoktur. te

Musa

(a.s.) öyle

di-

yordu: Umarm

Rabbim beni

böylece

doru yola

iletir.

(Kasas,

22)

Ynsuf(a.s.)

Ey

gökleri ve yeri

yoktan

var

eden

Rabbim

Benim

velim

sensin,

benim

canm müslüman

olarak al ve

beni salih

kullarn

ara-

sna kat

(Yusuf,

101)

diye

dua etmiti. Fahr-i

Kâinât

Efendimiz (sav)

dualarnda

ve

namazlarnda

Cenâb-

Hak'tan

hidâyet

istiyordu.

Resulullah (s.a.v.) öyle dua

ederdi:

Allahm

senden

hidâyet,

takva,

dürüstlük

ve

muhtaç

olmamay

istiyorum.

41

Bundan

dolay

bizlere

38.

bn

Manzur,

Lisanu'l-arab,

c.15,

353,

Kahire,

tarihsiz

39. DA,

XV;

9

40. DA, XV,

9;

Metin

Yurdagür,

Esma-i

Hüsna

erhleri,

244,

stanbul, 1996

41. Müslim, Zikir

bab, 4,2087


32/175

ZÂHR

VE BÂTIN AÇISINDAN

HDÂYET

•

3

de

kldmz

namazlarn

her

rek'atnda

Allah'tan

hidâyet

dilemekle

emredilmitir.

42

Hrz-

cân

et

onu

yâ

zîb-i

dehen

Kl

hidâyet ile kalbini

nken

43

[Hâdt ismini, eri yola sapmaktan seni alkoyduunu sandn

bir

muska gibi üzerinde

ta

ve devaml zikret.

Onunla kalbini

aydnlat,

hidâyete kavutur,]

IV. HDÂYET-DALÂLET

LKS

Hidâyetin zdd dalâlettir.

Hidâyet,

doru

yola ulama,

hedefe

va-

ran yolu

tutma

anlamna gelirken, dalâlet,

doru

yoldan

ama, sapt-

ma

anlamnadr.

Görülüyor

ki bu iki kavramn altnda bir

yol

düün-

cesi yatmaktadr. Daima u mesele

karmzda

durur: Acaba insan asl

gayesi olan Allah'a

ve

nefsinin kurtuluuna varan yolu mu

tutar,

yok-

sa

bu yoldan

ayrlp Allahszlk

çölü

içine

girerek

akn

ve

kör bir

e-

kilde bocalar durur mu?

aret

edilmesi gereken daha önemli

bir me-

sele de

burada

ki

yolun basit

bir

yol olmaddr. Kur'an'da kastedi-

len

yol

dosdoru bir

yoldur.

Kur'an'dan

anlalan

Allah'n (c.c.)

gösterdii yol dosdoru

yoldur.

Eer

siz

o yol çizgisini takip

eder,

gi-

derseniz

o

sizi

kurtulua

ulatrr. Allah'n (c.c.)

yolu

doruluu

ile bü-

tün öteki yollardan

ayrlr.

Çünkü onlarn hepsi eri yollardr.

44

Hidâyet

ve

dalâletin

ematik

gösterimi:

hidayet etti

hidâyet

buldu

Cennet

'

cennete gider

Allah

Saptrd

insan

sapt

42.

.

M.

el-Hamûd

Necdî,

a.g.e

V/

274,

275

43.

brahim ener,

a.g.e.,

247 (Ahmet akir)

44.

Toshihiko

Izutsu, a.g.e., 135-136

Cehennem

cehenneme

gider


33/175

32

«HDÂYET

REHBER

Dalâlette bulunanlarn

hidâyet

istemesi,

hidâyetin hasl olmasn

istemektir.

Hidâyette

bulunanlarn

hidâyet

istemesi

de hidâyette sebat

veya

hidâyet

mertebesinin

yükselmesini

istemektir.

45

Bilin ki Allah,

dilediini

saptrr

ve

kendisine

gönül

vereni

de

hidayete

erdirir.

46

Allah'n

saptrmas veya

sapklk

içinde

brakmas Allah,

kendisi-

ne kar

taahhütlerini

bozan fasklardan bakasn

saptrmaz

47

ilke-

siyle birlikte

düünülmelidir.

