luminacjeI kwartalnik o iluminowanych manuskryptach 3/2012 (3)

issn

: 208

4-59

52ce

na: 1

5 zł

(5%

VAt)

Drodzy Czytelnicy Dotarliśmy z trzecim zeszytem „Iluminacji” do najpiękniejszego okresu w polskiej tradycji, i to zarówno pod względem niepowtarzalnej atmosfery przedświątecznych jarmarków, targów, przygotowań świątecznych, cho-inki i cudownej zimy pełnej białego puchu jak też atmosfery duchowego przeżycia Wigilii i duchowego wymiaru Narodzin Pana. Nigdzie na świecie nie ma takiej Wilii jak w Polsce. Jak ważne znaczenie ma kolacja wigilijna dla Nas świadczą bardzo liczne powroty rodaków porozrzucanych po całym świecie w domowe pielesze, aby po-dzielić się opłatkiem i aby te jedyne w swoim rodzaju radosne chwile spędzić z bliskimi. Trzeci numer „Iluminacji” został przygotowany przed Bożym Narodzeniem, niestety nie jestem pewien, czy zdąży dotrzeć do odbiorców przed świętami.

Pragnę poinformować czytelników, że po wielu prośbach od bieżącego numeru zaczynamy cykl dla osób nie zajmujących się zawodowo malarstwem książkowym i rękopisami. Otóż od trzeciego zeszytu zaczyna się cykl artykułów o historii i sposobie tworzenia rękopisu. W następnych zeszytach wprowadzone zostaną kolejne cykle z historii i technik tworzenia miniatur, kaligrafii, tworzenia farb czy paleografii.

W niniejszym zeszycie pragnąłbym gorąco podziękować Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu i Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie za bardzo miłą i owocną współpracę.

Wierni CzytelnicyW Bożego Narodzenia czasNiech miłość będzie w nas,Niech pokój wokół panujeA dobro nad złem królujeWesołych Świąt życzy Redakcja „Iluminacji” .

Emil Mizgalski

Od redakcji„Święta Rodzina”.B. Znidarsic (artysta malujący ustami).©„Wydawnictwo „AMUN” w Raciborzu jest jedynym Wydawnictwem w Polsce mającym prawo do sprzedaży reprodukcji obrazów malowanych przez Artystów ustami lub stopą w postaci kartek i kalendarzy”

luminacjeI

TTTTTTRedakcja: redaktor naczelny: emil mizgalskiredaktor: emil mizgalskiemail: emilmi@wp.plreklama: emilmi@wp.pl

Siedziba redakcji: ul. senatorska 13/27; 58-316 Wałbrzychtel./fax: 74 841 80 92tel. kom. 502 280 310

WYDAWCA: WydAWnictWo i Biuro t£umAczeÑ BiBlioPolAemil mizgAlskiul. senAtorskA 13/2758-316 WA£BrzycH

Adres do korespondencji:WydAWnictWo i Biuro t£umAczeÑ BiBlioPolAemil mizgAlskiul. senAtorskA 13/2758-316 WA£BrzycHkonto bankowe: mBank: 09114020040000340251755066

Projekt grafi czny, skład, łamanie:drukarnia Poldruk s.c.

strona internetowa:www.bibliopola.com.pl

copyright by BiBlioPolA

Druk:drukarnia Poldruk s.c.Józef Grzywa, Marek Kawkaul. Wrocławska 39 a58-309 Wałbrzych

nakład: 3000 egz.

Okładka: kopia XII-wiecznego inicjału ze sceną Bożego Narodzenia wykonana przez Barbarę Bodziony (Pracownia Kaligrafi i i Iluminacji - Kraków). Kaligrafowany tekst kolędy małopolskiej również wykonany przez Barbarę Bodziony.

