iletişim Yayınları - TYT - AYT - LGS | Soru Bankası · kuantum sayısı sıfırdan başlayıp...

2

iletişim Yayınları

212 275 00 35 / www.kafadengiyayinlari.com

Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15/E Halim Meriç İş Merkezi

Kat: 9 Mecidiyeköy - İstanbul

eserinadı AYT Kimya Soru Bankası

akıllıtahtauygulaması akillitahta.kafadengiyayinlari.com / Öğretmenlerimiz ücretsiz olarak indirebilir.

yazar Serkan Şen

videoçözümü Serkan Şen

genelyayındanışmanı Ali Rıza Bayzan

seteditörü Münire Betül Ayyıldız

branşeditörü Kadir Müftüoğlu

dijitaluygulamaeditörü Ömer Faruk Erdem

dizgivegrafik Kafa Dengi / Necmi Topal

yayıncısertifikano 16518

kapaktasarım Mandalin Ajans

matbaavesertifikano WPC Matbaacılık / 212 886 83 30 / Sertifika no: 35428

ürünno KC00-SS.01MHK14

isbn 978-605-2217-61-0

copyright© 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, her türlü hakkı Eksen Yayıncılık Eğitim ve Malz. San.

Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yayın izni olmaksızın kitabın akademik tarzının, metin veya sorularının

aynen ya da değiştirilerek kısmen ya da tamamen herhangi bir teknikle kopyalanması, depolanması,

çoğaltılması, basılması, yayımlanması, youtube ya da başka bir mecrada video çözümünün yapılması

halinde yasal mevzuat uygulanır.

kafadengitv kafadengiyayin kafadengiyayin

3

ÜNİVERSİTE YOLUNDA BAŞARILI OLMAK İSTİYORSAN MUTLAKA OKU!

Sevgili Üniversiteli Adayı,

ÖNCEDÜZEYİNİZEUYGUNKİTAPLARISEÇİN!

Bilirsiniz en iyi kitap sizin düzeyinize uygun kitaptır. Alt yapınızın iyi olduğu dersler vardır, zayıf olduğu

dersler vardır. Bunun için size farklı düzeyde iki ayrı soru bankası seti sunuyoruz:

• % 100 Başarı Seti: Alt yapınızın iyi olduğu derslerde bu setin soru bankalarını kullanmanızı öneririz.

• Süper Öğreten Set: Alt yapınızın zayıf olduğu derslerde ise bu setin soru bankalarını kullanmanızı

öneririz.

% 100 Başarı Seti, adı üzerinde size üniversite sınavında kolay, orta, zor tüm soruları yaptırmayı amaç-

lar. Bu set sizi zirveye taşır.

Süper Öğreten Set ise, kolay ve orta düzey soruları yaptırmayı amaçlar. Üniversite sınavındaki sorula-

rın yaklaşık 3’te 2’si kolay ve orta düzey sorulardan oluşur. Peki, sadece bu soruları yapsanız yüzdelik

dilimde nereye kadar yükselebilirsiniz biliyor musunuz: İlk % 3-4’lük dilime kadar yükselebilirsiniz. Bu

yüzdelik dilimle iyi üniversitelerin çoğuna girme şansı yakalarsınız.

Eğer Matematik’te alt yapım hiç yok diyorsan “TYT Hiç Matematik” soru bankamızı öneririz. Yok benim

alt yapım çok iyi amacım zirveye oynamak diyorsanız o zaman size “TYT Challenger Matematik” soru

bankamızı öneririz.

YOUTUBERHOCALARDANDERS

Kafa Dengi TV’de youtuber hocalarınız sizin için tüm konuları tek tek anlatıyor, Eylül'de başlayacak

bu dersleri kaçırmayın: youtube.com/kafadengitv. Önce dersleri izleyin ardından soru bankasından

test çözün. Daha sonra da çözemediğiniz, takıldığınız ya da pratik çözümünü merak ettiğiniz soruların

video çözümlerini izleyin.

TÜRKİYE’NİNİLKVETEKSİBERÖĞRENCİKOÇU

Çeyrek yüzyıllık birikimimizle sizin için tasarladığımız “Siber Öğrenci Koçu” üniversite yolunda size sırdaş

ve danışman olarak yol gösterecektir. Soru bankalarınızla birlikte kullanacağınız Siber Koçunuz:

• sizin de katkınızla sizi yakından takip edecek,

• size mikro ölçeğe kadar inen karneler verecek,

• akademik check-up yapacak,

• temel sorunlarınızı teşhis edip size özel çözümler üretecek.

Kullanılmakta olan ölçme değerlendirme sistemleri öğrencinin boş ve yanlışlarının nedenlerini sap-

tayamıyor. Halbuki teşhis koymadan tedavi olmaz ki! Siber Koçunuz sizin de katkınızla en çok hangi

nedenlerle yanlış yaptığınızı ve boş bıraktığınızı istatistik olarak tutuyor sonra da bunlar için size

çözüm yollarını gösteriyor.

Siber Koçunuz soru bankanızdaki soruların kolay, orta, zor oluşuna bağlı olarak başarı düzeyinizi ayrı

ayrı analiz ediyor. Siber Koçunuz bir de soru bankanızdaki üniversite sınavında çıkma olasılığı olan

sorular açısından başarı düzeyinizi analiz ediyor. Bu analizlere dayalı olarak sizi yönlendiriyor.

Türkiye’nin en iyileri arasında yer alan bir kadro hazırladı kitaplarınızı, artık sıra sizde! Siz de bu kitap-

ları hakkıyla çalışarak Türkiye’nin en iyileri arasına girebilirsiniz.

AliRızaBayzan

GenelYayınDanışmanı

4

Arkadaşlarmerhaba,

Kimi zaman heyecanlandığınız, kimi zaman kaygılandığınız, kimi zaman mutlu oldu-

ğunuz ve hep bir şeyler öğrendiğiniz ilkokul, ortaokul ve nihayetinde lise serüveninin

sonuna adım adım yaklaşmaktasınız.

Ülkemizin önemli bir gerçeği olan üniversite sınavı yaklaştıkça üzerinizdeki stres

zaman zaman artacaktır. Süreç içerisinde ailenizin beklentileri ve ikazları sizi rahat-

sız edebilir. Ancak bu beklentilerin sizi çalışmaya teşvik etmek amacıyla olduğunu

aklınızdan çıkartmayın.

AYT kimya kısmında çıkan 13 soruyu doğru çözmeniz için öncelikle TYT kimya müf-

redatında anlatılan kimyanın sembolik dili, kimyanın temel yasaları, mol kavramı ve

kimyasal hesaplamalar konularını iyi bilmeniz gerekiyor. Kimya konularının birbirle-

riyle bağlantılı olduğunu unutmayıp adım adım ilerlemeli, bir kazanımı tam öğrenme-

den diğerlerine geçmemelisiniz.

Kitabımız MEB Talim Terbiye Kurulunun belirlediği kazanımları tam olarak içermek-

tedir.

"Bilmeden Olmaz" bölümlerinde kazanımlarla ilgili gerekli anlatım kararında yapılıp

sizi yoracak gereksiz detaylardan kaçınılmıştır. "Çözmeden Olmaz" bölümlerinde ise

anlatılan kazanımları ölçeceğiniz sorulardan oluşan testler hazırlanmıştır. Bölüm so-

nunda ise ünite genelini tarayan karma testler hazırlanmıştır. Tüm soruları anlayarak

çözmeniz konuya hâkimiyetinizi artıracaktır. Bu nedenle çözemediğiniz sorularla kar-

şılaştığınızda mutlaka video çözümlerini izleyerek hiçbir soruyu es geçmemelisiniz.

Konularla ilgili kendinizi eksik hissettiğiniz durumlarda mutlaka Kafa Dengi TV’de

YouTuber hocanızın derslerini takip etmeniz işinizi kolaylaştıracaktır.

Ayrıca kitabı çözerken Siber Öğrenci Koçu’ndan mutlaka faydalanın. Siber Öğrenci

Koçu vereceği karneler, yapacağı akademik check-up'larla size yol gösterecektir.

Bu zorlu süreçte iyi ki bu kitabı çözmüşüm diyeceğinizi umarak başarılar diliyorum.

SerkanŞen

5

Kitabımızda neler var ?

12

Bu Konuda Bunlar Var

Kuantum SayılarıAtomların elektron dağılımlarını açıklamak için baş kuan-

tum sayısı, açısal momentum kuantum sayısı, manyetik

kuantum sayısı ve spin kuantum sayısı olmak üzere dört

kuantum sayısı tanımlanmıştır.

