İklim Değişikliği ile Mücadelede Emisyon Ticareti ve Türkiye Uygulaması

8/6/2019 klim Deiiklii ile Mcadelede Emisyon Ticareti ve Trkiye Uygulamas

1/224


2/224


3/224

3 -1


4/224

TEEKKR

Tez almamda bana her zaman destek olan sevgili eim Seda ve canmkzm Eceye,

Mstearlmzda greve baladm gnden itibaren kendimizigelitirmemize imkan salayan, iklim deiiklii konusunda almam tevik edenve gsterdii anlay ve yapclkla her zaman desteklerini esirgemeyen DevletPlanlama Tekilat Mstear Sayn Kemal MADENOLUna,

Tez almam boyunca anlay ve deerlendirmeleriyle katklarnesirgemeyen Mstear Yardmcs Sayn Cneyd DZYOL ve Sosyal Sektrler veKoordinasyon Genel Mdr Sayn Ylmaz TUNAya

Bu almann tm aamalarnda beni destekleyip yol gsteren deerlidanmanm ve Daire Bakanm Sayn Dr. Sema BAYAZITa,

Gr ve deerlendirmeleriyle bu almann ilerlemesine ve son eklinialmasna imkan salayan Mstear Yardmcs Sayn Erhan USTAya, MstearMaviri Sayn Hayri MARALIOLUna, Mstearlk Mavirleri Sayn Dr.Vedat AHNe, Sayn Bahaettin GLGRe, Sayn evki EMNKAHYAGLe,Sayn Nihal ERCAN YENERe, Sayn Adil TEMELe, Sayn MustafaDEMREZENe, Sayn Fatih LEBLEBCye, SaynTimoin SANALANa

Anlay ve katklar ile destek veren deerli alma arkadalarm Planlama

Uzman Sayn Stk Ersin ESEN, Planlama Uzman Sayn Selin DLEKL, PlanlamaUzman Sayn Halit ZDLEKe,

Okul yllarndan bugne kadar her zaman yanmda olan deerli dostumSaynRza Fikret YIKMAZa,

Ve deerli dostlarm Sayn Rdvan KURTPEK, Sayn Gkhan GDER,Sayn Emrah HATUNOLU ve Sayn Erhan KARACANa,

kranlarm sunarm


5/224

ii

ZET

Planlama Uzmanl TeziKLM DEKL LE MCADELEDE EMSYON TCARET VE

TRKYE UYGULAMASI

zzet ARI

klim deiiklii, insan faaliyetleri sonucu aa kan sera gazemisyonlarndan kaynaklanmaktadr. klim deiiklii; kresel snma, denizseviyesinde ykselme, su kaynaklarnda azalma gibi sorunlara neden olmaktadr.Kresel lekte bir sorun olan iklim deiiklii ile mcadele kresel lekte birzm gerektirmektedir. Birlemi Milletler klim Deiikliiereve Szlemesi

(BMDS) iklim deiiklii ile mcadele iin oluturulmu uluslararas birszlemedir.BMDSye dayanarak hazrlanan Kyoto Protokol (KP) ise sera gazemisyonu azaltm ve snrlandrlmasna ynelik saysal hedefler iermektedir. Buemisyonlarnmaliyet etkin bir biimdeazaltlmas iin KP Esneklik Mekanizmalaroluturulmutur. Bunlar, Temiz Kalknma Mekanizmas, Ortak Yrtme ve EmisyonTicaretidir.

Trkiye, 2004 ylnda BMDSye ve 2009 ylnda KPye taraf olmutur.Ancak, BMDSdeki adil olmayan konumu nedeniyle Trkiye, KPde gelimekteolan lkelere salanan esneklik mekanizmalarndan yararlanamamaktadr. Bunedenle, teknoloji transferini yksek maliyetlerle gerekletirmek zorunda kalmakta,

emisyon azaltm ve iklim deiikliine uyum iin gerekecek finansman kaynaklarngelitirememektedir.

Bu almada, dnyadaki emisyon ticareti uygulamalar incelenmi veTrkiyenin iklim deiiklii ile mcadeleyi daha maliyet etkili gerekletirmesinisalamak ve KP esneklik mekanizmalarna hazrlk yapmak iin Trkiyede EmisyonTicareti Sisteminin oluturulmasna ynelik bir neri gelitirilmitir. Emisyonazaltm projelerinin onaylanmas, emisyon azaltmlarnn kayt altna alnmas veizlenmesi ile emisyon sertifikalarnn kayt, ticaret ve transfer srelerini iine alanbir emisyon ticareti sistemi, ilgili mevcut kurumlar gz nnde bulundurularakkurgulanmtr. Ayrca, Trkiyede enerji verimlilii, yenilenebilir enerji ve kat atk

ynetimi alanlarnda 20102020 yllar arasnda gerekletirilebilecekuygulamalarlaazaltlabilecek emisyon miktar ve bu emisyon azaltmlarna bal olarakhazrlanacak emisyon sertifikalarndan elde edilecek gelir tahmin edilmitir. 20102020 yllar arasnda enerji verimliliinde 468, yenilenebilir enerjide 388, kat atkynetiminde 432 ve toplamda 1288 milyon ton karbondioksit (CO2) edeer sera gazemisyonunun azaltlabilecei ve drt farkl emisyon sertifikas birim fiyattahmininden, en dk fiyat tahminine gre 40,90 milyar ABD Dolar, en yksekfiyat tahminine gre ise 166,56 milyar ABD Dolar gelir elde edilecei tahminedilmektedir. Emisyon azaltmnn maliyetin ise emisyon ticaretinden elde edilecekgelirden ok daha fazla olduu tespit edilmitir. Yenilenebilir enerji sektrnden eldeedilebilecek emisyon ticareti getirisi 12-49 milyar ABD Dolar iken yenilenebilirenerjinin ilave yatrm maliyeti yaklak olarak 100 milyar ABD Dolardr.


6/224

iii

Trkiyede kurulacak emisyon ticareti sisteminin hem iklim deiiklii ilemcadelede nemli bir rol oynayaca hem de bu amala gelitirilebilecek projelerefinansman destei salayaca ngrlmektedir.

Anahtar Kelimeler: Emisyon Ticareti Sistemi, Esneklik Mekanizmalar,klim Deiiklii, Kyoto Protokol


7/224

iv

ABSTRACT

Planning Expertise ThesisEMISSION TRADING FOR COMBATING WITH THE CLIMATE CHANGE

AND ITS IMPLEMENTATION IN TURKEY

zzet ARI

Climate change results from the greenhouse gas emissions from theanthropogenic activities. Global warming, rise of sea level, decrease of the waterresources are some problems due to climate change. The combat with the globalproblem of climate change needs global action. United Nations FrameworkConvention on Climate Change (UNFCCC) is an international agreement prepared

for mitigation of climate change. Relied on UNFCCC, Kyoto Protocol (KP) includesquantified emission reduction and limitation targets. In order to achieve thesecommitments, KP Flexible Mechanisms have been formed under the KP. These areClean Development Mechanism, Joint Implementation and Emission Trading.

Turkey became a party to UNFCCC in 2004 and to KP in 2009. However,because of her unfair position in UNFCCC, Turkey has not benefited from the KPFlexible Mechanisms provided for developing countries. Therefore, Turkey has totransfer technology with higher costs and could not raise necessary financialresources for both mitigation of emissions and adaptation to climate change.

In this study, the emission trading models in the world have been analyzed

and a proposal on an Emission Trading System for Turkey is developed to mitigatethe climate change with a cost effective manner and to be ready for the KP FlexibleMechanisms. In this proposal, an emission trading system covering the approval ofprojects on emission reduction, registration and monitoring of reduced emissions,registration, trade and transfer of emission certificates processes is set up consideringthe current relevant institutions in Turkey. In addition, the emission reductionpotential of the energy efficiency, renewable energy and solid waste managementand the revenue from emission certificates of this potential were estimated for theperiod of 2010-2020. In this period, emission reduction potential for energyefficiency, renewable energy, solid waste management projects and total were

estimated as 468, 388, 432 and 1288 million tons of CO2 equivalent emissionsrespectively and according to the lowest and the highest price estimations totalrevenue of the emission certificates were estimated as 40.90 and 166.56 billion USDollars respectively. According to results, the cost of emission mitigation will bemuch higher than the revenue from emission trading. For instance, the emissiontrading revenue from the renewable energy sector would be between 12 and 49billion US Dollars, but the incremental cost of investment in the renewable energysector is approximately 100 billion US Dollars.


8/224

v

The proposed emission trading system for Turkey would have a crucial rolein mitigation of climate change and would provide financial support to the projectsdeveloped for this objective in Turkey.

Keywords: Climate Change, Emission Trading System, FlexibleMechanisms, Kyoto Protocol


9/224

vi

NDEKLER

TEEKKR..............................................................................................................

ZET .........................................................................................................................ABSTRACT .............................................................................................................VNDEKLER.......................................................................................................VTABLOLAR ............................................................................................................XEKLLER..............................................................................................................XGRAFKLER........................................................................................................XKISALTMALAR ................................................................................................ XGR ......................................................................................................................... 11. KLM DEKLNNKURAMSAL VE HUKUK EREVES ..... 7

1.1. klim Deiiklii.......................................................................................... 71.2. klim Deiiklii Konusunun Uluslararas Platforma Tanma Sreci ..... 11

1.2.1. Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi ........... 121.2.2. Kyoto Protokol............................................................................. 151.2.3. Kopenhag Taraflar Toplants ........................................................ 16

1.2.3.1. Kopenhag Mutabakat .................................................... 171.3. klim Deiiklii ve Trkiye ..................................................................... 19

1.3.1. Trkiyenin Uluslararas klim Deiiklii MzakerelerindekiSreci 191.3.2. Avrupa Birlii Uyum Sreci ve klim Deiiklii ........................ 201.3.3. Trkiyenin klim Deiiklii Politikalar ..................................... 211.3.4. Trkiyenin Sera Gaz Emisyonlar ve Dnya Karlatrmas ..... 27

1.4. Blm Sonucu ........................................................................................... 362. KYOTO PROTOKOL ESNEKLK MEKANZMALARI VE GNLLEMSYON TCARET........................................................................................... 37

2.1. Esneklik Mekanizmalarna Giri ............................................................... 372.2. Temiz Kalknma Mekanizmas.................................................................. 412.2.1. Temiz Kalknma Mekanizmas Proje Dngs............................. 42

2.2.2. Temiz Kalknma Mekanizmas le lgili Yaplar ve Kiiler.......... 452.2.2.1. Taraflar Toplants ve Taraflar Bulumas ..................... 452.2.2.2. Temiz Kalknma Mekanizmas Ynetim Kurulu ........... 462.2.2.3. Belirlenmi Ulusal Otorite ............................................. 472.2.2.4. Belirlenmi Operasyonel Yap ....................................... 472.2.2.5. Proje Katlmclar .......................................................... 47

2.2.3. Temiz Kalknma Mekanizmas Proje Portfy ............................. 482.3. Ortak Yrtme ........................................................................................... 51

2.3.1. Ortak Yrtme ProjeDngs ...................................................... 512.3.2. Ortak Yrtme le lgili Yaplar ve Kiiler................................... 532.3.3. Ortak Yrtme Proje Portfy....................................................... 54


10/224

vii

2.4. Uluslararas Emisyon Ticareti ................................................................... 552.4.1. Emisyon Kayt Birimleri................................................................ 62

2.5. Temiz Kalknma Mekanizmas, Ortak Yrtme ve Emisyon TicaretininMali Durumu ve Karlatrmas ....................................................................... 632.6. Gnll Emisyon Ticareti ......................................................................... 66

2.6.1. Gnll Emisyon Ticaretinde Roller ............................................. 682.6.2. Gnll Emisyon Ticaretinin Proje Portfy ................................ 712.6.3. Gnll Emisyon Ticaretinin Mali Durumu.................................. 77

2.7. Blm Sonucu ........................................................................................... 813. EMSYON TCARET AISINDAN DNYADAK RNEKLER VEUYGULAMALAR .................................................................................................. 82

3.1. Avrupa Birlii Emisyon Ticareti Sistemi .................................................. 823.2. Amerika BirleikDevletleri....................................................................... 88

3.2.1. ikago klim Borsas...................................................................... 893.2.2. Anlamaya Dayal Giriimler........................................................ 933.2.2.1. Blgesel Sera Gaz Giriimi........................................... 933.2.2.2. Kaliforniya ..................................................................... 943.2.2.3. Bat klim Giriimi ......................................................... 95

3.3. Japonya Emisyon Ticareti Sistemi ............................................................ 953.4. Avustralya .................................................................................................. 96

