İklim Bilgisi (Nemlilik ve Yağış)

www.kdrucr.wordpress.com

1

NEMLĠLĠK VE YAĞIġ

Nemlilik ve yağış yeryüzünde su dolaşımı adı verilen

olaylar zincirinin bir halkasıdır. Sıcaklığa bağlı olarak

buharlaşan su havadaki nemi oluşturur. Havada ki nemde

türlü biçimlerde yoğunlaşarak yağışlara neden olur.

Yağışlarla yeryüzüne düşen su bir süre sonra yeniden

buharlaşarak havaya karışır. Bu olaya su dolaşımı denir.

Suyun; sıcaklığının etkisiyle gaz haline geçerek havaya

karışmasına bu harlaşma denir. Havadaki su buharının esas

kaynağı okyanus, deniz, göl, bataklık akarsular buzullar

bitkiler ve toprakta oluşan buharlaşmadır.

BuharlaĢma iki gruba ayrılır;

Gerçek buharlaĢma; yağışın buharlaşmadan fazla olduğu

yerlerde meydana gelen buharlaşmadır. Bu tür yerlerde

nem fazlası olur. Bu duruma Karadeniz kıyılarında ki

buharlaşma örnek verilebilir.

Potansiyel BuharlaĢma; yağışın buharlaşmadan az

olduğu yerlerde meydana gelen buharlaşmadır. Bu tür

yerlerde nem açığı olur. Güney doğu Anadolu

bölgesindeki buharlaşma potansiyel buharlaşmaya

örnektir.

Bu olayı şu şekilde bir örnekle açıklayabiliriz; büyük

sahradaki sıcaklık şartları 1 m2

alanda yeterli su bulunduğu

taktirde 1 yıl içinde 4000 mm suyu buharlaştırabilir. O

halde büyük sahrada ki potansiyel buharlaşma 4000 mm

dir. Buna karşılık burada suyun yeterli olmaması nedeniyle

gerçek buharlaşma 200 mm olarak gerçekleşmektedir.

BuharlaĢmayı Etkileyen Faktörler;

Sıcaklık; sıcaklık arttıkça buharlaşma miktarı da artar.

Gün içerisinde sıcaklığın en yüksek olduğu zaman 12:00

ile 14:00 saatleri arasıdır.

Basınç: Basıncın yüksek olduğu yerlerde buharlaşma az

basıncın az olduğu yerlerde buharlaşma fazladır.

Rüzgar; rüzgarın şiddetli esmesi buharlaşmayı arttırır. Su

buharının yüzeyden uzaklaşması buharlaşmayı arttırır.

Nem; nemli hava kütlesinde buharlaşma daha az

gerçekleşir. Kuru hava kütlesinde ise buharlaşma daha

fazladır.

Enlem; Ekvator’da buharlaşma kutuplara oranla daha

fazladır.

BuharlaĢma Yüzeyinin GeniĢliği; yüzey geniş ise

buharlaşma artar.

kad

ir@ucar


2

Nem Üç ġekilde Ġfade Edilir;

1. Mutlak Nem:

1 m3 havanın içinde var olan nem miktarına mutlak nem

denir. Mutlak nem sıcaklık arttıkça artar. Mutlak nem;

- Deniz kenarında çok, karaların iç kısımlarında ve

yükseklerde azdır.

- Ekvatoral bölgede çok, kutuplarda azdır. Vadilerde çok,

dağlarda azdır.

- Ormanlık alanlarda çok, step bölgelerinde azdır.

Havada ki nem miktarını:

- Sıcaklık (Buharlaşma şiddeti)

- Su kütlelerinin yüzey genişliği (deniz, göl )

- Yükleşti

- Rüzgar

- Okyanus akıntıları etkiler.

2. Maksimum Nem ( Doyma Noktası );

1 m3 havanın sabit bir

sıcaklıkta taşıyabileceği

en yüksek ne miktarına

maksimum nem veya

doyma noktası denir.

- 20 C 1.06 gr/m3

- 10 C 2.35

0 C 4.85

10 C 7.50

20 C 14.40

30 C 26.20

Tablodan da anlaşıldığı gibi sıcaklık arttıkça havanın

taşıyabileceği nem miktarı artmaktadır. Buna göre,

sıcaklıkla maksimum nem arasında doğru orantı vardır.