Baş (Birincil) Kuantum Sayısı (n)

Elektronların çekirdeğe olan ortalama uzaklığını ifade

eden kuantum sayısı olup n = 1, 2, 3, 4, 5 gibi tam sayı

değerlerini alır.

Açısal Momentum (İkincil) Kuantum Sayısı (l)

Orbitallerin türlerini ifade eden kuantum sayıları olup

l = 0, 1, 2, 3, ..., (n — 1) değerlerini alır.

n = 1 iken l = 0 n = 2 iken l = 0 ve 1

n = 3 iken l = 0, 1 ve 2 n = 4 iken l = 0, 1, 2 ve 3

değerlerini alabilir.

l değerinin ifade ettiği orbital türleri ise şunlardır:

l 0 1 2 3

Orbitalin türü s p d f

Manyetik Kuantum Sayısı (ml)

Orbitalin uzaydaki yönlenmesini gösteren kuantum sayısı

olup açısal momentum kuantum sayısı l'ye bağlı olarak

(2l + 1) tane farklı ml değerini alır.

l = 0 ise, ml = 2l + 1 = 2 .0 + 1 = 1 tane değer alır.

Bu değer 0'dır.

l = 1 ise, ml = 2l + 1 = 2 . 1 + 1 = 3 tane değer alır.

Bu değerler —1, 0, +1'dir.

l = 2 ise, ml = 2l + 1 = 5 tane değer alır.

Bu değerler —2, —1, 0, +1, +2'dir.

Spin Kuantum Sayısı (ms)

Elektronun orbitaldeki dönme yönünü ifade eden kuan-

tum sayısı olup +1

2 veya —

1

2 değerini alır.

s orbitalleri

Her enerji düzeyinde bulunan küresel orbitallerdir. s orbi-

tallerinde l = 0 ve ml = 0 değerlerini alır, tek orbitalden

oluşur, zıt spinli (dönme yönü) en fazla 2 elektron alır.

p orbitalleri

İkinci enerji düzeyinden itibaren bulunan orbitaller olup

l = 1 ve ml = —1, 0, +1 değerlerini alır, eş enerjili üç orbital-

den oluşur, zıt spinli en fazla 6 elektron alır.

d orbitalleri

3. enerji düzeyinden itibaren bulunan orbitaller olup

l = 2 ve ml = —2, —1, 0, +1, +2 değerlerini alır, eş enerjili

beş orbitalden oluşur, zıt spinli en fazla 10 elektron alır.

f orbitalleri

4. enerji düzeyinden itibaren bulunan orbitaller olup l = 3

ve ml = —3, —2, —1, 0, +1, +2, +3 değerlerini alır, eş enerjili

7 orbitalden oluşur, en fazla zıt spinli 14 elektron alır.

Kletchkowski – Madelung İlkesiOrbitallerin enerjisi baş kuantum sayısı ve açısal momen-

tum kuantum sayılarının toplamı (n + l) ile doğru orantı-

lıdır. (n + l) değerleri eşit olan orbitallerden baş kuantum

sayısı (n değeri) büyük olan orbital daha yüksek enerjili-

dir.

Orbital n l (n + l)

3d 3 2 5

4s 4 0 4

4p 4 1 5

4f 4 3 7

Tablodaki orbitallerin enerjileri 4s < 3d < 4p < 4f şeklin-

dedir.

Temel enerji düzeylerindeki (n) orbitallerin türü, sayısı

(n2) ve bu temel enerji düzeylerinde bulunabilecek maksi-

mum elektron sayıları (2n2) birbirinden farklıdır.

Temel enerji

düzeyi (n)

Orbital

türü

Orbital

sayısı (n2)

Maksimum

e— sayısı (2n2)

1 s 1 2

2 s, p 4 8

3 s, p, d 9 18

4 s, p, d, f 16 32

Bilmeden Olmaz

Atomun Kuantum Modeli

Atomun kuantum modeliyle taneciklerin dalga karakteri arasında ilişki kurulur.

13

Modern Atom Teorisi

1. Atomun kuantum sayıları ile ilgili aşağıdakilerden

hangisiyanlıştır?A) Başkuantumsayısısıfırdanbaşlayıpyediyekadar

olantamsayıdeğerlerinialır.

B) Açısalmomentumkuantumsayısınaikincilkuantum

sayısıdadenir.C) Manyetik kuantumsayısı, açısalmomentumkuan-

tumsayısınabağlıolarakdeğerleralır.

D) Elektronun dönme yönünü spin kuantum sayısı

ifadeeder.E) Spinkuantumsayısı+ 1

2veya– 1

2değerlerinialır.

2. 3.temelenerjidüzeyiiçin,

I. Üçtürorbitaliçerir.

II. En yüksek enerjili orbitalin açısal momentum

kuantumsayısı3'tür.

III. Enfazla18elektroniçerir.

yargılarındanhangileridoğrudur?

A)YalnızIB)YalnızII

C)IveIII

D)IIveIII

E)I,IIveIII3. Açısal momentum kuantum sayısı l = 2 olan bir

elektroniçin,I. 4.enerjidüzeyindeyeralır.

II. Manyetikkuantumsayısı–2'dir.

III. dorbitalindebulunur.

yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin değil-

dir?A)YalnızI

B)YalnızIIC)YalnızIII

D)IveII

E)IIveIII4. 2sve2porbitallerinin;

I. başkuantumsayıları,

II. enerjideğerleri,

III. açısalmomentumkuantumsayıları

niceliklerindenhangilerieşittir?

A)YalnızIB)YalnızIII

C)IveII

D)IIveIII

E)I,IIveIII

5.

Kuantumsayısıİfadeettiğiolgu

I. BaşkuantumsayısıElektronbulutlarınınşekil-

lerinivebuşekilfarkıile

oluşanenerjiseviyelerin-

dekideğişimibelirtir.

II. Açısalmomentumkuantumsayısı Orbitalinçekirdeğeolan

uzaklığınıbelirtir.

III. Manyetikkuantumsayısı

Orbitalinuzaydakiyönlen-

mesinibelirtir.

Yukarıdakikuantumsayılarındanhangilerinin ifade

ettiğiolgularyanlışbelirtilmiştir?

A)YalnızIB)IveII

C)IveIII

D)IIveIII

E)I,IIveIII6. Atomunkuantumsayılarıileilgili,

I. Başkuantumsayılarıeşitolanorbitallerdenaçısal

momentumkuantumsayısıbüyükolanınenerjisi

yüksektir.

II. n değeri 2 olanbir orbitalin l değeri ya0 yada

1'dir.III. Spinkuantumsayısıdiğerkuantumsayılarından

bağımsızdır. yargılarındanhangileridoğrudur?

A)YalnızIIB)YalnızIII

C)IveII

D)IveIII

E)I,IIveIII7. 3.temelenerjidüzeyindebulunan;

I. orbitalsayısı,

II. orbitaltürleri,

III. bulunabilecekmaksimumelektronsayısı

nicelikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-

miştir?

I II

III

A) 3s,p,d

6

B) 9s,p,d

18

C) 3s,p

6

D) 9s,p,d

8

E) 3s,p

4

Çözmeden Olmaz

1-A 2-C 3-D 4-A 5-B 6-E 7-B

1. Bölüm : Modern Atom Teorisi

9

Anahtar Kavramlar

Model

Atom

Yörünge

Enerji Düzeyi (Katman)

Orbital (Dalga Fonksiyonu)

Kuantum Sayıları

Elektron Dizilimi

Periyodik Sistem

İyonlaşma Enerjisi

Elektronegatiflik

Elektron İlgisi

Yükseltgenme Basamağı

Arkadaşlar,

Bu bölümde, maddenin temel taşı olan atom hakkındaki modern anlayışın tarihsel gelişimini gözden geçirmek; modern atom mode-liyle ilgili temel kavramları ilişkilendirmek; elementlerin periyodik dizgesini atomun yapısı üzerinden açıklamaya çalışıp elementlerin özelliklerini ve yükseltgenme basamaklarını kavrayacağız.

Konuda neler öğreneceğin ve kavramlarını bu

sayfada bulacaksın.

Konunun eksiği kalmasın diye temel düzeyde bir

anlatım burada seni bekliyor.

Öğrendiğin temel mevzularla ilgili sorular da

tam konunun yanında.

38

1. 3.periyottabulunanX,YveZelementatomlarıileilgiliaşağıdakibilgilerveriliyor.

● X bileşiklerinde en düşük –1, en yüksek +7değerlikalır.

● Y'ninatomnumarası,XveZ'ninkindenbüyüktür.