3.4.1. Yeni Gney Galler Sera Gaz Emisyonu Azaltma Sistemi ........... 983.5. Birleik Krallk.......................................................................................... 99

3.5.1. klim Deiiklii Vergisi ............................................................... 993.5.2.

klim Deiiklii Anlamalar ..................................................... 100

3.5.3. Birleik Krallk Emisyon Ticareti Sistemi................................... 101

3.6.Norve Emisyon Ticareti Sistemi ............................................................ 1023.7. Kanada ..................................................................................................... 1033.8. Blm Sonucu ......................................................................................... 104

4. EMSYON TCARET UYGULAMASI VE TRKYE .......................... 1064.1. Trkiyedeki Mevcut Gnll Emisyon Ticaretinin ncelenmesi ........... 1064.2. Seilmi Sektrlerde Emisyon Ticareti Potansiyelinin Belirlenmesi ...... 109

4.2.1. Enerji Verimlilii ......................................................................... 1104.2.2. Yenilenebilir Enerji ..................................................................... 1144.2.3. Kat Atk Ynetimi ...................................................................... 119

4.3. Emisyon Ticaretinin Trkiyeye Etkisi ................................................... 1244.3.1. Emisyon Azaltm Potansiyeli ...................................................... 1244.3.2. Emisyon Ticaretinden Elde Edilecek Gelir Miktar .................... 126

4.3.2.1. Emisyon Sertifikas Fiyat Tahminleri .......................... 1264.3.2.2. Sektrde Emisyon Ticaretinden Elde Edilecek Gelir

1294.3.3. Emisyon Ticaretinin Yatrm Maliyeti......................................... 132

4.3.3.1. Yenilenebilir Enerji Sektrnde Yatrm Maliyeti....... 1334.3.3.2. Yenilenebilir Enerji Sektrndeki lk Yatrm MaliyetininEmisyon Ticaretinden Elde Edilecek Gelir ile Karlatrlmas . 135


11/224

viii

4.3.4. Yenilenebilir Enerjinin, Enerji Verimliliinin ve Kat AtkYnetiminin Sosyal ve evresel Faydalar ............................................. 136

4.4. Blm Sonucu ......................................................................................... 1375. TRKYE EMSYON TCARET SSTEM N KURUMSALALTYAPI NERS ............................................................................................. 139

5.1. htiya Analizi ......................................................................................... 1395.2. Trkiye Emisyon Ticareti Sisteminin Yaps .......................................... 141

5.2.1. Proje Onaylama Birimi ................................................................ 1415.2.2. Ulusal Emisyon Kayt ve zleme Birimi ...................................... 1445.2.3. Emisyon Sertifikas Kayt, Ticaret ve Takas Birimi .................... 147

5.2.3.1. Merkezi Kayt Kuruluu............................................... 1485.2.3.2. Vadeli lem ve Opsiyon Borsas ................................. 1485.2.3.3. MKB Takas ve Saklama Bankas A.. (Takasbank) .. 149

5.2.4. Trkiye Emisyon Ticareti Sistemi in lgili KurumlarnMevzuatnda Olas Dzenlenmeler......................................................... 1515.3. Blm Sonucu ......................................................................................... 155

6. DEERLENDRME VE NERLER........................................................ 1567. SONU........................................................................................................... 164EKLER ................................................................................................................... 167

EK-1: Yenilenebilir Enerji, Enerji Verimlilii ve Kat Atk ile lgili Mevzuat168

EK-2: Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi ve Kyoto

Protokolnn lgili Maddeleri ........................................................................ 171EK-3: Emisyon Azaltm ve Emisyon Ticareti Potansiyelinin Detayl Gsterimi

187KAYNAKLAR ...................................................................................................... 198DZN ..................................................................................................................... 204


12/224

ix

TABLOLAR

Tablo 1.1. Uluslararas klim Deiiklii Mzakerelerinin Sreci ............................ 12Tablo 1.2. Ek-1 ve Ek-2 lkeleri ............................................................................... 15Tablo 1.3. Kyoto Protokol Ek-B Listesi .................................................................. 16Tablo 1.4. Trkiyenin Uluslararas klim Deiiklii Mzakerelerindeki Sreci .... 20Tablo 1.5. 18502002 Yllar Arasnda Kmltif CO2Emisyonlar........................ 27Tablo 1.6. Dnyadaki CO2 Emisyonlar ve Trkiyenin Pay, 1960 2004 (%) ...... 28Tablo 1.7. Dnya lkelerinin Emisyon Gstergeler Asndan Sralamas............... 30Tablo 1.8. Ek-1 lkelerinin Emisyon Gstergeleri Asndan Karlatrlmas ....... 32Tablo 1.9. Toplam Sera Gaz Emisyonlar (Milyon Ton CO2Edeer) .................... 33Tablo 1.10. Sektrlere Gre Toplam Sera Gaz Emisyonlar (Milyon Ton CO2

Edeeri).................................................................................................. 33Tablo 1.11. Dorudan Sera Gaz Emisyonlarnn Sektrel Dalm......................... 35Tablo 2.1. Esneklik Mekanizmalarnn Genel zellikleri ......................................... 39Tablo 2.2. Temiz Kalknma Mekanizmas le lgili Yaplar ve Kiiler..................... 45Tablo 2.3. Ortak Yrtme ile lgili Yaplar............................................................... 53Tablo 2.4. Emisyon Sertifikalarnn 2007-2008 Geliimi .......................................... 64Tablo 2.5. Gnll Emisyon Ticaretinde Yer Alan Taraflarn zellikleri ................ 68Tablo 2.6. Gnll Emisyon Ticaretindeki Standartlar............................................. 76Tablo 2.7. Gnll Emisyon Ticaretindeki Pazar Dalm....................................... 79Tablo 3.1. Avustralya Emisyon Ticaretinin Genel zellikleri .................................. 98Tablo 4.1. Trkiyede Gnll Emisyon Ticaretinden Faydalanabilmek in

Uygulanan Projeler (2006 -2010) .......................................................... 108

Tablo 4.2. Referans Senaryoya Gre Nihai Enerji Tketimin Dalm (Mtep)...... 112Tablo 4.3. Referans Senaryoya Gre Sektrel Enerji Tketimine Bal Sera Gaz

Emisyonlarnn Dalm (Milyon Ton CO2Edeer) .......................... 112Tablo 4.4. Enerji Verimlilii Senaryosuna Gre Nihai Enerji Tketimin Dalm

(Mtep) .................................................................................................... 113Tablo 4.5. Enerji Verimlilii Senaryosuna Gre Sera Gaz Emisyonlarnn Dalm

(Milyon Ton CO2Edeer) ................................................................... 114Tablo 4.6. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik retim Potansiyeli (GWh) 114Tablo 4.7. Birincil Kaynaklar Baznda Elektrik Enerjisi retimi Tahmini (TWh) . 115Tablo 4.8. Trkiye'nin Elektrik retiminde Yakt Bazl Spesifik CO2 Emisyon

Faktrleri (kg CO2 / MWh) ................................................................... 116Tablo 4.9. Birincil Kaynak Baznda Elektrik retiminden Kaynaklanan CO2

Emisyonlar (Milyon Ton CO2) ............................................................ 116Tablo 4.10. EPDK Tarafndan Verilen Lisanslara Gre Kurulmas ve letmeye

Alnmas Beklenen Tesislerin Birincil Kaynak Dalm (GWh) ......... 117Tablo 4.11. EPDK Lisanslar Dorultusunda Elektrik Enerjisi iin Birincil Kaynak

Dalm (TWh)..................................................................................... 117Tablo 4.12. Birincil Kaynak Baznda Yenilenebilir Enerji Senaryosuna gre Birincil

Kaynak Dalm (TWh) ....................................................................... 118Tablo 4.13. Yenilenebilir Enerji Senaryosuna Gre Emisyonlar (Milyon Ton CO2)

............................................................................................................... 118


13/224

x

Tablo 4.14. Referans ve Yenilenebilir Enerji Senaryosunun EmisyonlarnnKarlatrlmas (Milyon ton CO2) ...................................................... 119

Tablo 4.15. Kat Atk Deponi Gaznn Tipik Bileimi (%) ...................................... 120Tablo 4.16. Kat Atk Miktarnn Projeksiyonu (Ton) ............................................. 120Tablo 4.17. 20102020 Yllar Arasnda Trkiyedeki Kat Atk Bertarafnda

Dzenli Depolama ve Vahi Depolama Miktar (Ton) ........................ 121Tablo 4.18. Kat Atktan Metan Hesaplama............................................................. 122Tablo 4.19. Kat AtktanMetan Oluum Miktar (Ton)........................................... 122Tablo 4.20. Kat Atktan Oluan Metann CO2 Edeeri (Ton) ............................... 123Tablo 4.21. Dzenli Depolama Alanlarnda Yaklan Metann CO2 Edeeri (Ton) 124Tablo 4.22. Dzenli Depolama Alanlarnda Metann Yaklmasyla Azaltlan Emisyon

Miktarnn CO2 Edeeri (Ton) ............................................................. 124Tablo 4.23. Emisyon Azaltm Potansiyelleri (Milyon Ton CO2Edeer)............... 125Tablo 4.24. Gnll emisyon Ticaretindeki Emisyon Sertifikalarnn Fiyat ($/Ton

CO2Edeer)......................................................................................... 126Tablo 4.25. Gnll Emisyon Ticaretindeki Emisyon Fiyat Tahminleri ............... 126Tablo 4.26. EU-ETS'de Emisyon Sertifikasnn Fiyat Tahminleri ($/ton CO2

Edeer)................................................................................................. 127Tablo 4.27. PY Fiyat Tahminleri ($ / ton CO2Edeer)........................................... 128Tablo 4.28. PZ Fiyat Tahminleri ($ / ton CO2Edeer) ........................................... 128Tablo 4.29. Fiyatlar PXiken Elde Edilebilecek Gelirler (Milyon ABD Dolar) ...... 130Tablo 4.30. EU ETS Kapsamnda Elde Edilebilecek Gelirlerin Karlatrlmas

(Milyon ABD Dolar)............................................................................ 131Tablo 4.31. PYKapsamnda elde Edilecek Gelir Miktar (Milyon ABD Dolar) .... 131Tablo 4.32. Fiyatlar PZiken Elde Edilebilecek Gelirler (milyon ABD Dolar) ....... 132

Tablo 4.33. Emisyon ticareti Getirisi (Milyar ABD Dolar) .................................... 132Tablo 4.34. Elektrik retimi in lave olarak Kullanlabilecek Yenilenebilir Enerji

Kaynaklarnn Ekonomik Potansiyeli (GWh) ....................................... 133Tablo 4.35. Yenilenebilir Enerji Senaryosu lave Kurulu G htiyac ( MW)....... 134Tablo 4.36. Birincil Enerji Kaynaklarna Gre Santrallerin Ortalama alma Sresi

ve Birim Yatrm Maliyeti..................................................................... 134Tablo 4.37. Yenilenebilir Enerji lave Yatrm Maliyeti (Milyar ABD Dolar) ...... 135Tablo 4.38. Emisyon Ticaretinden Elde Edilecek Gelir ile Yatrm htiyacnn

Karlatrlmas .................................................................................... 135Tablo 5.1. Sorunlar ve htiyalar.............................................................................. 140Tablo 5.2. Mevzuat Deiiklii nerisi ................................................................... 153


14/224

xi

EKLLER

ekil 1.1. Gneten Gelen Inlarn Dalm .............................................................. 7ekil 1.2. Yzey Scakl ve CO2Konsantrasyonunun Art .................................... 8ekil 1.3. Ktalardaki Scaklklarn Deiimi .............................................................. 9ekil 1.4. klim Deiikliinin Kresel Etkileri ........................................................ 10ekil 1.5. Szlemedeki lke Snflandrmas ........................................................... 14ekil 2.1. Temiz Kalknma Mekanizmas Proje Dngs ......................................... 44ekil 2.2. Ortak Yrtme Proje Dngs .................................................................. 52ekil 2.3. Emisyon Ticaretinin leyii ...................................................................... 61ekil 2.4. ki lke Arasnda Emisyon Ticaretinin leyii ........................................ 63ekil 2.5. Tezgah st Piyasalardaki Taraflar........................................................... 69ekil 3.1. 2008-2012 Dneminde EU-ETSdeki Emisyon Kayt Sistemi ................. 87ekil 5.1. Trkiye Emisyon Ticareti Sistemin Organizasyon emas ..................... 141ekil 5.2. Proje Onaylama Birimi, Ulusal Emisyon Kayt ve zleme Birimi ve