48

Kur'an'a göre,

akl-vahiy

noktalarn birletiren

hidâyetin, yarat-

csn

arayan,

O'na varmak

isteyen her insan için

yegâne

yolda

istik-

rarla

ilerlemek,

dalâletin

ise

bir

labirentin

çkmazlar içinde

bo

yere

dolamak

olduu

anlalr.

49

V.

HDÂYETE VESLE

OLANLAR:

Hidâyete

eritirmek,

hiç

üphesiz

Cenâb-

Hakk'n elindedir

an-

cak Rabbimiz,

bunu baz vesilelerle

gerçekletirir. Bunlarn en

ban-

da

peygamberler

gelir.

nsanlar

doru

yolu

gösteren

peygamberler

onlar ilâhî

emirlere

uymaya

davet eder. Bu

nedenle

kii

doru yolda

yürümek

istiyorsa

önce

peygamberini tanmal

ve

onu

kendine

rehber

edinmelidir.

Hidâyet

vesilelerinden biri

de Kur'an'dr. Kur'an insana

yol

reh-

beri olarak gönderilmi bir

kitaptr. Kii Allah'a doru

yapaca

kut-

sal

yolculuunda bu

rehber

kitab

elinden brakmamaldr.

Kur'an'm

her

âyeti

kiiye

gidecei

bu

yolda

özel

bir

tarif

yapar.

Bu

nedenle

Kur'an'n tamamndan istifade

etmeye

çalmak

gerekmektedir.

Bir

dier vesile

ise

sahâbe ve âlimlerdir.

Burada

kastedilen âlim

sadece bilgi

sahibi

olan deildir. Çünkü

sadece

ilmi

olan

yol

hakkn-

da

iaretlerle

ilgili

bigiler

verebilir. Ancak bu

hidâyetin yolu

göster-

45.

Elmall,

a.g.e., 120

46.

(RaM,

13,27)

47. (Bakara,

2,

26)

48.

Muhammed Esed, Kur'an

Mesaj,

11,499

49.

Bilal

Temiz,

a.g.e., 12


34/175

ZÂHR VE BÂTIN AÇISINDAN

HDÂYET

•

33

mek

aamasnda

bir

giritir. Yolu göstermek

için o

yol

hakknda bilgi

V

sahibi

olmak

yetmez.*

Daha

önceden

o yolda yürümü olmak gerek-

mektedir.

Bu

da ilimle birlikte

amel etmek

demektir.

O halde ilmi ile

amel

edenler

gerçek

manada

hidâyete

vesîle

olurlar.

Hidâyetin

yola

götürmek

ve yolun

sonuna

dek götürmek

aamasna gelince,

burada

manevî

eitiminin gerei

ortaya çkmaktadr.

Bu

eitim

Resül-i

Ek-

rem'e

(s.a.v.)

ilmi, ameli ve

'hâli

ile uyan

velîler

eliyle

olur.

Mevlânâ

(k.s.) Ashâbm

yldzlar

gibidir;

hangisine uyarsanz

hi-

dâyet

bulursunuz

hadîs-i

erifini

açklarken

öyle

der:

Bir

kimse

yl-/

dzlara bakp yol

alr. Hiç yldzlar ona

söz

söyler

mi? Hayr,

ancak

ki-

i

sadece

yldzlara

bakmakla

yolu

tanr

ve

varaca

yere

ular. îte

bunun

gibi

Hak dostlarna

bakmanla

onlarn sende tasarrufu

ve

hiç-

bir

söz

söylemeden

maksadlarn meydana

gelmesi ve

vuslata

erimek

mümkündür.

50

Kur'an'da uhûdî

âyetler de hidâyete

vesile olarak

anlatlr.

Kâ-

inattaki

bütün

varlklar kendilerini

var

edene iaret ederler.

Ayrca

gündüz-gece

olmas,

mevsimler,

yamurlar,

karlar

vs. meydana

gelen

tüm

olaylar

bize

bir

takm

hakikatleri

anlatmaktadrlar.

Kii

kabiliye-

ti

ölçüsünde

bunlardan

deiik

ilâhî

mesajlar

alr. Buna

göre

gördüü-

müz

her

ey

mesaj

alabilen

için bir

hidâyet

sebebidir.

Bir kitâbullâh-

a'zâmdr serâ-ser

kâinât

Hangi

harfi

yoklasan

manas hep Allah

çkar

Muallim Nâcî

[Kâinât bastan haa

Allah'n

büyük

bir

kitabdr. Kii bu kitabn

hangi

harfine baksa

onun Hakk'm

kaleminden

meydana

geldiini

an-

layacaktr.]