4

5

8

8

17

21

26

28

30

34

40

46

Spis treści

28 4017

KONFERENCJA KSIÊGOZBIORY ROZPROSZONE W MALBORKUemil mizgalski

JAK POWSTAWA£ ŚREDNIOWIECZNY RÊKOPISkingA sozAÑskA

EUROPA JAGELLONICAemil mizgalski

MODLITEWNIK KRÓLA W£ADYS£AWA II ZE ZBIORÓW KRAKOWSKIEJ JAGIELLONKI emil mizgalski

KUTNA HORA, SREBRO I KUTNOHORSKI ANTYFONARZemil mizgalski

GRADUA£ PREMONSTRANTÓW Z LOUKYemil mizgalski

KSIÊGA PRAW MIEJSKICH Z MORAWSKIEGO ZNOJMAemil mizgalski

WSPANIA£Y GRADUA£ UTRAKWISTÓWemil mizgalski

BIBLIA OSTROGSKAks. Andrzej konachowicz

MAPPE MONDEkrystyna szykuła

LIBRI CATENATI ZE Z£OTORYI Arkadiusz Wagner

REKLAMA, OG£OSZENIA

luminacjeI

33/2012

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 6v. Jezus na tro-nie w otoczeniu zastępów anielskich.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 3r – Śmierć z kosą. Ikonografika cyklu związana ze średniowiecznym hasłem „Memento Mori” i tańcem śmierci.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 5v – Piekło. Na Sądzie Ostatecznym wszyscy są równi i mierzeni są miarą do-brych uczynków. Wszyscy grzesznicy wtrąceni zostaną do piekła. Na miniaturze znajdują się grzesznicy otoczeni przed diabłów. Można wśród nich zobaczyć również królów i biskupów. Niektóre postaci na głowie posiadają koronę lub infułę.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 4v – Sąd Osta-teczny. Jezus w mandorli sądzi zmarłych wstających z grobów.

luminacjeI

12 3/2012

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 116v; Miniatura przedstawiająca postać św. Jana. Apostoł zwykle przedstawiany jest bez brody. Atrybutem św. Jana jest kielich z wężem. Często też występuje w grupie ukrzyżowania.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 112v; Św. Piotr z kluczami do Królestwa Niebieskiego. Książe apostołów przed-stawiony jest z kluczem w ręku - atrybutem Św. Piotra. W lewej ręce dzierży księgę.

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 7v; Jezus wsta-jący z martwych

Biblioteka Jagiellońska, Kraków. Ms 4289; karta 118v; Miniatu-ra przedstawiająca postać św. Jakuba Starszego. Ten apostoł w sztuce przedstawiany jest w stroju pielgrzyma. Na głowie nosi kapelusz z muszlą. O odkryciu grobu świętego Jakuba pisano w pierwszym numerze „Iluminacji” w związku z zaginięciem Co-dexu Calixtinus.

luminacjeI

133/2012

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 272r. Inicjał „G (audeamus)”.

Św. św. Katarzyna i Dorota. Niebieska litera inicjału wpisana na złotym tle otoczona różową ramką.

Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 232r. Inicjał „L” (etabitur).

Św. Erazm. Czerwona litera inicjału wpisana na złotym tle otoczona zielonym obramieniem. Lewą bordiurę zdobią

wielobarwne wici.

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 250r. Inicjał „S” (acerdotes).

Postacie św. św. Marcina i Mikołaja. Zielona litera inicjału wpisana na złotym tle otoczona szaro-niebieską ramką. Lewą

bordiurę zdobią wielobarwne wici.

luminacjeI

22 3/2012

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 201r. Inicjał „I” (ntret). Postacie św. św. Krzysztofa i Sebastiana. Inicjał otoczony szarą ramką. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 160r – Inicjał „S”(alve). Matka Boska z dzieciątkiem Jezus w glorii. Zielona litera inicjału wpisana na złotym tle w szare obramienie. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