Maksimum nem;

Ekvatoral bölgede çok, kutuplarda azdır,

Alçak yerlerde çok, yüksek yerlerde azdır.

3. Bağıl Nem:

1 m3 hava içerisinde bulunan mutlak nemin o sıcaklıktaki

maksimum nem oranına bağıl nem veya oransal nem denir.

Kısaca bir hava kütlesinin, neme ne kadar doymuş

olduğunu gösteren yüzdelik değerdir.

Bağıl nem bir hava kütlesinin yağış bırakma ihtimalini

gösterir. Bağıl nem havanın sıcaklığı ile ters orantılıdır.

Sıcaklık düştükçe maksimum nemde düşeceğinden bağıl

nem yükselir. Sıcaklık yükseldikçe maksimum nem

artacağından bağıl nem düşer.

Bir hava kütlesinin doyma noktasına ulaşması için

soğuması gerekir. Soğumanın gerçekleşebilmesi için; hava

kütlesinin ya yükselmesi veya soğuk bir hava kütlesinin

etkisi altına girmesi gerekir.

kad

ir@ucar


3

Bağıl Nem;

Çöl bölgelerinde ve kara içlerinde düşüktür.

Ekvatoral bölge, soğuk ve nemli bölgeler ile deniz

kıyılarında ise yüksektir.

Bağıl nem yükseklik artışı ile doğru orantılıdır.

Her iki hava kütlesinin sıcaklığı aynı ise;

I. Hava Kütlesi II. Hava Kütlesi

- Kuru - Nemli

- Yağıştan Uzak - Yağışa yakın

- Nem açığı fazla - Nem açığı az

- Mutlak nem az - Mutlak nem fazla

Örnek Soru; 10 0C deki bir hava kütlesinin 1 m

3 yaklaşık

4,5 gr. nem vardır. Hava kütlesi bu sıcaklıkta 7,5 gr. nem

taşıyabildiğine göre bağıl nemi kaçtır?

A) 15 B) 30 C) 45 D) 60 E) 75

Bağıl Nem = x 100 = % 60

4,5 gr

7,5

kad

ir@ucar


4

Grafiğe bakılarak aşağıdaki yargılara varılabilir;

- Hangi merkezde sıcaklığın en fazla olduğu (5)

- Hangi merkezde sıcaklığın en az olduğu (1)

- Hangi merkezde havanın nem taşıma kapasitesinin en

fazla olduğuna (5)

- Hangi merkezde havanın nem taşıma kapasitesinin en

az olduğuna (1)

- Hangi merkezde bağıl nemin en az olduğu (4)

- Hangi merkezde nem açığının en fazla olduğuna (4)

- Hangi merkezlerde nem miktarının en fazla, en az

olduğuna (5-1)

a) YoğunlaĢma

Havadaki su buharının, sıvı yada katı hale dönüşmesine

yoğunlaşma denir. Yoğunlaşan s buharının yeryüzüne

düşmesi olayına yağıĢ denir.

Yoğunlaşmanın dolayısıyla yağışın meydana gelmesi,

havanın nem bakımından doyma noktasını aşmasına

bağlıdır. Havadaki bağıl nemin % 100’e ulaştığı noktaya

Doyma Noktası denir.

Doyma noktası aşıldığı taktirde, hava su buharının

fazlasını taşıyamaz. Fazla olan su buharı sıvı yada katı hale

dönüşerek yağış meydana gelir.

Bulut: Yoğunlaşmanın ilk aşamasında hava içerisinde

küçük su tanecikleri oluşur. Yoğunlaşan su damacıklarının

çapları ortalama milimetrenin ellide biri (50/1) kadardır.

Bu tanecikler hava içinde askıda kalabilir. Havada askıda

kalan su taneciklerinin oluşturduğu kümeye bulut denir.

Bulutlar taşıdıkları özellikler ile hava tahminlerinde

önemli rol oynarlar. Gökyüzünün bulutlarla kapalılık oranı

bulutluluk terimi ile ifade edilir ve nefometre ile ölçülür.