Kur'an'da

ayrca,

Ka'be'nin hidâyet

vesilesi

olduu zikredilmekte-

dir.

üphesiz

insanlar

için

kurulan

ilk mabed,

Mekke'deki

çok mü-

bârek ve bütün

âlemlere hidâyet kayna

olan Beyt (Ka'be)dir.

51

V

50.

Mevlânâ

Fîhi

Mâ Fh,

trc. A. Avni

Konuk,

haz.

Selçuk

Eraydn,

stanbul,

1993

51.

Âl-i

mran, 96


35/175

34 «HDÂYET

REHBER

Ka'be'nin hidâyet

kayna

olmas,

Hakk'n

varlna

ve Peygabe-

rimiz'in

nübüvvetinin

doruluuna bir delil

olmasdr.

O

bütün

mü'minleri

cennete

hidâyet eder. Çünkü

farz namazlarn

klan

her-

kes

cennete girmeye hak

kazanr.

52

Kim

ona

himmetle

yönelirse Cenâb- Hak

o kulunu

niyetine

gö-

re kemâl

yoluna

iletir.

53

Ka'be,

Allah

Teâlâ'ya

kendisi

sebebiyle hidâ-

yet bulunan

(Hakk'a

vâsl

olunan)

bir nûrdur.

54

Bir

dier

manaya

gö-

re

Ka'be'nin hidâyeti,

Zât tevhide

55

iletmesidir

56

Ka'be'ye

yönelen

kii

hakikatte

bu

vesile ile

Hakk'a

yönelmekte-

dir.

Bütün dairelerin

noktalar

merkezdeki noktaya

yönelik

olduu gi-

bi,

bütün

yönler de

Ka'be'ye yöneliktir.

Mekke

ümmü'l-kurâ

(ehir-

Allah,

tutum ve davranlarnn

gidiat

itibariyle asla

imana er-

meyeceini

bildii

insanlarn dnda

kimseyi sapklk

içinde

brak-

maz.

Yine

Allah,

imana olan

eilimini

bildii

insanlar

dnda

kimseyi

de doru yola

yöneltmez.

58

Bunun içindir ki,

âyette Allah

Teâlâ'ya izafe

edilen saptrma/sa-

pklk

içinde

brakma

ifadesi,

Allah'n sapmaya

eilim

gösteren

kii-

yi

rahmet

ve hidâyetinden

mahrum

ederek kendi haline

brakmas

an-

52.

Fahreddîn er-Râzî,

age,VI, 491

53.

Kueyrî, age,

I,

262

54. Kâânî,

age,

I,

124

55. Zâtf tevhid,

'mutlak

manâ'da Allah'n

bir

olduunu

bilmektir.

Hakk'n

vücûd

itibariyle

tevhidi demek

olan Zât

tevhid

pek

çok

incelikler

ve baz

ifade

güçlükleri

ihtiva etmesinden

dolay ulemâ

tarafndan üzerinde

durulmamtr.Mutasavvflardan

ise

sadece havâss

zümresi

bu fikri

56.

Ni'metullah Nahcivânî,

el-Fevâtihü'l-îlâhiyye

5

I,

116,

stanbul, 1325

57.

Veysel Akkaya, Ka'be

ve

nsan,

81,

stanbul,

2000

58.

Muhammed Esed, a.g.e,

11,500,

Zamehehrî'nin Ra

?

d,

27.

âyeti

tefsirinden naklen.

VI.

HDÂYETTE

KULUN RADESNN YER

ilemitir.


36/175

ZAHR VE BÂTIN

AÇISINDAN

HDÂYET

•

35

lamnadr. Doru

yola yöneltme

(hidâyet) ifadesi ise, bunu

hak

eden

kiiye baar ve destek

salamas

anlamna

gelmektedir.

59

Hidâyet için bütün ardar meydana geldikten

sonra asl

admn

yine

kul

tarafndan

atlmas

gerekmektedir.

nsan

bu

adm

kendisine

Hak

ta-

rafndan

verilen iradesiyle

atmazsa

Sünnetullah

gerei

dalâlette

kalr.

60

Resulullah

Efendimiz, amcas Ebu

Tâlib'e

Amcacm

Allah ka-

tnda sana ahitlik

yapabilmem

için

Lâ ilahe

illallah

sözünü

söyleyi-

ver

deyince Ebu Cehil ve Abdullah

b.