Bunagöre,

I. Z'ninatomçapıenbüyüktür. II. Y'nin1.iyonlaşmaenerjisienbüyüktür. III. X'inelektronegatifliğienküçüktür.

yargılarındanhangileriyanlıştır?

A)YalnızII B)YalnızIII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII

2. Birelementinn.iyonlaşmaenerjisideğeriEnilegös-

terilmeküzere,aşağıdakiatomlardanhangisinin E3

E4

oranıenküçüktür?

A) 11Na B) 12Mg C)13Al D) 15P E) 17Cl

3. Aşağıdabazıelementlerinatomçapıdeğerleriverilmiş-

tir.

Element AtomÇapı(pm)1H 30

3Li 155

4Be 112

6C 91

12Mg 160

Budeğerleregöre,

I. Atomnumarasıarttıkçaatomçapıazalır. II. Aynı gruptaki elementler için atom numarası

arttıkçaatomçapıartar. III. Aynı periyottaki elementler için grup numarası

arttıkçaatomçapıazalır.

sonuçlarındanhangileriçıkarılabilir?

A)YalnızII B)YalnızIII C)IveII D)IveIII E)IIveIII

4. Temel hâl elektron dizilişinde p orbitallerinde top-

lam12elektronbulunanXelementiyleilgili,

I. Odakoşullarındatekatomlugazhâldedir. II. Kararlıbileşiklerindenegatifdeğerlikalabilir. III. En yüksek enerjili orbitalin açısal momentum

kuvantumsayısı(l)2'dir. IV. Temel hâl elektron dizilişinde 6 yarı dolu orbital

içerir.

yargılarındanhangilerikesinlikleyanlıştır?

A)YalnızII B)IveIII C)IIveIV D)I,IIveIII E)II,IIIveIV

5. X(g)+737kJ/mol→X+(g)+e–

X+(g)+1450kJ/mol→X2+(g)+e–

X2+(g)+7730kJ/mol→X3+(g)+e–

Yukarıdaverilendenklemleregörebaşgrupelemen-

tiolanXiçin,

I. Toprakalkalimetalidir. II. Nötr X(g) atomundan 2 elektron koparmak için gerekenenerji 2187

NA

kJ'dir.

III. 2.iyonlaşmaenerjisideğeri2187kJ/mol'dür.

yargılarındanhangileridoğrudur? (NA:Avogadrosayısı)

A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IveIII E)IIveIII

1 mol X gazından 1 mol elektron koparmak için 737 kJ

enerji gerekirken 1 tane X gazından 1 tane elektron

koparmak için 737

6,02 .1023 kJ enerji gerekir.

6. Temel hâl elektron diziliminde 9 tam dolu orbitalesahipolanelementatomuileilgili,

I. Atomnumarası19'dur. II. Yarıdoluorbitalsayısı6'dır. III. sorbitallerinde8elektronvardır. IV.Geçişmetalidir.

yargılarındanhangilerikesinlikleyanlıştır?

A)YalnızIII B)IveII C)IIveIII D)IIIveIV E)II,IIIveIV

Öğrendiklerimizi Test Edelim / 5

Buraya kadar konuları küçük küçük öğrendin, şimdi meseleyi tam halletmen için ünite geneli

testlere de bakmalısın.

Ve son olarak,her testin sonunda cevap

anahtarını bulacaksın.39

Modern Atom Teorisi

7. Cl2 molekülündekovalentbağuzunluğu198pm'dir.

Bunagöre,I. ClatomununVanderWaalsyarıçapı99pm'den

büyüktür.

II. Cl –iyonununyarıçapıCl +iyonununyarıçapından

dahabüyüktür.

III. Clatomununkovalentyarıçapı99pm'dir.


A)YalnızIIB)IveII

C)IveIII

D)IIveIII

E)I,IIveIII8. X, Y ve Z elementlerinin temel hâl elektron dizilişinde

sonorbitalineaitbaşkuantumsayısı(n),açısalmomen-

tumkuantumsayısı(l)veelektronsayısı(e –)değerleri

aşağıdaverilmiştir.

Elementn

le –

X3

02

Y

2

02

Z3

1

1

Bunagöre;I. atomnumarası,

II. iyonlaşmaenerjisi,

III. metalikaktiflik

özelliklerindenhangileriY>X>Zşeklindesıralanır?


C)YalnızIII

D)IveII

E)IIveIII9. İyonikbağlıXY3 bileşiğindeki iyonlarbirbirininizoelekt-

roniğidir. Yelementiperiyodiksistemde3.periyot7Agrubun-

da bulunduğuna göre, X element atomunun peri-

yodik sistemdeki yeri aşağıdakilerden hangisinde

doğruverilmiştir?A) 3.periyot3AgrubuB) 4.periyot2AgrubuC) 3.periyot6AgrubuD) 4.periyot3AgrubuE) 4.periyot3Bgrubu

10. Aşağıdaverilen1. iyonlaşmaenerjisi -atomnumarası

grafiğinde 3. periyot elementlerinin bazıları noktalarla

gösterilmiştir.

ZX

Y

1.iyonlaşmaenerjisi

Atomnumarası

Buelementlerleilgili,

I. X atomunun temel hâl elektron dizilişi küresel

simetriktir.

II. Zelementidoğadagazhâlindebulunur.

III. Yelementiperiyodikcetvelinpblokundadır.

yargılarındanhangilerikesinlikledoğrudur?


C)YalnızIII

D)IveIII

E)IIveIII

11.

L

X

T

Y

Z Periyodikcetvelkesitindeyerleribelirtilenelement-

lerleilgiliaşağıdakiyargılardanhangisiyanlıştır?

A) Y'ninbirinci iyonlaşmaenerjisi,X'inveZ'ninbirinci

iyonlaşmaenerjisindenbüyüktür.

B) X'in temelhâlelektrondizilişindekiyarıdoluorbital

sayısıL'ninkineeşittir.C) T'ninametalikaktifliği,L'ninkindenbüyüktür.

D) 1.iyonlaşmaenerjisienbüyükolanL'dir.

E) Z'ninoksitininsuluçözeltisihemasithemdebazlar-

latepkimeverebilir.

1-B 2-C 3-E 4-A 5-C 6-A 7-E 8-B 9-E 10-D 11-D

40

12. I. H2C

2O4 II. CH

2O

III. H2CO3

Yukarıdakibileşiklerdekarbon(C)atomlarınınyük-seltgenmebasamaklarıaşağıdakilerdenhangisindedoğruverilmiştir? I II III

A) +3 –4 +3B) +3 0 +4C) +2 –2 +3D) +4 0 +4E) +4 –4 +2

13. Atomnumarası6olankarbonatomuylailgiliaşağı-dakiyargılardanhangisiyanlıştır?A) Temelhâlelektrondizilişi,1s22s22p2şeklindedir.B) Değerlikelektronsayısı6'dır.C) Temelhâlelektrondizilişiküreselsimetrikdeğildir.D) Periyodiksistemde2.periyot4Agrubundayeralır.E) Pblokuelementidir.

14. AşağıdaverilenanyonlardanhangisindeS'ninyük-seltgenmebasamağıendüşüktür?A) SO3

2– B) SO4

2– C) HSO3

–

D) S2O3

2– E) HSO4

–

15. H,N,OveFelementlerininelektronegatiflikleriarasındaF>O>N>Hilişkisivardır.

Bunagöre,aşağıdakibileşiklerdenhangisindeazo-tun(N)yükseltgenmebasamağıenbüyüktür?A) NO

2 B)NF3 C) HNO2

D) NH3 E) N2O

16. Ametaller bileşiklerinde hem negatif hem de pozitifdeğerlikalabilmektedir.

Aşağıdaki ametallerden hangisi için bu durumgeçerlideğildir?A) 1H B) 6C C) 8O D)

9F E)15P

Flor doğadaki en elektronegatif element olduğu için tüm bileşiklerinde –1 değerliğini alır.

17. Geçişelementleriyleilgili, I. Değerlikorbitallerisvedorbitalleridir. II. Bileşiklerinde+ve–değerlikleralabilirler. III. Oda koşullarında iki atomlu moleküllü yapıda

bulunurlar. yukarıdakiyargılardanhangileridoğrudur?

A)YalnızI B)YalnızII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII

18. (NH4)2S2O3bileşiğindekielementlerinyükseltgenme

basamakları hesaplanırsa, aşağıdakilerden hangisibudeğerlerarasındayeralmaz?A)–3 B)–2 C)+1 D)+2 E)+3

19. Yaygın adı hidrozoik asit olan ve NH3 formülü ile

gösterilenkovalentbileşikteki azotatomununyük-seltgenmebasamağıaşağıdakilerdenhangisidir?

