İlhan Akdere, Zeynep Karadeniz - Türkiye Solu'Nun Eleştirel Tarihi 1

7/13/2019 lhan Akdere, Zeynep Karadeniz - Trkiye Solu'Nun Eletirel Tarihi 1

1/320


2/320

Trkiye Solu'nun Eletirel rihi lhan Akdere-Zeyep KaradeizEvrensel Basm Yayn: 31

Bas See Matbaaclk, Kasm 1994

BN X

EENE AI YAYINPiyeoti Caddesi No: 41-8/9

ebelitastabuTel (0212) 517 2 37 63 29 34

Fax (0212) 516 27 53


3/320

TRKYE SOLU'NUNELETRE TARH

1908 - 1980 1

n - Zn nz


4/320


5/320

DEKLE

Z v.

G :

I. BLML LUUD LHL V UJUV DV.. !.LK OSMANLI SOSYASTLER

- Kom Ve Eeasyoal Tarmala Geve, ge e Meuye-OSF Ve iak HmDl: Tkye Sosya Fkas DEVRMNN SOSYAER - Osma mpaaoluu'da Devm Hazaya

Ekoomk ve Soyal Koula S Eylemle Aaoluda Hak Haekele Oduda sya

alkla Hapaaede ya- Meutiyet'e Doru Aydlar3 MTAREKE YILLLNDA SOSYALZM . Sate TKPy Gdn Yol Yl Ordu Sahte TKP

BM

TRKE KOMNST PARTS

.

.

.

TK KURUUU VE MUSTAFA SUH ... Br Osmanl mok Olak usaf Sup Rusya Yllar Trky Komns arsnn Kuruluu Kurulu Yllarna TK V Komns Enasyonalr Yarsmrge Pars Olmann Sorunlar

V Grvlr Bakmndan TK


6/320

TRKYE FT SOSYALST PARTS'NDENTKP'YE EFK HSN 4

Kutulu Ve Aydnkta efk n zg Snf Ve Poletaya Kavamlann aptlmaDemokatk Devm Soununa Yaklam-efk n Ve Kt yana DR KMEK KIVICIMI VE TKP 6 Kvlcmlnn Eletle Inda TKPnn Teo Ve Pat Teo gt Eyem

Yolun Sonu Kvlcmlnn Analznde Tk Oduunun Ye "knc Kuvay Mlyeclmz May Geev. ah, Devm Soyazmde Snfz Devet, Snf Mcadelez Tahv. Oman mpaatouu zene Tezlev. Cumhuyet Dnem Tk Oduuna Genel Yakamv Kaptat Omayan Yodan Kaknma Teo

III. BM MAYIS, "YN-EVRM ZGS VEMLL DEMOKRATK DEVRM TEORS MAYSN NTE VE

TRKYE SO AREKET ZERNDEK ETK... BayaMendee Rejm Ve Sonu May Devm

May Anayaa Ve akla Z May aeketn eden BnmeVe Ye Sya aeketlee Kaynak Olutuma

Kalknma Modele Tatmandan Stem Tatmana SSTEM NDE "SOSYAZM YN Yn Ve Devm Deglenn alca zellkle Yen Devletk


7/320

-YnDevrim izgisinin Snlara Bak Ve "Devrim Anlay 'Devrimci Parti Sosyalizm3. MLL DEMOKRATK DEVRM TEORS:

MOZMLE SSLEN KEMALM 2MDD Terisinde Snara Bak Ve Devrim AnlayYnn MDDye EtkisiMDD Pratiinde Devrimci Parti

iV. BLM

TRKYE PARTS............................2551 BRNC TP 257

Kurulu Ve PrgramTPin Kapsayclnn Ve Etkisinn KaynaklarAnayasa Ve Ssyalizm TartmalarSnun Balangc 968Aybara Kar Mhalefetn Revizynist Cephesi2 KNC P 276

SSCB Etkisinin Ak Hale GeliiSsyalist Devrim Slganyla Gizlenen Burjuva Rermist Prgram

Kalknmaclk dlisiSsyalizmTprak Ve Tarm SrunlarDevlet

V. BM

1970 SONRASI SLAHLI HAREKETLR . 911 SACILN BEDEL SOL RADKALZM 22

Sl Radikalizmin Nesnel OrtamTrkiyedeSl RadikalimSl Radikalizmin deljik Ve Pliik Yaps2 TRKYE KOMNST PARTS /MARKSSTLENNST

TRKYE KYL KURTULU ORDUS 3013TRKYE HALK KURTULU PARTS/CEPHES 3074 TRKYE HALK KURTULU ORDUSU 32


8/320


9/320

SZ

rie de sl areetleri tarii erie be adar biraratra e te alee altr Belelere e tallara daaaa da alarda la b eli birii ei bir tari alasbeli de eresi sterece adar eitir Ne ar i rieSl Eletirel ariide eilerde ara teel bir elli etilitir B ala tle daa ce ala aratralara e belelere daaala birlite lar as bir r-

ala bir atar deil eletirel bir iceleesii ieretedir Osal paratrl deide 198 cesieadar aad leri siasal rta da etilee bteli alar rtler e iiler teel rleri sf cadelesiiidei erler tati e stratejileri ile ele alata e b tariselprati e elece ii dersler arla ere eletiriletedir

Ks tarite ders ala deii tarite aa iilalar aa iilerile e teel ba llileri bada te-rarlaabilir ld arsaatadr E ada beer drlarlaarlalaacasa eite aaalar elece ii retici las da laacatr B tarii terarlaaa ldileri sre tarisel ateralile eliir e sai tari teerrrdeibarettir die idealie alaa bir ala ibi retedirSar cadelesii el e belirleici bir a ltra pliti

9


10/320

ilikiler ve politik mcadele tarhi, btn bir sre olarak ele alndnda grlmektedir ki, iki ana snf arasndaki ilikilerin ve mcadelenin belli bal nitelikleri, bu iki snf ve onlarn varlk koulu olankapitalist ilikiler zemini devam ettike, ilkeler bakmndan deiiklik gstermemektedir Bu yzden, rnein Musta Suphinin Kemaist ktidara oan iikierinin, bugnk devrimci mcadee asndanretici olmad ya da eik Hsn'nn ya da Dr Hikmet Kvlcmlnn rermizme, uzlamaya yatkn taktiklerinin ve onlarn sonularnn gnmz ii hareketi iin eletirilmeye demez rlmesikabul edilemez nk, burjuvazi ile ii sn arasndaki mcadelenin deiik zamanarnda, bir " tekar"dan dei kat bir sreklilik vedevamllktan sz edebiliriz Ana izgileryle ve temel nitelikleiyle

srp giden budur.Bu izgi ve nitelii tespit edebilmek, gmi ilikileri ve mcade-

lede ii snf adna uygulanan taktik ve stratejileri eletirebilmekise, her eyden nce, mcadelenin gelinen evresinde uygulanan dev-rimci takti ve stratejileri ekse almay gerektirmektedir Bu, eletirinin k nokasn ve balca hedeerini belirleyecek olann, ii sn poltik mcadelesinin bugnk dzeyi olduu anlamna dagelmektedir

yleyse, byle biraratrmann balca amala arasnda, bir kark etkiemenin saanmasnn bulunduu grebiecektir: isnf, kendi gemiini deitiremez; ama tarihi yaparken, gemiine,gelecei asndan bakmay baarabilir Bylece birinci olarak, m-cadelesi iinde, gemiin kaba hatalarn tekrarlayan hareketleri, yenibir gelecein yaratlas srecinin dna srmeyi de bu bak asnkullanarak baarabilir kinci olarak, b baar, ayn zamanda, bizzat

bu eletirinin gelitirilmei ve yenilenmesi iin yeni bir kap aarBu alma, yeni nc ii kuakla tarafndan yeni ir eletiri ze

mini yaratmak zere deerlendirilebilirse, hedene ulam saylacaktr

10


11/320

GR

Sol tar sosal teeller e balca edefler bada ebata e ee sflar areet tardr Bla brlteeds sosalst olara talaa etl e adalet aralarla

sf arllar e sr ller e ada ba blere ar a sol lerc dceler aa daa deoratbra areet oltr Geellle sosal adrolar teorseler e rtl ce b areetler de dolar e aala proletara osale dor lerlelerdr B bt dada old b re' de de bldr

B alada rede bra deorat l apsal etdara el ele ola 198 Derle ll bllere erere ede daa sora delerde de reblece b sf cadeles sosast br l aaasa adaree sre de el lde etlee balca lerc alarbra deorat areetlerde aalaas e b aa deolo e polt olara e ee br tar ortaa ar- olasdr l Osal sosalstler olara adladrlablece -ler e aar oda le e ocs teere 98

Der de soraler rece daa el teller arlat-rlca s os der sol tar bada da e br de balatt atta b sol areetler de br lad oltr-d sleeblr B e do ols br baa bradeorat e sosal arasda o e sosal aeeola srel br l de orla e bda tr de sf


12/320

ermc komme or lerle er ama rja emokratk arekete komaa or att amlar tar olmtr. B alca eeler r aa oalt teor elme e eckme er aa a arekete rja rar re eemelr. B k eeetr mcaele rece tolmal maletc olma aaramam ele rja e kk rjamal areketler lec koma kalmtr. Balca temlcler J rkler ttat e erakk Frka e Kemalt rekete la rja emokratk areket rkee katalm elme kollara al olarak lallk atemeralm e ellke e ateoalm koa o erece cl e etk r ol

m term acak areketler e er ala km eololaroalme etkleme oraa oalt areket orak elm ere rermt e lamac r etk e aratalmlerr.Komt Part e ek ol artler krl e elmeeama J rk ttat e erakk e Kemalt areket elmeer r etk arr. S ko art e areketler alcaerler e karolr ce rja emokratk areket e er

alm ora raa r kola oalme elmlerr Acak ko c r roleter areketle rleme olaa lama-a cek areket etkler tmle temleme aaramamtrBlece rkee oalt teor e ratk em emek le rja emokratm leral e rermt lekelerere tam olar aa ol r ero olma olklaaamamtr B 196ta orak ol e oalt areketler elme e e ke termekter 2 a aker are

r erm larak telerlme emte Kemalt ktara tam amlk torak rerm olla oalte tae leler eklemele a olojk e oltk r arr. B e alma oca ol areket r etkleeolarak arekeler e emllere e elmtr.


13/320

B OSMAL MPARAORLUUDA

SOSYALS HAREKELER VEBURUA DEVRM


14/320


15/320

1. LK OSMANLISOSYALSTLER

Osmanl aydnlar 19 yzylda Avrupada gelien elli aliir amlar devrimi ayalanmalar ve milliyei savalarla ilgi

lenmiler endi ardlar yaynlarla u dne amlarn leye ayara gelien olaylar handa yorumlar yapmlard

Kimi 1848 Devrimine ir sonrai uaa dahil olan azlarda 181 Paris Komnne an olmuu 1864e urulan 1 Enernasyonal de Osmanl mparaorluu na muhali aydnlarn ilgiyleizledii ir oluumdu Engelsin 1845e Marx'a yazd ir meupa dile geirdii gii paral arisoraside dan sa

hiplerine adar" heresin endisini sosyalis ilan eii ir dnemde Avrupa lelerinde ulunan gen Osmanl aydnlarnn da uhavadan eilenmeleri anlmazd Dolaysyla sosyalizm esirejime muhali imi aydnlan gereleeiir ir yeni dnyayadair zlemlerinin ve elenilerinin idesi olara o eren zamanlarda arlmaya alanm gazee ve dergilerde onuyla ilgili yazlara s s yer verilir olmuu Kuusuz u sosyalizm armalar ozamanlar oldua nai ve derinlien yosundu ama ireilimi ide emelerinden ve u eilimin yaygnlamasna yaplar alardan dolay oldua derliydi

Dier yandan geen yzyln son eyreinde gndeme gelenu sosyalizm armalar Osmanl mparaorluunda yava yavagelimee oan iare urjuvazisiyle irlie ayn anda arih sahnesine an ii snnn snfsal zlemlerini ide edeilm la

1 5


16/320

na ulduu i plamda glimiyodu. Hnz olduka lz vglnmmi olan k k iilin oluuduu i kilsiz oplulukan aka i y olmayan ii snf, u amalan uzun sdnda kalm, sosyalizm Gn Osmanl aydnlann gndmin

ad i dnsl znginlik olaak gimi muhali olgunlama sind ulunan ia ujvzisinin kuduu idolojik hgmonya oamnda, u snfn kalann pizmasndan giilk anmlanmaya allm. ou k, u aydnla iinsosyalizmi savunmak, "mal v kadnla zindki oaklk, ail hukukunun hi saylmas" olaak anladkla komnizmin dddilmsin i zmin yaayo, idolojik i imkan anyodu osyalizm, komnizm hyulas"na ka kavamsal i dalgakan olaakih diliyo v aslnda, son ahlild, snf madlsini azlanaalmayan u aydnlan kavama "zgn" v Osmanla anlamlayklmliyl ilik ujuva i iik kazanm oluyodu.