Emisyon Azaltm Projelerinin likisi ................................................... 147ekil 5.3. Trkiye Emisyon Ticareti Proje Onay ve Kayt Sisteminin leyii ........ 154


15/224

xii

GRAFKLER

Grafik 1.1. 1960-2004 Yllar Arasnda Dnya, OECD ve Trkiye Emisyonlar...... 29

Grafik 2.1. Temiz Kalknma Mekanizmas Projelerindeki CERlerin Kazanldlkelerin Dalm (%)............................................................................ 49

Grafik 2.2. Temiz Kalknma Mekanizmas Projelerine Ev Sahiplii Yapan lkelerinDalm (%)............................................................................................ 49

Grafik 2.3. Temiz Kalknma Mekanizmas Projelerinde Yatrmc Olan lkelerinDalm (%) ............................................................................................ 50

Grafik 2.4. Temiz Kalknma Mekanizmas Projelerinin Gerekletirildii AlanlarnDalm................................................................................................... 51

Grafik 2.5. Ortak Yrtme Projelerinin Uyguland lkeler (%) ............................ 54Grafik 2.6. Ortak Yrtme Proje Portfynn Dalm (%) .................................... 55Grafik 2.7. 2006- 2008 Yl Gnll Piyasalarda Kollarnn Says ...................... 70Grafik 2.8. 2007 Ylnda Tezgah st Piyasalarda Emisyon Sertifikalarnn Alclar

(%) ........................................................................................................... 70Grafik 2.9. Gnll Piyasalarda Emisyon Sertifikalarnn Ortalama Birim Fiyat

(ABD Dolar)........................................................................................... 71Grafik 2.10. 2008 ylnda Tezgah st Piyasadaki Emisyon Sertifikalarnn Proje

Konular................................................................................................... 72Grafik 2.11. 2008 ylnda Proje Konularna Gre Tezgah st Piyasadaki Emisyon

Sertifikalarnn Birim Fiyat (ABD Dolar)............................................. 72Grafik 2.12. Tezgah st Piyasalardan Emisyon Sertifikalarnn Satn Alan lkelerin

Yzdesel Dalm................................................................................... 73Grafik 2.13. 2008 Ylnda Tezgah st Piyasalarda lem Gren EmisyonSertifikalarnn Kazanld lkelere Gre Mali Deerleri ..................... 74

Grafik 2.14. Tezgah st Piyasalarda lem Gren Emisyon Sertifikalarnn Dalm................................................................................................................. 75

Grafik 2.15. Gnll Emisyon Piyasalarnn Geliimi (Milyon ABD Dolar) .......... 78Grafik 2.16. Gnll Emisyon Piyasalarndaki Emisyon Azaltm (Milyon Ton) .... 79Grafik 2.17. GnllEmisyon Piyasas Tahminleri (Milyon Ton Emisyon) ............ 80Grafik 4.1. Yenilenebilir Enerji, Enerji Verimlilii ve Kat Atk Emisyon Azaltm

Potansiyeli (Milyon Ton CO2Edeer) ................................................ 125Grafik 4.2. Fiyat Tahminlerinin 20102020 Yllar Aras Eilimi ($ / ton CO2Edeer Emisyon) ................................................................................. 129


16/224

xiii

KISALTMALAR

AAU Tahsis Edilmi Emisyon Sertifikas Birimi(Assigned Amounts Unit)

AB Avrupa Birlii

ABD Amerika Birleik Devletleri

BM Birlemi Milletler

BMDS Birlemi Milletlerklim Deiikliiereve Szlemesi

CER Sertifikalandrlm Emisyon Azaltm Birim(Certificated Emission Reduction)

CH4 MetanCOP Taraflar Konferans

(Conference of Parties)

CO2 Karbondioksit

OB evre ve Orman Bakanl

DNA Belirlenmi Ulusal Otorite(Designated National Authority )

DOE Belirlenmi Operasyonel Yap

(Designated Operational Entity )DPT Devlet Planlama Tekilat

EPDK Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu

ERU Emisyon Azaltma Birimi(Emission Reduction Unit )

Ed. Edeer

ET Emisyon Ticareti

ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

EUA Avrupa Emisyon Sertifikas Birimi(European Union Allowance)

EU-ETS Avrupa Birlii- Emisyon Ticareti Sistemi(European UnionEmission Trading System)

GSYH Gayri Safi Yurtii Hasla

GWh Giga vatsaat

DKK klim Deiiklii Koordinasyon Kurulu

IPCC Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli(Intergovernmental Panel on Climate Change )


17/224

xiv

KP Kyoto Protokol

MKK Merkezi Kayt Kuruluu

MOP Taraflar Bulumas(Meeting of Parties )

MWh Mega vatsaat

N2O Nitrz Oksit

OECD ktisadi birlii ve Gelime Tekilat(Organisation for Economic Co-operation and Development)

OY Ortak Yrtme

K zel htisas Komisyonu

RMU Azaltma Birimi(Removal Unit)

SAGP Satn Alma Gc Paritesi

B ikago klim Borsas

TB Taraflar Bulumas

TBMM TrkiyeByk Millet Meclisi

TKM Temiz Kalknma Mekanizmas

TT Taraflar Toplants

TK Trkiyestatistik Kurumu

TP Tezgah st Piyasa

TWh Tera vatsaat

UK-ETS Birleik KrallkEmisyon Ticareti Sistemi(United Kingdom- Emission Trading System)

UNFCCC United Nations Framework Convention on Climate Change

VER Gnll Emisyon Azaltm Birimi(Voluntary Emission Reduction)

WB Dnya Bankas(The World Bank )

WDI Dnya Kalknma Gstergeleri(World Development Indicators )

WRI Dnya Kaynak Enstits(World Resource Institution )


18/224

1

GR

Dnyadaki hzl nfus art, sanayileme ve ehirleme ile birlikte,

kreselleme sonucu artan ticaret ve retim imknlarna bal olarak artan doal

kaynaklara olan talebin karlanmas srasnda pek ok evresel problem ortaya

kmaktadr. Doal kaynaklarn yok oluunun yan sra evresel kirlilik, iklim

deiiklii, lleme ve biyolojik eitliliin azalmas gibi ekolojik sorunlar da

kresel lekte bir tehdit oluturmaktadr.

Bu sorunlardan iklim deiiklii, insan faaliyetleri sonucu aa kan sera

gaz emisyonlarnn atmosferde birikmesiyle, iklim sistemindeki deimeleritanmlamakta ve insanolunun son yzylda kar karya kald en nemli

problemlerin banda gelmektedir.

klim, otuz yllk bir dnem ierisinde istatistik veriler nda ortalama

hava durumu olarak tanmlanmaktadr.1 klimde grlen farkllamalar ve

deiimler, karlatrlabilir bir zaman periyodunda gzlenen doal iklim

deiikliinin yan sra, dorudan ya da dolayl olarak insan etkileri sonucu kresel

atmosferbileiminin bozulmas olaraktanmlamaktadr.2

nsan faaliyetleri sonucunda iklimdeki deiimlerin en nemli sebebi fosil

yaktlarn yanmas sonucu aa kan sera gazlar3 ve yanl arazi kullanm

politikalar sonucu yer krenin karbon tutma kapasitesinin azalmasdr.

Artan sera gaz emisyonlarnn neden olduu iklim deiikliinin en nemli

sonucu yeryznde ve atmosferin alt katmanlarnda saptanan scaklk artdr.4

Kresel bir felaketin nlenmesinin yine kresel admlarla mmkn

olabilecei gr, iklim deiiklii ile mcadelede uluslararas lekte bilimsel

almalarnyaplmas, diplomatik ve siyasi anlamalarnoluturulmasve bunlarn

kresel bir ibirlii ile hayata geirilmesi ihtiyacn ortaya karmtr. Bu kapsamda,

1992 ylnda Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi (BMDS)

1 IPCC, 20082 UNFCCC, 2009a

3 CO2 (Karbondioksit), CH4 (Metan), N2O (Nitrz Oksit), HFCs (Hidroflurokarbon), PFCs(perfluorokarbon) ve SF6 (Slfr hekzaflorr)4Trke, 2008: 106-107


19/224

2

imzaya alm ve 1994 ylndayrrle girmitir. BMDSnin nihai amac, insan

faaliyetlerinden kaynaklanan sera gaz emisyonlarnn iklim sistemi zerindeki

etkisini nlemeye almaktr.

BMDSnin sera gaz emisyonlarn azaltmaya ynelik zamana bal saysal

hedef belirleyememesi ve lkelerin emisyon azaltm taahhtleri konusunda gerekli

zemini oluturamamas, iklim deiiklii ile mcadelede sera gaz emisyonlarnn

azaltlmasnda ilave hukuki dzenlemelere ihtiya duyulduunu gstermitir. 1997

ylnda imzaya alan ve 2005 ylnda yrrle giren Kyoto Protokol bu ihtiyac

karlamak zere oluturulmutur. Kyoto Protokolnn amac, BMDSnin Ek-

1inde yer alan gelimi lkelerin, zamana bal emisyon azaltm taahhtlerinisomutlatrmaktr.

Kyoto Protokol altnda lkelerin emisyon azaltm taahhtlerini yerine

getirmelerini kolaylatrmak ve gelimekte olan lkelerin srdrlebilir kalknmasn

desteklemek amacyla, Kyoto ProtokolaltndaEsneklik Mekanizmalar olarak

adlandrlan Temiz Kalknma Mekanizmas (TKM), Ortak Yrtme (OY) ve

Emisyon Ticareti azaltm kolaylatrc dzenekler olarak tanmlanmtr. Bu

mekanizmalarn en nemli zellii emisyon azaltm taahhtlerinin maliyet etkin bir

ekilde gerekletirilmesini salamaktr. Emisyon Ticareti ile lkelerin sera gaz

emisyon azaltm taahhtlerini gerekletirebilmeleri iin yeni bir maliyet etkin ara

yaratlrken, emisyon azaltmna ynelik projelerin ya da uygulamalarn finansal

yaplabilirlii de artrlmtr.

Emisyon azaltm taahhd kapsamnda yer almayan sektrler ile dorudan

emisyonlar bulunmayan ancak sosyal sorumluluk prensibi kapsamnda kurumsalfaaliyetlerinden kaynaklanan emisyonlarndenkletirmekisteyen irket ve kurumlar

Kyoto Protokol Emisyon Ticareti dnda alternatif mekanizmalar

oluturulmulardr. Gnll Emisyon Ticareti, bu kapsamda emisyon azaltm

maliyetini drmeyi amalayan bir dzenektir. Katlmclarna hukuki balayclk

getirmeyen bu mekanizma zel irketlere, uluslararas organizasyonlara

(olimpiyatlar, konferanslar) kamu kurulularna ve ahslara ak yapdadr.


20/224

3

Trkiyede, iklim deiiklii ile mcadele son yllarda nemli bir gndem

maddesi olmutur. Gerek kamu kurum ve kurulularnda gerekse zel sektr ve sivil

toplum kurulularnda iklim deiiklii alannda kapasite oluumunun hzland

grlmektedir. Bununla birlikte, Trkiyenin iklim deiiklii ile mcadelede

ekonomik adan benzer nitelikte olan lkelere salanan finansman kaynaklarn

kullanamad grlmektedir.

Trkiye, BMDSimzaya ald dnemde OECD lkesi olmas nedeniyle,

hem BMDSnin iklim deiiklii ile mcadelenin sorumluluunu ncelikle

ykledii lkelerin oluturduu Ek-1 listesinde, hem de gelimekte olan lkelere

finansal ve teknolojik yardm yapmakla ykml klnan lkelerin bulunduu Ek-2listesinde yer almtr.BMDS uygulamaya girmeden nce, Trkiye her iki ekten

kmak iin giriimlerde bulunmutur. Yaplan diplomatik almalar neticesinde

2001 ylnda Trkiyenin ismi BMDSnin Ek-2sinden silinmi ve dier Ek-1

lkelerinden farkl olduu ve zel artlar haiz olduu vurgulanm, 2004 ylnda

Trkiye Ek-1 lkesi olarak BMDSye taraf olmutur. Bu bak dorultusunda

Trkiye, BMDS kapsamnda gelimekte olan lkelere finansal ve teknolojik

yardm ykmll bulunmayan ancak sera gaz emisyonlarn snrlandrarak veyutak alanlarn koruyup artrarak iklim deiikliinin etkilerini azaltmaya ynelik

ulusal politikalar benimseyen ve nlemler alanbir lke konumundadr.