Ubey

araya

girerek

Ey

Ebu

lalib Abdülmuttalib'in dininden vaz

m

geçiyorsun?

dediler.

Kâinâ-

tn

Efendisi- (s.a.v.) kelime-i tevhidi

devaml

telkin

etmesine

ramen

Yallarn

dini

üzere diyerek

son

nefesini

verdi.

Bunun

üzerine

Sen

sevdiini

hidâyete

erdiremezsin

61

(Kasas,

56)

âyeti

nazil oldu.

Kur'ân-

Kerim'in

hemen hemen bütün

sûreleri

ilâhî

nimet,

lütuf

ve

hidâyet tecellilerini

ileyen

temalarla

örülmütür.

Buna karlk

kuldan

istenen

tek ey

ilâhî teveccühe

gönlünü

açp

onu benimsemek

ve teekkür

etmektir.

62

Kulun

hidâyetini

veya

dalâletini

iki yönden incelemek gerekir.

Bi-

rincisi

Allah'n

muvaffak

klmas,

ikincisi

ise

kulun

gayretidir.

Kul

hi-

dâyete

ermek

için

gerekli eilimleri gösterip,

çaba sarfeder,

Cenâb-

Hak da kulunu

muvaffak

ederse,

kul

hidâyete erer.

Buna göre hidâ-

yet

ve

dalâlet Hak'tan;

çalmak ve

gayret

göstermek

kuldandr.

Kulun hidâyete ermesinini en

önemli iareti

hiç üphesiz tevbedir.

Bu Allah'n kulunu

doru

yola

hidâyet etmesiyle gerçekleir. Tevbe-

nin

üç

art

vardr.

Pimanlk,

günahtan

vazgeçmek

ve

günahndan

dolay

Allah'tan

af

dilemektir.

63

Tevbenin ardndan kul,

artk

tamamen

Allah'a yönelirse (inâbe)

hakikate ular.

Bu -yönelme,

hidâyette yüce

mertebelere

ermek için

hayatî

bir öneme

sahiptir.

59.

Muhammed

Esed,

a.g.e,

11,500

,

60.

Bilal

Temiz., a.g.e.,

269

61.

(Kasas,

56)

62. DA, XV,

3

•

****

63.

îbn

Kayyim el-Cevziyye, Medâricu's-sâUkîn^lAl

Herevî, Medaricu's-sali-

foVden

naklen

crc. KuruLÎstanbul,

1994


37/175

36 .HDÂYET

REHBER

nabe

lügatte,

mutlak

olarak

dönme,

dinî

bakmdan ise Allah'a

dönme

demektir.

64

nâbe, Hakk'a tam

yöneli

ve

Hakk'm

âyetlerini

düünerek

tevbe

etmektir.

nabenin

hakikati hayr nöbetine girmektir.

Hidâyetin

art

nefsânî

iradeyi

terkedip

Hakkn

iradesine

yönelmek-

tir.

Bu

da

kiinin

kendi seçimidir.

65

Herevî, kulun

Allah'a

yöneliini

üç

ekilde

inceler. Buna göre

kul;

I.

Allah'a

özür

beyân etmek için

döndüü

gibi,

nefsini slah

etmek

için

de

döner.

II.

Söz

vermek için

döndüü gibi,

sözünü yerine getirmek için

de

III.

Allah'n

dâvetine sözlü

olarak

icabet ettii gibi, hal

ve gidiât ile

de icabet

ederek

O'na

döner.

66

Allah'a nefsini slah

ederek

dönmek,

cezalardan

kurtulmak, hata-

lardan dolay

üzülmek ve

yerine

getirme

frsatn kaçrd

ibadetleri,

telafi etmekle

gerçekleir.

Allah'a

söz

vererek

dönmek,

günah

lezzetinden

kurtulmak,

ken-

disinin

kurtulaca,

gafillerin ise

atee

gideceini

düünerek onlar

kü-

çümsemeyi terketmek,

hizmetlere ârz

olan hastalklar

konusunda son

derece

dikkatli

olmakla

gerçekleir.

Allah'a hal

olarak

dönmek

de,

ameline

güvenmemek, Allah'a

muhtaç olduunu

görmek ve O'nun

üzerindeki

lütfunu idrak

etmek-

le meydana

gelir.