Tman ak gazsinin Yazili Md msinami, 88d yazd i makalsind "oyam nank opumunun hn dareye refah ve muuuunu ve na bnferern rk ve en h kmenn oa hakarn nemeyerek aayan hak ve adaen meydana kman ve doa nmeerden herken bo bo yararnma ve pay aman ararbr eame youdur" diy sosyalizmi vkn, komnizmi yin diin aaak, savunduu sosyalizmin komnizmdn fakl i yolduunu iddia diyodu: "Komnm nan hayvan yapmaka vedemeyen yan ee ve ebed oan mukadde ahak yaa budokrn meru aymamakadr" Caholu, Tkiyd osyalizm, kini kiap, Kuulmu Maaas 9 s )

Gk, msin aminin, sosyalizm v komnizm aasndai nzmzlik gn, ikinisi yin iinisindn yana olmaysavunan dnya g, 920l kada n sosyalis" Osmanlaydnlann maazi i akns olak.

ai, "Avupa ve Amerkadak oyaern 875 arh ma

16


17/320

dsde Almaya' Gotha ehrde akdettkle tma umumdela ettler atdek poram sosyalm maksat e esas alatmaya kad" diy yazmaya dvam diyodu uuva iili Goha sosyalislinin pogam hayanln mydin "u promda komm lekes yoktu. Sosyalm maksad hayrl b maksattr. Gotha omda u hayl maksada hmet edeler tak emal ya ml otakl e kommsuu le suladaak br leke me" msin ami GohaPogamn amana uygun gm halyd Goha Efupailinin pogamla snf iiliisi uzlama zllili ndniyl Max v Engls aafndan liilmii u poamladaomnis_ i ii omnizm lsi you

Osmanl "sosyalis aydnla iin sosyalizm daha sonai dnmld sosyalizm yafas ayan fala pail v dluulduunda il msin aminin vdii iil annmayadvam di

- Kon V Ennasyona Taaa1871 Pais Komn Osmanl asnnda o ilnn i onu

oldu yl i Komn smpaizanlayla omn ala aasndai amplama mydana gldi Bujuva dvimi Gn Osmalaydnlann oluuduu Komn yandala Fansz polayasnn vdii madlnin n anlama gldiini avayamamladama Komn dmanlana a yli polmil sasndaOsmanl aydn amuoyunu Fansada olup inl handa ilgilndimil v vg dolu yazlayla Pasli iilin avgasndslmildi

Nam Kmal v aadalann ad gazsiKomn handa n fazla yaznn yaynland gazldn iiydi Yazalann azla Fanada izza Komnll ili savamla v gzlmlini in sunlanda aamaya alamlad Komn onlaa g "ldiy ynimi" dmi i


18/320

Kn azandrlan u yrl yniml ilgili iri Gn Osmanllarn Padiahn mrzi oorisini zaylama iidara irmls aralyla ora olup dnlm hvslrinin arl giigrnyordu Ksaas Komd ndi siyasal lnilrinin az

o grlilm umudunu grmlrdi.Komn arlar da savunuularyla ayn nllrdn yola yordu Komn saonun dimsi dmi v sao savunuular Komn aralama in mal v adnlar zrindi ora

l sn ullanyorlard r sunlarnda an ir savunmaKomn laylarna an olan Ra By arandan yazlm vsulamalar yl yanlamaayd "ar' o hae ebepbeedye afara devr k emva ma orak) ve yamhebde aoumu rdm Kom afaraa kom demek ve kom e koma fark edecek kadar Fra-ca bmede Fa' ahva hakkda fkr yemeye kakmak cehaee kayakaa makara br ceaer Komarark ay kadar ar'e hkme eer Ma orak k kuc eyemek ye duru para pe vermede kmede brhabbe adar m? e Fa Baka'da myoarca ake mevcu

ve dare ked eerdeyke br akee dokuduar m ? araa oduka ar eh ada ee vererek c' br ey adarOu da cme beedyeye ve akre eyedker Dvaharpe muhakeme ouduk/a ama ab odu Ha byeyke oara rak emva arafar deee hakkayea our mu ? "

Gn urjuvalarn Komnarlara duydular yanl dnyin ir prolarya diarl dnyi olmasndan o, onlarn "mal

oral il ilglrinin ulunmadn anlam olmalarndan aynalanmaayd Banalara l onulma olmas gr Komnlr iin ir za ama rilr unda ir rdm grmlrndi zlrini dorulama olana ulmulard Komnlr iyi iomnis gii davranmalard iyi mal oraln salamamlar, iyi i adnlar oralaa ullanmamlard Bunlar vKomnn mrzi idry ar ir malnin ara olara olu

18


19/320

urumu ir aada g iidar omas ir d G Osmaar Komd grdri di drii grmoaa Frasz proaryasa duyua sayg ii yri omuu

r yayaa Kom yazar ir aa yay orga Basir zahraa aram gaz Ari r B u himmi imdi v misiu dai davaar zri uda y sar di hizmr dahi imdi yai pi oara r driz"szriy uam Ardda Basir yazar Ahm MihaEdii savuua yayaaa.

Kom armaar yayad srada gaz drgird Easyoa igii yazar da samaya aad Avrupadagidr yy u rg dv adamar hmi v griiri rr muhai aydar arada igi ouya arayordu Ama u yazararda s madsi avram gimmii v mu iir oara gr ma v mzgir v yosuar aasda i damamasda ayaayordu Yosua s iidydir u durum urjua ii yrii szayordu ri Ahm Miha Ediygr ir mi as sad o para azaaim ii hiz

m miyor da opumu urma ii di d pay yri giiyorsa ir ai d siyas uraara di ai ir hizmi i diyordu doaysya hizmr arasda ii vard hrsopumsa zgiii i ir id payma ay haara sahipomayd; isaar mdi miy hizm mydi Bu uruva ii aay s iisii doa oara grmzd giyor doaysya Easyoai d yosua daas

gd "miy yda ir rg oara ayordu Burjuvaarisora aydar Erasyoa haai ahi drdirmri a d Erasyoad ysidi iir ar hdi dii ir ya grm.

Ai Paa Erasyoa savuuuar ii gzda y irmiam yayam i "nn kapae ennk ve n

1


20/320

metleden aydalanma huuunda etliini alamak amalaotadak malla blmek ve hkmet onlala otaklaa daeetmek gibi zararlfikirler 1860-61 yllarnda meydana km,

dokuon yl nde habi hla b Avpann he tana yaylm vebu fkrleri besleyenler Enteasyonal adylabk br der-

nek kumulad . Yatl kanununa ayk olan bu b ikleneekleme Allah temen! tl tl htlalle ve atmala douu Bu ib kle tayan komnalan a nehale oktukla da lemn nnded Bu nan toplumunuvahete klemek haydutluu ve ekyal itemletip mbahklmak demekt . Bunun mpaatoluk nla ne memenalamak ve bu eat ke ap/ananlan makat ve emellene

ulamalaa kein olaak at velmemei n eekli tedbalmak hketn evdi" (A. Crraholu agy Birini iap s67)

Grli dirlrin alnmas hiir zaman ihmal dilmyiHr rdn muhal iddl asrlmaya alld A ldin sosyal sn v amanlarn honusuzlularn ora ir roaya soara glin urjuva dvrim ngllnmdi Bir zamanlarmrzi idaryi lirr zgrl ili v adal sloganlarnaan iar urjuvazisi iidara gldi osyalizm armalar JnTr dvrimindn sonra yni ir ivm aand v alalarna sosyalizm szn oy il sosyalis rglr urulmaya alandidara gln iha v rai rg ii sn ylmlrini vgrvlrini anla asrp muhali rglri yasalarn sosyalizmin Osmanla vrsiyonu iha v Trai iidarna ar muhal dn ii v aydn simlrl ulusal madl vrn vrl

rin ayra halin gldi Bu vrl aradlarn ulamamlarndi alplriyl alp ds vrdilri dvrim onlara yz virmii Huzursuzlu alanara arm muhlal yni ir iri azanm Osmanl mparaorluu'nun hr yrsind yllrin opra alini d irr glin milliyi ayalanmalar hzazanm

2


21/320

- G i ti Sosyaim V utiytOsanl paraorluunda il ii rg 895 ophan ii

lri arandan uruldu Osanl Al Ciyi adn ayan burg bir y aaliy yrn sonra yniilri yaalanp uuland uulananlar 8 yll srgn asna arprld

Birs da yurdna .Abdlhaiin isibda dnlri boyuna bu rg dnda

baa bir ii rg urlad Ana 90908 ylla arasndayounlaan ii grvlri v hal ayalanalar v gidr glinn r dvri ii rglrinin ynidn gd glsinisalad gibi rir duru bulunan sosyaliz aralarnda alvlndirdi

Dvridn bir yl n Bynlill hilal ralar adn ayan bir iap yaynland Bu iapa Own ourir Sain SionLouis Blan Proudhon Einn Cab Babu Marx v Englshanda bilgilr vriliyor Konis Manisodan dr sayalbir d bulunuyordu Aya Avrupadai ili sosyalisanaris v illiyi dvrii parilrin anld iap ilgilarlan Byl sosyaliz sznn ullanlasn yasalayan Abdlhai yasalar din siyasal oullar ndniyl h-sz alaya bala Aa hnz bu bir balang

Dvriin rsind ausos v yll aylarnda 0 gn iind naz ouz yrd grvlr balad 908in il grvi iparaorluun Av-rupa siind Bulgarisan Yunanisan v Srbisana yan bl-glrdi diryolu iilri arandan apld Bu grvlr sa za-anda hla yaylara sanbulEdirn halarna adar srad. Bir

sr sonra Aydn diryolu iilri v d aal urlar dagrv giilr

Daha sonra baz adn oalarnda sanbul v Anaradain illind r v ala oullrnn dlilsialbiyl grvlr grld

Aa grv gidn ba iilrin alplri bunlarla snrl al


22/320

yordu Aadolu Bada iyolu iilri 7 Ausosa hkvrdiklri dilkyl aadaki alplri ilri srrk, ular yrigirildii akdird, grv gidklrii akladrlar

Bada diryollar Muri v Msahdi Ciyi adldrk aaldr,

u drlklrid aka urlara irr aa ikraiy vrillidir,

G alalara iki ka gdlik vrillidir,Hasa urlar i karlaaldrilr, isklri kaul dilyi ksa sr iid grv gii

lr 5 Eyll 908 arihli kda gazsid u grvl ilgili haru iadlrl yr ald: "Ekehr Ankara Kona Buuru haa

rya bn ubeerndek memurar ve amee rev yapmardr.Dn amee nernde mka ve eerndek bayrakara Kadkyve cvarn doamar eahra yapmardr. Bu endenonra Haydarpaa ayonunun kapna akar br beyannamede akam renernn enden onra ekm memurnn brakacakar yayd" (iir iaov, rkiy i v SosyalisHarki, Blg yaylar, s 8)

Ay yl, Alaii ula Farikas iilri, Slaik iki iarhasi, aal iilr, idir iilri, Zoguldak adiilri, lia iilri, irki Hayriy iilri, Adaada pauklu

dokua rikas iilri d grv giiBaz grvlr, hki ri zri iddl srld Ayd

iryolu iilrii grvi saldra jadaralarla iilr arasda ka aalar srasda ir ii ld, irou uuklad, irks da yaralad Olaylar gidrk yy zir valisii isi zri k Midiy zhls gdrildi

Osal paraorluuda iilri duruu olduka kydGlk ala srsi 5 saai uluyor, haalk ail haklarkullaayorlard rli zaada ddii oluyordu, slik sad alla glr ii diyor, yk saalri v dil aralarda ksiliyordu rlr yllara ay kalyordu r

22


23/320

i Ergai Bar lmri d ala iilri yvmiylrilli ylda ii uru arm ir yada ldi aialis ilmri yaa umayaar arafda ililmsi o sralardauyaa r milliyiiii isi alda aa r iilri ra

hasz diyor v iro grv yaa umayaara ar gliir ii r olailiyordl 908d arll olara r soruu gzilr alala grv

lri daha sorai yllarda zgil ii allri diyl irii d dii Aa sa zamada o sayda grvl arlaa ha v rai mi 25 Eyll I 908d (i mmuzdaidara glmii aii Egal yasas hazrlayara grvlri v iilri sdialarda rglmlrii yasalad asa sasr girildi Aa u yasa v aslaa ar grvlr durmad vrimd ii yl sora ramvay iilri Kazlm dri iiriMaasr ouma Farias iilri sauda mr ylm v dosu iilri grvdydi

Slai zgrl iirlri o sald ir olaraii ylmlri amd ayamaadr ilri 8 saali ig v hafa aili aliyl alalar u grvlr ilr v so

rai grvlri irou olis zoruyla arldSdial rglmi aili Egal yasasyla yasalamasa

ar 908d 9 adar ola dmd iro sdia urulmu v o sayda ii sdialam saulda maragozarrzir Aadolu dmiryolu mmurlar; Slai iiriamu iii mlri hamalar, ylm iilri v dmiryolummurlar Zogulda mad ilri zmird ylm v dmir

yolu iilri sdialar urulmuu Bular ya sra sdia olmaya ili ii urulular da yayglayordu (M uayriyd So Amlar Ci Bilgi Yayvi s 5

i hari glii iro lgd sosyalis miylr urumaya v sosyalis ali yayar maya alad Gri Madoyada sosyalis ad alm rgr 908d o faaiyalamlard aa sosyalizmi rgsl iad olaa azamas

2


24/320

909da baaaa 9 ada sona anaa 904e aaee aaan aedonadne handa aedona Devmc daha o Ba aasnda ama odama b aae en de eemee baam Seane devmden b sona an ve Ynan ve Yahden e od Sean Kb se as 909'dansona Sosas Fedeasona dnee Faaeen sdde se nde o sada eme baaan b e enden sosas oaa nmaan ems edBnan ve 9 Ida an Osman Sosas Fa ve enn sosam pespe nde dada ha ve enn esen amo ana ve eme eenndda hons eme evn oad

Sosam aena b den oaa o da o aod ha ve eae de b amaa amadan edemoad. 908de amaan e 87 1 de Komn aan GenOsman adnan amaadan o a ded;be ba daha eneee den ve sosam handa onanaa enen eveede b eneme saanm Seanean ha ve ea ad aee deve sosamn savnove bndan anamas eeenn oame sosam aasndab sene ama odn adedod "Fiyokraar devleinpoi evini inka edele. Fiyokaa e devle erve iihal emeyeek eve in alanlaa karmayaak. Bunundd bir dokin adr ki devle komnmi adyla annr 'Kom

nim dea yani devle komnimi ad ile annm. Devle komnimindeki akalk oadadr nk devle eim aalarnnahibi hele ek ahibi h deildi Kiilerin akli ve adali yani kafave kol almalarna hi ahip olama Byle oluna devlein val nkar eek yok emek ereki Fiyoklarnkiyle devle ko-mnimi aada oalma bi melek k ki buna dvle oalmi denir. Buna re dele ba huulada el eebbn