A)+1 B)–1 C)–3 D)+ 1

3 E)– 1

3

12-B 13-B 14-D 15-A 16-D 17-A 18-E 19-E

6

1. BÖLÜM: Modern Atom Teorisi1.1. Atomun Kuantum Modeli / 101.2. Temel Hâl Elektron Dizilişi / 141.3. Elektronik Yapı ve Periyodik Sistem / 161.4. Periyodik Özellikler / 181.5. Metalik ve Ametalik Özellikler / 201.6. İyonlaşma Enerjisi / 221.7. Elementleri Tanıyalım / 241.8. Yükseltgenme Basamakları / 281. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 30

2. BÖLÜM: Gazlar2.1. Gazların Özellikleri / 422.2. Gaz Basıncının Ölçülmesi / 442.3. Avogadro Yasası / 462.4. İdeal Gaz Yasası / 482.5. Gazlarda Kinetik Teori / 502.6. Gerçek Gazlar / 522.7. Faz Diyagramları / 542.8. Dalton Kısmî Basınçlar Yasası / 562. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 58

3. BÖLÜM: Sıvı Çözeltiler3.1. Çözücü Çözünen Etkileşimleri / 703.2. Derişim Birimleri / 723.3. Koligatif Özellikler / 743.4. Çözünürlük / 763. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 78

4. BÖLÜM: Kimya ve Enerji4.1. Sistemlerde Entalpi Değişimi / 904.2. Standart Oluşum Entalpileri / 924. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 94

5. BÖLÜM: Kimyasal Tepkimelerde Hız5.1. Maddeler Nasıl Tepkimeye Girer? Çarpışma Teorisi ve Tepkime Hızının Ölçülmesi / 1045.2. Hız Denklemleri / 1065.3. Tablolar ile Hız Denkleminin Bulunması / 1085.4. Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler / 1105. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 114

İçindekiler

7

6. BÖLÜM: Kimyasal Tepkimelerde Denge6.1. Kimyasal Tepkimelerde Denge / 1266.2. Denge Sabitinin Yazılması ve Hesaplanması / 1286.3. Katsayı Değişimi ve Denge Kesri / 1306.4. Derişimin Dengeye Etkisi / 1326.5. Dengeyi Etkileyen Faktörler (Sıcaklık, Hacim ve Basınç) / 1346. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 136

7. BÖLÜM: Asit – Baz Dengesi7.1. Suyun İyonlaşması, pH ve pOH Kavramı / 1487.2. Asit ve Baz Tanımları / 1507.3. Asit ve Bazların Kuvveti / 1527.4. Asit – Baz Çözeltilerinde pH Hesaplama / 1547.5. Tampon Çözeltiler – Hidroliz / 1567.6. Titrasyon / 1587. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 160

8. BÖLÜM: Çözünme – Çökelme Dengesi8.1. Sulu Ortamlarda Çözünme, Çökelme / 1728.2. Çözünürlük Dengesine Etki Eden Faktörler / 1748.3. Çökelti Oluşumu / 1768. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 178

9. BÖLÜM: Kimya ve Elektrik9.1. İndirgenme – Yükseltgenme Tepkimelerinde Elektrik Akımı / 1909.2. Elektrot Potansiyelleri / 1929.3. Elektrotlar ve Elektrokimyasal Hücreler / 1949.4. Kimyasallardan Elektrik Üretimi / 1969.5. Derişim Pilleri ve Nernst Eşitliği / 1989.6. Bataryalar / 2009.7. Elektroliz / 2029.8. Faraday Yasaları / 2049. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 206

10. BÖLÜM: Karbon Kimyasına Giriş10.1. Anorganik ve Organik Bileşikler / Doğada Karbon / 21610.2. Basit Formül ve Molekül Formülü / 21810.3. Lewis Formülleri / 22010.4. Hibritleşme Olayı / 22210.5. Molekül Geometrisi / 22410. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 226

8

11. BÖLÜM: Organik Bileşikler11.1. Hidrokarbonlar / 23411.2. Alkanlar / 23611.3. Alkil Grupları / 23811.4. Alkanların Adlandırılması / 24011.5. Alkanların Çizgi – Bağ Formülleri / 24211.6. İzomerlik / 24411.7. Alkenler / 24611.8. Geometrik İzomeri / 24811.9. Alkenlerin Kimyasal Reaksiyonları / 25011.10. Alkenlerin Yükseltgenmesi ve Polimerleşmesi / 25211.11. Alkinler / 25411.12. Alkinlerin Kimyasal Reaksiyonları / 25611.13. Aromatik Bileşikler / 25811.14. Benzen Türevleri / 26011.15. Fonksiyonel Gruplar / 26211.16. Alkoller / 26411.17. Alkollerin Özellikleri / 26611.18. Alkollerin Kimyasal Özellikleri / 26811.19. Eterler / 27011.20. Karbonil Bileşikleri / 27211.21. Karbonil Bileşiklerinin Özellikleri / 27411.22. Karboksilik Asitler / 27611.23. Karboksilik Asitlerin Özellikleri / 27811.24. Esterler / 28011. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 282

12. BÖLÜM: Enerji Kaynakları ve Bilimsel Gelişmeler12.1. Enerji Kaynakları ve Bilimsel Gelişmeler / 30012. Öğrendiklerimizi Test Edelim / 302

1. Bölüm : Modern Atom Teorisi

9

Anahtar Kavramlar

Model

Atom

Yörünge

Enerji Düzeyi (Katman)

Orbital (Dalga Fonksiyonu)

Kuantum Sayıları

Elektron Dizilimi

Periyodik Sistem

İyonlaşma Enerjisi

Elektronegatiflik

Elektron İlgisi

Yükseltgenme Basamağı

Arkadaşlar,

Bu bölümde, maddenin temel taşı olan atom hakkındaki modern anlayışın tarihsel gelişimini gözden geçirmek; modern atom mode-liyle ilgili temel kavramları ilişkilendirmek; elementlerin periyodik dizgesini atomun yapısı üzerinden açıklamaya çalışıp elementlerin özelliklerini ve yükseltgenme basamaklarını kavrayacağız.

10


Bohr Atom Modelinin Yetersizlikleri

Bohr atom modeli H, He+ ve Li2+ gibi tek elektronlu atom

ve iyonların spektrumlarını başarılı bir şekilde açıklamış-

tır. Ancak deneysel verilerin sonuçları çok elektronlu

atom ve iyonların yayınma spektrumlarının Bohr atom

modeli ile açıklanamayacağını ortaya koymuştur. Ayrıca

kuantum mekaniğinin geliştirilmesi ile elektronların çekir-

dek çevresinde dairesel yörüngelerde sabit bir hızla hare-

ket edemeyeceği ortaya çıkmıştır.

Dalga – Tanecik İkiliği1924 yılında Louis de Broglie hare-

Louis de Broglie

(1892 - 1987)

ketli maddesel parçacıkların da

dalga özelliği gösterdiğini ileri sür-

müştür. Bu tezini Planck ve

Einstein'ın eşitliklerini birleştirerek

açıklamıştır.

Planck eşitliği E = h .c

λEinstein eşitliği E = m .c2

h .c

λ = m .c2 ⇒ λ =

h

m .c

Bu eşitlikte ışık hızı c yerine maddesel parçacığın hızı ν

yazılırsa maddesel parçacıkların hareketlerine eşlik eden

de Broglie dalga boyu denklemi elde edilir.

λ = h

m .ν

λ : de Broglie dalga boyu (m)

h : Planck sabiti (6,626 . 1034— J .s)

m : Maddesel parçacığın kütlesi (kg)

ν : Maddesel parçacığın hızı (m/s)

de Broglie hipotezini doğrulayan deneyler 1927 yılın-

da Davisson ve Germer ile G.P. Thomson tarafından

yapılmıştır. Davisson ve Germer yavaş hareket eden bir

elektron demetinin aynı ışık gibi nikel kristal tarafından

kırınıma uğradığını kanıtlamışlardır. G.P. Thomson ise bir

elektron demetini ince bir alüminyum metaline gönde-

rerek aynı dalga boyundaki X— ışınları ile aynı özellikte

kırınım desenleri elde etmiştir.

X– ışınlarının kırınımı Metal levhanın elektron kırınımı

Belirsizlik İlkesi1920'li yıllarda Werner Heisenberg

Werner Heisenberg(1901 - 1976)

yaptığı çalışmalar sonucunda elekt-

ron gibi çok küçük kütleli ve yüksek

hızda hareket eden taneciklerin

konumları ile hızlarının kesin bir

duyarlılıkla ölçülemeyeceğini ispat-

lamıştır.