©Biblioteka Naukowa w Ołomuńcu; Graduał z Louky; sygnatura M IV 1/ 2 I 1 = II a 1; karta 189r. Inicjał „M” (ichi). W scenie przedstawienie św. św. Piotr i Andrzej z charakterystycznym krzyżem św. Andrzeja. Niebieska litera inicjału wpisana w złote tło. Całość otacza różowa ramka. Lewą bordiurę zdobią wielobarwne wici.

luminacjeI

233/2012

Jeszcze na początku XX w. w śląskiej Złotoryi znajdowała się kościelna biblioteka pulpitowa, której wyposażenie i księgozbiór istniały niezmiennie od schyłku XV stulecia.

LIBRI CATENATI ZE ZŁOTORYI

ArkAdiusz WAgnerinstytut informAcji nAukoWej i BiBliologii umk W toruniu

il. 6

luminacjeI

40 3/2012

Złotoryja to niewielkie miasto na Dolnym Śląsku, które swój najbujniejszy rozkwit przeżywało w Xiii-XIV w. za sprawą kopalnictwa złota. W drugiej po-łowie XV w., gdy gorączka tego kruszcu wyraźnie już ostygła, w tamtejszym kościele parafialnym

Narodzenia Najświętszej Marii Panny założono bibliotekę, zasila-ną darami lokalnego kleru. Wedle źródeł archiwalnych, od schyłku XV w. księgi przechowywano na przynajmniej jednym – zaopa-trzonym w łańcuchy – pulpicie w zakrystii, w której udostępniano je uczniom szkoły parafialnej.

gdy w latach dwudziestych XVi w. w złotoryi zapanowała refor-macja, kościelna biblioteka trafiła częściowo pod opiekę władz miejskich, będąc już wówczas ulokowaną w specjalnym pomiesz-czeniu przyprezbiterialnej wieży, wyposażonym w cztery pulpity. Każdy mebel miał nieco odmienną formę, co wynikać mogło z ich niejednoczesnego wykonania bądź zamierzonego urozmaicenia (il. 1). Dekoracyjnością wyróżniał się pulpit o bocznych ściankach częściowo pokrytych polichromią, układającą się w skośne pasy odpowiadające nachyleniu obustronnych części roboczych. Na nich to ułożone były księgi z przybitymi w górnej części opraw, żelaznymi łańcuchami, zakończonymi pierścieniowym ogniwem (il. 2), przez które przechodził długi, żelazny pręt, mocowany na skrajach mebla. Średniowieczne kodeksy i inkunabuły zaczęły wówczas uzupełniać druki renesansowe, w tym zwłaszcza wie-lotomowe edycje dzieł Lutra i Melanchtona, jak również Ojców Kościoła i innych pisarzy religijnych. Oprócz tego włączano do księgozbioru dzieła z różnorakich dziedzin ówczesnej nauki, jak np popularne opracowanie Joachima Cureusa o historii Śląska: Gentis Silesiae Annales, wydane w Wittenberdze w 1571 r.

Większość książek wpływających do księgozbioru po połowie XVI w. była oprawiana przez lokalnego, anonimowego introliga-tora, który hołdował charakterystycznej dla kręgu niemieckiego tradycji tej dziedziny rzemiosła artystycznego w epoce renesansu (a w prowincjonalnych środowiskach także długo później). Polega-ła ona na okrywaniu ksiąg fazowanymi deskami – zazwyczaj buko-wymi – powleczonymi białawą skórą świńską. Dekorację okładzin wykonywano w technice ślepego wyciskania (tłoczenia) głównie za pomocą radełek, którymi tworzono koncentryczne ramy wypeł-nione ornamentami i scenami figuralnymi. W dziełach złotoryjskich ukazują one przede wszystkim swoiste galerie świętych postaci (il. 3), jak również antykizujące popiersia wyimaginowanych wojowników i poetów, wzbogacone arabeską (il. 4). Księgi po-darowane bibliotece przez Radę Miasta miały dodatkowo oko-licznościowy, złocony napis, wyciśnięty z introligatorskich stempli literniczych na wewnętrznej stronie górnych okładzin (il. 5).