24


25/320

yene emed eya e eebbe mdahae etmed Amae teebbe ene omamak eek Deve hb aman emaan tek ah oaak kabu ouna ned k

bun meden topuma aandan yanan deve oyamd Mdahae meen o uete nlandmak eek k eeebbn ebetne ene oman" (A Ceahou, T-iyede Sosyaizmin Taihine Ka, May yayna 975 s 5 0 )

Bu iha ve Teainin ieeine sad gazeeen yapanuzunca anda g gibi Tiyede eeci deve apiaiz-minin ve ze eebbsn hangi iiie iinde geeeiiecei

aaa veneien yneme

sosyais deveii ad vei-meeydi. Sosyaizmi savunan Osman sosyaiseinin by biounuu ise gazeenin izedii ynemin esini uyguayaaendi sosyaizminin ieiini, eeci deve apiaizmini aayan unsuaa odudua Bi yanaya Osanya bir yana-ya da anca, yan geeceei Tiye Cuhuiyeine bay-a, ufuana sosyaizm ana faza bi ey yeeiememiedi;zaen opumsa oua bamndan zaman odua eendi

- sman Sosyais Fkas Ve iaki Himi T sosyais" degisi 26 uba 9 0 ynda yaynana-

ya baanan iai. (*) Yayn soumuuunu Hseyin Himi'ninsendii ia bia ez fi dae aafndan apam, heseeinde bi baa ada yeniden yaynanaya baam nsani-

ye Sosyais, Medeniye adan aaa yayn faiyeini esiniioaa sden degi, Osman Sosyais Fas (OSF)'nn uu-masnan sona, bu painin yayn ogan odu. OSFnin pogam

A Cerahhou (Kem Sad) Trkyede kendsne "sosyast" adn verenk gazeten zmr'de Boykotaj Cemyet tarandan 1908 asm aynda yaynanan Gave oduunu kaydetmektedr Ancak Gave syas ve deoojk tutumunu"tthat padah haec dnc ve ayn zamanda LberaSosyas" oarakakamt ve btn hede yabanc rnern ykot edmesnden barett.

2


26/320

d tk snd nnd Fknn ss ve ss n-n nstn u g, nun sszm n hk ve devetsndk k ns gdn nekemes bkmdn gn-t:

Hkmet Anadoluda kooperat rketler kk sendkalartekl etmel kyl a ale sted paray oradan alablmel Bhkmetmden ne br Grand Oper ne de Sarayburnundan Hay-darpaaya asma kpr styoru B ler renberler kyller b teh edeblrsek byk rm oluru ehu06)

c kd snd Rek Nevzd Nmk Hsn etev

Tevk, h Tevk sm Fk Hmt Suph buunudu tnn ste b utd bsu stnbu Kstmnu ve Ankdtemscke vd

tde ve n gnnd gn b sszm n hkmd smetn znde sszm edn dn ve sszm hk kck geekee sm dnnde d endn OSF met b ptd Hsen Hm b keesnde

e zmt slamyette ne ayet kerme ve hads er letasdk olunan sosyalst lkeler ekt b amel br surette dahra edlmektedr Sszn sm des zektt buunmu-tu

Jn Tk ktdn nek sek eete geten HsenHm ve kd, bu netmn b dkttk duunu vugu-u ve "mee"e dh kur smk n mcdee ed-

rd mee gt dukr he stt neemeenek sns b pespekt ve bun b b devet tsrmnshp dede Yn gnnn gsund "r Ye kKmet Ondn Kp bes buunudu. tkn bnc s-snd "Sszm sermenn b vu zm kmsenn ende bu-unmsn z ded u zden hekese hkk kd vemespensbn t k Nn mnrc nsn br knn essun!" denmekted. Muk b hk kvm km

6


27/320

ltkla blm poblemi, pogamlann temel sounuydu i-lein mevcut ile acs duumnn hakkaniyet gzeteek yapla-cak bi blmle dzeltilebileceini dnyolad. Temel talep

lei unlad Btn seimlin tek deeceli olmas, gni bi basnve toplant zgl tannmas, lm cezasnn kaldlmas,temel tketim malla zeindeki vegilein kaldlmas, demiyolu, banka, sigoa ve maden ocaklann milliletiilmesi ve tekellein datlmas, ba zamannda odunun yalnzca milis kuvvetle-inden meydana gelmesi, gstei, gev ve basn zgl vs.

Bu tden talepleiyle, Jn Tklein, yola kp da yam -

aktkla buuva demokatik devimin tamamlanmasn ng-mekteydile. Adalet, eitlik ve zglk vaatlei yeine getiildiitakdide, iilein yoksulluk sounu zlecekti. Mevcut hkmetbuna muktedi deildi, nk bunu yapabilecei halde yapmyo;semayenin, bi avu insann elinde tutulmasna gz yumuyodu.

OSF'lile devletin btn ekonomiyi elinde tutan i tekel halinegelmesini istiyolad Empeyalistlein kontol altndaki iletme-

lei milliletilmesini savunuyo ve bunun sosyalist ekonomininkuulmas iin yeteli olacan sanyolad neilei, aslnda ka-pitalizmin gelitiilmesinden baka bi ama iermiyodu. Yasaldzenlemeleden ok azla ey umuyolad, Dilencilii ve seseilii otadan kaldmak iin adalete uygun kanunla oymak gee-ki" ifdeleinin ye ald, Pais bosunun aynlad bi bildii-de, seseilel ilgili bi yasa kaan devlet eletiilip ona"seseile i bulmak ve kanlan doyumak" gibi hedele gs-teilmekteydi

Dvimin snsal nitelii konusunda dou bi tahlil yapaa-mlad bu yzden iktidada olan bujuva devimcilei, hayal k-klna uayanlarn bulunduu bi baka bujuva demokat cep-heden eletirmekle yetindile, daha ilei gidemedile.

Ayn bildiide bu uh duumu da yansyodu: "Eer br be yl ce byk Oal der ola 15 yl

27


28/320

da fazla alz o byk devr br g lekezde kay sosyal yasalar e sokacakr de olsayd o za yalaclk-la suladk. yle dedk z kuracaz eruye re

eree eeller aacak brl ouu olayaa hryeak d olaak k ve garez ucd del! Medey fk-r hya edeek vahe fkr del sosyal ululuu e zgrl sorulusu olacak yoksulluu del."

O ge J e b y Hbu ee uu ee e y e bu uu ye uuu he e e e-

e.OSF bu ge h uuc y f- f geee epeyze pz- auu uuu fye yey ee ze-ye geece byece b epey p beg ayc Bu ge e ge b efH' Ke gece; pepe gee izgi-i f bie vaca.

yie, iie bi, uu ha gze-ld ulusal brln salanmas n syorlard Mevcu hkebu biii aayama, uuu haka gzeeii. Kadelk ve eil vad bo k. "Osanl Sosyals Fkaseleketzde el unsurlar arasnd brlk, kardelk, elkesaslarna he edecek ve balca blne sebeb oln nee veyl anlann gdelesne alk Teel aaldn

bncs re progand beyn olunduu zere oununhlrn ve rehn salak, kcs se e yn an aok gereklels n bn yeryndek lele bl vhreke brln salr

9I3'e gelndnde plk yanda n yln dolduranOF h ve ekk Hkenn gzabna urad r der-gs ve p kapld. Hsyn Hl ve rkadalndn bzlr

srgne gnderld Dvn Hrbe velen uhlflerden bzlr o8


29/320

sada saste aan Mahmt eet Paann dmesnden som ttaa dama mahm edd

B tna, OSFnn e de mha haeeten son od

Bndan sona, Bn Dna Saa nn sonna ada h sosast m ndeme eedsen m e aadaa snden ana 9 de dne

de Dne dnme de OSF e e ad atnda anandmaa ata 99 nn at anda an en atnn ad e Sosast Fas SFd B dnem easndan da en dnemd e de o sasa o

m tah sahnesne aa, haeete enden aaaat - Diii: Tkiy Sosyais kasB a nde poamn aaan SFnn eme poamat

es esz e adaetsze daanan n opmn asnda asnda dee apaa, on eeee dma ee em e dam ann deeemes ean ma denee apmasn hede amaaanaa ada d am en aplmasn nad

Prti, h\meti, ekonomde millietirelere gtmesi iin sk-tracakr. Yeni bir vergi re yaplmal znlu tketim vergleri kaldrlmal, lks hramalar e kullanlmaan sevetler verglendrilel emekilerden vergi anmama; brakm nlemleralnak "semaesz snf' kornmald

anin an g ek aprak halnde basln dTSFn gle Onn grlerinden braz rkllam abu deklk ze lin lmam Ancak, radan br dna savann gemesle deen njnkre} duum ibaile S ndsn n kulra udurmuu ne de ssalzmle sla dnarasnda zrak b lk ua abasna glekedr lalelmr ama dn ssalzmin ana lara grlee dev

emekedr drak gzeesinde emeemz eze s9


30/320

memleketr. Muhammen kurallar e eaen ykek hkmleryle br oyalt turuur. e u tura tamamen uyuluuree era hkmlrne taat elke mllet refah ne ya

amtr" ideei bie ye adPaii miiyeiiide de hehagi bi deiii omam zamaa dae eo imzasya yaza Ziyeah Nireva(daha soa a aiyy asa geee sa phi'yeyaaaa sosyaizme miiyeii aasda ye bi iiiyod "Soyaltler relern yapyorlara mllyetle hmet etm olurlar; mllyetler e halk anlamyla promlarn

uyularlara a oyaltlern ne elr Ama mllyetlkteoenme kayma ynelm arr Yn e bu ern yeane eaoyalmr. " (ee Tay gy s 74) B ger ieimii biii deeide oda deiii

dem "sosyais"ei saa ve sei oaa miiyeiie sz emeeii edei Tiyei ba apiaizmi asdai om od ada Tiyede poeaya bjvzii veaisoasii omada iamaayd Tiye devasa bi yieside omaa b ie sma hmei ve Avpa apiaise aada smmeeydi oaysya mi bii haide hmee ve daha o da Avpa apiaisee a sava mayd madeeside aada T s oaaAvpa empeyaisee a sama biimide iade byod sz bi se soa giiee oa Usa K avaoam sosyaisei a b hedeee samaa o

ayayo ve doaayod ama b pespei oa azaieeemiyod Hmee yei a dodmam mhaeebiimi ise oa oda yede dada dmeeie edeoyod

Ama b ez Hseyi Himi ve evesi demideidea oaa i b ii ieiye iii abiii 920deiTavay iieii gei Ti iisiyi ada geeei

veee ee T aada yapaa gevi baz ii ae


31/320

e ab edmesye soamas saam. T ay demde esae ve debbahae gevede de o oyad ve boa pesj azadd. 92 Maysda se e Hayye eyse a daes Tamvay Kmpayas e op hadeamee bayam ama zee Pa Meeze gededesey Hm ve pa ee bayamaa soa oaBabaye sadazam paaya zyaee gm. adazam zyae yapaa aa Mays yo b aya geeemes bamda da e od.

a paa ge b se soa soa ed Pa de

sey Hm dade yaa e gpa pade ayda. B sm ye pae aa faayee baada devam ede.

T Tamvay e gev sasda gz ga vveeaada deseem o saada Tamvaya aszmpayasa a ve ze aszaa aas oda yd. Hm gev ee ae saama gzede paa

yadm ad da syemeed Aa gzee aszaaas dzee Hm ve pas desee yos ad gb dahasoa yapa geve de baasza soad. T b de eee be baaya poas pay paaaya eeede od. Hsey Hm gd aa e sooaa dmede e b se oada aybod oaya eada se bo paa haayp s yaamaya baad. Hadaga deveee aa yap dosda ddaa da oaya

ad a Hm se mada bamsz aa ve T sma mpaaod mode Tyeyedo gee yede gemee ve sosyazm ada b dem smges ve em ada om. Ama T masda b y soa b pa aada e ded a; baaoma ve faa da maya baad

T mad dode yede eyeme am sos

yas haee ye b demee gm be


32/320

EVRM' SSYA ER

mmuz 908d tthat v rakk gz rgtnn br darb-sy Mrutyt an dd Mrutyt darby ndrkdn n rkr'n tks atnda odukar Fransz vrmnn so-ganarnn grkt br harkt oarak propaganda ddysa, br baka dy Hrytn an oarak adandran 98 dvrm Jn rkrn oda mutakyt saray yntmndvrm konusunda kngnk gstrrk, odazmn nd y-rn kaptast dnamkrn gms n uygun koua outu-

racak syasa kanaar sonuna kadar ama grksnm duymadanbaz rrmara ytnmy trch tmr v odazmn krdakn nm dayana oan oda toprak mytn dtmaya t-bbs tmmr yzndn tamamanamamtr.

