نﺎﻤﯾا نﺎﮐرا - aqeedeh.com · .ددﺮﮔ ﺮﺸﺘﻨﻣ نﺎﻤﻠﺴﻣ...

ارکان ایمان

تهیه و تنظیم: هاي علوم اسالمی مرکز پژوهش

گاه اسالمی مدینه منورهدانش

مترجم: عبداهللا حیدري

84چاپ دوم تابستان

مانیارکان ا عنوان کتاب:

مدینه منوره یدانشگاه اسالمهاي علوم اسالمي مرکز پژوهش : تألیف

عبدالله حیدري مترجم:

موضوع:انسان، ،یقضا و قدر، مهد ار،یجبر، اخت مان،ی(ا یدتیمسائل عق گرید جن، ملک و...) طان،یش

اول (دیجیتال) نوبت انتشار:

هجری ۱۴۳۷ بیع األولشمسی، ر ۱۳۹۴(جدی) دی تاریخ انتشار:

منبع:

این کتاب از سایت کتابخانۀ عقیده دانلود شده است.www.aqeedeh.com

[email protected] ایمیل:

های مجموعۀ موحدین سایت

www.mowahedin.com

www.videofarsi.com www.zekr.tv www.mowahed.com

www.aqeedeh.com

www.islamtxt.com www.shabnam.cc www.sadaislam.com

[email protected]

http://www.shabnam.cc/

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

��م اهللا ا��ن ا��م بفهرست مطال

6 ................................................................................................................. سخن آغاز

8 .................................................................................................. ایمان ارکان تعریف 8 ..................................................................................................... چیست؟ ایمان ارکان

9 ................................................................................................................. ایمان تعریف

................................................................................... 11خداي به ایمان: اول رکن

11 ................................................................................................................ ایمان تحقق

18 ............................................................................................................ توحید اهمیت

19 .............................................................................................................. توحید تحقق

20 ................................................................................................................. توحید ضد

21 ........................................................................................................... عبادت تعریف

23 ............................................................................................ تعالی باري توحید دالئل

26 ................................................................................. فرشتگان به ایمان: دوم رکن

26 .................................................................................................................. آن تعریف

27 ....................................................................................................... فرشتگان به ایمان

27 ....................................................................................... فرشتگان به ایمان چگونگی

29 ................................................................................................... آفرینش ماده -1

29 ................................................................................................. فرشتگان تعداد-2

30 ........................................................................................... فرشتگان هاياسم -3

31 ............................................................................................. فرشتگان صفات -4

31 ............................................................................................... توانایی و جثه: الف

ارکان ایمان 2

31 .................................................................................................. قیافه و شکل: ب

31 ............................................................................................................... نیازها: ج

32 ................................................................................................... شعور و درك: د

32 .............................................................................................. نمایی هنر قدرت: ه

32 ................................................................................................ مرگ انجام، سر: و

32 ............................................................................................. پرستش و عبادت: ز

33 .......................................................................................... فرشتگان مسئولیت -5

34 ................................................................................ هاانسان بر گانفرشت حق -6

34 ............................................................................................... فرشتگان به ایمان ثمره

36 ................................................................ آسمانی هايکتاب به ایمان: سوم رکن

36 ............................................................................................................ زندگی دستور

36 ........................................................................................ آسمانی يهاکتاب به ایمان

36 ...................................................................................................... آن حقیقت -1

37 .......................................................................................................... آن حکم -2

37 .......................................................................................... کتاب به انسان نیاز -3

38 ..................................................................... آسمانی کتب به ایمان چگونگی -4

39 ................................................................................................... قرآن هايویژگی

40 ................................................................................ گذشته هايکتاب مطالب -5

40 .......................................................................................... گذشته هايکتاب به عمل

41 ........................................................................................ آسمانی هايکتاب فهرست

41 ....................................................................................................... کریم قرآن -1

42 ............................................................................................................. تورات -2

42 .............................................................................................................. انجیل -3

3 فهرست مطالب

43 ................................................................................................................ زبور -4

43 ........................................................................................................ ها صحیفه -5

45 ....................................................................... ‡پیامبران به ایمان: چهارم رکن

45 ............................................................................................. آن تعریف و اهمیت -1

46 ....................................................................................................... نبوت حقیقت -2

47 ................................................................................. پیامبران فرستادن از حکمت -3

48 .............................................................................................. ‡انبیاء مسؤلیت) 4(

49 ............................................................................................ انبیاء همه یند اسالم -5

50 ............................................................................................. غیب علم و پیامبران -6

51 ................................................................................................... پیامبران عصمت -7

52 ................................................................................ آنان بهترین و پیامبران تعداد -8

54 ............................................................................................... ‡انبیاء معجزات -9

55 ............................................................................. صپیامبرمان نبوت به ایمان -10

63 ...................................................................... رستاخیز روز به ایمان: پنجم رکن

63 ........................................................................................................ اهمیت و تعریف

63 ........................................................................................................ ]امتیق عالمات[

63 ............................................................................................ ريصغ عالمات: الف

64 ................................................................................................ کبري عالمات: ب

67 ................................................................................... آخرت روز به ایمان چگونگی

67 ......................................................................................................... قبر فتنه: اول

67 ........................................................................... آن هاينعمت و قبر عذاب: دوم

68 ............................................................................................ صور در دمیدن: سوم

69 ..................................................................... مرگ از بعد شدن برانگیخته: چهارم


71 .............................................................................. جزاء و حساب و حشر: پنجم

73 ............................................................................................... کوثر حوض: ششم

74 ....................................................................................................... شفاعت: هفتم

77 ............................................................................................ :شفاعت قبول شروط

77 .......................................................................................................... میزان: هشتم

79 ............................................................................................................صراط: نهم

79 ............................................................................................... :صراط هاي ویژگی

81 ........................................................................................................... قنطره: دهم

82 ........................................................................................ خدوز و بهشت: یازدهم

82 .................................................................................................................. :بهشت

83 ................................................................................................................... :دوزخ

84 ..................................................................................... آخرت روز به ایمان ثمره -3

85 .................................................................................... تقدیر به ایمان: ششم رکن

85 ............................................................................................... آن اهمیت و قدیرت -1

85 ........................................................................................................ تقدیر مراتب -2

87 .......................................................................................................... تقدیر اقسام -3

87 ..................................................................................... تقدیر درباره سلف عقیده -4

89 ........................................................................................................ بندگان افعال -5

90 ........................................................................................... بندگان افعال آفرینش -6

91 .................................................................................................. تقدیر در تکلیف -7

91 .......................................................................................... قدر و قضا به رضایت -8

92 ........................................................................................................ هدایت اقسام -9

93 ......................................................................................................... اراده اقسام -10

5 فهرست مطالب

94 ......................................................................................... شودمی ضعو تقدیر -11

94 .......................................................................................... خداوندي راز تقدیر، -12

95 ............................................................................................... تقدیر به تداللاس -13

96 .................................................................................................. اسباب استعمال -14

98 ............................................................................................... تقدیر منکر حکم -15

98 ........................................................................................ تقدیر به ایمان ثمرات -16

آغاز سخن

پروردگار یگانه است و درود و سالم برخاتم پیامبران حضرت هسپاس و ستایش، ویژ و بر یاران و خاندانش باد. صمحمد ابن عبداهللا

از آنجایی که نشر علوم اسالمی نقش بزرگ و آشکاري در بیان و شناساندن حقیقت ي این جنبش، و تحریک امت اسالمی دارد، دانشگاه اسـالمی ها اسالم و محکم کردن پایه

نوره نیز از راه دعوت و آموزش در جهت تحقق بخشیدن به ایـن آرمـان مقـدس م همدین کند. تالش می

هاي علوم اسالمی دانشگاه، جهت سهیم شـدن در راه تحقیـق بنابر این، مرکز پژوهشزیادي را در ههاي علمی و سازند آرمان بزرگ به نوبۀ خود برنامه ریزي کرده و طرح این

، از جمله مطالعات عمیق و ارزشمندي پیرامون اسالم و مزایـاي است جرا قرار دادهدست اآن، که مرکز عالقمند است به منظور باال بردن سطح آگاهی امت اسالمی اینگونه مطالـب

در میان جامعۀ مسلمان منتشر گردد.هاي علوم هاي مرکز پژوهش مبحث ارکان ایمان که اینک در دست دارید یکی از طرح

از استادان دانشگاه خواهش کرده بودیم تا در این زمینه بطـور اي ز عدهاسالمی است که افشرده چیزي بنویسند. سپس انجمن علمی مرکز، آنچه که استادان مذکور نوشته بودند را مورد تحقیق و بررسی قرار داده و نواقص آنرا بر طـرف نمـوده و بـه شـکلی کـه اینـک

وجه است همواره تالش ما بـر ایـن بـوده کـه مالحظه میفرمایید آمادة چاپ نمود. قابل ت رابطۀ مطالب علمی با دالئل آن از کتاب و سنت، صریح و روشن و آشکار باشد.

اسـالمی حتـی ههاي علوم اسالمی عالقمند بـود، جامعـ از آنجایی که مرکز پژوهش المقدور به علوم دینی مفید دسترسی داشته باشد تصمیم گرفت، مبحث ارکـان ایمـان بـه

هاي زندة جهان ترجمه و نشر گردیده، و از طریق اینترنت نیز در اختیار عمـوم قـرار ن زبا گیرد.

7 آغاز سخن

از خداوند متعال خواستاریم که این تالش ناچیز ما را مثمر ثمر قرار داده و با فضل و هاي مرکز را نیز به بهره بـرداري احسان خودش توفیق عنایت فرماید که بتوانیم بقیۀ طرح

خواهیم همۀ ما را به آنچه رضا و خوشنودي او در می یم، کما اینکه از ذات مهربانشبرسان آنست رهنمون سازد و ما را جزو داعیان هدایت و مددکاران حقیقت قرار دهد.

خدایا! بر بنده و رسول و سرور پیامبرانت حضرت محمـد و بـر خانـدان و یـارانش درود و رحمت فرست.

اسالمیهاي علوم مرکز پژوهش دانشگاه اسالمی مدینۀ منوره

تعریف ارکان ایمان

ارکان ایمان چیست؟

ایمان به فرشتگان خدا، ایمان به کتب ،ارکان ایمان عبارت است از: ایمان به خداایمان به روز رستاخیز و ایمان به تقدیر اعم از خیر و شر ‡آسمانی، ایمان به پیامبران فرماید: می آن. چنانکه خداوند متعال

ل﴿ ن � ل ٱ س �� أ ٱ قبل وجوه�م تولوا ٱو ق م� ل ءامن من � ل ٱ �ن و� رب مغ ل ٱب �

ٱو خر �ٱ م و � ٱو نیکی آن نیست که رویتان را به « .]177: ةالبقر[ ﴾ن �ب� ٱو ب ك� ل ٱو �كة م� ل

سوي مشرق و مغرب آورید، بلکه نیکوکار آن کسی است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و .»کتاب و پیامبران ایمان آورد

فرماید: می و

لرسول ٱ ءامن ﴿ نزل بما�ه من ه إ� أ ٱو ۦر ءامن � منون مؤ ل ٱب ۦو�تبه ۦ�كته وم� �

رسول (خدا) به آنچه از (سوي) پروردگارش بر او فرو فرستاده شده « .]285: ةالبقر[ ﴾ۦورسله

ایمان آورده است، و همچنین مؤمنان. هریک به خداوند و فرشتگانش و کتابهایش و .»اند آوردهفرستادگانش ایمان


گمان ما هر چیزي را به اندازة مقرر بی« .]49القمر: [ ﴾٤٩ بقدر ه � خلق ء � � إنا﴿ .»ایم آفریده

فرماید: می صو پیامبر گرامی ،هایش و پیامبرانش و به روز رستاخیز ایمان این است که به خدا و فرشتگان و کتاب«

».اعم از خیر و شر آن ،و نیز به تقدیر ،یقین و باور داشته باشی

9 تعریف ارکان ایمان

تعریف ایمان

ایمان عبارت از: اقرار به زبان و اعتقاد به قلب و عمل به جوارح است که با طاعت و :فرماید می یابد. خداوند متعال می شود و با گناه و معصیت کاهش می عبادت زیاد

ما﴿ ٱ إ� ين ٱ منون مؤ ل ٱ ذكر إذا � هم زاد� ۥته ءا� هم علي تليت �ذا قلو�هم وجلت � ان إي� ون ر�هم و� ين ٱ ٢ �تو� لو ٱ يقيمون � ا ة لص و� ٣ ينفقون هم � رزق ومم

هم �ك أ

ٱ هایشان دل ،مؤمنان تنها آنانند که چون خداوند یاد شود« .]4-2األنفال: [ ﴾احق منون مؤ لترسان گردد و چون آیاتش بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید و بر پروردگارشان توکل

اینان همان ،کنند ایم انفاق می چه به آنان روزي دادهگذارند و از آن می کسانی که نماز ،میکنند .»مؤمنان راستین هستند

فر ي� ومن﴿ فرماید: می و ٱب ضل �قد خر �ٱ م و � ٱو ۦورسله ۦو�تبه ۦ�كته وم� �و هر کس به خداوند و فرشتگانش و کتابهایش و « .]136النساء: [ ﴾١٣٦ بعيدا � ض�

.»کافر شود (بداندکه) به گمراهی دور و درازي گرفتار آمده استفرستادگانش و روز قیامت ایمان زبان: عبارت از ذکر و دعا و امر به معروف و نهی از منکر و تالوت قرآن و

ت.غیره اسایمان قلب: مانند اعتقاد به وحدانیت خدا و ربوبیت و الوهیت و اسماء و صفات او

و مانندي ندارد و آنچه که از نیات و تعالی و وجوب عبادت خداي یکتا که شریککما اینکه اعمال قلبی نیز در مسماي ایمان داخل است. ،گردد می مقاصد در ذیل آن داخل

ترس از خدا، توبه و انابت به بارگاه خدا و توکل برخدا و غیره، و ،مانند محبت براي خداجهاد فی سبیل اهللا و طلب همچنین اعمال جوارح مانند نماز و روزه و بقیۀ ارکان اسالم و

فرماید: می باشد. چنانکه خداوند متعال می علم و غیره از همین قبیل

چون آیاتش برآنها خوانده شود « .]2األنفال: [ ﴾ان إي� هم زاد� ۥته ءا� هم علي تليت �ذا﴿ .»بر ایمانشان بیفزاید



ي ٱ هو ﴿ نزل �كينة ٱ أ ٱ قلوب � لس دادو ل� من� مؤ ل ع ان إي� ا .]4الفتح: [ ﴾نهم إي� م

اوست کسی که در دل مؤمنان آرامش نازل کرد تا ایمانی بر ایمان (پیشین) آنان افزون « .»شود

بندة مؤمن هر چه طاعت و عبادت و وسائل تقربش زیاد شود، ایمانش نیز زیاد ،شود می شود، و هر چه طاعت و عبادت و اسباب تقربش کم شود، ایمانش نیز کم می

پس گناهان و معاصی در ایمان بندة مؤمن سلبا و ایجابا تأثیر دارد. مثال: اگر گناهش شرك اما اگر پائین تر از آن باشد کمال ایمان ،کند می اکبر یا کفر اکبر باشد. اصل ایمان را باطل

فرماید: می خداوند متعال ،گرداند می و پاکی آنرا مکدر کرده و ضعیفششکند می را

ٱ إن ﴿ ن فر �غ � � دون ما فر و�غ ۦبه ك �� أ لمن لك � به راستی « .]48النساء: [ ﴾ء �شا

کس که بخشاید و جز آن را براي هر نمی خداوند (آن گناه را) که به او شرك آورده شود، .»آمرزد می بخواهد،

:فرماید می و

لفون � ﴿ ٱب ما � ولقد قالوا ر �ف ل ٱ �مة قالوا إس د �ع و�فروا به « .]74: التوبة[ ﴾مهم �

اند و پس از ایمانشان اند و به راستی سخن کفر را گفته خورند آنچه که نگفته می خداوند سوگند .»اند شده کافر

فرماید: می صو پیامبر

»

ا� يز� ال مؤمن وهو يز� ح� الز

ق وال ق ح� �رس مؤمن وهو �رس

مر �رشب وال اخل

و دزد در حال دزدي ،زنا کننده در حال زنا کردن مؤمن نیست« .1»مؤمن وهو �رشب ح� .»کردن مؤمن نیست و شرابخوار در حال شراب خوردن مؤمن نیست

.متفق علیه -1

ایمان به خداي: رکن اول

تحقق ایمان

یابد: می با این اسباب تحقق ایمان به خداياعتقاد به اینکه این جهان یک آفریدگار یکتایی دارد که در آفرینش، ملک، تدبیر، اول:

ادارة امور، روزي دادن، زنده کردن، میراندن، نفع و ضرر رساندن و خالصه در داشتن هر هر چه ،گونه قدرت و اعمال آن یکتا و تنها است و هیچ پروردگاري جز او وجود ندارد

هر کس را بخواهد ،راند می دهد و هرگونه بخواهد حکم می بخواهد به تنهایی انجامها و زمین فقط سازد، اختیار و کنترل آسمان می بخواهد ذلیل بخشد و هر کس را می عزت

نیاز است و همه به او بی او بر هر چیزي توانا و داناست و از همه در دست اوستدر افعال و کردارش ،ست اوستهر امري از آن او، و هر خیر و سعادتی در د ،نیازمندند

شریک و همتا ندارد و امر او را غالب و باال دستی نیست، تمامی مخلوقات به شمول او بیرون هکه از دائرة ملک و قدرت و اراد ،فرشتگان و جنها و انسانها بندگان او هستند

افعال او را حصر و احاطه نتوان کرد و در شمارش نتوان گنجاند. ،نیستندام آن خصایص تنها حق اوست، که او یکتا و بدون شریک است، هیچ احدي جز و تم

و نسبت دادن و ثابت کردن این کماالت یا بخشی از ،او شایستگی این خصایص را ندارد فرماید: می آن براي غیر خدا به هیچ عنوان درست نیست؛ چنانکه خداوند متعال

ها� ﴿ � � ٱ �اس ٱ � يٱ ر��م بدوا ين ٱو خلق�م � ٢١ �تقون لعل�م ل�م �ب من �

يٱ ٱ ل�م جعل � ض �� ٱو اش ف� ما ء لس نزل ء بنا

ٱ من وأ ما ء لس خ ء ما

ت �م� ٱ من ۦبه رج فأ

.]22-21: ةالبقر[ ﴾ل�م اق رز آفریده است، پرستش کنید، ذاتی که زمین را مردم! پروردگارتان را که شما و پیشینیانتاناي «

سپس با آن از ،را (مانند) بساط و آسمان را (مانند) سقفی برایتان قرار داد. و از آسمان آبی باراند


.»ها براي روزي شما بر آورد انواع فرآورده


ٱ لك � للهم ٱ قل ﴿ ٱ � تؤ ك مل ل من ك مل ل ٱ وت�ع ء �شا ن ك مل ل مم من وتعز ء �شا ء �شا من وتذل �شا � ٱ �يدك ء إنك � بگو خداوندا! اي « .]26عمران: آل[ ﴾٢٦ قدير ء � � �

فرمان روایی دهی و از هر کس که خواهی، دارندة فرمانروایی، به هر کسی که خواهی و هر کس را خواهی خوار سازي، فرمانروایی باز بستانی و هر کس را خواهی گرامی داري

.»نیکی به دست توست. به راستی بر هر کاري توانایی فرماید: می و

ٱ � بة دآ من وما﴿ ٱ � إ� ض �� تو ومس تقرهامس لم و�ع �هارز � ب ك� � � د�ها

ب� .]6هود: [ ﴾٦ ماش بر (عهدة) خداوند است و (او) قرارگاه و اي نیست مگر آنکه روزي و هیچ جنبنده«

.»داند. هر یک (از آنها) در کتابی مبین (ثبت) است می آرامگاهش را


﴿ � ٱو ق ل � ٱ � �

م � ٱ �بارك ر بدان که فرما نروایی « .]54األعراف: [ ﴾٥٤ لم� � ل ٱ رب �

.»پروردگار جهانیان ،پس بزرگ است خداوند ،خاص اوستترین صفات را دارا است، که خداوند یکتا بهترین اسماء وکامل اعتقاد به اینکه دوم:

مقدسش یا توسط پیامبر منحصر به ذات خودش است و بعضی از آن را در کتاب که خاتم پیامبران و رسوالن است بیان داشته است. چنانکه صحضرت محمداش گرامی

فرماید: می ذات پاکش

﴿ ٱ و� س � عوه د ٱف � س � ٱ ء ما بها ين ٱ وذروا س � حدون يل �

ما ن زو سيج ۦ �ه � أ �نوا

.]180األعراف: [ ﴾١٨٠ ملون �ع ها) او را به (دعا) بخوانید و آنان که در پس به آن (نام ،هاي نیک دارد و خداوند نام«

.»اند، خواهند دید کنند سزاي آ نچه را کرده می نامهایش کجروي

13رکن اول: ایمان به خداي

فرمایند: می صو رسول اکرم

إن « حصاها من واحدة �� مائة اسما و�سع� �سعة �نة دخل أ

�ب وتر وهو اجل

گردد می ) اسم دارد که هر کس آنها را بشمارد وارد بهشت99قطعا خداوند نود و نه («. 1»الوتر .»دارد می و چون او یکتاست (فرد است)، عدد فرد را دوست

این اعتقاد مبتنی بر دو اصل بزرگ است:اینکه خداوند داراي اسماي نیکو و صفات واالیی است، که داللت بر کمال اصل اول:

مطلق او تعالی دارد و هیچگونه عیب و نقصی در این صفات وجود ندارد پس هیچ مخلوقی در این صفات کمال نه مانند خداست، و نه با ذات اقدسش در آن صفات شریک

است.پس یکی از صفات ،جاوید است یعنی زندة» الحی«از جمله اسماي ذات پاکش

البته حیات کامل و ،است» حیات«واالیش که واجب است براي او ثابت شود صفت و غیره » قدرت«و» علم«نیاز اوست و در آن انواع کماالت از قبیل بی دائمی که الیق ذات

چنانکه ذات ،وجود دارد. حیاتی که قبل از آن عدم نبوده و بعد از آن فنا نخواهد بود فرماید: می پاکش

ٱ﴿ ل ٱ � ل ٱ هو إ� ه إ� � � � قيومخداوند ذاتی « .]255: ةالبقر[ ﴾م نو و� سنة ۥخذه تأ

(است که) معبودي راستین جز او نیست. زنده (و) تدبیرگر (هستی) است و از کمال حیات . »زند می خوابد و نه چرت می خداوند این است که نه

،اینکه خداوند متعال مطلقا از همه صفات نقص و عیب پاك و منزه است اصل دوم:مانند خواب و ناتوانی و جهل و ظلم وغیره، کما اینکه خداوند متعال از مشابهت مخلوقات پاك است، پس الزاما باید همۀ آنچه که خداوند پاك از خودش نفی فرموده یا

دگارش نفی فرموده از او نفی کنیم، با این اعتقاد که هر گونه رسول گرامی مان از پرور صفت نقصی که از خداوند نفی گردید در مقابل، همه صفات کمال به ذات پاکش ثابت



گردد پس این دو امر(نفی نقص واثبات کمال) متالزم است، مثال: وقتی ما چرت و میقیومیت است و در نفی خواب کنیم در نفی چرت، اثبات کمال می خواب را از او نفی

اثبات کمال حیات است و به همین ترتیب نفی هر صفت نقصی از خداي عزوجل پس کامل فقط اوست و بقیه ،متضمن اثبات صفت کمالی است که در مقابل آن قرار دارد

فرماید: می همه ناقصند. ذات کاملش

� ۦله كمث س لي ﴿ ميع ٱ وهو ء و ،چیزي مانند اونیست« .]11الشوري: [ ﴾١١ ص� � ٱ لس .»او شنواي بیناست


ر�ك وما﴿ . »و خداوند در حق بندگان ستمکار نیست« .]46فصلت: [ ﴾٤٦ عبيد لل � بظ� فرماید: می و

ٱ �ن وما﴿ � ٱ � ء � من ۥجزه �ع � لس ٱ � و� ت � ﴾٤٤ �قدير اعليم �ن ۥإنه ض� ��

.»ها و در زمین او را ناتوان سازد وخداوند (چنان) نیست که چیزي در آسمان« فرماید: می و

.»و پرورگارت فراموش کار نیست« .]64مریم: [ ﴾٦٤ ا�سي ر�ك �ن وما﴿یگانه راه شناخت و پرستش آن ذات ایمان به اسماء و صفات و افعال خداوند بزرگ،

قدوس است. زیرا خداوند حکیم در دنیا دیدار خودش را به آشکار امکان پذیر نگردانیده و در عوض این دروازه علمی را باز گذاشته تا ،و از دیدگان مخلوق پنهان داشته است

شناخت صحیح و بر اساس این ،اینکه بدینوسیله پروردگار و اله و معبودشان را بشناسند» معطل«داند و اما می پرستد که صفاتش را می پس عابد کسی را ،و سالم او را بپرستند

» یا مجسم«کند و ممثل می کند) معدوم را پرستش می (کسی که صفات را از خداوند نفی کند) در واقع گویا بتی را می (کسی که صفات خداوند را به صفات مخلوقین تشبیه

پرستد که نه زاده است و نه زاده شده می نیازي را بی مسلمان خداي یگانه و و ،پرستد می و شریک و همتایی هم ندارد.