Bununla birlikte, BMDSnin Ek-1 lkelerinin Kyoto Protokolkapsamnda

sera gaz emisyonlarn azaltmaya ya da snrlandrmaya ynelik taahht almalarnn

beklenmesi nedeniyle, Trkiye 2009 ylna kadar Kyoto Protokolne taraf

olamamtr. Toplam emisyonlar ve GSYH bana den emisyon miktar Ek-1

dnda yer alanbiroklkeden daha dk seviyede olmas ve sanayileme srecini

tamamlamamas nedeniyle, BMDS ve Kyoto Protokol erevesinde gelimekte

olan bir lke muamelesi grmesi gereken Trkiye, esneklik mekanizmalarndandier

gelimekte olan lkelerin aksine faydalanamamtr.

Trkiyenin, 2009 ylnda Kyoto Protokolne taraf olmasndaki

amalarndan biri de 2012 yl sonras iin olumas beklenen yeni uluslararas

protokol ya da anlamada kendi koullarna uygun bir pozisyon elde etmektir. Esasen2012 yl sonrasna ilikin tartmalar ve belirsizlikler devam etmekte, lkelerin


21/224

4

yeniden gruplandrlmas (gelimi ve gelimekte olan) ve lkeler aras bu

farkllama iin kriterler belirlenmesi5ynnde almalar yaplmaktadr.

Uluslararas sreteki bu gelimelere karlk iklim deiiklii ile mcadeledeTrkiye, Kyoto Protokol kapsamndaki esneklik mekanizmalarndan

yararlanamamakta, teknoloji transferini yksek maliyetlerle gerekletirmekzorunda

kalmakta, gerek emisyon azaltm gerekse iklim deiikliinin olumsuz etkilerine

uyum iin gerekecekfinansman kaynaklarn gelitirememektedir.

Bu almann amac, Trkiyede iklim deiiklii ile mcadelenin daha

maliyet etkin gerekletirilmesi iin bir Emisyon Ticareti Sistemi nerisi getirmektir.

Bu amaca ynelikolarak,

- Trkiyenin iklim deiiklii ile mcadelede emisyon azaltm ya dasnrlandrmasnda maksimum fayday gzetecek bir emisyon ticareti

potansiyelinin pilot alanda (enerji verimlilii, yenilenebilir enerji ve kat

atkynetimi) tahmin edilmesi,

- Oluacak emisyon azaltmnn ticari deerinin artrlmas, kayt altnaalnmas ve kurallar uluslararas normlara uygun, srdrlebilirbir emisyonticaret sisteminin kurgulanmas ele alnmtr.

Bu erevede, Kyoto Protokolnnesneklik mekanizmalar Temiz Kalknma

Mekanizmas, Ortak Yrtme ve Emisyon Ticareti, Gnll Emisyon Ticareti ve

nemli lkelerin emisyon ticareti sistemleri incelenmitir. Bu incelemede, ticarete

konu olan emtiann ngrlen kamu kurumlarnca kayt altna alnmas ve izlenmesi

ile emtiann birim fiyatnn artrlmasn salayacak tedbirler tespit edilmitir.

Trkiyeiin Gnll Emisyon Ticareti ile Kyoto Protokol Emisyon Ticareti

arasnda geii ve emisyonlar asndan nemli sektrlerde uyumlatrmay

salamaya ynelik Trkiye Emisyon Ticareti Sistemi tasarlanm ve buna ynelik

kurumsal yapve ileyi nerisigelitirilmitir.

Bu almada, iklim deiiklii ile mcadelenin maliyet etkin bir ekilde

gerekletirilmesine ynelik oluturulan Kyoto Protokolesneklik mekanizmalarnn

5 Karousakis at al, 2008


22/224

5

incelenmesinde hukuki metinler, ulusal, uluslararasve hkmetler st kurululara

ait raporlar ve akademik almalarincelenmitir.

klim deiikliinin kuramsal erevesinin yer ald birinci blmde,BMDSSekretaryas, Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli (IPCC) ve Dnya

Bankasalmalar ile ulusal dzeydeTrkiyestatistik Kurumu(TK), Enerji ve

Tabii Kaynaklar Bakanl, evre ve Orman Bakanlve Devlet Planlama Tekilat

Mstearlnn almalar ve akademik almalar incelenmitir. ncelikle

BMDS ve Kyoto Protokol kapsamnda Trkiyenin hukuki durumu, sera gaz

emisyon envanteri, Trkiyenin mevcut ve gemiteki iklim deiiklii politikalar

deerlendirilmitir. BMDS, Kyoto Protokol, Kalknma Planlar, zel htisasKomisyonu Raporlar, Trkiye klim Deiiklii Birinci Ulusal Bildirim Raporu,

Ulusal Sera Gaz Emisyon Envanteri incelenmi ve Trkiyenin iklim deiikliine

katks envanter baznda dier lkelerle karlatrlmtr.

Kyoto Protokol Esneklik Mekanizmalar (Temiz Kalknma Mekanizmas,

Ortak Yrtme ve Emisyon Ticareti) ve Gnll Emisyon Ticareti ikinci blmde

incelenmitir. Bu mekanizmalar kapsamnda oluan proje portfyleri ve piyasa

deerleri ile azaltm miktarlar analiz edilmitir. Kyoto Protokol Esneklik

Mekanizmalar ve Gnll Emisyon Ticaretinin piyasa incelemesinde bata Dnya

Bankas ve OECDolmak zere uluslararas raporlar ile lke raporlar ve akademik

almalardan faydalanlm, emisyon ticareti ile ilgili faaliyet gsteren zel

giriimlerin raporlarincelenmitir.

Emisyon ticaretinin dnya rneklerinin ve uygulamalarnn yer ald nc

blmde Avrupa Birlii, Amerika Birleik Devletleri, Japonya, Avustralya, BirleikKrallk, Norve ve Kanada emisyon ticareti sistemleri incelenmi, ayrca yakn

zamanda hayata geirilmesi planlanan uygulamalar ele alnmtr.

Drdnc blmde, Trkiyede emisyon ticareti sistemi araclyla emisyon

azaltm yaplabilecek sektrler aratrlmtr. Bu aratrmada, Kyoto Protokol

esneklik mekanizmalar ve Gnll Emisyon Ticaretinde arlkl olarak yer alan

sektrler/alanlar dikkate alnmtr. Bunlar enerji verimlilii, yenilenebilir enerji ve

kat atk sektrleridir.Seilen sektrler ksa ve orta dnemde yksek dzeyde sera


23/224

6

gaz emisyonlarn azaltabilme potansiyeline sahip olmasnn yan sra salkl

verilerin bulunabildii ve yatrm ncelii olan sektrlerdir. Emisyon azaltm

potansiyellerinin hesaplanmasnda dier almalarda yer alan ileriye ynelik

sektrel senaryolar kullanlm, gerekli grld durumlarda ilave projeksiyonlar

yaplmtr. Emisyon azaltm hesaplamalarnda yaygn olarak kullanlan IPCC

yntemi izlenilmitir. Seilen sektrlerde yaplacak yatrmlarla ortaya kacak

emisyon azaltmlar 2010-2020 dnemi iin hesaplanmtr. Yllk azaltm miktarnn

ticari edeeri, 2010-2020 yllarnda oluabilecek birim fiyat tahminlerine dayanarak

belirlenmitir.ByleceTrkiyede yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm,kat

atk ve enerji verimlilii uygulamalar ile azaltlabilecek emisyon miktar

hesaplanm ve oluabilecek emisyon ticaretinin piyasa hacmi tahmin edilmitir.

Emisyon azaltm salanabilecek bu sektrlerdeki yatrm maliyetinin

hesaplanmasnda, yenilenebilir enerji sektrnn ilave yatrm maliyeti ve emisyon

ticaretinden elde edilecek gelirin bu ilave yatrm ihtiyacn karlayabilme oran

tespit edilmitir.

Beinci blmde, Trkiye Emisyon Ticareti Sisteminin yaps, ileyii ve

grevleri kurgulanmtr. Bu sistemde, ilgili olabilecek kamu kurumlarnn mevzuatile tekilat yaps incelenmi ve orta vadede ilave bir kurum nerisi getirilmeksizin

mevcut kurumlardan oluan bir sistem nerisi gelitirilmitir. Bu neri getirilirken

kurumlarn mevzuatnda yaplabilecek dzenlemeler belirlenmitir.

Altnc blmde, bu tez almasnn ana amac olan emisyon ticareti sistemi

nerisi, Trkiyenin uluslararas iklim mzakerelerindeki sreci, emisyon envanteri,

emisyon azaltabilme potansiyeli, bu potansiyele bal emisyon ticareti getirisi ve

ilave yatrm maliyetinin deerlendirmesi yaplm, sistemin kurgulanmasnda daha

etkili almalar yaplabilmesine ynelikneriler gelitirilmitir.

Bu tez almasnda, iklim deiiklii ile mcadele konusunda Trkiyenin

ihtiya duyduu konulardan sadece bir blm incelenmitir. zellikle yeni

yatrmlara ynelikilave finansman salayan emisyon ticareti sistemi oluturulurken

rekabet edebilirliinin gz nnde bulundurulmas, deien retim srelerine ve

gelien yeni finansal aralara hazrlk yaplmas gerektii vurgulanmtr.


24/224

7

1. KLM DEKLNN KURAMSAL VE HUKUK EREVESBu blmde bilimsel bulgulara gre zaman iinde iklimde gzlenen

deiimler ve gelecek iin ngrler, iklim deiiklii ile mcadelenin uluslararasplatforma tanma sreci ve uluslararas anlamalar ile Trkiyenin iklim deiiklii

politikalar ve sera gaz emisyon envanteri dier lkeler ile karlatrlarak

incelenmitir.

1.1. klim DeiikliiDnyann ana enerji kayna gnetir. Gneten gelen nlar, dnyay belirli

bir scaklkta tutarak onun yaanlabilir bir gezegen olmasn salamaktadr. Bunlar yeryzne ulaana kadar ekil 1.1den grlecei zere birka aamadan

gemektedir. Inlarn yzde 20si atmosferdeki bulutlar, yzde 6sparacklar

tarafndan yanstlmakta ve yeryzne ulamadan uzaya dnmekte, yzde 19u

bulutlar tarafndan emilmekte ve kalan yzde 55i de atmosferden geerek yeryzne

ulamaktadr. Geen nlarn yzde 4 yer yzeyi tarafndan atmosfere

yanstlmaktadr. Bylece gneten gelen nlarn sadece yzde 51i yeryznde

kullanlabilmekte, doadaki canl ve cansz tm varlklar bu enerji ile varlndevam ettirmektedir.6

ekil 1.1. Gneten Gelen Inlarn Dalm

Kaynak: Fundamentals of Physical Geography, 2008

Dnya yzeyinden yansyan nlarnbyk blm atmosferdeki su buhar,

karbondioksit (CO2) ve doal olarak oluan dier sera gazlar tarafndan

6 Fundamentals of Physical Geography, 2008

% 20

% 4 % 6

% 19

% 51


25/224

8

emilmektedir. Bu gazlar, nlarn yeryznden geldii gibi dorudan uzaya

gemesini engellemektedir. Atmosferdeki gazlar, gelen gne nlarna kar

geirgendir. Buna karlk atmosferdeki gazlarn yzeyden yansyan uzun dalgal

nlara kar daha az geirgen olmas nedeniyle dnya beklenenden daha fazla

snarak doal sera etkisi oluturmaktadr.7 Sera etkisi dnyann yaanabilir bir

gezegen olmasn salamaktadr. Dnyadaki ortalama yzey scaklnn -18C

olmas beklenirken doal sera etkisiyle scaklk 15C olmaktadr.8 Bu etkinin ok

kk miktarda dahi artmas iklimin deimesi iin yeterli olmaktadr.