Bulutluluk hesapları 10 üzerinden değerlendirilir. 0 tam

açıklığı, 10 ise tam kapalılığı ifade eder. Nefometre

üzerinde 10 adet boşluk bulunur. Alet üzerinden

gökyüzüne bakıldığında bu boşluklardan kaçında bulut

varsa değer olarak yazılır ve bulutluluk ölçülmüş olur.

Bulut Tipleri

Bulutlar yüksekliklerine göre incelenir. Yüksekliklerine

göre bulutlar 3 gruba ayrılır:

1) Yüksek Bulutlar ( Sirüs ): 6000m’nin üstündeki hava

katmanlarında su buharının buz şeklinde yoğunlaşması ile

oluşan bulutlardır. Bu seviyelerdeki su buharı azlığına

bağlı olarak görünüşleri tüy şeklindedir. Bunlara genel

olarak sirrus adı verilir.

UYARI: Kümülonimbus bulutları dikey yönlü

kad

ir@ucar


5

hareketlerinin fazla olması nedeniyle her üç (alçak, orta,

yüksek) seviyeye de yayılabilen bulutlardır.

2) Orta Bulutlar ( Kümülüs): 3000 – 6000 m arasındaki

yükseltilerde yoğunlaşmalara bağlı olarak oluşan

bulutlardır. Bunlara alto bulutları adı verilir. Genellikle

beyaz renklilerdir.

3) Alçak Bulutlar ( Stratüs ): Yeryüzü ile 3000 m

arasında oluşan kalın, yoğun ve koyu görünüşlü

bulutlardır. Yoğunlaşma hızlı ve kısa sürede olursa küme

şekilli yoğun yağış bırakan bulutlar oluşur. Eğer

yoğunlaşma yavaş ve uzun sürede olursa tabaka şekilli ve

uzun süren çisinti şeklinde yağış bırakan bulutlar oluşur.

Sis: Yatay ya da yataya yakın hareket eden ılık ve nemli

bir hava kütlesinin kendisinden daha soğuk bir zemin

üzerinden geçişi sırasında içindeki su buharının su

zerrecikleri şeklinde yoğunlaşmasına sis denir.

a) Hava Kütlesi Sisi: Genellikle hava hareketlerinin yatay

yönde ve yavaş olduğu yerlerdeki ısı kaybı sonucu oluşan

sislerdir.

b) Kara Sisi (Radyasyon Sisi): Kara sisleri sıcaklık

terselmesinin görüldüğü yerlerde ve dönemlerde kara

içlerinde oluşur.

Sıcaklık Terselmesi: Bazı dönemlerde yerin aşırı enerji

kaybetmesi, dağlardan çukur alanlara soğuk havanın

inmesi, sıcak havanın üstüne soğuk havanın gelmesi ya da

alçalan havanın alt bölümlerinin soğuması gibi nedenlerle

hava tabakasının sıcaklığı yerden yükseldikçe düzenli

olarak azalmaz. Belirli bir yükseltiye kadar artan sıcaklık

sonra yeniden düzenli olarak azalmaya başlar. Bu olaya

sıcaklık terselmesi denir.

c) Kıyı ve Deniz Sisi (Adveksiyon Sisi): Yatay hava

hareketleri sonucunda ılık ve nemli hava kütlesinin

kendinden daha soğuk zemin üzerinden geçtiği kıyılarda

ve deniz üzerinde oluşan sislerdir. Örneğin İngiltere’de

batı rüzgarlarının ve Gulf-stream sıcak su akıntısının etkisi

ile bu tip sisler yıl boyunca görülür.

d) Yer şekli Sisi (Orografik Sis): Yamaç eğimi az olan

yerlerde ılık ve nemli hava kütlesinin yamaç boyunca

yükselmesi ve bunun sonucunda içindeki su buharının

soğuyarak yoğunlaşması ile oluşan sislerdir.

e) Cephe Sisi: Sıcaklık ve nem bakımından farklı hava

kütlelerinin karşılaşma bölgelerinde, sıcak hava soğuk

hava üzerinde yükselir. Yükselen sıcak havada olan

yoğunlaşmalar sonucunda soğuk hava içine su buharı

katılır. Nem miktarı artan soğuk havanın yoğunlaşmasıyla

sis ya da bulut oluşur.

kad

ir@ucar


6

UYARI: Sis yoğunluğu havanın nem taşıma kapasitesine

bağlı olduğundan, gece daha fazladır.