شایسته است که در هنگام اثبات اسماي حسنی براي پروردگار امور ذیل رعایت شود:بدون کم وکاست به همه اسماي حسنی که در قرآن و سنت وارد گردیده ایمان -1

فرماید: می داشته باشیم خداوند متعال

ٱ هو ﴿ يٱ � � � ٱ هو إ� ه إ� وس ل ٱ ملك ل � ٱ قد ٱ م لس ٱ من مؤ ل بار � ٱ عز�ز ل ٱ من مهي ل ٱ ل ٱ ن � سب متك� ا � خدا کسی است که جز او پروردگار « .]23الحشر: [ ﴾٢٣ �ون �� م

عیب و نقص، امان دهنده و امنیت بخشنده، محافظ و معبودي نیست. او فرمانروا، منزه، بی مراقب، قدرتمند چیره، بزرگوار و شکوهمند، واالمقام و فرازمند است. خداوند از آنچه شرك

.»استآورند پاك می گفت: می شنیدند که شخصی صدر سنت ثابت شده که رسول گرامی

لك إ� اللهم «سأ

ن أ

مد لك بأ

ال احل

نت إال إهل

موات بديع المنان أ رض الس

ذا يا واأل

الل دعا کرد » اي وسیله«دانید به چه می فرمود: آیا صپیامبر. »�يوم يا ىح يا واإلكرام اجل

لقد «فرمود: قسم به ذاتی که جانم در دست اوست: ،؟ گفتند: خدا و رسولش داناترند داع �ظم باسمه ا�

ى األ

جاب به دىع إذا اذل

�طى به سئل و�ذا أ

یقینا او خدا را با اسم «. »أ

کند و هرگاه به این نام از او می اسمی که هر گاه بوسیلۀ آن خوانده شود اجابت ،خوانداعظمش .1»فرماید می چیزي خواسته شود عنایت

ها را که خداوند خودش بر خود گذاشته کار هیچ ایمان داشته باشیم که این اسم -2پس بنابرین نیاز او با این اسمها خودش را ستوده است، بی مخلوقی نیست بلکه ذات

اسماي مقدس او مخلوق و نو پیدا نیست.داللت دارند که در نهایت کمال اي هاي حسنی الهی بر معانی ایمان به اینکه اسم -3پس واجب است که ،کمالی که نقص و عیب به هیچ عنوان بدان راه ندارد ،است

ایمان داشته باشیم. همچنانکه به خود آن اسمهاي نیکو ایمان داریم به معانی پاك آنها نیزکه معانی آن اسمهاي نیکو را محترم بشماریم و با تحریف و تعطیل واجب است -4

.1496 :و ابو داود 11950 :مسند احمد -1


احترامی نکنیم. بی به آنهاو افعال و اثراتی که ،کند می احکامی که هر کدام از آن اسمها تقاضا هایمان به هم -5

شود. می بر آنها مترتب هاي خداوند است نمونه را که از اسم» میعس«براي توضیح بیشتر امور پنجگانه فوق

آوریم که در آن مراعات نکات ذیل واجب است: میاسمی از اسمهاي نیکوي خداوند است، بدلیل اینکه در قرآن » سمیع«ایمان به اینکه ا:

و سنت ثابت شده است. خوانده و از آن سخن گفته و آن» سمیع«ایمان به اینکه خداوند خودش خود را ب:

در کتاب عزیزش نازل فرموده است. رامعناي سمع یا شنوایی است که صفتی از هدر برگیرند» سمیع«ایمان به اینکه ج:

صفات او تعالی است.بر آن داللت کرده است » سمیع«یا شنوایی که اسم » سمع«وجوب احترام صفت د:

و عدم تعطیل آن. ،وعدم تحریف معناي آنرا در بر ها شنود و اینکه شنوایی او همه صدا می ایمان به اینکه خداوند هر چیزي را :ه

شود مانند وجوب می مترتباي گرفته است، و ایمان به آثار و نتایجی که بر چنین شنواییو از او بترسد و یقین کامل به اینکه هیچ ،اینکه خدا را در هر حال ناظر و رقیب بداند

ماند. نمی پنهان ندبر خداواي ذره نکات ذیل رعایت شود: شایسته است که در حین اثبات صفات واالي اهللا

همه را حقیقتا بدون تحریف ،تمام صفاتی که در قرآن و سنت براي خداوند آمده -1 و تعطیل براي ذات پاکش ثابت کردن.

ت کمال عقیده داشتن بطور قطع و جزم به اینکه خداوند متعال به تمام صفا -2 متصف است و از تمام صفات عیب و نقص پاك و منزه است.

فرماید: زیرا که ذات پاکش می ،به صفات مخلوق تشبیه ندادن صفات خدا را -3


� ۦله كمث س لي ﴿ ميع ٱ وهو ء .]11[الشوري: ﴾١١ ص� � ٱ لس . »چیزي مانند او نیست و او شنواي بیناست«زیرا کیفیت ،از شناخت کیفیت و چگونگی صفات خداوند نا امید بودنبطور کلی -4

بنابراین هیچ مخلوقی با تالش کردن راه به ،داند نمی صفات خدا را جز خود او هیچکس جاي نخواهد برد.

شود ایمان آوردن، از قبیل اثبات عظمت می ها و اثراتی که بر آن مرتب بر حکمت -5 شایسته ذات پاك اوست، و علو مطلق او تعالی که توجه دلها خدا و بزرگی و کبریایی که

گوید: می اش بسوي باال بر آن(کبریا و علو) داللت دارد، چنانکه سجده کننده در سجده

پاك است پروردگار برتر من. »سبحان ر� األيلع«اعتقاد داشتن انسان به اینکه خداوند یگانه ذات بر حقی است که مستحق تمامی سوم:

چنانکه متعالش ،هاي ظاهري و باطنی است، او یگانه است و شریک ندارد عبادت فرماید: می

ة � � نا�عث ولقد ﴿ من رسو� أ

� ٱ أ ٱ بدوا ج ٱو � ٱ تنبوا به و « .]36النحل: [ ﴾غوت ل�

(میان) هر امتی رسولی را برانگیختیم (با این دعوت) که خداوند را بندگی کنید و از یقین در .»طاغوت بپرهیزید

هیچ پیامبري نیست مگر اینکه به قومش گفته است:

� ٱ﴿ ٱ بدوا من ل�م ما � او هیچ بپرستید که جز خدا را« .]59األعراف: [ ﴾ه �� ه إ� .»کارساز دیگري براي شما وجود ندارد

فرماید: می و همچنین

﴿ مرو وما أ �ع إ� ا ٱ بدوا �ين ٱ � لص� � � درحالی که به ایشان « .]5: البينة[ ﴾ء حنفا

.»دستور داده نشده بود مگر اینکه مخلصانه و حقگرایانه خدا را بپرستند فرمودند: به حضرت معاذ صصحیحین آمده است که پیامبرو در

تدري ما حق اهللا ىلع « .»اهللا العباد وما حق العباد ىلع أ


قلت « .»بر بندگان و حق بندگان بر خدا چیست؟ دانی که حق خدا می آیا« ا�

ورسوهلعلم

ن �عبدوه وال حق اهللا ىلع «فرمودند: ، »گفتم: خدا و رسولش داناترند« .»أ

العباد أ

�وا به شيئا حق خدا بر بندگان این است که او را بپرستند و کسی را یا چیزي را به او « »�رش

حق بندگان بر خدا « »ايعذب من ال�رشك به شيئا لأحق العباد يلع اهللا « .»شریک نیاورند .»براي او شریک نیاورده است عذاب ندهداین است کسی که چیزي

کنند، وچنان از محبت می ها به او میل وکشش پیدا ، آن ذاتی است که دلو اله بر حقشوند می گیرد و چنان به او امیدوار نمی شوند که محبت غیر او در آنها جاي می او سرشار

و حذر از او چنان بر برند، و استغناء و سؤال و استعانت و ترس نمی که به غیر او امید :فرماید کنند. چنانکه ذات متعالش می نمی دلها چیره میشود که به غیر او احساس نیاز

﴿ ن لك � ٱ بأ ن ق � ٱ هو �

ن طل � ل ٱ هو ۦدونه من عون يد ما وأ

ٱ وأ ع� ل ٱ هو �

بدین سبب است که خداوند حق است و آنچه را به جاي او (به این « .]62الحج: [ ﴾٦٢كب� ل ٱ .»خوانند باطل است و اینکه خداوند بلند مرتبۀ بزرگ منزلت است نیایش) می

این همان توحید و یکتا دانستن خدا به افعال بندگان است.

اهمیت توحید

توان چنین ترسیم کرد: می اهمیت توحید را ‡و باطن دین است، و توحید دعوت پیامبران توحید آغاز و پایان و ظاهر -1 است.براي همین توحید بود که خداوند مخلوقات را آفرید و پیامبران را مبعوث -2

وکتابهاي آسمانی را نازل فرمود، و بر اساس همین توحید بود که بشریت به دو دسته تقسیم شد مؤمن و کافر، و رستگار و زیانکار.

آن به دائرة هو بوسیل گردد می است که انسان به آن مکلف اي توحید اولین فریضه -3است که انسان در آخرین لحظات زندگی با آن از دنیا اي گذارد و یگانه توشه می اسالم پا


کند. می کوچ

تحقق توحید

تحقق کامل توحید این است که آنرا از هر گونه شائبۀ شرك و بدعت و گناه، صاف و :مستحب. بخش واجب آن سه جزء داردو قسم است: واجب و پاك نگهداریم. و آن بر د

اینکه آنرا از شرك که منافی اصل توحید است خالص و پاك نگهداریم. -1

ها که منافی کمال واجب توحید یا اگر بدعتهاي مکفره باشد اینکه آنرا از بدعت -2 طبعا منافی اصل توحید است، خالص نگهداریم.

گذارد و از پاداش آن میکاهد خالص می که در آن تاثیر منفی اینکه آنرا از گناهان -3 نگهداریم. و اما بخش مستحب آنچه که در زمینه امر شده جنبۀ استحبابی دارد. مثال:

احسان. هتحقق کمال مرحل :الف

یقین. ه: تحقق کمال مرحلب

: تحقق کمال صبر به حدي که بنده به غیر خدا شکایت نکند.ج

چیزي نخواهد.اي بنده ستغناء که جز خداوند متعال از هیچ: تحقق کمال اد

: تحقق کمال مرحلۀ محبت یا عبادت که با انجام عبادات مستحب خودش را نزد هـ خدا محبوب بگرداند.

پس کسی که توحید را با تفصیلی که گذشت تطبیق کند و از شرك اکبر سالم بماند و اما ماندن در دوزخ در امان خواهد ماند، حد اقل پاداشش این است که از خلود و دائم

اکبر و هم از شرك أصغر و هم از مرتکب شدن گناهان کبیره سالم کسی که هم از شرك فرماید: می بماند بطور کلی از عذاب آخرت در امان خواهد ماند. چنانکه خداوند متعال

ٱ إن ﴿ ن فر �غ � � دون ما فر و�غ ۦبه ك �� أ لمن لك � و براستی « .]48النساء: [ ﴾ء �شا

بخشد و جز آن هر کسی را که بخواهد نمی خداوند (آن را) که به او شریک آورده شود، .»بخشد می



ين ٱ﴿ � بسو يل ولم ءامنوا و� � بظل نهمإي� ا ٱ لهم �ك أ

ه وهم ن م � األنعام: [ ﴾٨٢ تدون م

اند، آنانند که امنیت و (آرامش) نیامیخته کسانی که ایمان آوردند و ایمانشان را به شرك« .]82 .»دارند و آنان هدایت شدگانند

ضد توحید

مقابل توحید شرك است و آن بر سه قسم است:بخشد، نمی شرك اکبر که منافی اصل توحید است که خداوند آنرا جز با توبه -1

وکسی که با این شرك از دنیا برود براي همیشه در دوزخ خواهد ماند. شرك اکبر این است که بنده در پرستش براي خداوند شریکی قرار دهد، که مثل خدا، او را بخواند و به سوي او قصد کند، بر او توکل کند، از او امید داشته باشد، او را دوست داشته باشد و از

فرماید: می . خداوند متعالاو بترسد

ك �� من ۥإنه ﴿ ٱب ٱ حرم �قد � نة � ٱ ه علي � ومأ ٱ ه وٮ وما �ار نصار من لم� لل�

أ

بی گمان کسی که به خداوند شرك آورد خداوند بهشت را بر او « .]٧٢[املائدة: ﴾٧٢

».و ستمکاران یاورانی ندارند جایگاهش آتش (دوزخ) است.گرداند و می حرامشرك اصغرکه منافی کمال توحید است و این شامل هر وسیله و سببی است که -2

گردد و مثل قسم به غیر اهللا و ریاي اندك. می منجر به شرك اکبرشود، یا همان شرك اصغر، چنانکه می و مقاصد مربوط ها شرك خفی، که به نیت -3

اول و دوم توضیح داده شد. هشمار در فرمودند: صروایت است که رسول خدا از محمود بن لبید

خوف ن إ«خاف ما أ

ك علي�م أ صغر الرش

ك وما قالوا. األ صغر الرش

رسول يا األ ا�

�اء :قال ترسم شرك اصغر است. صحابه می یقینا بدترین چیزي که از آن بر شما« .1»الر

.روایت احمد -1


.»پرسیدند اي رسول خدا شرك اصغر چیست؟ فرمودند: ریا

تعریف عبادت

دارد و به آن خوشنود می عبادت اسم جامعی است که تمام آنچه را که خداوند دوستگیرد اعم از عقاید و اعمال قلوب و اعمال جوارح و همه اعمالی که می گردد در بر می

کند. می نزدیک بنده را به خدامشروع صآنچه که خداوند در کتابش و سنت رسولش حضرت محمد هبنابراین هم

قرار داده در تعریف عبادت داخل است، عبادت انواع مختلفی دارد، بعضی عبادات قلبی است، مانند: ارکان ششگانۀ ایمان، ترس، رجاء، توکل، رغبت، رهبت و غیره، و بعضی

: نماز، زکات، روزه و حج.عبادات ظاهري است، مانند شود مگر اینکه بر دو اصل مبتنی باشد. نمی عبادت صحیح

اینکه خالص براي خدا انجام گیرد و به او شرك آورده نشود. این معناي گواهی اول: فرماید: می الاله اال اهللا است. چنانکه خداوند متعال

﴿ ا نز� إ� أ ب ك� ل ٱ ك إ� ا ٱ بد � ٱف ق � ٱب الص � � � ٢ �ين ٱ �

� الص � ٱ �ين ٱ �

ين ٱو ٱ � ذوا و ۦ دونه من � أ إ� بدهم �ع ما ء �ا ٱ إ� �قر�ونا ٱ إن � زل � نهم بي �م � �

ٱ إن تلفون � �يه هم ما � ار ذب � هو من دي�ه � � ما این « .]3-2الزمر: [ ﴾٣ كفکتاب را که در بر گیرندة حق و حقیقت است، بر تو فرو فرستادیم. خدا را پرستش کن و پرستش خود را خاص براي او گردان. هان! تنها طاعت وعبادت خالصانه براي خداست و بس.

گیرند، گویند ما آنان را پرستش نمیکنیم می جز خدا سرپرستان و یاوران دیگري را برکسانی که ) آنچه که هگمان خداوند بین آنان در (بار مگر بدان خاطر که ما را به خداوند نزدیک گردانند، بی

کند، خداوند کسی را که دروغگوي ناسپاس است هدایت می ورزند داوري می در آن اختالف .»کند نمی


﴿ مرو وما أ �ع إ� ا ٱ بدوا �ين ٱ � لص� � � ء حنفا لو ٱ و�قيموا و�ؤ ة لص كو ٱ توا لز ة


درحالی که به ایشان دستور داده نشده بود مگر اینکه « .]5: البينة[ ﴾٥ قيمة ل ٱ دين لك و�

وحقگرایانه خدا را بپرستند و نماز بر پا دارند و زکات بپردازند و این است آیین مخلصانه .»راستین

عمل کند بدون صبه این شکل که بنده مثل پیامبر صپیروي از رسول خدا دوم:اینکه چیزي از آن کم کند یا به آن بیفزاید، و این معناي گواهی محمد رسول اهللا است.

فرماید: می لذا

ٱ �بون كنتم إن قل ﴿ ٱ �م بب � تبعو� ٱف � عمران: آل[ ﴾ذنو��م ل�م فر و�غ �

دارید از من پیروي کنید تا خداوند شما را دوست بدارد و می بگو اگر خدا را دوست« .]31 .»گناهان شما را برایتان بیامرزد

فرماید: و می

﴿ وما وما فخذوه لرسول ٱ �م ءاتٮ ٱف ه �ن �م �هٮ آنچه رسول و« .]7الحشر: [ ﴾نتهوا .»(خدا) به شما بدهد، آن را بگیرید. و از آنچه که شما را از آن باز دارد اجتناب کنید


منون يؤ � ور�ك ف� ﴿ � �م نهم بي شجر �يما �كموك ح� نفسهم � �دوا احرج أ

ا ت قضي مم سوگند به پروردگارت، (در حقیقت) ایمان « .]65النساء: [ ﴾٦٥ اليم �س و�سلموانیاورند، مگر آنکه در اختالفی که بین آنان در گرفت، تو را داور کنند. آنگاه از آنچه حکم

. »نیابند وکامال گردن نهندکردي، در خود هیچ دلتنگی

شود مگر به دو چیز: نمی عبودیت کامل متحققکمال محبت اهللا، به طوري که بنده محبت خدا و محبت آنچه که در نزد خدا اول:

محبوب است را بر محبت هر چیز دیگري مقدم بدارد.تناب از کمال عاجزي و کرنش براي اهللا به طوري که بنده در تنفیذ اوامر و اج دوم:

نواهی همواره در برابر او خاضع و فرمانبردار باشد.پس عبودیت آن است که کمال محبت وکمال خضوع و تذلل و خوف و رجاء در آن


رسد که عبودیت را به شکل می جمع باشد، و بنده زمانی به محبت و خوشنودي خداام فرایضی که او را بدانها با انجاش کامل آن انجام دهد. پس خداوند دوست دارد که بنده

مکلف کرده خود را به او نزدیک کند و هر چه بنده عبادت مستحب بیشتر انجام دهد به رود، و به فضل و رحمت او می باالتر شود و منزلت او در نزد خداي می تر خدا نزدیک

فرماید: می تعالی این تقرب از اسباب رسیدنش به بهشت خواهد گردید. خداوند متعال

د ٱ﴿ وخف ت�� ر��م عوا ٱ �ب � ۥإنه ية پروردگارتان « .]55األعراف: [ ﴾٥٥ تدين مع ل .»دارد نمی گمان او از حد گذرندگان را دوست را با تضرع و پنهانی (به نیایش) بخوانید، بی

دالئل توحید باري تعالی

بسیار زیاد است. کسی که به آنها بیندیشد و مسلما شواهد و دالئل وحدانیت خداوند فکرش را بکار اندازد با علم راسخ و یقین کامل مطمئن خواهد شد که:

ها، یگانه در صفات، و آن ذات پاك یگانه و یکتاست، یگانه در افعال، یگانه در اسم د:یگانه در الوهیتش. اینک چند نمونه از اینگونه دالئل و شواهد را مالحظه فرمائی

تنوع مخلوقات و نظام دقیق و : کسی که به عظمت و ظرافت آفرینش این جهان،الفبیندیشد و فکرش را بکار اندازد، به قدرت چرخاند، می که این کائنات رااي حساب شده

و وحدانیت خدا یقین خواهد کرد، آري کسی که در آفرینش آسمانها و زمین و آفرینش ن و حیوان و آفرینش نباتات و جمادات بیندیشد به یقین خورشید و ماه و آفرینش انسا

دارد که در اسماء و صفات، در اي در خواهد یافت که این نظام خالق و چرخانندهآفرینش و اداره و در عبادت و الوهیتش یگانه و یکتا است، بنابراین او یگانه ذاتی است

فرماید: می که مستحق پرستش است. چنانکه ذات باعظمتش

ٱ � ناوجعل ﴿ن � ر� ض ��

٣١ تدون �ه لعلهم سب� افجاج �يها ناوجعل بهم تميد أ

ٱ ناوجعل ما اف سق ء لس فوظ � يٱ وهو ٣٢ رضون مع تهاءا� �ن وهم ا ٱ خلق � �هار ٱو ل �م ٱو ل ٱو س لش ها پدید و در زمین کوه« .]35-31األنبیاء: [ ﴾٣٣ بحون �س فلك � � قمر

آوردیم که (مبادا) آنرا بجنباند و در آنجا راههاي گشاده نهادیم باشد که آنان راه یابند و آسمان را


و روز و هاي آن روي گردانند و اوست که شب سقفی محفوظ قرار دادیم و آنان از نشانه .»خورشید و ماه را آفرید. هر یک (از ستارگان) در آسمان شناورند


� ٱ ق خل ۦته ءا� ومن ﴿ لس ٱو ت � ف ت� خ ٱو ض �� ل

ل سنت�م �

و� � إن ن�م � لك �

ها و زمین و اختالف زبانها هایش آفرینش آسمان نشانهو از « .]22الروم: [ ﴾٢٢ لم� � لل ت � � .»هاي عبرتی است گمان در (این کار) براي دانشوران مایه هایتان است. بی و رنگ: پیامبران و شرایعی که خداوند فرستاده و آنان را با معجزات و براهین تأیید نموده ب

وحدانیت و یگانگی آن و احکامی که براي بندگانش مشروع فرموده، همگی داللت برشود مگر از پروردگار حکیم و نمی ذات پاك است، و اینکه چنین شرایع و احکامی صادر فرماید: می دانایی که به مخلوق و مصالح آنان دقیقا آگاه است. لذا

ر لقد ﴿ رسلنا ناسل أ نز� ت ي� � ٱب

ٱو ب ك� ل ٱ معهم اوأ �اس ٱ �قوم م�ان ل ٱب

﴾ط قس لبه راستی که رسوالنمان را با دالیل روشن فرستادیم و به آنان کتاب و میزان « .]25الحدید: [

.»نازل کردیم تا با مردم به داد رفتارکنند

ن � ٱو �س � ٱ تمعت ج ٱ ل�ن قل﴿ ن � أ

ي� � ءان قر ل ٱ ذا� ل بمث توا

ولو ۦله بمث تون ي�

.]88اإلسراء: [ ﴾٨٨ �ظه� ض �ع ضهم �ع �ن توانند مثلش آورند و نمی بگو اگر انس و جن گرد آیند بر آنکه مثل این قرآن آورند، هرگز«

.»اگر چه برخی از آنان یاور برخی (دیگر) باشند

امر ثابت و مستقري را بر آن آفریده که خداوند دلهاي بندگاناي : فطرت توحیديجاست که انسان طبعا به وحدانیت خدا قائل است. لذا هرگاه مشکل و مصیبتی بر او واقع

کند و بالفاصله بسوي می گردد این فطرت سلیم توحیدي را در درون خودش احساساست شود. و اگر انسان از شبهات و شهواتی که فطرتش را دگرگون کرده می خدا متوجه

نجات یابد در اعماق قلبش جز اقرار و اعتراف به یگانگی و الوهیت و اسماء و صفات دیگر نخواهد داشت. و جز تسلیم در برابر دین و آئینی که براي اي پاك او تعالی چاره


فرماید: می رسانیدن آن پیامبرانش را فرستاده راه دیگري نخواهد داشت. لذا

قم ﴿ حنيف ل�ين هك وج فأ ٱ رت فط ا علي �اس ٱ �طر ل� ٱ � ٱ ق �ل ديل �ب � ها �

� �ن و� قيم ل ٱ �ين ٱ لك � �قوه ٱو ه إ� منيب� ۞ ٣٠ لمون �ع � �اس ٱ � أ �يموا

لو ٱ وأ ة لص

و� ٱ من ت�ونوا .]31-30[الروم: ﴾٣١ �� م� لسوي این دین بگردان. از فطرت الهی که مردم پس روي (دل) ات را با حق گرایی تمام به«

پذیرد. دین استوار را بر اساس آن پدید آورده است (پیروي کن). آفرینش خداوند دگرگونی نمی(درگاه او پرستش کنید) و از او پروا بدارید و دانند. انابت کنان به نمی این است. ولی بیشتر مردم

.»نماز بگذارید و از مشرکان نباشید فرمایند: می صرسول خدا

مولود لك «

فطرة ىلع يودلبواه ال

و �هودانه فأ

انه أ و �نرص

سانه أ هيمة تنتج كما �مج ابل

ون هل بهيمة س

: جداعء من �يها حت ٱ رت فط ﴿ �م قرأ الروم: [ ﴾هاعلي �اس ٱ �طر ل� ٱ �

شود این پدر و مادر (و چه بسا معلم و می کودکی بر فطرت سالم اسالم آفریدههر « .١]30آورند، چنانکه می محیط و عوامل دیگري) هستند که او را یهودي یا نصرا نی و یا مجوسی بار

آیند، آیا دیدید که در میان نوزادان آنان شاخ داري نوزاد چهار پایان نیز بدون شاخ بدنیا میاز فطرت الهی که مردم را بر اساس آن «باشد؟ سپس این ارشاد خداوندي را تالوت فرمودند:

.»پدید آورده است (پیروي کن)

.صحیح بخاري -1

ایمان به فرشتگان: رکن دوم

تعریف آن

ایمان به فرشتگان، اعتقاد محکم به این امر است که خداوند فرشتگان را از نور آفریده .اند که فطرتا براي طاعت و پرستش آفریده شده

ٱ صون �ع � ﴿ � مرهم ما .]6التحریم: [ ﴾٦ مرون يؤ ما علون و�ف أ

شوند انجام کنند و هر چه امر می کند نافرمانی نمی مالئکه هر چه خداوند به آنها امر می« .»دهند می

شوند. نمی شب و روز به ذکر و تسبیح خداوند مشغولند و هیچگاه خسته و ملولوظایف مختلفی داند، و خداوند آنانرا به اعمال و نمی تعدادشان را جز پروردگار کسی

مکلف فرموده است. فرماید: می در رابطه با ایمان به فرشتگان خداوند متعال

ءامن من � ل ٱ �ن و� ﴿ ٱب ٱو خر �ٱ م و � ٱو � .]177: ةالبقر[ ﴾�كة م� ل .»بلکه نیکو کار کسی است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان ایمان آورد«



رسول (خدا) به آنچه از (سوي) پروردگارش بر او فرو فرستاده شده، « .]285: ةالبقر[ ﴾ورسله

هایش و فرستادگانش کتاب (هم). هر یک به خداوند و فرشتگانش وایمان آورده است و مؤمنان .»اند ایمان آورده

ایمان و اسالم و هدربار صاز رسول خدا و در حدیث مشهور آمده که جبریلایمان فرمودند: اینکه به خدا و فرشتگانش و هدربار صاحسان پرسید که حضرتش

به تقدیر اعم از خوب و بد آن ایمان و باور هایش و پیامبرانش و روز رستاخیز و کتاب

27 رکن دوم: ایمان به فرشتگان

داشته باشی.