Fosil yaktlarn yanmasyla oluan karbondioksit (CO2) ile arazi kullanm ve

tarm faaliyetleri sonucu aa kan metan (CH4), nitrz oksit (N2O) ve uzun mrlsanayi gazlarnnatmosferde belli bir konsantrasyonun zerinde olmas sera etkisini

artrmaktadr.9 CO2, sera etkisini ykselten ana gazdr. Sanayi devriminin

gerekletii 1850li yllardan gnmze CO2 birikiminin yaklak 280 ppmden10

380 ppme, CH4 birikiminin 715 ppbden11 2.000 ppbye ve N2O birikiminin de 270

ppbden 320 ppbye ykseldii grlmektedir.12 Artan sera etkisi dnya ortalama

scakln ykseltmekte ve kresel iklim sistemini bozmaktadr. ekil 1.2de artan

CO2emisyonlar ile scaklk art arasnda anlaml bir iliki olduu grlmektedir.

ekil 1.2. Yzey Scakl ve CO2 Konsantrasyonunun Art

Kaynak: PVCDROM, 2010

7OB, 2008a8 Fundamentals of Physical Geography, 2008.9 UNFCCC, 2008a

10 ppm (parts per million): Ktlesel konsantrasyon birimidir. Milyonda bir anlamna gelmektedir.11ppb (parts per billion): Ktlesel konsantrasyon birimidir. Milyarda bir anlamna gelmektedir.12Trke, 2008: 105


26/224

9

Kresel iklim deiikliine neden olan sera gaz emisyonlarnn azaltlmasna

ilikin senaryolarn allmas, iklim deiikliinin yarataca olumsuz etkiler ile

mcadele edilmesi ve Birlemi Milletler emsiyesi altndaki uluslararas

szlemelere teknik altyap oluturulmas amacyla Dnya Meteoroloji Tekilat ve

Birlemi Milletler evre Program tarafndan 1988 ylnda Hkmetleraras klim

Deiiklii Paneli ( Intergovernmental Climate Change Panel, IPCC)

oluturulmutur. Bu Panel, tm Birlemi Milletler ve Dnya Meteoroloji Tekilat

yelerine ak olmakla birlikte karar vericilere ve iklim deiiklii konusuyla

ilgilenenlere ynelik teknik literatr tarafsz, ak, dengeli ve saydam biimde

kapsaml olarak deerlendirerek bilimsel almalar yapmaktadr. Ayrca iklim

deiikliinin gzlenen ve ngrlen etkilerinin anlalmas ve bu sorunlamcadele

edilmesi amacyla yrtlen bilimsel almalar siyasi karar alclar iin ortaya

konulmaktadr.

IPCCnin yaynlad son raporda, kresel scaklk art ktalar ve okyanuslar

leinde yer almaktadr. ekil 1.3den grlecei zere 1900-2000 yllar arasnda

tm ktalar ve okyanuslarda scaklk art grlmektedir.13 Kuzey Amerika, Avrupa,

Afrika ve Asyada scaklk art 1 Cye kadar karken, Avustralya ve GneyAmerikada bu miktar 0.5 Cde seviyesindedir.

ekil 1.3. Ktalardaki Scaklklarn Deiimi

Kaynak: IPCC, 2007b: 40

13 IPCC, 2007b: 40


27/224

10

ekil 1.4de grlecei zere zellikle 1970li yllardan bu yana buzullardaki

erimeler, deniz seviyesindeki ykselme ve yzey scaklndaki arta ilave olarak

ar kuraklk, tropik siklonlarn sklnda grlen artlar, ar ve dzensiz ya

rejimleri gibi hava olaylariklim sistemindeki deiiklie iaret etmektedir.14

ekil 1.4. klim Deiikliinin Kresel Etkileri

Kaynak: IPCC, 2007b: 31

IPCC son raporunda 2099 ylna kadar kresel iklim sistemlerinde olabilecek

deiiklikler alternatif senaryolar ile ele almtr. Bu kapsamdaki bulgular aada

zetlenmektedir.15

Kresel ortalama yzey scaklklarnda gelecek yirmi yl iinde 0,4 Corannda bir art olacangrlmektedir.

2090-2099 dnemi ortalama yzey scakl, 1980-1999 dnemi ortalamas

en iyimser senaryoya gre 1,8 C, en ktmser senaryoya gre 4,0 C

artabilecektir.

14 IPCC, 2007b: 3115OB, 2008b: 12-14


28/224

11

21. yzylda kresel ortalama deniz seviyesinde 18 59 cm arasnda art

olaca tahmin edilmektedir.

21. yzylda ngrlen snmann, daha ok yksek kuzey enlemlerindeolmak zere en fazla kara alanlarnda, en az Gney Okyanus ile Kuzey

Atlantik Okyanusu'nun baz blmlerinde olaca tahmin edilmektedir.

Tm senaryolarda Kuzey Kutbu ve Antarktika'daki deniz buzullarnn

azalacave karla kapl alanlarn daralaca tahmin edilmektedir.

Raporda yer alan bu hususlar sanayi devriminden bu yana devam eden iklim

deiiklii etkilerinin artarak devam edeceini ve tm insanl daha fazla

etkileyeceini ortaya koymaktadr.

1.2. klim Deiiklii Konusunun Uluslararas Platforma Tanma Sreciklim deiikliinin tm dnyay ilgilendiren bir sorun olmas, kresel lekte

tedbir alnmasn gerektirmektedir. Tarihsel sreci Tablo 1.1de zetlenen, iklim

deiiklii ile mcadele konusunda ilk uluslararas adm 1979 ylnda Dnya

Meteoroloji Tekilatnn nclnde dzenlenen Birinci Dnya klim Konferans

ile atlmtr. Toplantda, enerji kayna olarak fosil yaktlara olan uzun sreli

bamlln ve ormanszlamann gelecekte de ayn ekilde srmesi halinde,

atmosferdeki CO2 birikiminin daha da artaca dile getirilmitir. 1988 ylnda

Birlemi Milletler Genel Kurulu, nsanolunun Bugnk ve Gelecek Kuaklar iin

Kresel klimin Korunmas konulu 43/53 sayl karar kabul etmitir. Kararda,

kresel iklim sistemi insanln ortak miras, iklim deiiklii ise ortak sorunu olarak

nitelendirilmitir.16

klim deiikliinin nlenmesi konusundauluslararasbir anlama ncesinde

1990 ylndakinci Dnya klim KonferansCenevrede dzenlenmitir. Ana konusu

iklim deiiklii ve sera gazlar olan Konferansta aralarnda Trkiyenin de

bulunduu 137 lke tarafndan Bakanlar Deklarasyonu onaylanmtr. Konferans

sonu bildirisi ve Bakanlar Deklarasyonu, 1992 ylnda Rio de Janerioda dzenlenen

Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferansnda (UNCED) imzaya almak

16 DPT, 2001: 12


29/224

12

zere, klim Deiikliiereve Szlemesiningrmelerine ivedilikle balanmas

asndan tarihsel bir nem tamtr.17

Tablo 1.1. Uluslararas klim Deiiklii Mzakerelerinin SreciOLAY NEM

1979Birinci Dnya klimKonferans

Fosil yaktlara bamlln sonucu CO2gaznn tehlikeli olaca akland.

1988

IPCCnin Kuruluu klim deiikliialannda uluslararas bilimselbir komite oluturuldu.

BM Kresel kliminKorunmas Karar

Konu ilk defa BM gndemine geldi.

1990kinci Dnya klim

Konferans

1992Rioda bir ereve szlemenin gerei

iin BakanlarDeklarasyonu onayland.

1992

BMDS imzaya ald Sera gaz emisyonlarnn iklim sistemizerindeki etkisini nlemeyi amalayanuluslararas bir anlama imzaland.

BM evre ve KalknmaKonferans

Rio Szlemeleriyle evre ve kalknma birlikteele alnd.

1994 BMDS yrrle girdi BMDS uygulanmaya baland.

1997

Kyoto Protokolhazrland

BMDSnin Ek-1 lkelerine zamana bal(2008-2012) saysal emisyon azaltm hedefi

verildi.

2001MarakeMutabakat KP Esneklik Mekanizmalarnn ileyii

belirlendi.

2005

Kyoto Protokol Rusyann da KPye taraf olmasyla, KPyrrle girdi ve taraf lkelerinsorumluluklar balad.

2007Bali Eylem Plan 2012 yl sonrasna ynelikiklim deiiklii

mzakerelerinin yol haritas izildi.

2009

Kopenhag Mutabakat 2012 yl sonrasn iin yeni iklim rejimine

ynelik yeni bir anlama mzakereye ald.Kaynak: Yazar tarafndan hazrlanmtr.

1.2.1. Birlemi Milletlerklim Deiikliiereve Szlemesi1990 ylnda Birlemi Milletler Genel Kurulunda, BMDS iin

Hkmetleraras Mzakere Komitesinin oluturulmas kararlatrlmtr. Komite

tarafndan hazrlanan Szleme tasla 9 Mays 1992 tarihinde New Yorktaki

Birlemi Milletler Merkezinde kabul edilmitir. 1992 ylnda Rio de Janerio

17 DPT, 2001: 12-13


30/224

13

kentinde dzenlenen Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferansnda

BMDS imzaya almtr. 21 Mart 1994 tarihinde yrrle giren BMDSnin

nihai amac, sera gaz emisyonlarn iklim sistemi zerindeki etkisini nleyebilecek

bir dzeyde sabitlemektir.BMDSnin temel maddeleri Ek-2de verilmitir.

BMDS'nin dayand hukuki ilkeler nc maddede lkelerbal

altnda belirtilmitir. Bunlar; eitlik, ortak fakat farkllam sorumluluklar ve

greceli kapasiteler, gelime yolundaki lkelerin gereksinimlerinin ve zel

koullarnn tam olarak tannmas, nceden nlem alma yaklam ve gelimekte

olan lkelerin srdrlebilir kalknmalarnn ve ekonomik bymelerinin

desteklenmesidir.

Szlemenin drdnc maddesinde tm taraflar iin ortak sorumluluklar,

ulusal sera gaz emisyon envanterlerinin dzenli olarak hazrlanmas, iklim

deiikliine uyum veiklim deiikliinin etkilerinin azaltlmas, teknoloji transferi,

biyolojik eitliliin korunmas ve srdrlebilir ekilde ynetimi, uyum, azaltm,

bilim, aratrma ve eitim alanlarnda ibirlii ve uygulamaya ynelik bilgilerin

iletimidir.

Ortak fakat farkllatrlm sorumluluklar ilkesi, sanayi devriminden sonra

gelimilkelerin sera gazlarn atmosfere dier lkelerden daha ok salmalarndan

tr daha fazla sorumluluk almalar gerektii dncesine dayanmaktadr. Bu

balamda, Szleme, farkl ykmllklere gre lkeleri gruba ayrmtr. Bunlar,

1. Ek1 lkeleri: Bu lkeler, sera gaz emisyonlarn snrlandrmak, sera

gaz yutaklarn korumak ve gelitirmek, ayrca, iklim deiikliini nlemek iin

aldklar nlemleri ve izledikleri politikalar BMDS Sekretaryasna bildirmek ve

mevcut sera gaz emisyonlarn ve emisyonlarla ilgili verileri iletmekle

ykmldrler.ekil 1.5ten de grlecei zere, Ek-1 lkeleri iki lke kmesinden

olumaktadr. Birinci grupta 1992 yl itibaryla OECDyesi lkeler (bunlarn iinde

Trkiye de vardr) ve AB, ikinci grupta ise piyasa ekonomisine gei srecindeki

(PEGS) lkeler18 ile Trkiye, Monako ve Lihtentayn yer almaktadr. Bu grupta

halen toplam 41 lke vardr(ekil 1.5).19


31/224

14

ekil 1.5. Szlemedeki lke Snflandrmas

Kaynak: UNFCCC, 2010adaki liste kullanlarak yazar tarafndan hazrlanmtr.

2. Ek2 lkeleri: Bu grupta, BMDS imzaya ald 1992 yl itibaryla

OECD yesi olan lkeler ve AB yer almaktadr. Bu lkeler, Ek-1de stlendikleri

ykmllklere ilaveten evreye uyumlu teknolojilerin zellikle gelime yolundaki

taraf lkelere aktarlmas veya bu teknolojilere eriimin tevik edilmesi,

kolaylatrlmas ve finanse edilmesi hususlarnda sorumlu klnmlardr. Bu grupta

23 OECD yesilke ve AB yer almaktadr(Tablo 1.2).

3. Ek-1 D lkeler: Bu gruptaki lkeler sera gaz emisyonlarn azaltma,

aratrma ve teknoloji konularnda ibirlii yapmave sera gaz yutaklarn korumaya

tevik etmek zere zorunlu bir ykmllk almamaktadrlar. Bu grupta halen

Meksika ve Gney Kore gibi OECD lkeleri ile Gney Kbrs Rum Ynetimi ve

Malta gibi AB yesi lkelerin yan sra in, Hindistan, Brezilya, Gney Afrika ve

Singapur gibi hzla gelimekte olan ve yksek emisyonlar olan lkeler dahil toplam150 lke bulunmaktadr. Tablo 1.2de yer alan lkelerin dndaki dier tm taraflar

(150 lke) Ek-1 D olarak tanmlanmaktadr.