YoğunlaĢma Ürünleri:

Çiy: Havadaki su buharının soğuyan cisimler üzerinde

damlalar halinde 0 0C’nin üzerindeki sıcaklıklarda

yoğunlaşması sonucunda oluşur. Havanın açık ve durgun

olduğu gecelerde, ilkbahar ve yaz aylarında görülür.

Kırağı: Havadaki su buharının 0 0C’nin altındaki

sıcaklıklarda buz kristalleri şeklinde yoğunlaşmasıyla

oluşur.

Kırç: Aşırı soğumuş su taneciklerinden oluşan bir sis uzun

süre yerde kaldığında, su taneciklerinin soğuk cisimlere

çarparak buz haline geçmesidir. Ağaçlar sanki buzdan

oluşmuş gibi görünürler.

Yağmur: Su buharının yükseklerde su damlacıkları haline

gelerek yere düşmesidir. Sıcaklık 0 0C’nin üzerindedir.

Kar: Su buharının, yükseklerde 0 0C’nin altındaki

sıcaklıklarda, buz kristalleri halinde yoğunlaşarak yere

düşmesidir.

Dolu: Su taneciklerinin ani ve aşırı soğumaları sonucunda

buz taneleri halinde yere düşmesidir.

YağıĢ Miktarı

Yıl içerisinde birim alana düşen toplam yağış miktarına

denir. Yağış, plüviyometre ile ölçülür, kg/m2 ya da mm

olarak ifade edilir.

YağıĢ Miktarını Etkileyen Etmenler

1) Hava Kütlesi: Bir yerin yağış alabilmesi için uygun

hava kütlelerinin ve buna bağlı cephe sistemlerinin etkisi

altında bulunması gerekir. Hava kütlesi nemli ise yağış

miktarı artar. Örneğin Türkiye’de kış yağışlarının fazlalığı

İzlanda Gezici Alçak Basıncı’nın kışın daha etkili

olmasının bir sonucudur.

2) Yükselti ve Yer şekilleri: Deniz seviyesinden yaklaşık

1500 – 2000 yükseltiye kadar her 100 m’de yağış miktarı

50 – 400 mm arasında artar. Bu yükseltiden sonra yağışlar

azalır. Çünkü içindeki nemin büyük bölümünü yamacın

orta bölümlerine bırakan hava kütlesi doruklara kuru

olarak geçer. Nemli hava kütlelerine dönük yamaçlarda

yağışın fazla, ters yamaçlarda yağışın az olması ise yer

şekillerinin yağış miktarına etkisini kanıtlar.

3) Denize Etkisine Kapalılık: Denizden uzaklaştıkça yağış

miktarı azalmaktadır. Çünkü, nemli hava kütleleri, içindeki

nemin büyük bir bölümünü kıyı kesimlerinde bırakır ve

içerilere daha kuru olarak sokulur.

kad

ir@ucar


7

4) Akıntılar: Sıcak su akıntılarının etkisiyle ısınıp

nemlenen hava kütleleri serin kara üzerine geldiğinde

yağış bırakır. Örneğin, İngiltere ve Japonya kıyılarında

yağış miktarının fazla olmasında sıcak su akıntıları

etkilidir. Soğuk su akıntılarının geçtiği kıyılarda ise yağış

miktarının azaldığı görülür.

5) Bitki Örtüsü: Özellikle ormanlardaki terleme, nem

miktarını artırdığından yağışlar %3 – 6 oranında artar.

YağıĢ ÇeĢitleri:

1) Yükselim ( Konveksiyonel ) Yağışları: Isınarak

yükselen havanın soğuması ile oluşan yağışlardır.

Ekvator çevresinde yıl boyunca orta enlemlerde ilkbahar

ve yaz aylarında bu tip yağışlar görülür.

Türkiye’de ilkbahar ve yaz başlarında kuzeybatıdan gelen

nemli ve soğuk hava, İç Anadolu’da ısınarak, yükselir ve

yağış bırakır. Bu yağışlara kırkikindi yağmurları denir.