Mrutyt grnrdk hay br aydnaskrsv zmrym oarak tanmamak mmkndr Bu rvd yutdndav yurtnd vrdkr mcad ndny popr duruma g-

m oan v rsm tarh anaynn da z br katkya, bu pop-rmy kkrtarak n kard tthat v rakknn aydnkadroann abaar tsm dmdr Ancak, bu tarhn tmykavranmasna ytmyck bu grnn ardnda yatan drn snatmaan v ktrn ymrn gmkszn, bu sosya harkt zmn hazayan dnamk kavramak mmkn omayacak-tr. nk n rk arkt, br avu tbby rncnn kurduu

v sonradan gp gnyn tthat v rakk Cmyt mn2


33/320

suparnn propagana v rgtn aaytnn yan sra, nrkrn odakand paratoruk rkzrndn, o zaank t v ua oanakarya dndnd, ok uzakta gn

nrt hak syanarnn; stanbuda trsan grvry baayan yrnn; uusa harktrn; Svasta, Erzuruda, stan-buda ortaya kan kadn yrnn hrad br sosya z-nn rndr V bu yr, od rkynn sn kr-nn; k v ataarn bryon hand grnd kyrdr

san paratoruunun Bakanardan Musu v Krkk;gnyndk Arap hakarnn yaad toprakardan Kakasyayakadar oan snrar nd, anzat dny baayan, 908'dMrutyt'n anya dorua kan Jn rk harkt, rkz o-da, utakyt rn uha btn sosya sn v tabakaarharkt grn br sosya harktt

Harkt katanar, syasa bkntrnn padahk rjndokunuakszn karanabcn uak gb b sad ka-p osaar da, onarn subjkt nytrndn basz oarak

bu harkt; znd, uusa buruvaznn gsnn kouarnouturaya aan antoda br harkttHn hps, satanatn korunasn; ancak, padahn ytk

rnn yasaara snranasn, s tscrd ouan brcs aracya sarayn dnt atna anmasn savunan brka rutyt rgtn nd dk sosya sn v katanankar v bkntrn, knd hdr dorutusunda kanaz t

r v bu bakdan, tthat v rakk rgt dn dagasn bastrtthat v rak gt, hoon br rgt ddr v bny-

snd, sarayn ok yaknarnda buunan honutsuz brokratarn,ordu nsuparnn, aydnarn, sna v ran, zanaatkarn vtccararn, kozopot san paatoruunda gktoan yt rn tscrn barndrt ksn v katanarn karan yanstan dook ayrkar yzn


34/320

dn snln llrn, ayn rgt ats altnda arnmasnnoana d grlmsndn doay m zaman lnn, m zamanda vrsnd v ts az az rgtlnmlrn domasnandn olan tthat v ra rgt, u htrojn yapsna arn;

n u sosyal atmanarn zlmlrn, o dnm palazlanmataolan tart urjuvazsnn syasal hdlrn analz tm, u s-tmlrn ndsnd smlt; dnlr , t rad olmutur

Bu apsaylna arn, tthat v rann nml r par-as olduu Jn r hartnn syasal na g vrn v rhonutsuzluun ads olduu n onu mrulatran, ama hrzaman u hartn nml v tl r ln olamayan, ndl-

ndn parlayp snn nadoluda yl syanlarn; ld u-rulu az sayda ar v atlyrd rr ardna patla vrn grvlrn; smanl adnlarnn ha araylarn syasal ola-ra apsayamad n, 908 dvrm, r hal dvrm olma zllndn yosun almtr

Jn rlr, saltana ymay r zaman nmdlr Bundnl, y r dst tdara glm olmalarna arn do-

rudan tdar tand ulunmayara; lvlrn, grltrlm-sn padahtan ldlr rrmlar r mls aralyla d-ntlml, dlhamtn ytlrn stlamala snrladlartdala lgl n radal talpl, padahn dmsyd naunu, dayanan hatan almayan ompou yntmlrl gr-ltrmy atlar Bu yzdn, zaman zaman dlhamt ardznlnn suastlr v sara darr hm hdn ulaamad,hm d smrldlnn rna varan ama alarna gln tnt ylrn, stanulda oturan dlhamtn dntm dnam saray mmurlar yrl darr v vallr yzndn oduunu dnn v u yzdn saraya tlgra stn tgra r alllarn ltp mmurarn v valrn dtrlmsn stynnadolu halnn artmata oan muhalt n r nm tamadN var , Jn r hartnn nd syasal uu apsamnda a-arya ulamasnda, tn mparatorlu snrl nd y hal

4


35/320

gelm oan honutsuzuun ve muhaet dagasnn neml brpay oldu rmekte ve kte oan feoda mutlakyet rejm,rtc glern gemesnn nnde engel omayabala ve bran nce adrp atlmas gereen br tato halne gelmt Devr-me nderlk eden tcaret bujuvazs ve aydnlarn yan sra sarayve saraya o yakn brokatar dnda der btn ha esme-r de end sezgerye bu durumu avramlar; kendnden ge-en patlamalar, ayalanmalar ve grevlerle mevcut devet ern zor-lamaya balamlard 1908 devrmne katlan btn glernbelentler, ufuta grnen devrmn ve tdara yalaan tthatve Tera rgtnn, bunlar arlayp arlayamayaca soru-

nundan bamsz oara bu devrmc dalgann at yne anazeedm Jn Trker, Anadou'dan, Baanardan Trayadan veArap blgelernden gelen bu muhaleft seln end aklar nealp ertte Devrmn, tthat ve Terakk rgtnn programnngsterd snrlardan daha uzaa tanmasn hedefeyen baa r-gtlern de kurulmu olmasna an, nde buunulan sosyal vedeoojk koularda, zaman zaman ddete bavuma aamasna

geseler de;eylemlern kendlnden karater yznden saltanatayne rada br eer yapablme apastesneuaamayan hatleler, bu gdk burjuva evrmn daha lerye tayacak brenerjye ve perspekt sahp olamadla

Tefecitcaret burjuvazsnn karlan temsl eden n Trler,esasnda, eylemlernn muhtevas bakmndan kend poltk hare-etlern desteeyen bu snf ve atmana, rakalletker nota-larda etledler ktdara gedlernde de, daha nce buunduklarhbr vaad yerne getrmeder gb, zgr soganya ayaka-nan tleler yar yolda brakarak onlarn zernde bas ve zorbakuyguada

rnen, o dnem henz bamsz br snf arakternden yok-sun ve gz "Osmanl Amee Cemyet ne gelnceye dek hbr r-gte tanmam olan, anca yen yen, ekonomk taeper nmcdee etmeye bayan snf, Jn Trker taafndan gr

35


36/320

mzlitn glinmi hazlanan baz biild "amll d to-palayc ala yaplm olunmasna an bu snn istmli-n ula vilmmiti Mutiytin ilanndan sona alnatili Ega Kanunuyla btn gvl v ii gtlnmli ya-salanm toplant yapma zgln snla gtiilmit

t yandan smanl topaanda cyan dn zglhatin n nmli dinamiini olutuan milliyti iliml Bal-anlada Aap topalanda v doda yaayan Emnil aasn-da glin ulusal dvltl halind gtlnm isti Jn ltaandan ounlula dmanlla alanm bunlaa ndi a-dlini tayin tm ha tannmam impaatolutan aylmaistyn uluslan smanl ats altnda tutulmas iin ualmt

- sman mpaaonda Dvimi HaayanEkonomik V Sosya KoaAvupa'da buuvazinin odal siyasi uumla apitalist -

tim iliilinin otaya masna bal olaa tasy tmsi dahanc glmi olmasna an smanl mpaatoluunda bulii daha g bi dnmd otaya aa bi soun halin gldiBi tam lsi olan smanl mpaatoluunda 9 yzyla g-lindiind tam aazilinin t isi impaatolu mmulaolan mltzimlin linddi Mltziml tam nlinin bybi smna l oydula gibi bu topalada alan yllinzind d h t haa sahiptl opa alana ait olantam aazilind alan yll is nlinin aann l oydu-

u blm dnda ayca dvlt aa vgisi dmtdil Buvgil dvltin mali ihtiyala ata onomi olaa da bo-aza giildi attlyo; baa baa adla tayan yni vgil-in yl soulmasyla da yllin yaam atlann gitttlmsin yol ayodu mpaatolu btsinin n bygli almini dolayl dolaysz olaa toplanan bu vil olutu-matayd

36


37/320

Kanuni Sutan Seyman zamanndan beri uyguanan ve yaban-c keere imparatoruk snrar iinde ekonomik ayrcakar tannmas anamna geen kapitasyonar; emperyaizmn, smanmparatoruunu boyunduruk atna amasn koayatrmt. Ta-

rmsaretm, yabanc sermayenin boyunduruu atna girmi yerekonomi, yabanc rnerin rekabetine dayanamaz hae geiti

Kapitast keerde reten tcari maar, kenn drt bir ya-nndaki pazarara dayor, sarayn kard yasaara empeyaisterin her tr ekonomik yatrmarnaoanak tannrken pazardakimakina rn bo miktardaki metaara rekabete dayanamayankk retime daya yeri sanayi zyordu

"Saray adamlarnn, devletin s basamaklarna tnmi paa-larn, bat empealistlerinden komionlar alarak imtiyazla ver-dikleri olaan ilerdendi. Mesela, bir nazrn, yabanc bir silahfabrikasnn komisyoncusu ile ibirlii ettii ve satn alnan hermavzer bana bir kuru ald grlmtr. Bylece Avrupa kapi-talizminin ajanlaryla rveti devlet adamlarn iinde toplayanbir sn meydana gelmiti. Bu sn sermayeini mlak zerine ka

patan rantiye bir snftr" (Hseyin Avni anda, Trkiye'de54

Ylnceki i Hareketleri, Evren Yaynlar, 1962, s. 7)Saay evresinde kmeenmi bu brokatik kast, emperyaist

pazar kavgasnda, bazana aycakarn saanmas karndaadkar komisyonara semimier ve uusa ekonominin geime-sinin nne yasa engeer koymuad Tketim maarnn tama-mna yakn bi bm Avrupadan itha ediiyordu Kuma, hrdavat, i ara geree, kmyasa rner, zrh gemir ve matbaa

mazemeeri yurtdndan anyordu Bir zamanar dokumacksektrnde nde oan sman mparatoruu, emperyaist yay-mack yznden kk retimin zaayet geimesi nedeniyenemibir maddi kaynaktan yoksun duruma dmt

ngiiz, Fransz, Rus ve Aman emperyaisterinin gzerini stne diktii imparatoruk toprakarnda yeri bir sanayinin geimesine neredeyse izin veimiyordu kede retien maarn doa

37


38/320

m uygulaa gmk egle gze alamayacak kaayksek e yabac mallala ekabet zayflatacak le malyet a-tcy

"anbu'dakfrncar yaban unu ye una re ha ucuaa ayorad. nk baken dermencer adkar her uva

budaya mrk ver demek orundaydar" (Y. A ero-yan Sovye Gye Jn rker 22)

Ay ekle yel posta aes ele stabulak kemt aasak mesafey bka hataa katee mektup eya ya-yla yabac posta sesleyle lke b ucua b ucuaaha ksa zamaa ulaablyou. Gmk egle yabac saay le olam tek eyo yel mallaa pazaa o lam olaa tamyou

Empeyalzm egemel alta gm ola feoal ktalke e kaptalzm gelmes e egel olutumaktay-. Empeyalst semaye e mal olam ahat b tafk ake e ca blgelee ek uaablmes kaayolla em-yolla epo aceta skele s gb alt yapla a empeyalstle ta-

afa a elyo ama bu a falyet e ye b smkousu hale gelyou. b klomete emyolu aat gzegah zeek tam aazlee e mae ocaklaa klomete gaats a alta zel bi komsyo cet talep eeempeyalstle halk lklee kaa smyo e mpaatolukkasas boalmasa yol ayola Yabac semaye baz tamsal le etme e hacat aycal a ele etmt

1883te Faszla taaa kuul tt ejs tt etme eletme hak kee toplayaak Aaolu kyls acma

szca smlmes aalaa b olu Empeyalstle sahpolukla aycalkla eeyle kelee gbek bayla balam uuma ola smal mpaatoluuak feoal lklesp gtmese yaayla. Kaptalzm ces lkle komasa alke bi se soa ele ettkle topa sahb olmamtyaz eeyle e ba blgelee kuukla llee c

38


39/320

ei am iisi a hae geie. cei ii kaya; op-ak zeieki feoa mkiye yze e egiee zoa-m geim kouaa oay, oksuaaak saumu ya a o

saaa ok sk ge kka yze bgeee g emekzoua kam ky; e eee, emek gei a hbieyei kamam oa e yabaca makia ucuz maay-a ekabe as yiiikei i iikeii amak zouakaa eski zaaa ouuuyou

Ay igc kaya mak zee, 1. yzy so yaa mae ocaka ieme hakk a yabacaa ii. Fa-sza e giize, oka bei ieimeikei ii, acacak uuma gemi oa biok oca paaa

e yaa umaa bo aaak beii oumaya e aka- yamamaya aa sua, Aupaa ke zeie kuuk-a mai koo mekaizmas geimekeyi. 1880 yakuua e giiz, Fasz, Aa, aya, Ausuya Macaisaemsicieie e sma Bakas emsicisie oua -yuu Umumiyey, impaouk geieii eeeme yekisi e

empeyaisee eimi ou. yuu Umumiye, ee geieiie egiei opayacak. e uz ekei, ispio egisi, sa-buaki bak egisi geiei e ipek ilikeii oak egisibu uumu emie ei. Yzy soaa ou yuuUmumiye, baca impaaouk geieii byk bi ouuuueeimi aa am bie .

e ya, empeyaizmi e feoa bokasii mahaee-

iye geimesii e gecikiici egee kaa kapiais iiamike, ksme, empeyais semayei oam ihiyaouusua yapmak zoua kaa baz giiime e semayei oaa oam koua eeiye bi e geimekeyi

u koaa geimee baaya icae bujuazisii bacaemeei, oa kouaa eie pazaamas, ihaeimesii e iha eie saayi mamueii Aaouya amas ziciie buuuyou Ne a ki, bu zicii baagc