Kuantum Mekaniği ve Orbital Kavramı

Erwin Schrödinger(1887 - 1961)

Bohr atom modelindeki yörünge

(orbit) kavramının yerine kuantum

mekaniğinde orbital tanımlaması

kullanılır. Orbital, kuantum sayıları

ile belirlenen bir dalga fonksiyonu

olup elektronların belirli bir uzay

bölgesinde bulunma olasılığının

maksimum olduğu bölgelerdir.

Bilmeden Olmaz

1.1. Atomun Kuantum Modeli – 1

Atomun kuantum modeline yönlendiren bulguları tarihsel gelişimi içinde açıklar.

Bohr atom modelinin yetersizlikleri örneklerle açıklanır; atom altı tanecikler üzerinde yapılan ölçümlerdeki belirsizli-

ğin önemi vurgulanır.

Hareketli taneciklere eşlik eden dalgalara ilişkin deneyler özetlenir; de Broglie hipotezi tanıtılır.

11

Modern Atom Teorisi

1. Bohr atom modeli;

I. manyetikalanınmaddeyeolanetkilerini, II. tek elektronlu atom ve iyonların yayınma (emis-

yon)spektrumlarını, III. hareketlimaddeselparçacıklarındalgaözelliğini

ifadelerindenhangileriniaçıklayabilmiştir?

A)YalnızII B)YalnızIII C)IveII D)IveIII E)I,IIveIII

2. 1924yılındahareketlimaddeselparçacıklarındalgaözelliğigösterdiğiniönesürenvebu teziniPlanckve Einstein'ın çalışmalarına dayanarak açıklayanbiliminsanıaşağıdakilerdenhangisidir?

A) ErwinSchrödingerB) LouisdeBroglieC) WernerHeisenbergD) GeorgeP.ThomsonE) NielsBohr

3. Atomun kuantum modeli ile ilgili aşağıdakilerdenhangisiyanlıştır?

A) Kuantum mekaniğinde elektronun bulunduğu yeriçinorbitaltanımıyapılır.

B) Bohratommodelindeelektronunbulunduğuyeriçinyörüngetanımıyapılır.

C) Kuantum sayıları ile elektronun yeri kesin olarakbelirlenir.

D) Orbital, kuantum sayıları ile belirlenen bir dalgafonksiyonudur.

E) Schrödinger denklemi ile hidrojen atomunda bulu-

nanelektronundalgafonksiyonlarıaçıklanabilir.

4. LouisdeBrogliehipoteziniispatlayandeneyler;

I. DavissonveGermer, II. G.P.Thomson, III. W.Heisenberg, IV. E.Schrödinger

biliminsanlarındanhangileritarafındanyapılmıştır?

A)YalnızI B)YalnızIV C)IveII D)II,IIIveIV E)I,II,IIIveIV

5. Atomunkuantummodeliileilgili;

I. enerjininh .νveh .ν'nüntamkatlarışeklindealı-nıpverildiği,

II. elektrongibiparçacıklarınkonumlarıilehızlarınınkesinbirduyarlılıklaölçülemeyeceği,

III. hareketli maddesel parçacıkların dalga özelliğigösterdiği

çalışmalarınıgerçekleştirenbiliminsanlarıaşağıda-

kilerdenhangisindedoğruverilmiştir?

I II III

A) Schrödinger Heisenberg deBroglieB) Planck Bohr SchrödingerC) Bohr deBroglie SchrödingerD) Bohr deBroglie HeisenbergE) Planck Heisenberg deBroglie

6. I. 1H

II. 2He

III. 2He+

IV. 3Li2+

YukarıdakiatomveiyonlardanhangilerininemisyonspektrumlarıBohratommodeliileaçıklanabilir?

A)YalnızI B)IveII C)IIIveIV D)I,IIIveIV E)I,II,IIIveIV

7. Atomunyapısınıaydınlatmakiçinçalışmalaryapan;

I. Davisson, II. G.P.Thomson, III. Bohr, IV.Germer

bilim insanlarından hangileri de Broglie hipoteziniispatlayançalışmalaryapmamıştır?

A)YalnızII B)YalnızIII C)IveIII D)I,IIveIV E)II,IIIveIV

Çözmeden Olmaz

1-A 2-B 3-C 4-C 5-E 6-D 7-B

12


Kuantum SayılarıAtomların elektron dağılımlarını açıklamak için baş kuan-

tum sayısı, açısal momentum kuantum sayısı, manyetik

kuantum sayısı ve spin kuantum sayısı olmak üzere dört

kuantum sayısı tanımlanmıştır.

Baş (Birincil) Kuantum Sayısı (n)

Elektronların çekirdeğe olan ortalama uzaklığını ifade

eden kuantum sayısı olup n = 1, 2, 3, 4, 5 gibi tam sayı

değerlerini alır.

Açısal Momentum (İkincil) Kuantum Sayısı (l)

Orbitallerin türlerini ifade eden kuantum sayıları olup

l = 0, 1, 2, 3, ..., (n — 1) değerlerini alır.

n = 1 iken l = 0 n = 2 iken l = 0 ve 1

n = 3 iken l = 0, 1 ve 2 n = 4 iken l = 0, 1, 2 ve 3

değerlerini alabilir.

l değerinin ifade ettiği orbital türleri ise şunlardır:

l 0 1 2 3

Orbitalin türü s p d f

Manyetik Kuantum Sayısı (ml)

Orbitalin uzaydaki yönlenmesini gösteren kuantum sayısı

olup açısal momentum kuantum sayısı l'ye bağlı olarak

(2l + 1) tane farklı ml değerini alır.

l = 0 ise, ml = 2l + 1 = 2 .0 + 1 = 1 tane değer alır.

Bu değer 0'dır.

l = 1 ise, ml = 2l + 1 = 2 . 1 + 1 = 3 tane değer alır.

Bu değerler —1, 0, +1'dir.

l = 2 ise, ml = 2l + 1 = 5 tane değer alır.

Bu değerler —2, —1, 0, +1, +2'dir.

Spin Kuantum Sayısı (ms)

Elektronun orbitaldeki dönme yönünü ifade eden kuan-

tum sayısı olup +1

2 veya —

1

2 değerini alır.

s orbitalleri

Her enerji düzeyinde bulunan küresel orbitallerdir. s orbi-

tallerinde l = 0 ve ml = 0 değerlerini alır, tek orbitalden

oluşur, zıt spinli (dönme yönü) en fazla 2 elektron alır.

p orbitalleri

İkinci enerji düzeyinden itibaren bulunan orbitaller olup

l = 1 ve ml = —1, 0, +1 değerlerini alır, eş enerjili üç orbital-

den oluşur, zıt spinli en fazla 6 elektron alır.

d orbitalleri

3. enerji düzeyinden itibaren bulunan orbitaller olup

l = 2 ve ml = —2, —1, 0, +1, +2 değerlerini alır, eş enerjili

beş orbitalden oluşur, zıt spinli en fazla 10 elektron alır.

f orbitalleri

4. enerji düzeyinden itibaren bulunan orbitaller olup l = 3

ve ml = —3, —2, —1, 0, +1, +2, +3 değerlerini alır, eş enerjili

7 orbitalden oluşur, en fazla zıt spinli 14 elektron alır.

Kletchkowski – Madelung İlkesiOrbitallerin enerjisi baş kuantum sayısı ve açısal momen-

tum kuantum sayılarının toplamı (n + l) ile doğru orantı-

lıdır. (n + l) değerleri eşit olan orbitallerden baş kuantum

sayısı (n değeri) büyük olan orbital daha yüksek enerjili-

dir.

Orbital n l (n + l)

3d 3 2 5

4s 4 0 4

4p 4 1 5

4f 4 3 7

Tablodaki orbitallerin enerjileri 4s < 3d < 4p < 4f şeklin-

dedir.

Temel enerji düzeylerindeki (n) orbitallerin türü, sayısı

(n2) ve bu temel enerji düzeylerinde bulunabilecek maksi-

mum elektron sayıları (2n2) birbirinden farklıdır.

Temel enerji

düzeyi (n)

Orbital

türü

Orbital

sayısı (n2)

Maksimum

e— sayısı (2n2

)

1 s 1 2

2 s, p 4 8

3 s, p, d 9 18

4 s, p, d, f 16 32

Bilmeden Olmaz

1.1. Atomun Kuantum Modeli – 2

Atomun kuantum modeliyle taneciklerin dalga karakteri arasında ilişki kurulur.

13

Modern Atom Teorisi

1. Atomun kuantum sayıları ile ilgili aşağıdakilerdenhangisiyanlıştır?

A) Başkuantumsayısısıfırdanbaşlayıpyediyekadarolantamsayıdeğerlerinialır.