67

înâbe

kelimesi,

koma,

dönme

ve

yaklama manalarn

da

ihtiva

etmektedir. Buna

göre

Allah'a

yönelen kimse

onun rzasna koan,

her

zaman

O'na

dönen ve onun sevdii

eylere

yaklaan

kimse

demektir.

68

Allah

her

kiinin

ömründe-bir

bakasna

eit olmasa da- her-

hangi

bir

zaman,

hidâyeti seçmek için

frsat

olarak

lütfetmitir. Bu

64. bn Kayyim,

a.g.e.,3

3

9-343 Herev'den naklen

65.

Elmall,

a.g.e.,

IV,

2982

66. bn

Kayyim, a.g.e.,3

39-343

Herev'den

naklen

67.

bn

Kayyim,

a.g.e.,3

39-343

68.

bn

Kayyim,

a.g.e., 339


38/175

ZÂHÎR VE BÂTIN

AÇISINDAN HDÂYET

•

37

müddette

hidâyet

veya

dalâlete yönelmesi

kendi

isteine

baldr.

Fakat verilen

süre

içerisinde

seçimini

güzel kullanarak Hakk'a yö-

nelmezse,

dalâlet

zorunlu bir tabiat olur. Ondan

sonra

istese

de

hi-

dâyeti

elde

edemez.

te

Allah'n

dalâleti

dilemesi,

kiinin

verilen

o

müddet

içinde bunu

hak

etmesiyle olduu

için

cebir anlay doru

deildir.

69

t

înabe

iki

türlüdür:

Birincisi

Allah'n

rubûbiyyetine yönelmedir.

Bu

fiil

bütün varlklar kapsamaktadr, insanlar skntya

uradkla-

rnda

Rablerine dönerek

(yardm

için)

O'na yalvarp

yakarr-

lar.

(Rum,

33)

buyrulur.

kinci

tür

yönelme

ise

Allah'n

uiûhiyyetine

kulluk

ve

muhabbet-

le

yönelme olup

O'nun

dostlarnn inâbesidir.

Bu

tür yönelmede dört

esas

bulunur:

1.

Allah'

sevmek

2. O'na

boyun emek

3

.

O'na yönelmek

4.

O'ndan

bakasndan

yüz

çevirmek

70

Hidâyet

bütünüyle

ilâhî

kaynakldr.

Baka

hiçbir

çözüm

insanl-

dorulua ulatrmayacaktr.

Hidâyette, samimi olarak yönelme ve

benimseme

kula aittir.

Onu

lütfetme ise Allah'a aittir.

71

Ömer

b.

Â'lâ

der

ki:

Allah'tan hidâyeti istediin

vakit,

yolun gös-

terilmesi kalbine

malum

olur ve Allah

o

yolda sana istikâmet verir.

72

Hidâyete

erimek

için

hidâyet

vesilesi

olan

u

amelleri

yapmaya

çalmaldr:

•

ükür: Yaplan iyiliin makbûle

geçtiini dile

getirmektir.

NâiP

olunan nimetten

dolay

sevinme,

nimete

karlk olarak

yaplma-

s

gerekeni

dil, beden ve kalp ile yerine getirmektir.

69.

Elmahh,

a.g.e.,

IV,

2982

70. bn Kayym,

a.g.e.,

338

71. DA,XV,9

72.

bn

Manzûr,

a.g.e.,

355


39/175

38

»HDÂYET REHBER

•

Sâlih

ameller:

Hakk'n

rzâsn gözeterek,

ihlasla

amel etmek.

•

Duâ: Kulun Hakk'a

yakardr.

•

Mücâhede:

eriatçe istenen

fakat nefse

zor

gelen

eyleri

nefs-i

emmâreye

yükleyerek onunla

savamaktr.

Nefsi

etkisiz

hale geti-

rerek,

rûhun

hâkimiyetini

salamaktr.

•

Tevbe: Kalpteki

kötülükte srar

düümünü çözüp

Hakk'a

dön-

mektir.

•

Kitap

ve

sünnete

sarlmak.

73

•

Hidâyete

vesile olmak

74

•

Hidâyet

selam.

75

Allah'n

bir

ismi

de

es-Selâm dr.

Yaratkla-

rn

zulmetten selâmete

çkaran

demektir.

Burada

kastedilen

hi-

dâyet

selâm,

mü'min

insann gayr-i müslimlerle

iletiim

kurma

eklidir.