ایمان به فرشتگان

ایمان به فرشتگان دومین رکن از ارکان ششگانۀ ایمان است که به غیر آن نه ایمان . اند اجماع کرده گردد. مسلمانان در وجوب ایمان به فرشتگان می کسی کامل، و نه قبول

بعضی از آنان که خداوند آنرا ذکر فرموده منکر شود پس اگر کسی از وجود آنان یا وجود بدون شک کافر گردیده و با قرآن و سنت و اجماع امت مخالفت کرده است. که در این

فرماید: می زمینه خداوند متعال

فر ي� ومن﴿ ٱب بعيدا � ض� ضل �قد خر �ٱ م و � ٱو ۦورسله ۦو�تبه ۦ�كته وم� �هایش و فرستادگانش و روز قیامت هر کس به خدا و فرشتگانش و کتاب« .]136النساء: [ ﴾١٣٦

. »کافر شود بداند که به گمراهی دور و درازي گرفتار آمده است

چگونگی ایمان به فرشتگان

ایمان به فرشتگان هم مجمل و هم مفصل است. ایمان مجمل چند چیز را در بر گیرد از جمله: می

را : اقرار به وجود آنان، و اینکه آنان مخلوقی از مخلوقات خداوند هستند که آناناولبینیم دلیل نمی براي پرستش خود آفریده و اینکه وجود آنان حقیقی است، و اینکه ما آنانرا

نیست که آنها وجود نداشته باشند، چقدر بسیارند مخلوقات کوچکی که حقیقتا در جهان بینیم. نمی وجود دارند ولی ما آنها را

، و بعضی اند را به شکل حقیقیش دیده دو مرتبه حضرت جبریل صپیامبر .اند بعضی فرشتگان را به شکل انسان دیده صحابه

کند که فرمود: می روایت بامام احمد در مسند از عبداهللا بن مسعود

ى« رسول رأ �ل ا� صورته ىف جرب

�ق سد قد منها جناح لك جناح ستمائة وهل

.»األ

اند که ششصد بال داشت و هر بال آن اش دیده را به شکل اصلی جبریل صرسول اهللا«


.»افق را پوشیده بود

به و در حدیث مشهور جبریل که مسلم روایت کرده است ثابت شده که جبریل هایش بشدت سفید و موهایش به شدت سیاه بود هیچ اثري از شکل مردي آمد که لباس

شناخت. نمی او را شد و هیچ کدام از صحابه نمی آثار سفر بر او دیدهو منزلتی را به آنان دادن، که خداوند به آنها داده است، یعنی اینکه همان مقام دوم:

یده و درجاتشان را آنان بندگان مأموري از جانب خدایند، که خداوند به آنان عزت بخشبلند فرموده و آنها را به خودش نزدیک فرموده است، و اینکه بعضی از آنان پیام آور

ي دیگري دارند، و جز کاري که خداوند توانایی ها وحی الهی و بعضی دیگر مسؤلیتآنان با این وجود بدون انجام دادن آنرا به آنان بخشیده توانایی هیچ کار دیگري را ندارند،

گونه نفع و ضرري نیستند، لذا خدا نه براي خودشان و نه براي دیگران مالک هیچ هاجازروح القدس هبه هیچ عنوان نه تنها هیچ صفتی از صفات ربوبیت را چنانکه نصاري دربار

اي ) اعتقاد داشته به آنان نسبت دادن درست نیست، که حتی انجام دادن ذره(جبریل فرماید: می ن، هرگز جایز نیست. خداوند متعالاز انواع عبادت براي آنا

﴿ ذ ٱ وقالوا ك عباد بل ۥ نه � سب � و� ن � لرح ٱ � ۥبقونه �س � ٢٦ رمون م وهم ل قو ل ٱبم بأ منزه) گفتند خداوند فرزندي برگرفته است، او پاك (و« .]27-26األنبیاء: [ ﴾٢٧ ملون �ع ۦره

گیرند و آنان به اند. در هیچ سخنی بر او پیشی نمی است. بلکه (آن فرشتگان) بندگانی گرامی .»کنند فرمان او کار می


ٱ صون �ع � ﴿ � مرهم ما .]6التحریم: [ ﴾٦ مرون يؤ ما علون و�ف أ

یابند، انجام نافرمانی نکنند. و آنچه را که فرمان میخداوند را در آنچه به آنان فرمان دهد، « .»دهند می

اینقدر ایمان (درباره فرشتگان) بر هر مرد و زن مسلمان واجب است که هم بیاموزند شود. نمی و هم به آن معتقد باشند و هیچ کس در این باره معذور شناخته


از جمله:گیرد می اما ایمان مفصل به فرشتگان چند نکته را در بر

آفرینش هماد -1خداوند متعال چنانکه جنیان را از آتش و آدم را از خاك آفریده، فرشتگان را از نور

بوده است. در حدیث آمده است آفریده است و آفرینش فرشتگان قبل از آفرینش آدم که:

ا وصف وخلق اجلان من مارج من نار وخ خلقت المالئ�ة من نور« لق آدم ممفرشتگان از نور و جنیان از آتش شعله ور و آدم از آنچه برایتان توصیف «یعنی .١»ل�م

.»اند گردید آفریده شده

تعداد فرشتگان-2

تواند نمی فرشتگان مخلوقی هستند که از بس زیادند جز خداوند متعال هیچ کسیاي انگشت خالی نیست مگر اینکه فرشتهرا بشمارد، در آسمان جاي چهار تعداد آنان

ایستاده یا در حال سجده است، چنانکه هر روز هفتاد هزار فرشته به بیت المعمور در رسد، و در روز قیامت نمی شوند و دیگر تا قیامت نوبت به آنان می آسمان هفتم داخل

تاد هزار فرشتهشود که هفتاد هزار لجام دارد و هر لجام آنرا هف می جهنم در حالی احضار متعال کشند. شاید درك حقایق جز براي مؤمنان واقعی مشکل باشد لذا خداوند می فرماید: می

(وشمار) سپاهیان پروردگارت را جز او « .]31المدثر: [ ﴾هو إ� ر�ك جنود لم �ع وما﴿ .»داند (کسی) نمی

فرمودند: صو در حدیث صحیح آمده است حضرتش

، ما فيها موضع قدم إال و فيه ملك ساجد او راكع « ن �ئطماء وحق أ ت الس ط

. 2»أ

.صحیح مسلم -1 2349 و ترمذي: 21133 مسند احمد: -2


آسمان به ناله درآمد و حق داشت که بنالد، در همه جاي آن قدمگایی هم خالی نیست مگر « . »اي در حال سجده یا رکوع است اینکه فرشته

بیت المعمور فرمودند: هو دربار

لف ملك ال �عودون إيله« .1»يدخله يف لك يوم سبعون أ

.»رسد شود و دیگر نوبت به آنان نمی هر روز هفتاد هزار فرشته در آن داخل می«

فرمایند: می همچنین

ف سبعون لها يومئذ جبهنم يؤ� «لف سبعون زمام لك مع زمام أ

لدر آن روز «. 2»ملك أ

شود که هفتاد هزار لجام دارد، که هر لجامی را هفتاد هزار فرشته جهنم در حالی احضار می .»کشد می

شود، مثال: تعداد این فرشتگان به می از اینجا عدد سرسام آور فرشتگان آشکارفرشتگان چقدر رسد، پس بقیۀ می و نهصد میلیون فرشته ) چهار هزار4900,000,000(

خواهند بود؟ پاك است پروردگاري که آنان را آفریده و شمرده و بکار گماشته است.

هاي فرشتگان اسم -3

در سنت از آنان صواجب است که به فرشتگانی که خداوند در قرآن کریم و پیامبر ، ایمان داشته باشیم، بزرگترین آنان سه تا هستند.اند نام بردهشود، او همان روح القدس است که به می برائیل نیز نامیدهکه ج : جبریلاول شود. می ها با آن زنده رساند، وحیی که دل می وحی را ‡پیامبرانشود، وي مأمور باران است، که هر جایی می میکال نیز نامیده : میکائیلدوم

شود. می باراند، بارانی که زمین با آن زنده می خداوند به او دستور دهداو مأمور دمیدن در صور است که بوسیلۀ آن پایان زندگی دنیا و اسرافیل :سوم

.صحیح بخاري و صحیح مسلم -1 صحیح مسلم -2


شود. می ها زنده شود، دمیدنی که با آن جسم می آغاز زندگی آخرت اعالن

صفات فرشتگان -4فرشتگان مخلوقاتی واقعی هستند که اجسام حقیقی دارند و صفات خلقی و خلقی

خاص به خود را دارند. از جمله:

جثه و تواناییالف: از نظر آفرینش بسیار بزرگ و از نظر ضخامت بسیار تنومندند، خداوند متعال فرشتگان

هاي مهمی که خداوند آنان را را به اشکال بزرگ و نیرومندي آفریده است که با مسؤلیت بدان مکلف نموده سازگاري دارد.

ب: شکل و قیافه بال آفریده که رشتگان از یک تـا صدهافرشتگان بال دارند. خداوند متعال بــراي ف

را جبریل صجز خداوند متعال کسی تعداد دقیق آنها را نمیداند، چنانکه رسول اهللا با چهره حقیقی آن دیدند که ششصد بال داشت و تمام افق را پوشیده بود.

فرماید: می در این خصوص خداوند متعال

د م � ٱ﴿ � ٱ فاطر � لس ٱو ت � ٱ جاعل ض �� و� رس� �كة م� ل

ج أ

ث نحة أ � م ث وث�

ما ق ل � ٱ � يز�د ع ور� ها و آسمان هستایش خداي را است، پدید آورند« .]1فاطر: [ ﴾ء �شاچهارگانه گرداند، هر گانه و و سههاي دوگانه زمین، (کسی که) فرشتگان را پیام آوران داراي بال

.»افزاید چه بخواهد در آفرینش می

ج: نیازها فرشتگان به آب وغذا نیاز ندارند. خداوند متعال فرشتگان را طوري آفریده که به آب

آورند. می کنند و نه فرزند می و غذا محتاج نیستند، و نه ازدواج


د: درك و شعور

و خداوند نیز با آنها اند سخن گفته فرشتگان عاقل و داراي قلب هستند، با خداوند .اند نیز سخن گفته ‡سخن گفته است، و با حضرت آدم و دیگر پیامبران

: قدرت هنر نمایی ه ،فرشتگان توانائی دارند که جز شکل اصلی، خود را به هر شکل دیگري در آورند

خداوند به فرشتگان قدرت داده که خود را به شکل مرد در آورند، در این امر رد بر بت دانیم که آنان چگونه نمی پرستان است که مدعی بودند که فرشتگان دختران خدایند. ما

کنند که مشکل است فرق آنان با می کنند اما بقدري دقیق عمل می نقش انسان را بازي د.انسان تشخیص داده شو

و: سر انجام، مرگ

شوند می میرند، سپس برانگیخته می فرشتگان از جمله ملک الموت در روز قیامت ههم تا اعمالی که خداوند آنان را بدان مأمور ساخته انجام دهند.

ز: عبادت و پرستشپرستند و پرستش آنان عبارت است از: نماز، دعا، ذکر، می فرشتگان نیز خداوند را

ترس و محبت وغیره. رکوع، سجده، توان حاالت ذیل را نام برد: می از چگونگی عبادت فرشتگان

دوام و استمرار و عدم خستگی. -1 اخالص و یکسویی براي خداوند متعال. -2 طاعت مستمر و پاکی از گناه، زیرا از گناه و نافرمانی معصومند. -3 چنانکه خداوند متعالکثرت عبادت همراه با تواضع و شکستگی در برابر خدا. -4

فرماید: می


ٱ �سبحون ﴿ ون �ف � �هار ٱو ل � .]20األنبیاء: [ ﴾٢٠ � .»ورزند گویند، سستی نمی شب و روز تسبیح می«

فرشتگان لیتئومس -5

بعضی از این هاي فراوانی به دوش آنان گذاشته است، از جمله به خداوند مسئولیت کنیم: می ها اشاره مسئولیت

حامالن عرش. -1 .‡مأمور به انزال وحی بر پیامبران -2 نگهبانان بهشت و دوزخ. -3 مأمور بر ابر و باران و گیاه. -4 مأمور بر کنترل کوهها. -5 مأمور بر دمیدن در صور. -6 ها. مأمور نوشتن اعمال انسان -7کسی مقدر کرده هها، ولی هر گاه خداوند امري را دربار مأمور حفاظت انسان -8

شود. می کنند و آن امر واقع می باشد آنها رهایش مأمور به همراهی انسان و دعوت وي به کارهاي خیر. -9

مأمور به نطفه در رحم مادر، و دمیدن روح در انسان، و نوشتن روزي و عمل، و -10 بدبخت است یا خوشبخت. اینکه فالن انسان

مأمور به قبض روح انسان در هنگام مردن. -11 شود. أمور بازجویی در قبر و آنچه که از نعیم یا عذاب بر آن مترتب می م -12 هستند. صامت به رسول اهللا فرشتگانی که مأمور رساندن سالم -13

الزم نیست که حتما سفر صمسلمان براي سالم کردن خدمت رسول گرامی هلذا بندتگان سالم او را کند و خدمت ایشان برسد، بلکه از هر جایی که درود وسالم بفرستد فرش

رسانند. و سفر به مدینۀ منوره اساسا به نیت نماز در مسجد می صبه پیامبر


است. صحضرتشترین آنها ز دارند که آنچه ذکر کردیم مشهوري بسیار دیگري نیها فرشتگان مسؤلیت

فرماید: می است. دلیل آنچه عرض کردیم این آیات کریمه است که خداوند متعال

ين ٱ﴿ فرون تغ و�س ۦبه منون و�ؤ ر�هم د �م �سبحون ۥ� حو ومن ش عر ل ٱ ملون � �ين ل� کنند و آنان که پیرامون آن (عرش) کسانی که عرش را حمل می« .]7غافر: [ ﴾ءامنوا

دارند و براي مؤمنان آمرزش گویند و به او ایمان هستند با ستایش پروردگارشان تسبیح می .»خواهند می

فرماید: و نیز می

� ۥفإنه �ل لـج� �عدو �ن من قل ﴿ ۥنز ٱ ن �إذ بك قل � .]97: ةالبقر[ ﴾�بگو هر کس دشمن جبرئیل باشد (چه باك) او آن (قرآن) را به حکم خدا بر تو نازل کرده « .»است


ٱ إذ ترى ولو ﴿ ٱ ت �م� � لمون ل� ٱو ت مو ل باسطو �كة م� ل ي اخ ديهم �

رجو أ نفس�م ا

﴾أ

اند و فرشتگان دستان خود را و چون ببینی، آنگاه که ستمکاران در سکرات مرگ« .]93األنعام: [ .»شوي) زده می هایتان را بیرون آورید (شگفت گویند:) جان اند (و می گشاده

ها حق فرشتگان بر انسان -6 أ: ایمان آوردن به آنان.

ب: محبت و تعظیم و ذکر فضائل آنان. ها ناراحت دارند، چون از هر چه که انسان می د: دوري از آنچه که فرشتگان ناپسند

شوند. می شوند آنها نیز ناراحت می

ایمان به فرشتگان هثمر


شود. نمی تحقق ایمان، زیرا ایمان جز با، باور داشتن به فرشتگان کامل أ:

با قدرت و عظمت پروردگار متعال آشنا شدن، زیرا عظمت مخلوق دلیل بر ب: عظمت خالق است.

مسلمان، زیرا آشنایی با حاالت و صفات و هرشد و تقویت ایمان در قلب بند ج: کند. می مسؤلیات آنان ایمان را زیاد

احساس اطمینان و آرامش، زیرا که مؤمن وقتی بداند که خداوند فرشتگانی را براي د: کند. می حفاظت او مکلف فرموده، احساس آرامش

ل ترین وجه محبت با فرشتگان، چون وقتی انسان مؤمن بفهمد که فرشتگان به کام :هکنند، طبیعی است با آنها می پرستند و براي مؤمنین طلب آمرزش می پروردگار متعال را

کنند. می محبت پیدا ناپسند داشتن کارهاي زشت و ناپسند، و گناهان. و:

و شکر خداوند سبحان بر این همه لطف و عنایتی که به بندگانش فرموده، که این ز: هه از او حفاظت کنند، اعمالش را بنویسند و مشکالت عدیدهمه فرشته را مأمور کرده ک

دیگر او را برطرف کنند.

هاي آسمانی ایمان به کتاب: رکن سوم

دستور زندگی

نازل فرموده رکن سوم از ارکان ایمان ‡هاي الهی که بر پیامبرانش ایمان به کتاباست، زیرا خداوند متعال از لطف و رحمتی که بر مخلوقاتش دارد جهت هدایت آنان

هایی نازل فرموده تا اینکه سعادت و پیامبرانش را با معجزاتی فرستاده و بر آنان کتابدستور العملی خوشبختی دنیا و آخرت برایشان متحقق گردد، و تا اینکه منهج و برنامه و

فرماید: می ها درصورت اختالف بدان رجوع کنند. چنانکه خداوند متعال باشد که انسان

ر لقد ﴿ رسلنا ناسل أ نز� ت ي� � ٱب

ٱو ب ك� ل ٱ معهم اوأ �اس ٱ �قوم م�ان ل ٱب

﴾ط قس لرا با دالیل روشن فرستادیم و با آنان کتاب و میزان به راستی که رسوالن مان « .]25الحدید: [

.»نازل کردیم تا با مردم به داد رفتار کنند فرماید: می و

ة �اس ٱ �ن ﴿ م ٱ �بعث حدة � أ �ن ن �ب� ٱ � نزل ومنذر�ن مب�

ب ك� ل ٱ معهم وأ

خ ٱ �يما �اس ٱ �� م �ح ق � ٱب مردم یک « .]213: ةالبقر[ ﴾�يه تلف خ ٱ وما �يه� تلفوا

امت (گروه) بودند، آنگاه خدا پیامبران را مژده آور و بیم دهنده بر انگیخت و با آنان کتاب .»(آسمانی) را به راستی فرو فرستاد تا در آنچه در آن اختالف دارند میان مردم حکم کنند

هاي آسمانی ایمان به کتاب

حقیقت آن -1هایی دارد ایمان به کتب آسمانی تصدیق جازم به این امر است که خداوند متعال کتاب

ها کالم حقیقی خداوند و نور و هدایت نازل فرموده، که این کتاب ‡که بر پیامبرانشعمل بدان است، و اینکه مطالب آنان حق و صدق و عین عدالت است که پیروي از آن و

37 هاي آسمانی رکن سوم: ایمان به کتاب

.در تأئید اینکه خداوند کالم داردداند. نمی واجب است، و تعداد آنها را جز خداوند کسی فرماید: می

ٱ و�م ﴿ وخداوند (بدون واسطه) با موسی صحبت « .]164النساء: [ ﴾١٦٤ اليم ت� مو� � .»کرد


حد �ن ﴿ ٱ من أ جر تجارك س ٱ �� م� ل

ه فأ ٱ م ك� مع �س ح� و اگر « .]6: التوبة[ ﴾�

.»کسی از مشرکان از تو امان خواست به او امان ده تا کالم خدا را بشنود

حکم آن -2نازل فرموده واجب است ‡هایی که خداوند متعال بر پیامبرانش ایمان به همه کتاب

و با این باور که خداوند حقیقتا بدانها سخن گفته و اینکه آنها از سوي خداوند فرود و مخلوق نیستند، کسی که کتب آسمانی یا از بخشی از آنها را انکار کند کافر اند آمده فرماید: می شود. خداوند متعال می

ها� ﴿ �ين ٱ � ءامنو � ا ءامنوا ٱب يٱ ب ك� ل ٱو ۦورسو� � ل � نز ب ك� ل ٱو ۦرسو� �

ي ٱ نزل � �ب من أ فر ي� ومن ل ٱب ضل �قد خر �ٱ م و � ٱو ۦورسله ۦو�تبه ۦ�كته وم� �

اي مؤمنان! به خداوند ورسولش وآن کتابی که بر رسولش « .]136النساء: [ ﴾١٣٦ بعيدا � ض� فرو فرستاده و آن کتابی که پیش از این نازل کرده است ایمان آورید. وهر کسی که به خدا وفرشتگانش وکتابهایش و فرستادگانش و روز قیامت کافر شود (بداندکه) به گمراهی دور و

. »درازي گرفتار آمده است

نیاز انسان به کتاب -3 توان براي ایمان به کتابهاي آسمانی نام برد، از جمله اینکه: می فواید بسیاري

تا کتاب نازل شده بر پیامبر اساس و مرجع امت باشد که جهت شناخت دینشان الف: به آن رجوع کنند.


ه تا کتاب نازل شده بر پیامبر داور عادلی باشد که امت در صورت بروز هر گون ب: اختالف بدان رجوع کنند.

تا پس از وفات پیامبر در هر زمان و مکانی کتاب دین الهی را حفاظت و نگهداري ج: چنین حالی پیش آمد. صکند، چنانکه در دعوت پیامبر بزرگوار

ها حجت خدا بر مردم باشد، که قدرت مخالفت با آن و خروج وتا اینکه این کتاب د: را نداشته باشند. آن هاز دائر

ة �اس ٱ �ن ﴿ م ٱ �بعث حدة � أ �ن ن �ب� ٱ � نزل ومنذر�ن مب�

ب ك� ل ٱ معهم وأ

خ ٱ �يما �اس ٱ �� م �ح ق � ٱب مردم یک امت(گروه) بودند، « .]213: ةالبقر[ ﴾�يه تلفوا

پیامبران را مژده آور و بیم دهنده بر انگیخت و با آنان کتاب (آسمانی) را به راستی آنگاه خدا .»فرو فرستاد تا در آنچه در آن اختالف دارند میان مردم حکم کند

چگونگی ایمان به کتب آسمانی -4 ایمان به کتب آسمانی دو گونه است اجمالی و تفصیلی:

ی که خداوند متعال کتابهایی را بر این است که باور داشته باش ایمان مجمل:

نازل فرموده است. عليهم الصالة و السالمپیامبرانش اینکه به همه کتابهایی که خداوند متعال در قرآن کریم از آنها نام برده و ایمان مفصل:

است ایمان و باور داشته باشی، مانند قرآن و تورات و انجیل و زبور و صحف ابراهیم و موسی، و همچنین ایمان داشته باشی که خداوند متعال عالوه از این نیز، کتابهایی بر

داند. نمی ها و تعداد آنها را جز آنکه نازل فرموده کسی نازل فرموده که نام ‡پیامبرانشها آمده است تا اینکه توحید تحقق یابد یعنی خداوند به یکتایی این کتاب ههم

پرستیده شود و اعمال نیکو انجام گیرد، و از شرك و فساد در روي زمین جلوگیري بعمل احکام متفاوت باشند. یکی است گرچه در شرائع و ‡آید. اصوال دعوت تمام انبیاء

هاي آسمانی اقرار به نزول آنها بر پیامبران گذشته است. و ایمان به قرآن، ایمان به کتاب


فرماید: می اقرار به آن و پیروي از دستورات آن است. خداوند متعال


(خدا) بر آنچه از (سوي) پروردگارش فرو فرستاده شده ایمان رسول« .]285: ةالبقر[ ﴾ورسله

آورده است و مؤمنان (هم) هر یک به خداوند و فرشتگانش و کتابهایش و فرستادگانش ایمان . »اند آورده فرماید: می و

ٱ﴿ تبعوا نزل ما��م من �مإ� أ و� ر و ۦ دونه من تتبعوا

أ �ا ا قلي� ء رون م ﴾٣ تذك

از آنچه از سوي پروردگارتان به سوي شما فرو فرستاده شده است پیروي کنید « .]3األعراف: [ .»پذیرید اندك پند میو به جاي او از دوستان (و سروران دیگر) پیروي مکنید چه

هاي قرآن ویژگی هاي آسمانی گذشته چندین امتیاز و برتري دارد، از جمله: قرآن کریم نسبت به کتاب اي که در آن وجود دارد قرآن کریم با لفظ و معنا و تمام حقایق کونی و علمی -1

معجزه است.هایش پایان قرآن آخرین کتاب آسمانی است که خداوند بوسیلۀ آن به نزول کتاب -2

است. به بعثت پیامبرانش پایان داده صداده، همچنانکه با پیامبرمانهاي دیگر که در آنها تحریف شد مسؤلیت حفاظت قرآن خداوند بر خالف کتاب -3

کریم از هر گونه تحریف و تبدیل را خود به عهده گرفته است. ت.هاي پیش از خود و غالب بر آنها اس کتاب هقرآن کریم تصدیق کنند -4 هاي آسمانی گذشته است. کما اینکه قرآن کریم ناسخ تمام کتاب -5

فرماید: می خداوند متعال

يٱ ديق تص �نو� �ى �ف احديث �ن ما﴿ ىوهد ء � � صيل و�ف ه يدي �� (قرآن) سخنی نبود که (به دروغ) بربافته شده باشد. « .]111یوسف: [ ﴾١١١ منون يؤ � لقو ة ور�

بلکه تصدیق کنندة کتابی است که پیش از آن است و بیانگر هر چیزي، و براي گروهی که ایمان


.»آورند مایۀ) هدایت و رحمت است می

هاي گذشته مطالب کتاب -5نازل ‡یقین و باور داریم که آنچه در کتب گذشته خداوند متعال به پیامبرانش

در آن نیست. ولی معنایش این نیست که آنچه اي فرموده حق است و هیچ شک و شبههها درج است و در اختیار اهل کتاب قرار دارد بپذیریم، زیرا این اکنون در این کتاب

نازل ‡که خداوند متعال به پیامبرانشاي ها تحریف شده و به آن حالت اصلی کتاب فرموده باقی نمانده است.