B) Açısalmomentumkuantumsayısınaikincilkuantumsayısıdadenir.

C) Manyetik kuantumsayısı, açısalmomentumkuan-

tumsayısınabağlıolarakdeğerleralır.D) Elektronun dönme yönünü spin kuantum sayısı

ifadeeder.E) Spinkuantumsayısı+ 1

2veya– 1

2değerlerinialır.

2. 3.temelenerjidüzeyiiçin,

I. Üçtürorbitaliçerir. II. En yüksek enerjili orbitalin açısal momentum

kuantumsayısı3'tür. III. Enfazla18elektroniçerir.



3. Açısal momentum kuantum sayısı l = 2 olan birelektroniçin,

I. 4.enerjidüzeyindeyeralır. II. Manyetikkuantumsayısı–2'dir. III. dorbitalindebulunur.

yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin değil-dir?

A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)IIveIII

4. 2sve2porbitallerinin;

I. başkuantumsayıları, II. enerjideğerleri, III. açısalmomentumkuantumsayıları

niceliklerindenhangilerieşittir?

A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII

5. Kuantumsayısı İfadeettiğiolguI. Başkuantum

sayısıElektronbulutlarınınşekil-lerinivebuşekilfarkıileoluşanenerjiseviyelerin-

dekideğişimibelirtir.II. Açısalmomentum

kuantumsayısıOrbitalinçekirdeğeolanuzaklığınıbelirtir.

III. Manyetikkuantumsayısı

Orbitalinuzaydakiyönlen-

mesinibelirtir.

Yukarıdakikuantumsayılarındanhangilerinin ifadeettiğiolgularyanlışbelirtilmiştir?

A)YalnızI B)IveII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII

6. Atomunkuantumsayılarıileilgili,

I. Başkuantumsayılarıeşitolanorbitallerdenaçısalmomentumkuantumsayısıbüyükolanınenerjisiyüksektir.

II. n değeri 2 olanbir orbitalin l değeri ya0 yada1'dir.

III. Spinkuantumsayısıdiğerkuantumsayılarındanbağımsızdır.


A)YalnızII B)YalnızIII C)IveII D)IveIII E)I,IIveIII

7. 3.temelenerjidüzeyindebulunan;

I. orbitalsayısı, II. orbitaltürleri, III. bulunabilecekmaksimumelektronsayısı

nicelikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-miştir?

I II III

A) 3 s,p,d 6B) 9 s,p,d 18C) 3 s,p 6D) 9 s,p,d 8E) 3 s,p 4

Çözmeden Olmaz

1-A 2-C 3-D 4-A 5-B 6-E 7-B

14

Atomun en düşük enerjili olduğu hâl temel hâlidir. Temel

hâlde elektronlar çekirdeğe en yakın olan en düşük ener-

jili orbitalden en yüksek enerjili orbitale doğru yerleşir.

Buna Aufbau kuralı denir.

Pauli dışlama ilkesine göre bir orbital en fazla zıt spinli

(dönme yönü) iki elektron alır. Bu nedenle bir atomda

dört kuantum sayısı da aynı olan iki elektron bulunamaz.

Elektronların n, l, ml kuantum sayıları aynı olsa bile spin

kuantum sayıları (ms) farklı olacaktır.

Hund kuralına göre elektronlar eş enerjili orbitallere

öncelikle paralel spinle birer birer yerleşir, daha sonra

gelen ikinci elektronlar zıt spinle yerleşir.

Bu kurallar dikkate alındığında temel hâlde çok elektronlu

atomlarda elektronların orbitallere yerleşme sırası aşağı-

daki gibi gerçekleşir:

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 4d10 5p6 6s2 4f14 5d10

6p6 7s2 5f14 6d10 7p6

Uyarılmış HâlTemel hâldeki bir atoma dışarıdan enerji verilerek elekt-

ron dizilişinin daha yüksek enerjili bir hâle dönüştürülme-

sine uyarılmış hâl denir.

11Na : 1s2 2s2 2p6 3s1 (Temel hâl)

11Na : 1s2 2s2 2p6 3p1 (Uyarılmış hâl)

11Na : 1s2 2s2 2p6 4s1 (Uyarılmış hâl)

Atomların bir tane temel hâl elektron dizilişi varken

verilen enerjiye bağlı olarak uyarılmış hâl elektron dizilişi

birden fazla olabilir. Uyarılma sonucunda elektron çekir-

dekten uzaklaşır, atom çapı büyür, elektron koparmak

kolaylaşır. Ancak atomun çekirdek yapısında ve periyodik

sistemdeki yerinde bir değişiklik olmaz. Uyarılmış atom

temel hâle geçerken enerji açığa çıkar.

Küresel Simetri

Bir atomun temel hâl elektron dizilişinde elektron bulun-

duran en yüksek enerjili orbitallerin yarı dolu ya da tam

dolu olması durumuna küresel simetri özelliği denir.

Küresel simetrik atomlardaki elektronlar daha düşük

potansiyel enerjiye sahip olduğu için küresel simetri

atomlara kararlılık kazandırır. Bu nedenle küresel simet-

rik atomlardan elektron koparmak daha zordur.

Temel hâl elektron dizilişi s1, s2, p3, p6, d5 ve d10 ile biten

atomlar küresel simetrik elektron dizilişine sahiptir.

Değerlik Elektron SayısıAtomlardaki bağ oluşumuna katılan orbitallere değerlik

orbitalleri, bu orbitallerdeki elektronlara değerlik elekt-

ronları, bu elektronların sayısına da değerlik elektron

sayısı denir.

Atom Temel hâl e— dizilişi

Değerlik

orbitalleri

Değerlik

e— sayısı

11Na 1s2 2s2 2p6 3s1 3s 1

16S 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4 3s, 3p 6

26Fe 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6 4s, 3d 8

35Br 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p5 4s, 4p 7

İyonların Elektron Dizilişi ve İzoelektrik YapılarNegatif yüklü iyonlarda alınan elektronlar boş ya da yarı

dolu olan en düşük enerjili orbitallere yerleşir.

Pozitif yüklü iyonlarda verilen elektronlar en dış enerji

seviyesinde bulunan en yüksek enerjili orbitallerden

ayrılır.

22Ti : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d2

22Ti+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d2

16S : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4

16S2— : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6

Proton sayıları farklı iken elektron sayıları ve dizilişleri

aynı olan taneciklere izoelektronik tanecikler denir.

17Cl— : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6

20Ca2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6

Elektron sayıları ve dizilimleri aynı olan Cl— iyonu ile Ca2+

iyonu birbirinin izoelektroniğidir.

20Ca : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2

22Ti2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d2

Elektron sayıları aynı olmasına rağmen, elektron dizilim-

leri farklı olan Ca atomu ile Ti2+ iyonu birbirinin izoelek-

troniği değildir.

Bilmeden Olmaz1.2. Temel Hâl Elektron Dizilişi

15

Modern Atom Teorisi

1. Temel hâl elektron dizilişi ile ilgili aşağıdakilerdenhangisiyanlıştır?

A) Pauli ilkesinegöreelektronlareşenerjiliorbitallereönceparalelspinletektekyerleşirdahasonragelenikincielektronlarzıtspinleyerleşir.

B) Aufbau kuralına göre temel hâlde elektronlar endüşük enerjili orbitalden en yüksek enerjili orbitaledoğruyerleşir.

C) Elektron içeren en yüksek enerjili orbitallerin yarıdoluyadatamdoluolmasıdurumunaküreselsimet-riözelliğidenir.

D) Biratomunbirtanetemelhâlelektrondizilişivardır.E) Aynıelementeait uyarılmışatom ile temelhâldeki

atomununperiyodiksistemdekiyeriaynıdır.

2. Birorbitalinenfazlazıtspinliikielektroniçerebile-

ceğini bu nedenle bir atomdadört kuantumsayısıaynıolanikielektronunbulunamayacağınıaşağıda-

kilerdenhangisiifadeetmektedir?

A) AufbaukuralıB) PauliilkesiC) HundkuralıD) Madelung-KletchkowskikuralıE) Heisenbergbelirsizlikilkesi

3. I. 22Ti:1s22s22p63s23p64s13d3

II. 24Cr:1s22s22p63s23p64s13d5

III. 29Cu:1s22s22p63s23p64s13d10

Yukarıdaelektrondizilişleriverilenatomlardanhan-

gileriuyarılmışhâldedir?


Kural Dışı Elektron Dizilişleri

24Cr ve 29Cu elementlerinin temel hâl elektron diziliş-

leri belirlenen kurallara uygun değildir.