Peygamberimiz

(s.a.v.) baz

mektuplarnda

bu selam

kullanmtr.

Allah'n

kulu

ve elçisi

Muhmmed'den

Bizans-

hlar'n büyük reisi Herakliyüs'e:

Selam,

hidâyete tabi olanlarn

üzerine

olsun...

76

Anlalyor

ki

hidâyetlerini talep niyetiyle

müslüman olmayanlara

yukardaki ekilde

selam verilmekte-

73. Yezid

bnu Hayyan, Zeyd bnu

Erkam radyallahu anh'tan

naklen anlatyor*.

Resûlullah

aleyhissalâtu

vesselam

buyurdular

ki:

'Haberiniz

olsun Ben size

iki arlk

brakyorum.

Bunlardan

biri

Allah Te-

âla'nn

Kitab'dr.

O,

Allah'n

(sema-arz arasna

uzanm) ipi olup,

kim ona

tutunursa

hidâyet üzere olur,

kim

de onu terkederse dalâlete

düer.

kinci-

si itretim, Ehl-i Beytimdir.'

Biz,

Zeyd

bnu

Erkam'a sorduk:

'Kadnlar

da

Ehl-i

Beyt'inden

midir?'

'Hayrl dedi,

Allah'a

yemin olsun,

kadn

bir

müddet

erkekle

beraber

olur.

Sonra (kocas)

onu

boar, o da

babasma

ve

kavmine

döner.

Resûlullah

aley-

hissalâtu vesselâm'n

Ehl-i Beyt'i

asl ve kendinden sonra

sadaka

haram

olan

asabesi'dir.'

Müslim,

Fezailu's-Sahabe

37, (2408).

74. Bir

kiinin

hidâyete

ermesine vesile

olmak büyük

bir

servete

kavumaktan

daha

hayrldr.

(Müslim,

lim,

11)

75. Ramazan

Altnta,

a.g.e.,

151-220

76.

Müslim,

Sahih,

Cihad ve

Siyer,

74,

c.

3,

s.

1396

77. Ramazan

Altnta, a.g.e.,

222


40/175

ZÂHR

VE

BÂTIN

AÇISINDAN

HDÂYET

•

39

HDÂYETE

ULAMADA

ENGELLER:-.

a.

Psikolojik

engeller:

•

Heva:

Nefsin

kötü istee

meyletmesi.

•

Bamszlk

karakteri, kiinin

kendi

kendini

yeterli görmesi.

•

Kibir ve

gurur.

•

(

•

Zan:

Kesinlii

bilinmeyen

eyin

ardna dümek.

•

Atalar

kültü:

Geçmtekileri

körü

körüne

taklit

etmek.

•

dünya

sevgisi: dünyaya

kalbiyle

balanmak.

•

Acelecilik:

Dorulara,

düünmeden

acele çk yapp

önyarg ile

reddetmek.

•

Hidâyet

ümidini

yitirmek.

b.

Sosyolojik

engeller:

Bunlar

sosyal

bask

gruplarnn

çkard

engellerdir.

•

Müstekbirler:

Birtakm

maddî ve

manevî

hasletlerine güvenip bü-

yüklenenler.

•

MePe: Toplumun

hayat

ile

ilgili

görü

belirtme

mevkisinde

olan-

lar. Devlet

bakannn

etrafndaki

yetkililer.

»

Mutref

:

Zenginlik içinde yüzüp

azgnlaan

insanlar.

Bunlarda

ki-

bir,

makam sevgisi,

cehalet vardr.

Cehaletten

kast, ufak

bir

kz-

gnlk

annda

doruyu yanl

düünme

ölçüsünü

yitirip

öfkeleri-

nin

pençesine

düerek

hakîkati

reddetme halidir.

Bu

guruplar halka

korku salar,

menfaatlerine

uymad

için

ger-

çei

inkâra

kalkrlar.

Halk

üzerinde

de üphe

uyandrarak

saptma-

larn

salamaya

çalrlar.

78

m,

VIII.

HDÂYET

YOLUNDA

OLANLAR

Cenâb-

Hak

hidâyet

yolunda

olanlar

öyle

tavsif

eder: Onlar ki

insan

idrakini aan

[eylerin

varlna]

(gayba)

inanrlar,

namazlarn-

da

dikkatli

ve

devamldrlar,

kendilerine

verdiimiz

rzktan

(Allah

78.