ه در کتاب عزیزش از آن دانیم که خداوند متعال نازل فرموده همانست ک می چه یقیناآن فرماید: می است. چنانکه خبر داده

م ﴿ لم أ

يٱ هيم � �ب ٣٦ مو� صحف � بما ينبأ � � ٣٧ و�

تزر � خ ر وز وازرة

٣٨ رى أ

نن ٣٩ س� ما إ� ن �� ل� س لي وأ

� �م ٤٠ يرى ف سو ۥيه سع وأ � ٱ ه زٮ ٱ ء زا

﴾٤١ � و �

هاي موسی بود، خبر داده نشده؟ (و نیز در آیا به آنچه که در: صحیفه« .]41-36النجم: [اي بار گناه دیگري را بر بردارندههاي) ابراهیمی که وفا گذارد؟ (بااین پیام:) که هیچ صحیفه

دارد. و آنکه انسان جز آنچه کرده است، ندارد. و آنکه (حاصل) تالشش دیده خواهد شد. نمی .»آنگاه به آن (تالش) جزایی هر چه تمامتر به او خواهند داد


� ٱ ة يو � ٱ ثرون تؤ بل ﴿ � خ� خرة �ٱو ١٦ يا�حف ٱ ل� ذا� إن ١٧ � و� ٱ لص

١٨ و� �

گزینید حق این است که زندگی دنیا را برمی« .]19-16األعلی: [ ﴾١٩ ومو� هيم � إب صحف هاي نخستین (هم) بود گمان این (گفته) در صحیفه و آخرت بهتر و ماندگارتر است بی

.»هاي ابراهیم و موسی صحیفه

هاي گذشته عمل به کتاب


آنچه در قرآن کریم آمده تعبدي و عمل کردن به آن الزامی است، و اما آنچه در کتب آسمانی گذشته آمده اگر مخالف با شریعت ما باشد خود به خود متروك است نه به دلیل اینکه باطل بوده، ممکن است در زمان خودش حق بوده باشد، لیکن ما مکلف به آن

یرا که با شریعت ما منسوخ شده است، و اگر موافق شریعت ما باشد مسلما نیستیم، ز است که شریعت اسالم بر درستی آن داللت کرده است. حقی

هاي آسمانی فهرست کتاب

هاي آسمانی که در قرآن و سنت از آنها نام برده شده است عبارتند از: کتاب

قرآن کریم -1خداوند متعال آنرا بر خاتم انبیاء و رسولمان قرآن کریم کالم خداوند است که

نازل فرموده است، وي آخرین کتاب نازل شدة آسمانی است که صحضرت محمدخداوند حفاظت آنرا از هر گونه دستبرد و تحریف، خود به عهده گرفته و آنرا ناسخ تمام

فرماید: می کتب آسمانی دیگر قرار داده است. لذا

� ن � إنا﴿ گمان ما قرآن را فرو بی« .]9الحجر: [ ﴾٩ فظون ل� ۥ� �نا ر �ك ٱ انز .»ایم و به راستی ما نگهبان آن هستیم فرستاده


نز� ﴿ وأ ب ك� ل ٱ ك إ� ا ق ق � ٱب ه� علي مناومهي ب ك� ل ٱ من ه يدي �� لما امصد

نهمبي �مح ٱف نزل بما ٱ أ هو (این) کتاب را به راستی (و) تصدیق کنند« .]48: ةالمائد[ ﴾�

کتابی که پیش از آن است و بر آن حاکم است به تو نازل کردیم، پس درمیان آنان به آنچه .»خداوند نازل کرده است، حکم کن


تورات -2را نور و سبب نازل فرموده و آن حضرت موسیتورات کتابی است که خداوند بر

.اند کرده می هدایت قرار داده که پیامبران و علماء بنی اسرائیل بر اساس آن حکم توراتی که ایمان آوردن به آن واجب است همان کتابی است که خداوند بر موسی

دارد. خداوند که امروز در اختیار اهل کتاب قراراي نازل فرموده و نه تورات تحریف شده فرماید: می متعال

﴿ ا نز� إ� �و ٱ اأ ىهد �يها ة رٮ ين ٱ �بيون ٱ بها �م � ونور س �

أ ين لموا ل� هادوا

ٱو � ٱو نيون لر تح س ٱ بما بار ح � ٱ ب ك� من فظوا � ه علي و�نوا ما « .]44: ةالمائد[ ﴾ء شهدا

تورات را که هدایت و نور در خود دارد، نازل کردیم. پیامبرانی که (در برابر احکام الهی) تسلیمند، براي یهود و (همچنین) عالمان ربانی و احبار به آنچه ازکتاب خدا حافظ گردانده

.»کنند اند و بر آن گواه بودند، به آن حکم می شده

انجیل -3ي ها نازل فرموده، و کتاب انجیل کتابی است که خداوند متعال بر حضرت عیسی آسمانی پیش از خود را حق دانسته و تصدیق کرده است.

را با و انجیلی که ایمان آوردن به آن واجب است همان کتابی است که خداوند آنکه اي ي تحریف شدهها نازل فرموده و نه انجیل اصول صحیحش بر حضرت عیسی

فرماید: می امروزه در نزد اهل کتاب قرار دارد. در همین رابطه خداوند متعال

ي ﴿ ناو�ف ق �م مر ن ب ٱ بعي� رهمءا� � �و ٱ من ه يدي �� لما امصد ه � وءا�ي ة� رٮق ونور ىهد �يه �يل � ٱ �و ٱ من ه يدي �� لما اومصد ﴾٤٦ متق� لل عظة ومو ىوهد ة رٮکه تورات -آنچه پیش از او بود هو در پی آن عیسی فرزند مریم را، تصدیق کنند« .]46: ةالمائد[

آنچه پیش از هتصدیق کنند فرستادیم و به او انجیل را که هدایت و نور در خود داشت و -است .»آن بود که تورات است و هدایت و پند براي پرهیزگاران، به او دادیم


بشارت به رسالت پیامبر عزیزمان اند از جمله مطالبی که تورات و انجیل در بر داشته فرماید: می است که خداوند متعال صحضرت محمد

ين ٱ﴿ ٱ �� ٱ لرسول ٱ يتبعون �� يٱ � �و ٱ � عندهم تو�امك ۥ�دونه � �يل � ٱو ة رٮ

مرهميأ ٱب

و�ن روف مع ل ٱ عن هم هٮ ي� ٱ لهم و�حل منكر ل �ث � � ٱ هم علي و�حرم ت لط ٱو هم إ� هم �ن و�ضع

کسانی که از رسولی « .]157األعراف: [ ﴾هم علي �نت ل� ٱ ل � غ �

اي است که او را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته کنند که پیامبر درس ناخوانده پیروي میدارد، و دهد و آنان را از (کارهاي) ناپسند باز می یابند. آنان را به (کارهاي) پسندیده فرمان می می

شمارد و بار گرانشان و ها را براي آنان حرام می گرداند و نا پاکیزه آنان حالل میها را براي پاکیزه .»دارد شان بر می ) آنان بود، از (دوش)ههایی را که بر (عهد قید (وبند)

زبور -4نازل فرموده است. و زبوري که را بر داود زبور کتابی است که خداوند متعال آن

نازل فرموده و نه ایمان بدان واجب است همان کتابی است که خداوند متعال بر داود فرماید: می تحریفاتی که توسط یهود در آن بعمل آمده است. خداوند متعال

. »و به داود زبور دادیم« .]163النساء: [ ﴾١٦٣ �ز�ور د ۥداو ناوءاتي ﴿

ها صحیفه -5 إیی است که خداوند متعال به حضرت ابراهیم و حضرت موسیها منظور صحیفه

ناپدید هستند و هیچ اثري از آنها در دست نیست، ها عنایت فرموده و اینک این صحیفه جز اینکه در قرآن کریم و سنت مطهره از آنها یاد شده است. چنانکه خداوند متعال

فرماید: می

م ﴿ لم أ

يٱ هيم � �ب ٣٦ مو� صحف � بما ينبأ � � ٣٧ و�

تزر � خ ر وز وازرة

٣٨ رى أ

نن ٣٩ س� ما إ� ن �� ل� س لي وأ

� �م ٤٠ يرى ف سو ۥيه سع وأ � ٱ ه زٮ ٱ ء زا

﴾٤١ � و �

؟ (یا از آنچه در هاي موسی بود، خبر داده نشد آیا به آنچه که در صحیفه« .]41-36النجم: [


اند؟) ابراهیمی که (وظیفۀ خود را) به بهترین وجه صحف ابراهیم بوده است، با خبرش نکردندهادا کرده است.(در صحف ایشان آمده است) که هیچکس بار گناهان دیگري را بر دوش

اي نیست جز آنچه خود کرده است و براي آن تالش براي انسان پاداش و بهرهاینکه کشد. و نمینموده است. و آنکه (حاصل) تالشش دیده خواهد شد. آنگاه به آن (تالش) جزایی هر چه

. »تمامتر به او خواهند داد فرماید: می و

ف قد ﴿ من لح أ ۦر�ه م س ٱ وذكر ١٤ تز� � ٱ ة يو � ٱ ثرون تؤ بل ١٥ فص� خرة �ٱو ١٦ يا�

� خ� حف ٱ ل� ذا� إن ١٧ � و� ٱ لص

-14األعلی: [ ﴾١٩ ومو� هيم � إب صحف ١٨ و� �

به راستی هر که پاك گشت، رستگار شد و نام پروردگارش را یاد کرد، و نماز گزارد. حق « .]19گمان این (گفته) در گزینید و آخرت بهتر و ماندگارتر است. بی است که زندگی دنیا را بر می این

.»هاي ابراهیم و موسی هاي نخستین (هم) بود. صحیفه صحیفه

‡ایمان به پیامبران: رکن چهارم

اهمیت و تعریف آن -1

مسلمان ه: یکی از ارکان (ششگانه) ایمان است که ایمان بند‡ایمان به پیامبران شود. نمی بدون آن کامل

عبارت از اعتقاد جازم به این امر است که خداوند پیامبران و ‡ایمان به پیامبرانکه از آنان رسوالنی دارد که جهت تبلیغ و رساندن دستوراتش آنانرا برگزیده است، کسی

گردد، و اینکه می کند خوار و ذلیلشان شود و کسی که نافرمانی می پیروي کند رستگارو اند شده بود به بهترین و کاملترین وجه رسانده آنان آنچه از سوي خدا بر آنان نازل

هامانت را ادا کرده و امتشان را نصیحت کرده و در راه خدا به حق جهاد کرده و اقامتغییر نداده و تبدیل اي ذره اند ، و از آنچه که براي تبلیغ آن فرستاده شدهاند ودهحجت فرم

.اند و کتمان نکردههمچنین به تمام آنان ایمان داریم، چه کسانی که خداوند از آنان نام برده و چه کسانی

پیامبر دهد و که نام نبرده است، کما اینکه هر پیامبري درباره پیامبر بعد از خود مژده میکند. توضیح این مطلب را در کالم مقدس الهی مالحظه می بعدي، پیامبر قبلی را تصدیق

کنید:

قولو ﴿ ءامنا ا ٱب � نزل وما ناإ� أ نزل وما

قوب و�ع ق � �س عيل � �س م � � إب إ� أ

ٱو باط س � و� وما

وعي� مو� أ و� وما

�هم من �بيون ٱ أ حد �� فرق � ر

ن و� هم من أ

.]136: ةالبقر[ ﴾١٣٦ لمون مس ۥ� آنچه که به ما فرو فرستاده شده و آنچه که به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و بگویید خدا و«

فرو فرستاده شده و آنچه که به موسی و عیسی داده شده و (نیز) آنچه یعقوب و نوادگان یعقوب ایم. بین هیچ کس از که به (دیگر) پیامبران از سوي پروردگارشان داده شده است، ایمان آورده


.»گذاریم. و فرمانبردار او (خداوند) هستیم آنان تفاوتی نمی

را تکذیب کرده است، و کسی کسی که یک پیامبر را تکذیب کند گویا تمام پیامبران که از یک پیامبر نافرمانی کند گویا از تمام پیامبران نافرمانی کرده است.

فرماید: می چنانکه خداوند متعال

ين ٱ إن ﴿ فرون ي� � ٱب ن و�ر�دون ۦورسله � أ ٱ �� فرقوا من نؤ و�قولون ۦورسله �

ن و�ر�دون ض ببع فر ون� ض ببع أ �� تخذوا و� ١٥٠ سبي� لك �

ل ٱ هم �ك أ فرون �

حق � ا لل ناتد وأ هين اعذاب فر�ن � به راستی آنان به خدا و « .]151-150النساء: [ ﴾١٥١ ام

گویند خواهند در میان خدا و فرستادگانش جدائی بیندازند و می ورزند و می فرستادگانش کفر میخواهند بین این (و آن) راهی کنیم و می آوریم و برخی (دیگر) را انکار می به برخی ایمان می

.»ایم برگزینند این گروه در حقیقت کافرند و براي کافران عذابی خوار کننده آماده ساخته

حقیقت نبوت -2

خالق و مخلوق در تبلیغ شریعت اوست، که خداوند بر هر کسی نبوت واسطه بینگزیند، می گذارد و هر کسی را بخواهد از میان مخلوقاتش (بندگانش) بر می بخواهد منت

فرماید: می هیچ کس دیگري غیر از ذات پاك او اختیاري در این باره ندارد لذا

ٱ﴿ ٱ من ط� يص � ٱ إن �اس� ٱ ومن رس� �كة م� ل � .]3الحج: [ ﴾٧٥ بص� سميع .»گزیند، خداوند شنواي بیناست خداوند از فرشتگان و (نیز) از مردمان رسوالنی بر می«

آید، و نه نمی شود، با کثرت طاعت و عبادت بدست نمی شود کسب می نبوت بخشیدهانتصابی است که هر کسی را خداوند متعال بخواهد با اختیار پیامبر یا طلب او، این فقط

فرماید: می گزیند، لذا میبر

ٱ﴿ من ه إ� ت� � � .]13الشوري: [ ﴾١٣ ينيب من ه إ� دي و�ه ء �شاگزیند و هر کس را که رو سوي (حقیقت) خویش هر کس را که بخواهد برمی خداوند به«

.»کند به سوي خویش هدایت مینهد، بهسوي او می

47 ‡رکن چهارم: ایمان به پیامبران

حکمت از فرستادن پیامبران -3

سوي آزادي و ت و بردگی مخلوق و ترغیب آنان بهنجات دادن انسانها از عباد اول: فرماید: می پرستش خالق، چنانکه خداوند متعال

﴿ ر ومارحمت براي هجز مای و تو را« .]107األنبیاء: [ ﴾١٠٧ لم� � لل ة ر� إ� ك � سل أ

.»ایم جهانیان نفرستادهشناساندن هدف یا انگیزة آفرینش انسانها به آنان، و بیان اینکه هدف آفرینش دوم:

که خداوند ‡فقط یکتا دانستن و پرستش ذات باري تعالی است که جز بوسیله پیامبران فرماید: می چنانکهشود، نمی خودش آنان را برگزیده و بر جهانیان برتري داده شناخته

ة � � نا�عث ولقد ﴿ من رسو� أ

� ٱ أ ٱ بدوا ج ٱو � ٱ تنبوا به « .]36النحل: [ ﴾غوت ل�

یقین درمیان هر امتی رسولی را بر انگیختم (با این دعوت) که خداوند را بندگی کنید و از .»طاغوت بپرهیزید

فرماید: می ها اتمام حجت کند. لذا اینکه با فرستادن پیامبران بر انسان سوم:

�ن رس� ﴿ ب� ٱ � للناس ي�ون �� ومنذر�ن م � � ٱ و�ن لرسل� ٱ د �ع حج � دهنده (فرستادیم) تا براي مردم رسوالنی مژده آور و بیم« .]165النساء: [ ﴾١٦٥ احكيم عز�زا

.»پس از (ارسال) رسوالن بر خداوند حجتی (درمیان) نباشد و خداوند پیروزمند فرزانه استبا عقل خودشان آنها را در یابند توانند نمی ها بیان بعضی غیبیاتی که انسان چهارم: ها و صفات خداوند، شناخت فرشتگان و روز آخرت وغیره. مانند اسمکامل عنایت فرموده و آنان را از اینکه خداوند پیامبران را اخالق فاضله و پنجم:

یشان ها امت هرگونه شبهات و شهوات پاك و معصوم قرار داده و سپس الگو و سرمشق فرماید: می گردانید. چنانکه

و� ﴿ين ٱ �ك أ ٱ هدى � � .]90األنعام: [ ﴾تده � ٱ هم فبهدٮاند که خداوند (آنان را) هدایت کرده است، پس به شیوه آنان اقتدا اینان (پیامبران) کسانی«

.»کن



ٱ رسول � ل�م �ن لقد ﴿ س �براستی براي شما، در « .]21األحزاب: [ ﴾حسنة وة أ

.»رسول خدا سرمشقی نیکو ستآنچه که هها و بر حذر داشتن آنان از هم اصالح و تزکیه و تطهیر نفوس انسان ششم:

.شود می براي آنان عیب شمرده فرماید: می چنانکه

يٱ هو ﴿ ٱ � �عث � �ت هم من رسو� ن م� � و�علمهم و�ز�يهم ۦته ءا� هم علي لوا

اوست که در میان درس ناخواندگان رسولی از خود آنان بر « .]2: اجلمعة[ ﴾مة ك � ٱو ب ك� ل ٱ

دارد و به آنان کتاب و حکمت خواند و آنان را پاك می انگیخت که آیاتش را بر آنان می .»آموزد می

فرمایند: می صرسول گرامی

ما« م بعثت إ� �مخالق ماكرم أل

ام تا اینکه نیست که من مبعوث شدهجز این «. ١»األ

.»هاي اخالق را تکمیل کنم پایه

‡) مسؤلیت انبیاء4(

هاي بسیار واال و ارزشمندي دارند از جمله: مسؤلیت ‡پیامبرانتبلیغ شریعت و دعوت مردم به سوي پرستش خداي یکتا و ترك پرستش غیر او. أ:

فرماید: می چنانکه

ين ٱ﴿ ٱ ت � ر� �بلغون � حدا ن شو � و� ۥنه شو و�خ � ٱ إ� أ و�� ٱب احسيب �

ترسند و جز رسانند و از او می هاي خداوند را می (همان ) کسانی که پیام« .]39األحزاب: [ ﴾٣٩ .»ترسند، و خدا ( به عنوان ) حسابرس، بس است خدا از کسی نمی

فرماید: می بیان آنچه که خداوند بعنوان دین نازل فرموده، چنانکه ب:

.سند امام احمد و مستدرك حاکم -1


نز� ﴿ وأ ر �ك ٱ ك إ� ا رون ولعلهم هم إ� نزل ما للناس �ب� .]44[النحل: ﴾٤٤ �تفك

فرو فرستاده شده و به تو قرآن نازل کردیم تا براي مردم روشن سازي آنچه را که بر آنان « .»است و باشد که اندیشه کنند

گونه شر و بشارت دادن آنان به سوي خیر و باز داشتن آنان از هر راهنمایی امت به ج: فرماید: می اجر و پاداش وآنان را ترساندن از سزا و عقاب چنانکه

�ن رس� ﴿ ب� .»دهنده بیمرسوالنی مژده آور و « .]165النساء: [ ﴾ومنذر�ن م ها با رهبري پاك و الگوي نیک در گفتار و کردار. اصالح انسان د:

میان بندگان.اقامت شریعت و تطبیق آن در :ه

ن رسالت خویش را به بهترین یشان به اینکه آناها گواهی آنان در روز قیامت بر امت و: . اند ترین وجه ممکن رسانیده کامل و


� من ناجئ إذا ف فكي ﴿ ة م بك ناوجئ �شهيد أ .]41النساء: [ ﴾٤١ اشهيد ء ؤ� � �

پس (حالشان) چگونه است، آنگاه که از هر امتی گواهی (در میان ) آوریم و تو را بر این امت « .»گواه بیاوریم

اسالم دین همه انبیاء -5

فرماید: می است. چنانکه خداوند متعال ‡دین همه پیامبران ورسوالناسالم

ٱ عند �ين ٱ إن ﴿ گمان دین (حق) نزد خداوند، اسالم بی« .]19عمران: آل[ ﴾م � س � ٱ � .»است

خوانند، اگر چه شرایع می به سوي یکتا پرستی و ترك پرستش غیر اهللا ‡همه انبیاءهم متفاوت باشد اما در اصل که توحید است با هم متفقند چنانکه رسول با شان و احکام

فرمایند: می صگرامی


نبياء « . »اند پیامبران با یکدیگر مثل برادر مادري« 1»لعالت إخوة األ

پیامبران و علم غیب -6

از دانند، علم غیب از خصائص خداوند است و نه نمی نیز انسانند و غیب ‡پیامبرانآشامند، و می خورند و می زیرا آنان نیز مانند بقیۀ انسانها، انسانند که ‡صفات انبیاء

شوند. چنانکه خداوند متعال می شوند و خسته می خوابند و مریض می کنند، و می ازداوج فرماید: می

﴿ ر وما ٱ من لك �ب ناسل أ سل� مر ل إ�هم إ�

عام ٱ �لون �أ ٱ � شون و�م لط

﴾واق س �

.]20[الفرقان: خوردند و در و پیش از تو رسوالنی نفرستادیم مگر آنکه (آنها هم مانند همه) خوراك می«

.»رفتند بازارها راه می فرماید: می و

ر ولقد ﴿ز لهم ناوجعل لك �ب من رس� ناسل أ

و به راستی « .]38الرعد: [ ﴾وذر�ة اج � أ

.»پیش از تو رسوالنی فرستاده ایم و براي آنان همسران و فرزندانی قرار دادیم شوند، تالش می شوند، خوشحال می نیز همانند دیگر انسانها غمگین ‡پس انبیاء

را خداوند جهت تبلیغ دینش کنند نشاط و حرکت دارند، فرق این است که آنان می برگزیده است و از غیب جز همان قسمتی که خداوند آنانرا آگاه کند چیز دیگري

دانند. نمی فرماید: می چنانکه

﴿ هر �ظ ف� ب غي ل ٱ لم � حدا ۦ به �ي � من لك �س ۥفإنه رسول من ت� ر ٱ من إ� ٢٦ أ

(پروردگارم) داناي غیب است، و کسی را « .]27-26الجن: [ ﴾٢٧ ارصد ۦفه خل ومن ه يدي �� سازد مگر کسانی از رسوالنی را که خود بپسندد. که او پیشاپیش و بر غیب خویش آگاه نمی



.»کند پشت سر او نگهبانی رهسپار می فرماید: می و

قل ﴿ ما إ� نا إ� يو� ل�م مث �� ما �

� بگو: من « .]110الکهف: [ ﴾حد � ه إ� ه�م إ�

.»شود که معبودتان، معبودي یکتاست فقط بشري مانند شما هستم که به من وحی می

عصمت پیامبران -7

ترین بندگان خودش را کامل خداوند متعال جهت تبلیغ رسالت خویش بهترین ورا از گناهان از جهت اخالق و رفتار، و آنانبرگزیده است، چه از جهت تندرستی و چه

گونه عیب و نقصی دور داشته است، تا اینکه وحی الهی کبیره معصوم قرار داده و از هریشان برسانند، و به اتفاق امت آنان در تبلیغ رسالت الهی معصوم هستند. ها را به امت


ها� ﴿ � بلغ لرسول ٱ � نزل ما

�ك من ك إ� أ ٱو ۥ رسا�ه ت بلغ �ما عل �ف لم �ن ر �

چه را که از (جانب) پروردگارت اي رسول، برسان آن« .]67: ةالمائد[ ﴾�اس ٱ من صمك �ع

اي و خداوند ترا از نرساندهسوي تو فرستاده شده است. اگر (این کار) را نکنی رسالتش را به .»کند (شر) مردم حفظ می

فرماید: می وين ٱ﴿ ٱ ت � ر� �بلغون � حدا ن شو � و� ۥنه شو و�خ �

ٱ إ� أ و�� ٱب احسيب �

.]39األحزاب: [ ﴾٣٩ترسند و جز خدا از کسی از او میرسانند و هاي خدا را می (همان) کسانی که پیام« .»ترسند و خداوند (به عنوان) حسابرس بس است نمی

فرماید: می وع ﴿ ن لم �

ب قد أ

� ر� لغوا حاط ر�هم ت �

ي بما وأ ح هم �

ء � � � وأ ﴾٢٨ �عدد

اند. و (خداوند) به پروردگارشان را به انجام رساندههاي تا معلوم بدارد که رسالت« .]28الجن: [ .»آنچه که در نزد آنان است احاطه دارد و با شمارش همه چیز را بر شمرده است