Przekształcając się de facto w książnicę miejską, kościelna li-braria służyła wówczas m.in. słynnemu w całej europie gimna-zjum, kierowanemu przez Valentina Trozendorfa. Ów znakomity humanista znany był choćby ze swego restrykcyjnego zakazu posługiwania się językami ojczystymi przez uczniów przyby-wającymi z różnych krajów (w tym z Korony i Litwy), na rzecz umiłowanej przez niego łaciny. Wedle źródeł, podczas epidemii, która ogarnęła miasto w 1553 r., pomieszczenie biblioteki słu-żyło Trozendrofowi i zdziesiątkowanemu gronu jego uczniów jako miejsce nauki i schronienia przed morowym powietrzem.

il. 1

il. 2

luminacjeI

413/2012

Zachęcamy Czytelników do prenumeraty kwartalnika za rok 2012. cena prenumeraty za rok 2012 wynosi 69,20 zł (60,00 cena czterech zeszytów + koszty wysyłki = 9,20). cena za zeszyty 3 i 4/2012 wynosi 34,60 zł(30,00 zł cena dwóch zeszytów + koszty wysyłki = 4,60). Można zamawiać numery archiwalne nr 1 i 2/2012. cena za jeden zeszyt 13,00 zł + 2,30 za wysyłkę.

Wydawnictwo przyjmuje już wpłaty na prenumeratę kwartalnika za rok 2013. Cena za roczną prenumeratę wynosi 69,20 (60,00 cena czterech zeszytów + koszty wysyłki = 9,20).

dAne WydAWnictWA PodAne W stoPce redAkcyjnejPrzy prenumeracie prosimy o dokładny adres wysyłki oraz dane do faktury:nazwisko, imię, dokładny adres z kodem, NIP, telefon.

PRENUMERATA

Wydawnictwo oferuje swoje usługi odnośnie ekspertyz iluminowanych manuskryptów, starych map, starych zapisów nutowych oraz tłumaczeń z języków antycznych: łaciny, greki, hebrajskiego, starocerkiewnosłowiańskiego, staroniemieckiego oraz języków no-wożytnych z angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, czeskiego, słowackiego.

Wydawnictwo zachęca również do umieszczania ogłoszeń w sprawie sprzedaży i kupna starych książek, manuskryptów i map.

Format reklam Wymiary (mm) Ceny reklamy (netto)

IV strona okładki 206 x 297 (+2 mm spady) 3 000

II, III strona okładki 206 x 297 (+2 mm spady) 2 800

cała strona 206 x 297 (+2 mm spady) 2 500

Junior Page 134 x 189,5 (+2 mm spady) 1 700

1/2 strony (pion) 102 x 297 (+2 mm spady) 1 300

1/2 strony (poziom) 206 x 145 (+2 mm spady) 1 300

1/3 strony (pion) 73,5 x 297 (+2 mm spady) 950

1/3 strony (poziom) 206 x 92 (+2 mm spady) 950

1/4 strony (pion) 102 x 145 650

1/4 strony (poziom) 206 x 70 650

6 modułów 114,5 x 124 840

4 moduły 114,5 x 82 560

3 moduły 53,5 x 124 lub 175 x 40 420

2 moduły 53,5 x 82 lub 114,5 x 40 280

1 moduł 53,5 x 40 140

Wymiary i ceny reklam

luminacjeI kwartalnik o iluminowanych manuskryptach 1/2012 (1)

ISSN:

2084

-595

2Ce

na: 1

5 z³

(5%

VAT)

luminacjeI kwartalnik o iluminowanych manuskryptach 2/2012 (2)

ISSN:

2084

-595

2Ce

na: 1

5 zł

(5%

VAT)

luminacjeI

473/2012