Geni

bilgi için

bkz.

Ramazan Altnta,

a.g.e.,

151-220,

Bilal

Temiz,

a.g.e.,

195


41/175

40

«HDÂYET

REHBER

yolunda)

harcarlar

ve

onlar

sana indirilene

de

senden önce

indirilmi

olana da iman ederler, öteki

dünyann varlndan

bütün kalpleriyle

emindirler, ite

Rablerinin gösterdii

yolda yürüyenler

onlardr, fela-

ha

eriecek

olanlarda

79

Allah'n

mescidlerini

ziyaret etmek

yahut onu

gözetmek,

ancak

Allah'a

ve

âhiret

gününe inanan, namaznda

dosdoru

ve sürekli olan,

zekat veren

ve Allah'tan

bakasndan

korkup çekinmeyen

kimselere

özgüdür.

Ve

dolaysyla, ancak

böyleleri doru

yolda

yürüyenler

ara-

snda

olmay umabilir.

80

IX. HDÂYETE

ERENLER

sf

Hak

Teâlâ,

Sabredip

ilâhî mesajlara kesin

bir

ekilde inanan,

81

imana eriip

doru ve yararl

iler yapan(salih ameller

ileyen),

82

rza-

sn arayan,

83

kendisinden

korkan

ve

itâat eden,

84

sözü

dinleyen,

son-

ra

da en güzeline

uyanlardr.

85

kendisine

yönelen (inâbe)

86

ve

O'na

smsk

tutunan

87

Rasülüne

itâat

eden

88

ve

O'na

uyan,

89

kimseleri

hi-

dâyete

erdirir.

Onlar,

iyi

yararl iler yapma,

namaz klma, zekat

ver-

me

gibi

hususlara

önem

verdikleri

için ayn zamanda

dier insanlara

yol

gösterici

önderler olacaklardr.

90

Kulun

hidâyete

doru

ilerlemesinin en

büyük delili Yüce Allah'n

gösünü

slam'a açmasdr.

91

Bunun

nasl

olduu

Resulullah'a

sorui-

79. Bakara

2-5

80.

Tevbe

18

81. Secde

24

82. Yunus

9

Bakara

137

83.

Maide 16

84.

Bakara,

150

85. Zümer,

18

86.

ura

13,

Ra'd,

28

87.

Al-i

îmran, 101

88.

NÛr,

54

89. A'raf

158

90.

Enbiyâ 73

91.

En'am 125


42/175

ZÂHR

VE

BÂTIN AÇISINDAN

HDÂYET

•

4

duunda

öyle

buyurmutur:

Gösüne

bir nûr atar, o

nûrla gösü

açlr.

Dediler

kU

Bunun bir

iareti

var

m?

Buyurdu

ki: âreti ebedî,

yurda (âhirete) yönelmesidir.

92

Hüdâ,

bir

ilâhî

nurdur

ki,

Allah

onu

diledii

mü'minin kalbine

atar.

Mü'min o

nur

ile

hayr ve erri;

hidâyet

ve

dalâleti;

hak

ve

bât-

S

l tanr. Böylece

o

kii hayr,yoluna, Hûda'ya

gider.

93

Bir hadîs-i erifte

öyle buyrulur:

Cenab-

Hakk, bütün varlkla-

r, insanlar karanlkta

yaratt.

Sonra

nûrdan insanlarn

hangisine rastlad

ise,

o

kii

hidayete

du. Hangisine

rastlamad

ise o

kîi de sapkla dütü,

asi oldu.

94

Peygaberimiz

(s.a.v.) öyle

buyurular:

Allah

Teâlâ

yarattklarn

ka-

.

ranlk içinde

yaratt. Ve sonra

onlara

kendi nurundan

sald. O

nurdan

kime

isabet

ederse hidâyet

buldu.

Kime demezse

dalâlette

kald.

95

Kelâbâzî,

bu hadîsi

öyle açklar: Ben

derimki

Allah'n

ilmi

üze-

rinde kalem

kurumutur,

yarattklarn karanlk içinde

yaratt

sözü-

nün

manas

Allah'n

mârifetinden habersiz

olarak

yaratt

eklinde

olabilir.

Cahillik

zulmet

olarak

tabir edilir.

Yani

onlar

Allah'n

ma-

rifetine

erimemilerdi.