را بر سر بزند خداوند آناي صغیره و اگر چنانچه در غیر امر تبلیغ از یکی از آنان گناهکنند، می سوي پروردگارشان رجوعکنند و به می ایشان بیان میکند و آنان بالفاصله توبه

کنند، می گویا اینکه چیزي نبوده است و بدینوسیله مقام و منزلتی برتر از گذشته کسباي ي اخالقی فوق العادهها صفات و ویژگی ‡بنابر این خداوند متعال به پیامبرانش

ست.را از هر آنچه از قدر و منزلت آنان بکاهد بدور داشته ا عنایت فرموده و آنان

تعداد پیامبران و بهترین آنان -8

ه دربار صتا سیصد و چند نفر ثابت است. زیرا وقتی از پیامبر ‡تعداد رسوالن تعداد آنان پرسیده شد فرمودند:

.١»ثالثمائة ومخس عرشة مجا وغف�ا «متعال در ولی پیامبران از این تعداد خیلی بیشترند و داستان بعضی از آنها را خداوند

کتاب عزیزش بیان فرموده است. از جمله از بیست و پنج رسول و نبی نام برده است. فرماید: می چنانکه

و « .]164النساء: [ ﴾ك علي هم صص �ق لم ورس� ل �ب من ك علي هم � قصص قد ورس� ﴿باز گفتیم و رسوالنی که حکایت آنان فرستادیم) که پیش از این داستان آنان را بر تو ( رسوالنی

. »ایم را بر تو باز نگفته فرماید: و در جاي دیگر می

ك وتل ﴿ تنا � ءا�ي حج هيم � إب ها ن ت در� �ع نر ۦ مه قو � م شا � عليم حكيم ر�ك إن ء هد� � قوب و�ع ق � إس ۥ � ناووهب ٨٣ �ب من ناهد� ونوحا نا ن � وسلي د ۥداو ۦذر�ته ومن ل

يوب ٱ زي� لك و�� رون و� ومو� و�وسف و� وعي� ي و�ح وز�ر�ا ٨٤ سن� مح ل

ٱ من � اس �� ولوط و�و�س يسع ل ٱو عيل � �س ٨٥ لح� ل� ل و� ا ٨٦ لم� � ل ٱ � نافض ومن �هم ءابا �خ تهم وذر� إ� هم � وهدي هم � تبي ج ٱو نهم � س ط ص� األنعام: [ ﴾٨٧ تقي� م

.بروایت حاکم -1


به ابراهیم بر (ضد) قومش دادیم. هرکس را بخواهیم در و این حجت ماست. آن را « .]83-87گمان پروردگارت کاردان داناست. و اسحاق و یعقوب را به او بریم، بی مراتب (و منزلت) فرا می

بخشیدیم، هر یک (از آنان ) را هدایت کردیم و به نوح (نیز) پیش از این راه نمودیم. و از ان و ایوب و یوسف و موسی و هارون (را نیز هدایت کردیم). فرزندان او (ابراهیم ) داود و سلیم

دهیم. و (نیز) زکریا و یحیی و عیسی و الیاس (را هدایت و بدینسان به نیکوکاران پاداش میکردیم) هر یک (از آنان) از صالحان بودند. و (نیز) اسماعیل و یسع و یونس و لوط (راهدایت

یان (روزگارشان) برتري دادیم. و (نیز ) برخی از پدران و کردیم) و هر یک (از آنان) را برجهانفرزندان و برادرانشان (راهدایت کردیم ) و آنان را برگزیدیم و آنان را به راه راست هدایت

.»کردیم فرماید: می است. چنانکه خداوند بر بعضی دیگر برتري داده بعضی پیامبران را

ل ولقد ﴿ ن �ب� ٱ ض �ع نافض و به راستی برخی از پیامبران را « .]55اإلسراء: [ ﴾ض �ع � .»ایم ري دادهبر برخی (دیگر) برت


ل لرسل ٱ ك تل ﴿ ضهم �ع نافض اینان پیامبران هستند که، برخی « .]253: ةالبقر[ ﴾ض �ع �

.»ایم آنان را بر برخی دیگر برتري دادهاز

بهترین پیامبران، پیامبران اولوالعزم هستند، که عبارتند از حضرت نوح، ابراهیم، فرماید: می لذا صمان حضرت محمد امیموسی، عیسی و پیامبر گر

ص� كما � ص ٱف ﴿ ولواپس چنانکه پیامبران اولوالعزم « .]35األحقاف: [ ﴾لرسل ٱ من م عز ل ٱ أ

.»ورزیدند، شکیبا باششکیبائی فرماید: می و

خذ �ذ ﴿ �م مر ن ب ٱ وعي� ومو� هيم � �ب نوح ومن ومنك قهم مي� ن �ب� ٱ من ناأ

خذ و چنین بود که از پیامبران عهدشان را گرفتیم « .]7األحزاب: [ ﴾٧ اغليظ قامي� هممن ناوأ

و (نیز) از تو و از نوح و ابراهیم و موسی و عیسی بن مریم (عهدتان را) و از آنان پیمانی استوار .»گرفتیم


بهترین رسوالن و خاتم پیامبران و صاما از میان همه، پیامبر عزیزمان حضرت محمدو صاحب مقام ‡لکه امام و خطیب انبیاءامام متقیان و سرور فرزندان آدم است، ب

محمود است که همگان بدان رشک میبرند و صاحب لواي حمد و حوض کوثر و شفیع خالئق در روز قیامت و صاحب وسیله و فضیله، که خداوند ایشان را با بهترین شرایع

ون و امتش را بهترین امت قرار داده که براي نفع مردم بیر دینش مبعوث فرموده است، آورده شده، و براي ایشان و امت ایشان فضائل و محاسن زیادي را جمع فرموده که آنانرا برگذشتگان برتري بخشیده، پس آنان به اعتبار آفرینش آخرین و به اعتبار برانگیخته

شدن در روز جزا اولین امت هستند. فرمایند: می صپیامبر

لت يلع األنبياء �ست « .»با شش چیز بر دیگر پیامبران برتري یافتم« .١»فض فرمایند: می و در جاي دیگري

آدم يوم القيامة و�يدي لواء املد وال«

فخر وما من نيب و يومئذ آدم فمن و أنا سيد ودل .2»سواء إال حتت لوايئ يوم القيامة

و در دست من لواي حمد است ولی فخر در روز قیامت من سردار همه فرزندان آدم هستم «نیست، در روز قیامت هیچ پیامبري نیست مگر اینکه در زیر پرچم من است اعم از آدم و دیگر

.»پیامبراناست که خلیل الرحمن یعنی بهترین پیامبر حضرت ابراهیم صبعد از رسول اهللا

دو دوست خالص دوست خالص خدا شناخته شده است. طبیعی است که این دو پیامبر و خدا بهترین پیامبران اولوالعزم و سپس سه پیامبر دیگر (نوح، موسی و عیسی) بهترین

باشند. می ‡پیامبران

‡معجزات انبیاء -9

.صحیح مسلم -1 .مسند احمد و ترمذي -2


خداوند متعال پیامبرانش را با معجزات بزرگ و آشکاري تأئید فرموده تا اینکه حجت و برهان آنان باشند مانند قرآن کریم، شق القمر، تبدیل شدن عصا به اژدها، و آفریدن

پرنده از گل و غیره. پس معجزه خارق العاده دلیل قاطع به صدق نبوت است و کرامت دلیل بر صدق کسی

فرماید: می داقت نبوت را باور داشته است. خداوند متعالاست که ص

ر لقد ﴿ رسلنا ناسل أ به راستی رسوالنمان را با دالیل روشن « .]25الحدید: [ ﴾ت ي� � ٱب

.»فرستادیم فرمایند: می صو پیامبر گرامی مان حضرت محمد

نبياء من نيب من ما«عطي وقد إال األ

، مثله ىلع آمن ما اآليات من أ برش

ما ال اكن و��

ي

تيته اذلوحاه وحيا أ

أ ا�

رجو ، إيل

ن فأ

�ون أ

�رثهم أ

قيامة يوم تابعا أ

هیچ پیامبري «. 1»ال

شده که انسانها بوسیله آن و امثال آن ایمان نیست مگر اینکه به او معجزه (یا معجزاتی) داده اي که به من داده شده وحی است که بر من فرود آمده است (یعنی قرآن آورند، و معجزه می

.»کریم) امیدوارم که از همه پیامبران پیروان بیشتري داشته باشم

صایمان به نبوت پیامبرمان -10اصل بزرگی از اصول ایمان است، که ایمان جز با صایمان و باور به نبوت حضرتش

فرماید: می یابد، لذا خداوند متعال نمی این اصل تحقق

من يؤ لم ومن﴿ ٱب ۦورسو� � ا � فإ� لل ناتد أ .]13الفتح: [ ﴾١٣ �سع� فر�ن �

براي کافران آتش (دوزخ) را آماده و هر کس به خدا و رسول او ایمان نیاورد، بداند که ما « .»ایم ساخته

فرمایند: می صو رسول گرامیقاتل انلاس حىت «

ن أ

مرت أ

أ ن الاهل إال اهللا و�

شهدوا أ

ام مأمور شده« .2»� رسول اهللاأ

فرستاده که با مردم بجنگم تا اینکه گواهی دهند که معبود بر حقی جز خداي یگانه نیست و من

.صحیح مسلم صحیح بخاري و -1 .مسلم صحیح -2


.»خدایم شود از جمله: نمی جز با چند امور متحقق صایمان به رسول اهللا

؛ ایشان محمد بن عبداهللا بن عبدالمطلب بن هاشم، و صشناخت پیامبرمان اول: هاشم از قریش و قریش از عرب، و عرب از نسل حضرت اسماعیل بن ابراهیم خلیل

است. ایشان شصت و سه سال عمر -التسليم وأزكىنبينا أفضل الصالة هام وعىلعلي- نمودند که چهل سال قبل از نبوت و بیست سه سال رسول و پیامبر بودند.

تصدیق ایشان در آنچه خبر داده، و اطاعت از ایشان در هر آنچه که امر فرموده، دوم: ع به روشی که ایشان مشرو ، و اینکه جزاند و اجتناب و دوري از هر آنچه نهی فرموده

خداوند پرستیده نشود. اند فرمودهها و جنیان انسان هاعتقاد به اینکه ایشان، به عنوان رسول و پیامبر به سوي هم سوم:

ندارد، لذا خداوند اي ، پس هیچ احدي جز تبعیت و پیروي از ایشان چارهاند فرستاده شده فرماید: می متعال

ها� قل ﴿ � ٱ رسول إ� �اس ٱ � .]158[األعراف: ﴾�يعا �م إ� �

.»شما هستم هسوي هم خداوند به هبگو اي مردم، من فرستاد«و اینکه ایشان بهترین و آخرین پیامبران است، چنانکه ایمان به رسالت ایشان، چهارم:


ٱ رسول �نو� ﴿ بلکه رسول خدا و خاتم انبیاء « .]40األحزاب: [ ﴾ن �ب� ٱ وخا�م � .»است

و اینکه ایشان خلیل خداوند، و سردار تمام بشریت و صاحب شفاعت عظمی هستند، باالترین درجات بهشت است، ایشان صاحب حوض کوثر و »ةالوسيل«که مخصوص به

فرماید: می امت ایشان بهترین امت است، چنانکه خداوند متعال

ة خ� كنتم ﴿ مخ أ

شما بهترین امتی هستید که براي « .]110عمران: آل[ ﴾للناس رجت أ

.»مردم پدید آورده شده استکما اینکه امت ایشان بیشترین تعداد بهشتیان را تشکیل خواهند داد، و اینکه رسالت


هاي گذشته است. ایشان ناسخ تمام رسالت ترین معجزه که قرآن کریم و ترین و جاودانه اینکه خداوند ایشان را با بزرگ پنجم:

کالم الهی محفوظ از هر گونه تغییر و تبدیل است، تائید و حمایت فرموده است. چنانکه فرماید: می

ن � ٱو �س � ٱ تمعت ج ٱ ل�ن قل﴿ ن � أ

ي� � ءان قر ل ٱ ذا� ل بمث توا

ولو ۦله بمث تون ي�

بگو اگر انس و جن گرد آیند بر آنکه مانند « .]88اإلسراء: [ ﴾٨٨ �ظه� ض �ع ضهم �ع �ن (دیگر) توانند مانندش آورند و اگر چه برخی از آنان یاور برخی این قرآن آورند، هرگز نمی

.»باشند فرماید: می و

� ن � إنا﴿ .]9الحجر: [ ﴾٩ فظون ل� ۥ� �نا ر �ك ٱ انز .»ایم و به راستی ما نگهبان آن هستیم گمان ما قرآن را فرو فرستاده بی«

رسالتشان را تبلیغ کردند و امانت را ادا صایمان به اینکه رسول گرامی ششم:مگر اینکه امت را به آن نمودند، و امت را نصیحت کردند، هیچ خیر و خوبی نبود،

نبود، مگر اینکه امت را از آن بر حذر داشته ترغیب و راهنمایی فرموده و هیچ شر و بدي فرماید: می است. چنانکه خداوند متعال

لقد ﴿ نفس�م من رسول ء�م جا �معلي حر�ص عنتم ما ه علي عز�ز أ ٱب

من� مؤ لگمان رسولی از خودتان به سوي شما آمد، رنجتان بر او بی« .]128: التوبة[ ﴾١٢٨ رحيم رءوف

.»دشوار، بر شما حریص (و) به مومنان رؤوف مهربان است فرمایند: می صو خود رسول گرامی

�عثه نىب من ما« ة ىف ا� ما اكن إال �ب� أ ن عليه حق

ته يدل أ م

لهم �علمه ما خ� ىلع أ

ته من رش ما �علمه هلم مهیچ پیامبري نبوده که خداوند او را قبل از من در میان «. ١»و�ذر أ

اي که مبعوث کند مگر اینکه مأمور و مکلف بوده است به اینکه امتش را به هر خیر و نیکیامتی .»دانسته بر حذر بدارد دانسته راهنمایی نموده و از هر شر و بدي که می می

.صحیح مسلم -1


تا حدي که محبت ایشان را بر محبت تمامی مخلوقات و صمحبت ایشان هفتم:قائل حتی بر محبت خودش ترجیح دهد. پس محبت و تعظیم و احترام، و شخصیت

شدن و اطاعت کردن ایشان از حقوقی است که خداوند متعال در کتاب عزیزش بر ما ز واجب کرده است، زیرا محبت ایشان جزو محبت خدا و اطاعت از ایشان اطاعت ا

فرماید: می خداست. چنانکه خداوند متعال ٱ �بون كنتم إن قل ﴿ ٱ �م بب � تبعو� ٱف � ٱو ذنو��م ل�م فر و�غ � �فور � .]31عمران: [آل ﴾٣١ رحيم دوست بدارد و گناهان دارید از من پیروي کنید تا خدا شما را بگو: اگر خدا را دوست می«

. »مهربان است هشما را برایتان بیامرزد و خداوند آمرزند فرماید: می و صو حضرتش

مجع�«ه و انلاس أ حب إيله من ودله و وادل

�ون أ

حد�م حيت أ

هیچیک « .1»اليؤمن أ

در نزد او از فرزند و پدرش وسایر انسانها تواند مؤمن کامل باشد تا زمانی که من از شما نمی .»محبوبتر نباشم

زیرا بخیل کسی است که درود و سالم فرستادن، صبه کثرت بر حضرتش هشتم: فرماید: می اسم مبارك ایشان در نزدش برده شود و برایشان درود نفرستد. خداوند متعال

ٱ إن ﴿ ٱ � يصلون ۥ�كته وم� � ها� �� ين ٱ � � ءامنوا ه علي صلوا ليما�س وسلموا

فرستند. اي مومنان (شما گمان خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می بی« .]56األحزاب: [ ﴾٥٦ . »نیز) بر او درود بفرستید و چنانکه باید سالم بگویید

فرمایند: می صو حضرتش واحدة ص� اهللا عليه بها عرشا من « کسی که یکبار بر من درود بفرستد «. ٢»ص� ىلع

.»فرستد خداوند متعال در مقابل ده مرتبه بر او درود میاز جمله در ،در چند جا بر ایشان درود و سالم فرستادن بسیار مهم و مؤکد است

.متفق علیه -1 .صحیح مسلم -2


ورود و خروج ر خطبۀ جمعه، بعد از اذان، هنگامتشهد نماز، در قنوت، در نماز جنازه، د هنگامیکه نام مبارك ایشان برده شود و غیره. از مسجد، هنگام دعا،

زندگی از ، زندگی برزخیی کهاند در نزد پروردگارشان زنده صاینکه پیامبر نهم:این زندگی ،شهدا بهتر و کامل تر است، ولی مانند زندگیشان در روي زمین نیست

توان آنها را مرده نمی دانیم، ولی با این وجود نمی مخصوصی است که چگونگی آنرا ما فرمایند: می صنامید. چنانکه حضرتش

م ىلع « نبياء إن اهللا حرجساد األ

�ل أ

ن تأ

خداوند بر زمین حرام گردانیده «. 1»األرض أ .»است که جسد پیامبران را بخورد

فرمایند: می همچنینرد «

أ

رويح يك إال رد اهللا يلع هیچ مسلمانی نیست که بر «. «2مامن مسلم �سلم يلع .»گرداند تا اینکه سالم او را جواب دهم من سالم کند مگر اینکه خداوند روحم را به من باز می

و همچنین در کنار قبر ایشان هنگام سالم دادن صاینکه در حیات حضرتش دهم: ه این نیز جزو احترام ایشان است.کسی صداي خودش را بلند نکند ک

فرماید: می چنانکه خداوند متعالها� ﴿ �

ين ٱ � � �عو تر � ءامنوا ص ا

أ � و� �� ٱ ت صو ق فو ت�م � ۥ� هروا ٱب

ل قو لن ض �ع ض�م �ع ر كجه

ع بط � أ

نتم ل�م � أ

اي « .]2الحجرات: [ ﴾٢ عرون �ش � وأ

با او بلند -و مانند سخن گفتن با همدیگر-مؤمنان، صداي خود را بلندتر از صداي پیامبر مکنید .»اعمالتان از بین برود -دانید در حالی که شما نمی-سخن مگویید. که مبادا

ي ها است. چنانکه نمونه صاحترام ایشان پس از وفات عین احترام در حیات ایشاننظیر مکتب ایشان رضوان اهللا علیهم اجمعین عمل کردند، چه آنان از بی الگوهاياول و

نظر اطاعت و پیروي نزدیک ترین مردم به ایشان بوده، و از هرگونه مخالفت با ایشان و عت گذاري در دین بشدت گریزان بودند.بد

.سنن أبو داود -1 .سنن أبو داود -2


یشان دوستی و محبت داشتن و از با همۀ اصحاب و اهل بیت و همسران ا یازدهم:و دشنام و جسارت و اهانت نسبت به آنان پرهیز کردن، گونه کینه و حسد و کدورت،هر

برگزیده صزیرا خداوند از آنان راضی شده و آنان را براي صحبت و یاري پیامبرش و دوستی و مواالتشان را بر این امت واجب گردانیده است. است، فرماید: می خداوند متعال

ٱو ﴿ ٱ بقون ل�لون � ٱ من و ٱو جر�ن م� ل

ين ٱو نصار � بعوهمٱ � ٱ ر� ن � �إح � هم �ن �

.]100: التوبة[ ﴾ه �ن ورضواو پیشروان نخستین از مهاجران و انصار وکسانی که به نیکوکاري از آنان پیروي کردند، «

.»خداوند از آنان خشنود شد و (آنان نیز) از او خشنود شدند فرمایند: می صحضرتش

حد ذهبا ما «حد�م مثل أ

ي �فيس �يده لو ا�فق أ

صحايب فواذل

بلغ مد ال �سبوا أ

حدهم وال نصيفه .1»أ

هصحابه مرا دشنام ندهید، قسم به ذاتی که جانم در قبضۀ اوست اگر یکی از شما به انداز«(پري دو کف دست) و حتی نصف مد آنها » مد«کوه احد طال انفاق کند ثوابش به اندازه یک

.»نخواهد رسیدمستحب است که براي آنان طلب آمرزش کنند و آیند می براي کسانی که بعد از ایشانهایشان نسبت به آن الگوهاي ایمانی و صداقت هیچگونه از خداوند بخواهند که در دل

فرماید: می نداشته باشند. چنانکه خداوند متعالاي حسد و کینهين ٱو ﴿ � و�خ �ا فر غ ٱ ر�نا �قولون دهم �ع من ءوجا ين ٱ ننا� سبقونا � و� ن ي� � ٱب

ين غ� قلو�نا � عل � ل� ءامنوا .]10الحشر: [ ﴾١٠ رحيم رءوف إنك ر�ناگویند: پروردگارا! ما را و آن برادرا و (نیز) آنان راست که پس از اینان آمدند (انصار) می«

اي در حق کسانی هاي ما هیچ کینه ایمان آوردن از ما پیشی گرفتند بیامرز. و در دلنمان را که در .»اند، قرار مده. پروردگارا! تویی که بخشندة مهربانی که ایمان آورده



زیرا که این بیشترین صپرهیز و اجتناب از غلو و افراط درباره حضرتش دوازدهم:امتشان را از غلو و صحضرت است، زیرا که آن صوسیله آزار و اذیت حضرتش

افراط و مداحی بیش از اندازه منع فرموده، مقام و منزلتی که خداوند براي ایشان عنایت فرمایند: می صاست. لذا ایشان فرموده که بیشتر از آن مخصوص پروردگار

نا �بد �قولوا �بدا� ورسوهل، «ما أ ن إ�

حب أ

.1»تر�عو� فوق مرتبيت ال أ

پس بگوئید بنده و فرستادة خدا، دوست ندارم که مرا جز این نیست که من یک بنده هستم،« .»از منزلت خودم باالتر ببرید

فرمایند: می همچنینطرت كما �طرو� ال «

چنانکه مرا بیش از حد ستایش نکنید، «. ٢»مر�م ا�ن انلصارى أ

.»را ستایش کردند مسیحیان عیسی بن مریماین خواندن حضرتش در دعاء و استغاثه و مدد خواستن از ایشان و طواف کردن بنابر

به دور قبر شریف ایشان، و نذر و ذبح کردن به نام ایشان، همه اینها نادرست بوده و را جز براي خودش شود، زیرا خداوند انجام هر گونه عبادتی می شرك به اهللا محسوب

منع فرموده است. نادرست است. پس صتوجهی نسبت به حضرتش بی کما اینکه در مقابل، تفریط و

که از روي بغض و کینه با ایشان باشد، یا جسارت و صاحترامی نسبت به ایشان بیادبی به مقام واالي ایشان، یا از شأن ایشان کاستن و تمسخر نسبت به ایشان روا بی

فرماید: می آید. چنانکه خداوند متعال می ارتداد و کفر و خروج از اسالم به شمار داشتن، قل ﴿ ب

ٱأ �ع � ٦٥ زءون ته �س كنتم ۦورسو� ۦته وءا� � د �ع تم�فر قد تذروا

.]66-65: ا�و�ة[ ﴾ن�م إي� کردید؟ عذر نیاورید، به راستی که پس از آیا به خدا و آیات او و رسولش ریشخند می :بگو«

.»ایمانتان کفر پیشه کردید

.3372صحیح بخاري: -1 .صحیح بخاري -2


این است که بر کمال اقتداء و پیروي از صپس محبت صادقانه نسبت به پیامبر سنت ایشان و ترك آنچه که با راه و روش ایشان مخالف است داللت دارد و صدق

فرماید: می نکه خداوند متعالچنا کند، می ٱ �بون كنتم إن قل ﴿ ٱ �م بب � تبعو� ٱف � ٱو ذنو��م ل�م فر و�غ � �فور � .]31عمران: آل[ ﴾٣١ رحيم و از من پیروي کنید، تا خدا شما را دوست بدارد دارید، بگو اگر خداوند را دوست می«

.»گناهان شما را برایتان بیامرزد و خداوند آمرزندة مهربان استپس واجب است که نسبت به تعظیم و احترام و بیان شأن و منزلت واالي ایشان از هر گونه افراط وتفریط بپرهیزیم و صفات الوهیت را که ویژة پروردگار است به ایشان نسبت

یشان نکاهیم. این همان احترام و محبتی است و به هیچ عنوان از قدر و منزلت ا ندهیم، که نشانه اتباع و پیروي از سنت و شریعت ایشان، و حرکت در مسیر هدایت و اقتداي

است. صصادقانه به حضرتشجز با تصدیق و باور به ایشان و عمل به شریعت ایشان ص: ایمان به پیامبرسیزدهم

م براي ایشان، پس اطاعت ایشان اطاعت تسلی همین است معنی انقیاد و شود، نمی متحققخدا و معصیت ایشان معصیت خدا است و ایمان به ایشان فقط با تصدیق و پیروي از

یابد. می تحقق صایشان

ایمان به روز رستاخیز: رکن پنجم

تعریف و اهمیتایمان به روز رستاخیز عبارت از اعتقاد به پایان زندگی دنیا و ورود به زندگی دیگري

و سپس بر انگیخته شدن و -است که با مرگ و زندگی برزخی آغاز شده از قیام قیامت عبور کرده و سر انجام با رسیدن انسانها به دوزخ یا بهشت جاودانی منتهی -حشر و جزاء

آخرت یکی از ارکان (ششگانۀ) ایمان است که ایمان بندة مؤمن جز شود. ایمان به روز می فرماید: می شود. خداوند متعال می شود و کسی که آنرا انکار کند کافر نمی به آن کامل