2) Yamaç (Orografik) Yağışları: Nemli hava kütlelerinin

bir dağ yamacına çarparak yükselmesi sonucunda oluşan

yağışlardır.

Orografik yağışlar en çok kıyıya paralel uzanan dağların

denize dönük yamaçlarında görülür. Türkiye’de Toroslar

ve Kuzey Anadolu Dağları’nda yamaç yağışı belirgindir.

UYARI: Egemen rüzgar yönüne dik uzanan dağ yamaçları

orografik yağışları alır.

3) Cephe Yağışları: Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin

karşılaşma alanlarında oluşan yağışlardır. Yeryüzündeki

yağışların önemli bir bölümünü bu tip yağışlar oluşturur.

Batı ve Orta Avrupa ile okyanusal iklim bölgelerinde her

mevsim, Akdeniz iklim bölgelerinde kış aylarında

cephesel yağışlar görülür.

Yeryüzünde YağıĢın DağılıĢını Etkileyen Faktörler:

- Kara ve denizlerin dağılımı

- Sürekli rüzgarların ve yerel rüzgarların etkisi ve esme

yönleri

- Yerşekillerinin uzanış yönleri ve yükseltileri

- Okyanus akıntıları

kad

ir@ucar


8

Yeryüzünde YağıĢın DağılıĢı:

A) Çok YağıĢlı Bölgeler

1) Ekvatoral Bölge: Yıl boyunca ısınmanın fazla olması

nedeniyle yükselim yağışları görülür. Bu bölgede

karşılaşan kuzey ve güney alizeleri de yükselim

yağışlarına yol açar. Her mevsim yağışlı olan ekvatoral

bölgede, Mart ve Eylül aylarında yağış miktarı artar. Yıllık

yağış toplamı 2000 mm civarındadır.

2) Muson Asyası: Yaz musonlarının etkisiyle yaz

aylarında bol yağış alır. Yağışlar, yamaç yağışı

şeklindedir. Kış ayları genellikle kurak geçer. Yıllık yağış

miktarı 2000 mm’nin üstündedir.

3) Orta Kuşak Karaların Batı Kıyıları: Her mevsimin

yağışlı olduğu bölgelerdir. Kış yağışlarının nedeni gezici

alçak basınç ve buna bağlı cephe sistemleridir. Dağlık

kıyalarda yer şekilleri yağış miktarını artırıcı etki yapar.

Ayrıca bu kıyılar bati rüzgarları ve sıcak su akıntılarının

etkisi altındadır.

UYARI: Kuzey Amerika Kıtası’nın doğu kıyısında

tropikal siklonlar nedeniyle çok yağış görülür.

B) YağıĢlı Bölgeler

1) Akdeniz Bölgeleri: 30° - 40° enlemleri arasında kışları

yağışlı, yazları kurak bir yağış rejimi gelişmiştir. Bölge,

yazın subtropikal yüksek basınçların, kışın ise batı

rüzgarları ve geçici alçak basınçların etkisinde kalır. Kış

yağışları, cephesel yağışlardır. Dağlık alanlarda ise

orografik cephesel yağılar görülür.

2) Orta Kuşak Kıtalarının Doğu Kıyıları: Her mevsimi

yağışlıdır. Genellikle yağışlar cepheseldir. Ancak yaz

mevsiminde konveksiyonel yağışlar da görülür. Soğuk su

akıntıları bazı kıyılarda çöllerin gelişmesine neden

olmuştur.

3) Savan Bölgeleri: 10° - 20° enlemleri arasında, kışların

kurak, yazların ise yağışlı geçtiği bölgelerdir. Yaz yağışları

konveksiyonel yağışlardır. Kış kuraklığının nedeni

subtropikal yüksek basınç alanının Ekvator’a doğru

kaymasıdır.

C) Az YağıĢlı Bölgeler

Orta kuşak karasal bölgelerde kışın, karaların iç

kısımlarında havanın soğuk olması nedeniyle antisiklon

alanları oluşur. Nemli havanın iç kısımlara sokulmasını

önler. Buralarda kışlar biraz nemli ancak yağışsızdır.

kad

ir@ucar


9

İlkbahar ve yaz aylarında ise ısınmaya bağlı konveksiyonel

yağışlar görülür.