18Szleme kapsamndaki piyasa ekonomisine gei srecindeki lkeler: Beyaz Rusya, Bulgaristan,

Estonya, Letonya, ek Cumhuriyeti, Hrvatistan, Slovakya, Slovenya, Litvanya, Macaristan, Polonya,Romanya, Rusya Federasyonu, Ukrayna19 UNFCCC, 2008c

Ek-2

(OECD)

PEGS +

Trkiye +

Monako+Lihtenitayn

Ek-1


32/224

15

Tablo 1.2. Ek-1 ve Ek-2 lkeleri

Ek-1 lkeleri Ek-2 lkeleriAlmanya zlanda Almanya Portekiz

ABD Japonya ABD Yeni ZelandaAvrupa Birlii Letonya* Avrupa Birlii YunanistanAvustralya Lihtentayn AvustralyaAvusturya Litvanya* Avusturya

Belika Lksemburg BelikaBeyaz Rusya* Kanada ngiltereBulgaristan* Macaristan* Danimarka

ngiltere Monako Finlandiyaek Cumhuriyeti* Norve Fransa

Danimarka Polonya* HollandaEstonya* Portekiz rlandaFinlandiya Romanya* spanyaFransa Rusya * sveHrvatistan* Slovakya* svireHollanda Slovenya* talyarlanda Trkiye zlandaspanya Ukrayna* Japonyasve Yunanistan Lksemburg

svire Yeni Zelanda Kanadatalya Norve(*): Piyasa Ekonomisine Gei Srecindeki lkelerKaynak: UNFCCC, 2010a

1.2.2. Kyoto ProtokolJaponyann Kyoto kentinde Aralk 1997de gerekletirilen BMDS

Taraflar Toplantsnda sanayilemi lkelerin emisyonlarn 2008-2012 arasnda

1990 ylna gre en az yzde 5 orannda azaltmalar oybirlii ile kabul edilmitir.

Kyoto Protokol olarak adlandrlan bu karar, 16 ubat 2005 tarihinde yrrlegirmitir.20,21 KPnin en nemli zellii dnyann lider ekonomilerinin sera gaz

emisyonlar iin zorunlu hedefler iermesidir. KPye 190 lke ve Avrupa Birlii

(AB) taraf olmutur.Saysal indirim hedefini sadece KPnin Ek-B listesinde yer alan

38 lke ve AB stlenmektedir (Tablo 1.3). KPnin temel maddeleri Ek-2de yer

almaktadr.22

20 UNFCCC, 2008b21 UNFCCC: 2008c22 UNFCCC, 2010b


33/224

16

Tablo 1.3. Kyoto Protokol Ek-B ListesiTaraf Snrlandrma ya

da AzaltmTaahhd

Taraf Snrlandrma yada AzaltmTaahhd

Almanya 92 zlanda 110ABD 93 Japonya 94

Avrupa Birlii 92 Letonya 92Avustralya 108 Lihtentayn 92Avusturya 92 Litvanya 92

Belika 92 Lksemburg 92Bulgaristan 94 Kanada 94

ngiltere 92 Macaristan 94ek Cumhuriyeti 92 Monako 92

Danimarka 92 Norve 101Estonya 92 Polonya 94

Finlandiya 92 Portekiz 92

Fransa 92 Romanya 92

Hrvatistan 95 Rusya 100Hollanda 92 Slovakya 92

rlanda 92 Slovenya 92spanya 92 Ukrayna 100sve 92 Yeni Zelanda 100

svire 92 Yunanistan 92talya 92Kaynak: UNFCCC, 2008b

KP, emisyon azaltmnn maliyetinin drlebilmesi iin Esneklik

Mekanizmalar ad verilen Temiz Kalknma Mekanizmas (TKM), Ortak Yrtme

(OY) ve Emisyon Ticaretini srasyla KPnin 6., 12. ve 17. maddelerine

dayandrmaktadr.Bu maddelere ilikin yaplm ilave dzenlemelere ikinciblmde

deinilmektedir.

1.2.3. Kopenhag Taraflar Toplants2007 ylnda Bali Eylem Planile balayan2012 yl sonras iklim deiiklii

rejimini belirlemeye ynelik olarak mzakereler, Aralk 2009da dzenlenen 15.

Taraflar Toplantsyla (Kopenhag Toplants) devam etmitir.

Kopenhag Toplantsndan BMDSye taraf tm lkelerin, zerinde oybirlii

ile mutabk kalacaklar yeni, kapsayc ve adil bir anlamann imzalanmas

beklenmitir. Toplant ncesinde iki yl boyunca devam eden ve Trkiyenin de aktif


34/224

17

olarak katlm salad iklim deiiklii mzakerelerinin en etini Kopenhagda

gereklemi ve mzakerelerdevlet bakanlar dzeyine tanmtr.

1997 ylnda imzaya alan Kyoto Protokoln imzalamayarak iklimdeiiklii ile mcadeleye katk vermeyen bir lke izlenimioluturan ABD, Barack

Obama ynetimi ile iklim deiiklii konusunda kararlln gstermek iin

Kopenhagda inisiyatif almtr. Bylece ABD, hem iklim deiiklii konusunda

dnya kamuoyundaki olumsuz imajn dzeltmek, hem de 2012 yl sonras iklim

rejimini ynetmek istenmitir. ABD ile birlikte in, Hindistan, Brezilya, AB ve

Rusya olmak zere 20ye yakn lkenin devlet bakan veya st dzey temsilcileri

2012 sonras iklim rejimi iin toplantnn son gecesi gr birliine vararakKopenhag Mutabakatn (Copenhagen Accord) hazrlamlardr. Bu Mutabakat

Taraflar Toplantsnda sunulmu, ancak kstl sayda lke tarafndan hazrlanmas ve

dier lkeleri srete gz nnde bulundurmamas nedeniyle bata Sudan,

Venezella ve Bolivya olmak zere, kresel sisteme muhalif lkeler belgenin bir

konferans karar olarak kabuln reddetmilerdir. Bu direncin neticesinde

Mutabakat, sadece Taraflar Toplants Kararnn eki olarak, tavsiye mahiyeti

tamas ile kaytlara gemitir.

1.2.3.1. Kopenhag Mutabakat2007 ylnda Balide dzenlenen 13. Taraflar Toplants ile balayan 2012

sonrasna ynelik iklim deiiklii mzakereleri, iki konu etrafnda ekillenmitir.

Birincisi, sera gaz emisyonlarn hangi lkelerin ne miktarda azaltacaklar, ikincisi

ise iklim deiikliiyle mcadelenin finansmannn hangi lkeler tarafndan ne

lde karlanaca olmutur. Kopenhag Mutabakat bu mzakereler sonucuolumu bir metin deildir. Mutabakat, siyasi bir karar nitelii tamakta olup,

hukuki balaycl olmayan ve bu iki mzakere unsurunu siyasi karar niteliinde

ele alan bir metindir.

Mutabakatn drdnc maddesi, sera gaz emisyonlarnn azaltmna ynelik

olarak, Trkiyenin de yer ald BMDSnin Ek-1 listesindeki lkelerin tm

ekonomiyi kapsayc saysallatrlm 2020 yl emisyon hedeflerini, Mutabakatn

Ek-Iinde yer alan formatta 31 Ocak 2010a kadar Sekretaryaya bildirmelerini


35/224

18

dzenlerken,Kyoto Protokolne taraf Ek-1 lkelerinin emisyon azaltm hedeflerini

ykseltmelerini amalamaktadr.

Bununla birlikte, Mutabakatn beinci maddesinde, BMDSdeki Ek-1 dlkelerin de azaltm tedbirleri almalar ve bu tedbirlerini Mutabakatn Ek-IIsinde yer

alan formatta en ge 31 Ocak 2010 tarihine kadar bildirmeleri ngrlmtr.

Gelimekte olan lkelerin azaltm abalarnn da ulusal bildirimler yoluyla

uluslararas bir deerlendirme srecinden gemesinin sz konusu olaca ifade

edilmitir.

Finansal yardmlar ise Mutabakatn sekizinci maddesinde, gelimi lkelerin

iklim deiiklii ile mcadele iin finansal yardmda bulunaca ve bu yardmlarn

birok kaynaktan salanaca belirtilerek ele alnmtr. Gelimi lkeler ortaklaa

olarak 2010-2012 dnemi iin 30 milyar ABD Dolar ve2020 ylna kadar her yl

100 milyar ABD Dolar mali yardm salamakla sorumlu grlmtr.

Mutabakat, Taraflar Toplantsnda 2012 sonras iklim rejimi iin gndeme

alnmamas nedeniyle, BM ats altnda oylanmayarak gndeme alnmayan hukuki

bir yn bulunmayan bir tavsiye metnine dnmtr.

Bu metnin gndeme alnmas halinde, TrkiyeBMDSnin Ek-1 listesinde

yer alan gelimekte olan bir lke olarak sera gaz emisyon azaltmnda saysal

taahht almakzorunda kalabilecektir. Trkiye OECDlkesi olmas nedeniyle maruz

kald bu sorumluluu en aza indirmek, mmknse bu ynde bir sorumluluk

almamak ve dier gelimekte olan lkeler gibi 2012 yl sonrasnda pozisyon

belirlemek iin iki yldr yrtlen mzakerelerde her bir konu bal altnda

mzakere metinlerini ynlendirilmeye alm ve bunda da nemli lde baarsalamtr. Ancak, Kopenhag Mutabakatnn, Trkiyenin de olmad bir

platformda hazrlanm olmas ve Trkiyenin menfaatlerinin gz ard etmesi

nedeniyle Trkiye, Kopenhag Mutabakatna katlmayacan mzakerelerde ifade

etmitir.

Sonuta, 2012 yl sonras iklim rejimine ynelik olarak tm taraflarn

oluturduu ve oybirliiyle kabul edilmi bir anlama metni kartlamamtr. Kyoto


36/224

19

Protokolve BMDSde herhangi bir deiiklik yaplmamtr. 2012 sonras iklim

deiiklii mzakereleri 2010 Aralk ayna kadar devam edecektir.

1.3. klim Deiikliive Trkiye1.3.1. Trkiyenin Uluslararas klim DeiikliiMzakerelerindeki Sreci

Trkiye, lke koullar erevesinde iklim deiiklii ile mcadeleye nem

veren ve kresel iklim sisteminin korunmas gerektiini kabul eden bir lkedir. Tablo

1.4den de grlecei zere Trkiye, uluslararas iklim deiiklii mzakerelerinin

balad 1990l yllardan beri mzakerelere Birlemi Milletler klim Deiiklii

ereve Szlemesinin hazrlanmasna ynelik yaplan almalara katlm

salamtr. Trkiye, BMDSninimzaya ald 1992 ylnda OECD lkesi olmas

nedeniyle BMDSnin Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer almtr. Ek-1 lkelerinin sera

gazlarn azaltmaya ynelik taahht stlenmesi ve Ek-2 lkelerinin gelimekte olan

lkelere finansal ve teknolojik yardm salamakla ykml klnmas nedeniyle

Trkiye, sanayileme srecini tamamlamam, enerji talebiartan ve eneri arznemli

lde fosil yaktlara dayanan bir lke olarak BMDSyetaraf olmamtr.

Trkiye, ncelikle BMDSninher iki ekinden kabilmek iin diplomatikgiriimlerde bulunmu, dier Ek-1 ve Ek-2 lkelerinden farkl olduunu zellikle kii

bana CO2 emisyonlar, artan nfusun ihtiyalar ve kii bana enerji tketimi

miktar ile toplam CO2 miktarnn GSYHye oran gibi gstergeleri kullanarak

iddialarn desteklemitir. Bu ynde yaplan almalar ve giriimler sonu

vermeyince, Trkiye, ekonomisi gei srecinde olan eski Dou Blou lkeleri gibi

bir pozisyon salamak zere giriimde bulunmutur. 2001 ylnda Marakede

dzenlenen 7. Taraflar Toplantsnda (COP-7), Trkiyenin ismi Ek-2denkarlm ve taraflkeler Trkiyenin dier Ek-1 lkelerinden farkl konumunu ve

zel artlarn dikkate almaya davet edilmitir.23 26/CP.7 sayl kararn ardndan

Trkiye 24 Mays 2004 tarihinde Ek-1 lkesi olarak Szlemeye taraf olmutur.

Trkiye, BMDSnin bir gerei olarak iklim deiiklii ulusal bildirimini ve ulusal

sera gaz emisyon envanterini 2006 ylnda BMDS Sekretaryasna sunmutur.

Trkiye, son olarak 2009 ylnda Kyoto Protokolne taraf olmu vebylecelkelerin

23 UNFCCC, 2008d


37/224

20

2012 sonras ykmllklerinin belirlendii iklim deiiklii mzakerelerine aktif

katlm salamay hedeflemitir.