Çünkü ubûdiyyet,

rubûbiyyeti

idrak edemez.

Ma'rûf olan

(tannan Zât)

hisler alanna dahil

olan veya hayallerin

d-

rak

ettii

biri deildir. Allah Teâlâ

bunlardan münezzehtir.

Sonra

Onlara

kendi

nurundan

sald ,

onlardan

dilediine

hidâ-

yet etti

demektir.

Burada hidâyet

nur

olarak yorumlanr.

Bu

günde

O nurdan kime

isabet

ederse

hidâyet

buldu.

buyurulmasndan

unu

anlamalsn:

Allah'n marifetine

ancak Allah

ile erlir.

•

Delil çkarmak

için

d

âlemde

ve

iç

âlemde

olan iaret

ve

bilgiler

hidâyetin

sebepleri

deildir.

Eer

böyle olsayd,

d ve

iç

âleme bakan,

o iaret ve

bilgilerle

hidâyete ererdi.

Onlara

akl- selim

sahibi

herkes

bakm,

ancak Allah'n

diledikleri hariç

kimse hidâyete

erememitir.

92.

Suyut, el-îtkân,

II,

186,

Süleyman

Ate,

ârî

Tefsir

Okulu,

33 stanbul,

1998

93.

Bursevî,

Kitâbü'n-netîce,

%

75

Hazrlayanlar,

Ali

Naml,

mdat

Yava,

s-

tanbul, 1997

^

94. Feyzu'lKadtr, c.

II,

s.

220,

Camiu's-Sagtr,

c

I, s.

5

95.

Tirmizi, man,

18;

Ahmet

bin

Hanbel

11,

176


43/175

42 »HDÂYET

REHBER

Allah

Teâlâ buyurur:

Allah,

selamet

yurduna

çaryor ve dilediini

de

doru

yola hidayet

ediyor.

96

Allah

dilediini

artr, dilediini de yo-

la getirir.

97 98

X. ALLAH KMLER HDÂYETE ERDRMEZ?

Kur'an'da hidâyete erdirilmeyenler

üç

gruptan

olumaktadr.

Bunlar:

1-

Zâlimler:

Kur'ân'da

hidâyete

erdilirilmeyen zâlimler ve zulüm-

leri

hakknda

u

bilgiler

verilir.

Onlar:

•

Yahudi

ve Hristiyanlar dost

edinen

[onlarn hayat tarzn

mü'minlerin

hayat tarzna

tercih

eden, onlarn hayat tarzm tak-

lit

edenler]

99

•

(Bile bile) zulüm [buradaki

zülüm

kiinin

Allah'n

gösterdii hidâ-

yet

ndan

kastl olarak uzaklamasdr] ileyenler

100

•

Hiçbir

(gerçek)

bilgiye

dayanmadan

kendi uydurduu yalanlar

Allah'a

isnad eden,

böylece

insan

saptranlar

101

•

Allah'tan bir

doru

bilgi olmakszn,

geçici

aldatc doyumlar,

bencil

ve çkarc istekler

peinde

kendine

yol

arayanlar

102

•

[Bile

bile]

kötülük yapanlar

103

Allah'n

mesajlarm

yalanmaya

artlanm olanlar

104

•

îman edip bu

elçinin

hak olduuna

ahit

olduktan

ve hakikatin

bütün kantlar

kendisine geldikten

sonra hakikati inkar

etmeyi

seçenler

105

96.

Yunus,

25

98.

Kelâbâz,

Bahru'l-fevâid, 18b, yazma,

Süleymaniye

ktp.,

Fatih,

697

99.

Maide

51

100. Bakara

258

101. En'am

144

102.

Kasas

50

103. Tevbe

109

104. Cuma

5

105.

Al-i

imran

86


44/175

ZÂHR

VE

BÂTIN

AÇISINDAN HÎDÂYET

•

43

[Yalnzca]

Allah'a

teslim

olmas

istendii (slama

dâvet olunduu)

halde Allah'n

[mesaj] hakknda [böyle]

yalanlar

uyduranlar.

106

,

Allah'tan [gelen

bir vahyi] inkar eden, hatta srailoullar'ndan

bir ahit,

kendisi

gibi birisinin

ortaya

çkmasna

ahit

Imam Gazali - Hidayet Rehberi_text.pdf

Documents

Transcript of Imam Gazali - Hidayet Rehberi_text.pdf