D) Kurak Bölgeler

1) Subtropikal Yüksek Basınç Bölgeleri: 20° - 30°

enlemleri arasında yıl boyunca yağışın çok az görüldüğü

hatta bazı yıllarda yağışın hiç görülmediği bölgeler vardır.

Alçalıcı hava hareketleri nem açığını büyütür ve kuraklığın

belirginleşmesine neden olur. Bu bölgeler, Büyük Sahra,

Arabistan ve Avustralya’da geniştir. Güney Afrika, Güney

Amerika ve Meksika’da daha dar alanlıdır.

2) Orta Kuşak Kıtalarının Deniz Etkisine Kapalı İç

Kısımları: Denizden çok uzak olan bu bölgelere nemli

rüzgarlar ulaşamaz. Kıyıya paralel uzanan dağ sıraları da

nemli rüzgarları engellediği için bu bölgelerde kuraklık

belirgindir. Örneğin Orta Asya çöllerinin oluşumu buna

bağlıdır.

3) Kutuplar: Kutuplar çevresi soğuk olduğundan havanın

mutlak nemi düşük ve yağış miktarı azdır. Ayrıca

buralarda yüksek basınç alanının egemen olması yağışları

önler. Buralara daha çok soğuk çöller denir.

Türkiye’de YağıĢın DağılıĢı

• Türkiye’de genellikle Akdeniz yağış rejiminin etkisi

görülür.

• En çok yağış kıyı bölgelerde görülür. İç kısımlara

gidildikçe yağış miktarı azalır.

• En az yağış alan yer Konya ve Tuz Gölü çevresi ile bazı

derin yarılmış akarsu vadilerinin tabanlarıdır.

• Karadeniz kıyılarında sonbahar, Akdeniz kıyılarında kış,

İç Anadolu’da İlkbahar ve Erzurum – Kars Bölümünde yaz

yağışları belirgindir.

• Türkiye genelinde kış aylarında görülen yağışlar cephesel

yağışlardır. Çünkü kış aylarında Anadolu, gezici alçak ve

yüksek basınçların etkisi altındadır. Bu basınçlar cephesel

yağışlara neden olur.

UYARI: 30° Kuzey enlemindeki dinamik yüksek basınç

alanının yaz aylarında 40° Kuzey enlemine doğru

genişlemesi nedeniyle Karadeniz kıyıları dışında yaz

kuraklığı oluşur.

kad

ir@ucar


10

Kuzey Yarımküre’deki bir merkezin yağıĢ grafiğinin

yapılması ve yorumlanması;

Aylar Yağış (mm)

Ocak 250

Şubat 175

Mart 125

Nisan 100

Mayıs 70

Haziran 40

Temmuz 30

Ağustos 50

Eylül 100

Ekim 125

Kasım 150

Aralık 200

Bu merkezin yağış grafiği yukarıda yağışın aylara

dağılışının gösterildiği tabloya göre aşağıdaki gibi olur.

Yukarıdaki yıllık ve mevsimlik yağıĢ grafiklerine

bakılarak Ģu sonuçlar çıkarılabilir;

- Yıllık yağış miktarı 1400 mm’dir.

- Yağış mevsimlere göre düzensiz dağılmakta ve daha

çok kış ve sonbahar mevsimlerinde düşmektedir.

- Bölgedeki akarsularda kışın kabarma, yazın alçalma

görülür.

- Akdeniz iklimi yağış rejimine benzer.

- Yaz mevsiminde sulamaya ihtiyaç duyulur.

- En az yağış temmuz ayında, an fazla yağış ise ocak

ayında düşmüştür.

YağıĢ Getiren Hava Hareketleri:

- Yükselim (Konveksiyonel) yağışı

- Yamaç ( Orografik ) yağışı

- Cephe yağışı

YağıĢ Getirmeyen Hava Hareketleri:

- Föhn rüzgarı

- Karadan denize esen rüzgarlar

- Alçalıcı hava hareketi

kad

ir@ucar


11

kad

ir@ucar


12

kad

ir@ucar

İklim Bilgisi (Nemlilik ve Yağış)

Documents

Transcript of İklim Bilgisi (Nemlilik ve Yağış)