Tablo 1.4. Trkiyenin Uluslararas klim DeiikliiMzakerelerindeki SreciYIL OLAY NEM

1991-

1992

Rio Zirvesi hazrlklar Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnnkoordinasyonunda Trkiyenin gelimekte olanlkeler grubunda yer alarak BMDSyiimzalayabilecei belirtilmitir.

1992

TrkiyeBMDSninEk-1 ve Ek-2 listesinde

Trkiye, OECD yesi olmas nedeniyleBMDSnin her iki listesinde (gelimi lkelergrubu) yer almtr.

Trkiye, Rioda

BMDSyiimzalamad

Trkiye, adil olmayan bir snflandrma ile

BMDSde Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer almasve ykmllklerini yerine getiremeyeceigerekeleriyle BMDSyi imzalamamtr.

1992-

1995

TrkiyeninBMDSnineklerindeki konumununmzakere edilmesi

Trkiye, 1992 1995 yllar arasnda katldtm iklim deiiklii grmelerindeBMDSnin eklerinden kma talebindebulunmutur.

1997

3. Taraflar Toplants Trkiyenin BMDSnin eklerinden karlmasiin Pakistan ve Azerbaycan tarafndan verilennergeye ramen, Trkiye eklerden

kamamtr.

2001

Trkiyenin Ek-2denkmas ve zel artlarKarar

Trkiye, 7. Taraflar Toplantsnda Ek-2denkm ve dier Ek-1 lkelerinden farklolduunu ortaya koyan 26.CP/7 kararnaldrmtr.

2004

Trkiye, BMDSyetaraf oldu

Trkiye, Ek-1 lkelerinden farkl olduunuortaya koyan karardan sonra BMDSye tarafolarak iklim deiiklii ile mcadeleykmllklerini kabul etmitir.

2006

Ulusal Sera GazEnvanteri ve UlusalBildirimi

Trkiye, BMDSnin Ek-1 listesinde yeralmann getirdii ykmllkleri yerinegetirmeye balamtr.

2009

Kyoto Protokolnetarafolunmas

Trkiye, 2012 sonras iklim rejimine ynelikalmalara daha aktif katlm salamak veABye uyum iin Kyoto Protokolne tarafolmutur.

Kaynak: Yazar tarafndan hazrlanmtr.

1.3.2. Avrupa BirliiUyum Sreci ve klim DeiikliiTrkiyenin iklim deiiklii konusunda Birlemi Milletler ats altndaki

sorumluluklarnn yan sra, Avrupa Birliine tam yelik srecinde konuyla ilgilialmalar yapmas gerekmektedir. Bu kapsamda, Avrupa Birliinin Trkiyeden


38/224

21

ncelikli talebi, ABnin taraf olduu tm uluslararas szlemelere Trkiyenin de

taraf olmasdr. Bu kapsamda Trkiye, iklim deiiklii alannda 2004 ylnda

BMDSye ve 2009 ylnda Kyoto Protokolne taraf olmutur. Ayrca Avrupa

Birlii, ye lkelerin izledii iklim deiiklii ile mcadele politika ve tedbirlerini

aday lkelerin de izlemesini beklemektedir. Bu nedenle, Trkiyenin evre Fasl

altnda sera gaz emisyonlar ve emisyon ticareti sistemi konularnda uyumlatrma

yapmas gerekmektedir. Bu kapsamda, Trkiyenin sera gaz emisyonlarn kayt

altna almas, izlemesi ve raporlamas beklenmektedir. Trkiye, evre Faslaltnda,

280/2004/AT sayl Kyoto Protokolnn Uygulanmas Kapsamnda Sera Gazlarnn

zlenmesi Direktifinin uyumlatrlmasamacyla sera gazlarnn izlenmesine ynelik

usul ve esaslar belirlemek zere Sera Gazlarnn zlenmesine Dair Ynetmeliki

oluturmay Mktesebat Uyum Programna (2007 2013) almtr.24 Ayn konu,

2008 Yl Ulusal Programnda evre Faslnda 2011 yl sonras yaplacak

dzenlemeler arasnda da yer almaktadr.25

Avrupa Birlii, emisyon ticareti konusunda Trkiyenin AB evre

mktesebatn uyumlatrmasn talep etmektedir. Trkiye, emisyon ticaretine

ynelik usul ve esaslarn belirlenmesi ve 2003/87/AT sayl Emisyon Ticareti

Direktifinin uyumlatrlmas amacyla Emisyon Ticaretine Ynelik Dzenleme

yapmay Mktesebat Uyum Programna (2007 -2013)26alm ve son olarak 2008 Yl

Ulusal Programnda 2011 yl sonras bu konudaki ikincil mevzuat tamamlayacan

belirtmitir.27

1.3.3. Trkiyenin klim Deiiklii PolitikalarTrkiyede iklim deiikliine ilikin ilk almalar 1991-1996 yllar

arasnda Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnn koordinasyonunda

yaplmtr. 1997 ylndan itibaren iklim deiiklii ile ilgili koordinasyon grevi

evreBakanl28tarafndan yrtlmektedir.

24 ABGS, 2010a25 ABGS, 2010b

26 ABGS, 2010a27 ABGS, 2010b282003 ylnda evre ve Orman Bakanl olarak yeniden yaplanmtr.


39/224

22

Ulusal politikann belirlenmesine ynelik Sekizinci Be Yllk Kalknma

Plan hazrlk almalar kapsamnda 1999 ylnda klim Deiiklii zel htisas

Komisyonu toplanmtr. Komisyon raporunda, iklim deiiklii ile ilgili sektrlerin

mevcut durumu, iklim deiiklii almalar kapsamnda eksiklikler ve yaplmas

gereken faaliyetler ile politika nerileri incelenmitir. Raporda iki hedef tespit

edilmitir. Bunlar:

ortak fakat farkllatrlm ykmllkler erevesinde, lkemizinzerine den sorumluluklar dikkate alnarak, DS srecine katlmakve artan nfusun gereksinimleri temel alnarak, GSYHyi her ey

imdiki gibi senaryosuna gre artrrken, sera gaz salmlarn busenaryodakinin altna ekmektir.29

klim Deiikliizel htisas Komisyonun raporda sunduu hedeflerden ilki

olan BMDSye taraf olmak 2004 ylnda gerekletirilmitir. Rapordaki ikinci

hedef olan her ey imdiki gibi senaryosunu (Business As Usual) referans alarak sera

gaz emisyonlarn snrlamaya ynelik olarak bir emisyon azaltm hedefi alnmas,

2012 sonras iklim mzakereleri kapsamndatartlmaya devam etmektedir.

Sekizinci Be Yllk Kalknma Plankonuyla ilgili ulusal politikalar nererek

sera gaz emisyonlarnn azaltlmas ve iklim dostu teknolojilerin finansal destek

almas nlemlerini ieren ilk resmi dokmandr. Plann evre blmnde iklim

deiiklii ile ilgili olarak,

Kresel iklim sisteminin korunmas kapsamnda lkemizin zerineden sorumluluklar erevesinde; artan nfusun gereksinimleri temelalnarak ortak fakat farkllatrlm ykmllkler ilkesi dorultusunda

klim Deiiklii ereve Szlemesi (DS) srecine katlmak zerealmalar srdrlecektir.

Ulatrma, enerji, sanayi ve konutlardan kaynaklanan sera gazemisyonlarn kontrol etmek ve azaltmak amacyla enerji verimliliininartrlmas ve tasarruf salanmas ynnde dzenlemeler yaplacaktr. 30

amalarna yer verilmitir. Plandaki bu amalardanBMDSsrecine katlmak, 24

Mays 2004 tarihinde gerekletirilmitir. Sera gaz envanterini hazrlamaya ynelik

almalar 2004 ylnda balam ve 2006 ylnda tamamlanarak Ulusal Sera Gaz

29 DPT, 2001: 7530 DPT, 2000: 189


40/224

23

Emisyon Envanteri, BMDS Sekretaryasna sunulmutur. 2006 ylnda hazrlanan

Trkiye klim Deiiklii Ulusal Bildirimi kapsamnda birincil enerji kaynaklarnn

kullanld sektrlerde, enerji verimliliini artrmaya ynelik politika nerileri

hazrlanmtr.

Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn enerji, ulatrma ve imalat sanayi

blmlerinde ise,

Doann korunmas amac dikkate alnarak, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelitirilmesi, yaygnlatrlmas ve tketimde daha bykoranlarda yer almas iin tedbirler alnacaktr.31

Sektrde, iklim deiikliine neden olan sera gaz emisyonlarnn

azaltlmasna ynelik politikalar gelitirilecek, ulatrmaya balemisyon envanterleri karlacaktr. 32

Sanayi; yerel kaynaklar harekete geiren, evre normlarna uygunretim yapan, tketici saln ve tercihlerini gzeten, yksek nitelikliigc kullanan, ada iletmecilik anlayn uygulayan, Ar-Geyenem veren, teknoloji reten, zgn tasarm ve marka yaratarakuluslararas pazarlarda yerini alan bir yapya kavuturulacaktr.33

amalarna yer verilmitir. Plandaki bu amalara ynelik 18 Mays 2005 tarihinde

5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal

Kullanmna likin Kanun yrrle girmitir. Sanayinin evre normlarna uygun

retim yapmasna ynelik olarak 26 Nisan 2006 tarihinde 2872 Sayl evre

Kanunda Deiiklik Yapan 5491 Sayl Kanun yrrle girmitir.

klim deiikliine ilikin olarak uluslararas dzeyde stlenilecek

ykmllklerin bata enerji, sanayi ve ulatrma olmak zere birok sektr

etkileyecei gerei, konuya ilikin kararlarn st dzeyde ok ynl ele alnmas

ihtiyacn dourmutur. Bu nedenle, konunun izlenmesi ve stratejik bir bak asyladeerlendirilmesini salamak amacyla, 22 Ocak 2001 tarihinde yaymlanan

Babakanlk Genelgesiyle klim Deiiklii Koordinasyon Kurulu (DKK)

kurulmutur.34DKK, evre ve Orman Bakannnbakanlnda Dileri Bakanl,

Maliye Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl, Ulatrma Bakanl, Tarm ve

Kyileri Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar

31 DPT, 2000: 153

32 DPT, 2000: 15533 DPT, 2000: 12234 2004/13 sayl Babakanlk Genelgesiyle DKKrevize edilmitir.


41/224

24

Bakanl, Devlet Planlama Tekilat Mstearl, Trkiye statistik Kurumu,

Trkiye Odalar ve Borsalar Birliinin mstear, bakan dzeyinde veya bu

makamlarn uygun grecei temsilcilerden olumaktadr.

Trkiye, BMDSdeki sorumluluklar kapsamnda 2006 ylnda hazrlad

konuyla ilgili ilk uluslararas alma olan klim Deiiklii Birinci Ulusal

Bildiriminde, Trkiyenin konumu,

Trk Hkmeti tarafndan kabul edilen taahhtler nda, taraflarnfarkllatrlm sorumluluklar ve kendi zel koullar dikkatealnarak eitlik ve hakkaniyet ilkelerine gre deerlendirilecektir.Temel ekonomik gstergelere gre, Trkiye'nin sanayileme seviyesi

henz dier OECD lkeleri ile karlatrlabilir seviyede deildir.Buna gre, Trkiye'nin zel koullarnn Ek-1 lkeleri iin belirlenmiolan dier ek ykmllkler balamnda dikkate alnmas

gerekmektedir 35

olarak belirlenmitir. Buna gre Trkiyenin iklim deiiklii ile mcadelede

stlenecei ykmllklerde iktisadi yapsnn gz nnde bulundurmas gerektii

deklare edilmektedir.

Dokuzuncu Kalknma Plan evre zel htisas Komisyonu Raporunda,

konuyla ilgili olarak,

klim Deiiklii Ulusal Eylem Plannn Hazrlanmas; Ulu sal SeraGaz Salm Envanter Sisteminin Oluturulmas; Yenilenebilir Enerji

Kullanmnn ve Enerji Verimliliinin Artrlmas; Temiz retimin Desteklenmesi, Karbon Tutucu Yutak Alanlarnn Korunmas veGelitirilmesi; klim Deiiklii Koordinasyon KurulununGlendirilmesi; Ulatrma Sektrnde Politika DeiikliineGidilmesi ve Kyoto Protokoliin Hazrlk Yaplmas36

gibi politika ve uygulama nerileri getirilmitir. Komisyon raporunda yer alan

nerilere ilikin olarak, klim Deiiklii Koordinasyon Kurulu 2012 sonras iklim

rejimi mzakerelerine gre yeni alma gruplar oluturarak glendirilmi ve

Trkiye 2009 ylnda Kyoto Protokolne taraf olmutur. Ayrca, Trkiye 2006

ylndan beri her yl Ulusal Sera Gaz Emisyon Envanterini uluslararas normlarda

hazrlayarak BMDS Sekretaryasna sunmaktadr. Bu gelimeler komisyon

raporunda deinilenhususlarn gerekletirildiini gstermektedir.