3


40/320

a kompao telkle Rm e Eme taet bjazs faskayaa se olkla Mse asll tefle bakele blyo Bylee Aaol ta pazala k ay kayaa bla foal aalk kma e empeyalst metopole balam may Empeyalstle lke ek aetelemak b Rm e Eme tala astasyla semayeolam salake J k haeet e tk olaak blmem e e sebeste olalaleek paza tale fesola zglk aalet e etlk slogayla mpaatolk ekbt mllyetle Osmal aya alta toplama elmeyAak tek tek empeyalst eletle b yaa paza lme

s stemyola te yaa kotol mekazmas ele gekle ma e empeyalstlele ekabet etme olaakl ataa hesap eeek mllyet elmle esteklemekteylek bjazs e semaye lke ek olam sasa el ee gee komsyolaa zeglee e b yze e selyaklk bahaesyle empealstle taafa koa azlklslaa talala elk haley Aak b elk l 08

em geel heefle e b zlama omasa egelolma tthat e eakk e b zlamay Metyete kaa eetm hale ttmaya almt

Empeyalzm mpaatola yel esty sasaak e oketeek mahale etmese paza tamame ele gemes solaa e ok ma ola kesmle aasa blateflkte e taette ekle ak yel kaptalst letme

le kmak setyle semaye olaak yee etemeye bjazle esaf e zaaatkala met syasal kolla emes styola

Esaf e zaaatkala mla zeltee maak8te "slah aay komsyo klmasa ayak olmla ama b kl gele sosyal e ekoomk kolla e talhsz b gm olaak kalmt

"Bu komsyon sanatann, bann fabka nss ka

40


41/320

sna yamayacan karam, tgaarnn fabrikaatmasn orunu bumutu Yri nstrinin, bat kapitaizmin karurabimsi iin u rt ary baurumas grktiini iri srmt Gmrk rsmini artrmak sn kmrini birtirip ir-

ktr kurmak; sanat okuar amak; srgir nyrk akayri maar tantmak" (Hsyin ni ana ag 6)Bu gm a sabu ae as gmke

kamas ae e Naa ezaeee baumuu oa-ysya kee kapazm gemes e syas ka aa-fa, Aupa kapazm basksya ke egee kamas haekee geeek sfsa amke oka oumuu.

zmey hzaaak em uuma b bm eeekeoojk koua a oguam sma mpaaouua o-aya ka zgk haeke eoojk esemes A upaagee yzya yaaa bujua emei saam. Kapaske sma opakaa amas seye ge bujua-asoka aya ok yaka ak ouka 1 88 Fasz em e kom gee eke emokak ee eayaa gee mye kei yuaa ama bu aaa05 Rus em se agas a saa e gm. Azk uusaa mesup aka mye bujuaz mb ee oaak geme seke e bu eoojk oam mo-fe ouumuu.

e ya ma e ekoomk kz e oa saay ya saou a b zme yaamaka A be subay e eeaasa muhaefe gemeke e ya oua uuaak ehs

emeye askee bakamaka. mpaaouu baa ge-e k ye sf; bujuaz e sf ak meu feoamuakye ee, ye ke kuumas geke b ba-ye uumua m ese oaak zmeke ouu haehaa ee bu pok ayg egeey eks gemes h-ya omu.

Bu uumu gemeke oa he k sf mesupaa ya

4


42/320

sy farkldr

i Snf Eylmlri

Kapitalist ilikilerin Osmanl topraklarnda ortaya kmas sra-

snda, lke iinde yatrm yapan yabanc sermayenin en ok ihtiyaduyaca crti emein koullr, 19. yzyln ikinci yarsndan iti-baren, zlmekte olan feodal iliilerin iinde oktan beri olu-mu durumdayd Kentlerde kurulu endstride kullanlan igc-nn kaynan, daha nce de sz edldii gibi, mltezimlerinsmrsne ve gelirlerini aan vergilere dayanamayp topraktankoparak kent yerleen emekiler ve ekonomik ynden ken eki

kk reticiler oluturuyordu. cretli almaya hazr hale gele-rek topraktan kopan bu emekilerin istihdam edilecekleri abrika-lar ve atlyeler, bu tarihlerden itibaren Osmanl topraklarnda g-rlmeye balanmtr Aslnda, maden ocaklarnda ve yzyln ilkeyreind kurulan atlyelerde, hkmllerin, erlerin ve kyllerinzora altrldklar bilinmektedir Ancak, igcn bir kapitalistekendi iradesiylesatmak durumunda olmadkl, daha ok angar-

ya" bir i yaptklar iin, alma karlnda bir miktar para al-salar da, bu insanlarn emein, mode kapitalist anlamda cretliemek kapsamnda deerlendirmek mmknolmayacaktr.

Osmanl mparatorluu'nun btn blgeleri, atlyelerin ve b-rikalarn ortaya kmas bakmndan birbirlerni e zamanda takipetmezler. Anadol bu bakmdan olduka yoksul bir tablo zrken;Rumelide ve Balkanlarda, olduka erken tahlerde kapitalist ikti-

sadi iletmeler kurulmuur. cretli emek, istihdam edilmye ba-land andan itibaren de, iilerin ekonomik ierikli eylemleri bagstermi, ii snfnn gelimemi dnemlerinde grlen makinalar tahrp etme olaylar balamtr

Daha 1 835 ylnda - anzimat'n ilan edilmesine drt yl kal-mtr; devlet eliyle bir fshane atlyesi kurulmu, zmit ve slimi-yede de uha fbrkalar almtr Yine zmitten Kkekme

42


43/320

ceye kaa oa bgee ufk ok saya kaptast etmea emt. Kukusuz eet eye kuua bu etmee ouu e saayn tyaan kaanmas amayou e bu etmeen baa Emenen getm omas a gt aa

sonaa a ye eet eye kat poseen mensucat aba ua,em e okuma atye e fbkaa amtAznka e}abanc kaptaste e sma topakaa ok

saya fabka na etme 1 838 tcaet aamasn e18a ye gen yabacan kye'e mk e topakeebmee mmk kan yasann saa oaaka nee-ny sma topakaa kaptast etmee saysna at

gmt 08e gee saece eakte 0 byk fbka a.Busaak pek fbkaan says 5e maataee says a1300e uamt Uak Ges spata okat e zme afabkaa kuumu Kaaaa ekaese ouu gb baz etmee be yak at omutu. Uam yap estsokuma mae cam kat ga e tt sektene aa cet says atmt

"Yaln tersanelere 1872'lere ' akn, 1876'a 3000 varr . 1891 'e Yekule kuma farkasna 350 nn Zeytnuu farkasn 800 nn varl lnmekter . . Buna; rayollarna emollarna, tramvay, ga, su rketlerne alanler, enyollar ler, rej ler, haerleme kesmne alan ler ve er el yerlernek onnlere katlaakolursa 1908 yl aa yaln stanul'a 50 n aan, tn m

paratorlukta se mlyonu ulan r ktlesnn varlnn selelr" Stefan Velkov'n_aktaran Oya Sener; Trkye'e Sn s 129)

Bu eme bu te aycaka e etme ama znnempeyaste aacya azk kompaoaa emes keaasa kaptast etme ama em egeeye b fkt omutu. Bu yze k tcaet bujuas em sasa yk

43


44/320

seltt "etlk" taleb e olutua usulada bs de,yabac kompadola sahp oluu aatajlaa sahp olma sted. em soasda kala yasalala bu stem kalam,gece alta almt.

azmat layla balaya zglk taleple e dzedekl stem, daha 1830lu yllada, sosyal e ekoomkkoullaa ola muhaletle makala kaak fde etmeye balaya le de etklemes kalazd. te yada 1830 e 188Fasz demlee yakda ta ola smal aydla, budemle hazlaya deolojk ttmala kyeye tamak gbb ol stledkle , Aupada ceeya ede syasal olayla,

heme he kesm lgs ekmt. 1 85 tah taya b polszamamesde, le ge yapmas, cemyet kumala yasaklayo e "htlal ukuuu keslmes" geeke yaplaca beltlyodu. le, hehag b gtsel dspldeyoksu lmalaa e hez bu tahte gele tamam olmalaa ka, delet, Aupada gele htlal smal topaklaada sama olasl gz e almaktayd

le lk ge eylemle, 870l yllada bala 87

ubat ayda, telgaae le gee gdele Ay yl saayda se, zmt demyolu aatda btakm alamazlklaolduu basa yas. Alamazlk, cet yzde kmt. cetle tam olaak alamaya le, bakaak ayla zeead kumula e malzeme gete tele gee z ememled Bu lede bs slahl olmas yzde adayalaamaya ket temslcle, olay mahkmeye tkal etm

led.smal mpaatoluu sla de gle e byk geeylem se, tesae le taafda geekletld.

1 873 ylda yapla bu ge, kye sf tahdeeml b ye d. l ayd cet alamaya 00 , Babalye yyeek sadazama dleke ed. l Babalye geldkle g, stabul halk da yy le eesde toplaa

44


45/320

ak yapla gsey esekle. Kalabalk, yoa kapa e saazam cele alaca aae blmas bekle. zama gazeelee, esae le eylem szcklele yeal

"Baarnn vc v airi ahi brabrrin oukarha yin Babai pigaha grk topanmarr Bimyiki msirri isha ounu mu Bi iittik ki bunar cuma gnsam mvkiin giip aruha tkim tmk istmirs , buunukar yrn huru/arna kmaarna askrr astasya muma-naat ounmu Dn gat mvi/rinn birinin iy rsan ama v marango biarri' ima bir varaka gnrmir

Mnrat orc ci o rc

ack ki okuyanar btt ihun yr"le gazeeye gekle mee yyecek ekmekle ol

ma ockla olala ee b paa ekmek gmek lemek zoa kal e mla b mlle aaf-a blmes sekle yazmla

le emeye cele alablmek leke emekgb bal eylemle ya sa ee e bamla. la

e eylemle basa felele ye al:"Gn cuma gn trsan amsi bahriy abtan tayn

kmkrini yama tmiti O gn pyc hmmiyti bir arbomu iirn bir kii yaraanm. Cuma gn rsan iirin bir ayk vrimi, ayn 28'in bir ayk aha amar"

Ksme baayla solamasa bal olaak la eylemle haza aya yee cala gl. B eme

saece esae le el, baka bok e esae lebaaaa ekleeek gee ge aksmek yap lekec hamalla e aabacla e ekhae le e a-ak aleple yee gelmes sele esae le ala ge haeke baka esaelee yayl. 18a leeka abaye ye. Keee, aca k ayk ce ee-ce kabl emeyele paala ama eeek e a

4


46/320

aca syen B ks e d kabenken b ksgeve deva ete kaa al. Gevc ee geve devaeteksteeyen e aasnda baayan kavga sasnda bok ya

aan Btn bnla en cetenn aann denesnsaaad gb bo ten ka ve yelene zanaatkaocaklana ba askele aln.

B tahten sona dvacla yakkabcla tez e Sea-nktek masebe bos eleanla yap e ket Hay-yenn antye ve dkhaneendek le Mahsse gee -le Haydapaa deyo e ophane le,

Odnkapdak odn be le de gev yapaa 908 eyemenn at yd. Ak oaak Fansz veAan seaye etelede yaygnlaan v baka eteee desayan eylee yabanclaa ka dyan dnsel b key-e patasa da znde semayeye ynelk b tepknn adesydAnadolBadat deyo e Aydnz deyol e- BeytaHaa deyo e stanbz tavay

kete e Selankte sgaa ta ttn ba fabkas e e tegaf des emla tcaetane ve aaza aanaKazee de atyee e Kavaada 1 2 bn ttn es - s Ee k oca e Egan bak aden Baya Kaaaydn S kn etes e Hsky tesanes e oteve okanta gasona yazac esnaf Adana pamk fbkas Heeke doka fbkas ve aa v skp tcaet etee e tthat ve Teaknn ktdaa ged 908 ynda gevde oan

e aasndayd ay nde geve kan saysnn yz bncvanda od glmt.

Metyet ncesndn baayan Metyetn an edmesn-den sona da devam eden eyemenn takyet oda eje ka tan hontszn paaton ne dt ave syas z nedenye ceten dzen aaayan gdeek boka ekek baayack kada yoksaan gpann tep-

ksnn des odn syeek yan oayacakt. H kk

46


47/320

suz, bu eyleme lkeeki geel muhalefet otam besleyeek z-glk haeketie ca ei Acak, hehagi bi gtleme olaa-a yoksu ola, bu yze keiliie gelie ii eyleml-i k haeketii bata ttihat e eakki olmak zee

eiik gtlee yaylm potsiyeiyle egm olutuacak ebu eylemlei mekeziletieek ktacak bi itici gte yoksu-u k, J klei sfsa kaktei, eimi, halk glei-e almas e egel tkl eyou ilei ya a iealala uykla houtzluu kei siyasal ufukla eso oktas ola paiaha icaclkla slamaya zel bi ze gsteiyo e eylemcilei e fazla bua teik eiyola Bu eeleii sf eylemleii oca yayglamasa e 108e ce biok yee ayaklamala kmasa ka, eim, eitli halk taba-kalaa yaylma olaa bulama Lei yl iyou

"Er 20 yyn vrmn rnk aacak oursak Portkv rkyk vrr buuva vrmr oarak kabu tmkgrkr Ama bunar br ak vrm r. nk r k vrm ak ktr akn byk br bm srbst knkonomk v syas stkry brgn br bm ortaya kama

marr"Yukaa amz 185 taihii taya polis belgesie g-l gibi, ihtilal kelimesii ii sfa ce sulta kulla-mt A upaa olup bitelee uykusu kaa, iilei gtle-mesie hez hibi gtleme giiimii olma bi zamaayasaklama esilesiyle e olsa sz ee, paiaht Acak smaltopaklaa alm obilece ii ii gtleme, bi ihtiya

olaak keisii aha soa geme getiecektiBelgelee ge, kiyee sosyalizm hakka yazlp izilme-sie ok eke taihlee balamt Elbette iile aasaeil ttihat e eakki'i ay kaoa bi fik akm olaaksosyalizmi icelemi, bazla bua yaklk a uymutu. Zatesoaa komist patisii kuacak ola Msutafa uphi e aka-ala eeyimi eiiklei ilk ye, ttihat e eakki