ءامن من � ل ٱ �ن و� ﴿ ٱب بلکه نیکوکار کسی هست که « .]177: ةالبقر[ ﴾خر �ٱ م و � ٱو � .»روز قیامت ایمان آوردبه خدا و

فرمودند: در پاسخ جبریل صو رسول گرامیه « وم اآلخر وتؤمن بالقدر خ�ه و رش ن تؤمن باهللا ومآلئ�ته و�تبه ورسله وايل

. 1»أ

پیامبرانش و به روز ها و پس مرا از ایمان خبر ده؟ فرمود: اینکه به خدا و فرشتگان و کتاب«آخرت باور داشته باشی و همچنین ایمان داشته باشی به تقدیر، یعنی اینکه هر خیر و شري از

.»طرف خدا مقدر شده است

[عالمات قیامت]بخش دیگري از ایمان به روز آخرت یا رستاخیز این است که به مقدمات آن که

ي قیامت. ها مانند عالمات و نشانه از آن خبر داده ایمان داشته باشی، صرسول گرامی :اند علماء این عالمات را به دو قسمت تقسیم کرده

عالمات صغري الف:

که البته کنند، می یی هستند که داللت بر نزدیکی قیامتها یا عالمات کوچک، نشانه



،صزیاد است. بسیاري از آنها تحقق یافته است. از جمله: بعثت پیامبرمانشان تعداد ها، دسترسی صحرانشینان به آپارتمان شدن امانت، آراستن مساجد و افتخار به آن،ضایع

ظاهر ي زمانی، کم شدن عمل صالح،ها نزدیک شدن فاصله جنگ با یهود و کشتن آنها، فرماید: می لذا خداوند متعال زیاد شدن قتل و کشتار و کثرت فسق و زنا، ،ها شدن فتنه

�ت � ٱ﴿ اعة ٱ � . »قیامت نزدیک شد و ماه شکافت« .]1القمر: [ ﴾١ قمر ل ٱ �شق ٱو لس

ب: عالمات کبريشود و می یی هستند که اندکی پیش از قیام قیامت ظاهرها ي بزرگ، نشانهها یا نشانه

تعداد این عالمات ده تاست که کنند، می گویا آژیر خطرند که آغاز قیامت را اعالن هیچکدام از آنها تاکنون تحقق نیافته است. از جمله:

از آسمان به عنوان حاکم عادل خروج مهدي، خروج دجال، نزول حضرت عیسیکند و به شریعت می کشد، جزیه را منسوخ می شکند و دجال و خنزیر را می که صلیب راکند، و سرانجام می مأجوج که ظاهر شدند، علیه آنها دعاکند. و یأجوج و می اسالم حکم

آید، یکی در مغرب یکی در مشرق و یکی در می میرند و سه تا خسوف پدید می آنهاآید و مردم می جزیره العرب و دخان که عبارت از دودي عظیم است که از آسمان فرود

رشید از مغرب و خروج دابه،طلوع خو پوشاند و بلند شدن قرآن از زمین به آسمان، می رادهد. این آخرین می و خروج آتش بزرگی از عدن (یمن) که مردم را به سوي شام سوق

عالمت از عالمات بزرگ قیامت است.کند که گفت: در حالی که ما می روایت امام مسلم از حذیفه بن أسید الغفاري

چه هبارو فرمودند در حاضر شدند صکردیم ناگهان پیامبر می داشتیم با هم گفتگو فرمودند: کنید، گفتیم درباره قیامت، می گفتگو

ها« .1»آيات عرش �بلها تروا حىت �قوم لن إ�


65 رکن پنجم: ایمان به روز رستاخیز

.»قیامت بر پا نخواهد شد تا اینکه قبل از آن ده نشانه را ببینید«، »حضرت عیسی نزول« ، »طلوع خورشید از مغرب«، »دابه«، »دجال«، »دخان«از جمله:

و مردم را به سوي » آتش که از یمن بیرون آمده«و » سه تا خسوف«، »یاجوج و ماجوج« فرمایند: می صهمچنین پیامبر دهد، را ذکر فرمودند. می میدان محشر سوق

مال ـمهدي �سقيه اهللا الغيث وخترج األرض نباتها و يعطي الـ�رج يف آخر أميت ال«درآخر امت « .»ماشية، و تعظم األمة يعيش سبعا او ثمانيا يع� حججا ـصحاحا و ت�رث ال

بدون که با آمدن او خداوند باران زیاد خواهد بارانید و مال صحیح و من مهدي خواهد آمد،شود و زمین گیاهانش را خواهد رویانید، و حیوانات حالل گوشت زیاد خواهد عیب داده می

.»او هفت یا هشت سال عمر خواهد کرد ردید، و امت نیرومند خواهد گ شد،ي تسبیح که ردیف هستند، پی در ها در روایات آمده است که این عالمات همانند دانه

یکی که ظاهر شد دیگري نیز ظاهر خواهد شد، هر گاه تمام این عالمات پی خواهد آمد، تحقق یافت به مشیت و اجازة خدا، قیامت بر پا شده است.

پروردگارشان از قبرهایشان بیرون قیامت روزي است که مردم با ارادهمقصود از چنانکه بینند، می آیند تا اینکه محاسبه شوند، نیکوکاران پاداش و بدکاران عذاب می


ٱ من رجون � م يو ﴿ا� داث ج � �هم �

.]43لمعارج: ا[ ﴾٤٣ يوفضون نصب إ� ك�

.»دوند اي می ها شتابان بیرون آیند گویی که آنان به سوي نشانه روزي که از گور« - قارعه –قیامت روز قیامت در قرآن کریم باچندین نام ذکر گردیده است. از جمله:

ه - يوم الدين -يوم احلساب وغیره. - ةالغاشي - ةالصاخ - ةاحلاق - ةالواقع -الطام فرماید: می چنانکه خداوند متعال

:ةيوم القيام

ق � ﴿ .»کنم به روز قیامت سوگند یاد می« .]1: مةالقیا[ ﴾١ مة ق� ل ٱ م �يو سم أ

.8716: مستدرك حاکم شمارة -1


:ةالقارع

.»فروکوبنده (آن) فروکوبنده چیست« .]2-1: عةالقار[ ﴾٢ قارعة ل ٱ ما ١ قارعة ل ٱ﴿

يوم احلساب:

ين ٱ إن ﴿ ٱ سبيل عن يضلون � بما شديد عذاب لهم � ص: [ ﴾٢٦ ساب � ٱ م يو �سوا

26[. شوند، به (سزاي) آنکه روز حساب را فراموش کردند، گمان آنان که از راه خدا گمراه می بی«

.»کیفري سخت (در پیش) دارند

يوم الدين:

ار ل ٱ �ن ﴿ .]15-14االنفطار: [ ﴾١٥ �ين ٱ م يو �هالو يص ١٤ جحي� ل� فج . »و بدکاران در دوزخند. روز جزا به آن درآیند«

:ةالطام

فإذا﴿ ٱ ءت جا ا ة لط پس هنگامی که رستاخیز بزرگ فرا « .]34النازعات: [ ﴾٣٤ ى ك� ل ٱ م .»رسد

: ةالواقع

ٱ و�عت إذا﴿ .»(به یاد آر) هنگامی که قیامت واقع شود« .]1: الواقعة[ ﴾١ واقعة ل

:ةاحلاق

.»حاقه چیست؟ حاقه،« .]2-1: احلاقة[ ﴾٢ قة آ� ٱ ما ١ قة آ� ٱ﴿

:ةالصاخ

فإذا﴿ ٱ ءت جا ا ة لص .»پس هنگامی که آن بانگ گوش فرسا در رسد« .]33عبس: [ ﴾٣٣ خ :ةالغاشي

هل ﴿ تٮ .]1: الغاشية[ ﴾١ شية � ل ٱ حديث ك �

.»آیاخبر (قیامت) فرا گیر به تو رسیده است«


چگونگی ایمان به روز آخرت ایمان به روز آخرت دو نوع است، اجمالی و تفصیلی:

این است که ایمان و باور داشته باشیم که خداوند متعال در روز ایمان اجمالی: ها را در یکجا جمع کرده و هر کس را مطابق عملش پاداش مشخصی تمامی انسان

دهد، گروهی به بهشت و گروهی وارد دوزخ خواهند شد. می فرماید: می چنانکه خداوند متعال

ٱ إن قل ﴿ل� � ع � يو ت مي� إ� موعون لمج ٤٩ خر�ن �ٱو و .]50-49: الواقعة[ ﴾٥٠ لو� م

.»شوند گمان پیشینیان و پسینیان در موعد روزي معین گرد آورده می بیبگو: «و اما ایمان تفصیلی ایمان به همه تفصیالتی است که پس از مرگ ایمان تفصیلی:

گیرد: می خواهد آمد که امور ذیل را در بر

قبر هفتن :اولپیامبرش مرده پس از دفنش درباره پروردگار و دین و و آن عبارت از این است که

دارد، می شود، پس خداوند کسانی را که مؤمن هستند با کلمه توحید ثابت قدم می سوال گوید: می چنانکه در حدیث آمده است که هنگامی که از بنده مؤمن سوال شود

ر� « سالم ودي� ا�

د ونبي اإل پروردگارم اهللا، دینم اسالم و پیامبرم «. ١»�م .»است صمحمد

) و یرپس ایمان آوردن به مدلول احادیث بشمول سؤال دو فرشته (منکر و نکچگونگی آن، و جوابی که مؤمن خواهد داد و جوابی که کافر و منافق خواهد داد، واجب

است.

هاي آن عذاب قبر و نعمت :دومهاي آن واجب است و اینکه یا چاهی از چاههاي جهنم و ایمان به عذاب قبر و نعمت



هاي بهشت است، و اینکه قبر اولین منزل از منازل آخرت است، کسی که از یا باغی از باغات نیابد مراحل آن نجات یابد مراحل بعدي برایش آسانتر خواهد شد وکسی که از آن نج

قیامتش بر پا شده است. تر خواهد بود، و با مردن شخص گویا بعدي برایش دشوارگذارد، البته گاهی می بر روح و هم بر جسد یکنواخت تأثیر پس نعمت و عذاب هم

نعمت یا عذاب قرار گیرد، بنابر این عذاب خداوند ممکن است روح به تنهایی مورد مؤمنان صادق خواهد بود. هایش ویژه متوجه ستمگران، و نعمتشود، چه در قبر گذاشته شود و چه می ا نعمت دادهبیند و ی می مرده در برزخ یا عذاب

شود بهر حال این اي نشود، حتی اگر انسان بسوزد یا غرق شود یا خوراك درنده یا پرنده فرماید: می عذاب یا نعمت به او خواهد رسید. چنانکه خداوند متعال

وعشي �غدو هاعلي رضون �ع �ار ٱ﴿ اعة ٱ �قوم م و�و ا د لس خلو أ شد ن عو فر ءال ا

أ

آتش (دوزخ آنان را فرا گرفت) که به هنگام صبح و شام بر آن « .]46غافر: [ ﴾٤٦ عذاب ل ٱترین عذاب در فرعونیان را به سخت) وزي که قیامت بر پا شود، (گوییم:شوند و ر عرضه می

.»آورید فرماید: می صرسول گرامی

ن لوال «عوت تدا�نوا ال أ دل ن ا�

قرب عذاب من �سمع�م أ

. 1»ال

خواستم که اگر از ترس این نبود که دفن کردن مردگان را رها کنید حتما از خداوند می« .»قسمتی از عذاب قبر را به شما بشنواند

دمیدن در صور :سوم در دمیدن اولش تمام مخلوقات دمد، می در آن صور شاخی است که اسرافیل

میرند، مگر کسانی که خدا بخواهد سپس در دمیدن دوم تمام مخلوقات از روزي که می شوند. چنانکه خداوند متعال می خداوند، جهان را آفریده تا قیام قیامت همه زنده



فرماید: می

ور ٱ � ونفخ ﴿ � ٱ � من فصعق لص لس ٱ � ومن ت � من إ� ض �� ٱ ء شا �يه نفخ �م �

خ دمیده شود، آنگاه آسمانیان و » صور«و در « .]68الزمر: [ ﴾٦٨ ينظرون �يام هم فإذا رى أ

زمینیان (همگی) بمیرند. مگر کسی که خداوند خواسته است. سپس دوباره در آن دمیده شود، .»نگرند است که آنان ایستادگانی خواهند بود که میآنگاه فرمایند: می صپیامبر گرامی

ور ىف �نفخ �م « حد �سمعه فال الصصىغ إال أ

حد �بىق ال �م يلتا ور�ع يلتا أ

صعق إال أ

ل �م �� نه مطرا ا�ل ك� جساد منه �تنبت الط

خرى �يه �نفخ �م انلاس أ

�يام هم فإذا أ

شنود مگر اینکه گردنش کج را نمی شود هیچ کسی آن سپس در صور دمیده می«. ١»�نظرون کند مانند شبنم آنگاه شود سپس خداوند بارانی نازل می شود، آنگاه همه کس بیهوش می می

شود، پس ناگهان همه کس را روید، سپس در صور دوباره دمیده می ها مانند گیاه می انسان أجساد .»کند بینی که ایستاده و نگاه می می

برانگیخته شدن بعد از مرگ :چهارم هکند. پس هم می انسانها را زنده هیعنی این است که خداوند بعد از دمیدن دوم هم

ایستند، بدین گونه که هرگاه خداوند متعال اجازه می انسانها در پیشگاه پروردگار جهانیان دمیدن در صور و بازگشت ارواح را به اجساد صادر کند، همۀ انسانها از قبرهایشان بر

نه کفش بپا دارند، نه لباس روند، می خیزند با سرعت و شتابزدگی بسوي میدان محشر می ، دست خالی، هیچ چیزي به همراه ندارند،اند ادر زاد که گویی ختنه نشدهلخت م به تن،

شود و می شود، خورشید به آنها نزدیک می ایستادنشان در میدان محشر به شدت طوالنی گیرد، می از سختی آنروز عرق آنانرا فرا گردد، می بر شدت گرمی و حرارتش افزوده

رسد، بعضی تا زانو، می عرق تا شتالنگ پابراي بعضی حالت هر کس متفاوت است،

.)مكثه يف األرضخروج ادلجال و(باب :صحیح مسلم -1


شود، و هر می بعضی تا شانه، بعضی کال در عرقش غرق بعضی تا کمر، بعضی تا سینه، کس به اندازه اعمالش مکافات دارد.

پس بعث یا برانگیخته شدن پس از مرگ حق است و با شریعت و حس و عقل ثابت شده است.

از سنت رسول اي کریم و روایات صحیحه آیات زیادي در قرآن دالئل شرعی: فرماید: می کند. چنانکه خداوند متعال می بر بعث داللت صاهللا

بگو: آري. سوگند به پروردگارم به یقین « .]7التغابن: [ ﴾�نبؤن �م ع� �ب ور� ب� قل ﴿ .»برانگیخته خواهید شد

فرماید: می همچنین

كما﴿ بد� ل نا و

چنانکه نخستین آفرینش را آغاز کردیم، « .]104األنبیاء: [ ﴾نعيده ق خل أ

.»(دیگربار) آن را تکرار کنیم فرمایند: می صرسول گرامی

ور ىف �نفخ �م « حد �سمعه فال الصصىغ إال أ

صعقال يبيق أحد إال �م يلتا ور�ع يلتا أ

ل �م �� نه مطرا ا�ل ك� جساد منه �تنبت الط

خرى �يه �نفخ �م انلاس أ

�يام هم فإذا أ

شنود، مگراینکه گردنش کج را نمی شود و هیچ کسی آن سپس در صور دمیده می« .١»�نظرون کند مانند شبنم، آنگاه شود سپس خداوند بارانی نازل می میشود، آنگاه همه کس بیهوش می

شود. پس ناگهان همه کس را روید، سپس در صور دوباره دمیده می أجساد انسانها مانند گیاه می .»کند بینی که ایستاده و نگاه می می


ي ٱ ييها� قل ٧٨ رميم و� م ع� ل ٱ ي� من قال ﴿ � ها�شأ

ل أ و

�� أ ق خل ب�ل وهو مر

کند؟ اند زنده می ها را در حالی که پوسیده گفت: چه کسی استخوان« .]79-78یس: [ ﴾٧٩ عليم کند که نخستین بار آنها را پدید آورده است و او به هر آفرینشی بگو: کسی آنها را زنده می



.»داناستخداوند متعال زنده کردن مردگان را در همین دنیا به بندگانش نشان دالئل حسی:

داده است، در سوره بقره پنج مثال در این باره ذکر شده است: که خداوند پس از مردنشان آنان را زنده کرد. قوم موسی -1 کشتۀ بنی اسرائیل. -2 هایشان فرار کردند. قومی که از ترس مرگ از خانه -3 گذشت. اي می که از قریه و عزیر -4 زنده شدند. پرندگان که به دست حضرت ابراهیم -5

شود استدالل کرد. می در این باره از دو جهت دالئل عقلی:

اینکه خداوند متعال آفرینندة آسمان و زمین و تمامی مخلوقات است که در بین ألف:چگونه از آفریدن آن پس ذاتی که اول بدون نمونه، چیزي آفریده، بار دیگر آنها است.

عاجز است در حالی که اینبار نمونه هم وجود دارد.جان است وقتی که خداوند در فصل بهار بی اینکه زمین در زمستان سرد، مرده و ب:

شود که در آن هر نوع گیاهی می آید و سبز و زنده می باراند، پس به حرکت در می بارانست زمین را پس از مردنش زنده کند قادر است بالد، پس ذاتی که قادر ا می روید و می

انسانها را پس از مردنشان زنده کند.

حشر و حساب و جزاء :پنجمپس ما به حشر اجساد و سوال و جواب آنان و اقامۀ عدل در میانشان ایمان و یقین

گیرند و با عدل و می شوند، و مورد سؤال قرار می محشور داریم و اینکه أجساد زنده و فرماید: می شوند. خداوند متعال می مطابق اعمالشان سزا یا جزا داده اف وانص

حد هم من �غادر فلم هم � وح� ﴿و آنان را برانگیزیم و کسی از آنان « .]47الکهف [ ﴾٤٧ اأ

.»را فرو گذار نکنیم



ا﴿ مو� من فأ

�يقول ۦ�يمينه ۥبه ك� أ ق ٱ ؤم ها � ظننت إ� ١٩ بيه ك� رءوا

ق م� �

اضية عيشة � �هو ٢٠ حسا�يه اش به پس اما کسی که کارنامه« .]21-19: احلاقة[ ﴾٢١ ر

گوید: بگیرید کارنامه ام را بخوانید، من یقین داشتم که من به دست راست او داده شود، می .»اي خواهد بود حسابم خواهم رسید پس او در زندگانی پسندیده


ا﴿ مو� من وأ

وت لم ت� لي � �يقول ۦ�شما� ۥبه ك� أ

د ولم ٢٥ بيه ك� أ

حسا�يه ما ر أ

داده شود، گوید: اي کاش اش به دست چپ او و اما کسی که کارنامه« .]26-25: احلاقة[ ﴾٢٦

.»دانستم حساب (کارم) چیست شد و نمی کارنامه ام به من داده نمیپس حشر یعنی سوق دادن و جمع کردن انسانها در میعادگاه بزرگ قیامت براي حساب وکتاب، فرق بین حشر و بعث این است که بعث عبارت از بازگرداندن ارواح به

جمع کردن این زنده شدگان در میدان محشر است.اجساد است، اما حشر سوق دادن و کند و می و حساب و جزاء این است که خداوند متعال بندگانش را در مقابلش احضار

آورد. پس مؤمنان پرهیزگار و با تقوي حسابشان می بیادشان اند اعمالی را که انجام دادهکه خداوند مهربان چقدر فقط این است که اعمالشان به آنان عرضه شود، تا اینکه بدانند

به آنان احسان کرده و چقدر آنان را در دنیا پوشانده و در آخرت چقدر آنانرا مورد عفو و شوند، فرشتگان از آنان می بخشش قرار داده است. آنان بر اساس ایمانشان محشور

ر در دهند و آنانرا از هول و ترس آنروز دشوا می کنند و به ایشان مژدة بهشت می استقبالدر ها گردد و واقعا که این چهره می دارند، پس چهرهایشان سفید و خوشبخت می آمان

آنروز شادان و خندان و درخشانند.و اما تکذیب کنندگان و اعراض کنندگان پس درآنروز بسیار سخت و دقیق مورد

پرسیده خواهند شد، بر اي محاسبه قرار خواهند گرفت و از هر صغیره و کبیرهآري این پاداش و مزدشان تا اینکه خوار و ذلیل شوند. یشان کشانده خواهند شد،ها هچهر


دادند و به خاطر اینکه حق را تکذیب می است و در ازاي اعمالی که در دنیا انجام کردند. می

محاسبه خواهند شد، و هفتاد هزار از آنان صدر روز قیامت قبل از همه امت محمد اند ان بدون حساب و عذاب وارد بهشت خواهند شد، آنها کسانیبه خاطر کمال توحیدش

چنین توصیفشان نموده است: صکه پیامبر

قون ال « ون وال ي�توون وال �سرت ون ر�هم وىلع �تط� وکسانی که براي معالجه، « .»�تو�

هاي مزمن) داغ کردن براي خشکاندن بیماريو خود را از اکتوا (نوعی کنند، طلب رقیه نمی .»کنند کنند و بر پروردگارشان توکل می دانند و بدشگونی نمی نیاز می بی

است. از آنجمله صحابی جلیل القدر عکاشه بن محصنو اولین شود، نماز است، میاولین چیزي که انسان از حقوق اهللا درباره آن پرسیده

ها قضاوت و داوري شود و بین انسان می درباره آن پرسیدهچیزي که از حقوق العباد ي ناحق است.ها گیرد خون می صورت

حوض کوثر :ششم ایمان داریم. صبه حوض پیامیر

و از نهر کوثر پر و آن حوض بزرگ و گرامی قدري است که آبش از شربت بهشت براي نوشیدن از آن به پاي آن صشود،که در میدان محشر است و مؤمنان امت محمد می آیند. می

و از تر، ل شریناز یخ سردتر، از عس این است که از شیر سفید تر، از صفات آن:مشک خوشبوتر است. بسیار بزرگ و فراخ است، و طول و عرض آن برابر است. هر

آن مسافت یکماه راه است، و دو ناودان از بهشت بر آن مشرف است که همواره هگوش صکسی که یکبار آنرا بنوشد بعد از آن هرگز تشنه نخواهد شد. پیامبر کند، می آنرا پر

فرمودند:

�يض ماؤه شهر، مس�ة حوىض «، من أ نب

طيب ور�ه الل كنجوم و��انه المسك، من أ


ماء فال منها رشب من ، السبدا �ظمأ

آبش سفیدتر از حوض من مسافت یکماه است،« .١»أ

هاي آن به اندازه ستارگان آسمان است، کسی که از آن بنوشد شیر و خوشبوتر از مشک و کوزه .»هر گز تشنه نخواهد شد

شفاعت :هفتمدر آن روز بزرگ و دشوار هنگامی که مصیبت و سختی بر مردم فشار آورد، و از

در آنجا بسیار رنجور گردند تالش خواهند کرد تا اینکه کسی برایشان ماندن و ایستادن در نزد پروردگارشان شفاعت کند و تا اینکه خداوند عادل از این مصیبت و عذاب جانکاه

از این امر خطیر شانه خالی ‡نجاتشان بخشد، اینجاست که حتی پیامبران اولوالعزمه به سرور و خاتم پیامبران، و پیامبر گرامی خواهند، تا اینکه قضی می کنند و معذرت می

رسد که خداوند همۀ گناهان گذشته و آیندة ایشان را بخشیده می صمان حضرت محمدو کنند، می ایستد که تمام انسانها از ایشان ستایش می است و حضرتش امروز در جایی

یر عرش سجدهگردد، پس در ز می مقام و منزلت عظیم و درجۀ عالیۀ ایشان اینک ظاهرکند که با آنها به ستایش می ي حمد و ثنایی به ایشان الهامها کند. خداوند سبحان صیغه می

خواهد، که می شود، و از پروردگارش اجازه شفاعت می و تمجید پروردگارش مشغولدهد که براي خالیق شفاعت کند تا اینکه پس از آن می پروردگار عظیم به ایشان اجازه

طاقت فرسایی که آنان را عاجز کرده بود، در میان بندگان به قضاوت و هول و ترس داوري بپردازد.

فرماید: می صپیامبر

مس إن « قيامة يوم تدنو الشعرق �بلغ حىت ال

ذن نصف ال

استغاثوا كذلك هم �بينا ، األ

د �م بعيىس �م بموىس، �م ،بابراهيم �م بآدم، لق، �� فيشفع بمحم حىت �يمىش اخل



خذ اب، حبلقة يأ

�بعثه �يومئذ ابل هل �مده ، �مودا مقاما ا�

مع أ

در روز «. ١»لكهم اجل

گیرد، در این هنگام که در عرق تا بنا گوش را فرا میشود تا اینکه قیامت خورشید نزدیک میچنین وضعیتی قرار دارند از آدم، سپس از ابراهیم، سپس از موسی، سپس از عیسی و سپس از

اش را در میان کند تا اینکه خداوند دادگري خواهند، پس ایشان شفاعت می کمک می صمحمدگیرد، وآنجاست که خداوند ایشان را ر را میرود تا اینکه حلقۀ د خلق شروع کند، پس ایشان می

.»کنند فرستد که همگان از ایشان ستایش می به مقام محمودي میمختص فرموده صاین است شفاعت عظمی که خداوند متعال فقط به رسول اهللا

هاي دیگري نیز ثابت شده است، مثل: شفاعت صاست. البته براي حضرتش ه به آنان اجازه ورود به بهشت داده شود.براي بهشتیان ک صشفاعت حضرتش -1 فرماید: می صچنانکه خود ایشان

نة باب آىت «قيامة يوم اجل

ستفتح ال

ازن �يقول فأ

نت من اخل

قول أ

د فأ بك �يقول . �م

مرت �تح ال أ

حد أ

خواهم که در را آیم و می دروازه بهشت میدر روز قیامت به « .2»�بلك أل

گویم محمد هستم، فرماید: می گوید شما کیستی؟ می برایم باز کنند، خازن (دربان بهشت) می(که در را باز کنم) قبل از شما براي هیچکسی باز گوید: دربارة شما به من دستور داده شده، می

.»نخواهم کردشان مساوي شده باشد، ها و بدیهاي یبراي کسانی که نیک صشفاعت حضرتش -2

کند که وارد بهشت شوند، این نظر بعضی علماء است. حدیث می پس براي آنان شفاعت یا صحابه در این باره ثابت نشده است. صصحیحی از پیامبر

اند تا اینکه وارد آن کسانی که مستحق دوزخ شده هدربار صشفاعت حضرتش -3 نشوند.