24Cr : 1s2 2s

2 2p

6 3s

2 3p

6 4s

1 3d

5

29Cu : 1s2 2s

2 2p

6 3s

2 3p

6 4s

1 3d

10

Bu istisnai durumun atomların küresel simetrik yapıya

ulaşma isteklerinden kaynaklandığı söylense

de kesin nedenleri tam olarak bilinmemektedir.

4. Çok elektronlu bir atomun temel hâlde en düşükenerji seviyesindeki elektronlarından birinin dörtkuantumsayısı,

n l ml ms

I. 1 0 0 +1/2 II. 2 1 0 +1/2 III. 1 0 0 –1/2

değerlerindenhangileriolabilir?


5. 13Al atomunun temel hâl elektron dizilişinde l ve

ml değerleri 1olanen az ve ençokkaçelektronubulunabilir?

Enaz EnçokA) 3 9B) 8 9C) 12 13D) 2 3E) 2 2

6. Atomnumarası6olanCelementinintemelhâlelekt-rondizilişi,

1s 2s 2pI.

1s 2s 2pII.

1s 2s 2pIII.

1s 2s 2pIV.

gösterimlerindenhangileriolabilir?

A)YalnızI B)IIveIII C)IveIV D)II,IIIveIV E)I,II,IIIveIV

Çözmeden Olmaz

1-A 2-B 3-A 4-C 5-D 6-E

16

1. Periyodiksistemle ilgili aşağıdakiyargılardanhan-

gisiyanlıştır?

A) Asalgazlar18.grupelementleridir.B) Bgruplarındayeralanelementlerin tamamımetal-

dir.C) Ametallerinsayısımetallerdenazdır.D) Aynı gruptaki elementlerin en büyük baş kuantum

sayılarıfarklıdır.E) Herperiyottametalvardır.

2. Periyodiksistemleilgili,

I. Asal gazların temel hâl elektron dizilişleri p6 ile

sonlanır. II. Enazelementbirinciperiyottayeralır. III. sblokelementlerimetaldir.




Modern periyodik sistemde elementler artan atom numa-

ralarına göre yatay satırlardan ve düşey sütunlardan olu-

şan periyodik cetvele yerleştirilir. Yatay satırlara periyot,

düşey sütunlara grup denir. Periyodik sistemde 7 tane

periyot, 18 tane grup vardır. 18 grubun 8 tanesi A grubu

olarak adlandırılan baş grup, 8 tanesi B grubu olarak

adlandırılan yan gruptur (8B grubu üç sütundan oluşur).

Aynı periyottaki elementlerin enerji seviyesi sayıları ve

en büyük baş kuantum sayıları aynı iken aynı gruptaki

elementlerin değerlik elektron sayıları aynı olup benzer

kimyasal özellikler gösterir.

Elementlerin periyodik sistemdeki yeri temel hâl elektron

dizilişine göre belirlenir. Temel hâl elektron dizilişinde

en büyük baş kuantum sayısı periyodu, değerlik elektron

sayısı grubu belirler. Elektron dizilişleri s ve p orbitali ile

biten elementler A gruplarını, d orbitali ile biten element-

ler B gruplarını oluşturur.

13Al : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1IIIA grubu

3. periyot

35Br : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p5VIIA grubu

4. periyot

21Sc : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1IIIB grubu

4. periyot

IUPAC'ın önerdiği sistemde elementler A ve B grupları

şeklinde sınıflandırılmayıp grubu bulunduğu sütunun sıra-

sına göre belirlenir.

Element Periyodik sistemdeki yeri

13Al 3. periyot IIIA grubu, 3. periyot 13. grup

21Sc 4. periyot IIIB grubu, 4. periyot 3. grup

35Br 4. periyot VIIA grubu, 4. periyot 17. grup

Periyodik sistem elementlerin elektron dizilişlerine göre

bloklara ayrılmıştır. Temel hâl elektron dizilişi s ile biten

elementler s blokunu, p ile biten elementler p blokunu,

d ile biten elementler d blokunu, f ile biten elementler f

blokunu oluşturur.

s blok

f blok

d blok p blok

2s

3s

4s

5s

6s

7s

3d

4d

5d

6d

4f

5f

2p

3p

4p

5p

6p

7p

1s1s

Bilmeden Olmaz

Çözmeden Olmaz

1.3. Elektronik Yapı ve Periyodik Sistem

Nötral atomların elektron dizilimleriyle periyodik sistemdeki yerleri arasında ilişki kurar.

Elektron dizilimleriyle elementin ait olduğu blok ilişkilendirilir.

Modern Atom Teorisi

17

1-E 2-B 3-D 4-A 5-B 6-E 7-C 8-A

3. Periyodikcetvelin4.yataysırasındayeralanX,YveZelementleriileilgilişubilgilerveriliyor:

● X,periyodun3.grubundayeralır. ● Y,XveZilebileşikyapmaz. ● Z,halojendir.

Bunagöre;X,YveZelementlerinintemelhâlelekt-rondizilişlerihangiorbitallerlesonlanır?

X Y Z

A) d1 s2 p5

B) p1 s2 p5

C) p1 p6 s1

D) d1 p6 p5

E) p1 p6 d1

4. Periyodiksistemdekibloklarlailgiliaşağıdakilerdenhangisiyanlıştır?

A) dblokuIBgrubuilebaşlar,VIIIBgrubuilebiter.B) Birinciperiyottakielementlerintümüsblokuelemen-

tidir.C) fblokelementlerilantanitveaktinitlerdir.D) Herperiyottasblokuelementivardır.E) Başgrupelementleridvefblokundayeralmaz.

5. X

TQ

YZ

Şekildeki periyodik cetvel kesitinde yer alan ele-

mentlerleilgiliaşağıdakilerdenhangisidoğrudur?

A) X,alkalimetaldir.B) T,4.periyotIIIBgrubundayeralır.C) Qtoprakalkaligrubuelementidir.D) Y'ninkatmansayısı7'dir.E) Z,pblokuelementidir.

6.

sd

p

f

Periyodiksistemins,p,dvefbloklarıileilgiliaşağı-dakilerdenhangisiyanlıştır?

A) Enfazlaelementdblokundayeralır.B) 3.periyotelementleriikibloktabulunur.C) fblokundalantanitveaktinitlervardır.D) pblokundametal,ametal,yarımetalvesoygazlar

bulunur.E) sblokunda13elementyeralır.

7. dblokuelementleriileilgili,

I. İlküçperiyottayeralmaz. II. Tamamımetaldir. III. Bileşiklerindesoygazelektrondüzenineulaşırlar.

yargılarındanhangilerinindoğruluğukesindeğildir?


8. 2X,

3Yve

4Zelementleriileilgili,

I. Üçüdesblokuelementidir. II. Aynıperiyottayeralırlar. III. XveZbenzerkimyasalözelliklergösterir.



18

1. Aşağıdaki kimyasal türlerden hangisinin yarıçapıdiğerlerindenküçüktür?

A)10Ne B)11Na C)

11Na+

D)12Mg+2 E)9F

–

2. Klor elementinden oluşanCl, Cl– veCl+7 kimyasaltürlerinin yarıçapları arasındaki ilişki aşağıdakiler-denhangisindedoğruverilmiştir?

A)Cl+7<Cl<Cl– B)Cl+7<Cl–<ClC)Cl–<Cl<Cl+7 D)Cl–<Cl+7<Cl E)Cl<Cl+7<Cl–


Atom YarıçaplarıBir elementin komşu atomlarında çekirdekler arasındaki

uzaklığın yarısı atom yarıçapı olarak tanımlanır. Bir kova-

lent bağ ile bağlanmış iki ametal atomunun çekirdekleri

arasındaki uzaklığın yarısına kovalent yarıçap denir.

142 pm

F2

198 pm

Cl2

F atomunun kovalentyarıçapı 71 pm'dir.

Cl atomunun kovalentyarıçapı 99 pm'dir.

Katı hâle getirilmiş soy gaz atomlarında ve apolar mole-

küllerde komşu moleküllerin atomlarının çekirdekleri

arasındaki uzaklığın yarısına van der Waals yarıçapı denir.

140 pm

Ne Ne

Ne(k)

350 pm

Cl2 Cl2

Ne atomununvan der Waalsyarıçapı 70 pm'dir.

Cl atomunun van der Waalsyarıçapı 175 pm'dir.

İyonik bileşiklerde katyon ve anyonların yarıçaplarına

iyon yarıçapı denir. Nötr bir atom elektron verince birim

elektrona düşen çekim kuvveti artar ve iyon yarıçapı nötr

hâline göre daha küçük olur. Nötr bir atom elektron alınca

birim elektrona düşen çekim kuvveti azalır ve iyon yarıça-

pı nötr hâline göre daha büyük olur.