7


48/320

g Yie iha e eakki g kala aasa bulua Ehem eja Komis aisii kuuluua ok ce s-mal Amele Cemieii kuucula aasa e am. 8la kuula bu g Ablhami emii ou basks al-

a acak bi l aaabimi 185e alm aiahpolisi aafa ala g mesupla bi ksm akalam bi ksm a ua kamak zoua kalm Faalie bi llk em iie smal Amele Cemieiiuaki zglklele ak liki iie oluu bilimek-ei

108 la oluuula smal Mebusa Meclisie ela-

ike Bulgaisaa e Emeile aasa seile sosalismebusla a emsei amii hez 1878e ecmaak gazeesie ala bi makalesie ki gazeei azile m

"Sosyaim, mniyti aann Avpa bi n o btnkyi a sasacak v cmiyti biynin yt v biytiniitick bi byk akti manviy v nvi bi mnii

ai saat isa ck v i aim onan, bnn itiaki mva tmtiy itam v by y kaa oaak akn n-ana a byk bi ga v akskt"

eilmekei Bugk kele zeleecek olusa em-sei ami ula slemee osalizm bugk meeiAupa e geleceke bi g b a sasacak e isaoplumuu m eiiecek bk bi maei haeke e isal eah e saaei geekleiece b bk akm oluua buu hlk gze malla oakl olaak sulama-s e kaalamas bk bi hakszlk

osalizm cesi ile sk sk A upaa gie a a Fa-sa a sge aaa smal ala Fasz komcle-ile giiklei ilikile sasa alm eim glieaklala Aaolua olmasa bile elaik e Bulgaisaagieek siasallaa oam iie sosalis cele e lizle

48


49/320

meye baa kukusuz usyaak 05 evm eeke gm ve us ve kye ayakamaa k aeke es kayaka aasa ye am us begeee 08 evm 05 us evmye ks zee u f-

ee ye am"1905 Diinin ni, onu yan aski foa paiin u ana buunan iyonaca Rus insann uyanasnan iba ii Bu ha ayn aana Asyaaki okaik gi hak gii kiy an inkii g 1905 ayakanasnn in i bakn kana Tkiyki haki sna 1905 Rus iin nas

bi pki gsii 1905 ynn Oak ayna Psbugayana gn oaya sanbua a huuuuk yaa(H af Kas Bg 1908 Dii nsin Anaou Kaynak Yayna 198 s 9

"Rusyann Kaani onanasna baayan 1905 ynnikini yasnn boyuna a n ayakana 1905 ya Moskoaaki aak ay ai Rus ii kyinin ak yniin ka ski a 1905 ynaniiban Abhai uakiyin ka aaan baaan haki ouan kiii (H af Kas ag s 111

Meue gevee kaaya aa hem ke syasa aepe bce vaa hem e ke ems ekef kaaa uyguoaak eyeee mesafe oaakyakam omaa eeye evm ek ve kk b bee- oaaya sf, meuye a emese soa a

geve smeye eva eMeuyee heme soa k ka k yap -ee b e eyeme yasakamak ou.

Mii h aana hiy kauuak aaiy aa iki in giikn sona kokun bi k pai ika kuan ih Takki Paisi, ii snaf kini sk bi n iin a snika kuuas Aan

4


50/320

kpitlisrinin iki liy ntin mvilik nAlmn kontu Otroogunun cly knunl ypln i-iklikl nlnmiti ilin yrmlm klri snikybnzilrk y kptlyo y br iht v Tkki Pi

si'nin mlr gtiriliyoru Hsyin Avni n g s 7)Anca btn bu yasalaalaa an snf nd l gt-

ln v sndialama ilili d Mutiyttn hn sonayllada balayaca; i yl nd sdal i say 50 bin ula-aat Aa aaya uulan dnl sosyalst adn alansiyasal ulpl v vl yaygnlaaa gni bi i siinngtln htyacnn fas olacat zaanlada an

da gaztsnd gvln onoiy zaa vdn lyn yazla yaynlan. Bu aalldn biind "Gvl t bi slgnhstlk hlini l" saptaasnda bulunulu

"Gv ylnc ktl ml sn myn gln bi nlmlk olmkl klm mmlktin konomik uumu intki ypr Bunn bk, mmlktimi mvcut byk snyicnbi smyliyl vcu glmiti mkki gvl oly-

syl itib mlimi in tsi ic iktlrin hiss sntlri r "Jn v adalt zgl v savat sloganyla

ayaa alan bata sn ola z hal itll in a-lana b zgl vaa olaa gli g. Dvi bu si-l n stlndn syld hb gv yn gtiyona ndli dnlin ya yolda alaa tandla sa solulub svn olaa yaan. t yandan t bna itida olaa -

gtln gcn tahsl doloj v t sosyal oulla nd-nyl ndnd bulaayan yn snfn yani bujuvaznn ndsn d taalana bi dvid bu. Aa odal utlaiytitidadan utulunas v odn y'nin uulas scnd hi uusuz nli b saad

Fodal utlaiyti j a ndilindn aat bcadl ytn i snf ona nds in sn ol zlli a

0


51/320

zaacak iie e gse oaakaa oksu osa a ei-ci gei siasa kia aafa kaa ouu amas e-eee meuie eemi sasa iee e saaa gei

aasa e am Ama apiaizmi ii sf ii sf ebujuazii ikicisii eik eii eim sasa giiikeieeme bibiie uzaka e iikisiz gemii Bu iiisizikie sma mpaaouuu so emeie baaa buii eemeii, moe sf ikieii ik ifaesi ouu egmze se sf mcaeesii aise ceii ouuuu g kie ii sf emei cei emei oa

a k ik ge bu aa kasik eiimii izeee ike bisf igs iesi oa makia kca g mca-eee geicee ei eiiik e zegiik gsemii k iieemei bu sf gi ouaa e as oumaa a- akamas bakma emii. e aa bu ii eemei-i biimesi Meuiei sece bi a esapamas oaa a-a buuazii esi ai azm gmek isemeii bibaka iamii amas bama a saece emi eia

- nao ha HaJ k eimii azaa sosa e siasa koua ii-

e Aaoua oaa a a isaa ze bi emi aBu aekee ia e eakki g faaieeii akoaa eai e sabu gibi keee uzaa oaa

ma eemei gemesie Abami aafa sge geie baz J k aoa aks omasa a- geeike ee iaeee uzu sei oaaa a saaa -eik keiiie paamaa aie geeemiei Buaeeei aaa so aie icae buuazisii ekoo-mik e poiik aepeie ge ak kieii keieie zgaepei aa am biemesi buumaa ak aee

1


52/320

einin bi ksm, opak aalarnn zumne e padiahn duma-da ad vegilee dayanamayan halkn, biakm iyilimele-in yaplmas isei yznden bi ksm, Abdlhamiin Hamidiye

Alaylann douda esidii eden; bi ksm da, en nce blge-de yaayan Emenile'i ekilemi olan, gideek deiik snf ve abakadan kilelei saan meuiye zlemleinden dolay km.Bu isyanlan hebiri ek ek uzun eimli siyasal hedeflee sahip ol-masala da, lkede zaman iinde olgunlaan devimci oram, bibaka kanaldan besleyen ve akp gien sece eklenen ekenle ol-muu. ukusuz devimin asl kadei, ba blgeleinde belilenmii Ancak douda, Emenilein milliyei kalkmasnn yanbanda, biikmi honusuzluklan ve muhalefleini ifade ede-cek yolla bulan "MslmanTk ahalinin ve lein ayaklan-mala da, zlme ve acz iinde olan impaaoluun ykln ko-laylam

Devime iki yl kala asamon, Sinop, aysei, Tabzon, E-zuum, Bilis, Diyabak, Desim, Van ve zmi'de yaayan halk,yaklanm Bunladan bi ksm, padia aafndan silahl ola-

ak mdahale edileek, hapis cezas ve ndeleinin idam edilmesisueiyle cezalandlm I906dan balayaak yaklak bi ylboyunca, aalkl olaak sen Ezuum isyan, halk isyanlann enkapsaml ve ekili oland e yandan bu ayaklanma, haeke sa-snda bi yeel glenmenin luuulmas bakmndan da ilgin-i syancla galeyana geien ekenle, he bi kesim ve deiiksnflaa mensup insanla iin fakl olmuu Ama blgede de pa-

lazlanmaka olan yeel icae bujuvazisinin impaaoluk iindekigenel kalana ve ihiyalana ge ekillenen bi seyi izlemi-i. Tefeciicae bujuvazisi, icaein ann ve, ilimas ve ko-misyon alep edeek yiyen yeel idae eliyle ekisi b kez daha a-lan saay baksoasisi ve vali evesinde kmeleen yeelborasiden bezmi haeklei kslan olmuu e yandanhalk kilelei, saayn koyduu yeni veileden ikayeidi zellikle hayvan ccala ile amla geinen ve elleinde be evcil


53/320

hayvan buunan kyeden evc hayvana in taep eden hayvanat eye suu adn tayan veg ve odunun htyaann karanas iin konuan suu ahsye vegs hekes canndan bezdrt. Rusyad patak veen 105 Devnn

Tkye ne yayasndan ende eden Abdhat tarafndan snan kapatas paa kazanak ya da tcaret yapak nRusyaya gidip geen eek zanaatka ve tccara n bada taan son daa outu. Btn u etkenee baayan Ezuusyannda hak ksa zaanda onok taepe a padahnistibdatna kar oak haeketin esas dna hane getentn yneti de bir se syancarn ene get.

Ayakanann baangcnda seien ynte oduka bad. Tegafhaneyi ga eden hak saaya tegaf ekeek nde buunduu seet anat vann yosuzuka ve basks konusunda Abdhat uyaarak endsnden yad stetAbdhatn yant verekte gecikes zene hayvan egndeeeye kara veen hak nce postaneyi ga ett Vapostaney ga edenen zerine aaynn knc tabuunu st e v k askeein haka ate etey eddetes o saada

sk gen b duudu Odu nde at tbe subayar asndada honutsuzuk ge aka akaya yapan savaada youubnece e tehis edee geekiken eeketerne dneerne zn veeyeek sah atnda tutuaya deva edi ve kendene denes geeken aaa ayaca denetir Bu yzden odu nde de syanar kaka askee ou kee bastrakzee gndeidike ayakana bgeende haka ate aay ya

eddetekte ya da onaa kataktada O tahede Ezurudabuunan Rus onsoosu Skyabn hazad apoda eyecieinhketn basksndan kokadkan nk askeen de kendeni destekeyecekenden en odukan yazar.

Ezuuda bu saada otaya kan anveen gt aryapak esnafn kepenk kapatasn ve hakn yenden postneyiga etesn ste Postanee taada buunan hakn ekezi

3


54/320

idareye ietiim kurabieekeri tek mekand ve bu nedene sadeeErzurumdaki dei, dier ierdeki bn ayaanmaar postane i-gaeri ve saraya tegraf eimesiye baar Erzurmda yere idare,inisiyatifini tamamen yitirmitir. Hak sknete rmas iin g-revendirien mftnn de ayaknanar destekemeye karar verme-si, vaiyi ve padiah iyie aresiz durum drr Hak bir sresonra hmet konan basarak kapana skm ve az iinde buunan vaiyi ee geirmek ister Ana vai, kamtr

Erzurm haknn ayakanmas yenigiye sonuanr Osmanhkmeti sadrarn artrr ve bunun sonuunda eyeme nderikettii tespit edien 90 kii, Canveren rgtnn datt siyasi ie-

riki bidir bahane edierek tutukanr. Bunarn 80'i tardr Tu-tukananar ar ikeneerden geiriir Ama mahkemeer devamederken Merutiyet ian ediir

Erzurumdaki tiaret burjuvazisnin nderiinde kuruan yerCanveren rgt Jn Trkerin ttihat ve Terakkiden ayrm birkanad oan Prens abahattinin Teebbs asi ve Ademi Merke-ziyet Cemiyeti Erzurum ubesiye iiki iinde oa bir rgttr

1907 ynda yaynad bidiride sutan rejiminin desptuuna veyksek brokrasinin baskarna yabanarn kede giderek artanarkarna kar km hakn dikkatini Rusya v randaki dev-rimere ekerek, MsmanHristiyan tm yurtsevereri despot re-jime kar merutiyet iin madee etmeye armtr Anadoudaherhangi bir rgtenme abas iinde omak gibi bir eiimi oma-yan Jn Trkerin Erzurum isyan srasnda, Rusya snrndan bubgeye yayn gnderdikeri bir zaman da, hareketin iinde yerama ve ayakanmay ynendirmek zere kadroarndan bazarnseferber ettiker biinmektedir Bunarn bir ksm Erzurum isyannn astrmas srsnd tutukananar arasnda yer amktadr

1906da ayakanan Kastamonu haknn isyana kakma nedene-ri de Erzurum haknn nedenerine benzemektedir

Onar da vergierin kadrmasn ve vainin grevden anmasnisterer. Postaneyi iga ederek saraya tegraf eker ve beediye se

4


55/320

imlerine katlmay eddederler Yeni kan zel verginin, zenginler-le irler arasnda bir ayrm gzetmediini syleyerek bir ranpatronu kadar vergi deek zorunda kalmasna tepki gstermektediler Abdlhamit ise bu vergininordu iin toplanacan beliterek

halkn dakarlk yapmas gerektiinde diretiJn Trkler tarafndan Kahiede yaynlanan Trk gazetesindeKastamonu olylar ile ilgili olarak u satrlar kaydedilir:

"Kumandan paaya strha/ndan son 56 gn gethalde hbr nete hasl olma gren halk oplanak d beyz raddesnde b cemm gar uretnde telgaaneye yrdlerTelgraaney muhasa le memurlan katen dar rdlartanbul le muhabereye koyuldular Odalar lebaleb ahalyle dolmutu Bu esnada pols komser Ra Efend le ekez Rza Efend ellernde br kat olarak telgaaneye gelmlerd. Halk yakapaa bunlar tutup ellerindek kad yrttlar. Rza Efen darkat . Val hastaym dye korkusundan hkmete gelemedndenmecls ende akdetrmtr, deedar da hsta o da evnden km-yor. . (Akataran H. Zafer Kars age s. 667)

Ayn yl Karadeniz Blgesinin dier illeri de harekete gemitir

Trabzon Baburt ve Sinop halk da ayaklanr Bunlar da postaneyiigal ederek mutasarrfn grevden alnmasn talep ederler Eylemler sultann mutasarrf grevden azletmesi ile biter

Diyarbakr'daki halk isyannn nedeni ise blgedeki HamidiyeAlaynn halk zerinde uygulad bask, zulm ve alay mnsuplarnn yolsuzluklardr. Krt brahimin banda bulunduu HamidiyeAlann despotluundan ylan halkn brahimin blgeden uzakla

trlmas talebiyle giritii isyan hareketi padiahn brahimi kollayarak dllendirmesi zerine genileyerek byr ve Diyarbakr halkvalilie yrr Ayaklanma, zaten ate stnde oturan Harput halkarasnda ve Bitliste de yanklanr syanlar birbirinin pei sra patlamaktad Bitlis valisi lin edilmekten zor kutulmutur

Btn b eylemler sasnda yoksul halkn karabosa esnafsaldrd ve dkarn yama ettii grlmtr Erzurum ve

55


56/320

Byb isynrnn rnr bsrk n rrn rkm-r krkerisikir. Kyerin devee ve oprk rn r krnd dedikeri vergierden so eende hibir ey kmdiin bvrmk zornd kdkr m hkn b drmnd yrrrk onr soyn ei rr ve yine eiik yp oprk n sdrdkr grmr

Kenerde byn m ord kmyrk ksbr ve kyeredek yyn yere ykmr srsnd rdikeen kyerinoprk ep eikerini m bnd srr emeyerek yere idreierindeimesiye snen ken yknmrn bi ork ykrnnk onr

B dnemde Mkedony ve Bknrd gren ky ykn

mr ise miiyeiike besenen ideooik bir orm iinde yerebrjvzinin improkn yrm ve s deve ork rgenme seinin bir prs ork geimekedir

Jn Treri hkme ork ikidr geiren 1908 devrimi sonrsnd kyerin oprk eperinin krnms iin hibir girimde bnmm zen devrim nesinde hzrnn progrmd d b kony yer verimemiir. Bir y ei oprk rn

dynn Jn Trkerin devein mezimer ry opdr vergisini rm kons ederek b vergiyi kdrkrn -hh emi omrn krn devrimden sonr, b vdi mk biryn; r, zor opmy devm eikeri grr Ank o dnemde kun bz rdik rger pogrmrn hzrrken kyerin b isekerini dikke mrdr Msmn Federsyo rgnn progrmnd, oprksz kyerin be y iinde oprk

shibi knms, z oprk kyere e oprk verimesi gndemenmr Ak brvzinin rdik knd emsi eden bkk rgerin hibir ekisi omykr on ork 1908denz ne kn yere isynrn nemi bir bieeni on kyndevrimi so, Jn Trkerin progrmnd nk yerine geirimeyeek vderin yer msn yemiir Devrmden sonr d h-zrsz devm eden hkn, yer yer kenin deiik bgeerinde


57/320

yeniden ayandka rr. Ama bunar iktidardaki Jn Trkertarafndan bastrr. Aydndaki y isyan bunardan biridir.

evrimden ne ortaya kan doudaki birok hak isyannn k

vm Trk ve Ermeni tarar arafndan yakmtr. Kk retiieri kent esnafn ve ky kiteerni de saran bu isyan daas srasnda hak iderek iddet yntemerine rabet etmiayakanmaarn bir aamasnda ise ou kere saraya bir uzamayavarmtr Uzamaardan sonra oayar yatm Erzurum dndaeyemere yneik rtenmeerin oumad isyan beer buayakanmaar merkezi dzeyde biretireek herhani bir rten

me oanandan yoksun odukar iin dier isyan beeriye bireememierdir. ahas btn bu oup bitenerin kimi yererde ttihat ve Terakki ndererinin ayakanmaar iinde yer amomaarna karn Jn Trk hareketiye poitik ve rtse dzeydeoranik bir iikisi oamamtr. Kad ki bu eyemere nderik ettikerinin iddia edidii er durumda Jn Trker eyemerin radikabir muhteva kazanarak saraydan ideooik oarak kopmaarna eneomuar eyemierin ufkunu saraydan eeek refrmara be ba

amaka snrandrmardr. Ayakananar da despotuun bask vezumn sorumusunun stanbudaki siyasa iktidar dei hak sutandan habersiz oark soyup soana evirdiini sndkar yere idareier oduunu dnmerdir. Bu durumuya Anadoudaki hakayakanmaar Jn Trkerin saray brokrasisinin ve Abdhamitinyetkierini kstayarak denetim atna aaak bir meis kurumasyasnr siyasa hedeeriye uyunuk iindedir. Her ikisine de ayn

snfn poitik ve ideoik karar yn verir. Bu foda baar tiaret buruvazsinin dzenden erek anamya kopamayarak outurduu ideooik heemonya iinde Jn Trk aydnarnneyemeri ii eyemer ve hak hareketerine teet eerek ayndevrimi eyemin paraar oarak dnemin panoramas iindekiyererini arar

7


58/320

Orduda syan

rdez erle Ode e Spl llrd blttklr ylrl hzl 905 Ru er lglkt l Trkye r e derler de etklet kerler ykl 905 yl k yr byurd Ve b h kkz Ry geydek ktprklrd br redr ylkt l Trk dereklk l ker e bylr de br e ky ld

rz erde dydu k yzde dh 845thtll e htll rgtler kly kulr kr Oldelet Ryd gele der ykllr u d ztek tek ly yl e plk lkler etkleyee grmt. Gerekten de, Osmanl aydnlanngzkula o sralarda

Ruydyd Peterbrg e Mkd gele hber e yletler hkkd dumd yrlr yplyrdu J Trk hreke

e el rgt h e Terkk rdu de prpgd e jy lyetler hzld k ld Abdlht e Tzt heke r l kd kruk b hrekee bud dkt l der eyle b yluu etAbdlh Tt lderler klederek ler ydlhpederek br rg hyt zrlyrk ldz Sy d yett bdt de uzu e uhefe llt geleye e rgleeye blt hll pry de b tplul kelere kuru e kurululr kllr rduy yerled l k Abdlh lt gede ld gryrd

Ord e d J Trkler prpgdl ekde

58


59/320

kalaak mevcut muhaet haeketnde huzsuzlukan de edeblme olana bulan subay ve elern oalmas yznden sultannen byk kokusu olmutu Byk sevetle veleek aln gem

le, nem sava aksam skleek Halte bekletlyodu Askeren sahc memlele nan etm yapala ve Tk donanmasnaat gemlee cephane sokulmas yasaklanmt. Sultann zel sekete Tahsn Paa, anlarnda, "B sn aby mttabatnn syan Stan Hamtn bassa n tt msa/n s b gmnn kn tayaa maty kap otbot yoakamas stanb'a y bsa nn b sayt tms

v stanb askn syan sn yanmas tmavv pk c' a osa Stan Hamt'n yksn maya ka dye yazmt (Tahsn Paa Abdlhamt ve Yldz Hatrala,193 1 s 7 aktaan H Zafe Kas)

te bu koku yzndn, 1905te Kaadenz Donanmas ayaklanmasn bastmak n teden be kanl bakl olduu Tk padahndan yadm steyen Rus ana olumlu yant veld Sultan, bu

donanmann Tk kaasulana gmes uumunda mdahale edecene da temnat ved ve szn tuttu Rusyadan tust olaakgelenlen ble pene hafyele takld, sahl gvenlk nlemle attld, Kaadenzden gelecek devm heyulas n Tk kaasulanda baka kuuldu Potemkn Zhls nn bahyelle sadeceRus an del Osmanl sultann da ktmt

enn, "Rs a Kn Hakna Ka Tk Stannn Ya

m styo balkl makalesnde yle yazyodu a kmtnn ayakanan nc ka Romanya v Tkyn pos yam tabn bnmas ka tan vc b y oama! Tkstan a mtakytn Rs aknan komaya on;a Rs sa kvvtn gvnm; o yabanc g yama n yavamakta"

enn devam edyodu "my kaa ncn syannn

59


60/320

Tk ytkn tk asnan ouuu bk sonu bu syann ona amanknn aa st bi ntim tm omas Bu skn k kuban, cumats gn Rus snin akamkaanna Boa' gz Rus sa koum gms omutuTk bu gmy mana mmisy at ama Tkn b y nc ntmn bu bim gktmy ynbim p g

Tk sutn bi se nce Kd kpt us nn iktidn kuk iin deici dnn skeeine sdy hnydu. us ie us deicieinn etkisi tnd knskeee tk geneez u eesindeki geici deetedene uy bt.

sn mptu Aupd e 80edeki Yunnyknsnd heziete uyn yeniei dusunu utn Mhut nnd dt 1 yzyn ik bnd dzendu kur giriierine bt. sn ptuu gideek kteyen duuunu dzetek iin ei dneinden byk bz nee t zenenecek ik kuu ebette duydu utnn nnde Msdki Keen deetinin buudekrtk br hekete yksndn sn kuun deet edu dei rd. Msrd d dzeni du kuuu e bu dudki subyrn eitii ybnc skeree bkt.

sn prtruund yeni e dzeni br dunun kuus kr ndnd d ntn nei bi bn yiyen

yenieri rnn e sry eesinde keeni e nei bitpus kst hine ei n uen s dencinin krs iin de giriiede buunudu ky Hyye dy nnYeniei cnn kds pesynu bu dien nedeniyekn bir pesyn du binece yenieri dd.

sn deeti bi yndn tk iine yyn ecut iite ygt tsye edeek iprtuun ze secini geiye


61/320

dndrmeye der yandan da emyals yaylma syase gderek kendne balad lkelerde evrensel ssemn kurmaya alan yen emeryals devlelern de, smanl oraklarnda serbese lyee bulunmalarn koaylarcak kurumlar na emeyebalad Devlen erde gelen damklern ve sosyal lklerndya yenleme hyacna verd ceva uluslararas sermayenn dolam hyalarn da klamaya uygundu ancak br sresonra yeerl olmad da grlecek Yerl komrador burjuvaznn ve emeryals kaalzmn son ahllde syasal kdar alebvard ve feodal sya kurumlar neml saylacak ylermelerlesermayeye gec manevra alan salasa da nnde sonunda ayaaaklacak

smanl oaklarnda domaka oan kaals lklern gndeme gerd mevcu ekonomk koullara ve snfsal konumlana uygun syal kdarla lgl aleler, dek semler olander bn olumsal abakalar; ulusal gler eklerken, burvadeolosyle donan ordu mensularn da harekee gerecekBylece 2 Mahmuun devle kurarmak n kurduu yen eordu bu kdar sarsan kurumlar arasnda yer alacak ama e yandan devlen neml br emna olan bu kurumun devrmc dncelern ende sonuna kadar gmsnn eyann abana" aykrolmasndan dolay ve ab, Jn Trk harekenn ufku syasal kdarn radkal br bmde ele gerlmesne elvermed n kurulmasndak sona! amaca uygun olarak devle kurarm da saylacak

3da lan edlen Tanzma halk klelernn alelern kar layaam br syasal g olarak domaka olan buruvaznn deo gnk clz semlern ble karlamakan uzak ama lkede kye gden her eyn zmnn emle salanablecene daryaygn br kannn olumasn salayarak lkde Avrua arzdayksekrenm kurumlarnn almasna olanak salam B u

6


62/320

eiim uumla ve oulla n Tein ideoloi donanmanamamayaaa uuma oaa. Tanzimaan ona odumenuplann yeiiimei iin aan hap ouana A vupadan

geiien hoala enieine buuva demoai devimle d-neminin Avupanda ouan yeni yaam azn oadai ideooi amoi de ayoad. Hap ouu enilei aanda bazgizli emiyele uumaya balam Habiye die ii ou; bbiye ve Mliye gibi n T deviminin ideoloji aynaan-dan bii haine gelmii

Habiyede uuan gizi emiyeein menupa Abdhamiinhaye ve muhbi andan ounmaya alma zoundayda. Bieeine A vupadai devmilele yazma hainde bulunangzli Habiye g oaya am g menupa Ta-lada uulan hap divannd yaglanm bou idam ezanamahum edilmii Bu ezalan bi m hape evildi ve enie Tablugapai aei hapihaneye ev eildile. Habi-yedei ii n olduu gibi ad edidi. 903 ynda uei Aeiiei enilei de ihiali aele adn ayan bi g u-

muu Buna o yada Avupada gnde yaayan n T-ein eyemlei handa ayn bigiden youndula amaNam emal ve Ziya Paann iapan ve yaban poa eviianaya yuda oulan n yaynlan ouyolad. Devimgnei yaanda aei oulan hepinde n T omieeiuumuu. Bu omiee iega yaynan damn ve meui-yein popagandan yapmay enmiedi.