35OB, 2007: 536 DPT, 2007: 87-89


42/224

25

Dokuzuncu Kalknma Plannda, evrenin Korunmas ve Kentsel Altyapnn

Gelitirilmesi blmnde;

Uluslararas ykmllklerin karlanmas, srdrlebilir kalknma veortak fakat farkl sorumluluk ilkeleri erevesinde yerinegetirilecektir.37

lkemiz artlar erevesinde ilgili taraflarn katlmyla sera gazazaltm politika ve tedbirlerini ortaya koyan bir Ulusal Eylem Planhazrlanarak, BM klim Deiiklii ereve Szlemesine ilikin

ykmllkler yerine getirilecektir.38

politikalar benimsenmitir. Bu erevede, Trkiye gelimekte olan bir lke olarak

uluslararas anlamalardaki ykmllklerini yerine getirebilmek iin almalar

yapmaktadr. Trkiyenin Ulusal klim Deiiklii Strateji Belgesi (2010 2020),

Nisan 2010 tarihinde Yksek Planlama Kurulu tarafndan onaylanmtr. Stratejide

Trkiyenin iklim deiiklii gstergeleri, uluslararas iklim deiiklii mzakereleri

kapsamndaki tutumu ve iklim deiikliine uyum,sera gaz emisyonlarnn kontrol

altna alnmas, teknoloji transferi ile finansman ve kapasite artrm konularnda

ksa, orta ve uzun vadede yapacaklar yer almaktadr.39

Dokuzuncu Kalknma Plannn Enerji ve Ulatrma Altyapsnn

Gelitirilmesiblmnde yer alan:

Ekonomik kalknmann ve sosyal gelimenin ihtiya duyduu enerjininsrekli, gvenli ve asgari maliyetle temini temel amatr. Enerji talebikarlanrken evresel zararlarn en alt dzeyde tutulmas, enerjininretimden nihai tketime kadar her safhada en verimli ve tasarruflu

ekilde kullanlmas esastr.40

Arz gvenliinin artrlmas amacyla birincil enerji kaynaklar bazndadengeli bir kaynak eitlendirmesine ve orijin lke farkllatrmasna

gidilecektir. retim sistemi iinde yerli ve yenilenebilir enerjikaynaklarnn paynn azami lde ykseltilmesi hedeflenecektir.41

Mktesebat uyumu ve gerekli dier yapsal dzenlemelerintamamlanmasyla birlikte, kurumsallam, insana ve evreye saygl,

srdrlebilir bir rekabet ortamnda faaliyet gsteren karayolutamacl sektrne ulalmas amalanmaktadr.42

37 DPT, 2006: 8038 DPT, 2006: 8139 DPT, 2010

40 DPT, 2006: 7641 DPT, 2006: 7642 DPT, 2006: 79


43/224

26

Enerji, evre, ekonomi, konut, arsa ve arazi politikalar ile tutarl,srdrlebilir, kamu kesimini balayc, zel sektr ynlendirici genikapsaml bir ulusal kentii ulam stratejisi oluturulacaktr.43

politikalar iklim deiiklii ile mcadeleye hizmet etmektedir. Ulatrma, enerji,sanayi ve konutlardan kaynaklanan sera gaz emisyonlarn nlemeye ve nihai enerji

tketimini azaltmaya ynelik olarak 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu 2 Mays

2007 tarihinde yrrle girmitir. Ayrca bu Kanuna dayanarak 9 Haziran 2008

tarihinde Ulamda Enerji Verimliliinin Artrlmasna likin Usul ve Esaslar

Hakknda Ynetmelik ve 5 Aralk 2008 tarihinde Binalarda Enerji Performans

Ynetmeliiyrrlle girmitir. Planda yer alan hedeflerin gerekletirilmesi iin

yukarda deinilen kanunlara ve ikincildzenlemelerilave mevzuatn geniletilmesibeklenmektedir.

Sonu olarak Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan klim Deiiklii zel

htisas Komisyonu Raporuyla balayan ulusal iklim deiiklii politikalarnn

tartld, belirlendii ve uyguland srete, hedeflerin byk oranda

gerekletirildii grlmektedir. Bununla birlikte, iklim deiikliinin dinamik bir

konu olmas nedeniyle, belirlenecek politikalarn kapsam olmas ve etkilerinin de

gz nnde bulundurulmas gerekmektedir.

klim deiikliinin, evreden ekonomiye, yerel politikadan d politikaya,

teknolojiden sosyal konulara kadar ok boyutlu yaps nedeniyle, Trkiyenin

dikkatle ele almas gereken bir konu olma niteliini korumaktadr. zellikle

Trkiyeninkresel snmadan en fazla etkilenecek blgeler arasnda kalan Akdeniz

havzasnda yer almas konuyla ilgili frsatlarn da dikkatle deerlendirilmesini

gerektirmektedir. Bu erevede Protokolnesneklik mekanizmalarnemli bir frsatolup 2012 sonras dnemde degelierek glenmesi beklenen bu mekanizmalardan

Trkiyenin en fazla fayday salayarak iklim deiiklii ile ilgili lke programn

gelitirmesi nem arz etmektedir.

43 DPT, 2006: 79


44/224

27

1.3.4. Trkiyenin Sera Gaz Emisyonlar ve Dnya Karlatrmaslkelerin sera gaz emisyonlar asndan karlatrlmasnda birka gsterge

kullanmaktadr. Bunlar, lkelerin tarihsel emisyonlardaki pay, yllk emisyon

miktar, kii bana den emisyon deeri ve GSYH bana den emisyon orandr.

Tarihsel emisyonlara ilikin balang yl sanayi devriminin balad 1850li

yllardr. Trkiyenin 1850 2002 yllar arasnda dnya kmlatif sera gaz

emisyonu iindeki pay sadece binde 4 olup, bu adan yaplan lke sralamasnda

Trkiye 31. sradayer almaktadr. ABD yzde 29,3; AB-25 yzde 26,5; Rusyayzde

8,1; in (Ek-1 D) yzde 7,6 ve Japonya yzde 4,1 pay ile ilk bete yer alan

lkelerdir (Tablo 1.5). Bu be lke ve lke grubu tarihsel emisyonlarn yzde75,6sndan sorumludur. lk otuzda yer alan ve Trkiyeye gre daha fazla emisyon

salm olan in, Hindistan, Gney Afrika, Gney Kore, Brezilya, ran, Endonezya,

Suudi Arabistan ve Arjantin szlemenin Ek-1 d lkeleri olarak sorumluluk

stlenmemektedirler.44

Tablo 1.5. 18502002 Yllar Arasnda Kmltif CO2Emisyonlarlkeler Toplam Pay (%) Szlemedeki Yeri Sralama

ABD 29,3 Ek-1 1AB-25 26,5 Ek-1 2

Rusya 8,1 Ek-1 3

in 7,6 Ek-1 D 4Japonya 4,1 Ek-1 7

Hindistan 2,2 Ek-1 D 9Ukrayna 2,2 Ek-1 10

Kanada 2,1 Ek-1 11

Gney Afrika 1,2 Ek-1 D 14Meksika 1 Ek-1 D 16Brezilya 0,8 Ek-1 D 22Gney Kore 0,8 Ek-1 D 23

ran 0,6 Ek-1 D 24Endonezya 0,5 Ek-1 D 27Suudi Arabistan 0,5 Ek-1 D 28Arjantin 0,5 Ek-1 D 29Trkiye 0,4 Ek-1 31Dier lkeler 10,3Gelimi lkeler 76Gelimekte Olan lkeler 24Kaynak: OB, 2008b: 50

44 WDI, 2008


45/224

28

Dnyada 1970 ylnda atmosfere salnan sera gazlarnn CO2 edeeri

cinsinden kmlatif deeri 28,4 milyar ton iken 2004 ylna kadar bu miktar yaklak

olarak yzde 73 orannda artarak 49 milyar tona ulamtr. Ayn dnemde sadece

CO2 emisyonlarnn yzde 80 orannda artmas sonucunda, toplam emisyonlardaki

art CO2 emisyonlarndaki deiimden fazlasyla etkilenmitir. Toplam CO2

emisyonunun ise yzde 77sinin insan faaliyetleri sonucu ortaya kt

ispatlanmtr. Bu durum toplam emisyon artlarnda insan faaliyetlerinden

kaynaklanan emisyon artnn paynn yzde 60n zerinde olduunu

gstermektedir. Bu yllar arasndaen fazla sera gaz emisyonu art yzde 145 ile

enerji sektrnde meydana gelirken, ulatrmada yzde 120, sanayide yzde 65 ve

arazi kullanmnda45yzde 40lk artlar grlmtr.En dk art ise yzde 27

ile tarm ve yzde 26 ile konut sektrlerinde olmutur.46

1960-2004 yllar arasnda dnya ve Trkiyenin CO2 emisyonlar

incelendiinde Trkiyenin dnya toplam sera gaz emisyonlar iindeki paynn

sadece binde 5,5 olduu grlmektedir(Tablo 1.6).

Tablo 1.6. Dnyadaki CO2Emisyonlar ve Trkiyenin Pay, 19602004 (%)YIL Dnya Toplam Sera Gaz

Emisyonu (milyon ton)TrkiyeToplam Sera Gaz

Emisyonu (milyon ton)Trkiye'nin

Pay (%)

1960 9.440 17 0,18%

1965 11.520 27 0,24%

1970 14.930 42 0,28%

1975 16.905 65 0,38%

1980 19.524 76 0,39%

1985 19.912 114 0,57%

1990 22.502 146 0,65%

1995 23.451 171 0,73%

2000 24.440 222 0,91%2004 28.974 225 0,78%

1960-2004

Toplam859.185 4.763 0,55%

Kaynak: WDI, 2008

Ayn dnemde Trkiyenin toplam sera gaz emisyonlarndaki artn

dnyadaki arttan daha hzl olduu grlmekle birlikte, tarihsel adan atmosferde

biriken kmlatif emisyon miktarna katks ok dktr. Bu durum, 1960 ncesi

45Arazi kullanm BMDStarafndan Land Use, Land Use Change and Forestry (LULUCF) olaraktanmlanmakta olup, tarmdan kaynaklanan emisyonlar kapsamamaktadr.46 IPCC, 2007b: 5


46/224

29

dnemde oluan birikimin yksekliinin de bir gstergesi olup, Trkiyenin

kmlatif emisyonlardaki sorumluluk dzeyinin her durumda dk olduunu ortaya

koymaktadr. Dier bir ifadeyle 1960lara kadar gelindiinde kresel snmaya en

fazla sanayilemi lkeler katkda bulunmulardr.

1960-2004 yllar arasnda Trkiye ile birlikte sanayilemi lkelerin yer

ald OECDgrubunun yllk emisyon miktarlarndaki artndnya toplam emisyon

artna paralel bir gelime izledii gzlenmekle birlikte, 1980 sonrasnda dnyada

toplam emisyon art ivme kazanmtr (Grafik 1.1). Dier bir ifadeyle, Trkiyenin

de yer ald OECD grubunun yan sra az gelimi ve gelimekte olan lkelerin de

emisyonlar nemli lde artmaktadr. OECD lkeleri arasnda toplam ve kii basera gaz emisyonlar asndan dk bir seviyeye sahip olan Trkiyenin 1960

1980 dneminde emisyonlarndaki hzl artn, 1980-2004 dneminde OECD

lkelerinebenzer bir ekilde yavalad gzlenmektedir.Bu yavalamann nedenleri

arasnda, gelien teknolojiye bal olarak sanayide ve konutlarda enerjinin daha

verimli kullanlmas, tketici alkanlklarndaki deiimler ve sera gaz

emisyonlarn azaltmaya ynelik olarak enerji santrallerinde yaplan rehabilitasyon

almalar saylabilir.

Grafik 1.1. 1960-2004 Yllar Arasnda Dnya, OECDve TrkiyeEmisyonlar

Kaynak: WDI, 2008

OECD tarafndan 2008 ylnda yaplan almaya gre be farkl gsterge

baznda ilk 30 lkenin durumu incelendiinde, Trkiye 2005 yl toplam sera gaz

emisyonlar asndan 27. srada, 1990-2004 toplam sera gaz emisyonlar asndan

23. s

İklim Değişikliği ile Mücadelede Emisyon Ticareti ve Türkiye Uygulaması

Documents

Transcript of İklim Değişikliği ile Mücadelede Emisyon Ticareti ve Türkiye Uygulaması