186 pm71 pm

NaF

99 pm 133 pm

Na+ F—

Elektron sayıları ve dağılımları aynı olan izoelektronik

taneciklerden proton sayısı fazla olanın yarıçapı daha

küçüktür.

9F—, 10Ne ve 11Na+ taneciklerinin yarıçapları F— > Ne > Na+

şeklindedir.

Aynı elemente ait farklı iyonlardan elektron sayısı fazla

olanın yarıçapı daha büyüktür.

16S, 16S—2 ve 16S+6 taneciklerinin yarıçapları S—2 > S > S+6

şeklindedir.

Farklı elementlerin yarıçapları karşılaştırılırken periyodik

sistemdeki yerleri dikkate alınır. Aynı grupta yukarıdan

aşağıya doğru inildikçe temel enerji düzeyi sayısı arttığı

için elektron başına düşen çekim gücü azalır. Bu nedenle

atom yarıçapı artar. Aynı periyotta soldan sağa doğru

gidildikçe temel enerji düzeyi sayısı aynı kaldığı hâlde

proton sayısı artar. Bu durum çekirdeğim çekim gücünü

artıracağı için atom yarıçapı azalır.

Bilmeden Olmaz

Çözmeden Olmaz

1.4. Periyodik Özellikler

Periyodik özelliklerdeki değişim eğilimlerini sebepleriyle irdeler.

Kovalent yarıçap, van der Waals yarıçapı ve iyonik yarıçapın farkları tanıtılır.

Modern Atom Teorisi

19

1-D 2-A 3-E 4-C 5-E 6-A 7-D 8-B

3. Atomyarıçapıileilgili,

I. Protonsayısıarttıkçaatomyarıçapıartar. II. Ametallerin kovalent yarıçapları, van der Waals

yarıçaplarındanküçüktür. III. Birimelektronauygulanançekimkuvvetiarttıkça

atomyarıçapıazalır.



4. Nötrbiratomelektronalınca,

I. Yarıçapıartar. II. Çekirdeğinçekimgücüazalır. III. Kimyasalözelliklerideğişir. IV. Kütlenumarasıartar.


A)IveII B)IveIII C)IIveIV D)I,IIveIV E)II,IIIveIV

5. X,YveZelementleriileilgili,

● XveZ'nindeğerlikelektronsayılarıeşittir. ● AtomyarıçapıenküçükolanY'dir.

bilgileriveriliyor.

Bunagöre,buelementlerinperiyodikcetveldekiyeriaşağıdakilerdenhangisiolabilir?

Z

Z

Z

Y XX

YY

A)

YX

C)ZX

E)Y

B)X

D)Z

6. 9F,

12Mg ve

16S atomları ile ilgili aşağıdakilerden

hangisidoğrudur?

A) YarıçapıenbüyükolanMg,enküçükolanF'dir.B) F–ileMg+2iyonlarınınyarıçaplarıeşittir.C) Mgatomununyarıçapınakovalentyarıçapdenir.D) Mg ile F atomlarının oluşturduğu bileşikte Mg'nin

yarıçapıartar,F'ninyarıçapıazalır.E) S atomunun yarıçapı, S2– iyonunun yarıçapından

büyüktür.

7.

XY

Z

YukarıdakiperiyodiksistemdegösterilenX,YveZelementleriileilgili,

I. AtomyarıçaplarıarasındakiilişkiZ>X>Y'dir. II. Y+2iyonununyarıçapı,Xatomununyarıçapından

küçüktür. III. Y ve Z'nin oluşturduğu YZ

2 bileşiğinde Y'nin

yarıçapıazalır,Z'ninyarıçapıartar.



8. Atomyarıçapıileilgili,

I. Aynıgruptakielementlerdenbaşkuantumsayısıbüyükolanınyarıçapıbüyüktür.

II. Aynı periyottaki s bloku elementinin yarıçapı, pblokuelementininyarıçapındanküçüktür.

III. Aynıelementinanyonununyarıçapı, katyonununyarıçapındanbüyüktür.



20


Elementleri elektron dizilişlerine ve elektron verme-alma

eğilimlerine göre metaller, ametaller ve yarı metaller ola-

rak sınıflandırabiliriz. Asal gazlar ise ametallerin kararlı

hâlleri olarak değerlendirilebilir.

Elementlerin metallik özellikleri elektron verme eğilimleri

ile doğru orantılıdır. Elementlerin atom yarıçapları art-

tıkça elektron vermeleri kolaylaşacağı için periyodik cet-

velde aynı periyotta sola doğru, aynı grupta aşağı doğru

artan atom yarıçapı ile birlikte elektron verme eğilimi ve

metalik aktiflik genellikle artar.

Elementlerin ametallik özellikleri elektron alma eğilimleri

ile doğru orantılıdır. Periyodik cetvelde aynı periyotta

sağa, aynı grupta yukarı doğru azalan atom yarıçapı ile

birlikte elektron alma eğilimi ve ametallik aktiflik genel-

likle artar.

F

Fr

Metalliközellik artar.

Ametalliközellik artar.

3Li 5B 7N 9F4Be 6C 8O 10Ne2. periyot

11A

22A

133A

166A

144A

177A

155A

188A

Yukarıdaki 2. periyot elementlerinden lityum (Li) atom

yarıçapı ve metallik özelliği en büyük olan elementtir.

Berilyum (Be) toprak alkali metaller grubunda yer alma-

sına rağmen BeH2, BeCl2 gibi bileşikleri kovalent karak-

terlerdir. Bor (B) elementi toprak metalleri grubunun

ilk elementi olup bir yarı metaldir. Karbon (C), azot (N),

oksijen (O) ve flor (F) elementleri ise ametallerdir. Flor

sadece ikinci periyodun değil tüm elementler içerisinde

ametallik özelliği en yüksek olan elementtir. Periyodun

son elementi olan neon (Ne) ise bir asal gazdır.

4Be

20Ca

12Mg

38Sr

56Ba

2. grup2A

Periyodik cetvelde 2. grup elementleri top-

rak alkali metalleridir. Grupta aşağı doğru

atom yarıçapı ve metallik aktiflik artar.

Berilyum (Be), su ile reaksiyona girmez,

magnezyum (Mg) sıcak su buharı ile reaksi-

yona girerken kalsiyum (Ca), stronsiyum

(Sr) ve baryum (Ba) soğuk suyla bile reaksi-

yona girer.

Elektron İlgisi ve ElektronegatiflikGaz hâlindeki nötr bir atoma bir elektron eklenmesi sıra-

sındaki enerji değişimine elektron ilgisi denir.

X(g) + e— → X—(g) + Q1

X(g) + Q2 → X+(g) + e—

Yukarıdaki denklemlerde Q1, X elementinin elektron ilgisi-

ni, Q2 birinci iyonlaşma enerjisini ifade eder.

Periyodik sistemde elektron ilgileri en yüksek olan ele-

mentler 7A grubunda yer alan halojenlerdir.

Elektronegatiflik ise bir kimyasal bağı oluşturan atomla-

rın bağ elektronlarına uyguladığı çekim kuvvetidir. Aynı

periyotta sağa doğru, aynı grupta yukarı doğru elektron

ilgisi ve elektronegatiflik genellikle artar. Doğada elekt-

ron ilgisi en büyük olan element klor iken elektronegatif-

liği en yüksek olan element flordur.

İki atomun elektronegatiflikleri arasındaki fark arttıkça

aralarında oluşan bağın iyonik karakteri de artar.

Oksitlerin Asitlik ve BazlığıFlor dışındaki elementlerin oksijenle oluşturduğu XmOn

türü bileşiklere oksit denir.

Metallerin oksitleri genellikle bazik olup metalik aktifliğin

arttığı yönlerde metal oksitlerin bazlık kuvveti artar.

Ametallerin molce oksijen oranı yüksek olan oksitleri asi-

dik oksit olup ametalik aktifliğin arttığı yönlerde ametal

oksitlerin asitlik kuvveti artar.

Bilmeden Olmaz

1.5. Metalik ve Ametalik Özellikler

Periyodik özellikler arasında metallik / ametallik, atom / iyon yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi, elektronega-

tiflik ve oksit / hidroksit bileşiklerinin asitlik / bazlık eğilimleri irdelenir.

iletişim Yayınları - TYT - AYT - LGS | Soru Bankası · kuantum sayısı sıfırdan başlayıp...

Documents

Transcript of iletişim Yayınları - TYT - AYT - LGS | Soru Bankası · kuantum sayısı sıfırdan başlayıp...