:اند است که فرموده صعموم فرمودة رسول گرامیدلیل این نوع شفاعت،

.صحیح بخاري -1 .صحیح مسلم -2


هل شفاعيت «كبائر أل

يت من ال م

.»شفاعت من براي صاحبان کبیره از امتم است« .١»أ

براي رفع درجات بهشتیان در بهشت. دلیلش این ارشاد صشفاعت حضرتش -4 :اند است که فرموده صنبوي

يب اغفر اللهم «خدایا: ابو سلمه را بیامرز و « .2»المهدي� يف درجته وار�ع سلمة أل

. »اش را در راه یافتگان بلند فرما مرتبه

براي کسانی که بدون هیچگونه حساب و عذابی وارد صشفاعت حضرتش -5در هفتاد هزار نفري است که بدون شوند. دلیلش حدیث عکاشه بن محصن می بهشت

براي او چنین دعا صشوند، که پیامبر می هیچگونه حساب و عذابی وارد بهشت فرمودند:

.»پروردگارا او را از آنها بگردان« .3»منهم اجعله اللهم «و بخاطر اند براي آن دسته از امتش که گناهان کبیره داشته صشفاعت حضرتش ـ6

کنند که از دوزخ خارج شوند. دلیلش این فرموده می ، شفاعتاند آن وارد دوزخ شده است: صحضرت

هل شفاعيت «كبائر أل

يت من ال م

براي کسانی از امت من است که شفاعت من (فقط)«. 4»أ

. »گناه کبیره انجام داده باشند(و نه شرك) فرمایند: می همچنین

د �شفاعة انلار من قوم �رج « نة �يدخلون �مون اجل هنمي� و�سم

گروهی از «. ٥»اجل

» جهنمیان«گردند که شوند و وارد بهشت می از دوزخ بیرون می صمردم به شفاعت محمد

.أبو داود -1 .صحیح مسلم -2 .صحیح بخاري و صحیح مسلم -3 .ابوداود -4 .صحیح بخاري -5


. »شوند نامیده میتا عذابشان اند درباره کسانی که مستحق عذاب بوده صشفاعت حضرتش -7

تخفیف یابد، مانند شفاعت ایشان در حق عمویشان أبو طالب. فرمودند: صدلیلش این است که حضرت رسول

قيامة، يوم شفاعىت �نفعه لعله « منه �غ� كعبيه، �بلغ انلار، من ضحضاح ىف �يجعل ال

(بعد از کم شدن عذابش امیدوارم روز قیامت شفاعت من به او کمک کند، بنابر این« .1»دماغه به کمک شفاعت من) بر الیه نازکی از آتش قرار داده خواهد شد که آتش تا شتالنگ (کله) پایش

.»آید رسد و مغز سرش از آن به جوش می می

شروط قبول شفاعت: در نزد خدا مبنی بر دو شرط است: قبول شفاعت

خوشنودي خداوند از شفاعت کننده و شفاعت شونده. چنانکه خداوند متعالأ: فرماید: می

کنند مگر براي کسی که و شفاعت نمی« .]28األنبیاء: [ ﴾ت� ر ٱ لمن إ� فعون �ش و� ﴿ .»(خداوند) بپسندد

فرماید: می کننده که بتواند شفاعت کند.چنانکهاجازه خداوند متعال براي شفاعت ب:

يٱ ذا من﴿ چه کسی است که بدون حکم او « .]255: ةالبقر[ ﴾نه �إذ إ� ۥ عنده فع �ش �

.؟»در پیشگاهش شفاعت کند

هشتم: میزانمیزان، حق است و ایمان آوردن به آن واجب است. و آن ترازویی است که خداوند

کند تا اینکه بندگان را می روز قیامت براي وزن کردن اعمال بندگان نصب متعال در



مطابق اعمالشان پاداش دهد.میزان یا ترازوي اعمال چیزي است محسوس که دو پله و یک زبان دارد، که اعمال

شود، اما می ي اعمال و یا خود عمل کننده وزنها شود یا دفتر می بندگان بوسیله آن وزنسنگینی و سبکی خود عمل است، نه عمل کننده و نه دفاتر اعمال. لذا خداوند معیار فرماید: می متعال

ٱ ونضع ﴿ ل ش� س �ف لم �ظ ف� مة ق� ل ٱ م �و ط قس ل ٱ ز�ن م� من حبة قال مث �ن �ن اتي دل خر

نا� و در روز قیامت ترازوهاي درست را « .]47األنبیاء: [ ﴾٤٧ سب� � بنا و�� بها

در میان نهیم و کسی هیچ ستمی نبیند و اگر (عمل نیک و بد هر شخص) هم وزن دانۀ خردلی .»کنیم آوریم و ما حسابرسی را کفایت می باشد، آن را (درمیان) می


�قلت �من﴿ و� ۥز�نه م� ٱ هم �ك فأ ت ومن ٨ لحون مف ل خف و� ۥز�نه م�

ين ٱ �ك فأ �

و خ� نفسهم ا بما أ .]9-8األعراف: [ ﴾٩ لمون �ظ تنا� � �نوا

پس کسانی که کفۀ نیکیهایشان گران شود، آنانند که رستگارند و هر کس که کفۀ « .»باشد، آنانند کسانی که به (سزاي) انکار آیات ما به خویشتن زیان زدندهایش سبک نیکی فرمایند: می صرسول اهللا

هور « مد اإليمان شطر الط واحل �

.١»الم�ان �مأل

.»کند میزان اعمال را پر می» الحمدهللا« کلمه پاکی و نظافت نصف ایمان است و« فرمایند: می صهمچنین پیامبر

در روز قیامت « .٢»م�ان يوم القيامة فلو وزن فيه السماوات واألرض لوسعتـيوضع ال«که اگر آسمان و زمین در آن وزن شود -آنقدر بزرگ است که-شود میزان اعمال نصب می

.»ظرفیت آنرا دارد

.مسلم روایت -1 .روایت حاکم -2


نهم: صراطشود، می به صراط ایمان داریم و آن عبارت از پلی است که بر روي دوزخ نصب

گذرگاهی بسیار وحشتناك و خطرناك است که مردم براي ورود به بهشت از روي آن کنند مانند چشم به هم زدنی، بعضی می بعضی بقدري سریع و تند عبور باید عبورکنند،

مانند برق، بعضی مانند باد، بعضی مانند پرنده، بعضی مانند اسب تیزرو، و بعضی مانند کشند، می دوند، از همه آخرتر کسانی هستند که خود را به زور می شخص تیز رفتاري

عبور هر کسی بر مبناي عمل اوست، بعضی هم هستند که نورشان فقط به اندازه شصت شوند، اما می شوند و به دوزخ پرت می پایشان است، کسان دیگري هم هستند که ربوده

کسی که از پل (صراط) عبور کند وارد بهشت شده است.است سپس صکند پیامبر عزیزمان حضرت محمد می اولین کسی که از آن عبورهیچکس اجازه سخن گفتن ندارد و سخن و دعاي ‡امتش. در آن روز جز پیامبران

پیامبران این است که:

.»خدایا حفاظت کن حفاظت کن«. 1»سلم سلم اللهم «در دوزخ چنگکهایی در دو طرف صراط قرار دارد که اندازه آنها را غیر از خداوند کشند. می گیرند و پائین می خدا بخواهد این چنگکها داند که هر کسی را نمی کسی

ي صراط:ها ویژگیاز صفات پل صراط این است که از شمشیر تیزتر و از مو باریک تر است، جز کسی

تواند خودش را حفظ کند، کما اینکه صراط نمی م بدارد کسیکه خدا او را ثابت قدآیند و در دو می تاریک است، امانت و صله رحم (یعنی باخویشاندان رابطه نیکو داشتن)

ایستند تا اینکه گواهی دهند که چه کسی آنها را رعایت کرده و چه کسی می طرف صراط ید:فرما می کرده است. چنانکه خداوند متعالشان ضایع

.صحیح بخاري و صحیح مسلم -1


إ� من�م �ن﴿ �ن واردها ق ام حت ر�ك � ين ٱ �ن� �م ٧١ اضي م ٱ � نذر �قوا و ٱ .]72-71مریم: [ ﴾٧٢ اجثي �يها لم� ل�

وکسی از شما نیست مگر آنکه بر آن گذر خواهد کرد این (وعده) بر پروردگارت قضاي «در آنجا -از پاي درآمده-بخشیم و ستمگاران را شدنی است. سپس پرهیزگاران را رهایی می

.»واگذاریم فرمایند: می صرسول اهللا

اط و�رضب « �ون جهنم ظهرى �� الرصنا فأ

ىت أ م

ل وأ و

� من أ پل صراط در « .1»�

.»کنیم شود من و امتم اولین کسانی خواهیم بود که از آن عبور می وسط دوزخ نصب می فرماید: می صهمچنین پیامبر

و « .2»و�رضب جرس جهنم فأ�ون أول من ��ه وداعء الرسل يومئذ ا� سلم سلم«کنم من اولین کسی خواهم بود که از آن عبور می گردد و پل صراط بر روي دوزخ نصب می

.»دعاي پیامبران در آنروز این است که خدایا! حفاظت فرما، حفاظت فرما فرماید: می ابو سعید خدري

به من چنین رسیده است که « .3»بلغ� أن اجلرس أدق من الشعر و أحد من السيف« .»ستپل(یا صراط) از مو باریک تر و از شمشیر تیز تر ا

فرمایند: می صو رسول گرامی

مانة وترسل «اط جنبىت �تقومان والرحم األ ل�م �يمر وشماال يمينا الرص و

ربق أ

قال . اكل

ىب قلت نت بأ

� أ

ى وأ

ء أ ربق كمر ىش

لم « قال ال

تروا أ

ربق إىل

طرفة ىف و�رجع �مر كيف ال

�ح كمر �م �� كمر �م الر رى الرجال وشد الط

�مالهم بهم جت ىلع قائم ونبي�م أ

اط �مال �عجز حىت سلم سلم رب �قول الرصعباد أ

� �ستطيع فال الرجل يىجء حىت ال الس

.صحیح مسلم -1 .متفق علیه -2 .صحیح مسلم -3


اط حا�ىت و� - قال - زحفا إال مورة معلقة الكيلب الرصخذ مأ

مرت من بأ

�مخدوش به أ

دو طرف راست و شوند و بر و امانت و صله رحم فرستاده می« .1»انلار ىف ومكدوس ناج کند، سپس مانند باد، سپس مانند عبور ایستند، اولین شما مانند برق عبور می چپ (صراط) می

شود و پیامبرتان در حالیکه بر پرنده و پیاده تیز رفتار، هر کسی مطابق عملش پاداش داده میا سر انجام فرماید: پروردگارا! سلم سلم (حفاظت بفرما حفاظت بفرما) ت (صراط) ایستاده می

آید تواند در روشنی عملش عبور کند) و شخص می ماند (که کسی نمی اعمال بندگان عاجز میاما جز با سینه خیز توانایی رفتن ندارد، و فرمودند: در دو طرف صراط چنگکهایی آویزان است

.»که مأمورند هر کسی را که به آنان دستور برسد بگیرند

دهم: قنطرهایستند و قنطره می داریم که مؤمنان هرگاه از پل عبور کنند بر قنطرههمچنین ایمان

جایی است در بین دوزخ و بهشت که مؤمنانی که از پل صراط عبور کنند و از دوزخ ایستند تا اینکه پیش از داخل شدن به بهشت براي آنان از می نجات یابند در آنجا

دخول هو پاك شدند براي آنها اجاز یکدیگرشان انتقام گرفته شود، پس هر گاه تصفیه فرمایند: می صرسد. پیامبر می بهشت

نة �� نطرة ىلع �يحبسون انلار، من المؤمنون �لص « من بلعضهم �يقص وانلار، اجل

�يا، ىف بينهم اكنت مظالم �عض، بوا إذا حىت ادل وا هذ ذن و�قنة، دخول ىف لهم أ

ى اجل

فواذل

د �فس حدهم �يده �مهدى أل

هل أ نة ىف بم�

هل منه اجل �يا ىف اكن بم� مؤمنان که از «. 2»ادل

شوند تا ظلم و ستمی که در داشته مییابند در فاصله بین بهشت و دوزخ نگه دوزخ خالصی میدنیا بین آنان وجود داشته برایشان از یکدیگر انتقام گرفته شود، هر گاه پاك شدند و تصفیه

شود، قسم به ذاتی که جان محمد در دست اوست گردیدند به آنان اجازه دخول بهشت داده می .»داند یا بهتر میاش در دن اش در بهشت را از راه خانه هر کدام آنان راه خانه

)195( ،329الحدیث رقم ،کتاب اإلیمان: صحیح مسلم -1 .صحیح بخاري -2


یازدهم: بهشت و دوزخهمچنین ایمان و یقین داریم که بهشت و دوزخ حق است، و اینکه هر دو وجود دارد و هیچگاه نابود نخواهند شد و از بین نخواهند رفت، بلکه براي همیشه باقی خواهند

ماندن ي بهشت جاودانی است، کما اینکه براي هر کسی که خداوند حکم ها ماند. نعمتدائم در دوزخ را صادر فرماید او همیشه در دوزخ خواهد ماند نه فنا شدنی است و نه

عذاب از او منقطع خواهد شد.اما موحدان و یکتا پرستان (که به دالئلی وارد دوزخ میشوند) بهر حال روزي با

شفاعت شفاعت کنندگان و رحمت ارحم الراحمین از دوزخ نجات خواهند یافت.

بهشت:سراي عزت و سعادتی است که خداوند متعال آنرا براي پرهیزگاران در روز واپسین آماده کرده است. در آن جویها و نهرها جاري، قصرهاي بلند، همسران زیبا، مهیا است و در آنجا همه گونه نعمت است، نعمتهایی که نفس انسان اشتها داشته باشد، و چشم از

و هیچ گوشی یی که قبل از آن هیچ چشمی آنرا ندیده،ها نعمت دیدن آن لذت ببرد،نه پایان دارد و نه فنا، بهشتی که نعمتهاي نشنیده و در دل هیچ انسانی خطور نکرده است،

انقطاع، یک بی انتها و بی آن جاودانی است و بهشتیان نیز در آن جاودانه خواهند بود، بوي خوش از فاصله چهل سال به مشامي دنیا بهتر است، ها وجب آن ازتمام دنیا ولذت

ترین نعمت آن دیدار پروردگار مهربان است که مومنان پروردگارشان را به رسد، بزرگ می آشکار ببینند و لذت ببرند. چشم سر به طور عیان و

نصیبند، کسی که رؤیت پرودگار را توسط بی کافران از دیدار پروردگارشان محروم ودهد. تردید آنان را در این محرومی بزرگ درکنار کافران قرار می یب کند می مؤمنان نفی

د فاصله زمین تا آسمان بهشت صد درجه دارد که فاصله هر درجه تا درجه دیگر هماننترین درجات بهشت جنۀ الفردوس یا فردوس االعلی است که سقف آن عرش است، باال


مانند عرض مکه تا هجر رحمان است، بهشت هشت دروازه دارد که عرض هر دروازه ترین کسی که از بهشت سهم است روزي خواهد آمد که پر(و بلکه شلوغ) شود. کم

برد سهم آن مانند ده برابر این دنیا است. می فرماید: می خداوند متعال

ت ﴿ عد .»مهیا شده است براي پرهیزگاران« .]133عمران: آل[ ﴾١٣٣ متق� لل أ

فرماید: می متعال در جاودانگی بهشت و بهشتیانهمچنین خداوند

﴿ ر�هم عند ؤهم جزا ٱ تها� من ري� ن عد ت ج� �ين � ر � ن � بد �يها

.]8: البينة[ ﴾ا�

اي است که از فرودست آن جویباران روان هاي جاودانه پاداششان در نزد پروردگارشان باغ« .»در آن براي همیشه جاودان خواهند بود است که

دوزخ: دوزخ سراي عذاب و بدبختی است که خداوند آنرا براي کافران و نافرمانان آماده

ها است، نگهبانان آن ها وعقوبت در آن بدترین و شدیدترین انواع عذاب کرده است،غذایشان زقوم فرشتگان سختگیر و درشت خو یند، وکافران همیشه در آن خواهند ماند،

حمیم یا آب جوش است، آتش دنیا یک هفتادم آتش جهنم است، یعنی شان و نوشیدنیآتش دوزخ شصت و نه برابر سوزان تر از آتش دنیا است. آتش دوزخ خستگی ندارد هر

ز�د من هل ﴿ گوید می چه انداخته شود بازهم و دوزخ هفت دروازه باز هم هست، ﴾٣٠ م فرماید: می خداوند متعال ازه آن بخش مشخصی دارد.دارد که هر درو

ت ﴿ عد لل أ .»مهیا شده است براي کافران« .]131عمران: آل[ ﴾١٣١ فر�ن �

فرماید: می همچنین خداوند متعال از جاودانگی دوزخ و دوزخیان

ٱ إن ﴿ ل ٱ لعن � عد فر�ن � �ين � ٦٤ سع�ا لهم وأ بد �يها

�نص� و� او� �دون � � �

گمان خداوند کافران را لعنت کرده است و برایشان آتش فروزان بی« .]65-64األحزاب: [ ﴾٦٥ .»فراهم دیده است که همواره در آنجا جاودانند


ایمان به روز آخرت هثمر -3

دارد از جمله:ایمان به روز آخرت ثمرات بسیار ارزشمندي شوق و رغبت به انجام طاعات و حرص بر آن به خاطر پاداش و ثوابی که در پی -1 دارد. از ترس عذاب آنروز. ترس از گناه و ملوث شدن به آن، -2دهد به خاطر امیدواري که به ثواب تسلی و اطمینان مؤمن از آنچه از دست می -3

هاي آن دارد. بهشت و نعمتزیرا وقتی انسان ایمان وز رستاخیز اساس سعادت فرد و جامعه است،ایمان به ر -4

کند و از هر خوب و داشته باشد که خداوند متعال مخلوقات را پس از مردنشان زنده میگیرد حتی از حیوان، حتما براه گیرد و انتقام مظلوم را از ظالم می بد آنان حساب می

رود و خیر و ابر این ریشه شر و فساد از بین میشود بن آید و به طاعت خدا مشغول می می گیرد. گردد و فضیلت و اطمینان و آرامش همه جا را فرا می نیکی بر جامعه حاکم می

ایمان به تقدیر: رکن ششم

تقدیر و اهمیت آن -1

بنابر عبارت از ترسیم و برنامه ریزي براي کائنات بوسیله خداوندقدر یا تقدیر گردد می تقاضاي علم و حکمت او تعالی است. که این امر به قدرت ذات تواناي او بر

دهد. ایمان به تقدیر یکی از می زیرا که او بر هر چیزي تواناست و هر چه بخواهد انجام شود، لذا خدواند متعال نمی آن متحقق ارکان ششگانه ایمان است که ایمان جز با

فرماید: می

مقرر هگمان ما هر چیزي را به انداز بی« .]49القمر: [ ﴾٤٩ بقدر ه � خلق ء � � إنا﴿ .»ایم آفریده

فرمایند: می صرسول گرامی

ء لك « عجز حىت بقدر ىشكيس ال

و وال

كيس أ

عجز ال

.1»وال

.»همه چیز در تقدیر نوشته شده است حتی زیرکی و ناتوانی«

مراتب تقدیر -2

شود. نمی ایمان به تقدیر جز با تحقق چهار چیز کامل ایمان داشتن به علم ازلی خداوند که بر هر چیز احاطه دارد چنانکه ذات متعالشاول:

لم ﴿ فرماید: مین لم �ع �

ٱ أ ٱ � ما لم �ع � ما ٱو ء لس

إن ض� �� إن ب� ك� � لك � � لك �

ٱ اي که خداوند آنچه را که در آسمان و زمین است آیا ندانسته« .]70الحج: [ ﴾٧٠ �س� � .»است) این در کتابی (نوشته) است. (بدانید) که این بر خداوند آسان هگمان (هم داند؟ بی می

خواسته می ایمان داشتن به نوشته شدن در لوح محفوظ. یعنی هر آنچه از تقدیر دوم:

.مسلمصحیح -1


:فرماید می انجام بگیرد در آن ثبت شده است، چنانکه

ا﴿ هیچ چیزي را در کتاب (لوح محفوظ) « .]38األنعام: [ ﴾ء � من ب ك� ل ٱ � نافرط م .»ایم فرو گذار نکرده

فرماید: می صرسول گرامی

كتب « الئق مقادير ا�ن �بل اخل

موات �لق أ رض الس

ف خبمس� واأل

ل - قال - سنة أ

خداوند پنجاه هزار سال پیش از آنکه آسمانها و زمین را بیافریند تقدیر « .1»الماء ىلع وعرشه .»مخلوقات را نوشته است

کند و قدرتش می ایمان داشتن به مشیئت خداوند که هر چه بخواهد اجراء :سوم فرماید: می فراگیر است لذا

وما﴿ ءون �شا ن إ� أ ٱ ء �شا توانید که و نمی« .]29التکویر: [ ﴾٢٩ لم� � ل ٱ رب �

.»خواهید مگر خدا بخواهد، پروردگار جهانیان فرمود: 2»ماشاءاهللا و شئت« وقتی کسی به ایشان گفت: صو رسول بزرگوارمان

آیا مرا با خدا شریک قرار دادي بگو هر چه « .»أجعلت� هللا ندا قل بل ماشاءاهللا وحده« .»فقط خدا بخواهد

. لذاخداوند متعال است ایمان داشتن به اینکه آفریدگار همه چیز در جهانچهارم: ید:فرما می

ٱ﴿ وهو ء� � � لق � � خداوند آفریننده همه « .]62الزمر: [ ﴾٦٢ و�يل ء � � � .»چیز است و او بر همه چیز نگهبان است


ٱو ﴿ حال آنکه شما و آنچه را که انجام « .]96الصافات: [ ﴾٩٦ ملون �ع وما خلق�م � .»دهید خداوند آفریده است می

.صحیح مسلم -1 ».هر چه خدا بخواهد و تو بخواهی!« -2

87 رکن ششم: ایمان به تقدیر

فرماید: می صپیامبرو

تردید هر صنعتکار و صنعت او را خداوند متعال بی«. 1»إن اهللا يصنع لك صانع وصنعه« .»آفریند می

اقسام تقدیر -3

براي همه کائنات، این همان تقدیري است که خداوند متعال پنجاه تقدیر عمومی: -آ ها و زمین آنرا نوشته است. هزار سال پیش از آ فرینش آسمان

دمیدن روح تا پایان هو آن تقدیر همۀ آن مراحلی است که از لحظ تقدیر عمري: -ب عمر براي او نوشته شده است.