0 yzyln il ylanda Maedonya da balayan bunalm ze-ine be by deve bu blgeye daha ne Oman mpaaolu-u ie yaplm anamaaa dayanaa ae ve ubay gzemilegndeee mdahale emii. Bu aeele ilii iinde ola O-man ubayann ba dneleden eienmeei anmaz-d. Maedonyada onuandan 3 Odu devim gneinde ennemli ayaanmaaa ahne odu. Maedonya aya n T -geinin en g oduu meezeden biiydi Kozmopoi bi

62


63/320

nfus zelliine sahip olan imparaorluun bu lesi, ulusal harekelerin ve oprak iseyen kyl eylemlerinin cereyan eii bir plafrmdu ve Trk subaylarnn ulusal duygular, gzlerinin nnde

cereyan eden Bulgar ve Yunan illi cadelesinden ekilenerekgeliiyrdu. Sulann zulm alnda ezilen, giderek aran vergilerideyemez d1rua den Makedonya kylleri kendi ulusal burjuvalarn milli devle halinde rglenme alebine paralel olarakopra isemiyle isyan ediyordu

Dier yandan, eperyalis mdahalelerin uluslararas anlamalara koyulan koullarla ciddi bir ehdi haline gelmesi, ulusal duy-

gular ahrik edilen Harbiyeli gen subaylarda devlei acz iindekald ncesini olgunlaryordu.Ordunun kendi i sounlar da vard. Ordu iinde alayl olarak

abir edilen subaylarla eiili subayla arasnda elikiler yaa-nyordu. sanbuldaki Hassa Ordusu'nun subaylarna ayin ve eriilerinde ayrcalklar annrken arada grev yapanlarn bir rlayinleri yaplyordu. Erler, imparaorluk sahnda meydana gelenulusal cadelelerin ve alk ayaklanmalarnn baslmas iin

oradan oraya sevk edilmeken bk. Terhis zamanla geldiihalde ou asker orduda uulmaya dea ediliyor izin eskereleiveriliyoru Ayladr maalan alaayan subaylar vard.

Orduda ilk ayaklanalar 1906 ylnda grld. 400 kadar de-nizci Merkez Komuanl Airinin dairesine baskn dzenleye-ek paay ve adamn yaralad. Grev sresi dolan askerlerinyedee ayrlasn ve biriki aylklarnn denesini isiyorlard.

Bu eylem aylklarn denesi, sresi dolanlarn erhis edilmesi veSavunma Bakan Celal Paann isiasyla sonuland Birka gnsonra da 2. Hassa Tmeni erleri, denizcilerle ayn olan alepleri yznden ayakland. Bu men, Abdlhamiin en gvendii askerle-rinin bulunduu tmendi ve mensuplar aylklann ksen dahadzenli deniyor olmasndan dolay dier askerler arafndan kska-nlrd

908

Devrii'nin az ncesinde balayan asker ve subay isyan63


64/320

lana katlanla, vut syasal l z lkn lk yaa-yolad. Saltanata v sutana aydla aa Adlhatnsnd toplanan kt nytl v vugunu okatlan pada-h kanddna nanyolad Eyllndn sona talplnn ka-lanas u dnln pktyodu Hassa Tnnnayaklanasna katlan askl ths hakkn ld ttklnd Adlhat k yavn gvlndk onla uulat.

l 06da Aap ulusal adlsnn astlas znYn gndln askln ayaklanas kukusuz odu ndagstn n nl ayaklanayd. Yn ll daha ngndln nl askn sdyl dolup tat Gdnln

yasndan ou dnyodu. Son olaak, Tazon'dan ngndlk z yola kalan 600 askn gd syan kaaak fia ttnn hann alnas, paatoluu katd.Askln azlann Aap asklnn yanna gt sylnyo-du. stanula sk sk ask fala hali glyodu. Bulgastanda tutulan . Koloduya nsup suayla v askl son d a kollada gv yaptklan l sk a tld.

l 06dak Ezuu syann astak n lgy gnlnaskl d halka at aay ddtld. Bu duu dfalaatkaland, lkd gln zglk haktndn dht dnAdlhat, syanla astak n l sadakatl dnlykask uayodu

Ezuu syan sasnda datt ldld oduya ayapan Ezuu Mslan Kots, Bz szn ana aalanz v

kadlnzz. Maa alaadnz n z, yan szn aa, ka-d v akaalanz olan zln, sz paa yollaak aayla nz, kzz v topaz satak zounda kaldz -lyosunuz Sz askd slkn z 8 yl nd yklyo, flasdyouz. Sz vu vdklnd suay v alnz taattynz Vatanzn, dnzn v fzn kutulasn stdz n z yad ddtynz" dyodu. Askl unanz ok a yapl v stln taa tln sn

64


65/320

bidirier hrtr.pt buu ee 7 Mda ad e

tgraeyi bata. Deide ii y ada e ie deiie

te heeet hidedie Karar fatp torge eii dieiyor e aorad. Tehi edie iteei bu edie deii e a ie orduda rre gterie deiordu.

Maedoyada derii yaa bu ouad bad Bug eiee ei hide oa o rto de la hayat e aba uba ei altd al

a buadai e e ubr ii rt eii gibi deidi. Medoy e ou ie aeeri iide buuduu ouarbudai ae e ubayar ei die bgeeide buuabiiede oduud o dha fa J T propgadetiie a hae getiiti. yarda Maedoyada buuaGadiy Aa etiii Petrayef ye odu: vrimharkti hmn tm subayar kapam uruma Grk kni ra-arna grks yabancara onuurkn imiki yntimi hi -kinmn srt bir ki tiriyorar. Gaizon buunan taakntrinin ouna ay subayar pois gztimin v sansrngin ramn poitik vrr v yurtaki Jn Trk yn-ticiiy can bir iiki iinr (Ataa Y.A. Petoya Soet Gye J Te Bigi yei 974 f 303. )

90 gediide J Tr ubyr ih yabd. Bu dede Ree Gaiou ubyda Niyi

Bei e ha etii t ar depoti eide e yb deetei bge har rtarda ayaadbeirttii bir bidiii a ietie birite a ihre aa ee geiee da dha or Merutietieboi eeeide biri or tr. Bgta Niaiie biite daa ar a ei irde daha or rtr bie utr Bi e or Mtr' iga ede Re

i Niai e ardr da or br d tip etti Tie6


66/320

lgsnd k lktn oluan r syan rl oluturuldu Bna Envrl rlkt daa kan suaylar kv dalarnda y-lmlrn srdrmy aladlar.

n Ordu tamamn sarayn dntmndn km v Jnrk dvrm dalgasnn nn gm. Bu dalgay astrmak nzmrdn gndrln 27 taur askr daha gmlr ndrlmdnn Jn rklrn propagandasndan tklnm ulunuyorlardsyan astrmak n gndrldklr yr gldklrnd askrlrsa dtrp syan rlklrn sana katldlar

syanlar rr rr kntlr l gryorlard Slank Manastr v skpt ktda dvrmlrn ln gmt. Hr yrd m-tnglr yaplyor askr v svl Jn rklr yaptklar atl konumalarla halka zgrlk v tlk vaatlrnd ulunuyorlard

Makdonyadak ayaklanmay nml r olay ttklmt Busralarda Rus v nglz mpryalstlr lg zrn pazarlkyapmak n Makdonyada r araya lmlrd. Bu Jn rklrn PanOsmanl dallrnn tks altndak gn suay v as-krlrn duygularn kkrtm maratorluk topraklarnn Adl-hamtn nsyat gstrmms yzndn ldn gdr halglmsn rlmlrd Ama r y daha vard; Avrupal mpryalstlr Osmanlnn kaptalst sstm ntgr olmasn salaya-ak olan syas dklklr dstkyorlard. Adlhamt rdgln muhltn asksna daha zla dayanamayarak Rvaldalnd kska mvut koullarda kramayaan da dnrkstanulda mrutyt lan ttn aklad. akdonyada ln

grkltrln mrutyt yl stanuldan da tyd dlmoldu.

- Haka Hapihansind syanMakdonyada Jn rklrn ln lan tt mrutyt Os-

manl paratorluuna kar Balkanlarda uzun zamandan rmll madl vrn ayrlp knd ulusal dvltlrn kurmak st

66


67/320

ye lla evidimiti. , Tle lede yaayabt halla ii zl ve eitli vaat ediylad. Geete ie,T mpad bvaziii ala zete yeli bi haeet

la T haeetii eitli vaadi, aylma eilimie imibla lla Omal emiyei altda ttmay amalyd.z b, ba bi abayd. yayda mt tti-hat ve Teai t byeide die llaa mep ayda ye lmaa a, Emei, Aap, Ya, Aavt, Blalla edi zel ve lal tleii mla ve aaya aayl mhalefetleii dmetydile B lla, lal ay-mla tamaya ve pa Omalc i idelile dam lamevct T tleide ve b tlei e apayc ve it-leel la ttihat ve Teai tde edi lal talepleiiide etme laa blamylad.

te yada, Tle, bamzl itemyle taya amilli haeetlee a hep za dm laa da 90e yala-le ve zellile, l 907de yapla Omal Libeallei iciei ada, lal mcadele vee tlele ta pliti

hedef dltda eylem bilii yapma aa almaya yaam-lad Ulal devletle ma hede de de llaa me-p bvala, devime az bi zama ala, ta dmaa ata mcadele veme eetiie az ia lmlad. lay-yla, T devimi, impaatl tpalada yaaya btlla tplam aldda etili ve zlayc bi ld- lece la, ay ay abala ve ay dmaa va

fl tlei a d. Ay tlei ta lma- bt hadiapla da tayacat.Maedada patlaya devim ada Tle, Bla

Ya ve Sp milliyetileie metiyet ii ta mcdele etmeada blmlad. B a, cl devim leidea yeltile eim taafda iliyle alad ve lml yatveildi. Ama he ii eimi bibiide beletii falyd Me-tiyeti ilada a Tle, aylla ilahla

b67


68/320

akaan istyk ona a siahan Tk ytkii qiaa anak kni sa koitin bakay kab ki.

Mtiyt sa a ytn ksi iin gkipgkyi ksin oayan baz tp iin t na giti. Anak aznkaa gin sa biin iiy kPan san gi savnan n Tk yiiy giin iikin kan sonaa bakaak kk avanay gktiiyo Mvt siyasi iktian gn yzyn sonana ni yga k poitikas Moa v Giitt ayakanan Raav Bga isyanaa ynik saa v son oaak a Yn

oana ntat v stik ttihat v Takki gt b siya-si iktian aika tasiysini ngyoYin tiyt Ynanistana Aavtkta Siy v

i bg Msan v Histiyan btn haka taafnanokya ktan

Aznkan ttihat v Taki gtnn nas bi sa poitika izyini gk iin za bki gki. vii

izyn gn skpt ayakanaak Anavtka zkik istyn ky kitin gza vi skp tpin Tk topa v piyai ytiii Abhaitin ni poitikasayn ki s

san paato iinki san baszk v zkik tapinin otaya kt zaana Avpaa a ii an v sa bi kavgaann s ya tayabiikiinin giii a yni biti AvstyaMaaitanv Psya a a sa savaa viiti. Avasya haitasnakiski sna siiniyo v ii baka snfsa v sa ngiif tk z yni sna iziiyo

san topakann yanbana gin b iiki paatok sna iin otaya an yni a v snfsa inaikin ognaasn biinsini v bi nya sisti haingy baayan apitaiz ntgasyonn hzanasn

68


69/320

dn ekieyen bi unsu ok ezh edeken; iede de yy yeee nsup ice buuvzsnn kend uus deve-eini ku ponsiyeei de kkyd Kukusuz epe-yise iin Osn opk yeence deeendiie bki

bi pzd. e bi bu opkd yyn hkn okze oduk bgenin ke ve uus zekeini dikke k buuus deiik dzeyede kee gedi nen Bknd yyn Sv hk he uus kken bkndn he deyee bgeeinin Rusy in Avupy bi gei ve ponouu zeii s bkndn n ig shsn godu Rusy bu nedene Yunn Sp ve Bug uus hekeein

desekeeke y gyodu.e yndn c ve efecken b seve bik onve epeys seyenin yuindeki ceneiin ypn Ru veEeni cc kpiis diniken geiesnin nndeenge ouun feod boksyi sfye eek y d zendedene kubek siyod Tk ve Msn eb syngzdes duuundyken deook dzeyde byeyd bu geeeke

Tk uyuku eb d sunn zu ndyd Ru Yhud veEene knc deeceden uyuk ok deeendiyodu Teok-k bi dev on Osn pouund bk dnedenon kesie deooik ok dnyo vey ev uees gyod nk son yzyd ekonoik kiein kendie-iye bn hinde sdebecein eden ve bu ikieikun b epeyse cy ks znd geneve bu geneye dou on ok esk deve eknzsiinde kendieni fde eeei onksz he geii. deookve ekonoik ihiy on uus deve hinde gene -ebn dy. bgeedeki ce ende un Tk cc- d geeke byece znkn yn s b yei buuvzide oukyd

eik uusn kendi ii buvn yk ipo-ukn y isekei Osnnn ene uz kd

69


70/320

Azkr br yd drke der yd eder uukerye de eteer egeeye O utr eybr hkr hphee ererd. Ack 800 yrbrd orty k uu ykr te btrgcde yoku o e bu koud byk deeter ked r y ceret edeeye pdhr hkr brbre krdr- you d eerek bu hphe dek y uur dh d ktz he getrder. oudk Ere cde zere re hdr rt brer; Hdye Ayr buu e y redr. Ereer ut terrye ktedr-ke erde hbr tepk geee de gtr A te

yd doud uygu oykr oucud tcret Trk eM h ee get dre bu duru ok_d -rtc dedr

Tcret buruz derde ere tod e uucdee e e ttek ykt. Bk kerdeyk edeerde br de toprk teb outurduukyer ed yzgr bdkr uu cdee de

buudur yokuuu de edece dyorrd 908deg br yp dek uurd eyecer erutyet hedee ye ger bu y kteer de beeyecet. Merutyet h dee r erger drc uuyorrd

İlhan Akdere, Zeynep Karadeniz - Türkiye Solu'Nun Eleştirel Tarihi 1

Documents

Transcript of İlhan Akdere, Zeynep Karadeniz - Türkiye Solu'Nun Eleştirel Tarihi 1