گیرد می آن چیزي است که در طول یکسال انجام هو آن تقدیر هم تقدیر ساالنه: -ج فرماید: می شود لذا خداوند متعال می و این هر سال در شب قدر مشخص

م � رق �ف �يها﴿هر کار استواري درآن شب فیصله « .]4الدخان: [ ﴾٤ حكي� ر أ

.»یابد میو این تقدیر همان اعمالی است که در هر روز اعم از عزت و ذلت تقدیر روزانه: -د

گیرد. می و بخشش و بازداشتن و میراندن و زنده کردن و غیره انجام فرماید: می لذا

� ٱ � من ۥله �� ﴿ لس ٱو ت � � هو � يو � ض� ��

هر کس که « .]29الرحمن: [ ﴾٢٩ ن شأ

.»خواهد. هر روزي او در کاري است در آسمانها و زمین است، از او (استعانت) می

سلف درباره تقدیر هعقید -4

آنکه آفریدگار و پروردگار و اختیار دار همه چیز فقط خداوند متعال است، او پیش از و اعمالشان و اینکه رستگار خواهند بود و یا شان آنان را بیافریند اجلشان و روزي



زیانکار، همه چیز را نوشته و در لوح محفوظ ثبت گردانیده است. آنچه خدا بخواهد شود، و آنچه او نخواهد انجام نخواهد شد، او هر آنچه تاکنون انجام گرفته و هر می همان

گرفت چگونه می ام خواهد گرفت و آنچه که انجام نگرفته و اگر انجامآنچه در آینده انجکند و هر می داند، او بر هر چیزي تواناست و هر کسی را بخواهد گمراه می بود همه را می

نماید. می کسی را که بخوا هد راهنماییانایی با این وجود بندگان از خود اراده و قدرت دارند، که هر آنچه خداوند به آنان تو

توانند چیزي نمی توانند عمل کنند، کما اینکه سلف معتقدند که بندگان می بخشیده فرماید: می بخواهند مگر اینکه خدا بخواهد لذا

ين ٱو ﴿ � � د�نهم �ه �ينا هدوا ٱ �ن سبلنا ٱ لمع � و « .]69العنکبوت: [ ﴾٦٩ سن� مح لگمان خداوند با در راه ما کوشش کنند آنان را به راههاي خویش رهنمون شویم، و بیکسانی که

.»نیکوکاران است

و اینکه خالق و آفریدگار بندگان و افعال و کردار آنان فقط خداوند است اما در تواند بخاطر حرامی نمی آورند، پس هیچ کسی می حقیقت آنها هستند که عمل را بوجود

داشته باشد، زیرا اي ا واجبی که ترك کرده در برابر خداوند دلیل و بهانهکه مرتکب شده یخداوند راه هر گونه گریز و بهانه جویی را بر آنان بسته و صحبت آشکارش را بر آنان

تمام کرده است.ها به قضاء وقدر استدالل شود و گفته شود، تقدیر چنین جایز است که در مصیبت

توان تقدیر را بهانه قرار داد و نمی ها و گناهان هرگز ا و نارسائیه بوده است، اما در عیب فرمودند: إدر مناظره موسی و آدم صهر کاري کرد، لذا رسول گرامی

اج «

�قال موىس آدم فحج وموىس آدم حت

نت موىس هلى آدم أ

خرجتك اذل

من خطيئتك أ

نة �قال اجل

نت آدم هل

ى موىس أ

اصطفاك اذل مر ىلع تلوم� �م و��المه برساتله ا�

قد أ

ر قد ن �بل ىلعخلق أ

.١»موىس آدم فحج أ



موسی فرمود: تو همان آدم هستی که گناهت ترا از با هم مناظره کردند، إموسی و آدم«بهشت راند، آدم به او فرمود تو که موسی هستی که خداوند ترا به رسالت برگزیده و با تو سخن گفته است، آنگاه بخاطر چیزي که پیش از آفرینش من در تقدیرم نوشته شده مرا مالمت

.»کنی می

فعال بندگانا -5

آفریند بر دو قسم است. می فعالی که خداوند در جهانادهد که هیچ کسی در آن می افعالی که خداوند خودش در میان بندگانش انجام اول:

گیرد، مانند زنده کردن و میراندن می اراده و اختیاري ندارد، فقط با مشیئت خداوند انجام فرماید: می و بیماري و تندرستی. لذا ذات متعالش

ٱو ﴿ حال آنکه خداوند شما و آنچه را « .]96الصافات: [ ﴾٩٦ ملون �ع وما خلق�م � .»دهید، آفریده است انجام می


يٱ﴿ ٱ خلق � ي�م لو�م �ب ة يو � ٱو ت مو لح �

﴾٢ غفور ل ٱ عز�ز ل ٱ وهو �م� سن أ

کسی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدامیک از شما نیکوکار « .]2الملک: [ .»است؟ و او پیروزمند آمرزگار است

دهند که این افعال با اراده و می افعالی که خود مخلوقات داراي اراده انجام دوم:کرده واگذارگیرد زیرا خداوند اختیار اینگونه اعمال را به آنان می اختیار خود آنان انجام

فرماید: می است لذا

لمن﴿ ن من�م ء شابراي کسی از شما که بخواهد راست « .]28التکویر: [ ﴾٢٨ تقيم �س أ

.»کردار شود فرماید: می و

�من﴿ ومن منيؤ فل ء شا پس هر کس که بخواهد ایمان « .]29الکهف: [ ﴾فر ي� فل ء شا .»بخواهد کافر شودبیاورد و هر کس که


بنابراین بندگان در برابر افعال نیکشان ستایش و در برابر اعمال بدشان نکوهش خواهند شد و خداوند هرگز کسی را عقاب و سرزنش نخواهد کرد مگر در افعالی که

فرماید: می بنده در آن صاحب اختیار باشد، لذا

﴿ وما نا� . »و من به بندگان ستمگر نیستم« .]29ق: [ ﴾٢٩ عبيد لل � بظ�

داند. اینکه کسی از باالي بام با راه پله پائین می انسان فرق بین اختیار و اضطرار را باال به پائین پرت کند این اجباري بیاید این عمل اختیاري است، اما اگر کسی او را از

است.

آفرینش افعال بندگان -6

افعال او را نیز آفریده است. اما به او قدرت و اختیار خداوند همچنانکه بنده را آفریدهداده است، بنابر این پدید آورندة مستقیم افعال هر کسی خود اوست، چونکه قدرت و

آورد، و اگر کافر می آورد با اختیار و اراده خودش ایمان می اختیار دارد وقتی ایماناین شود، مثل این است که بگوئیم یم شود باز هم با اراده و اختیار کامل خودش کافر می

میوه از این درخت یا این محصول از این زمین است و آفریدگار آن خداوند است. پس نسبت میوه به درخت و محصول به زمین به اعتبار آن است که از او پدید آمده است و

وجود ندارد. نسبتش به خداوند به اعتبار این است که او آفریدگار آنها است، پس تناقضی فرماید: می متناسبند. لذا خداوند متعال بنابر این شریعت و قضا و قدر الهی با هم متفق و

ٱو ﴿ حال آنکه خداوند شما و آنچه را که « .]96الصافات: [ ﴾٩٦ ملون �ع وما خلق�م � . »دهید، آفریده است انجام می


ا﴿ م� من فأ

ق ٥ �� ٱو طي أ وصد ه ٦ � س � ٱب ا ٧ ى ي� لل ۥفسني� م

�ل من وأ

ب ٨ � تغ س ٱو و�ذ ه ٩ � س � ٱب پس اما کسی که « .]10-5اللیل: [ ﴾١٠ ى ع� لل ۥفسني�بخشید و پرهیزگاري کرد و (آیین) نیک را تصدیق کرد (راه رسیدن) به آسایش را برایش آسان

نیاز شمرد و (آیین) نیک را دروغ گردانیم. و اما هر کس که بخل ورزید و (خود را) بی می


.»دهیم انگاشت به او ( براي گرفتار آمدن به) دشواري زمینه می

تکلیف در تقدیر -7

دو چیز پیرامون تقدیر بر بندة مؤمن واجب است.اینکه در انجام کارهاي خیر و اجتناب از کارهاي ناپسند از خداوند کمک و اول:

استعانت بجوید و اینکه دعا کند که هر کار خیري را آسان و هر کار ناپسندي را بر او و پرهیز از هر شر و دشوار گرداند و بر او توکل کند و خود را در جلب هر خیر و نیکی

فرماید: می صبدي محتاج او بداند. رسول گرامی

واستعن �نفعك ما ىلع احرص « با�

صابك و�ن �عجز، والء أ � لو : �قل فال يش

�

ر : قل ول�ن و�ذا، كذا اكن كذا �علت قد شاء وما ا� �مل �فتح لو فإن �عل، ا�يطان رساند حریص باش و از خدا کمک و استعانت بجوي اگر به بر آنچه به تو نفع می«. »الش

شد، بلکه بگو خداوند چنین خواسته و کردم چنین می مشکلی بر خوردي نگو اگر چنین میکلمه (اگر) دروازه شیطان را به رویت باز کند، زیرا مقدر فرموده و او هر چه بخواهد می

.»کند می : اینکه بر آنچه برایش مقدر شده صبر نماید و داد و فریاد نکند ، باید یقین داشتهدوم

باشد که این قضاء و قدر الهی است لذا به آن راضی و خوشنود باشد ، و یقین داشته چه که از او نجات یافته هرگزباشد که مشکلی که به او رسیده هرگز بازگشت نداشته وآن

توانسته به او آسیبی برساند. می فرماید: می صچنانکه رسول گرامی

ن لم اعو «صابك ما أ

ن يلخطئك ي�ن لم أ

ك ما وأ

خطأ

و بدان « .»يلصيبك ي�ن لم أ

.»توانسته برسد نرسیده نمیتوانسته نرسد و آنچه به تو که آنچه به تو رسیده نمی

رضایت به قضا و قدر -8

باید به قضاء و قدر راضی بود زیراکه این رضایت مکمل و پایان بخش رضایت به


ربوبیت پروردگار است، بر هر مؤمنی الزم است که به تقدیر و قضاي خداوند راضی سی که باشد، زیرا هر فعل و قضاي خداوند سرتاسر خیر و عدالت و حکمت است، ک

توانسته نمی توانسته نرسد و آنچه که به او نرسیده نمی مطمئن باشد که آنچه به او رسیدهاز گرفتگی و اش ماند و زندگی می برسد. قلبش از شک، حیرت و سرگردانی پاك

کند، و براي نمی آشفتگی در امان خواهد بود، بنابر این هر چه از دست بدهد اورا غمگینخوشبخت ترین انسان است و پر شود در این صورت او نمی پریشاننگران و اش آینده

آرامش ترین قلب را در سینه دارد.مشخص است نه ترس اش کسی که یقین داشته باشد که عمرش شمرده شده و روزي

افزاید؛ همه چیز نوشته شده و اش می کند، و نه بخل بر روزي می از مرگ عمرش را زیادکند و همواره از می شواري و مصیبتی که به او برسد صبرتعیین شده است، و هر دطلبد و به آنچه خداوند برایش مقدر فرموده راضی و می گناهانش پوزش و آمرزش

کند و از سوي می سو از پروردگارش فرمانبرداري گردد، بنابر این از یک می خوشنود فرماید: می اوند متعالکند. لذا خد می ي زندگی صبر پیشهها دیگر بر مشکالت و دشواري

﴿ صاب ماصيبة من أ ٱ ن �إذ إ� م من يؤ ومن � ٱب ٱو ۥ به قل د �ه � ء � ب�ل �

رسد و کسی که به خدا ایمان هیچ مصیبتی جز به حکم خدا نمی« .]11التغابن: [ ﴾١١ عليم .»کند، و خداوند به همه چیز داناست هدایت میآورد (خداوند نیز) دلش را


ٱ د وع إن � ص ٱف ﴿ � فر تغ س ٱو حق � گمان وعدة پس شکیبا باش، بی« .]55غافر: [ ﴾بك � .»خداوند حق است. و براي گناهت آمرزش بخواه

اقسام هدایت -9

به معنی راهنمایی به سوي حق، و این نوع هدایت براي همۀ مخلوقات است، و اول:همین هدایت است که پیامبران و دعوتگران پیرو آنان توانایی آنرا دارند چنانکه خداوند

فرماید: می متعال


إ� دي �ه �نك ﴿ س ط ص� راست هدایت گمان تو به راه بی« .]52الشوري: [ ﴾٥٢ تقي� م .»کنی می

: هدایت به معنی توفیق دادن و ثبات بخشیدن، که این نوع هدایت فقط از سوي دومکند و می خداوند متعال است و با فضل و لطف و احسانش نصیب بندگان پرهیزگارش

فرماید: می جز ذات متعال او هیچکس توانائی آنرا ندارد. چنانکه خداوند متعال

ح من دي�ه � إنك ﴿ ٱ �ن و� ت بب أ من دي�ه � اي پیامبر هر « .]56القصص: [ ﴾ء �شا

توانی هدایت کنی بلکه خداوند هر کس را که بخواهد هدایت داري نمی کس را که دوست می .»کند می

اقسام اراده -10

این آنچه مله براي همه موجودات است، بنابرکونی قدري که مشیئت شا هاراد اول:شود، این نوع اراده فقط مستلزم وقوع شئ نمی شود و آنچه نخواهد می خداوند بخواهد

مراد و مطلوب است، و هیچگاه مستلزم محبت و رضایت نیست مگر اینکه اراده شرعی فرماید: می به آن تعلق گیرد. چنانکه خداوند متعال

ٱ يرد �من﴿ ن �پس هر کس راکه « .]125األنعام: [ ﴾م � س ل� ۥره صد ح �� ۥديه �ه أ

.»گشاید خداوند بخواهد هدایتش کند دلش را براي پذیرش اسالم میاراده دینی شرعی و این عبارت از محبت و رضایت مطلوب از اهل آن است و دوم:

هرگز مستلزم وقوع مراد نیست مگر اینکه اراده کونی به آن تعلق گیرد، چنانکه خداوند فرماید: می متعال

ٱ ير�د ﴿ حق شما خداوند در « .]185: ةالبقر[ ﴾ع� ل ٱ ب�م ير�د و� ي� ل ٱ ب�م �

.»خواهد خواهد و در حق شما دشواري نمی آسانی میهر مراد شرعی که بطور کلی ارادة کونی عامتر و شاملتر از اراده شرعی است، زیرا

تحقق یابد الزاما مراد کونی نیز هست، اما هر مراد کونی که به وقوع بپیوندد الزاما مراد


دو نوع اراده متحقق شده است و اما آنچه که در آن بوبکراشرعی نیست. مثال در ایمان صرفا اراده کونی تحقق یافته کفر ابو جهل است، و آنچه که در آن اراده کونی تحقق نیافته

با وجود اینکه شرعا مطلوب هم بوده ایمان ابوجهل است.پس خداوند گرچه با مشیئت کونی و قدري خود معاصی را مقدر کرده است اما هرگز

کند، بلکه آنرا ناپسند نمی پذیرد و دوست ندارد و به آن امر نمی آنرا به اعتبار شرع و دیننماید، همه اینها جزو می کند و مرتکب آنرا تهدید می بیند و از آن منع می پندارد و بد می

دوست دارد و به آن امر قضا و قدر اوست و اما ایمان و عبادات را خداوند سبحانفرماید، بدون اراده او نافرمانی می عامل آن وعده ثواب و پاداش نیکو عنایت کند و به می

فرماید: می یابد چنانکه نمی گیرد و جز آنچه او بخواهد تحقق نمی صورت

� ير و� ﴿ .»پسندد و نا سپاسی را در حق بندگانش نمی« .]7الزمر: [ ﴾ر �ف ل ٱ لعباده


ٱو ﴿ .»و خداوند فساد را دوست ندارد« .]205: ةالبقر[ ﴾٢٠٥ فساد ل ٱ �ب � �

شود تقدیر عوض می -11

کند مانند دعاء، می خداوند متعال اسبابی نیز مقدر فرموده که این قضا و قدر را عوضصدقه و دارو و احتیاط و جدیت، زیرا همه اینها حتی زیرکی و کودنی نیز جزو تقدیر

است. خداوند

تقدیر، راز خداوندي -12

گوئیم قضا و قدر راز خداوند در مخلوقاتش است منحصر به بخش پنهان و می اینکهداند، و خداوند بشر را هرگز نمی پوشیده آن است. حقیقت اشیاء را جز خداوند هیچکس

گرداند، مثل گمراه کردن و هدایت کردن و زنده کردن و میراندن، عطاء نمی به آن مطلع فرماید: می صکردن، بازداشتن و چنانکه رسول گرامی


هر گاه صحبت از قضاء و قدر به میان آمد زبان خود را «. 1»إذا ذكر القدر فامسكوا« .»نگهدارید

مراتب و درجات ي بزرگی و آموزندة آن، وها هاي دیگر تقدیر و حکمت و اما بخشو پیامدهاي آن چیزهایی است که شناخت آن و بیان کردن آن براي مردم جایز است، زیرا

هنگامی صتقدیر یکی از ارکان ایمان است، که باید آنرا آموخت. چنانکه رسول گرامی بیان نمودند فرمودند: که ارکان ایمان را براي جبریل

�ل هذا« تا�م جرباین جبریل است آمده که دینتان را به شما «. 2»دين�م �م �علم أ

.»بیاموزد

استدالل به تقدیر -13

علم خداوند متعال به آنچه که در آینده انجام خواهد گرفت، غیب است که جز خود ، پس هیچکس داند و از دید و درك همگان پنهان است نمی او تعالی هیچکس آنرا

به بهانۀ اینکه همه چیز قبال در تقدیر متعین شده عمل را ترك تواند بر اساس آن و نمیتواند براي هیچکس نزد خداوند و نه نزد مخلوقاتش نمی کند. بنابر این قضاء و قدر الهی

بود و هر کس قضاء و قدر را بهانه می حجت و بهانه قرار گیرد، اگر قضیه از این قرار کرد در آن صورت نه هیچ ظالمی مؤاخذه می جیهداد و گناهان و تقصیراتش را تو می قرارشد و نه می گردید و نه هیچ مشرك وکافري محاسبه می شد و نه هیچ قاتلی قصاص می

ایستاد، که این فسادي آشکار و ضرر آن می شد، و نه هیچکس از ظلم باز می حدي جاري در دین و دنیا مشخص است.

دانی نمی گوئیم تو یقینا می دهد به او یم کسی که قضاء و قدر را حجت و بهانه قراربود دیگر نیازي به امر و می اگر این امر برایت مشخص که از اهل بهشتی یا از اهل دوزخ،

.صحیح مسلم -1 .صحیح مسلم -2


توفیق عنایت فرماید تا این تو عمل کن و امیدوار باش که خداوند تو رارنهی نبود، بناب اینکه از اهل بهشت باشی.

هنگامی که روایات تقدیر یا قضا و قدر را شنید فرمو د قبال هم صحابه یکی ازدرباره استدالل از قضاء صتالش و کوشش ما همین اندازه بود. هنگامی که از رسول اهللا

و قدر و بهانه قرار دادن آن پرسیده شد فرمودند:

فلك ا�ملوا« خلق لما ميرس

هر کاري که آفریده شده آن عمل کنید هر کس براي«. 1»هل .»کار برایش آسان است

کسی که اهل سعادت باشد عمل کردن به اعمال سعادتمندان و رستگاران برایش شود و هر کسی از اهل شقاوت باشد عمل کردن به اعمال شقاوتمندان و می آسان

سپس این آیات را تالوت فرمودند: شود و می زیانکاران برایش آسان

ا﴿ م� من فأ

ق ٥ �� ٱو طي أ وصد ه ٦ � س � ٱب ا ٧ ى ي� لل ۥفسني� م

�ل من وأ

ب ٨ � تغ س ٱو و�ذ ه ٩ � س � ٱب پس اما کسی که « .]10-5اللیل: [ ﴾١٠ ى ع� لل ۥفسني�کرد، راه رسیدن به آسایش را برایش آسان بخشید و پرهیزگاري کرد، و آیین نیک را تصدیق

نیاز شمرد، وآیین نیک را دروغ انگاشت، گردانیم، و اما هر کس که بخل ورزید و خود را بی می .»دهیم به او براي گرفتار آمدن به دشواري زمینه می

استعمال اسباب -14

هرا چاره آید دو نوع است یک نوع آنکه ظا می حاالت و وقایعی که براي انسان پیشندارد بنابر این در اي تواند چاره جوي کند، نوع دوم آنکه هیچ چاره می دارد که انسان

شود. می برابر آن بدون داد و فریاد تسلیمداند، اما معناي این می را خداوند متعال پیش از آنکه مشکل و مصیبتی رخ دهد آن

به مشکل و مصیبت گرفتار دانسته لذا خود او را می سخن این نیست که چون خداوند

6684: ه، صحیح مسلم شمار 4830: هصحیح بخاري شمار -1


نموده، خیر بلکه مشکل به این دلیل پیش آمده که اسباب پیدایش آن مهیا شده است، اگر و توانسته ا می از اسبابی که علت پدید آمدن مشکل یا مصیبت خود شخص باشد، که مثال

از آن کار -ش به استفاده از اسباب امر نمودهبا اینکه دین-را از وقوع در مشکل باز دارد نگرفته اینجا خودش مالمت است که از اسباب طبیعی کار نگرفته و از خودش حمایت

نداشته و توانایی دفع مشکل را نداشته اینجا معذور است.اي نکرده، اما اگر چارهپس استفاده از اسباب به هیچ وجه منافی تقدیر و توکل نیست، بلکه جزئی از آن

ضی بوده و قدر الهی مشکلی پیش آمد واجب است که به آن رااست؛ اما اگر بنا بر قضاء

قدر قل «: و تسلیم باشیم، و بگوئیم خداوند چنین مقدر کرده بود و او « .»�عل شاء وما ا� .»کند هر چه بخواهد می

و اما قبل از اینکه واقع شود باید همیشه از اسباب مشروع استفاده کرد و تقدیر را با همواره از اسبابی که آنها را از دشمنانشان محفوظ بدارد ‡دیر دفع کرد. پیامبرانتق

و اند با وجود اینکه آنان با وحی الهی و حفاظت خداوندي مؤید بوده اند استفاده کرده با شدت توکلی که داشتند و سید المتوکلین بودند همیشه از اسباب کار صرسول گرامی

.گرفتند می فرماید: می متعاللذا خداوند

﴿ وا عدا لهم وأ � من تمتطع س ٱ م ٱ عدو ۦبه هبون تر ل ي � ٱ ر�اط ومن قو ﴾وعدو�م �

و آنچه از نیرو و مهیا ساختن اسبان در توان دارید براي (مقابله با) آنان آماده « .]60األنفال: [ .»و دشمن خود را بترسانید سازید، با آن دشمن خدا

فرماید: می همچنین

يٱ هو ﴿ ٱ ل�م جعل � م ٱف ذلو� ض �� مناكبها � شوا لنشور ٱ ه �� ۦ قه رز من و�وا

اوست کسی که زمین را برایتان رام گرداند پس در گوشه و کنار آن راه « .]15الملک: [ ﴾١٥ .»اش (خداوند) بخورید. و (وقوع) رستاخیز در نزد اوست از روزي بروید و

فرمایند: می صرسول اهللا


قوى المؤمن «حب خ� ال

وأ

إىل عيف المؤمن من ا� ما ىلع احرص خ� لك و� الض

واستعن �نفعك صابك و�ن �عجز وال با�ء أ � لو �قل فال ىش

. و�ذا كذا اكن �علت �

قدر قل ول�ن يطان �مل �فتح لو فإن �عل شاء وما ا� مؤمن قوي بهتر و در «. 1»الش آنچه به تو نفعبر تر از مؤمن ضعیف است و در هر دو خیر است، نزد خداوند محبوب

رساند حریص باش و از خداوند کمک و استعانت بجوي و عاجز مشو، و اگر امر می

قدر قل «شد، بلکه بگو می کردم چنان می ناپسندي به تو رسید، نگو اگر چنین شاء وما ا� ».کند می دروازة کار(=خرابکاري) شیطان را باز» اگر« زیرا کلمه » �عل

حکم منکر تقدیر -15

کسی که از قضا و قدر منکر شود گویا اصلی از اصول شریعت را منکر شده و کافر فرماید: با قدریه (منکران قدر) می اهللا علیه هگردیده است، یکی از علماي سلف رحم

شوند و اگر به آن اقرار کنند می بوسیله علم مناظره کنید، زیرا اگر از قدر منکر شوند کافر شوند. می فشان گرفتهبه حر

ثمرات ایمان به تقدیر -16

ایمان به قضاء و قدر ثمرات و پیامدهاي بسیار نیکو و ارزشمندي دارد که فرد و کند، از جمله: می جامعه را اصالح

آورد، مانند اخالص براي خداوند متعال، می هاي مختلف و صفات نیکو ببار عبادت أ:او، حسن ظن نسبت به او تعالی، صبر و تحمل در برابر امید بر توکل بر او، ترس از او،

مشکالت، مبارزه با نا امیدي، راضی شدن به خدایی خداوند، شکر او تعالی را بجاي اش تواضع و فروتنی آوردن، به فضل و رحمتش خوشحال شدن، در برابر ذات یگانه

ردگار در کارهاي گونه تکبر و خود پسندي را ترك کردن، به خاطر رضاي پرونمودن، هر

.مسلم صحیح -1


خیر خرج کردن، شجاعت و دالوري، قناعت و عزت نفس، همت واال و جدیت، در همه حال میانه روي پیشه کردن، از حسد دوري نمودن و آزاد شدن عقل و اندیشه از خرافات

و موهوم پرستی و اطمینان قلب و آرامش خاطر و غیره.کند، نه هیچ می درست حرکتاش کسی که به قضا و قدر ایمان دارد در زندگیب:

کند، و یقین کامل دارد که مشکل و می نعمتی او را مغرور و نه هیچ مشکلی مأیوسشکه به او رسیده از طرف خداوند آزمایش است و این تقدیر خداوندي است، اي سختی

طلبد. می کند و اجرش را از خداوند می صبري و جزع و فزع صبر بی بنابر این بجاي شود، زیرا ایمان به تقدیر او را می نکه از اسباب گمراهی و سوءخاتمه حمایتای ج:

کند، مجاهده دائم بر استقامت و پایداري و کثرت انجام اعمال صالح می وادار به مجاهده و نیکو و پرهیز از هر نوع گناه و نافرمانی.

و مشکالت مقاومت کند تا اینکه در برابر مصائب می ایمان به تقدیر مؤمن را آماده د:کند و در برابر هر گونه سختی و دشواري با قوت قلب و یقین کامل بایستد و در عین

حال از اسباب نیز کار بگیرد. فرمایند: می صرسول گرامی

لكه أمره إن المؤمن ألمر عجبا «

حد ذلك وليس خ� هلصا�ته إن : للمؤمن إال أل

اء رس أ

، خ�ا فاكن شكر

خ�ا فاكن صرب رضاء أصا�ته و�ن هل

هر حالت مؤمن عجیب است،« .1»هلاگر امر خرسند کننده و این جز براي مؤمن براي کسی دیگري نیست، کارش براي او خیر است،

کند که ناپسندي به او برسد صبر میکند که این برایش خیر است، و اگر امر به او برسد شکر می . »این نیز برایش خیر است

پایان


نﺎﻤﯾا نﺎﮐرا - aqeedeh.com · .ددﺮﮔ ﺮﺸﺘﻨﻣ نﺎﻤﻠﺴﻣ...

Documents

Transcript of نﺎﻤﯾا نﺎﮐرا - aqeedeh.com · .ددﺮﮔ ﺮﺸﺘﻨﻣ نﺎﻤﻠﺴﻣ...